ante kaštelančić lubenica, 1 9 4 1 .

79

Još i p o l a s t o l j e ć a n a k o n p a t e t i č n a Rač ićeva p r o s v j e d a ( » S o h a t e i n M a n e t n i c h t g e m a l t ! « ) s l i k a t i k a o M a n e t i i i ne s l i k a t i k a o M a n e t p i t a n j e je k o j e p o p u t h a m l e -t o v s k o g b i t i i l i ne b i t i n a t k r i l j u j e p o č e t k e p r e t e ž n o g d i j e l a h r v a t s k i h s l i k a r a . Do m l a d e n a č k i h u l j a S t a n č i ć a i V a n i š t e m a n e t o v s k i je i dea l ž i v , a z a h v a l j u j u ć i u n a -z a đ e n j u u m j e t n i č k e t e o r i j e i p r a k s e u r a z d o b l j u soc re -a l i z m a , č i n i se , š t o v i š e , i p r e v r a t n i č k i m o d e r a n . D o S t a n č i ć a i V a n i š t e p a m t i se Rač ićeva r e č e n i c a k a o s i m ­b o l i č n a i d e m o n s t r a t i v n a naša p r o v a l a u m o d e r n o s t , u n o v o s l i k a r s k o s t o l j e ć e . Po t o m e b i t i za M a n e t a z n a č i u H r v a t s k o j p r v e p o l o v i n e o v o g a v i j e k a b i t i za R a č i ć a . M\aneta j e već z l o b n o o k o D e g a s o v o s a g l e d a l o k r o z p u n u čašu h a a r l e m s k o g p i v a ; d o d a j m o k t o m u špa­n j o l s k e i z le te pa ć e m o uz Ha l sa v i d j e t i i V e l á z q u e z a . O d l i č n a š k o l a , d o i s t a , i ne b o j i m se da ć e m o p r e t j e r a t i k a ž e m o l i d a j e Rač ić p o s t a o i d e s e t l j e ć i m a b i o š k o l s k i i dea l g e n e r a c i j a m a m l a d i h a k a d e m a c a . U k o v a n j u je t oga u z o r a z n a t n a u d j e l a i m a o i p r o f e s o r L j u b o B a b i ć : k r o z a n j r e l a t i v n a m o d e r n o s t Rač ićeva — u s m i s l u h i p o t e t i č n e r a č i ć e v s k e m a n e t o v š t i n e — p o s t a j e m a n e -t o v s k i r e l a t i v n a k l a s i č n o s t , h i p o t e t i č n a š p a n j o l š t i n a . I z m e đ u k r a l j s k o g s l i k a r s t v a V e l á z q u e z o v a i j e d r e g o s p o š t i j e M a n e t o v e b o r d i ž a j u t a k o u s n i m a naš i n a j ­d a r o v i t i j i š k o l a r c i t i č u ć i se Ha l sa i G o y e , s i d r e ć i se u R a č i ć u : s n j i m a na čas i A n t e K a š t e l a n č i ć ( 1 9 1 1 . ) p r e m ga n a r a v i p r e t h o d n a s l i k a r s k a p r i p r a v a ( K u n s t ­g e w e r b e s c h u l e , M ü n c h e n 1926 .—1930 . ) ne o b e ć a v a j u o v o m e o l t a r u .

V a n r e d n a S t u d i j a g l a v e ( 1 9 3 5 . ) s a b i r e m n o g s o d t i h s i l n i c a š t o z n a č i da a p s o r b i r a r e z u l t a t e : » h r v a t ­ske š k o l e « 1 , r a s t v a r a n j a š k o l e r e i f i k a c i j o m idea la ( u P a r i z u : Rač i ćeva a l t e r n a t i v a , K r a l j e v i ć e v a a l t e r n a t i v a ) i, n a p o s l j e t k u , p o z i t i v n u , p o s t - r a č i ć e v s k u e l a b o r a c i j u Rač ićeva s t a j a l i š t a ( S t e i n e r ) .

Na t u se o s n o v i c u i o n a k o p u n u p o s r e d n i h i p r i k r i v e n i h š p a n j o l s k i h o d j e k a p r o l a z n o t a l o ž e i B a b i ć e v e i b e r s k e u s p o m e n e . S l i j e d je t i h » i n t e r p u n k c i j a « n e s u m n j i v o l o g i č a n : iz s t a t i č n o g 2 m o d e l a p r v e » h r v a t s k e š k o l e « ( B e c i ć , H e r m a n , K r a l j e v i ć , R a č i ć ) i z v i r e d i n a m i č k i 3

m o d e l d r u g e » h r v a t s k e š k o l e « ( R a č i ć S t e i n e r Ba­b i ć ) .

K a š t e l a n č i ć e v a se p r i r o d a n i k a d n i j e u d o m i l a u v i s o ­k i m n a š i m š k o l a m a t o n a , n i u j e d n o m o d o v a d v a r a z r e d a h r v a t s k e a k a d e m i j e s i v i l a : l o g i k a t o g v a l n o g l u k a o d M ü n c h e n a d o Pa r i za i Z a g r e b a n j e g a d o t i č e a l i ne n o s i . U s v e m u t o m e K a š t e l a n č i ć e v h r v a t s k i ( 1931 . / 1936 . ) i p a r i š k i ( 1937 . / 1938 . ) s t u d i j ne p r e d ­s t a v l j a j u t o l i k o r a z d o b l j a n e o s t v a r i v a n j a sebe k o l i k o 1

ko j i b ismo po jam na jp r ib l i žn i j e označil i kao s l ikarsku posl jedicu in­tenzivnog prož iv l javan ja Manetova Pariza u Habermannovu Münchenu. 2

u značenju mor fo loškom ( i s tov je tnos t ) i v remenskom ( i s t odobnos t ) . 3 u značenju mor fo loškom ( jedan pravac — razni odv je tc i ) i v remen­skom ( jedan za d r u g i m , postepeno) .

z n a č e o s t v a r i v a n j e ne-sebe. T o već j a s n o u p u ć u j e na s v r h o v i t o s t o v o g a n a p o r a : p o s t i z a n j e ne-sebe jes t p o ­s t i z a n j e o d r e đ e n i h s r e d s t a v a ( t e h n i k e , i n s t r u m e n t a ) za n e š t o , o d n o s n o : za n e š t o d r u g o . I s a m o z a t o š t o se r a d i o d r u g o m e i za d r u g o ( t j : z b o g d r u g o g ) p r o ­t u t e ž a š k o l e p o s t a j e v a ž n a . M o ž e m o li u o p ć e i l i : m o ­ž e m o li j oš i sada u d r u g o m e o č i t a t i t r a g o v e p r-v o g a ? I k o l i k o je ta so l p r v o g a — i m a l i j e i d a d e li se i k a k o v i d j e t i — k o r i s t i l a d r u g o m e i p o s t o j a n j u d r u g o g a o d v a j a j u ć i ga o d o n o g a d r u ­g o g i s v i h o n i h d r u g i h k o j i s r o d s t v o m n a p a d a j u s l i k a r e v u p o s e b n o s t o n d j e g d j e je s t r a n o s t š k o l s k o g m o d e l a p r e s t a j e u g r o ž a v a t i ?

