Diagnoza dzieckaw środowisku grupy rówieśniczej

na przykładzie klasy szkolnej

K.NowackaPedagog

specjalny

Diagnoza

Słownik języka polskiego definiuje termin ten jako „ określenie, ustalenie”

(Słownik języka polskiego, 2001, s. 171)

Niemejko podaje iż „Diagnostyka pedagogiczna jest opisem i wyjaśnieniem sposobów rozpoznawania sytuacji dydaktycznej i wychowawczej ucznia, w tym zwłaszcza zmian, jakie w nim zachodzą pod wpływem oddziaływania pedagogicznego”

(Niemierko B., Diagnostyka dydaktyczno-wychowawcza, 1993, s. 96)

„Diagnoza umożliwi wszechstronne poznanie dziecka, pozwoli na lepsze rozumienie motywów jego postępowania i zachowania, a także właściwości psychicznych, potrzeb i przeżyć, reakcji. To z kolei przyczynia się do prawidłowego organizowania procesu edukacyjnego”

(Paluchowski W., za: Włoch S., Diagnoza całościowa w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, 2009 , s. 121)

Grupa rówieśnicza – klasa szkolna

Grupy rówieśnicze są jednym ze składników środowiska wychowawczego, z którymi dziecko kontaktuje się od wczesnych lat życia. Wywierają one wpływ na współżycie społeczne oraz kształtowanie się osobowości ich członków.

(Skory Z., Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, 1979, s. 35)

Podstawową grupą na terenie szkoły jest klasa, która stanowi formalny element w organizacyjnej strukturze szkoły – posiada względnie stały układ uczniów, określone przepisy i sposoby funkcjonowania.

Klasa szkolna jest grupą zadaniową, powołaną w celu przyswajania treści związanych z procesem nauczania. Jest także środowiskiem wychowawczym – w niej dokonują się procesy wychowawcze.

(Skory Z., Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, 1979, s. 53)

ŚRODOWISKO SZKOLNEŚRODOWISKO SZKOLNE

SYTUACJA SZKOLNA

SYTUACJA WYCHOWAWCZASYTUACJA DYDAKTYCZNA

PROCES WYCHOWAWCZY

Skuteczność wychowaniaPROCES DYDAKTYCZNY

Skuteczność kształcenia

Struktura środowiska szkolnego (schemat 14, s. 158, Skałbania B., Diagnostyka pedagogiczna)

Diagnoza sytuacji społecznej w klasie szkolnej

Sytuacja społeczna w grupie formalnej, jaką jest klasa szkolna rozpoznawana jest najczęściej za pomocą:

• obserwacji;• wypracowania uczniowskiego na podany z góry

określony temat;• socjometrii.Najczęściej stosowaną metoda diagnozowania

ucznia jest socjometria.

SOCJOMETRIA

Polega na podawaniu wszystkim członkom badanej grupy jednego lub kilku specjalnie skonstruowanych pytań, badających różne rodzaje społecznych stosunków, takich jak wzajemna sympatia, popularność, zaufanie, przywództwo itp., w stosunków do których badani dokonują wyboru osób z grupy, które ich zdaniem spełniają warunki określone w pytaniu.

(Góralski A., Metody badań pedagogicznych, 1994, s. 53)

Szczegółowe informacje diagnostyczne jakie można uzyskać z zastosowania socjometrii są bardzo różnorodne. Najogólniej techniki socjometryczne pozwalają :

• rozpoznać układ stosunków społecznych pod różnymi względami,

• uzyskać w miarę przejrzysty obraz więzi nieformalnych łączących poszczególnych uczniów,

• identyfikować osoby szczególnie popularne, atrakcyjne w grupie (nieformalnych przywódców),jak i osoby które są przez grupę odrzucane, nielubiane oraz jednostki izolowane, które stoją na uboczu,

• porównywać pozycje społeczne poszczególnych członków grupy ze względu na rożne określone kryteria,

• identyfikować występowanie różnego rodzaju podgrup, ich składu, powiązań,

• wnioskować o spójność i zwartość grupy, stopniu jej integracji,

• śledzić rozwój stosunków między dziewczynkami i chłopcami,

• określać ekspansywność społeczną jednostek i całej grupy,

• określać zmiany zachodzące w życiu i strukturze społecznej grupy pod wpływem celowo podjętych działań wychowawczych,

• śledzić proces adaptacji społecznej uczniów nowych (Jarosz E., Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego” 2004, s. 89)

Rodzaje technik socjometrycznychwedług E. Jarosz

•Klasyczna technika Moreno•Technika „Zgadnij kto?”•Technika szeregowania rangowego•Porównywanie parami•Skale oszacowań•„Plebiscyt życzliwości i niechęci”.

