X

(Elementlar fizik kattaliklari)(Elementlar fizik kattaliklari)(Elementlar fizik kattaliklari)(Elementlar fizik kattaliklari)

MtHsBhSgDbRfAcRaFr

RnAtPoBiPb TlHgAuPtIrOsReWTaHfLaBaCs

XeITeSbSnInCdAgPdRhRuTsMoNbZrYSrRb

KrBrSeGeGaZnCuNiCoFeMnCrVTiScCaK

ArClSPSiAl Mg Na

Ne F O N C B Be Li

He(H)H

LrNoMdFmEsCfBkCmAmPuNpU

Pa

Th

Lu YbTmErHoDyTbGdEuSmPmNd

Pr

Ce

H s -elementlar TiCl p-elementlar d -elementlar f -elementlar

Metallar va metalmaslar chegarasi

113112111110

B Yarim metallar

Ho

O’zbekiston Respublikasi OO’MTV Sirdaryo viloyati KHTB Boyovut SK O’q. G’.Umonqulov. Tel. 62 14 91

Namuna

Mo

As

Muallifdan

1776 1776 yilda Kavendish yilda Kavendish tomonidan kashf tomonidan kashf

qilingan.qilingan. Borliqda eng Borliqda eng ko’p tarqalgan element. ko’p tarqalgan element. Ucta izotopi bor. Boshqa Ucta izotopi bor. Boshqa

barcha elementlar barcha elementlar vodorod elementi yadrosi vodorod elementi yadrosi birikishidan hosil bo’lgan birikishidan hosil bo’lgan

deb qarash kerak. deb qarash kerak. Vodorod nomini Lauazi Vodorod nomini Lauazi

tomonidan –tomonidan –hidroginium , yani “suv hidroginium , yani “suv

hosil qiluvchi” deb hosil qiluvchi” deb atalgan atalgan

Geliy nomi -“Helios”, “Quyosh” suzidan

olingan bo’lib birinchi marta Quyosh

spektridan Janssen tomonidan kashf

qilingan. 1895 yilda Ramzay Uran minerali

emirilishi natijasida hosil bo’lishini kashf

etdi. 1907 yilda Rezerford alfa

zarrachalari heliy elementinig yadrosi ekanligini aniqladi.

Litiy – “Lithos” yani, tosh degan suzdan olingan.

камень) 1817 yilda Arfredson

tomonidan kashf qilingan metall

bo’lib suvdan ikki bobrobar yengil

metall.

Berilly “Glykys”, shirin degan ma’no beradi.1798 yilda zumrad tarkibida Vaukulin tomonidan kasf qilingan. 1828 yilda Vyoler va Bussi toza berilliy metali ajratib olingan.

  Bor –bura menerali tarkibida

mavjud bo’lib 1000 yillar davomida

ishlatilib kelingan. 1808 yildagina Х.

Дэйви и Gey – Luyussak

tomonidan toza bor ajratib

olingan.

Uglerod –lotincha “carbo” ko’mir degan ma’noni

beradi. Uglerod qadimdan ma’lum bo’lib, organik va

noorganik birikmalar

tarkibida uchraydi. Grafit va olmos

ko’rinishdagi allotropik

shakllarga ega.

Azot – Nitrogiunim nitro sodasi nomidan

olinfan. 1772 yilda Daniel Ruterford

tamonidan havodan ajratib olingan Azot,

yani, “hayotga qarshi” deb

nomlangan. Sheyeli va Kavendish azotni o’rganib “kislorodsiz habo” deb nomlagan.

Kislorod – lotincha Oxyginium ,”Oxys”, kislota hosil qiluvch

ma’nosiga ega. Pristli va Sheyeli lar

kislorod kashfiyotchlari hisoblanadilar.

Ftor grekcha “fluere” so’sidan olingan

bo’lib, “oqish” ma’nosini beradi.

Ya’ni, qadimda ftorni kislotasi shishani

eritib oqizgan. Faqat 1866 yilda Moissan

tamonidan toza ftor ajratib olinadi.

Neon –”neos” “yangi” suzi ma’nosini beradi.

Birinch marta Ramzay va Travers tamonidan

1898 yilda havo tarkibidan ajratib

olingan

Natriy –lotincha natrium, ivrit tilida

“Neter” biqirlash co’zidan kelib

chiqqan. 1807 yilda Deyvi kaustik

sodani elektroliz qilib toza natriy metalini olgan.