P r i m j e ć u j e m o da u K a š t e l a n č i ć e v u s l i k a r s t v u i m a sa­m o g e s t u a l n e ( f i z i č k e ) e g z a l t i r a n o s t i : g r a đ e n j a u d a r ­c i m a , u s p o r e đ i v a n j a s v j e t r o m i v a t r o m — n i k a d p s i ­h o l o š k i h i p s i h o a n a l i t i č k i h r a s t v a r a n j a k o r p u s k u l a r n e o v o j n i c e , n i k a d t r a u m a t s k e i l i h a l u c i n a t o r n e n a d r a ž e -n o s t i , m o r b i d n o g i l i i z v j e š t a č e n o g , n i k a d p r i č u v a s i m -b o l s k o g g o v o r a : n j e g o v o p o š t i v a n j e o b l i k a p r e d - m e t -n u t o g o t k r i v a r e a l i s t i č k u p o d l o g u n j e g o v a e k s p r e s i o ­n i z m a , m o ž d a z a s a d u h r v a t s k o g š k o l o v a n j a . U n j e m u je o d g o n e t k a b r i ž n i h k o m p o z i c i j a p r v o g a d e s e t l j e ć a ( 1 9 3 8 . — 1 9 4 8 . ) : R i b a r i m o g k r a j a ( 1 9 4 2 . ) f i ­g u r a I n o m k o m p o z i c i o n o m p i r a m i d o m i s t i č u š p a n j o l ­s k u k o m p o n e n t u s l i k a r e v a a k a d e m s k o g o d g o j a , a p o ­k r e t se i r a s p o r e d m a s a l a k o o p e t v r a ć a n e k o m o d b a r o k n i h S k i d a n j a s k r i ž a ( s a m o š t o j a r b o l b u d e m j e s t o k r i ž a , s k u p l j e n o j e d r o m j e s t o p r o s t i r k e , r i b a r i b u d u b l a g o p o l a g a č i , a v a l o d r i b a ( ! ) t i j e l o K r i s t o v o ) . T r e ć i K a š t e l a n č i ć e v s l i k a r s k i d e c e n i j ( 1 9 5 8 . — 1 9 6 8 . ) o b i l j e ž e n je o d l u č n i m i s k l j u č e n j e m d i j a g o ­n a l e i k o n t r a k c i j o m p r o s t o r n o g t i j e l a u p r o s t o r p l o h e . ( O v u b i s m o s h e m a t i z a c i j u k o m p o z i c i o n o g u s t r o j s t v a m o ž d a m o g l i d o v e s t i u vezu s d r u g i m d i j e l o m n j e g o v a p a r i š k o g š k o l o v a n j a ) 4 .

U i s t o v r i j e m e — ne p o t c j e n j u j u ć i e v e n t u a l n u a k t u a -I i z a c i j u t i h d a v n i h i s k u s t a v a , o d n o s n o n j i h o v o ( m o ­g u ć e ) t e k z a d o b i v e n o z n a č e n j e — z a p a ž a m o da je d r u ­g i p o t i c a j n j e g o v a h r v a t s k o g u č i t e l j a i m a o t r a j n i j i u č i ­n a k : m o r a m o ga s h v a t i t i k a o u p u ć i v a n j e na š i r e g r a n i c e j e d n o g a k o l j e n a k o j e m u je K a š t e l a n č i ć b i ć e m , a ne z a h t j e v o m p r i p a d a o . U č i t e l j je i o v o g a p u t a B a b i ć : o n a j iz t r i d e s e t i h g o d i n a , v a n g o g h o v s k e g e s t i k u l a c i j e ; B a b i ć V a n G o g h a o č e š l j a n o g s i v i m č e š l j e m » h r v a t s k e š k o l e « . Ne z a b o r a v l j a m o da nas naša r a z m a t r a n j a š k o l e i š k o l a o b a v e z u j u na p r i p o m e n u o d v o z n a č n o s t i o v e o c j e n e ; b o l j e r e ć i , na n u ž n o r a z l i k o v a n j e z n a č a j k i i z n a č e n j a B a b i ć e v a p o k u š a j a . Po s v o j i m z n a č a j k a m a t a j j e p o k u š a j p r i m j e r e k l e k t i č k o g p o v l a č e n j a i u o d ­n o s u s p r a m V a n G o g h a s a m o e m a n a c i j a h i s t o r i z m a . Po s v o m e p e d a g o š k o m i r e l a t i v n o m z n a č e n j u o n je na ­p r o t i v , a n t i h i s t o r i s t i č k i : za t o j e d o s t a t n o da a k a d e m -s k o - p e d a g o š k i k a n o n s r e d i n e b u d e p o d r e đ e n i j i p r o š a s t i m i l i p o d r e đ e n p r o š a s t i j i m . i d e a l i m a .

4 t j . u atel jeu André Lhotea, 1938.

ante kaštelančić mr tva p r i roda , 1943.

80

S B a b i ć e m u l a z i B a b i ć e v V a n G o g h u i n a u g u r a l n a d j e l a K a š t e l a n č i ć e v a o p u s a . S P a r i z o m — n a d o v e z u j e l o g i c i s t k r i t i č a r — u l a z i n a p o k o n V a n G o g h V i n c e n t a V a n G o g h a . U i s t i n u , m e đ u t i m , s t v a r n a su n a s t u p n a d j e l a K a š t e l a n č i ć e v a b i l a o n a k o j a j e i z l o ž i o v r a t i v š i se iz P a r i z a 5 . A k o n i j e b i l o p r i l i k e ( k a o š t o j e d o i s t a n i j e b i l o ) da se u t j e c a j B a b i ć e v a V a n G o g h a z a m i j e t i i p r i j e p r v i h i z l o ž e n i h r a d o v a — m o r a m o z a k l j u č i t i da j e s v o g a u č i t e l j a p o n i o K a š t e l a n č i ć u P a r i z i da se s n j i m e ( i a k o ne s a m o s n j i m e ! ) iz Pa r i za v r a t i o . U n a j ­b o l j o j o d t a d a š n j i h s l i k a t o j e i n a j j a s n i j e ( Ž r n o v -n i c a u D a l m a c i j i , 1 9 3 8 ) 6 . I z v r g a v a m o l i se o p a ­s n o s t i p r e c j e n j i v a n j a p o s r e d n i č k e u l o g e u č i t e l j e v e ? Na t o o d g o v a r a m o : ne m o ž e se n i k a k o t r a j n i m u č i n i t i n e š t o š t o j e u sebi d e f i n i r a n o k a o p r e l a z n o , d a k l e i k a o p r o l a z n o : š t o v o d i o d j e d n o g a k d r u g o m u i l i : iz nečega u n e š t o ( d r u g o ) . N a j d a l j e o d 1 9 4 1 . K a š t e l a n -č i ć e v o s l i k a r s t v o ne o d r e đ u j e se n i p r e m a B a b i c u , n i B a b i ć e v o m p o m o ć i .

