FİİLDE(EYLEMDE) ÇATIFİİLDE(EYLEMDE) ÇATI 1- Nesnelerine göre fiiller1- Nesnelerine göre fiiller

2- Öznelerine göre fiiller2- Öznelerine göre fiiller

Öznelerine göre Öznelerine göre fiillerfiiller

Geçişli FiillerGeçişli Fiiller Geçişsiz FiillerGeçişsiz Fiiller Oldurgan FiillerOldurgan Fiiller Ettirgen FiillerEttirgen Fiiller

Etken FiillerEtken Fiiller Edilgen FiillerEdilgen Fiiller Dönüşlü FiillerDönüşlü Fiiller İşteş Fiillerİşteş Fiiller

Nesnelerine göre fiiller

1-Nesnelerine Göre Filler1-Nesnelerine Göre Filler

A)A) Geçişli FiillerGeçişli Fiiller

Nesne alabilen fiillere geçişli Nesne alabilen fiillere geçişli fiiller denir.Bunu anlamak için fiiller denir.Bunu anlamak için yükleme “neyi, kimi” sorularını yükleme “neyi, kimi” sorularını yöneltiriz. .Bir diğer yöntem ise yöneltiriz. .Bir diğer yöntem ise şudur:Fiilin başına “onu” zamirini şudur:Fiilin başına “onu” zamirini getirebiliyorsak fiil getirebiliyorsak fiil geçişlidir ,getiremiyorsak fiil geçişlidir ,getiremiyorsak fiil geçişsizdir. geçişsizdir.

-Belirtili ya da belirtisiz nesne -Belirtili ya da belirtisiz nesne alabilen fiillerdir. alabilen fiillerdir. -Bu fiillere “ne?, neyi?, kimi?” -Bu fiillere “ne?, neyi?, kimi?” soruları sorulduğunda belirtili ya da soruları sorulduğunda belirtili ya da belirtisiz nesne bulunur.belirtisiz nesne bulunur. -İş, kılış fiilleri geçişlidir.  -İş, kılış fiilleri geçişlidir. 

Örnek-1:Örnek-1:

Seni duyuyorum. ( “kimi Seni duyuyorum. ( “kimi duyuyorum?” ya da “onu duyuyorum”) duyuyorum?” ya da “onu duyuyorum”) (geçişli) (geçişli)

Örnek-2:Örnek-2:

Kitabı verir misin? (“neyi verir Kitabı verir misin? (“neyi verir misin?” ya da “onu verir misin?” misin?” ya da “onu verir misin?” (geçişli) (geçişli)

Örnek-3:Örnek-3:

Titizlikle elindeki yazıları Titizlikle elindeki yazıları inceliyordu.inceliyordu.

(neyi inceliyordu-yazıları) (geçişli)(neyi inceliyordu-yazıları) (geçişli)

Örnek-4:Örnek-4:

Dün akşam anaktarını kaybetti.Dün akşam anaktarını kaybetti.

(neyi kaybetti-anahtarı) (geçişli) (neyi kaybetti-anahtarı) (geçişli)

B) Geçişsiz FiillerB) Geçişsiz Fiiller

Nesne alamayan fiillere ise geçişsiz fiiller Nesne alamayan fiillere ise geçişsiz fiiller denir.denir.

- Nesne alamayan fiillerdir. - Nesne alamayan fiillerdir.

- Oluş ve durum fiilleri geçişsizdir.- Oluş ve durum fiilleri geçişsizdir.

-Yükleme nesneyi bulmak için sorulan “ne?, -Yükleme nesneyi bulmak için sorulan “ne?, neyi?, kimi?” sorularının cevabı yoktur. neyi?, kimi?” sorularının cevabı yoktur. 

Örnek-1:Örnek-1:

Lütfen otur. ( “neyi otur? Ya da “onu Lütfen otur. ( “neyi otur? Ya da “onu otur” ) (geçişsiz) otur” ) (geçişsiz)

Örnek-2:Örnek-2:

Burası ne güzel kokuyor. (“neyi Burası ne güzel kokuyor. (“neyi kokuyor?” ya da “onu kokuyor”) kokuyor?” ya da “onu kokuyor”) (geçişsiz) (geçişsiz)

Örnek-3:Örnek-3:

Dün geç saatte uyudum.Dün geç saatte uyudum.

(ne uyudum-cevap yok) (geçişsiz)(ne uyudum-cevap yok) (geçişsiz)

Örnek-4:Örnek-4:

Dün gece dışarıda kaldım.Dün gece dışarıda kaldım.

