Embed Size (px)
DESCRIPTION
PLEASE ADD SOME BIKOL LEARNER'S MODULE AND TEACHING GUIDES! THANKS. :)
Citation preview
0
EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO
Grade 1 Learner’s Material
(Unit 1 & 2) Bikol
1
Yunit I Marhay Akong Miyembro
kan Pamilya
2
Leksiyon 1: Naiiba Ako
Kumusta? Ano an pangaran mo?
Ano-ano an mga hilig mo?
Kaya mong gibuhon an mga piggigibo kan
mga aki sa ritrato?
3
Aramo
Ini an mga aking sinda Aya asin Buboy.
Maugmang nagkakanta asin nagkakawat si Aya.
Matibay magdrowing asin magsayaw si Buboy.
Mainugmang mga aki sinda Aya asin Buboy.
Padaba sinda kan saindang mga magurang.
4
Simbagan an mga hapot.
1. Ano an hilig ni Aya?
2. Ano an paboritong gibuhon ni Buboy?
3. Nata sinda padaba kan saindang pamilya?
Ika, ano man, an hilig mo?
Kuluran mo an mga ritrato na nagpapahiling kan
mga hilig mo.
5
Aramon
Kada aki may mga hilig na gibuhon.
Kada aki may mga kayang gibuhon.
Aring ritrato an nagpapahiling na gusto ninda an
saindang piggigibo? Bilugan an simbag.
Masdan an mga ritrato.
Maugma kaya an mga aking ini?
Ika, ano man an hilig mong gibuhon?
Ano an kaya mong gibuhon?
Maugma ka man kun piggigibo mo ini?
Pano mo kaya mapapatibay pa an hilig mong ini?
Pano kun bako mong hilig an saimong piggigibo?
6
Aring ritrato naman an nagpapahiling kan saimong
namamatian?
Nata kaya arog kaini an namamatian mo?
a. Nin huli ta nadidipisilan ka?
b. Nin huli ta dai mo aram kun pano gibuhon ini?
Madali sana iyan.
a. Maghapot ka sa iba.
b. Magpatukdo ka sainda.
7
Gibuhon
Kaya mo daw gibuhon an minasunod?
Gibuhon 1: Mari na Magpamidbid Ka!
Bangaon an klase sa nagkapirang grupo.
Magtukaw nin pabilog.
Ipamidbid an sadiri.
Sabihon an simbag sa minasunod na hapot.
1. Ano an pangaran mo?
2. Pirang taon ka na?
3. Ano-ano an mga hilig mong gibuhon?
8
Gibuhon 2: Magkarawat Kita
Hilingon an mga ritrato.
Haputon an kaklase kun arin digdi an hilig niya.
Ipasurat an pangaran niya sa ritratong pinili.
Maglibot asin haputon an iba pang mga kaklase.
Mag-irinutan na makapano nin pirma sa mga ritrato.
9
Gibuhon 3
Ano kaya an mamamatian mo sa mga sitwasyong
ini? Idrowing mo an saimong pandok sa laog kan
bilog.
1. Nagbali ka sa pakontes asin nanggana ka.
2. Madali ka nang apudon tanganing magtula.
3. Dai ka nanggana sa pagkanta.
4. Uminabot an saimong mga pinsan.
Pinirit ka kan saimong ina na magkanta.
Paghururunan an mga simbag.
Nata arog kaini an saimong namamatian?
10
Gibuhon 4
An sabi ta, kun dai mo aram, matatabangan ka kan
iba.
Arin sa minasunod an makakatabang saimo
tanganing mapatibay an saimong naaraman?
Dangugon an babasahon kan paratukdo. Kaganan
nin tsek () an saimong simbag.
_____ 1. Naghahapot ako sa sakuyang ina kun dai ko
nasasabutan an leksiyon.
_____2. Nagtatago ako sa kuwarto kun paghuna ko
sala an sakuyang piggigibo.
_____3. Pigtatandaan ko an mga pangadal kan
sakuyang ama.
_____4. Nagpapatabang ako ki ate o kuya.
_____5. Naghihibi ako kun igwa akong dai kayang
gibuhon.
11
Isapuso
Aram mo na ngunyan.
Saro kang kakaibang aki.
Aramon mo kun ano an kaya mong gibuhon.
Pauswagon mo pa an saimong naaaraman.
Kun igwa kang gustong gibuhon, na paghuna mo
dai mo kaya,
maghapot ka,
magpatabang ka.
Sa paagi kaini, makakaukod ka.
Tandaan
Naiiba an lambang aki.
Igwang kakayahan an
lambang aki na arog saimo.
Pauswagon mo an saimong
sadiri.
12
Isabuhay
Midbid mo na an saimong sadiri?
Aram mo na an mga kaya mong gibuhon?
Idrowing sa ibaba an mga hilig mong gibuhon.
Ngunyan, idrowing mo naman an mga hilig na gusto
mo pang maukdan.
Pano mo mauukdan an mga gibuhon na gusto mo
pang manudan?
13
Baluon
Magdangog sa babasahon kan mga paratukdo.
Ano kaya an gigibuhon mo kun ika an aking
pigtutukoy? Bilugan an letra na nagpapahayag kan
saimong gigibuhon.
1. Mahilig kang magkanta. Gusto mong
ipadangog ini sa saimong lolo asin lola.