K a š t e l a n č i ć e v u i z j a v u : »Ja s a m V a n G o g h a g l e d a o sa­s v i m d r u g i m o č i m a : ne k a o t o n s k o g s l i k a r a , nego l u m i -n i s t u . . .«7 u v a ž a v a m o k a o i s k r e n u i i s t i n i t u , a l i z a p a -ž a m o da r a s p r a v l j a o d n o s p r e m a u č i t e l j u s a m o u j e d ­n o j o d d v i j u o d r e d n i h s a s t a v n i c a . U K a š t e l a n č i ć a n e m a — t a d a n i p o s l i j e — k r e č a i k r e d e B a b i ć e v a V i g n j a i K o l o č e p a , n e m a s i v o g m u n c h e n s k o g l a j t m o t i v a : o n n i ­č i m ne p o k a z u j e da je » t o n s k i s l i k a r « . A l i p r e d l o ž e n o r a z l i k o v a n j e p o t o n s k o m i k o l o r i s t i č k o m t u m a č e n j u ne i s k l j u č u j e p o d u d a r n o s t i u c r t a č k i m s a s t o j n i c a m a n j i h o v i h s l i k a r s k i h i z r a z a . C r t i č a v i je d u k t u s s p o m e ­n u t i h B a b i ć e v i h d j e l a na p r i l i k u n a j s i t n i j e č e s t i c e V a n G o g h o v a r u k o p i s a , a l i d o k u p i s m o v e z u j e V a n G o g h o v a s l o v a s a m o n a i z m j e n i č n o š i r e n j e i s k u p l j a n j e svesv i -j e t a , r a d p l a n e t a r n i h p l u ć a , d o t l e u B a b i c a p r e v l a d a ­v a j u p r a v o c r t n e s k l a d b e ; m o z a i č k a m n o ž i n a m r v i c a bez b r z i n e i v r t l o ž e n j a : u V a n G o g h a k o z m o m a h i j a , u Ba­b i c a k o z m o s t j . s v e - m i r o t k r i v e n i h d i j e l o v a . S p o r i j a r u k a f a k t o g r a f i r a , a u Ž r n o v n i c i . . . K a š t e l a n č i ć ne k r i j e z a n o s za s t v a r i s a m e : g u s t o ć a k r a t k i h p o t e z a o d r e đ u j e p o s t o j e ć e , ne o d r e đ u j e p o s t o j a n j e .

U P a r i z j e K a š t e l a n č i ć a v u k l a p o n a j v i š e » s k l o n o s t p r e ­m a V a n G o g h u « n j e g o v a i B a b i ć e v a : »I ta m o j a s k l o ­n o s t p r e m a V a n G o g h u j o š iz M u n c h e n a , u t j e c a j V a n G o g h a na B a b i ć a , m o ž d a su baš t o b i l i r a z l o z i da s a m n a k o n z a v r š e n e A k a d e m i j e p o š a o u P a r i z . « 8 M u n c h e n -5

t r i u l ja na izložbi P o l a v i j e k a h r v a t s k e u m j e t n o s t i , Zagreb 18. X I I 1938 — 3 1 . I 1939. 6 obično c i t i rana kao Ž r n o v n i c a ; tako i u monog ra f i j i B. V iž in -t ina ( A n t e K a š t e l a n č i ć , »Napr i j ed« , Zagreb 1 9 6 1 ) u ko­jo j je , v je ro ja tno š tamparskom omaškom ( j e r je s ignatura na sl ici razgov je tna ) , dat i rana u 1939. 7 v. Duško Kečkemet : R a z g o v o r i s K a š t e l a n č i č e m , »Mo­gućnost« 7, 1962 , s t r . 658 . 8 i b id .

ante kastelančić t r p a n j , 1 9 5 1 .

ante kastelančić mirca na braču, 1953.

81

82

ske u s p o m e n e j e d v a da su j oš n e š t o z n a č i l e ; u Z a g r e b u je V a n G o g h s l i č i o B a b i ć u , u P a r i z u s a m o m e s e b i : Ka-š t e l a n č i ć u se u k a z a l a p r i l i k a da t e m e l j i t o u p o z n a n j e ­g o v o d j e l o . 9 B l i s k o p o z n a n s t v o u r o d i s l i k a m a u k o j i m a k o l o r i s t i č k a d i n a m i k a B a b i ć e v a u č i t e l j a n i j e p o t r l a r u k o p i s B a b i ć e v a đ a k a .

S a b e r i m o z a p a ž a n j a : B a b i ć e v se u t j e c a j na K a š t e l a n -č i ća o č i t u j e k a o p o s r e d n i č k i u t j e c a j V a n G o g h a : p r v i p u t u v r i j e m e k a d a su iz B a b i ć e v a s l i k a r s t v a nes ta l e i z a d n j e r e m i n i s c e n c i j e na V a n G o g h a i u d j e l i m a k o j a su n a s t a l a u P a r i z u i l i o d m a h p o p o v r a t k u iz P a r i z a . U s v a k o m s l u č a j u — n a k o n š t o je već b i o u p o z n a o i z v o r na i z v o r u . E t o p r i v i d a j e d n e i n k o n g r u e n t n e s i t u ­a c i j e : o n o d l a z i u P a r i z V a n G o g h u , na laz i ga i u p o ­z n a j e . Č i n i m u se da m o ž e d e f i n i r a t i n j e g o v e t e ž n j e . U s p o r e đ u j e d o b i v e n i r e z u l t a t s n a l a z o m B a b i ć e v i m . U t v r đ u j e da je » p r e d m e t « j e d a n , a o p s e r v a c i j e o n j e ­m u i n a č n e : o p s e r v a n t i g l e d a j u » s a s v i m d r u g i m o č i m a « . K a š t e l a n č i ć se v r a ć a u Z a g r e b , a s l i k e k o j e d o n o s i i p r v e k o j e s l i k a — u n a t o č t o m e — n a t r u n j e n e su » re ­v i z i o n i z m o m « B a b i ć e v i m . P o s t a v l j a se p i t a n j e : j esu li n j e g o v e o č i z a i s t a b i l e » s a s v i m d r u g e « ? A k o n i s u — o d a k l e o t p o r p r e d o d ž b i o » t o n s k o m s l i k a r u ? « A k o jesu — n i j e l i m o ž d a b i o n e s p o s o b a n da s l i k a r s k i i skaže s v o j e d r u g a č i j e v i đ e n j e ? Č i m » s a s v i m d r u g i m o č i m a « p o d a m o z n a č e n j e a p s o l u t n e d r u g o s t i i k t o m e : apso ­l u t n o z n a č e n j e — ne m o ž e m o v i še i z b j e ć i u z r o č n u s l o g u o v i h p i t a n j a . N i s m o l i , m e đ u t i m , već u k a z a l i na t o da je r a z l i č i t o s t n a z o r a p o t p u n a s a m o u o d n o s u na j e d n u k o m p o n e n t u d j e l a ? P o t p u n o n e s l a g a n j e u t u m a ­č e n j u d i j e l o v a s a m o je d j e l o m i č n o n e s l a g a n j e u t u m a ­č e n j u c j e l i n e . Sve su a p s o l u t i z a c i j e u s f e r i r e l a t i v n o g 1 0

