Ostatni hrabia na Krasnem

Ludwik Józef Adam KORWIN-KRASIŃSKI

herbu Ślepowron

©ypla 2 | S t r o n a

Zebrał i opracował: Piotr Paweł CYPLA

Warszawa 2015

©ypla 3 | S t r o n a

Był jedynym potomkiem hrabiego Augusta Kazimierza KORWIN-

KRASIŃSKIEGO (1797-1857) herbu Ślepowron z Krasnego (adiutanta generała

Skrzyneckiego w powstaniu listopadowym, bohatera bitwy pod Ostrołęką) i Joanny

KORWIN-KRASIŃSKIEJ tego samego herbu, jedynej córki Adama i Katarzyny

BURSKIEJ. Rodzice Ludwika mieli wspólnych praprzodków – Jana, stolnika

ciechanowskiego (zmarłego w 1546 roku) i jego żonę Katarzynę – określaną

mianem: Katarzyna z Murowanego Mniszewa (Miszewa) MROKOWSKA.

Jej przodkowie pieczętowali się prawdopodobnie herbem Lubicz.

Herb hrabiów Krasińsk ich (odmiana I)

Źródło: Adam Bonieck i, Herbarz polsk i, tom XII, Warszawa 1908

Tytuł hrabiowski nadany był w trzech liniach Krasińskich herbu Ślepowron

w Prusach, Galicji, Austrii i Królestwie Polskim. Juliusz hr. Ostrowski opisał ten herb

w następujący sposób: „KRASIŃSKI Hrabia I cz. Korwin albo Ślepowron odm. -

W polu błękitnym na barku podkowy srebrnej krzyż kawalerski złoty, na którym kruk

czarny z pierścieniem złotym, o oczku czerwonym, w dziobie. Nad tarczą korona

hrabiowska, dziewięciopałkowa, a nad nią hełm w koronie, z którego klejnot: kruk jak

w tarczy. Labry błękitne, podbite srebrem.” 1 August Kazimierz Krasiński – ojciec

Ludwika, dziedziczył tytuł po swoim ojcu Józefie, który posługiwał się tytułem ponoć

od 1796 roku. Tak był nazwany w dokumencie cesarskim potwierdzającym

posiadanie dóbr Rohatyn – Tytuł został potwierdzony przez Kancelarię Nadworną

10 kwietnia 1848 roku. Ostrowski podaje, że „herb rodziny mazowieckiej z krasnego

w miechowskiem, z której August Kazimierz, przedstawiciel pierwszej linii starszej

gałęzi, zapisany jako hrabia przez stany galicyjskie 9 Października r. 1822,

potwierdzony w tytule Austryi 29 Czerwca r. 1856.” 2 Podstawą potwierdzenia było

dawne szlachectwo polskie i posługiwanie się tytułem hrabiowskim przez ojca

Augusta.

1 Juliusz hr. Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich, tom.2, s.159-160, Warszawa 1897

2 Ibidem

©ypla 4 | S t r o n a

Ludwik Józef Adam Krasiński urodził się 26 VIII w rodzinnym majątku

w Krasnem, a ochrzczony został dnia 1 IX 1833 roku. Ciekawostką może być fakt,

że jego rodzicami chrzestnymi byli raczej przypadkowi ludzie – baba kościelna i dziad

kościelny.

Akt urodzenia/chrztu Nr 60/1833 Zespół: 0142/D- Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolick iej Krasne powiat

ciechanowsk i Jednostka: 1833 Katalog: Urodzenia

Adam Boniecki w „Herbarzu polskim” wywodzi, że pod koniec XVI wieku

z rodu Krasińskich pozostały tylko dwie patrylinearne (męskie) linie rodowe. Jan,

stolnik ciechanowski – wspólny przodek rodziców Ludwika, miał łącznie dziewięcioro

dzieci, w tym pięciu synów. Trzech z nich pozostawało w stanie kapłańskim. Mikołaj

był kanonikiem (łowickim, gnieźnieńskim, krakowskim), a pod koniec życia

kustoszem kruszwickim – zmarł w 1575 roku. Franciszek był biskupem krakowskim

– zmarł w 1577 roku. Stanisław był archidiakonem krakowskim – zmarł w 1598 roku.

Protoplastami kolejnych linii rodowych mogli być pozostali dwaj synowie. Wojciech

był założycielem tzw. „gałęzi starszej”. Z jego potomków powstały kolejne odnogi:

„na Krasnem” z Franciszka, „biskupa wileńskiego” z Jakóba i „generalska zwana

©ypla 5 | S t r o n a

opoczyńską” z Stanisława. Drugi z synów – Andrzej, był protoplastą tzw. „gałęzi

młodszej”. Z jego potomków powstały kolejne odnogi i linie: „odnoga sandomierska”

z Gabryela, „odnoga podskarbińska” z Jana Kazimierza oraz „linia kasztelańska”

z Ludwika – kasztelana ciechanowskiego. Z tej linii powstały kolejne odnogi:

„obozińska” z Dominika i „ordynacka na Opinogórze” z Felicyana (Feliksa). 3

Przodkowie Augusta (ojca Ludwika) wywodzili się z „gałęzi starszej” i jej

„odnogi na Krasnem”. Przodkowie Joanny (matki Ludwika) wywodzili się z „gałęzi

młodszej” Krasińskich z „linii kasztelańskiej” i jej „odnogi ordynackiej na Opinogórze” .

