SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI

Hazırlayan: Doç.Dr.Metin COŞKUN

KIYMETLİ EVRAK

Menkul kıymetler bir kıymetli evraktır. Bu nedenle önce kıymetli evrakları tanımlamak gerekir.

“Kıymetli evrak” Türk Ticaret Kanununda şöyle tanımlanmaktadır: “Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemez.” Bu tanımdan anlaşılacağı ve ilerde açıklanacağı gibi, bir alacak hakkı eğer kaynağını oluşturan belge devredilmeden devredilemiyorsa ve bu belge olmadan başkalarına karşı ileri sürülemiyorsa; o belge kıymetli evrak niteliği taşıyan bir ticari senettir. Tanım gereği olarak bir alacak hakkının; ileri sürülebilmesi, istenebilmesi ve devredilebilmesi için mutlaka, kıymetli evrak niteliğindeki ticari bir senedin; varlığı, ibraz edilmesi ve teslim edilmesi gerekmektedir.

SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI

Sermaye piyasası araçları, menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarıdır.

6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda Menkul Kıymetler;

Para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere;

1) Paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo sertifikaları,

2) Borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikaları olarak tanımlanmıştır.

Menkul kıymetler;

Ortaklık veya alacaklılık sağlayan,

Belli bir tutarı temsil eden,

Yatırım aracı olarak kullanılan,

Dönemsel gelir getiren,

Misli nitelikte,

Seri halinde çıkarılan,

İbareleri aynı olan ve

Şartları Sermaye Piyasası Kurulu'nca belirlenen kıymetli evraklardır.

MENKUL KIYMET KAVRAMI

Buna göre menkul kıymetler;

Pay (hisse senedi)

Pay benzeri menkul kıymetler

Tahvil, Paya dönüştürülebilir tahvil, Değiştirilebilir Tahvil,

Hazine Bonosu, Finansman Bonosu, Banka Bonosu, Kıymetli Maden Bonosu,

Gayrimenkul Sertifikası,

Varantlar, Yatırım Kuruluşları Sertifikaları,

Yabancı Sermaye Piyasası Araçları.

Paylar

Paylar, anonim ortaklıklarca ihraç edilen ve anonim ortaklık sermaye payını temsil eden kıymetli evrak niteliğinde senetlerdir.

Bir anonim şirketin payına sahip olmak, şirkete ortak olmayı ifade etmektedir.

Paylar, sahibine kısa ve uzun uzun vadede getiri elde etme imkanı sağlamaktadır. Pay sahipleri, şirket genel kurulunda kâr dağıtım kararı alınması durumunda temettü ödemesi alabilmekte ve kısa/uzun vadedeki fiyat değişikliklerinin değerlendirilmesiyle, pay alım satımından sermaye kazancı elde edebilmektedirler. Pay alım satımında, payların değer kaybetmesi halinde zarar etme riski de bulunmaktadır.

Paylar

PAY SAHİBİNİN HAKLARI

Kar Payı Hakkı: Pay, sahibine şirketin yıllık net karından pay alma hakkı verir. Şirket genel kurulunda kar dağıtım kararı alınması durumunda pay sahiplerine temettü ödemesi yapılır. Kar payı hakkı, pay sahibinin en önemli mali haklarından biri olup, kazanılmış bir hak olmakla birlikte belirli koşullarda sınırlandırılabilir.

Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan Hakkı): Pay sahibinin, şirketin bedelli sermaye artırımına öncelikli katılma hakkıdır. Rüçhan hakkı kullanım süresi en az 15, en çok 60 gündür. Rüçhan hakkı kuponları, Borsa İstanbul Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı’nda alınıp satılabilmektedir.

Tasfiye Bakiyesine Katılma Hakkı: Pay sahibi, şirketin tasfiye edilmesi sonucunda bakiye kalması halinde, sözkonusu bakiyeye payı oranında iştirak eder.