i s a m e r e l a t i v n e : baš k a o i o n e » s a s v i m d r u g e o č i « k o j e b i i b i l e s a s v i m d r u g e da n i s u s a s v i m o č i : da o s i m b o j a i n j i h o v i h t o n o v a ne r a z a b i r u i n e - b o j e ( c r n o i b i j e l o ) , da o s i m k o l o r i s t i č k e m a s e ne v i d e i c r t a č k u s u p s t a n c i j u . Z b i l j s k a p r o t e g a o k a d a j e k l j u č za r a z r j e ­šen je o b a j u p o s t a v l j e n i h p i t a n j a : d j e l o m i č n a p o d u d a r ­nos t n i j e n e g a c i j a s a m o s v o j n o s t i , a d j e l o m i č n a r a z l i ­č i t o s t jes t p o t v r d o m p o s e b n o s t i ( d i o je u c j e l i n i : o n je — d i j e l o m — č i n i ; t o š t o j es t o n a je i p o n j e m u ; bez n j e g a o n a je bez d i j e l a sebe pa v i še n i j e o n o š t o je b i l a , i z m i j e n i l a se. R a z l i k a je u d i j e l u — d j e l o m i č n a r a z l i k a — d o s t a t n a za s t v a r a n j e k v a l i t e t n e d i f e r e n c i ­j a c i j e i z m e đ u d v i j e c j e l i n e ) .

R a z u m i j e v a n j e n e m o g u ć n o s t i o b j e k t i v n e z n a č e n j s k e j e d n a k o v r i j e d n o s t i a p s o l u t n o g i r e l a t i v n o g , o d n o s n o : t o t a l n o g i p a r c i j a l n o g na laže da p o č e t n u o v i s n o s t Ka -š t e l a n č i ć e v u o V a n G o g h u i B a b i ć u r a z m a t r a m o s a m o

9

ne samo u m u z e j i m a : te »Kaštelančićeve« godine, 1937., u Parizu je (Palais de Tok io ) bi la pr i ređena vel ika retrospekt ivna izložba Van Goghovih d je la .

10

ovdje u značenju pa rc i j a lnog .

k a o u s p o r e d n i c u n j e g o v e n e o v i s n o s t i o n j i m a . B u d u ć i da t o t a l n o n i j e m n o ž i n a nego r a s p o r e d t o će i u o v o m e ( p o s e b n o m ) s l u č a j u v r i j e d i t i o p ć i z a k o n : p r o m j e n a m a k o j e g d i j e l a c j e l i n e i zaz iva p r o m j e n u c j e l i n e .

O p š i r n o s t u v o d n o g r a z l a g a n j a neće b i t i u z a l u d n a p o ­kaže l i se da je s t v a r a l a č k o a ne p o t r o š a č k o b i ć e K a -š t e l a n č i ć e v o u p r a v l j a l o o v i m p r i k l o n i m a i o t k l o n i m a B a b i c u , V a n G o g h u i d r u g i m a .

P r v i j e u č i t e l j u p o č e t k u i j e d i n i u č i t e l j . U k r a t k o t r a j n u B a b i ć e v u u t j e c a j u na m l a d o g K a š t e l a n č i ć a ne v i d i p s i ­h o l o g n i š t a d r u g o d o li p o t v r d u u z r a s t a u č e n i k o v a ; n e i z b j e ž n u f a z u i d e n t i f i k a c i j e s » o c e m « , s a m o p o t v r đ i -v a n j e p r e b i v a n j e m u r o d i t e l j u , j e d n o — da t a k o k a ­ž e m o — n a k n a d n o p r e t h o đ e n j e s a m o m s e b i . I s k u s n o o k o l a k o u t o m e o t k r i v a n e s v j e s n u m a n i f e s t a c i j u na ­g o n a s a m o o č i n s t v a , s t v a r a n j a sebe ; n e s k r i v e n u ž e l j u s a m o s v o j n o s t i . ( A v i d j e l i s m o da u č i t e l j i s a m uč i i da ne b i b i l o l a k o o d g o v o r i t i na p i t a n j e : u k o m e se o g l e d a u č e n i k ? U V a n G o g h u svoga B a b i ć a i l i u B a b i ć u s v o g a V a n G o g h a ? )

N e k o l i k o g o d i n a p o t o m s l i k a K a š t e l a n č i ć L u b e n i ­c u ( 1 9 4 1 . ) i d a j e p o v o d a da se u r a z m a t r a n j e p o t i ­c a j n i h v r e d n o t a u k l j u č i d j e l o C h a i m a S o t i n e a . 1 1 O p e t p r i m j e ć u j e m o k a k o se s t a n o v i t o m s p o r o š ć u , d u g o r o č ­n i m a s i m i l a c i o n i m p o s t u p k o m p r i j e č i s i r o v z a l o g a j . N i j e p o s v e i s t o a l i se p r i s j e ć a m o k a k o je V a n G o g h u s t r a j a o u r a d u s n e s a v r š e n i m s r e d s t v i m a i o n d a k a d a se bez p o m u k e m o g a o p o m o ć i s a v r š e n i j i m : ». . . A l i m i s l i m , da je b o l j e da t o u r a d i m za g o d i n u d a n a , ne ­g o s a d a . Ja t o seb i k a ž e m z a t o , j e r ne ć u da l j e p o t a o v i s i o m o m e m a t e r i j a l u , nego o m e n i . . . « . 1 2

Č e t i r i g o d i n e n a k o n s u s r e t a sa S o u t i n o m na K a š t e l a n -č i ć e v u s t o l u z a c r v e n i o se r a s p a d n u t p l o d . 1 3 Da l i j e ta c e z u r a z a m e l a sve t r a g o v e S o u t i n e o v e ? I m i b i s m o , p o s l i j e d r u g i h , r e k l i da n i j e : a l i p r i t o m u v i j e k m i ­s l i m o na L u b e n i c u . S a m o će j o š n e k o l i k o pe j zaža s t e p e n i č a s t o p o d i g n u t i h i l i z a v r t l o ž e n i h 1 4 p o b u d i t i s l i ­č n e a s o c i j a c i j e ; a l i i o n i , m e đ u t i m , s a m o i z d a l e k a p r a ­te m a h n i t e g r č e v e S o u t i n e o v i h C r v e n i h s t u b a ( o k o 1920.) i l i S e l a ( o k o 1922 . ) . Z a r se K a š t e l a n č i -ćev b r z o p i s s t i n u o ? Jesu li b o j e i z b l i j e d j e l e , a ž i t k i na­m a z p r e s a h n u o ? N e , n i p o š t o i u t o l i k o nas v i š e L u b e-

11

L jub i te l j kur ioz i te ta ne bi propust io p r i l i k u da razmot r i zan im l j i v siučaj : Soutine je , kao što se zna, uporno izbjegavao izložbe. Nismo s igu rn i da je u četvr tom deceni ju više od dva puta prekrš io svoju navadu : d r u g i put , 1937, baš u v r i j eme Kaštelančićeva boravka, dade sl ike za par išku »Izložbu nezavisne umje tnos t i « . 12 v. P i s m a V i n c e n t a V a n G o g h a , Ku l tu ra , Zagreb 1953., str . 9 5 : p ismo bratu Theu, 2 . V 1882. 13 Kad je već r i ječ o če t i r igod išn jem »zastoju« rec imo usput i to da od s l ikara n ikako nismo mog l i dob i t i — za reproduc i ran je u ovome tekstu — fo tog ra f i j e djela s l ikan ih posl i je 1964. Kaštelančiću se ne žur i : »neka sazr i ju« , »nisu još odležale«. 14 npr. K u ć e u T r p n j u , 1956.; L u k a T r p a n j , 1957.

ante kaštelančić barke, 1954.

ante kaštelančić dvor iš te , 1948.

