Neuroscience evolutie-cgt

Nieuwste ontdekkingen in de neurowetenschappen

en de gevolgen voor het vraagstuk van het ontstaan van de mens, het Darwinisme en het Marxisme

[email protected]

NeuroscienceEvolutietheorie

Moleculaire genetica(Dier)Gedragswetenschappen-sociopsychologie

MoraalwetenschappenHistorisch materialismeDarwinisme & Marxisme

Recente (r) evoluties in neuroscience & gevolgen op maatschappelijk-ethisch-psychologisch vlak

• Spiegelneuronen (1996)

• Neuro-imaging fMRI (2000)

• Empathie (neurocellulair)– Mens is een sociaal breindier– Empathie is de socio-psychologische basis van solidariteit

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1f/Makak_neonatal_imitation.png


1. Evolutietheorie: ‘Struggle for life’ ‘Survival of the fittest’ ‘Zelfzuchtige genen’ => Empathie (moral sentiments) => Taal & (zelf)bewustzijn (‘what makes us unique’). 1. ‘Fittest’ meest sociale dier2. ‘Fittest’ menselijke cultuur => van evolutionair-biologisch passief

aangepast zijn aan de omgeving naar de omgeving actief aanpassen via werktuigen in functie van eigen behoeften

2. Van evolutionair ingeslepen - intuïtief zelfbedrog => wetenschappelijk denken & werken (‘what makes us unique’)

3. ‘Nature versus nurture’ – ‘aanleg versus omgeving’ debat dialectisch opgelost: ‘nature’ via ‘nurture’. Biologisch: ‘nurture’ beïnvloedt ‘nature’ vanaf de conceptie. Invloed van (maatschappelijk) omgeving wordt doorslaggevend in het tot stand komen van de homo-sapiens-sapiens en zijn culturele


1. Evolutietheorie: ‘Struggle for life’ => Empathie (moral sentiments) => Taal & (zelf)bewustzijn (‘what makes us unique’)

2. Van evolutionair ingeslepen zelfbedrog => wetenschappelijk denken & werken (‘what makes us unique’)

3. Nature versus nurture – biologische aanleg versus omgeving debat dialectisch opgelost. Vanaf homo sapiens: nurture doorslaggevend.

4. Moraalwetenschappen => wetenschappelijke moraal. ‘Van utopie tot wetenschap’ ‘Van ethiek tot wetenschap’1. Godsgebodstheorie 2. Verlichtingsmoraal(humanisme )3. Wetenschappelijke moraal (vanuit evolutionair perspectief) => klassenmoraal

(vanuit historisch materialistisch perspectief)

5. Kosmologische evolutie (astrofysica) –> biologische evolutie (Darwin) –> menselijk culturele evolutie (historisch materialisme)

Snelle maatschappelijke impact

Snelle impact op het wetenschappelijk en maatschappelijk-ethische debat

Flexiebele adaptatie aan veranderende omgeving via leren

• Evolutionair hebben organismen een leercapaciteit ontwikkeld waardoor betere aanpassing aan veranderende omgeving via interactie met die omgeving.

• Interactie-feedback-inprenting ‘trial and error’ proces neuronen (axonen+synapsen; al bij wormpjes)

• Leren kan op onbewuste als op bewuste niveau plaats vinden => lagere ontwikkelingsniveau: meer reflexmatig en onbewust (vissen-reptielen); hogere ontwikkeling: meer (doel)bewust

• Mens = sociaal breindier

Mens heeft natuurlijke neiging evolutionair ontwikkeld om spontaan en instinctmatig aan zelfbedrog te doen

Nuttig is niet altijd = waar1. Zichzelf overschatten – anderen onderschatten (professoren-artsen-succes-

faling)2. Anekdotes ≠ bewijs3. Associaties ≠ causaal verband 4. 2+3 => conditionering (placebo-effect)/ inductie/ empirisme/aderlatingen

tot 1815/homeopathiePredator adaptaties:

5. – zelfbedrog om eigen liegen geloofwaardig te maken6. – ‘essentialism’- vitalisme - dualisme (mind/body) (olifanten)7. – ‘negativity’ – angsten (irrationele-ingeslepen:bv. slangen-Darwin/spinnen)8. – sociale druk – kuddedier- sociale conformiteit ~meerderheid= meeste

kans voor evolutionair voordeel

9. Bedrieglijke percepties 1. Illusionaire (visueel – auditief – feeling)2. Constructivisme - bevooroordeeld: vanuit

vooropgezette staketsels/sjablonen (biologisch) of vanuit vooropgezette ideeën/mentale concepten (cultureel)/verwachtingen (placebo)

3. Statistische en natuurlijke waarheden lijken contra-intuïtief (Copernicus, Aristoteles-Galileo-Newton; EBM: RRR-ARR-NNT)


Visuele illusie

Voorbeeld van contra-intuïtieve statistiekWie is bereid om gedurende vijf jaar iedere dag in geval van

hypercholesterolemie een cholesterolverlager (statine) te nemen als uit studies blijkt dat dit geneesmiddel:

1. De kans op een hartinfarct vermindert met 33%?2. De kans op een hartinfarct vermindert van 3% naar

2%, dus een vermindering van 1%?3. Bij één persoon op die honderd patiënten die het

geneesmiddel nemen een hartinfarct voorkomt, maar we weten niet van tevoren wie die ene persoon zal zijn?