Ano an gigibuhon mo?
a. Dai ako makanta. Nasusupog ako.
b. Kakantahan ko sinda.
2. Malisto ka sa kawat na daralaganan.
Minsan, nadasmag ka sa pagdalagan.
Ano an gigibuhon mo?
a. Mahibi ako asin mauli na.
b. Pipiriton kong magtindog. Kun may lugad
ako, mahagad ako ki tabang.
3. Gusto mong maggibo ki buradol.
Pero dai mo aram kun pano.
Ano an gigibuhon mo?
a. Magpapatukdo ako.
b. Dai na sana ako maggibo ki buradol.
14
Leksiyon 2: Pinapangatamanan ko an
Sakuyang Sadiri Hilinga an ritrato kan magtugang na sinda Mila asin
Sam.
Pareho sindang matali.
Pareho sindang igwang kakayahan.
Pero, igwang bagay na pinagkaiba sainda?
Maukod mo kaya kun ano an naiiba?
Simbagan mo ini.
1. _______________ si Sam.
2. _______________ si Mila
Kun arog sinda kaini,
magiging matibay kaya si Sam?
magiging matibay kaya si Mila?
Nata?
Aram mo na?
15
Importante na pangatamanan an sadiri.
Maski dakul kang aram, maski dakul kang talento,
kun hirilangon ka man, pano mo maipapahiling ini?
Hilingon mo an magtugang na
Aya asin Buboy.
Padaba ninda an saindang sadiri.
Kaya pirmi sindang
malinig.
Nagkakaon sinda nin
tamang pagkaon.
Dai sinda naghihilang.
Pinapangatamanan
ninda an saindang
salud.
16
Hilingon ta an piggigibo ninda pagkaaga
pagkamata.
Aga na.
Amay na pinukaw kan ina sinda Aya asin Buboy.
Mata na, Aya.
Mata na, Buboy.
Mata na,
Aya.
Mata na,
Buboy
17
Nagkarigos sinda pagkamata.
Nagsipilyo kan ngipon.
Nagsanli nin malinig na bado.
Pagkatapos, handa na sindang magkakan.
18
Igwang laog sa eskuwela.
Maeskuwela na sinda Aya asin Buboy.
Nagpaaram na sinda.
Simbagan an mga hapot.
1. Sirisay an maeskuwela?
2. Pano sinda naghanda sa paglaog sa
eskuwela?
3. Ano-ano an ginibo ninda pagkamata?
Naghahanda ka man paglaog sa eskuwela?
Iistorya an saimong mga ginibo sa harong bago
maglaog sa klase.
Maduman na po
Kami
19
Marhay an ginibo ninda Attila asin Athena para sa
saindang salud.
Ginibo ninda ini nganing maging malinig.
Dai naghihilang an mga aking malinig.
Pag may hilang an sarong aki,
nagigibo niya kaya an mga bagay na gusto
niyang gibuhon?
20
O, ika na man.
Arin sa minasunod na ritrato an nagpapahiling kan
saimong piggigibo tanganing maging malinig an
saimong lawas?
Kuluran an saimong simbag.
21
Isaisip
Nata kaipuhan ta maging malini?
Naisip mo na?
An aking malinig harayo sa hilang.
Pag dai kang hilang, magigibo mo an mga bagay
na hilig mo.
22
Gibuhon
May mga bagay kitang piggagamit tanganing
managi kitang malinig.
Hanapon an mga bagay na ini asin kuluran.
23
Gibuhon 2
Kaipuhan ta an tamang pagkaon tanganing
magkaigwa nin marhay na salud.
Tandaan mo na an aking may marhay na salud,
makusog.
Kaya, kaipuhan mong magkakan nin mga tamang
pagkaon.
Arin kaya sa mga pagkaon na ini an magpapakusog
saimo?
Bilugan ini.
24
Gibuhon 3
May mga piggigibo na marhay sa satuyang lawas.
Igwa man na maraot para sa satuyang salud.
Hilingon an mga ritrato.
Kagan ki tsek () an mga piggigibo na marhay para
sa satuyang lawas asin ekis () an mga piggigibo mo
na maraot para sa saimong lawas.
25
Isapuso
Simbagan an minasunod.
Bilugan an tamang simbag sa laog kan panaklong.
1. Ano an marhay na dulot kan pagiging malinig?
Magiging (maniwang, makusog) ako.
2. Ano an marhay na dulot kan pagiging
makusog?
Magiging (malisto, maluya) ako.
3. Ano an mangyayari kun pirmi kang malisto?
a. Makakapag-adal ako nin (marhay, bakong
marhay).
26
b. (Maghihilang, dai maghihilang) ako.
c. (Makakakawat, dai makakakawat) ako.
d. (Magigibo ko, dai ko magigibo) an sakuyang
hilig asin paboritong gibuhon.
Tandaan:
Atamanon an sadiri.
Maging malinig.
Magkakan nin tama.
Dai pagpabayaan an sadiri.
27
Isabuhay
Magdangog nin marhay.
Sabihon kun tama o sala an piggigibo kan aki sa
istorya kan paratukdo. Kun sala, sabihon kun nata
sala an mga piggigibong ini,
1. Mahilig si Elsa magkakan nin popcorn asin
dulsing tsokolate. Aroaldaw nagpapabakal
siya kan mga ini sa saiyang ina.
2. Ugali ni Danilo na maghugas kan kamot bago
magkakan.