Şirket Yönetimine Katılma Hakkı: Pay sahibi, şirket genel kuruluna katılarak yönetim kurulunu seçme ve bu kurula seçilme hakkına sahiptir.

Paylar

PAY SAHİBİNİN HAKLARI

Oy Hakkı: Her pay, sahibine en az bir oy hakkı vermektedir. Buna aykırı olmamak şartıyla payların sahiplerine vereceği oy hakkının sayısı esas sözleşme ile belirlenebilmekte, bir payın oy hakkı artırılabilmektedir.

Şirketler ayrıca kar payı imtiyazı sağlayarak, oydan yoksun payları çıkarabilmektedir.

Bilgi Alma Hakkı: Pay piyasalarında yatırımcının şirketle ilgili bilgilere ulaşabilmesi esastır. Pay sahibinin bilgi alma hakkı, esas sözleşme veya şirket kararı ile engellenemez veya sınırlandırılamaz. Halka açık şirketler, şirketin durumuyla ilgili önem arz eden her türlü bilgiyi/haberi en hızlı şekilde kamuya açıklamakla yükümlüdür. Şirketler ayrıca bağımsız denetimden geçmiş mali tablolarını da üçer aylık dönemlerle kamuya açıklamaktadırlar.

Paylar

PAY ÇEŞİTLERİ

Hamiline ve Nama Yazılı Paylar: Hamiline yazılı paylar teslim ile, nama yazılı paylar ise ciro ve teslim ile devredilmektedir. Borsa İstanbul’da hamiline yazılı paylar ve şirket yönetim kurulunun beyaz ciroyla devrine dair karar almış olması şartıyla nama yazılı paylar işlem görebilmektedir.

Adi ve İmtiyazlı Paylar: Adi paylar, sahiplerine eşit hak sağlamaktadır. Paylar, ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa adi pay niteliğindedir. İmtiyazlı paylar, sahiplerine kâra iştirak ve genel kurulda oy kullanma bakımından ayrıcalıklı bir takım haklar sağlamaktadır.

Bedelsiz ve Bedelli Paylar: Bedelsiz sermaye artırımı, şirketlerin iç kaynaklarından sermayeye aktardıkları tutar karşılığında çıkardıkları payların bir bedel alınmaksızın ortaklara dağıtılmasıdır. Bu işlem sonucunda çıkarılan paylar bedelsiz paydır. Bedelsiz sermaye artırımı dışarıdan fon girişine yol açmamaktadır.

Bedelli sermaye artırımı, şirketlerin yeni fon kaynağı temin etmek amacıyla çıkardıkları "bedelli" paylarını, nominal değerinden veya daha yüksek bir fiyattan satmalarıdır. Bedelli paylar, mevcut ortaklara satılabileceği gibi (rüçhan hakkı) diğer yatırımcılara da satılabilmektedir.

Paylar

Primli ve Primsiz Paylar: Üzerinde yazılı değer (nominal değer) ile ihraç edilen paylar primsiz, nominal değerinden yüksek bir bedelle ihraç edilen paylar ise primli paylardır.

Borsa İstanbul’da kote şirketler kayıtlı sermaye sistemine tabi olup, esas sözleşmelerinde hüküm bulunması halinde, yönetim kurulu kararı ile primli pay ihraç edebilmektedir.

Pay Benzeri Menkul Kıymetler

Oydan Yoksun Pay Senetleri

Ortaklıkların esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri oy hakkı hariç, sahibine kâr payından ve istediğinde tasfiye bakiyesinden imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer ortaklık haklarını sağlayan pay senetleridir. Oydan yoksun pay senedi sahiplerinin oy hakkı olmaksızın genel kurula katılma ve bilgi alma hakları bulunmaktadır. İhraççı şirket açısından alternatif kaynak yaratırken, şirketin ortaklık yapısı ve yönetim düzeni korunmaktadır. Yatırımcılara ise alternatif bir yatırım aracı sunulmaktadır.