Wijze van presenteren

1. Relatieve Risico Reductie (RRR)= 33%2. Absolute Risico Reductie (ARR)= 1%3. Number needed to treat (NTT)= 100

10. Onbetrouwbaar geheugen1) Emotioneel gekleurd 2) Aandachtsafhankelijk 3) Selectief vertekend: f: vooropgezette mentale of emotionele constructies 4) Zelfbedrog – zelfcensuur mechanismen

9+10 => onbetrouwbare ooggetuigen

‘Brain as a machine for winning arguments, not as a truth finder but as a good lawyer.’

Maar mensenbrein heeft evolutionair de mogelijkheid ontwikkeld om dit te overstijgen door haar potentie tot wetenschappelijke arbeid


Evolutionaire zelfbedrog en de basis van CGT

• Irrationele kerngedachten van Ellis:1. catastrofale gedachtengang, dramatiseren2. generaliseren, globaliseren, veralgemenen in de beoordeling of van

uzelf, of van de anderen, of van de toekomst• Ingeslepen automatisch negatieve gedachtengangen van Beck

– Beck: in de kinderjaren ontstaan– Neuroscience: ook evolutionair ingeslepen als neurologische

‘hardwiring’. Negatieve gedachten neuronen vuren vanuit amygdala. Cognitief tegenvuren via linker prefrontale cortex.

• Mindfulness (Kabat Zin): milde, open, niet-oordelende aandacht– >< bevoordelende constructies (staketsels of cognities)

Onderzoek

1. Sociologisch en psychologisch cross-cultureel en tweelingenonderzoek

2. Diergedrag onderzoek: kiemen zijn terug te vinden (mensapen, olifanten, dolfijnen, bepaalde vogels). Relatie ontogenese en fylogenese, zoals relatie tussen embryomorfogenese van één soort en fylogenese (evolutie van andere soorten)

3. Neuroscience – neuroimaging – fMRI– spiegelneuronen

Onderzoek4. Evolutietheorie

– = materialisme: vertrekken vanuit materiële feiten– = dialectische ontwikkeling. Levin en Lewontin: ‘Een constante wordt een

variabele, een oorzaak wordt een gevolg en systemen ontwikkelen terwijl ze de voorwaarden vernietigen die hen deden ontstaan.’ (The dialectical Biologist)

– Ontwikkelingswet: 1) ad random variatie (foutje-mutatie bij replicatie DNA)+ 2)selectie/adaptatie + 3)reproductie

– ‘Ultimate argument’ versus ‘proximate argument’. Achterliggende oorzaken versus directe oorzaken. Evolutionaire verklaringen versus onmiddellijke verklaringen.

• Diepere-onderliggende gemeenschappelijke staketsels/sjablonen ~ gemeenschappelijke voorouders

Diepere-onderliggende geëvolueerde gemeenschappelijke staketsels/sjablonen

• Celbiologie (alle levende cellen hebben +/- dezelfde onderdelen & biochemische en biofysiologische functies)

• Taal: – Universele grammatica, aangeboren potentieel

(Chomsky)– Communicatie: faciale expressie – gebarentaal –

gesproken taal => centra van Brocka &Wernicke&Auditief. Linker hersenhelft.

– Veronderstelt sociale relaties - empathie


• Empathie en morele reflexen (experiment: komkommer-druif/e-shock)

Drie lagen:

1. Immitatie-synchronisatie-emotionele besmetting (spiegelneuronen-geeuwen)

Evolutionaire voordelen:1. Veiligheid tegen predators2. Uitwisseling kennis, leerproces (onbewust en bewust)3. Kennis & kunde <= interactie 2 personen >>> inwendige spraak van

1 persoon. 2 personen samen presteren veel beter dan wat 1 persoon op zichzelf kan.

4. Geeft vertrouwen, smeert sociale relaties, verhoogt samenwerking en sociale cohesie

• Empathie en morele reflexen (experiment: komkommer-druif/e-shock)

Drie lagen:

1. Immitatie-synchronisatie-emotionele besmetting (spiegelneuronen)

2. In perspectief van de ander verplaatsen –inlevingsvermogen - theorie of mind (TOM) (gevoelens-gedachten-verlangens)

3. Affect (meeleven-meevoelen-sympathie) + intelligent helpgedrag = altruïsme


– Empathie-sympathie-altruïsme communicatie: bij groepsdieren een enorm evolutionair voordeel

– Verschil in denken en voelen (empathie) over in-group en out-group individuen. Mens niet alleen ontvankelijk voor zelfbedrog, ook voor racisme-nationalisme (vorm van zelfbedrog), zowel als voor (klasse)solidariteit-bewustzijn.