(ne kaldım-cevap yok) (geçişsiz)(ne kaldım-cevap yok) (geçişsiz)

NOT:NOT:

Bir fiilin geçişli olabilmesi için Bir fiilin geçişli olabilmesi için cümlede mutlaka nesne olması şart cümlede mutlaka nesne olması şart değildir.Cümlede nesne olmasa bile değildir.Cümlede nesne olmasa bile cümle geçişli olabilir.Önemli olan cümle geçişli olabilir.Önemli olan “neyi, kimi” sorularını sorup “neyi, kimi” sorularını sorup soramadığımızdır.soramadığımızdır.

*Gördüm; ama söyleyemedim.*Gördüm; ama söyleyemedim.(Geçişli)(Geçişli)

C) Oldurgan FiillerC) Oldurgan Fiiller

Geçişsiz bir fiilin üzerine “-r,-t,-Geçişsiz bir fiilin üzerine “-r,-t,-tır” eklerinden birinin getirilerek fiilin tır” eklerinden birinin getirilerek fiilin geçişli yapılmasına “oldurgan” çatılı geçişli yapılmasına “oldurgan” çatılı fiil denir fiil denir

Yatmak           ›        yatırmakYatmak           ›        yatırmak

Ötmek             ›        öttürmekÖtmek             ›        öttürmek

Uyumak         ›        uyutmakUyumak         ›        uyutmak

Gezmek          ›        gezdirmek.Gezmek          ›        gezdirmek.

Kaçmak          ›        kaçırmak Kaçmak          ›        kaçırmak 

Örnek-1: Örnek-1: • Adam öldü (geçişsiz) Adam öldü (geçişsiz) • Adamı ölAdamı öldürdürdü. (oldurgan) dü. (oldurgan)

Örnek-2:Örnek-2:• Araba durdu.(geçişsiz) Araba durdu.(geçişsiz) • Arabayı durdurdu  (oldurgan) Arabayı durdurdu  (oldurgan)

Örnek-3:Örnek-3:• Çocuk yattı.(geçişsiz)Çocuk yattı.(geçişsiz)• Çocuğu yatırdı.(oldurgan)Çocuğu yatırdı.(oldurgan)

Örnek-4:Örnek-4:• Bebek uyudu.(geçişsiz)Bebek uyudu.(geçişsiz)• Bebeği uyuttu.(oldurgan)Bebeği uyuttu.(oldurgan)

D)Ettirgen FiillerD)Ettirgen Fiiller

*Geçişli olduğu hâlde “-dİr, -t, -r” *Geçişli olduğu hâlde “-dİr, -t, -r” ekleriyle tekrar geçişli yapılan fillerdir. ekleriyle tekrar geçişli yapılan fillerdir. Geçişlilik dereceleri artırılmıştır. Geçişlilik dereceleri artırılmıştır. *Fiili bir başkasına yaptırma söz *Fiili bir başkasına yaptırma söz konusudur.konusudur.

*Oldurgan fiiller ettirgen hâle *Oldurgan fiiller ettirgen hâle getirilebilir.  getirilebilir. 

Gazete aldı  ›   aldırdı   ›   aldırttıGazete aldı  ›   aldırdı   ›   aldırttı

Elbiseyi yıkadı    ›   yıkattı   ›    Elbiseyi yıkadı    ›   yıkattı   ›    yıkattırdıyıkattırdı

İçmek     ›        içirmek    ›        içirtmekİçmek     ›        içirmek    ›        içirtmek

Örnek-1:Örnek-1:• Her şeyi kırdım (geçişli) Her şeyi kırdım (geçişli) • Her şeyi kırdırdım (ettirgen) Her şeyi kırdırdım (ettirgen)

Örnek-2: Örnek-2: • Yeni aldığım daireyi boyadım.(geçişli)Yeni aldığım daireyi boyadım.(geçişli)• Yeni aldığım daireyi boyattım Yeni aldığım daireyi boyattım

(ettirgen) (ettirgen)

Örnek-3:Örnek-3:• Bilgisayar ödevini yaptım.(geçişli)Bilgisayar ödevini yaptım.(geçişli)• Bilgisayar ödevini yapBilgisayar ödevini yaptırtırdım.dım.

(ettirgen)(ettirgen)

Örnek-4:Örnek-4:• Kitabı okudum.(geçişli)Kitabı okudum.(geçişli)• Kitabı okuKitabı okutttum.(ettirgen)tum.(ettirgen)

sunuindir.blogspot.com

2-Öznelerine Göre Fiiller2-Öznelerine Göre Fiiller

A)Etgen FiillerA)Etgen Fiiller

-Etken fiilin belirttiği işi, oluşu, -Etken fiilin belirttiği işi, oluşu, hareketi, durumu ve kılışı yapan hareketi, durumu ve kılışı yapan öznenin kendisidir. öznenin kendisidir. -Özne gerçek öznedir. -Özne gerçek öznedir.

Örnek-1:Örnek-1: EviEvi güzelce temizledi.(evi güzelce temizledi.(evi

temizleyen kim? “o”, geçek öznesi temizleyen kim? “o”, geçek öznesi var, o halde etkendir.) var, o halde etkendir.)