3. Naghilang minsan si Eric. Kaipuhan niyang
mag-inom ki bulong. Kaya lang, takot si Eric
mag-inom kaini. Nagparahibi siya kan
tinawanan siya ki bulong kan saiyang ina.
4. Nagsisipilyo kan ngipon an magtugang na
Mark asin Brigette bago magkaturog.
5. Maugmahon sinda Denden asin Rico.
Nagparakawat sinda sa bahang tubig sa
tinampo.
28
Baluon
O, aram mo na daw kun pano mo pangatamanan
an saimong sadiri?
A. Pagpadison an mga ritrato asin mga parti kan
lawas na piglilinig kaini.
29
B. Isurat an T kun marhay para sa satuyang salud
an pigsasabi sa lambang tataramon. Isurat man
an S, kun sala ini.
_____1. Magkakan nin gulay.
_____2. Magsipilyo kan ngipon pagkatapos
magkakan.
_____3. Magkawat maski mainiton an sildang
kan aldaw.
_____4. Mag-ehersisyo puro-pirmi.
_____5. Magkawat maghapon.
_____6. Magkaturog nin atab.
_____7. Magkawat sa tubig-baha.
_____8. Ugalion an pirming paghugas kan
kamot.
_____9. Mag-inom nin kape pagkaaga.
____10. Magsanli nin bado kun nadaplusan.
30
C. Bilugon an mga tataramon. Bilugan an tamang
simbag.
1. An kalinigan giya sa ____________________.
(kagayunan, salud)
2. Magkaon nin gulay tanganing maghalawig pa
an satuyang ___________________.
(kamot, buhay)
3. An marhay na salud ______________ kan
satuyang kakayahan.
(makakapatalubo, makakaraot)
4. Sa pagpapahiling kan satuyang kakayahan, kita
nagiging ______________.
(maugma, mamundo)
31
Leksiyon 3: Namumutan Ko an Sakuyang
Pamilya
Hilingon an mga ritrato.
Ini an pamilya ni Tata Edwin.
Nagpasyar sinda.
Maugmahon an mga aking sinda Aya asin Buboy.
Pati na man an saindang mga magurang na sinda
Nana Nene asin Tata Edwin.
32
Nagbisikleta si Aya sa parke.
Nagpalayog man nin buradol si Buboy.
Maugmahon sinda.
Aram mo daw kun nata sinda maugma?
Pano pirmi sindang magkairiba.
Iribahan sindang namamarasyar.
Nagtatarabangan sinda sa paggibo kan mga
trabaho sa harong.
33
Sarabay sindang nagkakarakan pagkatapos
gibuhon an mga trabaho sa harong.
Hilinga,maugmahon sinda!
Simbagan an mga hapot.
1. Pano nagtatabang sinda Aya asin Buboy sa
pamilya?
2. Ano an ginibo kan pamilya pagkatapos
magtrabaho sa harong?
34
Aramon
Kun daing kakayahan sinda Aya asin Buboy,
makakatabang kaya sinda sa saindang pamilya?
Aram mo, pag nagtatabang sinda, maugmahon an
saindang ina asin ama.
Minsan man, nagbisita sinda kina lolo asin lola.
Nagkanta si Aya.
Ini an saiyang kanta:
Igwa ako nin lobo
naglayog sa langit
dai ko na nahiling
nagputok na palan.
Sayang kan kuwarta ko
binakal ki lobo
kun pagkaon kuta
nabasog pa ako.
Maugmahon sinda lolo asin lola.
Kinugos ninda si Aya.
35
“Lola, masayaw man po ako,”
an sabi ni Buboy.
Nagsayaw si Buboy.
Maugmahon an pamilya.
Maugmahon sinda.
Simbagan an mga hapot.
1. Nata ta maugma an pamilya?
2. Ano an ginibo ni Aya?
3. Ano man an ginibo ni Buboy?
4. Padaba kaya kan ina asin ama an mga aki?
5. Padaba man kaya sinda ni lolo asin lola?
36
Isaisip
Ika, napapaugma mo man an saimong pamilya?
Pano? Iistorya mo ini.
Arin sa mga ritrato sa ibaba an nagpapahiling nin
maugmang pamilya? Kuluran an simbag.
37
Gibuhon
Gibuhon 1
Mag-istoryahan kita.
Pano mo napapaugma an saimong pamilya?
Magtukaw nin pabilog.
Iistorya an ibang mauugmang agi-agi kan pamilya.
Halimbawa:
1. Kasuarin kamo nagkairibahan?
2. Sisay su mga kaibahan mo?
3. Nagkarantahan kamo?
4. Nagsarayawan kamo?
5. Nagpahiling ka nin kakaibang kakayahan?
6. Napaugma mo kaya sinda?
38
Gibuhun 2
An mga gibuhon kayang ini nagpapahiling nin
maugmang pamilya? Bilugan an iyo po o dai po.
Iyo po Dai po 1. Nagtatabang si Aya sa paglimpiya
kan lamesa.
Iyo po Dai po 2. Pigsusuriyawan ni Ella an saiyang
ate.
Iyo po Dai po 3. Nagkakawat nin bola an papa,
kuya asin ate.
Iyo po Dai po 4. Nagkakaranta an mama asin
papa, kasabay an mga aki.
Iyo po Dai po 5. Pirming nag-iiriwal an mga aki.
