Metoda studium przypadku (case

study) w badaniach kultury

informacyjnej (Information

Literacy) na przykładzie projektu

EMPATIC

Sabina Cisek, Maria Próchnicka Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa,

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

XI Forum INT „Człowiek w przestrzeni informacyjnej”

Zakopane, 20-23 września 2011

1

2

http://empat-ic.eu/eng/

Project funded by the European Commission

under the Lifelong Learning Programme

Warsztaty EMPATIC w Krakowie

http://informationliteracyintheschoolsector.blogspot.com/

Struktura prezentacji

Pytania badawcze

Pojęcia ◦ Information Literacy

◦ Studium przypadku

Studium przypadku w dziedzinie Information Literacy – wyniki badań własnych

Studium przypadku w projekcie EMPATIC

Uwagi końcowe

3

Pytania

badawcze

Pytania badawcze – część 1

Pytania badawcze – część 2

4

Pytania badawcze – część 1.

1. Czy metoda studium przypadku w ogóle występuje

w badaniach empirycznych oraz rozważaniach

teoretycznych dotyczących kultury informacyjnej?

2. Czy istnieją publ ikacje metodologiczne z

zakresu inib, w których wprost dyskutuje się rolę i

znaczenie case study w badaniach nad Information

Literacy? Jeżeli tak – jakie opinie są w nich

formułowane?

3. Jakie rodzaje studiów przypadku znajdują

zastosowanie w badaniach empirycznych

problematyki Information Literacy? Co wynika z tych

badań, czy ich dążeniem jest przede udoskonalenie

praktyki (cel społeczny, utylitarny), czy również rozwój

teorii (cel poznawczy)?

5

Pytania badawcze – część 2.

1. W jaki sposób metoda case study

została wykorzystana w projekcie

EMPATIC? Do jakich wniosków

doprowadziła?

6

Pojęcia

Information Literacy

Studium przypadku

7

Co to jest Information Literacy? Na ten temat istnieje bardzo obszerne piśmiennictwo,

ostatnio również w języku polskim, tradycyjne (np.

Batorowska 2009) i cyfrowe (np. blog Edukacja

informacyjna http://www.edukacjainformacyjna.pl/)

Information Literacy = alfabetyzacja informacyjna,

edukacja informacyjna, kompetencje informacyjne,

kultura informacyjna

◦ Sekcja IFLA ds. Information Literacy przyjęła polskie

odpowiedniki Information Literacy (2011-08-01) – „edukacja

informacyjna” i „kompetencje informacyjne”

http://sbp.pl/artykul/?cid=2857&prev=514

◦ SBP – w 2011 roku powstała Komisja ds. Edukacji

Informacyjnej

http://sbp.pl/sbp/komisje_sekcje_zespoly/komisja_ds_eduk

acji_informacyjnej/aktualnosci

8

Co to jest Information Literacy? Cd.

Przykładowa (jedna z wielu obecnie

funkcjonujących) charakterystyka Information

Literacy:

◦ „Edukacja informacyjna to przygotowanie

użytkownika do samodzielnego poruszania się w

różnych środowiskach informacyjnych,

rozpoznawania własnych potrzeb

informacyjnych, lokalizowania poszukiwanej

informacji, oceniania oraz efektywnego i

etycznego wykorzystywania informacji”

(SBP, Komisja ds. Edukacji Informacyjnej,

http://sbp.pl/sbp/komisje_sekcje_zespoly/komisja_ds_ed

ukacji_informacyjnej/aktualnosci, dostęp 2011-08-26)

9

Co to jest studium przypadku?

Metoda, podejście metodologiczne,

strategia badawcza

◦ Stosowana powszechnie w nauce, w

różnych dyscyplinach – w medycynie,

naukach o zarządzaniu, pedagogice,

psychologii, socjologii itd.

◦ Może mieć różne warianty, funkcje i cele

10

Co to jest studium przypadku? Cd.

Case study = „studium indywidualnego

przypadku, w naukach społecznych jedna z

głównych procedur badawczych, polegająca

na szczegółowej analizie jednego wybranego

obiektu lub zjawiska, instytucji lub

społeczności” (http://encyklopedia.pwn.pl/)

„Jako forma badania, studium przypadku

definiowane jest (…) przez zainteresowanie

konkretnym zjawiskiem, a nie przez

zastosowanie określonych metod

gromadzenia danych” (Stake 2009, s. 623).