Örnek-2:Örnek-2: Kadın, bulaşığı yıkadı.(bulaşık kim , bulaşığı yıkadı.(bulaşık kim

tarafından yıkandı? “kadın” eylemi tarafından yıkandı? “kadın” eylemi yapan belli olduğu için etken) yapan belli olduğu için etken)

Örnek-3:Örnek-3:• Yaşlı nine, çocuktan kendisini karşı Yaşlı nine, çocuktan kendisini karşı

tarafa geçirmesini istedi.(etgen)tarafa geçirmesini istedi.(etgen)

• Çocuk da öğrenciliğin verdiği bir Çocuk da öğrenciliğin verdiği bir bilinçle seve seve ona yardım etti.bilinçle seve seve ona yardım etti.(etgen) (etgen) 

B) Edilgen FiillerB) Edilgen Fiiller

-Gerçek öznesi söylenmeyen (ve -Gerçek öznesi söylenmeyen (ve bilinmeyen) fiillerdir. bilinmeyen) fiillerdir. 

-Fiile “-l, -n” ekleri getirilerek -Fiile “-l, -n” ekleri getirilerek yapılır. yapılır.

Örnek-1:Örnek-1: EvEv temizlendi. (ev kim tarafından temizlendi. (ev kim tarafından

temizlendi?cevap alamıyoruz, eylemi temizlendi?cevap alamıyoruz, eylemi yapan belli değil o halde edilgen)yapan belli değil o halde edilgen)

Örnek-2:Örnek-2: BulaşıkBulaşık, yıkandı. (bulaşık kim , yıkandı. (bulaşık kim

tarafından yıkandı?belli değil,cevap tarafından yıkandı?belli değil,cevap alamıyoruz, o halde edilgen) alamıyoruz, o halde edilgen)

Örnek-3:Örnek-3:• Kapı açıldı.(edilgen)Kapı açıldı.(edilgen)• Araba yıkandı.(edilgen)Araba yıkandı.(edilgen)

Örnek-4:Örnek-4:• İnşaat tamamlandı.(edilgen)İnşaat tamamlandı.(edilgen)• Resimler çıkarıldı.(edilgen)  Resimler çıkarıldı.(edilgen) 

C) Dönüşlü FiillerC) Dönüşlü Fiiller -Öznenin işi yaparken aynı zamanda -Öznenin işi yaparken aynı zamanda

o işten etkilendiğini gösteren fiillerdir. o işten etkilendiğini gösteren fiillerdir. -Özne gerçek öznedir. -Özne gerçek öznedir. -Nesne yoktur. -Nesne yoktur. - Fiile - Fiile “-l, -n” “-l, -n” ekleri getirilerek ekleri getirilerek

yapılır.  yapılır. 

Örnek-1:Örnek-1:

Kızlar süslendi; delikanlılar Kızlar süslendi; delikanlılar güzelce giyindi. güzelce giyindi.

Örnek-2:Örnek-2:

Sıcaklardan dolayı gölün suyu Sıcaklardan dolayı gölün suyu çekildi. çekildi.

Örnek-3:Örnek-3:• Öğleye doğru hava açıldı.Öğleye doğru hava açıldı.• Havalar ısınınca buzlar çözüldü. Havalar ısınınca buzlar çözüldü. 

Örnek-4:Örnek-4:• Edebiyat dersinde çok sıkıldı.Edebiyat dersinde çok sıkıldı.• Büyük ikramiyeyi kazanınca çok Büyük ikramiyeyi kazanınca çok

sevindi. sevindi.

D)İşteş FiillerD)İşteş Fiiller

-Fiilde bildirilen işin birden fazla -Fiilde bildirilen işin birden fazla kişi tarafından yapıldığını; işi beraber kişi tarafından yapıldığını; işi beraber ya da karşılıklı yaptıklarını bildiren ya da karşılıklı yaptıklarını bildiren fiillerdir. fiillerdir.

“ “-ş” ekiyle yapılır.  -ş” ekiyle yapılır. 

Örnek-1:Örnek-1:

Kuşlar yüksekten uçuşuyorlardı.Kuşlar yüksekten uçuşuyorlardı.(birliktelik anlamı var)(birliktelik anlamı var)

Örnek-2:Örnek-2:

Dün akşam eski arkadaşıyla Dün akşam eski arkadaşıyla görüştü.(karşılıklı anlamı var)görüştü.(karşılıklı anlamı var)

Örnek-3:Örnek-3:

İki çocuk biraz önce dövüştü.İki çocuk biraz önce dövüştü.(karşılıklı)(karşılıklı)

Örnek-4:Örnek-4:

Dün arkadaşımla görüştüm.Dün arkadaşımla görüştüm.(karşılıklı)(karşılıklı)