Frans De Waal: empathie stamt uit de moeder-kind relatie

• ‘Waar het me om gaat is dat wij zoogdieren zijn, dieren met een verplichte moederzorg. Bandvorming en aanhankelijkheid zijn duidelijk van ongelofelijke waarde voor onze overleving, en de meest cruciale emotionele band is die tussen moeder en kroost. Deze band levert het evolutionaire sjabloon voor alle betrekkingen, met inbegrip van verbintenissen tussen volwassenen.’


• Empathie– Zelfbewustzijn TOM. Zichzelf kunnen

verplaatsen in perspectief van de ander, om buiten zichzelf te treden, als voorwaarde tot een bewustzijn over en van zichzelf

– Zelfbewustzijn + taal (empathie) => bewust denken – innerlijke spraak – verbeelding – gedachtenexperimenten – intelligentie – bewuste beheersing en benutting diepere emotionele impulsen/instincten


• Neuroscience – neuroimaging – fMRI– Social brain– Moral brain


• Neuroscience – neuroimaging – fMRI– Social brain– Moral brain– Spiegelneuronen - VEN spindelneuronen –

empathische circuits ondersteunen dit alles op het cellulaire niveau

– Pathologie: autisme – psychopaten: veel minder spiegelneuronen – stemmen horen/auditieve hallucinaties

Bewustzijn en neuroscience• Drie niveau’s van zelfbewustzijn:

1. impliciete zelf – ervaring – emoties : zoogdieren en vogels2. MSR (mirror self-recogintion): eerste stap tot imitatie,

planning, zelfbewustzijn, gevoel, ingebeelde ervaring. Als men andere kan imiteren: is men in staat om onderscheid tussen zichzelf en anderen te maken. Ook bij bepaalde zoogdieren en vogels. Mirror mark test.

Bepaalde vogels hebben geen neocortex, maar toch gelijkaardige hersenstructuren die dezelfde functies hebben (broca, wernicke en auditief centrum, thalamic-cortical loop)<= evolutionaire convergentie

Drie niveau’s van zelfbewustzijn:

1. impliciete zelf2. MSB (mirror self-recognition)

3. Het zelve opgebouwd uit symbolen, taal, cultuur • Bewustzijn is een emergerende eigenschap

(oprijzende eigenschap) Zelf bewustzijn is bij de mens het resultaat van een fase shift t.a.v. andere primaten

Bewustzijn en neuroscience• Twee vormen van bewustzijn:

1. Kernbewustzijn: nu en hier/ bij vele dieren.2. Uitgebreid BWZ: complex, meerdere niveaus,, hoogste niveau:

autobiografisch zelfbewustzijn• Neuro-anatomische circuits : cingulate cortex ondersteund door vijf neurale

netwerken: geheugen, perceptie, motor actie, evaluatie & aandacht.• Neuro-functionele circuits: bewuste gedachten vereisen: aandacht, lange

termijn, korte termijn geheugen, visuele perceptie, taal, binnenspraak, emoties en verlangens.

• Top-down vrijwillige signalen >< bottem-up onwillekeurige, onbewust signalen. Aandacht is de gatekeeper.

• Gedocumenteerde veranderingen op fMRI beelden bij toepassingen van CGT (spinnenfobie) en mindfulness (bhoedistische moniken, Amerikaanse klarissen, RCT overstreste en burn out werknemers)

Nature versus nurture Aanleg versus opvoedingBiologie versus cultuur

• Matt Ridley: ‘Het gaat nu niet langer om nature versus nurture maar om nature via nurture. De genen zijn zodanig ontworpen dat ze de aanwijzingen opvolgen die ze van nurture ontvangen.’ ‘Een wereld waarin leren en instinct niet tegenover elkaar staan, waarin nature ontworpen is met het oog op nurture.’ ‘Hoe verder wij het deksel van het genoom optillen, des te duidelijker hoe ontvankelijk de genen zijn voor ervaringen.’ ‘Genen zijn geen marionettenspelers en het zijn ook geen blauwdrukken. Ze zijn ook niet alleen maar de dragers van de erfelijkheid. Ze blijven het hele leven door actief; ze schakelen elkaar aan en ze schakelen elkaar uit; ze reageren op de omgeving.’

• Neuroscience: ‘Het perspectief (cognitief of emotioneel) dat je inneemt wordt doorslaggevend bepaald door de situatie waarin je jezelf bevindt. De sociale situatie scherpt aan hoe je denkt en hoe je voelt. Dat is de essentie van de menselijke samenleving. ’

Aanleg - omgeving

• Saramago: ‘Als de omstandigheden zo bepalend zijn voor de mens, laat ons dan die omstandigheden meer menselijk maken’

• Marx: ‘De essentie van mens zijn is het ‘ensemble’ (het geheel) van zijn sociale condities’ ‘Het is niet het bewustzijn van de mensen, dat hun zijn, maar omgekeerd hun maatschappelijk zijn, dat hun bewustzijn bepaalt.’