83

84

n i c a » n e č i m d r u g i m « p r i b l i ž a v a o d r e đ e n j u S o u t i n e a u K a š t e l a n č i ć u i , n e i z r a v n o , p r e o s t a t k o m n e p o d u d a r -n o g , o d r e đ e n j u n e s o u t i n e s k o g , k a š t e l a n č i ć e v s k o g . Z a b i l j e ž e n je i d o s t u p a n K a š t e l a n č i ć e v o p i s n a s t a n k a L u b e n i c e pa ga n e ć e m o n a v o d i t i . 1 5 Z n a m o š t o v i ­d i m o : r a s p a d n u t , ne c i o n i t i r a z r e z a n p l o d ( k a k o s m o ga na d e s e t i n e p u t a g l e d a l i u » m r t v i m p r i r o d a m a « o d A b r a h a m a H e n d r i c k s z a B e i j e r e n a d o K o n s t a n t i n a Da­n i l a i l i O t o n a P o s t r u ž n i k a ) : n i p r i r o d a n o b l i k , n i d j e l ­ca v o l j e . N e g o t r e ć e : r a z v a l j e n u č e l j u s t s l u č a j a , n e s v j e ­sno r a z o b l i č e n j e p r e d m e t a , k o j i — o s i m š t o je p r e d m e t — j es t i p r i r o d a : k o j i j e , d r u g i m r i j e č i ­m a , o r g a n i z a m , o b l i k o r g a n i z i r a n a ž i v o t a . T a j o b ­l i k se r a s p a o i p r e d g l e d a o c a j e , na b i j e l i s t o l n j a k , p o ­ložen m r t v a c : m e s n o k r v a v o c r v e n u r a s p u k l o j ze le­n o j » z d j e l i « .

N a k n a d n i s l i k a r o v o p i s r a s p o l o ž e n j a k o j e ga je z a h v a ­t i l o p r e d t i m p r i z o r o m u a t e l j e u i s l i j e d a p r i m i s l i k o j e su se r o j i l e ( c r v e n o = k r v , p l o d i n a = l j u d s k a g l a v a , r a s p u k l o = u b i j e n o , p r o s u t a n u t r i n a = s m r t ; sve t o u v r i j e m e k a d se r a t baš b i o r a z b u k t a o ) n i j e u s u ­p r o t n o s t i sa z n a c i m a k o j e s m o s a m i o č i t a l i . B i o n a m j e z i k o v i h s l i k a r e v i h s u p s t i t u c i j a r a z u m l j i v i l i n e r a ­z u m l j i v u n a s l i k a n o m s m o i p a k v i d j e l i s m r t : iz­ložen r a s a p p r i r o d n a o b l i č j a . N i j e r i j e č o m e t a f o r i , 0 s a ž i m a n j u i z v o r n i h i l i u z o r n i h o b l i k a , o s u s t a v u k r a t i c a : u t r o b a je na s u n c u , a t a j je t r e n u t a k m r t v e s t v a r n o s t i ( d o s l o v n a n a t u r a m o r t e i l i ž i v o t l e š i n e ) s re ­d i š t e S o u t i n e o v a m o t r i l i š t a : g n j e c a v a m a t e r i j a r a s p a d ­n u t o g .

K o l i k o se j oš p u t a K a š t e l a n č i ć našao n o g o m u s t r v i n i , d r u g o m u p i t a r u ? N i j e d n o m , pa s t i m e z a v r š i p r a v a p o v i j e s t S o u t i n e a u n j e m u . K o l o r i z a m i gesta ne iz-r e k n u c i j e l o b i ć e k a o š t o p o s v e ne o d r e d e n i r o d : j e r i m e đ u k o l o r i s t i m a j e d n i su G r c i , d r u g i b a r b a r i . ( Je ­d n i i d r u g i d j e l j i v i d o k o s t i ) .

P o n e k a p e l j e š k a k r o š n j a u s k o m e š a n a je v j e t r o m A u x e r r e a i l i C a g n e s a , 1 6 p o n e k a k u ć a z a n j i h a n a a l i n i ­k a d » m e k a n a « k a o o n e u S o u t i n e o v u S e l u . N a p o ­k o n , sve je t o b i o s a m o t r e n u t a k i z m e đ u d v a l j e t a u i s t o m k r a j u . O d g o d i n e 1 9 5 8 . » t v r d e k u ć e « A n t e K a š t e ­l a n č i ć a o z n a č a v a j u , z a p r a v o , s k u p t v o r b e n i h a t r i b u t a u s l i j e d u i u s t r o j e n j u k o j i d o k a z u j u n j e g o v u t e m e l j n u t v r d o ć u , n j e g o v p o z i t i v i z a m . S i m b o l i č k i r e č e n o , ve ­l i k u k u ć u b i ć a n a s t a v a j u s t v a r n e k u ć e o d k a m e n a : za­to ć e m o i m u z a l u d t u r a t i u p r o z o r e f r e u d o v s k e l a k m u -s iće . U K a š t e l a n č i ć e v i m s l i k a m a n e m a s k r i v e n i h s a d r ­ž a j a i t o je o n o š t o » t v r d u k u ć u « d r ž i č v r s t o z a t v o r e ­n o m . C r t e ž , b o j a i m a t e r i j a j e d n a k i m u d j e l i m a g r a d e to s l i j e p o a l i n e r a n j i v o z i đ e . T a k a v , o n se d o i s t a n i j e m o g a o s u g l a s i t i s V a n G o g h o m k o j i j e p r e d m e t e p o d ­r e d i o p o k r e t u , k o j i je p r i s t a o da b u d e n a j s i t n i j e da

15 v. Duško Kečkemet, o. c , str . 662 . 16 usp. Ch. Sou t ine : V j e t r o v i t d a n u A u x e r r e u , 1939.; S a-v i j e n o s t a b l o , 1921./1922.

b i b i o u n a j š i r e m . M n o g o m a n j e p r o j e k c i j a h e r a k l i t -ske d i j a l e k t i k e ( p a n t a r h e i ) i l i č a k a n t i c i p a c i j a p r i r o d -n j a č k i h h i p o t e z a o e l a s t i č n o m s v e m i r u — nego se o b i ­č n o m i s l i — V a n G o g h o v o je d j e l o u n e č e m u s t r e m ­l j e n j e p r e m a b o g u : b r a t i m l j e n j e sa s v i m e š t o jes t i š t o m u j e , k o j i j e s t , r a v n o u j e s t v u : u t a p l j a n j e u z a j e d n i ­č k o j k r v i j e s t v a , u b i t k u , a ne b i ć u , u p o k r e t u , a ne p r o p o r c i j a m a : u t o m e s n u , n a p o k o n — b i t i u s v e m u i sa s v i m e k a o sve — i z j e d n a č i t i se s a p s o l u t n i m .