11

Rodzaje studiów przypadku (Pickard 2007, s. 86; Silverman 2010, s. 169-170;

Stake 2009, s. 627-629)

Wewnętrzne albo autoteliczne

(intrinsic) studium przypadku

Instrumentalne (instrumental) studium

przypadku

Zbiorowe (collective) studium

przypadku

12

Po co badać przypadki? Dla nich samych, bo są interesujące lub ważne,

także ze względów pozanaukowych, np.

społecznych (wewnętrzne studium przypadku)

Żeby zilustrować głoszone przez nas ogólniejsze

koncepcje/teorie, pokazać jak się „przekładają”

na indywidualne, konkretne sytuacje, zdarzenia,

zjawiska (instrumentalne studium przypadku)

Z pobudek heurystycznych, gdy chcemy odkryć

nowy problem badawczy, wstępnie sformułować

hipotezę, która będzie później rozwijana i

testowana w bardziej „klasycznych” badaniach

(mieszane albo instrumentalne studium

przypadku)

13

Po co badać przypadki? Cd.

Żeby przetestować już istniejące hipotezę, pogląd,

teorię. Wówczas sprawdzamy, czy dany przypadek

„zachowuje się” zgodnie z ich przewidywaniami.

◦ Szczególnie ciekawe jest zbadanie przypadków odchyleń,

„kontrprzykładów”, ponieważ ich identyfikacja i analiza

może prowadzić do modyfikacji lub nawet obalenia teorii

(instrumentalne studium przypadku)

Aby zrozumieć sytuacje/zjawiska szersze niż „nasz”

przypadek, wyciągnąć wnioski o szerszym zasięgu,

czyli – stworzyć teorię, albo przynajmniej pewną

generalizację, lub uzyskać uzasadnioną możliwość

ekstrapolacji naszych wniosków na inne przypadki

(instrumentalne studium przypadku)

14

Studium przypadku

w dziedzinie

Information Literacy

– wyniki badań

własnych

Odpowiedź na trzy pytania badawcze

15

1. Czy metoda studium przypadku

w ogóle występuje w badaniach

empirycznych oraz rozważaniach

teoretycznych dotyczących kultury

informacyjnej?

Tak, sprawdzone w bazach LISTA – Library,

Information Science and Technology

Abstracts oraz SSCI – Social Sciences

Citation Index with Abstracts (na platformie

Web of Knowledge)

16

Wyszukiwanie w bazie LISTA, w dniu 2011-08-08

Wyrażenie wyszukiwawcze DE

„INFORMATION literacy” AND „case

study” przyniosło 123 rezultaty z lat

1997-2011

◦ Element DE oznacza wyrażenie z

tezaurusa bazy danych LISTA

17

Wyszukiwanie w bazie SSCI, w dniu 2011-08-23

Wyrażenie wyszukiwawcze Topic=(information literacy) AND Topic=(case study).

Refined by: Web of Science Categories=(INFORMATION SCIENCE LIBRARY SCIENCE)

Timespan=All Years. Databases=SSCI.

Lemmatization=On

przyniosło 67 rezultatów z lat 1998-2011

18

2. Czy istnieją publikacje

metodologiczne z zakresu inib, w

których wprost dyskutuje się rolę i

znaczenie case study w badaniach nad

Information Literacy? Jeżeli tak – jakie

opinie są w nich formułowane?

Odpowiedź na to pytanie oraz pytanie nr 3

jest sformułowana na podstawie analizy 67

publikacji wyszukanych w SSCI.

Tak. Są zwolennicy oraz umiarkowani

krytycy.

19

2. Czy istnieją publikacje

metodologiczne … cd. Zwolennicy.

Do szczególnie interesujących należy

opracowanie autorstwa Maryam Nazari

(2010), opublikowane w Library and

Information Science Research

◦ „The case study is a methodology that broadly covers

research and practices that tend to describe,

implement, or examine IL and/or IL practices in a

specific project, program, place or, more broadly, in a

specific situation.”

◦ Autorka proponuje wykorzystanie studium przypadku

do hol istycznego opisu zjawisk IL oraz do

tworzenia teori i w tym zakresie.

20

2. Czy istnieją publikacje metodologiczne …

cd. Umiarkowani krytycy.

Stewart, Christopher (2011). Measuring Information Literacy:

Beyond the Case Study. Journal of Academic Librarianship Vol.