• (…) Bij het beschouwen van zulke omwentelingen moet men altijd onderscheid maken tussen de materiële, natuurwetenschappelijk nauwkeurig te constateren omwenteling in de economische productievoorwaarden enerzijds en de juridische, politieke, religieuze, artistieke of filosofische, in een woord de ideologische vormen, waarin de mensen zich van dit conflict bewust worden en het uitvechten, anderzijds. Evenmin als men datgene, wat een persoon is, beoordeelt naar datgene, wat hij van zich zelf denkt, evenmin kan men zulk een omwentelingstijdperk naar zijn bewustzijn beoordelen; men moet veeleer dit bewustzijn verklaren uit de tegenstrijdigheden van het materiële leven, uit het bestaande conflict tussen de maatschappelijke productiekrachten en de productieverhoudingen.”

Het ontstaan van de mens

• Gemeenschappelijke voorouder mens-chimp: 5 miljoen jr. Chimps-Bonobo’s & verschillen

• Savanne: rechtoplopen enorm evolutionair voordeel => bipedalisme: 4 miljoen jaar geleden. 2 miljoen jaar geleden: de homo erectus die de hele aardbol veroverde. Eerst bipedal, dan pas grote hersenenontwikkeling (∞vuur).

Het ontstaan van de mens

• Gevolgen van bipedalisme:– => predator bescherming– => taal anatomisch mogelijk. Ademhalingspatroon, tong en farinx

en larynx zakken lager => meer toonvariatie mogelijk, basis voor onderscheid in taal. Epiglottis: eten en ademen en spreken tegelijk.

– => handen vrij, oppositionele duim, fijne handmotoriek: gebarentaal – aanwijzen – werpen (bovenarms); en werktuigmanipulatie

– => bekkenuitgang nauwer. Schedeldelen baby’s schuiven. Vroeger geboren. Langer directe verzorging van moeder nodig. Basis van empathie & altruïsme. Langere groei van neuronen. Niet in aantal, wel in hoeveelheid myeline: bepaalt de snelheid van actiepotentialen. Geweldig plooien van hersenschors.

De culturele revolutie bij de mens = werktuigrevolutie

• Homo Erectus: vuistbijlen en vuur, 1.4 miljoen jaar lang over de hele wereld hetzelfde.

• Homo Neanderthales & Homo sapiens: 250.000 jaar: symmetrische vuistbijlen, handbijlen, begraven

• Homo sapiens sapiens (moderne mens): 40.000 jaar explosieve cultuurontwikkeling: decoratieve handbijlen, okerpoeder, rotsschilderingen, handtekeningen, beeldhouwwerkjes, versieringen, dans, zingen, verhalen, breinaalden, kledij, olielampen, harpoons, speerwerpers, koorden, boren, graven … werktuigen!!! Overal in de wereld van Europa tot Siberië en Australië. Pas vanaf 13.000 jaar geleden in de Amerika’s.

Grotschilderingen

Homo sapiens sapiens (moderne mens): 40.000 jaar geleden: explosieve cultuurontwikkeling

Homo sapiensNeanderthal

Homo erectus

Mens & culturele revolutie• Sinds 40.000 jaar weinig biologisch geëvolueerd:

– Alleen enkele mutaties die rassenverschillen aangeven (huidksleur, haarvorm, neus-ooghoek)

– Genetisch verschil tussen twee individuen van één ras is veel kleiner dan dat tussen twee individuen binnen één ras

– Genetisch verschil tussen twee mensen uit totaal andere cultuur en werelddeel is veel kleiner dan tussen twee gorilla’s uit twee groepen ten noorden van de Congostroom

– Evolutionair zeer jonge gemeenschappelijke voorouders. Mensen zijn veel meer gelijk dan eender welke andere soort. Uiterlijk grote variatie. Vergelijk met honden, ook zeer jonge soort met gigantische variatie t.g.v. kunstmatige selectie. Afrikanen zijn evolutionair de ‘oudste’ mensen => grootste genetische verscheidenheid. Europa: grootste mengeling door migratiegolven.

– Zeer grote plasticiteit, flexibiliteit en evolutionair adaptief vermogen van culturele capaciteiten (=neuronale circuits)

• Vanaf 40.000 jr homo sapiens => culturele (en geen biologische) evolutie > = menselijke geschiedenis = historisch materialisme.

Wat maakt de mens?Rationeel denken, wetenschappelijk werken

• Belangrijke menselijke eigenschap: cognitief onderscheid kunnen maken tussen werkelijkheid en fictie, tussen feitelijke en anekdotische evidenties. Vrijheid is kennis van die eigenschap en ze kunnen benutten. Laat toe om flexiebel en adaptief te zijn voor verschillende omgevingen.

• Kunst & later geschrift: vormt een extern geheugen. Krachtig voor accumulatie en overdracht van kennis over generaties. Krachtig om perceptie en geheugen minder vertekenend te maken.

