Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

(BAP)

4.2 Aile Danışmanlığı ve Aile Rehberliği Destekleri 2

AİLE DANIŞMANLIĞI VE AİLE REHBERLİĞİ

DESTEKLERİ

Özel gereksinimli çocukların anne-babalarının anne-

babalıktan kaynaklanan stresi daha üst düzeyde

yaşadıkları belirtilmektedir.

Özel gereksinimli çocuğu olan birçok aile, çoğu zaman

dışarıdan herhangi bir yardım almadan, bu durumun yarattığı sıkıntılarla başa

çıkmayı öğrenebilmektedir.

Özel gereksinimli çocuğu olan ailelerden bazıları böyle bir çocuğa sahip olduktan sonra

kişisel ve sosyal anlamda daha çok insanla iletişime

girdiklerini ve toplumda daha fazla insan tanımaya

başladıklarını belirtmektedirler.

Aileler özel gereksinimli çocukları olduktan sonra daha

fazla hoşgörü göstermeye

başladıklarını belirtmektedirler.

Özel gereksinimli çocuğu olan birçok aile düzenli

olarak psikolojik danışmanlık hizmetlerine gereksinim duymaktadır.

4.2 Aile Danışmanlığı ve Aile Rehberliği Destekleri 3

Bu aileler bazen var olan sorunlarla baş edebilmek için bazen de duygusal anlamda desteklere gereksinim duyabilmektedirler.

Ailelerin gereksinim duyduğu bu türden duygusal ve psikolojik desteklerin karşılanması ailenin ve çocuğunun yaşam kalitesini artırmaktadır.

Özel gereksinimli çocuğun kendi kendini idare edebilmesi, toplumsal anlamda kabul görebilmesi için birtakım yardımlar alması, toplumsal alanlarda ihtiyaçlarını karşılamak istediğinde bu kaynaklara ulaşabilmesi ve yaşamını kolaylaştıracak yardımcı teknolojik araçları elde edebilmesi gibi konularda desteğe ihtiyacı vardır.

Doğrudan özel gereksinimli çocuğa sağlanmayan ancak ailesine sağlandığında çocuğa da olumlu olarak yansıyan destek gereksinimi alanları vardır.

4.2 Aile Danışmanlığı ve Aile Rehberliği Destekleri 4

Yetersizliği olan bir çocuğa sahip olmak her aile için baş edilmesi gereken bir zorluk anlamına gelmektedir.

Yetersizliği olan bir çocuğa sahip olmak anne-babaların acı çekmesine, rahatsızlık duymalarına, sıkıntılar ve kafa karışıklığı yaşamalarına, gözyaşı dökmelerine ve çok fazla para ve zaman harcamalarına neden olabilmektedir.

Bazı aileler bu sorunlarla, kendi aile içi kaynaklarını ve aile ve yakın akraba ilişkilerini kullanarak, başa çıkabiliyor olsalar da uzmanların sağlayacağı duygusal ve psikolojik destek önemlidir.

Bu desteklerden en önemlileri aile danışmanlığı, aile rehberliği ve okul dışı desteklerdir.

4.2 Aile Danışmanlığı ve Aile Rehberliği Destekleri 5

Ailelerin sosyal, duygusal ve psikolojik desteklere gereksinim duymalarının nedenleri şöyle sıralanabilir:

Anne-babanın yaşı, sağlık durumu ve çocuğun sahip olduğu yetersizliğin türü, derecesi ya da şiddeti

Uyum sağlayabilmeleri için gerekli olan, ailenin sahip olduğu bilgiye erişme, duygusal ve psikolojik destek olanakları

Ailenin yapısı ve anne-babanın aile içinde üzerlerine aldıkları roller ya da onlardan beklentiler

Ailenin birbirine bağlılık düzeyi, aile içi iletişimin ve karşılıklı güvenin niteliği, aile yapısının esnekliği gibi, güçlü yanları ve işlevleri

Ailedeki birey sayısı, yaşları, aileye katkıları gibi aile bileşiminin nitelikleri

Özel gereksinimli aile bireyini desteklemeye yardımcı olacak ekonomik kaynakların durumu