37 Issue 3, s. 270-272.

◦ Jak mierzymy, oceniamy i pokazujemy działania i osiągnięcia

bibliotek akademickich w zakresie kształcenia Information Literacy?

◦ Najczęściej – za pomocą case studies, ukazujących udane

przedsięwzięcia dotyczące IL.

◦ Powinno się je jednak również opisywać w terminologii rezultatów

nauczania (learning outcomes) i mierzyć je w sposób bardziej

wystandaryzowany, ilościowy, metryczny.

◦ Na przykład za pomocą cyklicznego egzaminu SAILS

(Standardized Assessment of Information Literacy Skills)

https://www.projectsails.org/AboutTest, opracowanego w 2006 w

Kent State University w oparciu o standard ACRL Information

Literacy Competency Standards for Higher Education i

stosowanego obecnie w USA przez ok. 250 instytucji.

21

3. Jakie rodzaje studiów przypadku znajdują

zastosowanie w badaniach empirycznych

problematyki Information Literacy? Co wynika z

tych badań, czy ich dążeniem jest przede

udoskonalenie praktyki (cel społeczny, utylitarny),

czy również rozwój teorii (cel poznawczy)?

• Instrumentalne studium przypadku

• Przykład – (Counts; Fisher 2010), gdzie celem

głównym jest rozwój pewnego aspektu teori i

zachowań informacyjnych

• „A case study of a mobile social networking service,

called Slam, was used to explore in what ways and to

what extent mobile social networking environments serve

as information grounds.”

22

3. Jakie rodzaje studiów przypadku

znajdują zastosowanie w badaniach

empirycznych problematyki Information

Literacy? … cd.

• Zbiorowe studium przypadku (collective case study, multi-case study)

• Przykład – (Corrall 2008) • „It aims to advance knowledge and

understanding of IL strategy development in several ways: first, by moving beyond previous self-reported single-case accounts to an independent comparative multi-case study (…).”

23

3. Jakie rodzaje studiów przypadku

znajdują zastosowanie w badaniach

empirycznych problematyki Information

Literacy? … cd.

• Wśród analizowanych 67 publikacji nie

ma ani jednych badań o charakterze

wyłącznie wewnętrznego, autotelicznego

case study. Rozważaniom zawsze

przyświeca dążenie do wyciągnięcia

wniosków o zasięgu szerszym niż

badany przypadek, wniosków

praktycznych lub teoretycznych.

24

Studium przypadku

w projekcie

EMPATIC

Cele i sposoby wykorzystania

25

EMPATIC= Empowering Autonomous Learning through Information Competencies

Międzynarodowy projekt EMPATIC prowadzony jest w ramach europejskiego programu “Uczenie się przez całe życie” – Lifelong Learning Programme.

W konsorcjum uczestniczy pięć organizacji z Grecji, Polski, Wielkiej Brytanii, Włoch i Turcji.

Okres realizacji projektu stanowią 24 miesiące, od stycznia 2010 do grudnia 2011.

26

Cele projektu EMPATIC

Zgromadzenie i ocena rezultatów wcześniejszych inicjatyw i

projektów dotyczących Information Literacy (IL) realizowanych

w obrębie czterech sektorów edukacji: oświacie, szkolnictwie

wyższym, szkolnictwie zawodowym oraz kształceniu dorosłych,

Wykorzystanie zgromadzonych rezultatów, jako swego rodzaju

„materiału dowodowego”, w uzyskaniu wpływu na sposób

postrzegania problematyki kształtowania kompetencji

informacyjnych w wymienionych czterech sektorach edukacji

przez decydentów oraz nakłonienie ich do podejmowania

działań mających na celu wzmocnienie znaczenia IL w procesie

kształcenia formalnego i nieformalnego,

Uzyskanie zasadniczego wpływu na przebieg procesów i

podejmowania decyzji w odniesieniu do tworzenia nowych

paradygmatów kształcenia i reformy podstaw programowych,

uwzględniających Information Literacy jako jedną z kompetencji

kluczowych

27

Do jakich celów wykorzystana została

metoda case study w projekcie EMPATIC

Generalnie:

do określenia poziomu dojrzałości systemu kształcenia w zakresie IL w Europie, zarówno w skali globalnej, jak i lokalnej

Detalicznie:

do określenia miejsca, w którym system ten się znajduje na drodze do doskonałości i wskazania braków, które wymagają uzupełnienia,

wyłonienia i określenia wspólnego zasobu pojęciowego, metodologicznego i metodycznego oraz uzgodnionego sposobu myślenia o IL, zarówno w aspekcie naukowym, edukacyjnym, jak i społecznym,

do oceny istniejących przedsięwzięć w zakresie IL, ich rangowania i identyfikowania najlepszych praktyk