Pay Benzeri Menkul Kıymetler

Kurucu Pay Senetleri

Kurucu paylar, kuruluş hizmeti karşılığında ana sözleşme hükümleri gereğince şirket kârının bir kısmına iştirak hakkı veren ve daima kurucuların adlarına yazılı olmak şartıyla ihraç edilen paylardır. Kurucu paylar, belli bir sermaye payını temsil etmediği gibi şirket yönetimine katılma hakkı da vermemektedir.

İntifa Pay Senetleri

İntifa payları ise, şirket genel kurulunun alacağı kararla bazı kimselere çeşitli hizmetler ve alacak karşılığı olarak kuruluştan sonra verilen ve sermaye payını temsil etmeyen paylardır.

Tahvil

Tahviller, devletin veya anonim ortaklıkların en az 1 yıl ve daha uzun vadeyle, ödünç para bulmak amacıyla çıkardıkları borç senetleridir. Anonim şirketler tarafından 1 yıldan uzun vadeli olarak ihraç edilen borçlanma senetleri “özel sektör tahvili” olarak adlandırılmaktadır.

Vadeleri en az 1 yıl olmak koşulu ile serbestçe belirlenebilir ve sabit ya da değişken faizli olarak ihraç edilebilirler. Genellikle bir veya birkaç aracı kuruluştan oluşan bir konsorsiyum aracılığıyla satışa sunulurlar.

Tahvil sahibinin bir şirkete kullandırdığı sermaye, yabancı sermayedir. Tahvil sahibi, tahvili çıkaran kuruluşun uzun vadeli alacaklısıdır. Tahvil sahibi şirketin aktifi üzerinde, alacağından başka hiçbir hakka sahip değildir. Şirketin yönetimine katılamaz. Tahvil sahibi ile şirket arasındaki hukuki ilişki vade sonunda sona erer. Tahvil sahibi tahvili çıkaran şirketin kâr- zarar riskine katılmaz, şirket zarar etse de günü gelince belli miktardaki anapara ve faizini alır.

Tahvil

Nominal değer, tahvil ve bononun vadesinde yatırımcının eline geçecek olan para miktarıdır.

Kupon oranı, nominal değer üzerinden yüzde olarak belirtilen, tahvil sahibinin alacağı faiz miktarıdır. Tahvillere ödenecek faiz oranı ile ödeme koşullarına ilişkin esaslar, izahname ve sirkülerde açıkça belirtilmek koşuluyla ihraçcılarca belirlenir.

Vade, anaparanın ve son faiz ödemesinin yapılacağı tarihtir ve tahvilin vadesi 1 yıldan az olmamak üzere serbestçe belirlenebilir. Tahvillerin anaparası, vade bitiminde bir defada veya vade içinde taksitler halinde ödenebilir. Halka arz edilecek tahvillerin taksitli itfa edilmesi durumunda itfaya ilişkin esaslara izahname ve sirkülerde yer verilir.

İtfa, borcun borçlu tarafından bir defada veya belirli dönemlerde yapılan ödemelerle ortadan kaldırılması işlemidir.

Tahvil

İhraçcıların esas sözleşmelerinde veya varsa özel mevzuatlarında hüküm bulunmak şartıyla tahvillere kârdan pay ver ilmesi mümkündür. Halka arz edilecek tahvillere kardan pay verilmesine ilişkin esaslara izahname ve sirkülerde yer verilir.

İhraçcılar, tahvillere verilecek kâr payının belirlenmesinde aşağıdaki esaslardan birini seçebilir:

a) Faiz ve buna ek olarak, tahvile kârdan pay verilmesi,

b) Kâr payının faizden daha az olması halinde, faiz ödenmesi; faiz getirisine eşit veya daha fazla kâr payı tahakkuk etmişse kâr payının ödenmesi,

c) Bir faiz öngörülmeksizin tahvile kârdan pay verilmesi.