Magniy, lotincha nomi magnium magneziya deb

ataluvchi joy nomiga qo’yilgan. Magniy

element sifatida 1755 yilda Deyvi element

sifatida tan olindi. 1808 yilda Bussi,

nisbatan toza magniy ajratib olingan.

Aluminiy, lotincha nomi aluminum

lotincha “alumen” achchiq tosh

so’zidan olingan. 1825 –1827 yillarda

Erstedi co’ng Vyoler gildan

ajratib olganlar.

Kremhiy nomi lotincha silitsiy

“silicos” kvars, “chaqmoq tosh”

ma’nosini bildiradi. 1811 yilda Gey –

Lyussak va Tenard nisbatan tozaroq

kremniyni ajratib oldilar.

Fosfor lotincha Phosphorium

“phosphorus” nur tashuvchi ma’nosini bildiradi. 1669 yilda

Marka birinchi marta siydik tarkibidan oq

fosfor ajratib oldi. Fosforning 11 ta allatropik shakli

mavjud bo’lib undan ych xili oq, qizil va

qora fosfor ko’proq ishlatiladi.

Oltingugurt, lotincha nomi sulfur –”och –

sariq” so’zi ma’nosini beradi.

Qadimdan ma’lum.

Xlor, lotincha nomi chlorum –yashil –

sariq co’zi ma’nosini beradi.1774 yili

Seyeli kasf qigan, lekin kislorod deb

o’ylagan. 1810 yilda Deyvining taklifiga

ko’ra element hisoblangan.

Argon grekcha “argos” “yalqov”

“faolsiz” so’z nomi bilan nomlangan.

Havo tarkibida argon borligini 1785

yilda kavendish tamonidan taxmin

qilingan.1785 yilda Reyleyom pamzay

tomonidan hovodan ajratib olingan.

Kaliy –lotincha nomi Kalium, arabcha “gali”, ya’ni, kul so’zidankelib

chiqqan. 1807 yilda Deyvi KOH ishqorini elektroliz qilib olgan.

Kalsiy lotincha “calx” oxak so’zi bilan

nomlangan. 1808 yilda Berseluis va Pontin

была обнаружена до 1808. После изучения, что Berzelius и Pontin

tayyorlagan eritma Deyvi tomonidan

elektroliz qilinib Ca metalining Hg bilan

aralashmasi olingan.

Skandiy Skandinaviya nomi asosida atalgan

element. 1871 yilda Mendeleyev oldindan

boshorat qilgan, taxminiy atom massasini aytgan. 1879 yilda nilson

tomonidan kashf qilingan.

Titan, lotincha –titanium qadimgi afsonalar

bo’yicha er farzandlari “titanlar” nomidan kelib

chiqqan. 1871 yilda Gregor tomonidan kashf

qilingan, 1795 yilda Klaprot tomonidan

nomlangan, 1887 yilda Nilson va pettirson

tomonidan titan aralashmas, 1910 yilda

Hunter tomonidan 99.9% li toza metall olingan.

Vanadiy Skandinav xaqlari afsanoviy

xudosi Vanadis nomiga qo’yilgan.

Dastlab del Rio tomonidan olingan,

lekin xrom metali deb o’ylagan. 1830 yilda Sefstrom, tomonidan qayta kashf qilingan

va vanadiy deb nomlangan. Toza

vanadiyni 1867 yilda Roskoe ajratib olgan.

Xrom –rangli mo’nosidagi so’zdan kelib chiqqan. 1797

yilda Vaukulin tamonidan kashf

qilingan.

Marganes, lotincha “madnes” so’zidan

olingan bo’lib magnit ma’nosini beradi.

Sheyele va bergman tamonidah e’tirof

qilingan, 1774 yilda Gani tomonidan toza

marganes olingan.

Temir, lotincha nomi ferrum temir ma’nosini

beradi va kishiliktarixida qadimdan ma’lum.

Kobalt, nemischa –”cobalos” so’zidan

olingan bo’lib, “yovuz ruh” ma’nosini beradi.

1735 yilda Brant tomonidan kasf qilingan.

Nikel, nemischa “Qari Nik” “Qari Shayton”

ma’nosini beradi.

1751 yilda Kronsted tamonidan kashf

qilingan.