Pumili nin kapadis asin paghurunan an iba pa
nindang piggibo tanganing mapaugma an pamilya.
39
Gibuhun 3
Namumutan mo man an saimong pamilya?
Pano mo ipapahiling na namumutan mo sinda?
Maggibo nin kard na nagpapahiling na padaba mo
an saimong ina asin ama.
1. Kumua nin sarong malinig na papel( coupon
bond).
2. Magdrowing nin puso.
3. Kuluran ini.
4. Isurat mo an pangaran kan saimong ina o ama.
5. Isurat mo man an saimong pangaran.
Ngunyan, itao mo an kard sa saimong mga
magurang.
40
Isapuso
Naugma man si Mama asin Papa sa ginibo mong
kard?
Naisip mo?
Nin huli sa saimong kakayahan, napaugma mo an
iba?
Siguro, dakul ka pang magigibo para mapaugma
sinda.
Mag-isip.
Pano mo pa sinda mapapaugma?
Pano mo maipapahiling na padabaon mo sinda?
Idrowing an simbag.
41
Tandaan
Kamutan ta an satuyang pamilya.
Paugmahon ta sinda.
Gamiton ta an satuyang mga kakayahan
tanganing mapaugma ta sinda.
Isabuhay
Sabihon kun tama o sala an piggibo kan mga aki sa
istoryang babasahon kan paratukdo. Magdangog
nin marhay.
Kun sala, sabihon kun nata sala an piggigibo niya.
1. Kumpleanyo kan ina ni Nita. Atab siyang
nagmata. Hinadukan niya asin binati an saiyang
ina.
2. Maugmang mag-istorya si Dan. Iyan an saiyang
ugali. Pag-uli niya hali sa pag-eskuwela, ugali na
niyang mag-istorya sa saiyang lola kan saiyang
mga ginibo sa eskuwelahan.
3. May piggigibo an ama ni Nilo sa likod kan
harong. Inapod niya si Nilo. Ipigpaabot niya an
sigid, kagkag asin pala. Nagbungog-bungugan
sana si Nilo. Dai siya naghiro.
42
4. Mantang naglalaba an ina, pigbabantayan
man ni Rica an saiyang nguhod na tugang.
Pigkakantahan niya ini tanganing mangaturog.
Arog kaini an kanta niya,
“Mimi na, baby,
Turog na baby.
Mimi na padaba kong baby.”
5. Matibay magdrowing si Lando. Minsan,
nagdrowing siya nin sarong parol. Kinuluran niya
asin itinao sa saiyang tiya, sarong paagi nin
pagbati sa aldaw nin Pasko.
Baluon
Ngunyan, aram mo na kun ano-ano an magiginibo
mo tanganing mapaugma an saimong pamilya?
Mag-isip nin sarong okasyon kun sain magkakairiba
kamo kan saimong pamilya? Pano mo sinda
papaugmahon? Pano mo ipapahiling na padaba
mo an saimong mga kapamilya?
43
Idrowing sa laog kan kahon an saimong simbag.
Kuluran mo ini.
Ipahiling mo sa saimong paratukdo an saimong
idrinowing. Iistorya mo saiya an ritratong ginibo mo.
44
Yunit 2 Namumutan Ko an Sakuyang Kapwa
45
Leksiyon 1: Aram Ko an Namamatian kan
Iba
Ano annahihiling mo sa ritrato? Piggigibo mo man an
mga ini? Ano an namamatian mo kun nakakagibo ka nin
marhay sa saimong kapwa?
Saleksiyon na ini, importante na maaraman mo an
namamatian kan iba. Kun minsan may mga bagay
kitang nagigibo na nakakakulog sa buot kan iba. Kaya
dapat na maging maingat kita sa pagsabi asin paggibo
nin anuman na bagay o hiro na makakakulog sa
saindang buot.
Bago mo punan an mga gibuhon, puwede mo daw
haputon an saimong sadiri?
46
Aramon
Direksiyon: Pirmi mo daw piggigibo an mga
sitwasyon na nasambit? Kagan ki tsek an saimong
simbag. Babasahon koini para saindo.
Pirmi Paminsan
- minsan Dai
1. Pig-iiwasan kong
magsimbag kun dai
man ako pigaapod.
2. Pig-iiwasan kong
magtaram kun may
ibang tawong
nagtataram.
3. Silensiyo akong
naggigibo nganing dai
makaistorbo.
4. Pig-iiwasan kong
suriyawan an
samuyang kairibahan
sa harong o katabang.
5. Pig-iiwasan kong
magtaram nin maraot
sa kapwa.
6. Pig-iiwasan kong
makakulog nin buot
kan sakuyang kapwa.
Kabiyuan
47
Isaisip
Balikan mo an saimong mga simbag. Pirmi mo man
piggigibo an mga sitwasyonna nasambit? Paminsan-
minsan sana o dai?
Magiging maugma ka daw kun paminsan-minsan
dai mo pigkukunsidirar an namamatian kan saimong
magurang, paratukdo, kaklase asin kapwa?
May mga paagi na puwede mong gibuhon
nganing maipahiling an saimong pagmati sa nasasabuot
kan iba.