Klasyczna technika Moreno

Wszystkim członkom badanej grupy zadaje się jednakowe pytanie (pytania) na podstawie którego (których) dokonują oni wyboru lub odrzucenia z grupy osób, które spełniają warunki podane w pytaniu. Badani wskazują tych członków grupy z którymi chcieliby wejść w interakcje, lub tych z którymi nie chciałby wejść w interakcje.

Technika ta pozwala na uzyskanie bardzo szerokiej gamy informacji.

Przykładowe pytania stosowane w technice Moreno.

Klasyczna technika Moreno

.....................................................(nazwisko i imię dziecka, klasa)

Napisz obok kogo najchętniej usiadłbyś / usiadłabyś podczas zajęć w grupie? Wymień dwie takie osoby wpisując ich imię i nazwisko.

1. ...............................................................................................

2. ...............................................................................................

Napisz obok kogo najmniej chętnie usiadłbyś/ usiadłabyś podczas zajęć w grupie? Wymień dwie takie osoby wpisując ich imię i nazwisko.

1. .................................................................................................

2. .................................................................................................

Technika „Zgadnij kto?”

Badanym zadaje się (najczęściej pisemnie) serię pytań o określone cechy lub zachowania, na podstawie których wskazują oni tych członków grupy, którzy ich zdaniem najbardziej odpowiadają przedstawionemu kryterium.

Technika ta pozwala przede wszystkim poznać percepcję członków grupy – jak postrzegają innych, jakie cechy i zachowania im przypisują.

POWIEDZ, KTO W TWOJEJ GRUPIE (lub w klasie)...

1. Jest najlepszym uczniem

2. Bije inne dzieci

3. Często płacze

4. Jest osobą, z którą chętnie wszyscy się bawią

5. Ma trudności w nauce

6. Dokucza innym

7. Nie bawi się z innym dziećmi

8. Często jest uśmiechnięty

9. Jest niegrzeczny

10. Często jest smutny

11. Chętnie pomaga innym

Przeczytaj uważnie każde zdanie i obok wpisz nazwisko i imię kolegi (koleżanki), który(a) odpowiada opisowi.

Może się zdarzyć, że jakieś nazwisko trzeba będzie podać kilka razy, ponieważ ten kolega/koleżanka wyróżnia się pod kilkoma względami. Może być i tak, że nie ma w Waszej grupie nikogo, do kogo mogłoby odnosić się dane zdanie - wtedy wstaw przy tym zdaniu kreskę. Jeśli nie wiesz, kogo należałoby w niektórych zdaniach wymienić wpisz: "nie wiem".

Możesz również podać siebie, jeśli uważasz, że w danym zdaniu chodzi o Ciebie, to napisz - ja

Po przeczytaniu każdego zdania zastanów się, zanim wpiszesz nazwisko. Prosimy Cię o szczere odpowiedzi.

Technika szeregowania rangowego

Badanym przedstawia się określone kryterium – określoną cechę np. koleżeńskość, pomaganie innym, atrakcyjność. Badani mają za zadanie uporządkować (uszeregować) wszystkich członków grupy pod tym względem, począwszy od osoby spełniającej kryterium w stopniu najsilniejszym do osoby, która najsłabiej lub wcale nie spełnia danego kryterium. Badanie ustala hierarchię członków grupy.

Przykładowy arkusz techniki szeregowania rangowego

koleżeńskość atrakcyjność pomaganie innym

uczynność

1 1 1 1

2 2 2 2

3 3 3 3

4 4 4 4

5 5 5 5

6 6 6 6

7 7 7 7

„Plebiscyt życzliwości i niechęci”

Każdy badany ocenia w kategoriach sympatii i antypatii („lubię”, „nie lubię”) wszystkich pozostałych członków grupy na skali kilkustopniowej (trzy – lub pięciostopniowej) przypisując osobom określone symbole:

Bardzo lubię ++Lubię +Nie lubię -Bardzo nie lubię --Nie wiem 0

ARKUSZ ODPOWIEDZI STOSOWANY W „PLEBISCYCIE ŻYCZLIWOŚCI I NIECHĘCI”

Wstaw odpowiedni znak przy nazwisku każdego dziecka, a swoje nazwisko przekreśl.

Bardzo lubię ++Lubię +Nie lubię -Bardzo nie lubię --Nie wiem 0

Lp. Imię i nazwisko dziecka Znak

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Porównywanie parami

Badani kolejno porównują zestawionych w pary członków grupy, opowiadając się pod określonym względem za każdym razem za jedną osoba z pary, tą która w większym stopniu spełnia podane kryterium. Technika ze względu na trudności w analizie nadaje się tylko do badania bardzo małych kilkuosobowych grup. Charakteryzuje się bardzo dużym stopniem dokładności oceniania osób.