Wojciech i Andrzej, synowie Jana i Katarzyny – protoplaści gałęzi starszej

i młodszej Krasińskich urodzili się w Mniszewo (Miszewo) Murowane. Tam też na

świat przyszli ich bracia: Mikołaj, Franciszek, Stanisław oraz siostry: Anna, Barbara,

Dorota i Eufemia. Miszewo Murowane leży na północ od drogi Wyszogród - Płock

(około 17 km od Płocka). W źródłach historycznych wymieniane od początku

XV wieku jako: Misschova, Mischewo, Mischewo Omnium Sanctorum, Mnyschevo

Murata. W niektórych źródłach zapisywane jako Mniszewo (między innymi

u Bonieckiego, Ostrowskiego, Niesieckiego). Wieś od XIV wieku należała do rodu

Lubiczów. W 1439 roku objął ją Jakub Jaszczołdowic herbu Lubicz, piszący się

z Miszewa, syn Jaszczołda herbu Lubicz z Białobrzegów i Miszewa. Jakub miał

dwóch braci – starszego Stanisława i młodszego Wojciecha. Nie jest wiadome czy

Katarzyna, żona Jana była w jakikolwiek sposób związana z Jaszczołdami. Być może

nazywała się Miszewska, a nie Mrokowska…

Adam Boniecki w swoim herbarzu wymienia piętnaście pokoleń przodków

„po mieczu” Ludwika Krasińskiego. Jako najdawniejszego z przodków wymienia

Sławomira (sędziego nadwornego książąt mazowieckich – Jana i Ziemowita),

któremu sąd ziemski ciechanowski w 1372 roku oznaczył granice Krasnego od

własności sąsiedniej Niedomysła. Według innych przekazów historycznych Krasne

nadał książę mazowiecki Konrad I już na początku XIII wieku swemu marszałkowi

Warcisławowi herbu Ślepowron – Sławomir był jego wnukiem. 4 Synem Sławomira

był Jasiek zmarły przed 1401 rokiem, którego żoną była Śmichna.

Z nich Sławomir zwany Sławkiem, który dziedziczył na Krasnem i Rembowie. W

latach 1427-1451 był sędzią ziemskim różańskim i makowskim. Z jego linii wywodzą

się Rembowscy, Łanieccy i Szczuccy. Jednym z jego synów był Mikołaj – stolnik

ciechanowski w latach 1468-1488, który założył Wolę Krasińską i nabył Zalesie.

Odziedziczył Krasne i jako pierwszy pisał się nazwiskiem Krasiński. W 1482 roku

wybudował w Krasnem nowy kościół. Zmarł przed 1491 rokiem. Jego żoną była

Katarzyna (zmarła przed 1477 rokiem), z której pozostawił trzech synów i cztery

córki. Jednym z synów Mikołaja był Andrzej, który w 1491 roku wraz z rodzeństwem

dopełnił działu pozostałego po ojcu majątku – był kolejnym dziedzicem Krasnego.

Poległ w bitwie pod Koźminem na Bukowinie w 1497 roku, towarzysząc królowi

3 A.Boniecki, Herbarz polski, Część I, Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich,

Tom XII, s.184 4 http://www.parafiakrasne.pl/viewpage.php?page_id=11

©ypla 6 | S t r o n a

Janowi Olbrachtowi, jako hetman wojsk mazowieckich. Pozostawił żonę Aleksandrę

DZIERZGOWSKĄ i troje dzieci, w tym Jana – stolnika ciechanowskiego w 1542 roku,

zmarłego w 1546 roku. Żoną Jana była Katarzyna MROKOWSKA z Murowanego

Mniszewa, z której pozostawił jedenaścioro dzieci, w tym syna Wojciecha, który dał

początek tzw. „gałęzi starszej” Krasińskich. Był łożniczym królewskim (1543 rok),

cześnikiem ciechanowskim, chorążym ciechanowskim, a w końcu kasztelanem

sierpskim. W 1567 roku wymieniany jest jako współdziedzic Krasnego, Zalesia,

Kurowa, Węgorza i Szczuk. W 1574 roku nabył Czyżów i Korzeń w powiecie

chęcińskim. Zmarł w 1590 roku (pochowany w Krasnem). Pozostawił żonę Zofię

CIEMIENIEWSKĄ i syna Mikołaja – podkomorzego różańskiego w 1579 roku,

zmarłego w 1618 roku. Żoną Mikołaja była Petronela SZCZAWIŃSKA córka Pawła

(kasztelana łęczyckiego). Z niej pięcioro potomków, w tym najmłodszy Jan –

podkomorzy i wojski różański, uczestnik wojen przeciwko Turkom, będący 4 lata

w niewoli tureckiej (jego nagrobek znajduje się w Krasnem). Był dwukrotnie żonaty.

Pierwszą żoną Jana była Dorota NIEBORSKA córka Adama, z której miał 4 synów.

Najstarszym synem był Jan, który również był dwukrotnie żonaty. Z drugiej żony –

Doroty KOZICKIEJ pozostawił siedmioro dzieci, w tym Pawła, cześnika

ciechanowskiego w 1701 roku, właściciela Gruduska, zmarłego około 1709 roku.

Żoną Pawła była Ludwika (Anna Ludwika) ZIELIŃSKA córka Walentego. Z niej

ośmioro dzieci, w tym syn Franciszek urodzony w 1710 roku. W latach 1738-1750

Franciszek występuje jako podstoli zawskrzyński. Od niego wywodzi się tzw. „odnoga

na Krasnem”. W 1746 roku nabył Unikowo i Modły. Był dwukrotnie żonaty, zmarł w

1752 roku. Z drugiej żony – Bogumiły NIEBORSKIEJ miał syna Ludwika Antoniego,

który w latach 1750-1757 sprawował po ojcu urząd podstolego zawskrzyńskiego.