• Wetenschappelijk werken – PDCA, inductie-deductieve hypothetische voorspelling –

experimentele toetsing…– Blinde RCT– Causaliteitscriteria van Hill

Causaliteitscriteria Hill - EBM1. Strength: A small association does not mean that there is not a causal effect, though the larger the association, the

more likely that it is causal.2. Consistency: Consistent findings observed by different persons in different places with different samples

strengthens the likelihood of an effect.3. Specificity: Causation is likely if a very specific population at a specific site and disease with no other likely

explanation. The more specific an association between a factor and an effect is, the bigger the probability of a causal relationship.

4. Temporality: The effect has to occur after the cause (and if there is an expected delay between the cause and expected effect, then the effect must occur after that delay).

5. Biological gradient: Greater exposure should generally lead to greater incidence of the effect. However, in some cases, the mere presence of the factor can trigger the effect. In other cases, an inverse proportion is observed: greater exposure leads to lower incidence.

6. Plausibility: A plausible mechanism between cause and effect is helpful (but Hill noted that knowledge of the mechanism is limited by current knowledge).

7. Coherence: Coherence between epidemiological and laboratory findings increases the likelihood of an effect. However, Hill noted that "... lack of such [laboratory] evidence cannot nullify the epidemiological effect on associations"

8. Experiment: "Occasionally it is possible to appeal to experimental evidence" 9. Analogy: The effect of similar factors may be considered

Wat maakt de mens?

• Sociaal breindier = socialiteit & verstand• Moreel gedrag intelligentie en

zelfbeheersing: (pre)frontale cortex tegen amygdala.

• ‘Mensen kunnen hun emotionele driften inhiberen. Dan stapt het zelfbewuste brein in en neemt het bevel over. Dat is uniek voor de mens. ‘ ‘Respond’ in plaats van ‘react’.

CGT en neuroscience• Limbisch systeem: primaire taak het verwerken en doorsturen van emotionele informatie• Amygdala, die diepgaan betrokken zijn bij negatieve emoties• De ventromediale prefrontale cortex in beide helften wordt geactiveerd. Betrokken bij

cognitieve processen, hoe meer activiteit daar kan opgewerkt worden des te groter de afname in de amygdala, des te meer succes de proefpersoon volgens zichzelf had bij het dempen, des te lager en meest stabiele stress hormoon concentraties.

• Amygdala naar hypothalamus naar de bijnieren naar cortisol in de bloedsomloop• Hoe onze cognitie een bron van mentale kracht kan worden, bewust denken

ongearticuleerde emoties en aandriften kan beteugelen en ombuigen, is een krachtig werktuig voor het leven, de deur naar de vrijheid. Het is een soort cognitieve zelfhulp. Alleen al te weten dat je je amygdala voor de gek kan houden kan helpen om de macht ervan te verminderen.

• ‘Voor geluk linksaf’ CGT en mindfulness doet de verhouding tussen de linker en de rechter prefrontale cortex qua activiteit naar links schuiven => geluksgevoel ↑ depressieve stemming ↓ amygdala ↓

CGT en neuroscience• Neurologisch en hormonaal verschil ‘suppresion’ & ‘reappraisel’• Verbeelding => reappraise a situation => social learning – mogelijkheid om

onderscheid te maken tussen zichzelf en de anderen• Reappraisal: modulate emotion and simulation. Patiënten hebben tegen

zichzelf gesproken bij reappraisal. Linker hersenhelft meer actief => meer positieve emoties => weerstandiger tegen depressie. Hun cognitieve vermogen vermindert de automatisch negatieve emotionele gedachtengangen en gevoelens (~ Beck)

• Onderdrukking van spontane emoties enerzijds en herbekijken-rationaliseren anderzijds, hebben verschillende emotionele, fysiologische en gedragsconsequenties. Onderdrukking vermindert niet de negatieve emotionele beleving, noch de fysiologische respons. Herbekijken wel, vermindert stress. (=CGT)

Neuroscience & neuroimaging: een vaste plaats in moderne wetenschappelijke reviews

Nuancering• 1 menselijk brein = 100.000.000.000 neuronen met elks gemiddeld 10.000

synapsen = 1 miljoen keer 1 miljard neuronale synapsen• 1 pixel van de fMRI bevat 1 miljoen neuronale synapsen• Menselijk DNA bevat 3 miljard baseparen, waarvan slechts 1,5% gebruikt wordt.

Deze bepalen 30.000 genen.• Eén boeiing 747 bevat 60.000 modules met in totaal 6 miljoen onderdelen, elk

een plaats in de blauwdruk. Top - down• De meest simpele gistcel bevat 6000 genen en miljoenen onderdelen. Bottem-up,

zelfassemblage, locale fenomenen beantwoordend aan locale wetmatigheden, organische ontwikkeling.

• Ziekte van Huntington is gevolg van mutatie van één gen. Ontdekt in 1992. Sindsdien nog steeds geen geneesmiddel. Meeste potentiële patiënten willen niet weten van genetisch testen.

• ’42’ = 1000 human genoom project (China)

Kosmologische evolutie – biologische evolutie –

culturele evolutie

• Ons melkswegstelsel: 200 miljard sterrenstelsels. Ons zonnestelsel is er slechts één van.