Diğer birçok özellik

4.2 Aile Danışmanlığı ve Aile Rehberliği Destekleri 6

Okullar tarafından sağlanabilecek destek

türleri Öğrenciye etkili bir eğitim programı

yapmak ve uygulamak

Öğretmen ve anne-babalar arasında güvene dayalı ilişkiler kurmak

Aile ve çocuğun ihtiyaçları doğrultusunda

gönderme/yönlendirme hizmetleri sağlamak

Okuldaki psikolojik danışmanın bireysel ve grupla psikolojik

danışma yapması

4.2 Aile Danışmanlığı ve Aile Rehberliği Destekleri 7

4.2.1 Yetersizliği Olan Öğrenci İçin Etkili Programları Yapmak 8

Yetersizliği Olan Öğrenci İçin Etkili

Programları Yapmak

4.2.1 Yetersizliği Olan Öğrenci İçin Etkili Programları Yapmak 9

Çocuğun okulda var olan gereksinimlerinin karşılanmasına hizmet etmektedir.

Çocuğun okuldaki eğitimi etkili olmadığında ve okuldaki gereksinimleri tam olarak karşılanmadığında aile eğitim yönünden sahip olacağı bir desteği kaybetmektedir.

Okul personelinin öğrencinin okuldaki gereksinimlerini yeterli düzeyde karşılaması, anne-babaların duygusal ve psikolojik olarak daha iyi durumda olmalarını dolaylı olarak destekleyen bir etkendir.

Anne-babaların okulda çocukları için hazırlanan ve yürütülmekte olan program ve sonuçları hakkında bilgilendirilmeleri önemlidir.

Öğretmenler ailelerle çocuğun durumu hakkında bir bilgi paylaşımına gitmelidir, hem de anne-babalar bunu öğretmenlerden ve okul yönetiminden talep etmelidirler.

Anne-babaların ve ailenin diğer üyelerinin özel gereksinimli öğrencinin okuldaki programının seçimine, uygulanmasına ve değerlendirmesine katılmaları önemlidir.

Okulun, anne-babaları ve aileleri, çocuğun okulda olduğu sürede onunla ilgilenen öğretmenlerin alanında uzman ve çocuk için etkili ve verimli eğitim uygulamaları yapan personeller olduğuna, fiziksel ve duygusal olarak güvenli bir ortamda bulunduğuna ikna etmeleri önemlidir.

4.2.1 Yetersizliği Olan Öğrenci İçin Etkili Programları Yapmak 10

4.2.2 Okul Personeli ve Anne-Babalar Arasında Güvene Dayalı İlişkiler Kurmak 11

Okul Personeli ve Anne-Babalar Arasında Güvene Dayalı İlişkiler

Kurmak

Okul personeli ile anne-babalar arasında

kurulacak ilişkinin niteliği anne-babaların

sosyal, duygusal ve psikolojik

gereksinimlerini karşılayacak

desteklerin var olabilmesi için

önemlidir.

Eğer okul personeli ve anne-babalar arasında

karşılıklı güvene dayanan bir ilişki

kurulursa ve etkili bir biçimde işbirliği

yapılırsa anne-babalar duygusal ve psikolojik

olarak okula dair olumsuz duygular

yaşamazlar.

Anne-baba ve öğretmenlerin etkili iletişim becerilerini kullanarak güvene

dayalı ilişkiler kurmaları ve işbirliği yapmaları önemlidir.

Özel gereksinimli öğrencilerin eğitim gereksinimleri yıllar

içinde değişim gösterdiğinden anne-babaların yeniliklere açık olmaları önem

taşımaktadır.

Anne-babalar, uzmanlarla etkili ve

güvene dayalı ilişkiler geliştirdiğinde yeni

durumlara uyum sağlamaları

kolaylaşacaktır.

Geçişler daha az sancılı olacak ve bu durumdan duygusal ve psikolojik

olarak daha az olumsuz etkileneceklerdir.

4.2.2 Okul Personeli ve Anne-Babalar Arasında Güvene Dayalı İlişkiler Kurmak 12

Güvene dayalı ilişkiler emek ve zaman harcanmadan kolayca kurulamamaktadır.

Anne-babaların, öğretmenlerin söylediklerini yapacaklarına güvenmeleri gerekmektedir.