N i j e se, i s t o t a k o , K a š t e l a n č i ć m o g a o s u g l a s i t i n i sa S o u t i n e o m č i j i j e m r a č n i g e n i j s t r v i n a m a m a z o h i s t i č k i h r a n i o p a t n j u o d t i j e l a p o t v r đ u j u ć i n e p r e s t a n c e neus ­p j e h t r a n s c e n d e n c i j e , o s u đ e n , n e u s p o r e d i v o m s n a g o m t i h p o t v r d a , na b e s m r t n o s t u n e u s p j e h u . U K a š t e l a n ­č i ća n i s m o n i k a k o m o g l i o t k r i t i o v a j n a g o n , n u ž n o s t i l i ž e l j u t r a n s c e n d i r a n j a p r e d m e t n o g . D a k a k o , da p r i ­t o m m i s l i m o na p r e d m e t e n j e g o v i h s l i k a r s k i h o č i j u , a ne na p r e d m e t e u o p ć e i l i m o ž d a na p r o i z v e d e n i p r e d ­m e t n j e g o v i h s l i k a r s k i h r u k u . S v a k a je s l i k a k a o p r e d ­m e t o p r e d m e t u ( i l i p r e d m e t i m a ) r u d i m e n t a r a n o b l i k t r a n s c e n d e n c i j e , k o n t r a d i k t o r n i m i z r i j e k o m : n a t u r a l ­na t r a n s c e n d e n c i j a . Je r k a o p r e d m e t p o s v o j i m f i ­z i č k i m o d r e d n i c a m a ( t j . o n o š t o se r u k o m p r e d - o č i -- m e ć e ) f i g u r a t i v n a s l i k a s a d r ž i i p r e d s t a v e d r u g i h p r e d m e t a . O n a je p r e d m e t k o j i d r u g e p r e d m e t e p r e d ­s t a v l j a bez p r e d m e t a n j a . T o k z a m j e n e ne s a m o j e d -n o g a d r u g i m , nego t a k v e z a m j e n e j e d n o g a d r u g i m , o d n o s n o z a m j e n e j e d n o g a t a k v i m d r u g i m k o j e će u p u ć i v a t i na t o z a m i j e n j e n o j e-d n o i k o j e će t o j e d n o a ne sebe , ne o n o d r u g o , k o j e s a m o j e s t , i m a t i k a o s v o j s t v a r n i s a d r ž a j ; sve t o š t o u d v i j e r i j e č i m o ž e m o o p i s a t i k a o s i m b o l i č k o p r i ­k a z i v a n j e — sav t a j t o k i svo t o p r i k a z i v a n j e i z l o ž e n o je u s l i c i n e o b i č n o z o r n o k a o p l o š n o ( l i k - o v n o ) p r e b i ­v a n j e p r o s t o r n o g ( t j e l e s n o g ) . D o s l o v n o p r e d m e t n o p o ­s t a j e u v j e t n o n e p r e d m e t n o : o n o z a i s t a g u b i t i j e l o svo ­je s t v a r - n o s t i i a k o ne g u b i s i m b o l e s v o j e g a t i j e l a , s i m ­b o l e s e b e - s t v a r i . O v a k v o r e l a t i v n o , u v j e t n o t r a n s c e n d i -r a n j e ( p r e v o đ e n j e m p r e d m e t a u s l i k u p r e d m e t a ) n i ­s m o u z i m a l i u o b z i r g o v o r e ć i o K a š t e l a n č i ć u j e d n o s t a v ­n o z a t o š t o je o n o o p ć e m j e s t o s v e k o l i k o g f i g u r a t i v n o g s l i k a r s t v a .

K a d k a ž e m o da su n j e g o v e o č i z a p o s l e n e s t v a r n i m že­l i m o z a p r a v o reć i da o n g l e d a . Da l i j e t o i s t o š t o i v i ­d j e t i ? Ne s a s v i m : v i đ e n o g je s v i j e t a m a n j e , a l i je j a ­s n i j i o d g l e d a n o g . Z n a č i l i t o da se s v i j e t v i đ e n o g m o ­že š i r i t i s m a n j u j u ć i i s t o v r e m e n o s v i j e t g l e d a n o g ? U p r a v o t a k o : m o ž e . G l e d a n i j e s v i j e t — s v i j e t k o j i s t a j e u naše o č i ; v i đ e n i je o n a j u k o j i m i s t a j e m o . P o k u š a ­v a m o u č i n i t i o č i t i m p o k r e t k o j i m se u d r u g o , u g l e d a ­n o , m e đ u p r e d m e t e i p o j a v e u l az i s a m o s t a n o v i t i m i z l a ž e n j e m iz sebe : o k o nas i z n o s i u v a n j s k i s v i ­j e t , p r i b l i ž a v a s t v a r n o m . M o g l o b i se m o ž d a z a k l j u ­č i t i da n i s t v a r n o n i j e u r u c i , nego na d o h v a t r u k e ; t a d a j e z a nas s l i k a r e v o p r i b l i ž a v a n j e s t v a r n o m , u n e k u r u k u , p r i b l i ž a v a n j e s a m e s t v a r n o s t i . J e d n a s t v a r n o s t

ante kaštelančić buđenje , 1956.

ante kaštelančić a k v a r i j , 1958.

ante kaštelančić mr t ve ško l j ke , 1958.

86

ante kaštelančić mreže, 1963.

ante kaštelančić gradić na m o r u , 1963.