• Heelal = honderd miljard melkwegstelsels• Aarde = leefbaarheid <= unieke toeval dat vele ad random

variabelen samenvielen +/- 4,6 miljard jaren geleden– Afstand van de zon (temperatuur, aardkorst, tectonische platen)– Grootte van de aarde=>zwaartekracht=>dampkring– Meteorieten:

• Maan: stabiliteit & getijden (leven op land)• Water (juist genoeg)• Catastrofen (Dino’s 65 miljoen jaar geleden)• Jupiter: beschermt tegen teveel asteroïden inslag

• Heelal & oerknal: 13,7 miljard jaar. Ontstaan van ruimte, tijd & natuurwetten• Zonnestelsel & Aarde: 4,6 miljard jaar• RNA (replicator + enzyme) DNA (replicator, 4 glucosiden) Eiwit (20 AZ) =>

eerste cel: blauwalgen - bacteriën - prokaryoten: 3,8 miljard jaar• Eucaryoten: 1,9 miljard jaar – planten: chloroplast (fotosynthese=> glucose en

O2) – dierlijke cellen: mitochondriën (glucose - energie) <= endosymbiosen• Meercelligen: 1 miljard jaar• Planten (mossen-varen-bomen) & dieren: 460 miljoen jaar – vissen –

amfibieën - landdieren• Dino’s 200 miljoen tot 65 miljoen jaar (vogels = nazaten)• Zoogdieren (boomratten): 140 miljoen jaar• Primaten: 70 miljoen jaar

Tijdsperspectief

Tijdsperspectief

• Mensapen: vanaf 14 miljoen jaar, 7 miljoen gorilla’s, 5 miljoen chimpa’s

• 2 miljoen homo erectus, 400.000 jaar Neanderthalis, 100.000 jaar homo sapiens

• 40.000 jaar HS Euro-Azië culturele boost, egalitaire samenlevingen, 13.000 jaar sedentair, 5000 jaar schrift en steden … klassensamenlevingen. – Vanaf dat de belangrijkste organen (die de stofwisseling tussen

individu en omgeving regelen) niet meer biologisch, wel buiten het lichaam lagen = evolutie van de werktuigen, van wetenschap en techniek, van de productiekrachten => productieverhoudingen = historisch materialisme

Kosmologische evolutie (astrofysica) – biologische evolutie (Darwin) – culturele evolutie (historisch materialisme)

Tijdsperspectief1. Kosmologische evolutie: 13,6 miljard jr. sinds de

oerknal – zon & aarde: 4,6 miljard jr.2. Biologische evolutie: 3,5 miljard jr. = 22 % 3. Culturele evolutie:

– Homo Erectus: 2 miljoen jr. = 99,9999% – Homo Sapiens: 200.000 jr. = 99,999999%

• 40.000 jr.: jagers&verzamelaars/ oercommunisme– 12.000 & 5.000 jr. landbouw&steden&geschrift/

klassenmaatschappij: slaven / feodale» 250 jr. industrialisatie /kapitalisme» 150 jr. eerste socialistische revolutie

Darwinisme & Marxisme Grafrede Friedrich Engels over Karl Marx (17 maart 1883)

‘Zoals Darwin de wet van de ontwikkeling der organische natuur ontdekte, zo ontdekte Marx de ontwikkelingswet van de menselijke geschiedenis: het tot nu toe onder ideologische overwoekeringen bedekte eenvoudige feit, dat de mensen voor alles eerst eten, drinken, wonen en zich kleden moeten, voor zij aan politiek, wetenschap, kunst, godsdienst enz. kunnen doen; dat dus de productie van de onmiddellijk materiële levensmiddelen en daarmee de telkenmalige economische ontwikkelingstrap van een volk of een tijdvak de grondslag vormt, waaruit zich de staatsinrichtingen, de rechtsbegrippen, de kunst en zelfs de godsdienstige voorstellingen van de betreffende mensen ontwikkeld hebben en waaruit zij dus ook moet worden verklaard – niet zoals tot nog toe geschiedde, omgekeerd.’

‘En dat was nog niet alles. Marx ontdekte ook de speciale bewegingswet van de tegenwoordige kapitalistische productiewijze en de uit haar geboren burgerlijke maatschappij. Met de ontdekking van de meerwaarde was hier plotseling licht geschapen, terwijl alle vroegere onderzoekingen zowel van de burgerlijke economen als van de socialistische critici in het donker waren verdwaald.’

Darwinisme & Marxisme Grafrede Friedrich Engels over Karl Marx (17 maart 1883)

Darwinisme & Marxisme Het kapitaal (4° voetnoot hoofdstuk over ‘Machinerie en grootindustrie’)

• ‘Darwin heeft de aandacht gevestigd op de geschiedenis van de natuurlijke technologie, dat wil zeggen op de vorming van de organen van planten en dieren als productie-instrumenten voor het leven van de planten en dieren. Verdient de geschiedenis van het ontstaan van de productieve organen van de mens in de maatschappij, van de materiële basis van iedere afzonderlijke maatschappij-organisatie niet evenzeer de aandacht? (…)’

• ‘De technologie onthult het actieve handelen van de mens ten opzichte van de natuur, onthult het directe productieproces van zijn leven en daardoor ook zijn maatschappelijke levensomstandigheden en de geestelijke voorstellingen, die hij zich hierbij maakt. Zelfs iedere godsdienstgeschiedenis, die van deze materiële basis abstraheert, is niet kritisch. Het is in feite veel eenvoudiger door analyse de aardse kern van de religieuze schaduwbeelden te vinden dan, omgekeerd, uit de werkelijke levensomstandigheden, die eens bestaan hebben, hun hemelse vormen af te leiden. De laatste methode is de enige materialistische en daardoor wetenschappelijke methode.’