Mis lotincha cuprum –Kipr oroli nomiga

atalgan. Kishilik tarixida 5000 yildan

buyn ma’lum

Pux, Lotincha zinkum qadimdan

ma’lum bo’lib so’zining kelib

chiqish ma’nosi aniqlanmagan.

Galliy , lotincha gallia, fransuzcha “gallus”

“xuroz” ma’nosini beradi. Dastlab

mendeleyev tamonidan bashorat qilingan va

ekoaluminiy deb nonlangan. 1875 yilda

Boisbaidan eritmasidan elektroliz

yo’li bilan olingan.

Germaniy, lotincha germanium,

Germaniya mamlakati nomiga qo’yilgan,

Mendeleyev tamonidan ekosalitsiy nomi bilah bashorat qilingan. 1871 yilda Venkler tamonidan

kashf qilingan.

Mishyak, lotincha arsenium grekcha

“arsenkon” arabcha “oltin

rang” degan ma’nodan kelib

chiqqan.

Selen –grekcha “Selena” Oy

nomi berilgan, 1817 yilda Berselius

tomonidan kashf qilingan.

Brom, grekcha “bromos”

“qo’lansa” so’zi ma’nosini beradi. 1826 yilda Balard tamonidan kashf

qilingan.

Kripton grekcha “kriptos”

“yashirin” ma’nosini

beradi.1898 yilda Ramzay va Travers

suyuq havo tarkibidan

topilgan.

Rubidiy, laotincha “rubidis” “to’q qizil” ma’nosini anglatadi.

1861 yilda Bunsen va Kirchov

spektroskopiya yo’li bilan kashf qilingan.

Stronsiy, Shotlandiyaninig Strontian shahri

nomiga qo’yilgan. 1808 yilda Davey

tomonidan elektroliz uo’li bilan olingan.

Yttiriy Svetsiya mamlakatidagi

Ytterby qishlog’I nomiga qo’yilgan,

1794 yilda Gadolin tamonidan kashf

qilingan. Bu qishloqning

nomidan yana uch elementning nomi

kelib chiqqan.

Sirkoniy, forscha “zargun” ya’ni

oltinsimon so’zidan kelib chiqqan. 1824

yilda Berseluis tamonidan

birikmalaridan natriy bilan

qaytarib olgan.

Niobiy, mifologik Ttantal xudosining qizi

Niobe homi bilan nomlangan 1801 yilda

Hatchet tamonidan kashf qilingan. 1850 yil

ximiklar kongresi qarori bilan

nomlangan. Lekin ko’p metalurglar

kompaniyasi metalla nomini kolumbium

deb nomlaydilar.

Molebden grekcha “molebdos” yani

“yo’l boshchi” ma’nosin beradi.

Birinchi 1778 Sheyeli metalning

mavjudligini e’tirof etgan, 1782 Hjlim

tomonigan toza bo’lmagan

namunasi olingan.

Texnitsiy, grekcha “technitos” so’zi, ya’ni

“sun’iy” ma’nosini beradi. Dastlab metallmasurium

deb nomlangan. 1937 yilda Italiyada perrier va Segre

berkley elementini siklotronda deytriy bilan bombardimon qilb hosil qilingan. Shunday qilib

texnitsiy yadro reaksiyalari yo’li bilan olingan birinchi

sun’iy element bo’ldi.

Rutuniy, lotincha Ruteniya russiya

mamlakati nomi bilan atalgan.1827 yilda

Berselius va Osannn platina metali

qushimchasini analiz qilib uchta yangi

metall kasf qildi va birining nomini

rutuniy deb nomladi.

Rodiy, grekcha “rhodon”so’zidan

olingan bo’lib “osilgan” degan

ma’no beradi. 1803 –1804 yillarda

Wollaston platina rudasidan

qo’shimcha ravishda ajratib

olgan.,

Palladiy—pallas samoviy jism nomiga quyilgan. Pallas nomi

esa, grek mifologiyasida

donishmandlik xudosi nomi. 1803 Wollaston

tomonidan Palladium platina qatori

elemenlari kabi oltin ba platina konlari

rudalaridan topilgan.

Kumush ingliz –sakson tilida

seolfur, lotincha argentum deb juda

qadimdan nomlangan.