Boniecki wymienia go także, jako generała-adiutanta Buławy Wielkiej Koronnej.

W 1755 roku był generałem- majorem wojsk koronnych. Wielokrotny poseł na sejmy,

uczestnik konfederacji radomskiej (1767) i barskiej (1768-1772). Jego żoną była

Katarzyna STANISZEWSKA córka Mikołaja (podczaszego latyczowskiego) i Zofii

Zaborowskiej. Po śmierci żony wstąpił do zakonu i w 1783 roku został kustoszem

opatowskim. Miał dwóch męskich potomków – jednym z nich był Józef, dziedzic

Modły, Klic i Rohatyna. W 1782 roku wspólnie z bratem legitymował się ze

szlachectwa i herbu Korwin w grodzie trembowelskim. Był oficerem wojsk

austriackich tytułującym się hrabią (tak został nazwany w 1796 roku przez cesarza

austriackiego w przywileju danym dla miasta Rohatyna. W 1789 roku ożenił się

z Katarzyną SZTERMERÓWNĄ córką Jerzego, z pierwszego małżeństwa Michałową

Bedońską, z którą miał siedmioro dzieci, w tym najmłodszego z synów Augusta,

urodzonego w 1797 roku w Modłach (parafia Lekowo). W 1819 roku ożenił się ze

swoją daleką kuzynką – Joanną KORWIN-KRASIŃSKĄ tego samego herbu, córką

starosty ciechanowskiego Adama i Katarzyna z BURSKICH herbu Jasieńczyk.

To właśnie Joanna jako wiano wniosła Krasne, które w jej rodzinie pozostawało od

początku XIII wieku. August i Joanna mieli jedynego potomka – bohatera niniejszej

opowieści, hrabiego trzech imion Ludwika Józefa Adama…5

5 A.Boniecki, Herbarz polski, Część I, Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich,

©ypla 7 | S t r o n a

W kwietniu 1838 roku umiera matka Ludwika – Joanna z KRASIŃSKICH.

Wychowaniem 5-letniego syna zajmuje się ojciec i liczni wychowawcy. Ludwik

pobiera nauki między innymi w pensji Leszczyńskiego w Warszawie i u Józefa

Paszowskiego (tłumacza dzieł Szekspira). Jako młodzieniec podejmuje studia

w Ecole des Mines we Francji, których jednak nie kończy. W 1854 roku powraca do

kraju ze względu na konieczność uporządkowania spraw majątkowych. 6

Po śmierci ojca (styczeń 1857 rok) Ludwik staje się dziedzicem tytułu

i właścicielem licznych majątków, takich jak: Krasne, Rohatyn, Magnuszew, Adamów.

Pasją hrabiego Ludwika były konie – w 1857 roku założył w Krasnem pierwszą na

ziemiach polskich stadninę koni pełnej krwi angielskiej, a jego słynna stajnia

„Dobrogost” tzw. „Biała stajnia” porównywana była ze słynnymi stadninami

Sanguszków. Konie z tej stajni startowały na wyścigach nawet w Moskwie

i Petesburgu. Z hodowli hr. Krasińskiego pochodził słynny Ruler (1884-1904),

nazwany „ogierem stulecia”.

Ludwik Józef Adam Krasińsk i około 1860 roku

Po kilku latach pracy nad pomnażaniem odziedziczonego majątku przyszedł

czas na stabilizację – w dniu 12 V 1860 roku w Kościele św. Augustyna w Paryżu

Ludwik poślubił 40-letnią hrabinę Elżbietę Franciszkę BRANICKĄ herbu Korczak,

córkę Władysława i Róży z POTOCKICH, wdowę po kuzynie Ludwika – Zygmuncie

KRASIŃSKIM (1812-1859) herbu Ślepowron, jednym z największych poetów

polskiego romantyzmu. (w rzeczywistości Napoleonie Stanisławie Adamie Feliksie

Zygmuncie). Świadkami ślubu byli hrabiowie Braniccy: Konstanty, Aleksander,

Władysław, Ksawery. Elżbieta – nazywana w domu Elizą, była wnuczka Hetmana

Wielkiego Koronnego Franciszka Ksawerego Branickiego, a przez matkę Różę

Tom XII, s.184-209 6 http://krasne.pl/135-4bc6b5ebae517.htm

©ypla 8 | S t r o n a

z Potockich wnuczką równie utytułowanego Stanisława Szczęsnego Potockiego.

Natura obdarzyła ją niepospolitą urodą, a rodzice olbrzymim posagiem.

Hrabina Eliza z Branick ich Krasińska - obraz Franza Xavera Winterhaltera

W dniu 24 VII 1860 roku do akt stanu cywilnego parafii św. Krzyża w Warszawie złożono świadectwo z paryskiej parafii i spisano akt ślubu.

©ypla 9 | S t r o n a

Akt ślubu Nr 285/1860 Zespół: 72/158/0 Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolick iej św. Krzyża w Warszawie

©ypla 10 | S t r o n a

W ten sposób stał się współwychowawcą wówczas 16-letniego Władysława

Wincentego KRASIŃSKIEGO (1844-1873) – przyszłego ordynata opinogórskiego

i jego młodszego rodzeństwa: Zygmunta Wincentego i Marii Beatrix.

Na początku lat 60-tych XIX wieku Ludwik związał się z Towarzystwem

Rolniczym – organizacją skupiającą w tamtym okresie prawie 4 000 ziemian.