Paggamitnin mga tataramon na dai nakakakulog
nin buot kan iba
Paggibo nin marhay sa magurang, tugang, aki,
matua asin kapwa’
Pagkamuotsa pamilya, paratukdo, kaklase asin iba
pa
Importanteng tandaan an minasunod:
1. Iwasan magtaram nin maraot sa kapwa.
2. Hilingon an nagigibong marhay kan kapwa.
3. Magtiwala sa kayang gibuhon kan mga kaklase.
48
4. Dai pagsuriyawan an mga kairiba sa harong asin
mga katabang.
5. Silensiyong magtrabaho tanganing
daimakaistorbo sa iba.
6. Makihuron nin may malumanay na boses.
7. Maglakaw nin luway-luway lalo na kun igwang
nagkakaturog o naghihilang.
Gibuhon
Gibuhon 1
Basahon:
Maabot an pinsan ninda Amy asin Tony na si Isay hali
sa probinsiya. May hilang siya kaya kaipuhan
magpabulong. Nag-isip sinda nin paagi kun pano
mapapaugma si Isay.
Puwede mo daw sindang tabangan magplano kan
mga dapat gibuhon nganing mapaugma si Isay?
49
Kuluran an nin pula kun an ritrato puwedeng
makapagpaugma ki Isay.
Gibuhon 2
Idrowing an kaya mong gibuhon nganing
mapaugma an may hilang na si Isay.
50
Gibuhon 3
Kuluran an ritratong nagpapahiling nin pagkamuot
sa kapwa.
51
Isapuso
Masdan an ritrato.
Nagibo mo na an
magkua nin kawatan na
bako mo man sadiri?
Kun ika kaya an
inagawan, ano an
mamatian mo?
Saro sa mga nagiginibo tang sala sa kapwa iyo an
pagkulog sa saindang buot. Ano an puwede mong
gibuhon tanganing mawara an tampo o kulog kan
buot kan saimong amigo/amiga?
Idrowing sa laog kan kahon an animong simbag.
52
Tandaan
“Dai mo paggibuhon sa iba an habo mong
gibuhon kan iba sa saimo.”
Isabuhay
Dangugon an sitwasyon na sasabihon kan
paratukdo:
“Halimbawang nakakulog ka nin buot kan saimong
kapwa. Pano mo maipapahilingna nasala ka?”
Gibuhon an minasunod:
1. Pumili nin kapadis. Magkambiyuhan nin ideya
kun ano an magiginibo mo tanganing mahali
an tampo o kulog nin buot kan saimong kapwa.
2. Magbilog nin sarong grupo na igwang
sampulong miyembro. Ihiras an
napaghururunan nindo.
3. Ipahiling sa paagi nin aksiyon an
napaghurunan.
53
Baluon
Idrowing Mo an Simbag Mo!
Direksiyon:Idrowing ankun piggigibo mo an
pigsasabi sa sitwasyon asinkundai.
1. Silensiyo akong naggigibo
tanganing dai ako makaistorbo sa
iba.
2. Pig-iiwasan ko an magsimbag kun
dai man pighahapot.
3. Nakikipag-umbasan ako sa
pagbakal nin pagkaon kun recess
na.
4. Pigtatabangan ko an mga
kaklase ko na igwang kaninan.
5. Pigsusuriyawan ko an samuyang.
54
Leksiyon 2: Magalang Ako sa Gabos
Saleksiyon na ini, mas mahihiling nindo an
importansiya nin paggalang sa kapwa..
May kasabihan kita na “Anaking magalang,
kinamumuyahan.”
55
Aramon
Direksiyon: Tsekan () an simbag na nagsasabi kun
pirmi mo piggagamit asin piggigibo an pigsasabi sa kada
sitwasyon.
Gibuhon Pirmi Paminsan-
minsan Dai
1. Nagtutuktok ako
bago maglaogsa
pintuan.
2. Pigbabati ko an
sakuyang mga
magurang, kairiba
sa harong, asin
paratukdo.
3. Piggagamit ko an
mga magagalang
na tataramon arog
kan paki-, maki-, tabi
asin salamat.
4. Pigpapalaog asin
pigpapatukaw ko
an mga bisitang
minaabot sa
samuyang harong o
eskuwelahan.
56
Gibuhon Pirmi Paminsan-
minsan Dai
5. Piggagamit ko an Po
asin Opo pag
nakikiistoryahan ako
sa mga gurang.
6. Nagdadangog ako
kun kahuron ko an
kapwa ko aki.
7. Magalang akong
nakikihuronsa
telepono.
8. Nagpapaaram ako
nin tama bago
magluwas sa
kuwarto kan klase.
9. Pig-iiwasan kong
pag-ulukan an
sakuyang mga
kakawat buda
kaklase.
10. Nagpapaaram ako
sa sakuyang mga
kakawat o kaklase
bago ko gamiton
an saindang mga
gamit.
57
Isaisip
Basahon an tula:
AN PO ASIN OPO
An tugon sakuya kan ama asin ina ko,
maging matinabang, magpopo ako.
Kun pigkakahuron nin mga gurang na tawo,
sa gabos na oras, sa lambang dako.
Kun an kahuron ko mas gurang na sako
na dapat igalang asin dapat magsabi nin po.
Nauugma akong pagsambit-sambiton,
an Po asin Opo nin udok sa buot ko.
Simbagan:
1. Ano an tugon kan ina asin ama sa tula?
2. Nuarin dapat gamiton an po asin opo?
3. Piggagamit mo man an po asin opo sa pakikihuron
sa mga gurang?
