Geološka doba i teorije o organskoj evoluciji

Damnjanović Ivana

Postoje četiri geološka doba na koja je podeljena istorija Zemlje

To su, počev od najstarije ka najmlađoj:

- prekambrijum (prastaro doba)

- paleozoik (staro doba)

- mezozoik (srednje doba)

- kenozoik (novo doba)

Geološka doba

Prekambrijum (prastaro doba)

Prekambrijum je trajao oko 4 milijarde godina

Izdeljen je na hadsko, arhajsko i proterozojsko doba

Hadsko doba je bilo pakleno; previranja u ranoj istoriji Zemlje uništila su prvobitnu atmosferu, okeane i tek formirani život

U drugoj etapi, arhaiku, isparavanjem vode iz vulkana i njenim kondenzovanjem formirani su okeani, a minerali su formirali spoljašnu Zemljinu koru

U proteozoiku se javljaju prvi oblici života

Ovo doba karakteriše pojava bakterija, potom organizama sa organizovanim jedrom, višećelijskih organizama jednostavne građe (sunđeri, korali, zatim meduze, crvi kao i mnoge grupe organizama o čijem postojanju svedoče samo fosilni ostaci)

Paleozoik (staro doba)

Staro doba je trajalo oko 290 miliona godina

Tokom paleozoika živeli su organizmi koji više nemaju svoje predstavnike među savremenim životinjama

Trilobiti

Organizmi slični koralima, glavonošci, primitivni oblici školjki i puževa

Pojavljuju prvi slatkovodni zglavkari i primitivne biljke slične mahovinama

Život je počeo da izlazi i na kopno

U vodi se takođe događa nešto jako važno – pojavili su se prvi kičmenjaci, predstavnici grupe kojoj pripadaju i ljudi

To su bile agnate, ribe koje nisu imale vilice, ali su imale čvrst spoljašnji oklop izgrađen od kosti

Vremenom je došlo do povećane raznovrsnosti kopnenih biljaka i nastale su prve šume

Nastaje period koji se inače često naziva "dobom riba", po ogromnom razvoju koji je ova grupa životinja postigla u to vreme

Mora su doslovno vrvela od riba među kojima je bilo i primitivnih, bezviličnih agnata koje su vladale u prethodnim periodima, ali sada su se povlačile pred progresivnijim srodnicama, "riba oklopnjača", čudnih riba zaštićenih pancirom od koštanih ploča nalik na srednjovekovne vitezove koje su ponekad dostizale i do 6 metara dužine i proždirale sve oko sebe

Ali tu su bile i ribe koje nam izgledaju poznate – prve ajkule, koje se nisu značajno razlikovale od današnjih, zrakoperke (grupa kojoj pripada većina današnjih riba) i šakoperke, neobične ribe, čija su peraja vrlo slična nogama primitivnih vodozemaca

Prvi vodozemci su izašli na kopno

Oni su i dalje bili vezani više za vodu nego za kopno, imali su riblji rep prilagođen plivanju i veliki broj prstiju na prednjim i zadnjim nogama

Mezozik (srednje doba)

Trajao je oko 190 miliona godina

Mezozoik je bio vreme tektonske, klimatske i evolucijske aktivnosti

Kontinenti su se postupno menjali od stanja međusobne povezanosti prema njihovom današnjem rasporedu

Ova podela je dovela do nastanka mnogih vrsta i drugih važnih evolucijskih događaja

Klima je bila dosta topla kroz celi period pa je imala važnu ulogu pri evoluciji i razvoju novih životinjskih vrsta

Nastali su novi oblici života

Dinosaurusi, pterosaurusi, ihtiosaurusi

Pojavile su se prve ptice i placentalni sisari

Skrivenosemenice

Kenozoik (novo doba)

Doba koje traje i danas

Nakon nestanka dinosaura, razvijaju se razne vrste sisara, koji nastanjuju sva područja, uključujući i mora

Ptice su takođe prilično evoluirale u kenozoiku

U kenozoiku se pojavljuje čovek

Kenozoik se još naziva i doba sisara

FosiliFosil (latinski fossus, u bukvalnom prevodu „onaj koji je zakopan“) je očuvani ostatak organizma, njegovog dela ili tragova života

Fosili daju podatke o razvoju živog sveta u prošlosti, kako se životna sredina menjala kroz geološku prošlost, o evoluciji živih bića

