Bartzelona

XVII. mendean

KONTUTAN IZATEKO HAINBAT KONTZEPTU

Bilbea. Zer da?

Planoa. Zer da?

Hiri baten kokalekua eta kokapena. Zertan desberdintzen dira?

HIRIAREN EGITURA

1- INDUSTRIA AURREKO HIRIA: ALDE ZAHARRA

1.1 Industria aurreko aldiaren herentzia

1.2 Industria-aldiko aldaketak

1.3 Gaur egungo aldaketak

2 – INDUSTRIA ALDIKO HIRIA: HIRIKO ZABALGUNEA

2.1 Burgesen zabalgunea

2.2 Hiri-inguruko langileen auzoak eta industriaguneak

2.3 Auzoak lorategiekin

3- GAUR EGUNGO PERIFERIA ETA HIRIAN ORAINTSU IZANDAKO

ERALDAKETAK

3.1 Periferiako egoitzen auzoak

3.1.1 Auzo marjinalak eta txabolak

3.1.2 Sustapen ofizialeko etxebizitzen auzoak

3.1.3 Sustapen pribatuko etxebizitza-poligonoak

3.1.4 Etxadi itxiaren zabalera

3.1.5 Familia bakarreko etxebizitzen inguruak

3.2 Industriaren eta ekipamenduen inguruak periferian

ALDE ZAHARRA1.1 Industria Aurreko Aldiaren Herentzia

a) Ezaugarri amankomun batzuk• Harresiak• Plano askotarikoak: - Irregularra

– Erradiozentrikoa– Lineala– Koadrikula itxurakoa

• Bilbea itxia• Lurzoruaren erabilerak askotarikoak• Gizarte-maila ezberdinak elkarrekin bizi ziren. Erdialdea lekurik onena. Batzuk harresietatik kanpo.

b) Hiri erromatarra• Plano erregularra (cardus eta decumanus)• Adibideak: Zaragoza, Leon, Mérida eta Tarragona

c) Erdi Aroan (Espainiako hiri gehienen alde zaharrak sortu)

• Euskal Herriko gehienak plano erregularra (XI-XIV. bitartean sortu ziren populaketa berrietan)

- Donostia, Usurbil, Elgeta, Urretxu,...

ALDE ZAHARRA

d)BerpizkundeanHarresiz haratagoko plano erregularrak sortukodira; Plaza nagusiak ere. e) Barrokoan eta Ilustrazioan - Hiria edertu eta arrazional

moduan trazatu zen

- Perspektiban trazatutako kale zabal

eta zuzenak

- Lorategiak eta

arboladiak

- Eraikin monumentalak, erlijioso eta zibilak

- Hornikuntza- eta higiene-

azpiegiturak hobetu ziren.

ALDE ZAHARRA1.2. Industria-aldiko aldaketak

a) Planoan– XIX. mendearen lehen erdian

• Desamortizazioak hiriko aldaketei mesede:» Kaleak eta plazak zabaldu ziren alde baloratuenetan» Trazadura zuzenak nagusituko dira

– XIX. mendearen bigarren erdian eta XX. mendearen lehen herenean

» Bide handiak eraiki ziren eraikin dotorez inguratuta» Alde zaharraren bilbea apurtu zen hainbeste kasutan» Zabalgune burgesarekin eta trenbide geltokiarekin lotzen dira.» Eraikin berriek funtzio tertziarioa izango dute.» Berrikuntzen helburua: Lurzoruaren balioa handitzea.

– 1960ko berrikuntza-politiken xedeak» Lurzoruaren errentagarritasuna bilatzen zen» Alde zaharreko planoaren zati batzuk suntsitu ziren» Trazatuaren aldaketa.

ALDE ZAHARRA1.2. Industria-aldiko aldaketak

b) Bilbean:Dentsifikazio prozesua (1836-37an Mendizabal eta 1855 Madoz

garrantzitsuenak)• Desamortizazioa dela eta eraikin erlijioso asko (konbentuak

adibidez) erabilera berriekin:– Erakundeen egoitzak, ospitalak, koartelak, liburutegiak,

museoak,.. (Sevillako Arte Ederren Museoa)• Material berrien eragina eraikinetan• 1960ko hamarkadan eraikin berri eta altuagoak egin ziren (joera

bertikala)Lurzoruaren erabilera

• Tertziarizazio prozesua (1960ko hamarkadan guztiz indartuta)

Ondorioak:• Lurzoruaren prezioa garestitzea• Hiriko merkataritza-negozio gune • Eraikinak hondatzea (joeraren aldaketa)

ALDE ZAHARRA1.2. Industria-aldiko aldaketak

• Gizarte klaseei erreparatuz gero

- Gizarte-zatiketaren prozesua bizkortu zen

- XIX. mendearen amaieratik industria-burgesiak alde zaharretako espazio baloratuenak eskuratu zituen - Gero, zabalgune berrietara joan zen - Alde zaharren degradazioa eta utzikeria

Bartzelonako alde industriala

(XIX. mendekoa)

ALDE ZAHARRA 1.3. Industria osteko aldia (1975etik aurrera)

• Zaharberritze integratutako politikak

abiatu ziren.• Planoan

– Kaleak oinezkoentzat mugatu dira

(PEATONALIZAZIOA).