4. Ano-ano pang mga magagalang na tataramon an
piggagamit mo sa pakikihuron?
58
An paggalang sarong importantihon na gawi o ugali nin
sarong Pilipino. Saro ini sa mga tatak nin Pilipino.
Tandaan an mga ini:
1. Sa paggalang sa mga gurang
Gamiton anminasunod na tataramon sa
pakikihuron:
Po asin opo
Salamat po
Daing anuman
Paaram na po
2. Sa pagbati
Marhay naaga po.
Marhay na udto po.
Marhay na hapon po.
Marhay nabanggi po
3. Sa paghagad nin pagtugot
Puwede pong _________?
Paki __________ nga po.
Maki__________ po.
4. Sa pakikihuron sa kapwa aki
Gamiton an
Salamat./Daing anuman.
Paaram.
59
Bation an kakawat, kabarkada, kaklase nin
“Marhay na aga/udto/hapon o banggi i.”
Maghagad nin tugot bago gamiton an
anuman na gamit kan kakawat, kabarkada.
Gibuhon
Gibuhon 1
Direksiyon: Maggibo nin diyalogo manungod sa
sitwasyon. Ilaog sa “Speech Balloon” an sasabihon.
Naglaog ka sa opisina kan saindong principal. Ano an
sasabihon mo?
60
Nagbisita an saimong lola sa saindong harong.
Nagsubli ka nin libro sa saimong kaklase asin ipig-uli
mo ini pakatapos mong gamiton.
61
Gibuhon 2
Direksiyon: Pilion asin kuluran an ritrato na
nagpapahiling nin pagiging magalang.
62
Gibuhon 3
Direksiyon: Basahon anlambang sitwasyon.Isurat
an magalang na tataramon na dapat
gamiton. Gawin ito sa papel.
1. Malaog ka sa eskuwelahan. Ano an sasabihon mo kira
Mama asin Papa?
_________________________________________________
_________________________________________________
2. Tinawanan ka kan saimong tugang ki simpleng regalo
kan kumpleanyo mo. Ano an sasabihon mo?
_________________________________________________
_________________________________________________
3. Nag-iistoryahan sa may pintuan an saimong
paratukdo asin principal. Ano an sasabihon mo?
_________________________________________________
_________________________________________________
63
4. Nawara ka sa dalan pauli sa saindong
harong.Nakahiling ka ki tindahan dangan naghapot
ka. Ano an sasabihon mo?
_________________________________________________
_________________________________________________
5. Nag-abot an lola mo sa saindong harong kan sarong
aga. Ano an sasabihon mo?
_________________________________________________
_________________________________________________
Isapuso
Pag-isip-isipon an mensahe kan mga tataramon na ini.
Anaking magalang, namumutan kan magurang.
Annaggagalang sa mga gurang,
binibiyayaan.
An po asin an opo, mga liyabingbulawan
naiyo anipigbubukassa mga pintuankan puso.
An aking magalang, urgulyo nin magurang.
An aking magalang, kinamumuyahan.
64
Kun ika sarong aking magalang sa gabos na oras, sa
gabos na runa, ano sa paghuna mo an magiging hiling
kan mga tawo sa saimo? Idrowing.
65
Isabuhay
1. Magbilog nin grupo na igwang apat na miyembro.
Maggibo ninislogan manungod sa paggalang.
2. Isurat sa ¼ na kartolina asin kagan nin dekorasyon.
3. Ipaskil sa laog asin luwas kan kuwarto kan klase.
Baluon
Idrowing Mo an Simbag Mo!
Direksiyon: Idrowing an kunpiggigibo mo an
pigsasabisa sitwasyon asinkundai.
1. Nagbabali ako sa hururon kan mga
gurang maski dai ako pigkakahuron.
2. Pig-iiwasan ko an magtaram kun may
nagtataram na.
3. Ipigtatao ko an sakuyang tukawan sa
mga gurang asin may mga kaninan:
sa sasakyan
sa simbahan
kun may programa
4. Naghahadok o nagbibisa ako sa
magurang ko asin sa mga gurang.
66
5. Naggagamit ako nin magagalang na
tataramon sa pakikihuron:
Salamat po/tabi
Daing anuman
Marhay na aga/udto/ hapon/
banggi po
Makiagi po
Pakiabot po
Paaram na po/Maduman na
po/tabi
Puwede tabing maghapot?
6. Ipiggagalang ko an karapatan kan
kapwa ko aki.
67
Leksiyon 3: Onesto ako sa Gabos na Oras
Onesto ka man sa saimong sadiri asin kapwa?
Nagsasabi ka man kan totoo? Ano annamamatian
mo kun nagsasabi ka kan totoo?
Sa nakaaging leksiyon, pig-adalan mo an
pagiging magalang sa gabos na oras.Sa leksiyon na
ini, pag-aadalan ta an pagiging onesto. Aram mo
na an kahulugan kan pagiging onesto?
68
Aramon
Basahon anlambang sitwasyon. Bilugan an
kunnagpapahayag nin pagiging onesto asin
kun dai.
1. Nagpaaram si Anna saina na
maduman siya sa parkealagad,
nagduman siya sa harong kan
kaklase.
2. Sinabi ni Allan sa saiyang paratukdo
na siya an nakapasa kan plorera.
3. Sobra an uli kan tindera kay Marilyn
pero dai niya ito inuli.