Skale oszacowań

Badani wskazują tych członków grupy, którzy odznaczają się, ich zdaniem określonym stopniem natężenia danej cechy (np. wskazanie tych uczniów którzy są najbardziej koleżeńscy i tych którzy są najmniej koleżeńscy). Liczba wskazań zależy najczęściej od badanego, choć można określić ograniczenia (np. wskaż po dwie osoby). Ze względu na skomplikowanie w wyrażeniu ocen technika nie nadaje się do stosowania w grupach dzieci młodszych.

Analiza wyników

Opracowanie wyników badania socjometrycznego może przybierać różne formy:

• Tabeli socjometrycznej (macierzowej),• Analizy graficznej,• Analizy indeksowej.

Formy te mogą być stosowane oddzielnie bądź łącznie w ramach analizy całościowej.

Analiza wyników badania techniką Moreno

Na matrycę wpisujemy kolejno nazwiska i imiona wszystkich dzieci z grupy. Następnie y z kwestionariuszy ułożonych zgodnie z liczbą porządkową odczytujemy wybory dziecka nr 1, 2 itd. wpisując je do matrycy. Pierwszy wybór pozytywny oznaczamy cyfrą „1”, drugi cyfrą „2” a każdy wybór negatywny literką „n”. Po naniesieniu wyborów ze wszystkich kwestionariuszy sumujemy wybory pozytywne pierwsze (WP1), wybory pozytywne (WP2) oraz wybory pozytywne w ogóle (WP 1 + WP 2). Następnie sumujemy wybory negatywne.

Następnie wyznaczamy statusy socjometryczne określane jako: niski (N), niższy od przeciętnego (-X), średni (X), wysoki (W),status wyższy od przeciętnego (+ X).

Zestawienie wyników można przedstawić za pomocą obrazu graficznego – socjogramu.

LpNazwisko i

imię1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13SUMA: WP 1

SUMA: WP 2

SUMA: WN

SUMA P+N

Przykładowa matryca do opracowywania wyników

WP 1 – pierwszy wybór pozytywny WP2 – drugi wybór pozytywny WN – wybór negatywny

Socjogram (graficzne przedstawienie wyników badania)

Analiza wyników badań techniką „Zgadnij Kto?”

W celu opracowania wyników należy sporządzić matrycę do nanoszenia wyników badań wg wzoru poniżej.

Po naniesieniu danych na matrycę należy ustalić odsetek, jaki stanowią głosy otrzymane w danej kategorii przez interesujące nas dziecko, w stosunku do wszystkich, możliwych do uzyskania w danym zespole (klasie szkolnej, grupie wychowawczej) głosów.

Lp. Nazwisko i imię dziecka

1 2 3 4 5 6 7 …32

1.

2.

…n

Chcąc obliczyć ten odsetek należy najpierw ustalić maksymalną liczbę głosów, jaką dziecko może uzyskać w danej kategorii. Sumę głosów otrzymanych przez badane dziecko w danej kategorii mnoży się razy 100 a następnie ten iloczyn dzieli się przez liczbę głosów możliwych do uzyskania w danej kategorii. Wartość tę uzyskujemy mnożąc liczbę uczniów biorących udział w badaniu (wyłączając interesujące nas dziecko) razy liczbę pytań wchodzących w skład danej kategorii.

Odsetek głosów, jaki stanowią wszystkie głosy uzyskane przez badane dziecko w określonej kategorii oblicza się zatem według niżej zamieszczonego wzoru:

liczba głosów uzyskanych przez badane dziecko x 100%

n – 1 (liczba biorących udział w badaniu, bez badanego dziecka) x liczba pytań w kategorii

Każde badanie socjometryczne powinno zostać zakończone skompletowaniem pełnej dokumentacji na jego temat. Powinna ona zawierać nazwę zespołu i listę jego członków, datę badania, nazwisko osoby prowadzącej badania, dokładne brzmienie zastosowanych kryteriów socjometrycznych, opis warunków badania, krótką charakterystykę sytuacji w zespole, przedstawienie analizy wyników z prezentacją legendy zapisu i stosowanymi wzorami wskaźników.

BIBLIOGRAFIA

1. Góralski A., Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1994. 2. Niemierko B., Diagnostyka dydaktyczno-wchowawcza, Warszawa

1993.3. Paluchowski W. w: Włoch S., Diagnoza całościowa w edukacji

przedszkolnej i wczesnoszkolnej, Warszawa 2009.4. Skałbania B., Diagnostyka pedagogiczna, Kraków 2011.5. Skorny Z., Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, Warszawa 1976.6. Słownik języka polskiego, 2001.

Dziękujemy za uwagę.