FORMIRANJE FORMIRANJE SAVREMENE POLITIČKE SAVREMENE POLITIČKE

KARTE SVETA IKARTE SVETA ISVETSKOG SISTEMASVETSKOG SISTEMA

Formiranje politiFormiranje političčke karte svetake karte sveta

Antički periodAntički period (do V veka nove ere) (do V veka nove ere) -robovlasničko uređenje (Vavilon, drevni -robovlasničko uređenje (Vavilon, drevni Egipat, Persija, Kartagina, drevna Grčka, Egipat, Persija, Kartagina, drevna Grčka, Rimska imperija);Rimska imperija);

Srednjevekovni periodSrednjevekovni period (od V do XV (od V do XV veka) – feudalizam (Vizantija, Kijevska veka) – feudalizam (Vizantija, Kijevska Rusija, Moskovska država, Španija, Rusija, Moskovska država, Španija, Engleska);Engleska);

Novovekovni period (Novovekovni period (od XV veka do od XV veka do Drugog svetskog rata) - nastajanje i Drugog svetskog rata) - nastajanje i učvršćivanje kapitalizma (formiranje učvršćivanje kapitalizma (formiranje kolonijalnog sistema)kolonijalnog sistema). .

Savremeni političko – geografski Savremeni političko – geografski procesiprocesi

Proces političko-teritorijalnog Proces političko-teritorijalnog usitnjavanja i stvaranja brojnih malih usitnjavanja i stvaranja brojnih malih država, i država, i

Proces integrisanja i stvaranja velikih Proces integrisanja i stvaranja velikih ekonomskih prostora.ekonomskih prostora.

Današnje zavisne teritorijeDanašnje zavisne teritorije

Francuska - ostrva u Americi (Gvadelup, Francuska - ostrva u Americi (Gvadelup, Martinik, Sent Pjer i Mikelon) i Francuska Martinik, Sent Pjer i Mikelon) i Francuska Gvajanu, ostrva u Indijskom okeanu Gvajanu, ostrva u Indijskom okeanu (Reinion i Maskarenska ostrva), (Reinion i Maskarenska ostrva), kolonijalne posede u Okeaniji (Francuska kolonijalne posede u Okeaniji (Francuska Polinezija). Polinezija).

Velika Britanija - Gibraltar, Bermudska, Velika Britanija - Gibraltar, Bermudska, Bahamska, Folklandska ostrva. Bahamska, Folklandska ostrva.

Španija - gradovi Seuta i Melilja u Africi. Španija - gradovi Seuta i Melilja u Africi.

Politička karta posle Drugog Politička karta posle Drugog svetskog ratasvetskog rata

period bipolarnog svetskog poretka i period bipolarnog svetskog poretka i “hladnog rata” “hladnog rata” • Totalitarni režimiTotalitarni režimi

period uspostavljanja period uspostavljanja “novog “novog svetskog poretka”svetskog poretka” na čelu sa na čelu sa jednom supersilom (SAD) i nekoliko jednom supersilom (SAD) i nekoliko regionalnih sila (Evropska Unija, regionalnih sila (Evropska Unija, Japan)Japan)• Period tranzicijePeriod tranzicije

Politička karta sveta jePolitička karta sveta je

trenutno stanje geopolitičkih trenutno stanje geopolitičkih procesaprocesa

U novijoj istoriji menjala se pod U novijoj istoriji menjala se pod uticajem uticajem tri procesatri procesa: : • Kolonijalnog suparništva i dekolonizacijeKolonijalnog suparništva i dekolonizacije• Ideološkog suparništva Ideološkog suparništva • Civilizacijskog suparništva Civilizacijskog suparništva

Politička karta svetaPolitička karta sveta

daje geografsko-političku osnovu za novi daje geografsko-političku osnovu za novi svetski poredaksvetski poredak

Svetska politička karta je prekrajana više Svetska politička karta je prekrajana više puta:puta:• u Vestfaliji posle Tridesetogodišnjeg rata u Vestfaliji posle Tridesetogodišnjeg rata

(1648), (1648), • u Beču posle Napoleonovih ratova (1815), u Beču posle Napoleonovih ratova (1815), • u Versaju posle Prvog svetskog rata (1919) iu Versaju posle Prvog svetskog rata (1919) i• u Parizu posle Drugog svetskog rata (1947). u Parizu posle Drugog svetskog rata (1947).