Fosili se najčešće čuvaju u stenama, slojevima peska, ledu, ćilibaru

Nauka koja proučava fosile se naziva paleontologija

Najveći broj fosila pripada bićima koja su imala ljušturice (praživotinje), zatim spoljašnji, unutrašnji skelet, kao i drvenasti delovi biljaka

Česti oblici fosila su i otisci

Fosil pernatog dinosaurusa Mei long, koji je ostao zatrpan kada se njegova jazbina urušila dok je on u njoj spavao

Vulkanske erupcije takođe često proizvode velike i upečatljive naslage fosila

U zalivu Fundi postoje formacije koje su debele skoro tri kilometra, a koje se sastoje od slojeva okamenjenih šuma

Naime, u blizini je bio aktivan veoma snažan vulkan, koji bi šume zatrpao u pepelu

Stabla bi se tako okamenila, a na površini iznad njih bi polako izrasla nova šuma

Mamuti i fosilni ostaci u Srbiji

Mamut je zajednički naziv za izumrle vrste slonova koji su imali duge zakrivljene kljove, gustu dlaku (kod pojedinih vrsta)

Ostaci mamuta nađeni su na svim kontinentima osim Južne Amerike i Australije

Izumrli su pre otprilike 10000 godina

Smatra se da su izumrli usled klimatskih promena kao i usled preteranog izlovljavanja

Arheološki lokalitet Viminacijum privlči pažnju svetske javnosti otkrićem kostiju mamuta

2009. godine u Viminacijumu su otkrivene kosti ženke mamuta nazvane Vika što je tada izazvalo iznenađenje među arheolozima

Teorije evolucije

-Lamarkova teorija evolucijeŽan Baptist Lamark (1744 -1829) je bio francuski botaničar i zoolog

Objavio je 1801. delo „Sistem životinja bez kičme“ (Système des animaux sans vertèbres)

Izneo ideju o zajedničkom poreklu organizama i njihovom postupnom razvoju

Po Lamarku postoji u prirodi spor, neprekidan proces evolucije vrsta

Dešavaju se promene okoline usled kojih se menjaju i potrebe životinje, pa time ona stiče nove navike

Jedni se organi više upotrebljavaju i jače razvijaju; obratno, neupotrebljavanje organa dovodi do njihovog slabljenja i iščezavanja kod potomaka (roditelji ih prenose na potomstvo)

Tako su npr. krtici umanjene oči, jer ih pod zemljom ne upotrebljava

Zašto žirafe imaju dugačke vratove?

Lamarksističko objašnjenje bi bilo sledeće: pošto su žirafe brstile lišće sa drveća, bilo ga je sve manje na nižim granama, pa su one morale da istežu vratove kako bi dohvatile lišće sa viših grana

Intenzivno korišćenje vratih mišića dovelo je do izduženja vrata, što se nasleđivalo u potomstvu

Rezultat ovog procesa, koji se ponavljao tokom mnogih generacija, jesu dugački vratovi današnjih žirafa

Iako Lamark nije bio u pravu u nekim delovima svoje teorije (urođena težnja ka sve većoj složenosti, nasleđivanje stečenih osobina), ostaje neosporan njegov veliki značaj kao autora prve celovite teorije evolucije

Darvinova teorija evolucije

Čarls Darvin je rođen 1809. godine Engleskoj

Kada je imao 16 godina započeo je studije medicine, ali je zatim prešao na teologiju

Međutim, najviše je bio zainteresovan za proučavanje živog sveta

“Bigl ekspedicija”

Na njega je izuzetno snažan utisak ostavilo bogatstvo živog sveta u tropima, brojni foslili krupnih životinja koje je pronašao u Južnoj Americi i, više od svega, živi svet Galapagoskih ostrva

Sakupljajući uzorke živog sveta sa Galapagosa, Darvin je zapazio njihovu sličnost sa južnoameričkim vrstama, ali i razlike između jedinki sa posebnih ostrva

Zapažanja sa ovih ostrva bila su od velikog značaja za kasnije formulisanje teorije evolucije

Njegovo kapitalno delo Postanak vrsta, u kome je izložio svoju teoriju pojavilo se 1859. godine

Osnovne teze u Postanku vrsta su sledeće:

- svi organizmi su nastali od zajedničkog pretka

- slučajne promene genetičkog materijala

- prirodna selekcija (prezivljavanje jedinki sa najpovoljnijim osobinama)

- borba za opstanak

HVALA NA PAŽNJI!