4. Nagkua nin kuwarta sa pitaka kan
ina si Andrei pero dai siya
nagpaaram.
5. Nakapurot si Liza nin payong. May
pangaran ito asin nagkataon nasa
saiyang kaklase, kaya ibinalik niya
an payong.
69
Isaisip
Basahon anistorya .
An Onestong si Oden
Sabado ninaga. Nagluluto an ina nin
pinangat buda bicol express. Nahiling
niya na dai na nin lada kaya sinugo
niya si Oden na magbakal sa tindahan
sa may kanto. Mantang naglalakaw pauli sa harong,
nahiling niyang sobra an uli ni Tiyang Pacita. Dali-dali
siyang nagbalik asin inuli an sobrang uli saiya.
Maugmahon si Tiyang Pacita sa ginibo ni Oden asin
ipig-istorya niya ini sa mga nagbarakal sa saiyang
tindahan. Puon kaito, inapod na si Oden na
onestong Oden.
Simbagan:
1. Ano an ipigsugo kan ina kay Oden?
2. Ano an nadiskubre ni Oden mantang
naglalakaw siya?
3. Nata naugma si Aling Pacita?
4. Nata inapod siya na onestong Oden?
5. Kun ika si Oden, arog man kaito an gigibuhon
mo? Nata?
70
Pirming isaisip an minasunod:
1. Sabihon an tunay na runa o lugar asin mga
pag-iriba kun may dudumanon.
2. Sabihon an tunay na oras kan paghali.
3. Sabihon an tunay na dahilan kan kasalan na
naginibo.
4. Sabihon an tunay na halaga kan kaipuhan na
kuwarta.
5. Dai magkua nin pagsadiri kan iba.
6. Dai magdaya sa harong, eskuwelahan asin
banwaan.
7. Iuli sa tunay na kagsadiri an napurot na bagay.
8. Iuli an sobrang uli.
9. Iuli an anuman na sinublian na bagay.
10. Maging onesto sa anuman na pangako.
71
Gibuhon
Gibuhon 1
Direksiyon: Basahon an mga sitwasyon. Magpili nin
kapadis asin paghurunan an mga
dapatna gibuhon.
1. Sinugo ka kan ina mo na magbakal nin diyes pesos
na asin. Nakatawad ka kidos pesos.
2. Kaiba ka kan saimong ate pasiring sa saudan.
Naglunad kamo sadyip. Nahiling mong dai pa man
nagbayad an saimong ate pero kan hinapot siya
kan konduktor, an sinabi niya nakabayad na.
Gibuhon 2
Direksiyon: Idrowing ankun nagpapahayag ini
nin pagkaonestokun dai.
1. Nagpaaram si Ramilnamaduman sa harong
kan kaklase niya alagad nakikawat siya sa
mga aking tambay sa tinampo.
72
2. Naghagad nin kuwarta si Joyce pambakal ki
ballpen. An binakal niya biniribid buda
baduya bako man ballpen.
3. Nahiling ni Brigette na nahulog an P100 kan
saiyang kuya. Pinurot niya ito asin ibinalik sa
kuya niya.
4. Tinawansi Attilakan saiyang MamaRosa
ninP500 para saindang magtugang. Binanga
niya ini asin itinao sa tugang.
5. May proyekto sa Math saJose. Naghagad
siya sa saiyang ama kan tamangkantidadna
pambayad.
Gibuhon 3
Maghanap nin kapadis asin iistorya an ginibo mo na
nagpapahiling nin pagkaonesto. Pakatapos mong mag-
istorya, dangugon man an istorya kan kapartner mo.
73
Isapuso
Anpagiging onesto iyo an pagsasabi nintotoo. Dakul
an mauugma sa sarong aking onesto. Maging
onesto sa gabos na oras.
Rumdumon mo an onestong gawi na ginibo mo sa
saimong mga magurang. Isurat mo ini sa saimong
“Kahon nin Kayamanan.”
An pagiging onesto masasabing sarong kayamanan
na dai nasasalidahan.
74
Isabuhay
Dakul ka na man na naukdan sa satuyang leksiyon
manungod sa pagiging onesto?
Maggibo nin poster ninpagiging onesto. Idukot sa
tahaw kan papel ansaimong ritrato. Idrowing sa
palibotkaini an mga nagibo mong pagkaonesto.
Idukot an poster.
Ako Onestong Aki
Idukot an
saimong
ritrato
sa harong
sa
eskuwelah
an
sa amigo/
amiga
sa kaklase
75
Baluon
Direksiyon: Bilugan an letra kan tamang simbag.
1. Sobra anulikan tindera.Ano an gigibuhon mo?
a. Itago an kuwarta
b. Ibalik sa tindera
c. Ihiras sa kaeskuwela
2. Nahiling mo an saimong kabarkada na
nangungupya sa mga libro mantang nagtitest.
a. Arugon siya tanganing maglangkaw an
grado.
b. Magsagin-sagin na dai mo siya nahiling nin
huli ta amigo/amiga mo siya.
c. Sabihon sa paratukdo na nangungupya an
saimong amigo/amiga.
3. Dai mo pigtuyong mapasa an pinggan. Ano an
gigibuhon mo?
a. Sabihon an totoo saina.
b. Itago an napasang pinggan.
c. Sabihonna an tugang na nguhod an
nakapasa.