Towarzystwo nie zajmowało się polityką – głosili ideę uwłaszczenia chłopów

i rozwoju kultury rolnej. Ludwik był przeciwnikiem Powstania Styczniowego.

Utrzymywał ścisły kontakt z Hotelem Lambert i Dyrekcją obozu „białych”.

Za współpracę z organizacją narodową został wydalony z kraju i kilkanaście miesięcy

musiał spędzić w Paryżu. Dzięki wstawiennictwu Leopolda Kronenberga w 1864 roku

powrócił do Polski. Po powrocie do kraju całkowicie pochłonęły go idee „pracy

organicznej” – od tamtego czasu celem jego życia było pomnażanie majątku, nie

tylko dla potrzeby własnej, ale także korzyści narodowej. W latach 1866-1867 we wsi

Szczuki (będącej własnością Krasińskich) założył Cukrownię Krasiniec, która przez

prawie 150 lat była źródłem dochodów dla robotników zatrudnionych w fabryce,

ziemian i chłopów z kilku pobliskich powiatów: makowskiego, przasnyskiego,

ciechanowskiego i pułtuskiego. Cukrownia miała niezwykle istotny wpływ na

otoczenie, a także na okoliczny przemysł i handel. Obok cukrowni powstały budynki

mieszkalne dla pracowników administracji i robotników, powstał także dom dla

dyrektora zakładu zwany popularnie „Białym domem”. Dla transportu buraków

cukrowych i innych płodów rolnych Ludwik współfinansował budowę kolejki

wąskotorowej łączącej tereny powiatów ciechanowskiego i przasnyskiego. Przy

cukierni działała Ochotnicza Straż Pożarna, orkiestra dęta, biblioteka, czteroklasowa

szkoła powszechna. Jako ciekawostkę można dodać, że w szkole tej uczyła między

innymi Maria Skłodowska, która była jednocześnie guwernantką w domu

Żórawskich – współudziałowców cukierni (od 1 I 1886 roku). Kazimierz Żórawski (syn

Juliusza, był jednym z najwybitniejszych matematyków polskich i rektorem

Uniwersytetu Jagiellońskiego) przez krótki czas był narzeczonym Marii. Dzięki

rozwojowi Cukrowni Krasiniec tuż obok powstała wieś o tej samej nazwie. Dzisiejsi

mieszkańcy Krasińca to w znacznej mierze potomkowie rodzin, które od początku

związane były z cukrownią.

Jako spadkobierca majątku przyczynił się także w znaczący sposób do

rozbudowy rodowej siedziby w Krasnem - ufundował nowe założenie pałacowo-

parkowe. Budowle gospodarcze reprezentowały różne cechy stylowe architektury

XIX wieku. „W tym czasie styl neogotycki uważany był za szczególnie właściwy dla

budowli w posiadłościach wiejskich. Formy architektury neogotyckiej najpełniej

wyrażały ideę izolacji, kojarzyły się z pojęciem obronności czy niedostępności dla

postronnych. Charakter „obronny” budynku w Krasnem został podkreślony przez

usytuowanie go przy bramie wjazdowej. W świadomości współczesnych budowle

w tym stylu miały kojarzyć się ze średniowieczną, rycerską genealogią rezydencji

właściciela. Nawrót do architektury wiążącej się z dawnymi dziejami wynikał

z osobistych rodowych ambicji inwestora. Wydaje się, że taką treść ideową wyrażała

©ypla 11 | S t r o n a

wieża w Krasnem, a jej średniowieczna szata zewnętrzna miała podkreślić starożytną

metrykę rodu Ludwika Krasińskiego.” 7

Dążeniem hrabiego Ludwika było, aby Krasne stało się wzorowym

i przodującym w kraju majątkiem ziemskim. Pracę nad 22-hektarowym parkiem

ogrodzonym murem powierzył dyrektorowi ogrodów miejskich w Warszawie

Franciszkowi Szaniorowi. W parku zachował okazy starodrzewu, ale także

wprowadził wiele nowych gatunków drzew i krzewów, w tym egzotycznych,

sprowadzonych z nad Morza Śródziemnego i Kanady. W głębi parku urządzone

zostały dwa zbiorniki wodne w formie liter "D" i "K" w rzucie poziomym, tj. „Dobra

Krasne" z wysepką pośrodku litery "D". Zbiorniki wodne otoczone zostały szpalerami

drzew (strzyżonych grabów) o całkowitej długości około 1500 m. Aleja grabowa

w Krasnem jest najdłuższą aleją w Polsce, i prawdopodobnie w Europie. Drzewa

sadzono w równych odległościach i przez wiele lat specjalnie przycinano, tworząc

gęsty zielony latem mur – od ciemnych liści aleja zwana była „czarną drogą”.

Ostatnim ogrodnikiem w majątku był Jan Pajewski. Jako ciekawostkę można dodać,

że pomocnikiem pałacowego ogrodnika był przez pewien czas kilkuletni wówczas

Marceli Nowotko (właściwie Nowotka) – późniejszy pierwszy sekretarz Polskiej

Partii Robotniczej. 8 Rodzina Nowotko wywodziła się z parafii Krasne. Ojciec

Marcelego – Mateusz, urodził się we wsi Zalesie, gdzie jego rodzice posiadali dom

i niewielki kawałek ziemi. Około 1860 roku Zalesie weszło w skład majątku

Krasińskich, a rodzina Nowotko pracowała w tym majątku. Mateusz po 1860 roku

przeniósł się do Warszawy - na Ursynów (Służew) gdzie mieściły się stajnie

Krasińskich. W 1893 roku mieszkał w Warszawie na Krakowskim Przedmieściu 7,

gdzie mieścił się zarząd dóbr Krasińskich - był tam dozorcą i zajmował mały pokój

z kuchnią. W 1895 roku z siódemką dzieci powrócił do Dóbr Krasne. W latach 1895-

1907 mieszkali w wieży wodociągowej, która równocześnie służyła jako

pomieszczenia dla służby - Nowotkowie zajmowali dwa pokoje na parterze i piętrze.