Tahvil

Tahvil sahibinin bir şirkete kullandırdığı sermaye, yabancı sermayedir. Tahvil sahibi, tahvili çıkaran kuruluşun uzun vadeli alacaklısıdır. Tahvil sahibi şirketin aktifi üzerinde, alacağından başka hiçbir hakka sahip değildir. Şirketin yönetimine katılamaz. Buna karşılık şirketin elde ettiği kârdan, önce tahvil sahiplerinin faizleri, daha sonra hisse senedi sahiplerinin kâr payları ödenir.

Tahvil sahibi ile şirket arasındaki hukuki ilişki vade sonunda sona erer. Tahvil sahibi tahvili çıkaran şirketin kâr — zarar riskine katılmaz, şirket zarar etse de günü gelince belli miktardaki anapara ve faizini alır.

Tahvillerin getirilerini etkileyen en önemli unsurlar, likiditesi ve sahip oldukları risktir. Şirket tahvilleri, şirketin iflas etmesi ve faiz, anapara ödemesinde temerrüde düşmesi açısından devlet tahvillerine oranla daha yüksek risk taşıdıklarından, genellikle devlet tahvillerinden daha yüksek faiz geliri sağlarlar. Tahvilin vade tarihine kadar olan değeri faiz oranlarındaki değişikliklere paralel olarak değişecektir. Başka bir deyişle, faiz oranları düştüğünde tahvilin değeri yükselecek ve bunların vadesinden önce satılması halinde artı kazanç sağlanacaktır. Tersi durumda faiz oranları yükseldiğinde, tahvillerin fiyatı düşecektir.

Tahvil

Tahviller çoğu zaman sabit getirili menkul kıymetlerdir. Tahvil sahibi enflasyonun kendisinden alıp götürdüğü değerden daha fazla faiz aldığında kar elde etmiş olur. Elde edilen gelir enflasyonun altında kaldığında ise tahvilin gerçek geliri negatif de olabilir.

Tahvil bir borç senedi olduğuna göre, borcun anapara ve faizleri gereğinde yargı yoluna başvurarak tahsil edilebilir. Şirketin iflası veya tasfiyesi halinde de, tasfiyede önce borçlar ödendiği için, tahvil sahipleri şirket ortaklarından (hisse senedi sahipleri) önce alacaklarını alırlar.

Pay Senedine Dönüştürülebilir Tahviller

Ortaklık tarafından çıkarılan ve ihraçcı ortaklığın sermaye artırımı suretiyle çıkaracağı paylara veya izahname ve sirkülerde belirtilen esaslar çerçevesinde temin edilen ihraçcı paylarına dönüştürme hakkı veren menkul kıymetlerdir.

HDT’lerin vadesi 1 yıldan az olamaz. HDT’lerin pay senetlerine dönüştürülmesi vade başlangıç tarihinden itibaren en erken 1 yıl sonra yapılabilir.

Değiştirilebilir Tahviller

İhraçcı tarafından çıkarılan ve payları borsalarda veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören diğer ortaklıklara ait paylarla değiştirme hakkı veren menkul kıymetlerdir.

DET’lerin vadesi 1 yıldan az olamaz. DET’lerin pay senetleriyle değiştirilmesi, vade başlangıç tarihinden itibaren en erken 1 yıl sonra yapılabilir.

Hazine Bonosu

TC Hazinesinin yurtiçinde çıkarmış olduğu bir yıldan kısa vadeli devlet iç borçlanma senetleridir. Hazine bonoları nominal değer üzerinden belirli bir faiz oranı üzerinden iskonto edilerek satışa sunulmaktadır. Vadede hazine bonosunun üzerinde yazan nominal değer ödemede esastır. Hazine Müsteşarlığı tarafından arz edilir, satış aracılığını TC Merkez Bankası yapar. Kuponsuz olup, ikinci el piyasası vardır.