• Eraikuntzan– Eraikin historikoak zaharberritu dira. – Diru laguntzak eman dira

• Lurzoruaren erabileran– Etxebizitza erabilera berreskuratu da eta beste jarduerekin

lotzen da.– Turismoa, Kultura,…. Hiri-sustapenerako politiken

zutabeetako bat dira.

INDUSTRIA ALDIKO HIRIA: ZABALGUNE BURGESA eta LANGILE AUZOAK

• Hirien hazkundeari erantzuna izan zen.

• Kasu batzutan harresiak bota ziren eta beraien

lekuan boulebarrak eraiki ziren.

• Espazio berri horietan burgesen ideiak islatu

ziren:

• Ordena (plano erregularra)

• Higienea (zoladurak, estolderiak, espazio

berdeak, uraren hornikuntza,..)

• Etekin handiak lortzea (etxebizitzak,

dendak eta garraioak eraikitzea)

• Hirietan gizarte segregazioa ematea edo

indartzea suposatu zuen

2.1 Burgesen zabalgunea

a) Plano erregularra– Espazio arrazionalak eta funtzionalak– Koadrikula itxurako planoa

– Dentsitate txikikoa.

– Eraikinean artean: jauregiak, lorategidun etxeak, edo estilo historizista zuten eraikinak zeuden.

– Erabilera nagusia: burgesen etxebizitzak.

– Zabalgune goiztiarrenak: Bartzelonan, Ildefonso Cerda; Madrilen. Carlos María de Castro, gerora Donostian Antonio Cortazar.

Zabalgunea: Espazio arrazionala

eta funtzionala

Hiri zaharren pilaketa- eta higiene faltaren aurrean espazio zabalak eta ondo antolatuta sortuko ditu burgesiak.

HIRI BURGESA. ZABALGUNEA

ETA EKIPAMENDUAK

- Kale zabalak

-Lorategiak

-Zerbitzuak

2.1 Burgesen zabalgunea

b) Denborarekin bilbearen dentsifikazioa emango da

– Etxadi itxiak eta altuera handiko eraikinak, batez ere 1960tik aurrera.

– Zabalguneek kokapen zentrala hartu zuten.

– Garraioek hiriaren alde guztiak lotzen dituzte .

– Lurzoruaren erabilera :• Funtzio tertziarioa garrantzia hartuz joan

zen:– dendak, bankuak, bulegoak,

enpresen egoitzak,…

2.2 Hiri-inguruko langileen auzoak eta industria-guneak

XIX. mendean:– Lehen aipatu bezala, hiriaren alde zaharraren gune onenetan eta zabalgune modernoetan: burgesia– Hiriaren periferian.

• Industria-instalazioak• Hirira sartzeko bide nagusien alboan• Lurzoruaren balio ez da hain handia izango• Industrian lan egitera emigratu zutenak• Garesti zirelako: alde zaharrean eta zabalgune burgesean ezingo dira

kokatu

a) Sortzerakoan– Langileen auzoek askotariko planoa zuten– Periferiako landa-lurzoruan eta kontrolik gabe sortzen ziren– Bilbea itxia eta dentsitate handikoa– Kalitate urriko eta tamaina txikiko eraikuntzak– Etxeak eta lantegiak elkarrekin sortu ziren– Zerbitzuak eta ekipamenduak urriak– Gune osasungaitz eta kaltegarriak ziren

2.2 Hiri-inguruko langileen auzoak eta industria-guneak

b) Gaur egun– Hirien hazkundearekin, Industria-inguru zaharrek balio handia

lortu dute:

– Batzuetan industria kentzeko prozesua eman da

– Beste industria batzuk hirietatik urrundu dira

– Orube horietan zerbitzu instalakuntzak sortuz

– Lehenagoko langileen auzoak hiriaren barruan geratu dira

– Hoberen komunikatuta daudenak berritu dira: populazioa ordeztu da

– Batzuek espazio marjinalak izaten jarraitzen dute

Etxe merkeak; Bizkaiko Labe Garaiek sorturikoak (1916)

2.3 Lorategi-auzoak (lorategi-hiriak)• XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen lehen herenean

ematen den prozesua da• Ideia higienisten eta naturalisten eraginez

• Ebezener Howard: lorategi-hiriak (ciudad jardín delakoa)• Langileentzako eta klase ertainentzako eginda• Etxebizitza osasungaitzak desegiteko asmoz• Hiri lineala (Arturo Soria)• Gizarte-zatiketa apurtu nahian• Familia bakarreko etxebizitzak 40 metro zabalerako kale baten zehar

• Oinarrizko zerbitzuak izango zituen: tranbia, trenbidea, lorategia, ura, elektrizitatea, estolderia• Madrileko periferia osoa inguratu nahi izan zuen