Jedno ze źródeł mówi, że Mateusz był dozorcą przy bramie prowadzącej do parku

i pałacu. W innych źródłach podaje się, że był masztalerzem u hr. Ludwika

Krasińskiego. Neogotycka wieża wodociągowa wybudowana została przy bramie

wjazdowej na terenie zespołu pałacowo-parkowego. Zaprojektowana została przez

Wincentego Rakiewicza. Pierwotnie miała dwa piętra i dwukondygnacyjną

przybudówkę zwieńczoną krenelażem. Początkowo pełniła rolę pawilonu parkowego

z tarasem widokowym, z czasem przyjęła funkcję użytkową – dostarczała wodę do

zabudowań dworskich, a na parterze i na piętrze mieściły się pomieszczenia

mieszkalne użytkowane przez służbę folwarczną. Na elewacji wieży do dzisiaj

widnieje piaskowcowy kartusz z herbem rodu Krasińskich – Ślepowron. W latach

1933-1990 w wieży działało muzeum pamięci Marcelego Nowotki, a obecnie

Muzeum Krasińskich.

7 http://krasne.pl/135-4be2b2173adba.htm

8 http://krasne.pl/135-4b71639f862fa.htm

©ypla 12 | S t r o n a

Pałac Ludwika Krasińsk iego w Krasnem.

Oryginał fotografii w zbiorach Bibliotek i Jagiellońsk iej w Krakowie.

W dniu 15 V 1876 roku w Krakowie zmarła żona Ludwika – Elżbieta

Franciszka (Eliza) z BRANICKICH. Pochowana została w rodzinnej krypcie

Krasińskich, w kościele parafialnym w Krasnem. W testamencie „cały majątek

zapisała mężowi. Bardzo wzburzyła rodzinę powtórnym zamążpójściem, treścią

testamentu i tym, że została Ludwikową." 9

Grób Elżbiety Franciszk i Krasińsk iej z Branick ich – Krypta rodu Krasińsk ich. Parafia św. Jana

Chrzciciela w Krasnem (foto – ks. Włodzimierz Piętka)

http://plock.gosc.pl/gal/pokaz/2229983.Katakumby-Krasinsk ich-w-Krasnem/13

9 http://www.gazetacz.com.pl/artykul.php?idm=43&id=614

©ypla 13 | S t r o n a

Hrabia Krasiński pozostaje wdowcem przez kolejne 6 lat. W tym czasie

pochłania go praca. Niedługo po śmierci żony zostaje prezesem organizowanego

przez ks. Jana Tadeusza Lubomirskiego Muzeum Przemysłu i Rolnictwa –

w niedługim czasie Muzeum z małej placówki rozrosło się do dużej instytucji,

zastępując poniekąd wyższą uczelnię. Ludwik należał także do grona sponsorów

i redaktorów 5-tomowej „Encyklopedii rolnictwa i spraw z nim związanych”. Pierwsze

wydanie dzieła ukazało się w latach 1873 – 1879.

W dniu 28 I 1882 roku wówczas prawie 49-letni hrabia Ludwik żeni się

powtórnie. Jego drugą żoną zostaje 20-letnia panna Maria Ewa Magdalena Józefa

Elżbieta Apolonia Katarzyna ZAWISZA-KIERŻGAJŁO herbu Łabędź (odm.), córka

Jana Kazimierza i Marii Apolonii Katarzyny hr. KWILECKIEJ z Kwilcza herbu

Śreniawa (Byliny).

Maria Ewa Magdalena Józefa Elżbieta Apolonia Katarzyna ZAWISZA-KIERŻGAJŁO Źródło: https://pl.wik ipedia.org/wik i/Maria_Magdalena_Radziwi%C5%82%C5%82owa

©ypla 14 | S t r o n a

Akt ślubu Nr 38/1882

Zespół: 72/158/0/-/102 Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolick iej św. Krzyża w Warszawie

©ypla 15 | S t r o n a

W dniu 24 III 1883 roku w Warszawie rodzi się jedyna córka Ludwika, której na

Chrzcie Świętym odbytym w parafii św. Katarzyny (Służew/Ursynów) w dniu 24 VI

nadano imiona Maria Ludwika Joanna Józefa.

Akt urodzenia/chrztu Nr 115/1883

Zespół: 175/D- Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolick iej św. Katarzyny w Warszawie (Służew)

Jednostka: 1883 ASC RK św. Katarzyny w Warszawie (Służew) 1883 r. Katalog: Urodzenia

©ypla 16 | S t r o n a

Ludwik Józef Adam Krasiński uzyskał potwierdzenie tytułu hrabiowskiego dnia

2 X 1888 roku. W starszym wieku hrabia Ludwik nie przywiązywał jednak uwagi do

tytułów, wygód i przepychu. Posiadając pałace w Krasnem i na Ursynowie oraz inne

liczne majątki ziemskie mieszkał w skromnym domu na Krakowskim Przedmieściu 7

w Warszawie. W pałacu w Krasnem przebywał rzadko. Większość swojego czasu

i część funduszy przeznaczał na cele publiczne. Najwięcej wysiłku i funduszy włożył

w rozwój dosyć potężnego przedsięwzięcia społecznego zapoczątkowanego w 1844

roku przez generała Wincentego Krasińskiego – Bibliotekę Ordynacji Krasińskich.