87

s t v a r n i j a o d o n e k o j u s m o s t e k l i , s t v a r n i j a o d o n e k o j u s m o o s t v a r i l i s v o j i m p o g l e d o m u m u t n u s v e u k u p n o s t , j e d n a s t v a r n o s t s t v a r n i j a , k a d i k a d , i o d s t v a r n e s t v a r ­n o s t i — o s l o b o đ e n a svega š t o j e u n j o j s a m o j g u š i i z a t a m n j u j e — ne i z m i č e m o ć i o n e m e t o d e k o j a o b u ­hvaća i K a š t e l a n č i ć e v o s l i k a r s t v o . N e k a nas ne z b u ­n j u j e r a z n o l i k o s t p u t e v a k o j i m a se o v a m o g u ć n o s t is­p u n j a ne s a m o u r a z l i č i t i m s l i k a r s t v i m a nego i u sva­k o m p o s e b n o : p o k r e t p r i b l i ž a v a n j a u k l j u č u j e u s v a k o r a z m a t r a n j e p o j m o v e d a l j i n e i b l i z i n e k a o g r a n i č n e p o j m o v e svoga d j e l a t n o g p r o s t o r a . S l i k a r s t v o A n t e K a š t e l a n č i ć a u s v e u k u p n o s t i s v o j i h p o ­m a k a — p o j e d n o j će k l a s i f i k a c i j i n j i h o v i h z n a č e n j a b i t i d i v e r g e n t n o , u seb i d v o s t r u k o i l i v i š e s t r u k o ; p o d r u g o j k o n v e r g e n t n o , s v o d e ć i sve s v o j e p u t e u j e d a n t o k . N a j g r u b l j a je p o d j e l a o n a k o j a k r i t e r i j e m ges t : -č k e s t r u k t u r e d i j e l i K a š t e l a n č i ć e v o p u s u d v a o s n o v n a s l o j a : p r v i i l i d i n a m i č k i ( 1 9 4 1 . — 1958., s k r a ć i m p r e ­k i d i m a ) i d r u g i i l i s t a t i č k i ( o d 1 9 5 8 . d o d a n a s ) . G r a f i č k i je n o s i l a c p r v o g a t r i b u t a k r i v u l j a : b i l o u p o -d u ž n i m , s u p e r p o n i r a n i m v a l n i m n i z o v i m a , 1 7 b i l o u j u k -s t a p o n i r a n i m , p o l u k r u ž n i m i k r u ž n i m v a l o v i m a . 1 8 K r i ­v u l j a je s i n o n i m p o k r e t a : » i n s t r u m e n t « o t v a r a n j a , iz­l aska iz sebe , » i z l a s k a u p r i b l i ž a v a n j e « ; u s t v a r n u iz­l a s k u s l i k a r e v u z a m e ć e se k a o g r a f i j a e k s t e r i j e r a . T o je o b j a š n j a v a i k a o t e r m i n k o m u n i k a c i j e s p r i r o d o m . G e s t i č k u d i n a m i k u p o d u p i r e o t v o r e n i k o l o r i z a m ; ne-s u s p r e g n u t o s l i j e v a n j e » č i s t i h « i » n e č i s t i h « s i r o v i h b o j a bez v a l e r s k i h g r a d a c i j a . 1 9

G r a f i č k i j e n o s i l a c d r u g o g a t r i b u t a r a v n a c r t a . K a o š t o s p i r a l a i d e a l n o i z ražava k o n s t a n t n a v r t l o ž n a g i b a n j a t a k o k o o r d i n a t n i s u s t a v o b z o r n i c e i o k o m i c e i d e a l n o i z r i č e s t a t i č k i s l o g . C r t a v i še ne u s m j e r a v a k o l o r i s t i ­č k e s t r u j e ; sve je c r n j i , š i r i i t v r đ i o b r u b . Na k r a j u te p r e t v o r b e v i t i č a s t e k r i j e s o v e p r i j a š n j e g r a z d o b l j a ( k o ­j i n a m se sada p r i č i n j a j u g o t o v o b a r o k n o e k s t a t i č -n i m 2 0 ) p o t i s n u t će u z d u ž n a r a v n i n a , š i r o k i p o t e z noža i l i č e t k e s r o d a n o n o m e k o j i z n a m o iz a r m a t u r a S o u -l a g e s o v i h i l i g r u p a N i c o l a s a de S t a ë l a . 2 1

Ne m o ž e m o ne v i d j e t i da je t i m e k o n a č n o i z a v r š e n o n a j i z l a z a k u s t v a r i i da je z a p o s j e d n u t a

17 v. Zagora, 1946. 18 v. M a e s t r a l I i M a e s t r a l I I , 1952. 19

Ima, naravno, i i zn imk i — u godin i 1948., na p r i m j e r . Teško je reći jesu li — i ako jesu : ko l i ko — opće nepovol jne p r i l i ke utjecale na ovo susprezanje. Ako je to v je ro ja tno , onda je, na isti način, s igurno da je uzorna i jedva više dost ignuta kompozic iona sabranost D v o ­r i š t a bi la ne samo kompenzaci ja , nego i rezultat p r im jene razli­č i tog ( t o n s k o g ) , modula t ivno izražajn i jeg postupka. 20

v. npr. »crtež« stabala u slici M u r v e , 1954. (p rva v e r z i j a ! ) . 21

v. Kaštelančićeve M r e ž e , 1 9 6 3 ; G r a d i ć n a m o r u , 1963.; J e d r a , 1963. i d ruga djela iz te i s l i jedećih godina.

88

s t v a r n o s t p r o g o v o r i l a iz z a t v o r e n o g : b i l a su t o d j e l a a t e l j e r s k a , d j e l a n u t r i n e , p o t p u n o g e n t e r i j e r a . P r e s t a l o je p o m a m n o p r e m i j e š t a n j e p o d s u n c e m , s t r i j e l j a n j e m o t i v a , » t r o š e n j e « k r a j o l i k a ( S p l i t , B r a č , K o r č u l a , Pe­l j e š a c , N e r e t v a . . . ) . S t i m j e , v j e r o j a t n o , u v e z i , k a o p r v i i v a n j s k i d o k a z o s v o j e n e l j u s k e , r a z b u đ e n i i n t e ­res za » m r t v u p r i r o d u « : p o k r e n u t o b l i c i m a š k o l j k i i v o ć a n a s l i k a t će o n n e k a o d s v o j i h » n a j g u š ć i h « d j e l a — o n a baš k o j a d o k u m e n t i r a j u p o č e t k e m e t a m o r ­f o z e . 2 2

K o l o r i s t i č k a d i n a m i k a s t a b i l i z i r a n a je k o m p l e m e n t a r ­n o m k r o m a t i k o m t a k o da je n e s m a n j e n a z v u č n o s t sva­k e p o j e d i n e p l o š t i n e r e g u l i r a n a b e z v u č n i m r u b o m i a p s o r p c i o n i m e k v i v a l e n t o m svog z v u č n o g p a r a . Po­s l i j e će ( o d 1 9 6 2 ) t u r a v n o t e ž u s v j e t l a z a m i j e n j i v a t i m u k l a , c r v e n o m o d r a t o n a l n a l j e s t v i c a i š i r o k i p o t e z i b i j e l o g i s i v o g : u z a t v o r e n o s t s u n c e ne p r o v a l j u j e .

T v a r d i j e l i s u d b i n u c r t e ž a i k o l o r i t a : i o n a m o r a p o n i ­j e t i t v r d o ć u k o j a je p o s t a j a l a t e m e l j n i m z a h t j e v o m b i ć a . U s p o r e đ e n a m e đ u s o b n o u l j a i t e m p e r e K a š t e l a n -č i ć e v e ne s a m o š t o t e h n o l o š k i p r i p a d a j u d v j e m a spe­c i f i č n i m g r a n a m a , nego p r i p a d a j u i d v j e m a v r i j e d n o ­s n i m g r u p a m a . U v j e r l j i v i j i o b l i k u t i s k u j e r u k a u t v a r k o j a se o p i r e , k o j a j e t v r đ a . D o k u l j a s t u p u l p u šaka g n j e t e k a o g l i n u , z a m a h u t e m p e r i — u d a r a c je v o d i . G u s t » p r o s t o r « i z d r ž a v a t e š k e » s t v a r i « ; k r o z r a z r i j e ­đ e n » p r o s t o r « z g r u š a n o t o n e .