Darwinisme & Marxisme Het kapitaal (4° voetnoot hoofdstuk over ‘Machinerie en grootindustrie’)

Homo sapiensNeanderthal

Homo erectus

12.000•Vruchtbare halve maan

•Domesticatie•Euroazië zelfde breedte-as: grootte - klimaat – transport - bevolking•Schrift – steden – erosie

•Nijldelta - Indus – China – Midden-Amerika

•Maya’s: wiel – geen lastdier•Inca’s: lastdier – geen wiel

•Tasmanië (regressie) – Nieuw-Zeeland (Maori’s)-> Chatman eilanden (Moori’s)•Natuurlijk historisch experiment polynesische eilanden ~ Galaposeilanden & Darwin•Paaseiland (regressie-erosie)

Madagaskar

•Zalm=>Slaven

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/72/Ahu_Tongariki.jpg

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a2/Moai_Rano_raraku.jpg

• Marx & Engels verwelkomden Darwin omwille van:1. Zijn materialistische benadering van de biologische

natuur, in strijd met het teleogisch of religieus idealistisch denken. ’Het geeft ons een basis in de natuurwetenschappen voor het begrijpen van de historische klassenstrijd’

2. Zijn dialectische benadering: de ontwikkeling = samenhang/beweging/feedback/dialectiek… evolutie.

Darwinisme & Marxisme Darwin: 1859: ‘Origin of species’; 1871: ‘Descent of men’ ,

Marx-Engels Correspondence: 1859: Marx->Engels; 1861: Marx->Lasalle;1862: Marx->Engels; 1875: Engels->Lavrov.

Darwinisme & MarxismeEngels in ‘De ontwikkeling van het socialisme utopie tot wetenschap’ (1880)

• Materialisme. Engels citeert Marx: ‘De wetenschap is ervaringswetenschap en bestaat uit het toepassen van een rationele methode op wat zintuiglijk gegeven is. Inductie, analyse, vergelijking, waarneming, experimenteren zijn de voornaamste voorwaarden van een rationele methode.’

• Dialectiek. ‘Darwin heeft aan de metafysische natuurbeschouwing een enorme slag toegebracht door het bewijs te leveren dat de gehele tegenwoordige organische natuur, planten en dieren en daarmee ook de mens, het product is van een miljoenen jaren in beslag nemend ontwikkelingsproces.‘

• Marx & Engels maakten zich wel zorgen over de invloed van Malthus op Darwin. Hun argumenten:– Malthus was empirisch fout (productiviteit steeg veel

sneller dan bevolkingsaangroei), logisch fout (crisis was geen probleem van ‘overbevolking’, wel van relatieve ‘overproductie’ t.g.v. uitbuiting), bourgeois ideoloog (betaald door OIC, legitimeerde uitbuiting en het verzet van de bourgeoisie tegen de eerste armoedewet van 1834)

– ‘Strijd voor het bestaan’ van dieren en planten kun je niet zomaar extrapoleren op de mensenmaatschappij

Darwinisme & Marxisme Darwin: 1859: ‘Origin of species’; 1871: ‘Descent of men’ ,

Marx-Engels Correspondence: 1859: Marx->Engels; 1861: Marx->Lasalle;1862: Marx->Engels; 1875: Engels->Lavrov.

• ‘Strijd voor bestaan’ bestaat naast, door en in interactie met ‘samenwerking (symbiosis)’ in het planten, dieren en mensenrijk, in een dialectisch verband met mekaar

• ‘Sociale instinct (en wat dat betekent voor de ‘strijd voor het bestaan’) is één van de belangrijkste hefbomen in de ontwikkeling van dier tot mens’

• Dieren gebruiken de natuurlijke omgeving voor hun bestaan en reproductie, mensen (om)vormen de natuur. Essentiële is de arbeid en de ontwikkeling van de productiekrachten (mens, werktuigen, techniek en wetenschap)

Argumenten van Marx &Engels tegen de invloed van Malthus op Darwin

• Dieren verzamelen juist genoeg om hun bestaan, mensen slagen erin om méér te produceren. Naast bestaansmiddelen produceert de mens ‘luxemiddelen’ of middelen voor sociale ontwikkeling. Onder het kapitalisme is die méérproductie toegeëigend door de bourgeoisie. ‘Strijd voor het bestaan’ wordt dan voor de producerende klasse een kwestie om die kapitalistische toe-eigening ongedaan te maken en dat is de socialistische revolutie.