Hrabia Ludwik scalił rozproszony księgozbiór rodzinny i umieścił go w jednym ze

skrzydeł Pałacu Krasińskich w Warszawie. Doprowadził do włączenia do Biblioteki

Ordynacji bogatych zbiorów po bezdzietnym Konstantym Swidzińskim. Były to, jak na

tamte czasy, zbiory niebagatelne, liczące 25 317 woluminów, 1 031 rękopisów,

12 492 ryciny, ok. 3 000 monet, 246 eksponatów archeologicznych i 136 obrazów –

o wiele więcej niż Ossolineum funkcjonujące od 1817 roku. Książnica Ordynacji była

od samego początku instytucją publiczną i w takiej formie przetrwała do dziś, jako

oddział Biblioteki Narodowej.

Hrabia Ludwik Krasiński był jednym z najbogatszych ludzi w Królestwie

Polskim. Nie zmarnował majątku otrzymanego od ojca wielokrotnie go pomnażając.

Pod koniec XIX wieku jego fortunę szacowano na 50 milionów rubli. W jego rękach

znalazły się dobra odziedziczone, bądź zakupione. Zarządzał dobrami i folwarkami,

takimi jak Krasne, Przystań, Magnuszewo, Krasnosielc i Żulin w Łomżyńskiem,

Ojców i Pieskowa Skała w Kieleckiem, Adamów i Gutów w Siedleckim, Ursynów koło

Warszawy. W spadku po matce odziedziczył bardzo rozległe dobra rohatyńskie

w Galicji. Jako wiano od drugiej żony otrzymał także duże majątki w guberni mińskiej.

Wszystkie folwarki były prowadzone na bardzo wysokim poziomie, dla których

pierwowzorem było Krasne. Majątki Krasińskiego funkcjonowały jak małe

miasteczka, skupiając wokół osiedla pracownicze i niezbędną infrastrukturę.

Pod koniec lat 80-tych XIX wieku w dobrach kraśnieńskich oprócz cukrowni

i znakomitej stajni, znajdowała się również nowoczesna owczarnia zarodowa, duża

piekarnia, młyn amerykański, cegielnia, itp. Swój kapitał inwestował w tworzenie

zakładów przemysłowych i warsztatów, które w większości lokował w swoich dobrach

ziemskich, dając w ten sposób zatrudnienie mieszkańcom zarówno swoich dóbr,

jak i okolicznym. Inwestował także w wiele innych przedsięwzięć. Jednym

z ciekawszych była pierwsza w Polsce fabryka guzików, założona przez Krasińskiego

w 1886 roku na Kurpiach we wsi Kadzidło. Faktycznie nie była to fabryka w pełnym

znaczeniu tego słowa. Zamysłem Krasińskiego było stworzenie 300 małych,

powiązanych ze sobą organizacyjnie warsztatów tworzących „fabrykę”, które miały

dać zatrudnienie i zarobek dla okolicznych mieszkańców. Wyroby kurpiowskie miały

już w listopadzie 1886 roku znaleźć się na jednej z wystaw konfekcji. Guziki miały

być tworzone z rogu, kości i masy perłowej. Hrabia Krasiński ściągnął na Kurpie

czeskich instruktorów, którzy mieli nauczyć jak wyrabiać guziki, czy spinki. Nad

rozwojem przedsięwzięcia czuwał inżynier Surowicz, a dyrektorem „fabryki” był

©ypla 17 | S t r o n a

delegowany do tej roli przez Krasińskiego, Feliks Gomoliński.10 W jednej

z ówczesnych gazet codziennych napisano:

„Gazeta Warszawska" z 19 kwietnia (1 maja)1886 roku

Źródło: http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=78337&from&dirids=1&ver_id&lp=1&QI

W innej z gazet tamtego okresu można odnaleźć szerszy opis:

„Wiek : gazeta polityczna, literacka i społeczna”. R. 14, 1886, nr 97 Źródło: http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=169291&from&dirids=1&ver_id&lp=1&QI

Czy inwestowanie przez Krasińskiego niemałych środków w rozwój

guzikarstwa na Kurpiach był podyktowany chęcią zysku? Głód na Kurpiach z 1881

10

http://kurpie-historia-trwanie.blogspot.com/2014/11/ fabrykacya-guzikow-w-kadzidle_30.html

©ypla 18 | S t r o n a

roku doprowadził do znacznego zubożenia mieszkańców Kurpiowszczyzny,

a w rezultacie do późniejszej emigracji mieszkańców regionu do Prus i Stanów

Zjednoczonych. Zwolennicy tej inicjatywy twierdzili, że Hrabia Krasiński podejmując

się tego przedsięwzięcia chciał przede wszystkim pomóc w poprawie bytu

mieszkańców regionu. Można oczywiście tłumaczyć inwestycje Krasińskiego w zgoła

odmienny sposób – na Kurpiach ze względu na panujący tam ubóstwo mógł znaleźć

bardzo tanią siłę roboczą. Koniec XIX wieku był okresem dodatniej koniunktury

gospodarczej oraz zapotrzebowania na guziki. Produkcja guzików ruszyła na

ogromną skalę w warsztatach i fabrykach w Warszawie, Nasielsku, Wieluniu,

Ostrołęce, Przystani i Sochocinie i przynosiła olbrzymie zyski. W niektórych źródłach

podaje się, że pierwsza na północnym Mazowszu fabryka guzików z masy perłowej

powstała już w 1866 roku w Krasnem i założona została przez jednego

z najzamożniejszych ziemian w Królestwie Polskim – Ludwika Krasińskiego. 11

Kadzidłowska „fabryka” guzików funkcjonowała jeszcze w 1892 roku. Zgodnie

z testamentem hrabiego Krasińskiego przeszła na własność wspominanego

wcześniej dyrektora Feliksa Gomolińskiego i adwokata Lucjana Wrotnowskiego.