76
4. Nanubli ka nin libro sa saimong kaklase.
Nadumog ito kan uran.
a. Pamarahon an libro bago ini iuli.
b. Sabihon an totoong rason kan pagkaraot
kan libro.
c. Magbakal nin bagong libro tanganing
masalidahan an sinubli.
5. Nawara mo an kuwartang pambakal kan libro.
a. Dai na magbakal kan libro.
b. Sabihon saina asin ama na nawara mo an
kuwarta.
c. Magsubli nin libro sa kabarkada dangan
ipahiling ini sa ina.
77
Leksiyon 4: Namumutan ko an Sakuyang
Kapwa
Nagtatabang ka man sa saimongkapwa?
Nakakatao ka man ki tabang sa mga
nangangaipo? Ano an pagmati kun nakakatabang
ka sa mga tawong nangangaipo?
Sa nakaaging leksiyon, pinag-adalan mo an
pagiging onesto sa gabos na oras. Sa leksiyon na ini,
aaramon mo naman kun pano ka nagtatabang sa
kapwa.
78
Alamin
ka ba?
Idrowing an kun piggibo mo an pigsasabi sa
lambang tataramon/sitwasyon sa laog kan kahon.
1. Ipigpapagamit ko an sakuyang mga
kawatan sa sakuyang mga kakawat.
2. Kun nakakahiling ako nin aking
naghihibi, pighahapot ko an dahilan.
Pigpapaugma ko siya.
3. Nananao ako kan sakuyang gamit
para sa mga nangangaipo.
4. Pigbabangaan ko nin balon an kaklase
kong daing balon.
5. Nagtatabang ako sa abot kan
sakuyang makakaya.
6. Nagdadalaw ako sa may hilang na
kapamilya.
79
Isaisip
“Namumutan ko an Sakuyang Kapwa” an islogan
nin aking marhay. Namumutan niya an kapwa lalo na an
nangangaipo.
Puwede man siyang magtabang sa paagi nin
pagpangadyi. Puwede man magtao kun kaya.
Pigbibiyayaan nin Mahal na Diyos an aking marahayon.
Basahan:
Si Wigan
Sarong aking Ifugao si Wigan. Namumutan niya an
saiyang mga kabarangay lalo na an mga aking Ifugao.
Sa saindang barangay, kadakul na aki an may hilang nin
huli sa kakulangan sa pagkaon. Gustuhon niyang
magtabang sa mga aking arog niya alagad dai siyang
kakayahan. An puwede niyang magibo iyo an maghiras
kan saiyang kaunon sa saiyang mga kataning.
Pigbabanga niya ini asin ipigtatao sa mga aki. Pigluluto
kan saiyang ate an mga pinudong gulay hali sa
saindang gulayan. An mga ini iyo an kalunggay buda
sibulyas. Ipigsasahog niya ito sa mga gulay na mais asin
munggo. Nagtatabang si Wigan sa pagpriparar kaini.
Pigpapakaon ninda an mga aking daing balon.
80
Simbagan:
1. Sisay si Wigan? Ano an magayon niyang ugali?
2. Kun ika si Wigan, pano mo tatabangan an mga
aking may hilang?
3. May agi-agika man arog kan ginibo ni Wigan?
Puwede mo man iistorya?
4. Gusto mo man arugon si Wigan? Nata?
81
Gibuhon
Gibuhon 1
Direksiyon:Kuluran an ritrato na nagpapahiling na
namumutan mo an saimong kapwa.
Mag-istorya manungod sa saimong
idrinowing.
82
Gibuhon 2
Direksiyon: Maggunting nin mga ritrato na
nagpapahiling nin pagtabang o
pagmalasakit sa kapwa. Idukot sa laog
nin kahon. Magsurat nin sarong (1)
pangungusap manungod digdi.
83
Gibuhon 3
Direksiyon:Maggibo nin poster. Idrowing an ginigibo
mong pagtabang sa saimong
eskuwelahan.
Kaganan nin hururon.
sa laog nin klase
sa canteen
sa kawatan sa mga kaklase
84
Isapuso
An pagtao nin tabang sa kapwa dapat nasa
puso. Piggigibo an pagtabang sa kapwa sa iba
ibang paagi.
Isapuso mo:Ipighihiras mo man an mga gamit mo na
dai mo na piggagamit? Kabilang sa mga ini an
bado, kawatan asin iba pa. Idrowing an nasa buot
mo.
85
Isabuhay
May mga bagay ka na dai mo napiggagamit?
Maggibo nin listahan kunkay sisay mo ini itatao.
Ano an itatao mo? Pangaran kan Tatawanan
86
Baluon
Idrowing Mo an Simbag Mo!
Direksiyon:Idrowing ankunpiggigibo mo an
pigpapahayag sa mga tataramon asin
kun dai.
1. Ipighihiras ko an balon kong
pagkaon sa mga kaklase kong
daing balon.
2. Pigpapasubli ko nin gamit sa
eskuwelahan an mga kaklase
kong daing gamit.
3. Ipighihiras ko sa mga aking
nangangaipo an mga gamit asin
kawatan kong dai na piggagamit.
4. Nagtatabang ako sa paagi nin
pagtao nin mga pagkaon sa mga
biktima nin kalamidad.
5. Pigtatawanan ko nin mga
pagkaon o kawatan an mga
aking nakikilimos sa tinampo.