Her iki tarafın da odak noktasında özel gereksinimli öğrencinin eğitim ve diğer gereksinimlerinin karşılanması bulunmaktadır.

Anne-babalar ve öğretmenler birbirlerine karşı saygılı, sevecen ve güvenli ilişki kurmak konusunda istekli olmalıdırlar.

Böyle yaklaşıldığında çocuğun eğitiminde işbirliğine dayalı, çözüm odaklı bir süreç yaşanabilir.

4.2.2 Okul Personeli ve Anne-Babalar Arasında Güvene Dayalı İlişkiler Kurmak

13

4.2.3 Okul Personeli Tarafından Ailenin Gereksinim Duyduğu Diğer Uzmanlara Yönlendirilmesi 14

Okul Personeli Tarafından Ailenin

Gereksinim Duyduğu Diğer Uzmanlara Yönlendirilmesi

Özel gereksinimli çocukların ailelerinin duygusal ve psikolojik

destek gereksinimlerinin karşılanması ve karşılaştıkları

güçlüklerle baş edebilmelerinde okul personeli ve diğer kamu personeli

işbirliği içinde olmalıdır.

Okul personeli ayrıca anne-babalara, özel gereksinimli çocuklarının yetersizliğinin türü, derecesi,

çocuğun eğitimi, davranış özellikleri, gibi konularda bilgi de sağlayabilmektedir.

Anne-babaların sosyal, duygusal ve psikolojik destek gereksinimlerinin

önemli bir bölümü de toplumun diğer kurum ve uzmanları tarafından

karşılanmalıdır.

Okul yöneticileri, öğretmenler ve özellikle de okuldaki psikolojik

danışmanlar, anne-babaları ve diğer aile üyelerini, gereksinimleri

doğrultusunda uygun toplumsal programlara, uzmanlara, kuruluşlara

ve organizasyonlara psikolojik danışmanlık ve klinik ve sosyal yardımların diğer türleri için

yönlendirmelidir.

4.2.3 Okul Personeli Tarafından Ailenin Gereksinim Duyduğu Diğer Uzmanlara Yönlendirilmesi 15

Okul personelinin aileleri yönlendirmek için sahip olması gereken bilgiler:

Bu tür hizmetleri alacak olan ailelerin ve anne-babaların ilgili kurumlara sevki için yapılması gereken işlemler

Katılacakları program ya da alacakları hizmetin ekonomik bedeli

Bu ücretin herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşu tarafından karşılanıp karşılanmadığı

Ne tür hizmetlerin verildiği

Bu hizmetleri alabilmek için ailelerin ne gibi ölçütleri karşılamaları gerektiği

Aile üyeleri ile anne-babaların bilmesi gereken diğer noktalar

4.2.3 Okul Personeli Tarafından Ailenin Gereksinim Duyduğu Diğer Uzmanlara Yönlendirilmesi

16

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 17

Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve

Diğer Psikolojik Destekler

Ailelerin ve anne-babaların duygusal ve psikolojik

gereksinimlerinin karşılanmasında bilgi verme

hizmetleri, psikolojik danışmanlık hizmetleri ve

tedavi edici psikolojik hizmetler verilebilmektedir.

Bu programlar ailenin ve çocuğun akıl ve ruh

sağlığının korunmasından sosyal ve duygusal sağlığın

geliştirilmesine kadar geniş bir yelpaze oluşturmaktadır.

Sağlanan hizmetlerin bir kısmı okulda, okul

personeli tarafından verilirken bir kısmı da

toplumsal alanda sağlık kuruluşları tarafından

sağlanmaktadır.

Ruh sağlığı uzmanları ve klinik psikologlar genellikle daha ağır ruhsal-duygusal

problemler söz konusu olduğunda başvurulması

gereken uzmanlar olarak, ruh sağlığı problemlerinin

iyileştirilmesinden sorumludurlar.

Okul personeli bilgi verme hizmetleri, bireylerin uyum

sorunlarının ortaya çıkmasını engelleyecek önleyici

hizmetler ile kısa süreli duygusal destekler ve

sorunlarla ve stresle baş etme stratejilerini öğretme ve

uygulama gibi hizmetleri sunma konusunda

yoğunlaşmaktadırlar.