Finansman Bonosu

İhraçcıların borçlu sıfatıyla düzenleyip, iskonto esasına göre ihraç ettikleri menkul kıymettir. Vadesi 1 yıldan fazla olamaz. İskonto esasına göre satılan finansman bonolarının iskonto oranı ihraçcı tarafından serbestçe belirlenir. Kısa vadeli borçlanma aracı olup, işletmelerin kısa vadeli finansman ihtiyacının karşılanmasını sağlar. Yatırımcılar açısından ise, kısa vadeli olması nedeniyle faiz riskinden korunma sağlar.

Banka Bonoları

Banka bonoları; bankaların Kurul düzenlemeleri çerçevesinde borçlu sıfatıyla düzenleyip, Kurul'ca kayda alınmayı müteakip iskonto esasına göre ihraç ettikleri menkul kıymettir. Halka arz edilecek olan banka bonolarının vadesi 60 günden az 1 yıldan fazla olamaz. Tahsisli satılacak banka bonolarının vadesi 15 günden az 1 yıldan fazla olamaz. İskonto esası ile satılan söz konusu bonoların iskonto oranı ihraççı banka tarafından serbestçe belirlenir.

Kıymetli Maden Bonoları

Kıymetli madenin işlem gördüğü borsalara üye olan kıymetli maden aracı kurumlarının belli miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ettikleri ve nominal değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü içeren, vadesi 30 günden az 364 günden fazla olmayan borçlanma araçlarıdır.

Kıymetli maden bonolarının satış bedeli, Türk Lirası, döviz veya kıymetli maden olarak tahsil edilir.

Kıymetli maden bonolarına ilişkin ödemeler, ödeme tarihinde kıymetli madenin ihraç sırasında belirlenen borsasında oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı esas alınarak, Türk Lirası veya ödeme tarihinde TCMB tarafından ilan edilen döviz satış kuru kullanılmak suretiyle, döviz cinsinden veya ihraç sırasında fiziki teslim öngörülmüşse kıymetli maden cinsinden yetkili kuruluş vasıtasıyla yapılır.

Gayrimenkul Sertifikası

Gayrimenkul sertifikası belirli bir gayrimenkul projesini gerçekleştirmeyi üstlenenler tarafından, inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç edilen menkul kıymetlerdir. Nominal değerleri eşit ve hamiline yazılı olarak ihraç edilirler.

Gayrimenkul sertifikası ihraç edenlerin edimlerinin ve bu edimlerin yerine getirilmemesi halinde ortaya çıkacak cezai şartların bir banka tarafından garanti edilmesi zorunludur. Sertifika ihracı karşılığında elde edilen para banka tarafından açılan özel bir hesapta toplanır ve bu para vekilin özen borcu çerçevesinde bankaca gelir elde edilecek şekilde ihraççı adına değerlendirilir.

Gayrimenkul Sertifikası

Gayrimenkul sertifikasına sahip olanlar, ellerinde eğer yeterli sayıda sertifika varsa sertifikada belirlenen tarihte inşa edilen gayrimenkulün bağımsız bir bölümünü alabilirler. Bu hakkını kullanmak istemeyenler yada yeterli sayıda sertifikaya sahip olmayanlar izahname ile ilan edilen oranda faiz veya gayrimenkulün sertifika sahiplerince talep edilmeyen bölümünün banka tarafından açık artırma ile satılması sonucu elde edilen gelirden payları oranında hesaplanan tutarı da talep edebilirler.

Varantlar

Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade eder Varant satın alan yatırımcı, ödediği bedel karşılığında bir dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı alma ya da satma hakkını satın alır. Varantlar;

• Opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş halidir;

- Borsaya kote edilir ve pazar açılır.

- İkinci el piyasada işlem görür.

- Takası diğer menkul kıymetler gibi yapılır.

• Yapılandırılmış ürünler sınıfından bir finansal araçtır.

