66
Aljabar Boolean Bahan Kuliah Struktur Diskrit 1

Aljabar boolean

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Aljabar boolean

Aljabar Boolean Bahan Kuliah Struktur Diskrit

1

Page 2: Aljabar boolean

2

1. Closure: (i) a + b B (ii) a b B

2. Identitas: (i) a + 0 = a(ii) a 1 = a

3. Komutatif: (i) a + b = b + a(ii) a b = b . a

4. Distributif:(i) a (b + c) = (a b) + (a c)(ii) a + (b c) = (a + b) (a + c)

5. Komplemen: (i) a + a’ = 1 (ii) a a’ = 0

Page 3: Aljabar boolean

Hukum-hukum Aljabar Boolean3

1. Hukum identitas: (i) a + 0 = a (ii) a 1 = a

2. Hukum idempoten: (i) a + a = a (ii) a a = a

3. Hukum komplemen: (i) a + a’ = 1 (ii) aa’ = 0

4. Hukum dominansi: (i) a 0 = 0 (ii) a + 1 = 1

5. Hukum involusi: (i) (a’)’ = a

6. Hukum penyerapan: (i) a + ab = a (ii) a(a + b) = a

7. Hukum komutatif: (i) a + b = b + a (ii) ab = ba

8. Hukum asosiatif: (i) a + (b + c) = (a + b) + c (ii) a (b c) = (a b) c

9. Hukum distributif: (i) a + (b c) = (a + b) (a + c) (ii) a (b + c) = a b + a c

10. Hukum De Morgan: (i) (a + b)’ = a’b’ (ii) (ab)’ = a’ + b’

11. Hukum 0/1 (i) 0’ = 1

(ii) 1’ = 0

Page 4: Aljabar boolean

Aljabar Boolean Dua-Nilai

Aljabar Boolean dua-nilai: - B = {0, 1} - operator biner, + dan - operator uner, ’ - Kaidah untuk operator biner dan operator uner:

a b a b a b a + b a a’ 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 0 1 0 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1

4

Page 5: Aljabar boolean

Ekspresi Boolean

5

Misalkan (B, +, , ’) adalah sebuah aljabar Boolean. Suatu ekspresi Boolean dalam (B, +, , ’) adalah: (i) setiap elemen di dalam B, (ii) setiap peubah, (iii) jika e1 dan e2 adalah ekspresi Boolean, maka e1 + e2, e1

e2, e1’ adalah ekspresi Boolean Contoh: 0 1 a b a + b a b a’ (b + c) a b’ + a b c’ + b’, dan sebagainya

Page 6: Aljabar boolean

6

(i) a(b + c) = ab + ac (ii) a + bc = (a + b) (a + c) (iii) a 0 , bukan a0

Page 7: Aljabar boolean

Distributif: (i) a . (b + c) = (a . b) + (a . c)

a b c b + c a (b + c) a b a c (a b) + (a c)

0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 1 1 0 0 0 0

0 1 0 1 0 0 0 0

0 1 1 1 0 0 0 0

1 0 0 0 0 0 0 0

1 0 1 1 1 0 1 1

1 1 0 1 1 1 0 1

1 1 1 1 1 1 1 1

7

Page 8: Aljabar boolean

•Contoh:

8

'''')''('

)()(

bbcababcbabab

yxzyxyx

Page 9: Aljabar boolean

•Buktikan:•(a+bc’)(bc)’=ab’+ac’+bc’ (benar)• (benar)•a + a’b = a + b •a(a’ + b) = ab

9

')')(')('''( bbacbcba

Page 10: Aljabar boolean

Buktikan x’y’z + x’yz + xy’ = x’z + xy’

10

Page 11: Aljabar boolean

Aplikasi Aljabar Boolean11

1. Jaringan Pensaklaran (Switching Network)

Saklar: objek yang mempunyai dua buah keadaan: buka dan tutup. Tiga bentuk gerbang paling sederhana: 1. a x b

Output b hanya ada jika dan hanya jika x dibuka x 2. a x y b Output b hanya ada jika dan hanya jika x dan y dibuka xy 3. a x c b y Output c hanya ada jika dan hanya jika x atau y dibuka x + y