Kadmiy –grekcha “kadmiya” rux karbonati nomi

“calamini”nomi bilan ataladi. Cadmiy

metalini 1817 yilda Stromeyer rux

kabonati rudasi qo’shimchalaridan

ajratib olgan, birikmalari o’ta zaxarli modda.

Indiy –indigo buyog’I rangida spektr

chizigiga ega bo’lganligi sababli

Reich va Richter tomonidan kashf

qilingan va nomlangan.

Qalay –lotincha stannum qalayning

qadimgi nomi..

Surma –grekcha “antimonos” nomi

bilan atalib, “antimetall” nomi

bilan nomlanadi, surmaning sulfid tuzi pardozda ishlatilgani

uchih ham arabcha uzakli surma nomi

bilan nomlangan qadimiy element.

Tellur –lotincha “tellus” Yer nomiga quyilgan. 1782 yilda Myuller tomonidan

aniqlangan,1782 yilda Klaprot tomonidan

olingan va nomlangan element.

Yod –grekcha “iodos” binafsha

rang so’zidan nomlangan. 1811

yilda Kourtois tomonidan

aniqlangan.

Ksenon –grekcha nomalum degan

ma’noni beradi. 1898 yilda Ramzay va

Travers tamonidan havo rektifikatsiyasi yo’li bilan topilgan.

Seziy –lotincha “casius” osmon, havorang degan

ma’noni beradi. 1860 yilda Bunsen va

Kirhhoff tamonidan spektroanaliz yo’li

bilan topilgan.

Bariy –grekca “barys” ya’ni “og’ir” ma’noda nomlangan. 1774 yilda

Sheyele 1808 yilda Deyvi tamonlaridan bir biridan xabarsiz

ravishda kashf qilingan..

Lantan – grekcha “lanthanein” “yashirin

yotish” ma’nosida nomlangan. 1839 yilda Mosander seriy nitrat qushimchasini analiz qilib lantan metalini

ajratib olgan.

Seriy –Seres astroidi nomi bilan atalgan element. 1801 yilda

Klaprot , 1803 yilda Berseluis va Hisinger

tomohlaridan kashfqilgan. 1875 yilda hillebrand va Nortnlar

toza metall oldilar.

Prazeodim –grekcha “prasios”

–”yashil”,”didymos” “egizak” ma’nosida

nomlangan. 1841yilda Mosander, 1879 yilda

Boisbaudran buelement

birikmalarini kashf qildilar. 1885 yilda,

фон Velsbach spektroanaliz

yo’libilan kashf qildi.

Neodim –grekcha “neos” –yangi,

“didymos”- egizaklar ma’nosini beradi. 1841

yilda mosander element \ning oksidi

ajratib olingan. 1925 yildagina toza metall

ajratib olingan.

Prometiy –grek mifologiyasi odamlarga

olov o’g’irlab bergan qahramon Prometiy

nomiga qo’yilgan.1902 yilda Banner bu

element ning mavjudligini va davriy jadvaldagi

o’rnini aytdi. 1914 yildfa Moseley tamonidan

tasdiqlandi.1941 yila Ogayo universiteti ilmiy

xodimlari neodim prazodim neytron va

deytron, alfa zarrachalar bilan bombardimon qilib

62 elementni hosil qildilar

Samariy – rossiya polkovnigi Samarskiy

nomiga qo’yilga element. 1879 yilda

Boisbadran samarskiti minerali tarkibidan

topgan.

Yevropiy –Evropa qit’asi nomiga

qo’yilgan. 1890 yilda samariy va gadoloniy

aralashmasini fraksiyalab yangi element spektrini

kuzatgan. Evropiy elementining kashf

qilgan olim Demarkay hisoblanadi. Chunki

1901 yilda toza metalni oldi.

Godoloniy –fin olimi Gadolin nomiga

atalgan gadolinit mineralidan ajratib

olingan.1880 yilda Marignak va

Boisbaudranlar tamonidan bip –bidan

xabarsiz xolda oksididan ajratib

olingan.

Terbiy –Svedsidagi qisloq karyeridagi

rudadan topilganligi

terbium deb nomlangan.1843 yilda mosander

tamonidan aniqlangan.

Disproziy –grekcha “dysprositos” so’zidan

olingan bo’lib, “etish qiyin” degan ma’noni

beradi. 1886 Boisbaudron

tamonidan aniqlangan, lekin, ajratib

olinmagan. eИстория1950 yilda Spedding

metallni metallografik usulda olgan.