• Uiteindelijk wordt de ‘strijd voor het bestaan’ bij de mens een solidaire strijd van heel de mensheid voor het duurzaam benutten van de natuur, de mensheid tegenover de natuur. Dat is de socialistische (communistische) maatschappij.

• In de beginperiode lag in menselijke samenlevingen niet de nadruk van de strijd van allen tegen allen, integendeel er was een vorm van oercommunisme.

Argumenten van Marx &Engels tegen de invloed van Malthus op Darwin

• Dit was een terechte bezorgdheid voor het ‘sociaal-darwinisme’ avant la lettre. Ook door Marx en Engels ‘bourgeois Darwinisme’ genoemd. Darwin zelf legde al in zijn later werk ‘The descent of men’(1871) de nadruk op het belang van de sociale en morele instincten van de mens, die bepalend zijn voor zijn onderscheid met het dierenrijk.

• De bourgeoisie gebruikte het Darwinisme in twee richtingen, in twee fasen, op een progressieve en op een reactionaire manier:– Aanvankelijk als (progressief) wetenschappelijke denkbeelden tegen de

onwetenschappelijke, religieuze ideologie van de feodale aristocratie– Eens de bourgeoisie gewonnen had en tot een compromis gekomen was met

de aristocratie, dan werd het bourgeois Darwinisme (reactionair) gebruikt tegenover de denkbeelden van de opkomende arbeidersbeweging. Het werd de legitimatie voor uitbuiting en onderdrukking en tegen sociale hervormingen.

Terechte bezorgdheid van Marx en Engels

Sociaal Darwinisme• In Engeland was het eerste debat (verlichting tegen

aristocratie) ten tijde van Darwin niet meer relevant, gezien de bourgeoisie al in de vorige eeuwen de strijd tegen de feodale aristocratie beslecht had.

• Wel is het sociaal-Darwinisme in Engeland ontstaan tegen het opkomende proletariaat met Herbert Spencer als ideoloog. Hij heeft ook de begrippen sociaal-Darwinisme en ‘survival of the fittest’ uitgevonden. Darwin zelf ging daar niet in mee en schreef ‘The descent of men’ waarin hij de nadruk legde op de sociale instincten van de mens.

• In Duitsland was dat anders. De Duitse bourgeoisie gebruikte Darwin tegen de Pruisische aristocratie, tot ze ook daar gewonnen hadden en tot een compromis kwamen (Bismarck – Keizer Willem). Van dan af werd het gebruikt tegen de opkomende proletarische beweging en dat monde uiteindelijk uit op het sociaal-Darwinisme dat zijn climax kende onder de nazi’s. Ernst Haeckel was hierbij de grote bioloog en ideoloog.

• Rudolf Virchow, in de burgerlijke geschiedschrijver voorgesteld als de ‘vader van de sociale geneeskunde’, verklaarde op een Duits congres n 1877 “Wees voorzichtig met deze theorie want zij is met de theorieën verwant die in een naburig land zoveel verschrikkingen gebracht heeft.” Deze toespeling op de Parijse Commune moest de socialistenwet, waarbij Bismarck de socialisten vervolgde, legitimiseren. Virchow was dus niet progressief, maar uiterst reactionair. Hij was ook niet wetenschappelijk, maar ideologisch sterk vooringenomen.

Sociaal Darwinisme

• Het sociaal-Darwinisme werd door de bourgeoisie zowel in de VS (migratiewetten, racisme, eugenetische wetten) als in heel Europa gepropageerd. Met als hoogtepunt de Nazistische raciale politiek van uitroeiing.

• Na de oorlog was het volledig in diskrediet en kwamen de ‘universele verklaringen van de universele mensenrechten’

• Jaren ‘50 en ‘60 dook het terug op vooral in de ontwikkelingslanden (Rwanda, neo-Maltusianisme van USAID in Indië en Afrika)

• In de jaren ‘70 en ‘80 opnieuw bij de socio-biologen (Wilson), met als tegenbeweging de ‘scientists for the people’ (Gould, Levin, Lewontin, Rose)


• Vandaag duikt er terug een variant op met de ideologie van de activering van de arbeid en van Dalrymple.

• Het is een vorm van wat men in de sociologie noemt ‘victim blaming’ Het moet uitbuiting en onderdrukking legitimiseren.

• Nieuwe ontdekkingen in neuroscience en sociopsychologie, alsook in diergedragsonderzoek geven empirische ondersteuning voor wat de mens uniek maakt. Zijn evolutionair ontwikkeld empathisch vermogen kan leiden tot taal en tot (zelf) bewustzijn. Taal én zelfbewustzijn leidt tot het vermogen tot abstract analytisch en wetenschappelijk denken. Dit zijn de grondvermogens die de culturele evolutie hebben mogelijk gemaakt. De start van het historisch materialisme.


‘De rol van de arbeid in de omvorming van aap tot mens’

Friedrich Engels (1876) Dialectique de la Nature

Education

Neuroscience evolutie-cgt