Page 12: Aljabar boolean

Rangkaian Logika12

Page 13: Aljabar boolean

Rangkaian Logika13

Page 14: Aljabar boolean

Rangkaian Logika14

Page 15: Aljabar boolean

Rangkaian Logika15

Page 16: Aljabar boolean

Rangkaian Logika16

Page 17: Aljabar boolean

Rangkaian Logika17

Page 18: Aljabar boolean

Rangkaian Logika18

Page 19: Aljabar boolean

19

Contoh. Nyatakan fungsi f(x, y, z) = xy + x’y ke dalam rangkaian logika. Jawab: (a) Cara pertama

x'

x

yxy

x

yx'y

xy+x'y

Page 20: Aljabar boolean

20

( b ) C a r a k e d u a

( c ) C a r a k e t i g a

x'

xy

x y

x'y

xy+x'y

x '

xyxy

x 'y

xy+x 'y

Page 21: Aljabar boolean

Prinsip Dualitas. dengan ++ dengan .0 dengan 11 dengan 0

21

Page 22: Aljabar boolean

Fungsi Booleanf(x,y,z) = x’y’z + x’yz + xy’

Contoh-contoh fungsi Boolean yang lain:• f(x) = x• f(x, y) = x’y + xy’+ y’• f(x, y) = x’ y’• f(x, y) = (x + y)’ • f(x, y, z) = xyz’

22

Page 23: Aljabar boolean

Komplemen Fungsi23

x y z x’ y’ z’ yz y’z’ f(x,y,z) y+z y’+z’ f’(x,y,z)

0 0 0 0 1 1 1 1

0 0 1 1 0 0 1 1

0 1 0 1 0 1 0 1

Page 24: Aljabar boolean

Bentuk Kanonik

f(x, y, z) = x’y’z + xy’z’ + xyz SOPSetiap suku (term) disebut mintermSOP adalah bentuk normal disjungtif

(disjunctive normal form) f(x, y, z) = (x + y + z)(x + y’ + z)(x + y’ +

z’) POSSetiap suku (term) disebut maxterm POS adalah bentuk normal konjungtif (

conjunctive normal form).

Rinaldi Munir/IF2151 Mat. Diskrit

24

Page 25: Aljabar boolean

Bentuk Kanonik25

x y Minterm Maxterm Suku Lambang Suku Lambang 0 0 1 1

0 1 0 1

x’y’ x’y xy’ x y

m0 m1 m2 m3

x + y x + y’ x’ + y x’ + y’

M0 M1 M2 M3

Page 26: Aljabar boolean

26

x y z Minterm Maxterm Suku Lambang Suku Lambang 0 0 0 0 1 1 1 1

0 0 1 1 0 0 1 1

0 1 0 1 0 1 0 1

x’y’z’ x’y’z x‘y z’ x’y z x y’z’ x y’z x y z’ x y z

m0 m1 m2 m3 m4 m5 m6 m7

x + y + z x + y + z’ x + y’+z x + y’+z’ x’+ y + z x’+ y + z’ x’+ y’+ z x’+ y’+ z’

M0 M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7

Page 27: Aljabar boolean

27

Contoh 7.10. Nyatakan tabel kebenaran di bawah ini dalam bentuk kanonik SOP dan POS. Tabel 7.10

x y z f(x, y, z) 0 0 0 0 1 1 1 1

0 0 1 1 0 0 1 1

0 1 0 1 0 1 0 1

0 1 0 0 1 0 0 1

Page 28: Aljabar boolean

28Contoh Soal

Dari tabel kebenaran di bawah ini, nyatakan fungsi boolean dalam bentuk SOP (sum of product) dan POS (Product of sum)

Page 29: Aljabar boolean

No x y z f(x,y,z)0 0 0 0 1 m0

1 0 0 1 1 m12 0 1 0 1 m2

3 0 1 1 1 m3

4 1 0 0 1 m45 1 0 1 06 1 1 0 1 m6

7 1 1 1 0

SOP

SOP

SOP

Jawab : Bentuk SOP

SOP

SOP

SOP

Page 30: Aljabar boolean

Jawab : Bentuk POS

POS

POS

No x y z f(x,y,z)0 0 0 0 11 0 0 1 12 0 1 0 13 0 1 1 14 1 0 0 15 1 0 1 0 M5

6 1 1 0 17 1 1 1 0 M7

Page 31: Aljabar boolean

31Contoh Soal

Dari tabel kebenaran di bawah ini, nyatakan fungsi boolean dalam bentuk SOP (sum of product) dan POS (Product of sum)