hr. Ludwik Józef Adam Krasińsk i

Dobrze prosperujące, uprzemysłowione folwarki oraz liczne warsztaty i fabryki

rozsiane po całym Królestwie Polskim przynosiły hrabiemu Krasińskiemu ogromne

11

Sochocińskie guziki – ślad dawnej tradycji, publikacja towarzysząca wystawie: Sochocińskie guziki – ślad dawnej tradycji eksponowanej od 10 września 2011 do 9 października 2011 r. w Muzeum

Mazowieckim w Płocku – Spichlerzu

©ypla 19 | S t r o n a

zyski. Lokował je w bankach krajowych i zagranicznych, wykupywał za nie akcje oraz

domy w Warszawie. Wspólnie z innym wielkim przemysłowcem Kronenbergiem

sfinansował budowę Kolei Terespolskiej. Był mistrzem w swoich działaniach,

genialnym przedsiębiorcą otwarty na wszelkie zdobycze cywilizacyjne, rozumiejącym

doskonale ducha epoki… Zarządzając ogromnym majątkiem i pełniąc funkcje

publiczne, zapominał o samym sobie – pracował ponad siły „od świtu do nocy”. Zmarł

nagle w nocy 21 IV 1895 roku. Przeżył 62 lata. Oprócz tytułu hrabiowskiego

odziedziczonego po przodkach, był też grandem hiszpańskim, szambelanem

austriackim i kawalerem maltańskim.

Akt zgonu nr 603/1895

Zespół: 158/D- Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolick iej św. Krzyża w Warszawie Jednostka: 1895b Katalog: Zgony

Cała prasa warszawska zamieściła nekrologi i okolicznościowe artykuły

omawiające zasługi hrabiego. Nabożeństwo żałobne odbyło się o godzinie 11 rano

24 IV 1895 roku w kościele św. Krzyża w Warszawie. Po mszy zwłoki zostały

uroczyście odprowadzone do dworca drogi żelaznej Nadwiślańskiej i przewiezione do

Ciechanowa, a stamtąd odprowadzone do rodowego majątku w Krasnem, gdzie

następnego dnia odbyło się kolejne nabożeństwo żałobne.

©ypla 20 | S t r o n a

Nekrolog z „Gazeta Polska” Nr 93 z 23 kwietnia 1895 roku

Źródło: http://polona.pl/archive_prod?uid=14790835&cid=18100760

Hrabia Ludwik Józef Adam Krasiński spoczął na wieki w krypcie rodu Krasińskich

w kościele parafialnym św. Jana Chrzciciela w Krasne, w otoczeniu prochów swoich

przodków

Grób hrabiego Ludwika Józefa Adama Krasińsk iego – Krypta rodu Krasińsk ich. Parafia św. Jana Chrzciciela w Krasnem (foto – ks. Włodzimierz Piętka)

Źródło: http://plock.gosc.pl/gal/pokaz/2229983.Katakumby-Krasinsk ich-w-Krasnem/16#gt

©ypla 21 | S t r o n a

Główną spadkobierczynią majątku Ludwika Krasińskiego została wówczas

12-letnia córka Maria Ludwika. W „Gazecie Polskiej” w artykule okolicznościowym

zapisano: „-Ś.p. Ludwik Krasiński, uczynił testamentem córkę swą dziesięcioletnią

spadkobierczynią jeneralną. Małżonce swej, hr. Magdalenie z Zawiszów, zapisał

biżuteryę całkowitą, kosztowności i wszelki majątek ruchomy oraz słynną stadninę

w Krasnem. Z innych legatów testament obejmuje zapis dóbr Ursynów i Moczydło dla

hr. Adama Krasińskiego, współwłasność fabryki grzebieni w Warszawie w ¼

p. Lucyanowi Wrotnowskiemu, pełnomocnikowi prawnemu zmarłego oraz w ¾

p.Gumolińskiemu, dyrektorowi tejże fabryki, wreszcie zapisy różnych sum dla

urzędników i oficyalistów. Egzekutorami testamentu są adwokaci przysięgli: Lucyan

Wrotnowski i Leon Grabowski, którzy do czasu dojścia do pełnoletności córki

zmarłego pobierać będą po rs. 1,000 rocznie.” 12

Żona Ludwika – Maria Magdalena z domu Zawisza-Kierżgajło w dniu 30 IV

1906 roku w Warszawie poślubiła Wacława Mikołaja Radziwiłła herbu Trąby, syna

Wilhelma Adama Radziwiłła i Katarzyny z Rzewuskich herbu Krzywda. Osiem lat

później ponownie pozostała wdową – książę Wacław zginął w bitwie pod

Mallwischken w dniu 30 XI 1914 roku. Maria Magdalena zmarła 6 I 1945 roku

we Fryburgu (Szwajcaria).