28

Etapy analizy przypadków

DESK RESEARCH

Diagnoza – stworzenie mapy inicjatyw europejskich, mających za przedmiot kształcenie kompetencji informacyjnych, realizowanych w obrębie wszystkich sektorów edukacji, niezależnie od formy kształcenia (kształcenie formalne lub nieformalne)

STRATEGIC MODELLING

Wybór przypadków projektów najbardziej reprezentatywnych (illustrative cases) w każdym z czterech sektorów edukacyjnych (po pięć przypadków w każdym sektorze, łącznie 20 przypadków), które zostały poddane analizie jakościowej

VALIDATION

„Zatwierdzenie” najlepszych praktyk (przy udziale kluczowych interesariuszy zewnętrznych) jako wzorów do wykorzystania w procesie kształcenia umiejętności informacyjnych we wszystkich sektorach edukacji oraz dowodu na korzyści, jakie mogą być w wyniku tego osiągane

29

30

Desk research

Ustalenie zasięgu terytorialnego poszukiwań

Określenie kryteriów doboru, opisu i analizy projektów IL

Dobór źródeł informacji o projektach IL

Analiza ilościowa wyselekcjonowanych 87 projektów IL

Strategic modelling

Ustalenie kryteriów oceny i selekcji illustrative cases

Rozszerzenie listy źródeł informacji zaktualizowanie i uszczegółowienie informacji o projektach IL

Analiza jakościowa projektów IL i wybór illustrative cases w czterech sektorach edukacji

Validation

Ocena wyselekcjonowanych illustrative cases przez interesariuszy zewnętrznych

Korekta doboru illustrative cases dokonanego w etapie Strategic modelling

„Zatwierdzenie” najlepszych

praktyk

Uwagi końcowe

Metoda case study jest procedurą

przydatną zarówno dla udoskonalenia

praktyki (bibliotekarskiej, informacyjnej,

zarządzania), jak i badań oraz teorii,

pod warunkiem, że

◦ materiał empiryczny jest wystarczająco

bogaty i odpowiednio dobrany,

◦ jego analiza wykracza poza podejście

zdroworozsądkowe i ma charakter

naukowy.

31

Wykorzystane piśmiennictwo Aaltio, Iiris; Heilmann, Pia (2009). Case Study as a Methodological

Approach. W: Encyclopedia of Case Study Research. SAGE

Publications. http://www.sage-

ereference.com/casestudy/Article_n28.html [dostęp 2010-05-06]

Batorowska, Hanna (2009). Kultura informacyjna w perspektywie

zmian w edukacji. Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Corrall, Sheila (2008). Information literacy strategy development in

higher education: An exploratory study. International Journal of

Information Management Vol. 28 Issue 1, s. 26-37.

Counts, Scott; Fisher, Karen E. (2010). Mobile social networking as

information ground: A case study. Library and Information Science

Research Vol. 32 Issue 2, s. 98-115 .

Głowacka, Ewa (1986). Metoda „case study” w badaniach i dydaktyce

bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Przegląd Biblioteczny nr 1,

s. 25-32. [Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej

http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=336&dirids=1]

32

Wykorzystane piśmiennictwo cd. Mills, Albert J.; Durepos, Gabrielle; Wiebe, Elden (2009). Introduction.

W: Encyclopedia of Case Study Research. SAGE Publications.

http://www.sagepub.com/booksProdDesc.nav?prodId=Book231721

[dostęp 2010-05-15]

Nazari, Maryam (2010). Design and Process of a Contextual Study of

Information Literacy: An Eisenhardt approach. Library and Information

Science Research Vol. 32, Issue 3, s. 179-191.

Pickard, Alison Jane (2007). Research Methods in Information.

London: Facet Publishing, s. 85-94.

Silverman, David (2010). Prowadzenie badań jakościowych.

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

Stake, Robert E. (2009). Jakościowe studium przypadku. W: Denzim,

Norman K.; Lincoln, Yvonna S. (red.). Metody badań jakościowych.

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, t.1, s. 623-654.

Stewart, Christopher (2011). Measuring Information Literacy: Beyond

the Case Study. Journal of Academic Librarianship Vol. 37 Issue 3, s.

270-272.

33