Page 32: Aljabar boolean

BENTUK STANDAR/KANONIKJika f adalah fungsi boolean satu variabel maka untuk semua nilai x berlaku :

f (x) = f (1) . x + f (0) . x’

Jika f adalah fungsi boolean dua variabel maka untuk semua nilai x berlaku :

f(x,y) = f(0,0) . x’y’ + f(0,1) . x’y + f(1,0) . xy’ + f(1,1) . xy

Jika f adalah fungsi boolean tiga variabel maka untuk semua nilai x berlaku :

f(x,y,z) = f(0,0,0) . x’y’ z’ + f(0,0,1) . x’y’z + f(0,1,0) . x’yz’ + f(0,1,1) . x’yz + f(1,0,0) . xy’z’ + f(1,0,1) . xy’z’ + f(1,1,0) . xyz’ + f(1,1,1) . xyz

32

Page 33: Aljabar boolean

No x y z f(x,y,z)0 0 0 0 01 0 0 1 1 m12 0 1 0 03 0 1 1 04 1 0 0 1 m45 1 0 1 06 1 1 0 07 1 1 1 1 m7

SOP

SOP

SOP

Page 34: Aljabar boolean

Konversi Antar Bentuk Kanonik34

Contoh. Nyatakan f(x, y, z)= (0, 2, 4, 5) dan g(w, x, y, z) = (1, 2, 5, 6, 10, 15)

dalam bentuk SOP dan POS

Page 35: Aljabar boolean

35

Contoh. Carilah bentuk kanonik SOP dan POS dari: f(x, y, z) = y’ + xy + x’yz’

Page 36: Aljabar boolean

Bentuk Baku• f(x, y, z) = y’ + xy + x’yz (bentuk baku

SOP)• f(x, y, z) = x(y’ + z)(x’ + y + z’) (bentuk

baku POS)

36

Page 37: Aljabar boolean

Penyederhanaan Fungsi Boolean

37

Contoh. f(x, y) = x’y + xy’ + y’ disederhanakan menjadi f(x, y) = x’ + y’

Penyederhanaan fungsi Boolean dapat dilakukan dengan 3 cara: 1. Secara aljabar 2. Menggunakan Peta Karnaugh 3. Menggunakan metode Quine Mc Cluskey (metode Tabulasi)

Page 38: Aljabar boolean

2. Peta Karnaugh

38

a. Peta Karnaugh dengan dua peubah y

0

1 m0 m1 x 0 x’y’ x’y m2 m3 1 xy’ xy

b. Peta dengan tiga peubah

yz 00

01

11

10

m0 m1 m3 m2 x 0 x’y’z’ x’y’z x’yz x’yz’

m4 m5 m7 m6 1 xy’z’ xy’z xyz xyz’

Page 39: Aljabar boolean

39

Contoh. Diberikan tabel kebenaran, gambarkan Peta Karnaugh.

x y z f(x, y, z) 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 0 0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 1 1 1

y’z’ 00

y’z 01

yz 11

yz’ 10

x’ 0

x 1

Page 40: Aljabar boolean

40

b. Peta dengan empat peubah

yz

00

01

11

10 m0 m1 m3 m2 wx 00 w’x’y’z’ w’x’y’z w’x’yz w’x’yz’

m4 m5 m7 m6 01 w’xy’z’ w’xy’z w’xyz w’xyz’

m12 m13 m15 m14 11 wxy’z’ wxy’z wxyz wxyz’

m8 m9 m11 m10 10 wx’y’z’ wx’y’z wx’yz wx’yz’

Page 41: Aljabar boolean

41

Contoh. Diberikan tabel kebenaran, gambarkan Peta Karnaugh.