• İhraççının sermaye temin etmek amacı ile ihraç edeceği bir ürün değildir. Varantlar, yurt dışında veyahut Türkiye’de yerleşik aracı kuruluşlar (aracı kurum veya bankalar) tarafından ihraç edilebilirler.

• Tamamen ihraççının şahsi sorumluluğu altındadır.

• Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul kıymeti, bir menkul kıymet sepetini ya da bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce, belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden (ihraççıdan) alma ya da (ihraççıya) satma hakkı verir.

• Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük değil, hak satın almış durumdadır.

Varantla Opsiyonun Benzerlikleri

Varantlar da opsiyonlar gibi yatırımcıya dayanak varlığı satın almadan dayanak varlık üzerinde meydana gelen fiyat hareketlerinden yararlanma imkânı verir. Varantlar, opsiyonlara benzer şekilde sahibine, belirli bir miktarda dayanak varlık ya da göstergeyi, önceden tespit edilmiş bir fiyat üzerinden, vadeye kadar ya da vade tarihinde alma veya satma hakkı veren finansal araçlardır. Varantlar ve opsiyonlar işleme konulana kadar dayanak varlık üzerinde kontrol sağlamazlar. Her ikisi de bir hakkı ifade eder.

Varantlarla Opsiyonların Farkları

• Opsiyonlar sözleşme, varantlar ise menkul kıymettir.

• Opsiyonlar vadeli işlem esasları ile işlem görürken varantlar spot (nakit) esasları ile işlem görür.

• Opsiyonlar, özellikleri işlem gördüğü borsalar tarafından belirlenen standart kontratlardır. Varantların özellikleri ise ihraççı tarafından belirlenir ve opsiyonlara göre daha esnektir (Örneğin, sabit vadeleri yoktur.).

• Opsiyonlarda satış yapan taraf, opsiyonun yazıcısı konumundadır. Varantlarda ise her bir varantın tek bir ihraççısı vardır. İhraççı varantlarda kullanılacak olan hakkın tek muhatabı konumundadır.

• Opsiyonlarda teminat ve teminat tamamlama söz konusuyken varantlarda yoktur zira ürünün tüm sorumluluğu ihraççı kuruluştadır.

Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK)

Bankalar, finansal kiralama ve finansman şirketleri, ipotek finansmanı kuruluşları ve gerekli nitelikleri taşıyan aracı kurumların kurabileceği «Varlık Finansmanı Fonları» tarafından fon portföyündeki varlıklar karşılığında ihraç edilen borçlanma senetlerine «Varlığa Dayalı Menkul Kıymet (VDMK)» denilir. Bir diğer ifadeyle VDMK bankaların tüketici kredileri, konut kredileri, ihracat kredileri; finansman şirketlerinin kendi mevzuatları uyarınca açmış oldukları krediler; finansal kiralamaya yetkili kuruluşların finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar; gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin satış veya satış vaadi sözleşmelerinden kaynaklanan senetli alacakları karşılığında doğrudan ihraç edecekleri kıymetli evraktır.

Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK)

Varlığa dayalı menkul kıymetler iskonto esasına göre satılabileceği gibi dönemsel ve değişken faiz ödemeli olarak da ihraç edilebilir. Faiz/iskonto oranı ihraca dayanak teşkil eden alacakların getirisi dikkate alınarak ihraççı tarafından serbestçe belirlenir, sabit veya değişken faizli olarak ihraç edilebilir.

Vadenin belirlenmesinde ise ihraca dayanak teşkil eden alacakların vade yapısı dikkate alınır ve vade uyumu sağlanır. Varlığa dayalı menkul kıymet ihracı ile varlıkların likit hale getirilmesi ve düşük maliyetle alternatif fon kaynağı yaratılması söz konusudur.