Gaur egun: hiri lineala Madril handian txertatuta

Arturo Soria kalea 1960.ean

LORATEGI-HIRIA

Zurbaranbarri (Bilbo)

Ebenezer Howard

Garden Cities of Tomorrow (1902)

LORATEGI-HIRIA

Loiolako lorategi-hiria

Gasteizeko lorategi-hiria

Etxe merkeak

Torre Urizar (1921) , Bilbo

San Martin auzoa, Azkoitia

GAUR EGUNGO PERIFERIA ETA HIRIAN ORAINTSU IZANDAKO ERALDAKETAK

-Gerra Zibilaren ostean eraikitze-jarduerak gutxi izan ziren• Material faltagatik• Nekazaritza sustapenagatik

-1950etik aurrera hirien hazkundea handia izan zen:• Demografiagatik (hazkundea jasan zuen)• Industria eta zerbitzuen garapenagatik

-Gaur egungo joera hiria desentralizatzearena da• Hiri eta landaren arteko mugak bereizgaitzak (gogoratu urbanizazio

lausoa)• Jarduera ekonomikoak nahiz biztanleenak periferietara eramaten ari dira• Hiri aglomerazio berriak funtzio ezberdinekin sortzen ari dira• Gaur egungo periferiaren zatiketa funtzionala eta soziala:

– Bizilekuen auzoak– Industria inguruak– Ekipamendu inguruak

3.1. Periferiako egoitzen auzoak

3.1.1. Auzo marjinalak• Legez kanpoko lurzoruan eraikitzen da: hirigintza-

antolaketarik gabe

• Norberak egindako etxebizitzak

• Oinarrizko zerbitzurik gabe (ura, elektrizitatea, saneamendua)

• Txabolak

• 1950ko hamarkadan izan zuten gorakadarik handiena (gogoratu nekazal exodoa!)

• Azken urteetan: Gizarte-laguntzako etxebizitza auzoak eraikitzen ari dira txabolak suntsitzeko

Urumea inguruko “txabolismoa” (gaur egun!)

Usera, Madril.

3.1. Periferiako egoitzen auzoak3.1.2. Sustapen ofizialeko etxebizitzak

• 1940 eta 1960 bitartean garatu ziren gehien.• Laguntza ofizialekin sortutako auzoak ziren: prezio

mugatua• Etxebizitza gabezia murrizteko• Eraikuntza irekia izan zen

• Bloke isolatuak eraiki ziren• Bloke monotonoak• Kalitate gutxikoak• Zerbitzu eta ekipamendu falta

• Gaur egun, zaharberritze planak abian jarri dira

1950 eta 1970 bitarteko urbanizazioa

3.1.3. Sustapen pribatuko etxebizitza-poligonoak

1960tik aurrera sortu ziren– Lurzoruaren espekulazio handia eta kontrol gutxi– Bilbe irekia edo dorreen bidez antolatuta– Altuera eta dentsitate gehiegikoak– Kaleen trazatua ordenik gabekoa– Hiri-paisaia monotonoa– Dendak eta hornidurak leku zehatz batzuetan pilatu ziren bakarrik

Gaur egungo periferia3.1.4. Etxadi itxiak

– 1980 eta 1990 bitartean– Altueran eraikitako etxadiak berreskuratu ziren– Dentsitateak gero eta handiagoak ziren– Erabilera kolektiboko gunea zuten:

» Lorategiak» Haurren jolasak» Igeritoki edo kirol instalakuntzak

– Klase ertainetarako

3.1.5. Familia bakarreko eta ekipamenduen inguruak periferian– 1980tik aurrera hedatu ziren periferian– Ideologia ekologista edo berdea zuten erdiko

klaseentzako– Automobilaren erabilera masiboa– Bilbe irekiko eraikin indibidualak

» Bakartuak» Elkarri-atxikiak

3.2. Industriaren ekipamenduen inguruak

periferianPeriferiako hiriko sarbide nagusien ondoan industria eta

ekipamenduak kokatzen dira– Lurzorua merkea eta hiriaren hurbiltasuna

a) 1950 eta 1960ko hamarkadetan• Industria inguruak eta industria-poligonoak kontrolik gabekoak• Gaur egun industria-espazio berriak

» Enpresa-parkeak» Parke teknologikoak» Kalitate handiko ingurumenak

b) Ekipamenduen inguruak• Merkataritza• Aisia• Eskolak, ospitaleak,….• Administrazio-zentruak, e.a.

ARIKETAK

- Azaldu hiriaren kokalekua eta kokapenaren arteko aldea. Donostiako adibidearekin osatu edo bururatzen zaizun beste edozeinekin.

- Zer da hiriaren planoa?. Zer motatako planoak bereizten dira?. Komentatu ondorengo diapositiban ageri diren planoak zer motatakoak diren.

- Zer da hiri bilbea?.

- Zeintzuk dira hiri espazioaren erabilera ohikoenak?.

- Noiz sortzen dira hiri gehienen zabalgune burgesak?. Zer ezaugarri zituzten?.

- Zer dira lorategi auzoak?.

ARIKETAK

a. 2

3 4