w x y z f(w, x, y, z) 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 0 0 1 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 0 0 1 1 0 1 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0

y’z’ 00

y’z 01

yz 11

yz’ 10

w’x’ 00

w’x 01

wx 11

wx’ 10

Page 42: Aljabar boolean

42

Teknik Minimisasi Fungsi Boolean dengan Peta Karnaugh 1. Pasangan: dua buah 1 yang bertetangga

y’z’ 00

y’z 01

yz 11

yz’ 10

w’x’ 00

w’x 01

wx 11

wx’ 10 Sebelum disederhanakan: f(w, x, y, z) = wxyz + wxyz’ Hasil Penyederhanaan: f(w, x, y, z) =

Page 43: Aljabar boolean

43

2. Kuad: empat buah 1 yang bertetangga

y’z’ 00

y’z 01

yz 11

yz’ 10

w’x’ 00

w’x 01

wx 11

wx’ 10

Sebelum disederhanakan: f(w, x, y, z) = wxy’z’ + wxy’z + wxyz + wxyz’ Hasil penyederhanaan: f(w, x, y, z) =

Page 44: Aljabar boolean

Contoh lain:

y’z’ 00

y’z 01

yz 11

yz’ 10

w’x’ 00

w’x 01

wx 11

wx’ 10

Sebelum disederhanakan: f(w, x, y, z) = wxy’z’ + wxy’z + wx’y’z’ + wx’y’z Hasil penyederhanaan: f(w, x, y, z) =

44

Page 45: Aljabar boolean

45

3. Oktet: delapan buah 1 yang bertetangga

y’z’ 00

y’z 01

yz 11

yz’ 10

w’x’ 00

w’x 01

wx 11

wx’ 10

Sebelum disederhanakan: f(a, b, c, d) = wxy’z’ + wxy’z + wxyz + wxyz’ +

wx’y’z’ + wx’y’z + wx’yz + wx’yz’ Hasil penyederhanaan: f(w, x, y, z) =

Page 46: Aljabar boolean

Contoh 5.12. Andaikan suatu tabel kebenaran telah diterjemahkan ke dalam Peta Karnaugh. Sederhanakan fungsi Boolean yang bersesuaian sesederhana mungkin.

0 1 1 1

0 0 0 1

1 1 0 1

1 1 0 1

Jawab: (lihat Peta Karnaugh) f(w, x, y, z) =

46

Page 47: Aljabar boolean

47

Contoh 5.13. Minimisasi fungsi Boolean yang bersesuaian dengan Peta Karnaugh di bawah ini.

y’z’ 00

y’z 01

yz 11

yz’ 10

w’x’ 00 0 0 0 0

w’x 01 0 1 0 0

wx 11 1 1 1 1

wx’ 10 1 1 1 1

Jawab: (lihat Peta Karnaugh) f(w, x, y, z) =

Page 48: Aljabar boolean

48

Penyelesaian yang lebih minimal:

yz 00

01

11

10

wx 00 0 0 0 0

01 1 0 0 1

11 1 0 0 1

10 0 0 0 0 f(w, x, y, z) =

Page 49: Aljabar boolean

49

Contoh 5.11. Sederhanakan fungsi Boolean f(x, y, z) = x’yz + xy’z’ + xyz + xyz’. Jawab: Peta Karnaugh untuk fungsi tersebut adalah:

yz 00

01

11

10

x 0 1

1 1 1 1

Hasil penyederhanaan: f(x, y, z) =

Page 50: Aljabar boolean

50

Penyelesaian yang lebih minimal:

yz 00

01

11

10

wx 00 0 0 0 0

01 0 1 0 0

11 0 1 1 0

10 0 0 1 0

f(w, x, y, z) =

Page 51: Aljabar boolean

51

Contoh 5.16. Sederhanakan fungsi Boolean yang bersesuaian dengan Peta Karnaugh di bawah ini.