N e ć e m o se, o z n a č i v š i s t o ž e r e d i v e r g e n c i j e u d j e l u u p u ­š t a t i i u o p i s i v a n j e n j e g o v a o s i š t a . T o j e , i o n a k o , sada j o š s a m o s t v a r d e d u k t i v n e t e h n i k e . T r e b a m o ž d a reć i s a m o t o da o s i š t e ne t r e b a t r a ž i t i na t r e ć o j s t r a n i : p o l o v i ga j a s n o o d r e đ u j u . O d p o č e t k a , n a i m e , ne p r i ­d a m o l i v a ž n o s t r a z u m l j i v i m p o v r e m e n i m s k r e t a n j i ­m a , K a š t e l a n č i ć e v p o t e z ( l i n i j a ) tež i p l o h i . O n se s t a l ­n o š i r i : o d d e m o n s t r a t i v n o g d i j a l o g a s V a n G o g h o m 2 3

p o t e z b u j a , i z b a c u j e o d j e d n o m , u n a l e t u o b l i k e p r e d ­m e t a da b i na k r a j u s a m p o s t a o p r e d m e t , c i j e l a s l i ­k a . 2 4 I z b i j a j u l i t o na p o v r š i n u , n a k o n t r i d e s e t g o d i n a , n e k a z a o s t a l a , p r i t a j e n a i s k u s t v a iz a t e l j e a A n d r é L h o -t e a , t r a ž e ć i s v o j d i o , t e š k o o d r e d i v , a l i ne i n e m o g u ć ? N i j e l a k o o d g o v o r i t i . P r i z n a j m o , m e đ u t i m , bez o k l i j e ­v a n j a , da je n a m a A n d r é L h o t e s a m o p o n u đ e n s i m b o l . Č e m u t r a ž i t i d r u g e n i š t a b o l j e a n e s t v a r n i j e ? U naše v r i j e m e n i j e v i š e p o t r e b n o u č i t i na j e d n o m m j e s t u , o d j e d n o g č o v j e k a , da b i t o m j e s t o i t a j č o v j e k o d j e k n u l i u n a m a . C i v i l i z a c i j a r e p r o d u k c i j a i g l o b a l n e k o m u n i ­k a c i j e r a z b a c u j e na sve s t r a n e s v o j e o t i s k e . V j e r o j a t ­n o s t da se na o v o j h l a d n o j s t r u j i s t o l j e ć a K a š t e l a n č i ć o s v j e ž i o ( n e u t o p i v š i se ) m o g l a b i se i s p i t a t i i bez z n a n j a p o d a t k a o n j e g o v u p o h a đ a n j u L h o t e o v a a t e l j e a ;

22 Kompozicija, 1958; Kameni stol, 1959.

23 usp. Van G o g h : R i b a r i c e u S a i n t e s - M a r i e s - d e - l a -

- M e r, 1888. i Kaštelančić: Barke, 1954. 24

npr. Odrazi jedara, 1963.

o v a k o se n i s m o m o r a l i n i d o m i š l j a t i . Z a d r ž a v a m o u p a m ć e n j u da se K a š t e l a n č i ć č i t a v o g ž i v o t a b a v i o i d e ­k o r a t i v n i m s l i k a r s t v o m : p o j e d i n a su o d t i h r j e š e n j a b i l a u p r a v o k u b i s t i č k i a n t i k o l o r i s t i č k a , a sva i z r a z i t o p l o š n o z a s n o v a n a . Na z i d o v i m a p o č e l a j e ta r e d u k c i j a o k o 1 9 5 0 . u i m e d e k o r a t i v n o s t i ; u s l i k a r s t v u j e , o k o 1 9 6 3 , p r e u z e l a na se t e r e t b i ć a .

P o s l i j e I g n j a t a J o b a , na k o g a se K a š t e l a n č i ć ( u s v e m u p o m a l o 2 5 i n i u č e m p o t p u n o ) n a d o v e z u j e , H r v a t s k a n i j e i m a l a m n o g o e k s p r e s i o n i s t a k o l o r i s t i č k e v o k a c i j e . K o l i k o ih je u o p ć e i m a l a ? N i j e l i , u m j e s t o o d g o v o r a , b i l o d o v o l j n o reć i da j e v e ć i n a s u v r e m e n i k a b i l a o d ­v i še n e l j u b a z n a p r e m a o v o m e d j e l u k o j e — ne u m i j e ­šavš i se u p o v i j e s n e p o l e m i k e i ne o d l u č i v š i o p u t o v i ­m a r a z v o j a h r v a t s k e m o d e r n e u m j e t n o s t i — i p a k os ­t a j e ne s a m o s a b r a n o u s v o j u n e p o d r ž a n u p o s e b n o s t nego i u s a đ e n o u p o d r ž a n i p o k r e t o s l o b o đ e n j a o d a k a ­d e m s k o g t r a d i c i o n a l i z m a i p o l i t i č k o g p r a g m a t i z m a k o ­j i m a je naše m o d e r n o s l i k a r s t v o u r o m a n t i z m u s v o j e z b i l j s k e m l a d o s t i u v i j e k p r v o s u p r o t s t a v l j a l o k r v i k l o -r o f i l .

K a d a se u z i m u , m j e s e c a p r o s i n c a , s j e t i da je p r o š l o već t r i d e s e t g o d i n a o t k a k o je p r v i p u t i z l o ž i o s v o j a d j e ­la , s j e t i t će se A n t e K a š t e l a n č i ć da je p r o š l o i d v a d e s e t g o d i n a o t k a k o su ga o n d a š n j i o p s j e n a r i i n o v o č o v j e c i , g l a n c m a j s t o r i i r a z m a z i v a č i p e k m e z a u d a l j i l i s i z l o ž b e h r v a t s k i h u m j e t n i k a : b i o j e , za r a z l i k u o d m n o g i h b u ­d u ć i h m o d e r n i s t a , p r e m o d e r a n za s t a l j i n s k i s e n z i b i l n e d u š e . L a k je o t p a o , p e k m e z se u s m r d i o , n e v a ž n a ta s m o t r a z a b o r a v l j e n a . K r a j b i m o g a o b i t i k a o u b u r l e ­s k i : » k o g z a s v r b i n e k se počeše« da n i j e p r i m j e r a k o j i o p o m i n j u k a k o n i dese t r u k u k o j i p u t ne p o d i g n e š t o j e j e d a n p a p a k o b o r i o .

( 1 9 6 8 . )

25 Početak u Van Goghu , česta tematska, gestička i ko lor is t ička srodnost s jedne strane. S d ruge o p r e k e : Job vol i g ro tesku , sk lon je egzalta­c i j ama, m r a č n i j i ; boja mu je m u k l i j a , zemna, v inska. Kaštelančić je sv je t l i j i , s manje loka lnog u k o l o r i t u , nesklon konfes ionalnom i psiho-log iz i ran ju uopće.

ante kaštelančić ante kaštelančić posl i je kiše, 1963. na m o r u , 1964.

89