İpotekli Sermaye Piyasası Araçları

İpotek teminatlı menkul kıymetler, ipoteğe dayalı menkul kıymetler, ipotek finansmanı kuruluşları tarafından ihraç edilen hisse senedi dışındaki sermaye piyasası araçları ve konut finansmanından kaynaklanan alacaklara dayalı olarak veya bu alacakların teminatı altında ihraç edilen diğer sermaye piyasası araçlarıdır.

İpotek teminatlı menkul kıymetler, ihraçcıların genel yükümlülüğü niteliğinde olan ve oluşturulan teminat havuzundaki varlıklar karşılık gösterilerek ihraç edilen borçlanma senetleri olup, bankalar ve ipotek finansmanı kuruluşları tarafından ihraç edilebilir.

Kira Sertifikası

Kira sertifikası, «Varlık kiralama şirketi» olarak tanımlanan ve aracı kurumlar, bankalar ve diğer anonim şirketler tarafından, kira sertifikası ihraç etmek üzere kurulmuş olan bir anonim şirketin, satın almak veya kiralamak suretiyle devraldığı varlıkların finansmanını sağlamak amacıyla düzenlediği ve sahiplerinin bu varlıklardan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymettir. Kira sukuku olarak da tanımlanabilir.

Yabancı Sermaye Piyasası Araçları

Çıkarıldıkları ülke borsalarında alım satım konusu olan ve Sermaye Piyasası Kurulu’nca niteliği belirlenen menkul kıymetler ile hak ve alacakları temsil eden diğer kağıtlardır. Bunların Türkiye’de alınıp satılabilmesi için Kurulca kayda alınması ve imzalanan temsilcilik sözleşmesi çerçevesinde aracı kuruluşlar vasıtasıyla satılması zorunludur.

Yabancı hisse senetlerinin Türkiye’de halka arz yoluyla satışının, depo sertifikaları vasıtasıyla yapılması şarttır. Depo sertifikası, Takasbank veya Kurul’ca uygun görülen saklama kuruluşlarında depo edilen yabancı menkul kıymetleri temsilen çıkarılan ve bu menkul kıymetlerin verdiği hakları aynen sağlayan, bunlara özdeş, hamiline yazılı, nominal değeri temsil ettiği yabancı menkul kıymetin para birimi cinsinden ifade edilen sermaye piyasası aracıdır.

Menkul Kıymet Stokları

MENKUL KI YMET STOKLARI (% )

1997 1998 1999 2000 2005 2010 2011 2012 2013/10

I . ÖZEL SEKTÖR MENKUL KI YMETLERİ 13.3 13.9 14.0 15.7 11.5 19.2 22.0 24.6 25.3

Hisse Senedi/Shares 12.9 13.8 14.0 15.7 11.5 18.5 18.9 18.8 18.4

Tahvil/Corporate Bonds 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.3 0.9 1.9 2.6

Fin.Bonosu/Commercial Paper 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.0

VDMK/Asset Backed Sec. 0.2 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.3 0.4

BB-BGB/BB-BGB 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.3 2.0 3.5 3.8

KZOB/PLSC 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Gayrimenkul Sertifikası/Real Estate Certificate 0.0 0.0 0.00 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

VARANT/Warrant 0.0 0.0 0.0 0.0

I I . KAMU KESİ Mİ MENKUL KIYMETLERİ 86.74 86.13 85.99 84.27 88.52 80.83 78.02 75.36 74.7

Public Sector Securities

Devlet Tahvili/Govern.Bond 50.8 42.2 72.6 78.7 81.6 78.6 78.0 74.6 74.7

Hazine Bonosu/Treasury Bill 33.8 42.7 11.9 4.7 6.4 2.2 0.0 0.7 0.0

Gelir Ort.Sen./Rev.Sharing Cert. 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Dövize End.Senetler/For.Ex.I nd.B. 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Özelleştirme Tahvili/Privatisation Bond 2.1 1.3 1.4 0.9 0.5 0.0 0.0 0.0 0.0

TOPLAM / Total: 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0