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 18

Sağlanan psikolojik danışmanlık hizmetleri

Eğitimsel psikolojik danışmanlık hizmetleri

Kolaylaştırıcı psikolojik danışmanlık hizmetleri

Çare bulucu psikolojik danışmanlık hizmetleri

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 19

Eğitimsel psikolojik danışma hizmetleri

Bilgi verici hizmetleri içermektedir. Bilgi verici hizmetler sayesinde elimizdeki kaynakların farkına varıp onları nasıl kullanabileceğimizi uzmanlarla tartışabiliriz.

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 20

Eğitimsel psikolojik danışma hizmetleriÇocuğunuzun yetersizliği ile ilgili bilgileri edinmek için okuldaki özel eğitim öğretmenlerine ve psikolojik danışmanlara başvurulabilirsiniz.Okul dışındaki ilgili kurum ve kuruluşlara (özellikle sağlık kuruluşları) çocuk ve ergen psikologları, çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanları ile ilgili diğer tıp uzmanlarına başvurarak da bilgi alınabilir.

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 21

Eğitimsel psikolojik danışma hizmetleriÜlkemizde yaygın olmamakla birlikte özellikle batılı ülkelerde anne-baba destek grupları ve çocukların yetersizlik türüne göre bilgilerin sağlandığı programlar vardır. Bu programlara ve destek gruplarına katılmak yoluyla da bilgi verici danışmanlık hizmetlerinden yararlanmak olasıdır.

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 22

Kolaylaştırıcı danışmanlık hizmetleri

Bilgi verici danışmanlık hizmetleriyle birlikte sağlanan duygusal ve stresle bağlantılı danışmanlık hizmetlerinin verilmesini içermektedir. Ailelerin güçlü yanlarını ortaya çıkartmak ve yetersizliği olan bir aile bireyinin varlığından kaynaklanan sorunlarla baş edebilmek için yeni yollar bulmalarını sağlamak üzere ailelere verilen danışmanlık hizmetleridir.

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 23

Kolaylaştırıcı danışmanlık hizmetleri

Okuldaki özel eğitim öğretmenleri ve psikolojik danışmanlarla birlikte okul dışındaki diğer uzmanların da desteğiyle verilen hizmetlerdir.

Hastanelerde görevli psikologlar, psikiyatri uzmanları ve okuldaki uzmanlar hizmet vermektedir.

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 24

Çare bulucu danışmanlık hizmetleri

Tedavi edici psikolojik danışmanlık hizmetlerini içermektedir.Amaç anne-babaların sorunlarını çözmek ve bunun için sahip oldukları işlevsel olmayan davranışsal ve zihinsel örüntülerini hedefleyerek bunları yeniden yapılandırmaktır.

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 25

Çare bulucu danışmanlık hizmetleriAile üyelerinin birbirleriyle ilişki kurma ve etkileşimde bulunma biçimlerini de değerlendirmektedir. Danışmanlık hizmetleri ruh sağlığı uzmanları tarafından verilmektedir. Anne-babalar okuldaki psikolojik danışmanlara başvurarak bu hizmeti kimlerden ve nerelerden alabileceklerini öğrenebilirler.

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 26

Anne-babalara ve ailelere yönelik olarak verilmekte olan psikolojik danışmanlık hizmetleri ile diğer duygusal ve psikolojik destek hizmetleri genellikle grupla psikolojik danışma şeklinde verilir.

Grupla psikolojik danışma, katılımcı aileler arasında bilgi alışverişini sağlamakta, ailelerin birbirleriyle tanışarak birbirlerini destekleyecek sosyal ilişkiler oluşturmasına yardımcı olmaktadır.

Grup sürecine katılan aileler diğer ailelerin benzer sorunları nasıl çözdüklerini öğrenerek onların deneyimlerinden yararlanabilmektedirler.

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 27

“Ben de benzer duyguları

yaşamıştım, o zaman kafam karışmıştı

ama şimdi anlıyorum ki o

duygularımın sebebi bu şekilde

düşünmemmiş.”

4.2.4 Aileler ve Anne-Babalar için Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma ve Diğer Psikolojik Destekler 28