Po śmierci hrabiego Ludwika nastąpił stopniowy upadek posiadłości. Jedyna

córka i spadkobierczyni hrabiego – Maria Ludwika, odziedziczyła ogromny majątek.

Gdy była już pełnoletnią w 1901 roku wyszła za mąż za księcia Adama Ludwika

Czartoryskiego. Tym sposobem majątek Krasne jako posag hrabianki Krasińskiej

przeszedł w ręce rodu Czartoryskich. Na portalu opisującym historię Krasnego

napisano: „Po ślubie księstwo Czartoryscy niezbyt zajmowali się Krasnem.

Ich zainteresowania skupiały się bardziej na polu kulturalnym, humanitarnym

oraz charytatywnym, aniżeli na sprawach rozwoju gospodarczego majątku. […]

Po śmierci swojego brata Witolda w 1911 r., książę Adam Czartoryski odziedziczył

ordynację gołuchowską, od tego też czasu księstwo Czartoryscy bardzo rzadko

bywali w Krasnem. Dobrami w tym czasie zarządzał administrator wraz z liczną

służbą. Na początku II wojny światowej majątek Krasne został przejęty przez

gaulejtera Ericha Kocha, który do końca wojny uważał się za właściciela Krasnego.

Po II wojnie światowej, w 1945 r., dawny majątek Krasińskich został

znacjonalizowany i utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne. W 1987 r.

reaktywowana została Stadnina Koni, którą od 1993 roku zarządza Agencja Rynku

Rolnego w Warszawie.” 13

W ten właśnie sposób zakończyła się kilkusetletnia historia jednej z odnóg

bocznych „gałęzi starszej” rodu Krasińskich. Hrabia Ludwik Józef Adam Krasiński był

ostatnim męskim potomkiem odnogi na Krasnem…

12

Artykuł w „Gazeta Polska” Nr 93 z 23 kwietnia 1895 roku [w:] http://polona.pl/archive_prod?uid=14790835&cid=18100760 13

http://www.parafiakrasne.pl/viewpage.php?page_id=11

©ypla 22 | S t r o n a

hr. Joanna

KRASIŃSKA

1802-1838

pochowana w Krasnem

hr. Ludwik Józef Adam

KORWIN-KRASIŃSKI

1833-1895

ur./zm.w Krasnem

hr. August Kazimierz

KORWIN-KRASIŃSKI

1797-1857

pochowany w Krasnem

hr. Adam

?-1808

pochowany w Krasnem

Katarzyna

BURSKA

herbu Jasieńczyk

Katarzyna

SZTERMER

hr. Józef

~ 1763-1820

Michał Hieronim

1712-1784ur. Różan,

pochowany w Krasnem

Aleksandra

ZAŁUSKA

herbu Junosza

Jan Józef Ignacy

~1675-1764ur. Ciechanów,

pochowany w Krasne

Elżbieta Teresa

SOŁTYK

herbu Sołtyk

Felicyan (Feliks)

~1637 - 1719

Zofia

GARCZYŃSKA

herbu Garczyński (Sas)

Ludwik

~1609-1644ur. Ciechanów

Agnieszka

KRYSKA

herbu Prawdzic

Stanisław

~1558-1617ur./zm. w Płocku

Anna

MICHOWSKA

herbu Rawicz

Andrzej

~1518-1588ur. Murowany Mniszew

pochowany w Krasnem

Katarzyna

CZERNICKA

herbu Jastrzębiec

Jan

~ 1494-1546

pochowany w Krasnem

Katarzyna z Murowanego Mniszewa

MROKOWSKA

herbu Lubicz

I

POKOLENIE

PRZODKÓW

II

POKOLENIE

PRZODKÓW

III

POKOLENIE

PRZODKÓW

IV

POKOLENIE

PRZODKÓW

V

POKOLENIE

PRZODKÓW

VI

POKOLENIE

PRZODKÓW

VII

POKOLENIE

PRZODKÓW

VIII

POKOLENIE

PRZODKÓW

IX

POKOLENIE

PRZODKÓW

Katarzyna

STANISZEWSKA

herbu Pobóg

Ludwik Antoni

1734-?

Katarzyna

ZIELIŃSKA

herbu Świnka

Franciszek

1710-1752

Anna Ludwika

ZIELIŃSKA

herbu Świnka

Paweł

~1660-~1709

Dorota

KOZICKA

herbu Lubicz

Jan

Dorota

NIEBORSKA

Jan

Petronela

SZCZAWIŃSKA

Mikołaj

?-1618

pochowany w Krasnem

Zofia

CIEMIENIEWSKA

Wojciech

~ 1510 -1590ur. Murowany Mniszew

pochowany w Krasnem

X

POKOLENIE

PRZODKÓW

GAŁĄŹ STARSZA

IX

POKOLENIE

PRZODKÓW

VIII

POKOLENIE

PRZODKÓW

I

POKOLENIE

PRZODKÓW

II

POKOLENIE

PRZODKÓW

III

POKOLENIE

PRZODKÓW

IV

POKOLENIE

PRZODKÓW

V

POKOLENIE

PRZODKÓW

VI

POKOLENIE

PRZODKÓW

VII

POKOLENIE

PRZODKÓW

GAŁĄŹ MŁODSZA

ODNOGA NA KRASNEM

ODNOGA ORDYNACKA NA OPINOGÓRZE

LINIA KASZTELAŃSKA

II żona

1591

Tablica przodków hr. Ludwika Józefa Adama Krasińsk iego w linii patrylinearnej – gałąź starsza i młodsza

(opracowanie własne)