Logika svetskog sistemaLogika svetskog sistema

Relativna moć države može biti sagledana Relativna moć države može biti sagledana kroz tri dimenzije:kroz tri dimenzije:

u relaciji prema nekoj drugoj državi (hijerarhija u relaciji prema nekoj drugoj državi (hijerarhija država);država);

u relaciji prema njenom stanovništvu (unutrašnja u relaciji prema njenom stanovništvu (unutrašnja moć);moć);

u relaciji prema "globalnom" svetskom ekonomskom u relaciji prema "globalnom" svetskom ekonomskom sistemu. sistemu.

prostorna i vremenska univerzalizacija prostorna i vremenska univerzalizacija tržištatržišta (D.Rikardo, A.Smit)(D.Rikardo, A.Smit)

Svetska tržišna ekonomija jeSvetska tržišna ekonomija je

prošla je kroz nekoliko prostorno-prošla je kroz nekoliko prostorno-vremenskih faza (Brodel):vremenskih faza (Brodel):• Briž (oko 1300. godine), Briž (oko 1300. godine), • Venecija (oko 1450), Venecija (oko 1450), • Antverpen (oko 1500), Antverpen (oko 1500), • Ženova (oko 1550), Ženova (oko 1550), • Amsterdam (oko 1650), Amsterdam (oko 1650), • London (oko 1750), London (oko 1750), • Njujork (oko 1930)Njujork (oko 1930)

Današnji svetski sistemDanašnji svetski sistem

Hegemonija SAD (Pax Americana)Hegemonija SAD (Pax Americana) Tržišni model zapadne civilizacijeTržišni model zapadne civilizacije Regioni krupne proizvodnje u svetu:Regioni krupne proizvodnje u svetu:

Srednji Zapad SAD, Srednji Zapad SAD, Zapadni Midlands u Britaniji, Zapadni Midlands u Britaniji, Rur i Rur i Tokio-Jokohama u JapanuTokio-Jokohama u Japanu

Struktura svetskog sistemaStruktura svetskog sistema

Globalizacija i TNKGlobalizacija i TNK Dve tendencije unutar svetskog Dve tendencije unutar svetskog

sistema:sistema:• Univerzalistička Univerzalistička • Partikularistička Partikularistička

• Uspon novoindustrijalizovanih zemaljaUspon novoindustrijalizovanih zemalja

Prostorna struktura svetskog Prostorna struktura svetskog sistemasistema

Teorija “centar – poluperiferija - Teorija “centar – poluperiferija - periferija”periferija”

Hijerarhija i asimerija unutar sistemaHijerarhija i asimerija unutar sistema

Država? Suverenitet?Država? Suverenitet? Decentralizovana svetska ekonomija Decentralizovana svetska ekonomija

(90-te XX vek) (90-te XX vek)

Nove tendencije...Nove tendencije...

Stanje na geopolitičkoj sceni krajem Stanje na geopolitičkoj sceni krajem XX vekaXX veka

Pax AmericanaPax Americana (Pax Japonica) (Pax Japonica) Pax TraidicaPax Traidica Posthegemonistički poredak (“Posthegemonistički poredak (“Pax Pax

ConsortisConsortis" ili "" ili "Pax DiplomaticaPax Diplomatica")")

Sukob civilizacija?Sukob civilizacija?

GEOPOLITIKAGEOPOLITIKA

POJAMPOJAM

Rudolf KjelenRudolf Kjelen, “Država kao životni , “Država kao životni oblik” (1916)oblik” (1916)

Sinteza geografije i politikeSinteza geografije i politike

proučava prostorno ponašanje proučava prostorno ponašanje država, odnosno uzroke, mehanizme, država, odnosno uzroke, mehanizme, procese i posledice konkurencije procese i posledice konkurencije između nacija (država) za određeni između nacija (država) za određeni prostorni resurs (teritoriju)prostorni resurs (teritoriju)

GEOEKONOMIJAGEOEKONOMIJA

proučavaproučava konkurentsku borbu među konkurentsku borbu među ekonomskim sistemima za ekonomskim sistemima za ovladavanje i korišćenje prostornih ovladavanje i korišćenje prostornih resursa resursa

Geopolitičke teorije i Geopolitičke teorije i koncepcijekoncepcije

Počeci Počeci PlatonPlaton – idealna država (“Država”, – idealna država (“Država”,

“Zakoni”)“Zakoni”) AristotelAristotel - geografski elementi države i - geografski elementi države i

značaj reljefa za tip državnog uređenja značaj reljefa za tip državnog uređenja (“Politika”, glava VII)(“Politika”, glava VII)

Aleksandar MakedonskiAleksandar Makedonski – – prva prva imperijaimperija

Rimska imperijaRimska imperija Od XV veka – Portugalija, Španija, Od XV veka – Portugalija, Španija,

Francuska, V.Britanija – Francuska, V.Britanija – kolonijalni kolonijalni sistem (prvi multilateralni sistem)sistem (prvi multilateralni sistem)

Razvoj civilizacija (L.Menčnjikov)Razvoj civilizacija (L.Menčnjikov)

Rečne civilizacije (Egipat, Vavilon, Rečne civilizacije (Egipat, Vavilon, Indija, Kina)Indija, Kina)