00

01

11

10

00 0 0 0 0

01 0 0 1 0

11 1 1 1 1

10 0 1 1 1

Jawab: (lihat Peta Karnaugh di atas) f(a, b, c, d) =

Page 52: Aljabar boolean

52

Contoh 5.17. Minimisasi fungsi Boolean f(x, y, z) = x’z + x’y + xy’z + yz

Page 53: Aljabar boolean

53

Contoh 5.17. Minimisasi fungsi Boolean f(x, y, z) = x’z + x’y + xy’z + yz Jawab:

x’z = x’z(y + y’) = x’yz + x’y’z x’y = x’y(z + z’) = x’yz + x’yz’ yz = yz(x + x’) = xyz + x’yz f(x, y, z) = x’z + x’y + xy’z + yz = x’yz + x’y’z + x’yz + x’yz’ + xy’z + xyz + x’yz = x’yz + x’y’z + x’yz’ + xyz + xy’z

Peta Karnaugh untuk fungsi tersebut adalah:

yz 00

01

11

10

x 0 0 1 1 1

1 0 1 1 0

Hasil penyederhanaan: f(x, y, z) = z + x’y

Page 54: Aljabar boolean

54

Contoh. Minimisasi fungsi Boolean f(x, y, z) = x’yz + x’yz’ + xy’z’ + xy’z. Gambarkan rangkaian logikanya. Jawab: Rangkaian logika fungsi f(x, y, z) sebelum diminimisasikan adalah seperti di bawah ini:

x y z

x 'yz

x 'yz '

xy 'z '

xy 'z

Page 55: Aljabar boolean

55

Contoh 5.28. Berbagai sistem digital menggunakan kode binary coded decimal (BCD). Diberikan Tabel 5.19 untuk konversi BCD ke kode Excess-3 sebagai berikut: Tabel 5.19

Masukan BCD Keluaran kode Excess-3 w x y z f1(w, x, y, z) f2(w, x, y,z) f3(w, x, y, z) f4(w, x, y, z) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

0 0 0 0 0 0 0 0 1 1

0 0 0 0 1 1 1 1 0 0

0 0 1 1 0 0 1 1 0 0

0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

0 0 0 0 0 1 1 1 1 1

0 1 1 1 1 0 0 0 0 1

1 0 0 1 1 0 0 1 1 0

1 0 1 0 1 0 1 0 1 0

Page 56: Aljabar boolean

56

(a) f1(w, x, y, z) yz

00

01

11

10

wx 00

01 1 1 1

11 X X X X

10 1 1 X X

f1(w, x, y, z) = w + xz + xy = w + x(y + z) (b) f2(w, x, y, z)

yz 00

01

11

10

wx 00 1 1 1

01 1

11 X X X X

10 1 X X

f2(w, x, y, z) = xy’z’ + x’z + x’y = xy’z’ + x’(y + z)

Page 57: Aljabar boolean

57

(c) f3(w, x, y, z) yz

00

01

11

10

wx 00 1 1

01 1 1

11 X X X X

10 1 X X

f3(w, x, y, z) = y’z’ + yz (d) f4(w, x, y, z)

yz 00

01

11

10

wx 00 1 1

01 1 1

11 X X X X

10 1 X X

f4(w, x, y, z) = z’

Page 58: Aljabar boolean

58

Contoh. Minimisasi fungsi Boolean berikut (hasil penyederhanaan dalam bentuk baku SOP dan bentuk baku POS):

f(w, x, y, z) = (1, 3, 7, 11, 15)

dengan kondisi don’t care adalah d(w, x, y, z) = (0, 2, 5)

Page 59: Aljabar boolean

59

Penyelesaian: Peta Karnaugh dari fungsi tersebut adalah:

0 0 0 1 1 1 1 0

0 0

0 1

1 1

1 0

X 1 1 X

0 X 1 0

0 0 1

0 0 1 0

0

yzw x

Hasil penyederhanaan dalam bentuk SOP f(w, x, y, z) = yz + w’z (SOP) (garis penuh) dan bentuk baku POS adalah f(w, x, y, z) = z (w’ + y) (POS) (garis putus2)

Page 60: Aljabar boolean

Metode Quine-McCluskey

60

Page 61: Aljabar boolean

61

Contoh 7.47

Sederhanakan fungsi Boolean f(w, x , y, z) = (1,4,6,7,8,9,10,11,15)

Page 62: Aljabar boolean

62

Contoh 7.47

Sederhanakan fungsi Boolean f(w, x , y, z) = (1,4,6,7,8,9,10,11,15) Penyelesaian:

(i) Langkah Pertama:

(a) (b) (c) term w x y z term w x y z term w x y z 1 0 0 0 1 1,9 - 0 0 1 8,9,10,11 1 0 - - 4 0 1 0 0 4,6 0 1 - 0 8,10,9,11 1 0 - - 8 1 0 0 0 8,9 1 0 0 - 8,10 1 0 - 0 6 0 1 1 0 9 1 0 0 1 6,7 0 1 1 - 10 1 0 1 0 9,11 1 0 - 1 10,1 1 1 0 1 - 7 0 1 1 1 11 1 0 1 1 7,15 - 1 1 1 11,15 1 - 1 1 15 1 1 1 1

Page 63: Aljabar boolean

63

(i) Langkah Kedua: minterm Bentuk prima 1 4 6 7 8 9 10 11 15 1,9 4,6 6,7 7,15 11,15 8,9,10,11 * * * * Sampai tahap ini, masih ada dua minterm yang belum tercakup dalam bentuk prima terpilih, yaitu 7 dan 15. Bentuk prima yang tersisa (tidak terpilih) adalah (6,7), (7,15), dan (11, 15). Dari ketiga kandidat ini, kita pilih bentuk prima (7,15) karena bentuk prima ini mencakup minterm 7 dan 15 sekaligus.

y’z’ y’z yz yz’w’x’ 0 1 0 0w’x 1 0 1 1wx 0 0 1 0wx’ 1 1 1 1

Page 64: Aljabar boolean

64

minterm Bentuk prima 1 4 6 7 8 9 10 11 15 1,9 4,6 6,7 7,15 11,15 8,9,10,11 * * * * Sekarang, semua minterm sudah tercakup dalam bentuk prima terpilih. Bentuk prima yang terpilih adalah:

1,9 yang bersesuaian dengan term x’y’z 4,6 yang bersesuaian dengan term w’xz’ 7,15 yang bersesuaian dengan term xyz 8,9,10,11 yang bersesuaian dengan term wx’ Dengan demikian, fungsi Boolean hasil penyederhanaan adalah f(w, x, y, z) = x’y’z + w’xz’ + xyz + wx’.

y’z’ y’z yz yz’w’x’ 0 1 0 0w’x 1 0 1 1wx 0 0 1 0wx’ 1 1 1 1

Page 65: Aljabar boolean

65

Contoh 7.46

Sederhanakan fungsi Boolean f(w, x, y, z) = (0, 1, 2, 8, 10, 11, 14, 15). Penyelesaian: (i) Langkah Pertama: (a) (b) (c) term w x y z term w x y z term w x y z 0 0 0 0 0 0,1 0 0 0 - 0,2,8,10 - 0 - 0 0,2 0 0 - 0 0,8,2,10 - 0 - 0 1 0 0 0 1 0,8 - 0 0 0 2 0 0 1 0 10,11,14,15 1 - 1 - 8 1 0 0 0 2,10 - 0 1 0 10,14,11,15 1 - 1 - 8,10 1 0 - 0 10 1 0 1 0 10,11 1 0 1 - 11 1 0 1 1 10,14 1 - 1 0 14 1 1 1 0 11,15 1 - 1 1 15 1 1 1 1 14,15 1 1 1 -

Page 66: Aljabar boolean

66

(i) Langkah Kedua: minterm Bentuk prima 0 1 2 8 10 11 14 15 0,1 0,2,8,10 10,11,14,15 * * * * * * Bentuk prima yang terpilih adalah:

0,1 yang bersesuaian dengan term w’x’y 0, 2, 8, 10 yang bersesuaian dengan term x’z’ 10, 11, 14, 15 yang bersesuaian dengan term wy Semua bentuk prima di atas sudah mencakup semua minterm dari fungsi Boolean semula. Dengan demikian, fungsi Boolean hasil penyederhanaan adalah f(w, x, y, z) = w’x’y’ + x’z’ + wy.

y’z’ y’z yz yz’w’x’ 1 1 0 1w’x 0 0 0 0wx 0 0 1 1wx’ 1 0 1 1