Morske civilizacije (Grčka, Rim)Morske civilizacije (Grčka, Rim) Okeanske civilizacije (Portugalija, Okeanske civilizacije (Portugalija,

Španija, Holandija, Francuska, Velika Španija, Holandija, Francuska, Velika Britanija)Britanija)

Transokeanske civilizacije (SAD) Transokeanske civilizacije (SAD)

Kolonijalni poredak - Kolonijalni poredak - Pax BritanicaPax Britanica

Dominacija od sloma Napoleona do Dominacija od sloma Napoleona do Prvog svetskog rata (1815-1914)Prvog svetskog rata (1815-1914)

Merkantilistički principiMerkantilistički principi Kolonijalni sistem (imperijalizam)Kolonijalni sistem (imperijalizam)

Nemačka geopolitikaNemačka geopolitika Hegel - Hegel - poredak se uspostavlja kroz poredak se uspostavlja kroz

borbu suprotnosti (teza + antiteza = borbu suprotnosti (teza + antiteza = sinteza)sinteza)

vodeća istorijska uloga nemačkog naroda vodeća istorijska uloga nemačkog naroda (centralni položaj Nemačke u Evropi)(centralni položaj Nemačke u Evropi)

Klasici marksizmaKlasici marksizma (Marks, Engels i (Marks, Engels i Lenjin) - protivurečnosti između Lenjin) - protivurečnosti između proizvodnih snaga i proizvodnih odnosaproizvodnih snaga i proizvodnih odnosa

Fridrih Racel,Fridrih Racel, “Politička geografija” “Politička geografija” (1897) - svetski poredak može biti (1897) - svetski poredak može biti stabilan samo kao poredak velikih državastabilan samo kao poredak velikih država (“životni prostor”)(“životni prostor”)

Teorija geopolitikeTeorija geopolitike

Rudolf Kjelen:Rudolf Kjelen:

““jake, životno sposobne države, koje jake, životno sposobne države, koje imaju ograničen prostor, imaju ograničen prostor, podčinjavaju se kategoričkom podčinjavaju se kategoričkom imperativu širenja svog državnog imperativu širenja svog državnog prostora putem kolonizacije, prostora putem kolonizacije, integracije ili osvajanja”integracije ili osvajanja”

Podela sveta pred Prvi svetski ratPodela sveta pred Prvi svetski rat1914. 1914. godinegodine

Evropske kolonijalne sile i njihovo Evropske kolonijalne sile i njihovo krojenje političke karte svetakrojenje političke karte sveta

Kontinentalna dominacija Rusije u istočnoj , Kontinentalna dominacija Rusije u istočnoj , Austrije u centralnoj i Francuske u zapadnoj Austrije u centralnoj i Francuske u zapadnoj EvropiEvropi -- RIVALSTVARIVALSTVA

Zakasnelo nacionalnni i državno Zakasnelo nacionalnni i državno uintegrisanje Nemačke i Italije –uintegrisanje Nemačke i Italije – pokušaj pokušaj revizije kolonijalne podele svetarevizije kolonijalne podele sveta

Nemačka “ideja Hamburga” preusmerena na Nemačka “ideja Hamburga” preusmerena na “ideju Bagdada”“ideju Bagdada” тј. тј. nnаа “Drang nach Osten”“Drang nach Osten” ii “Drang nach S“Drang nach Süüdosten”dosten”

Neminovnost VelikogNeminovnost Velikog ( (Prvog svetskogPrvog svetskog) ) ratarata 1914.1914.

Konkurentski odnosi britanskog pomorskog puta prema IndijiKonkurentski odnosi britanskog pomorskog puta prema Indiji ('‘('‘Veliki Veliki imperijalni putimperijalni put'')'') ii nemačke kopnene orijentacije prema Persijskom nemačke kopnene orijentacije prema Persijskom

zalivuzalivu (‘(‘Ideja BagdadaIdeja Bagdada'')'')

Transnacionalni sistemTransnacionalni sistem – – Pax Pax AmericanaAmericana

Dominacija neokolonijalizmaDominacija neokolonijalizma Vodeća sila su SADVodeća sila su SAD Alfred Mehen,Alfred Mehen, “Uticaj pomorske sile “Uticaj pomorske sile

na istoriju” (1890) - na istoriju” (1890) - teorija teorija “pomorske moći”“pomorske moći”

Halford Makinder -Halford Makinder - teorija teorija “geografske inercije” “geografske inercije” (zavisnost (zavisnost prostornog razvoja države od geografskog prostornog razvoja države od geografskog položaja i prirodno-istorijskih tendencija položaja i prirodno-istorijskih tendencija razvoja u globalnim razmerama)razvoja u globalnim razmerama)

dva bloka – dva bloka – Velika Britanija + pomorske Velika Britanija + pomorske sile i evroazijski kopneni blok na čelu s sile i evroazijski kopneni blok na čelu s RusijomRusijom• Rusija sa ist.Evropom je centar “Svetskog Rusija sa ist.Evropom je centar “Svetskog

ostrva” – (“Hartlend”)ostrva” – (“Hartlend”)• između centralne Evrope i Rusije stvoriti između centralne Evrope i Rusije stvoriti

tampon-zonu od niza malih država (“sanitarni tampon-zonu od niza malih država (“sanitarni kordon”)kordon”)

ne sme se dozvoliti mogućnost ujedinjenja ne sme se dozvoliti mogućnost ujedinjenja Rusije bogate resursima i Nemačke koja Rusije bogate resursima i Nemačke koja ima smisao za organizaciju ima smisao za organizaciju

Ko vlada Istočnom Evropom, taj Ko vlada Istočnom Evropom, taj vlada „Hartlendom“ vlada „Hartlendom“

Ko vlada „Hartlendom“, taj vlada Ko vlada „Hartlendom“, taj vlada „Svetskim ostrvom“ „Svetskim ostrvom“ (Evroazijom)(Evroazijom)

Ko vlada „Svetskim ostrvom“, taj Ko vlada „Svetskim ostrvom“, taj vlada i Svetskim morem, dakle vlada i Svetskim morem, dakle celim svetom.celim svetom.

Geopolitika u vreme Hladnog rataGeopolitika u vreme Hladnog rata

Jalta, 1945 – Jalta, 1945 – bipolarni svetski bipolarni svetski poredakporedak

Svet posle Drugog svetskog rataSvet posle Drugog svetskog rata

Svet je podeljen na dva bloka – Svet je podeljen na dva bloka – “Zapad” i “Istok” “Zapad” i “Istok” međusobni međusobni “hladni rat”“hladni rat”

““Siva zona” nesvrstanih i Siva zona” nesvrstanih i neutralnih zemaljaneutralnih zemalja

Makinderova teorija - strategija SAD Makinderova teorija - strategija SAD u doba “Hladnog rata” (stvaranje u doba “Hladnog rata” (stvaranje NATO i strategija “okruženja”).NATO i strategija “okruženja”).

Ideja borbe za svetsku dominaciju, Ideja borbe za svetsku dominaciju, tj. monocentrični svetski poredak;tj. monocentrični svetski poredak;

Ideja totalnog suprotstavljanja i Ideja totalnog suprotstavljanja i nepomirljive borbe, sve do direktnih nepomirljive borbe, sve do direktnih vojnih dejstava između vojnih vojnih dejstava između vojnih blokova;blokova;

Ideja širenja kontrole ne samo na Ideja širenja kontrole ne samo na kopnu i moru, nego i u vazdušnom, kopnu i moru, nego i u vazdušnom, podzemnom i kosmičkom prostoru;podzemnom i kosmičkom prostoru;

Ideja borbe za rubni pojas oko Ideja borbe za rubni pojas oko „Hartlenda“ - „Hartlenda“ - „Rimlend“„Rimlend“

Spajkamnova teorijaSpajkamnova teorija

„„Hartlend“ ne može biti centar svetske Hartlend“ ne može biti centar svetske moći bez „Rimlanda“moći bez „Rimlanda“

Ko kontroliše „Rimland“, taj vlada nad Ko kontroliše „Rimland“, taj vlada nad „Hartlendom“, odnosno nad „Hartlendom“, odnosno nad „Svetskim ostrvom“ (Evroazijom)„Svetskim ostrvom“ (Evroazijom)

Ko vlada Evroazijom, taj kontroliše Ko vlada Evroazijom, taj kontroliše sudbinu sveta.sudbinu sveta.

Odgovori...Odgovori...

Odgovor sovjetskog blokaOdgovor sovjetskog bloka na na geopolitiku okruženja bila je tzv. geopolitiku okruženja bila je tzv. “meridijanska geopolitika”“meridijanska geopolitika”

Pokret nesvrstanih, Pokret nesvrstanih, 1961 1961 (Beograd)(Beograd)

Američka unipolarnaAmerička unipolarna geopolitička koncepcijageopolitička koncepcija

kontrole Evroazijekontrole Evroazije

Ruska geopolitička koncepcijaRuska geopolitička koncepcijaMultipolarnog svetaMultipolarnog sveta

Novi svetski poredakNovi svetski poredak

princip rešavanja svetskih i princip rešavanja svetskih i nacionalnih problema ne putem nacionalnih problema ne putem konfrontacije i suparništva, nego konfrontacije i suparništva, nego putem razvoja međunarodne putem razvoja međunarodne saradnje i sporazumevanjasaradnje i sporazumevanja

Mihail GorbačovMihail Gorbačov