Golmiy –lotincha Stokgolm shahri

nomiga qo’yilgan. 1878 yilda

Svetsariyalik olimlar Delafontain va Soret

lar mavjudligini aytganlar. 1911 yilda

Homberg metall oksididan ajratib

olgan.

Erbiy – Svetsiyadagi Yttetby qislog’I

nomiga qo’yilgan. 1905 yilda Urbain и

Джеймsу bir –biridan bexabar erbiy oksidini

ajratib oldilar. 1934 yilda Klemm и

Bommer, toza metalni oldilar.

Tuliy –Svedcha Skandinaviyaning

qadimgi nomi. 1879 yilda Sleve

tamonidan e’tirof qilingan

Itterbiy –Svetsiyadagi

Ytterby qishlog’I nomiga qo’yilgan

to’rtinchi element. 1878 yilda Marignak

mavjudligini e/tirof qilgan, 1907 yilda

Urbanelmentni olgan va

neoytterbia deb nomlagan.

Lyutetsiy –Parij shahrinig qadimiy

nomi bilan nomlangan. 1907

yilda Urban lyutetsiy to’g’risida daslabki

ma’lumot berdi. Marignak element

xossalarini o’rgandi elementning nomi

1949 yilda qo’yildi.

Gafniy –Kopengagen

shahrining lotincha nomi Hafinia

so’zidan olingan.Koster va

Hevasiy tomonidan 1932 yilda kash

qilingan.

Tantal – grek mifologiyasi

qahromoni nomiga qo’yilgan.1802 yilda ekaberg tomonidan e’tirof rtilgan. 1844

yilda Rove, 1866 yilda Maregak tantal va niobiy hosil qilgan

kislotalarni farqlagan. Dastlabki toza metallni

1903 yilda Bolton olgan.

Volfram –shvedcha og’ir tosh ma’nosini

beradi 1779 yilda Piter Boylf volframit tarkibida yangi

element mavjud bo’lishini taxmin

qilgan. 1758 yilda Sheyeli volframit,

hozirgi kunda sheyelit volfram kislotasini

olganlar 1783 yilda elementni ajratib

olganlar.,

Reniy –Reyn daryosi nomiga qo’yilgan. 1925 yilda Noddask

Taske ptaninali ruda tarkibidan

topganlar

Osmiy –grekcha “osme” hid

manosini beradi. 1803 yilda

Tennant platina rudalaridan

ajratib olgan eng og’ir metall.

Iridiy –lotincha “ayric” kamalak

ma’nosini beradi. Chunki bu element ruzlari rangbarang

korinishga ega. 1803 yilda Tenant tomonidan platina rudasi qoldig’idan

ajratib olingan.

Platina – kumushning

ispancha nomidan kelib

chiqqan. Qadimdan

ma’lum, nodir element

Oltin – lotincha aurum so’zidan

olingan qadimdan

ma’lum metall

Simob –lotincha “hidrargerum” ,

ya’ni “suyuq kumussh

ma’nosini beradi.

Qadimdan ma’lum element.

Talliy –grekcha kamon o’qi yoki, xivich ma’nosini

beradi. Talliy 1861 yilda Krooke

spektro analiz yo’li bilan topilgan. 1862

yilda Krooke va Lame tamonidan

toza holda ajratib olingan.

Qo’rgoshin –plumbim anglo –

sakson tilida “ilg’or” “yo’l

boshchi” ma’nosini beradigan juda

qadimdan ma’lum element.

Vismut –grekcha “Bisimutum” oq massa ma’nosini

beradi. 1753 Геоффрой , va

Yunger metalni olganlar lekin bu metallni dastlab

qalay deb o’ylaganlar.

Poloniy – Mariya Kyure batani polsha mamlakati lotincha

nomi asosida yaratilgan. Element

birinchi marta olima mariya Kyure

tamonidan 1898 yilda radiaktiv moddalarni o’rganish jarayonida

kashf qilingan

Astat grekcha “astotos” co’zidan

olingan bo’lib, beqaror degan ma’noni beradi.

1940 yilda Korson, Makkenze, Segre,

kaliforniya universitetida bismut

yadrosini alfa zarracha bilan

bombardimon qilib cun’iy ravishda

olganlar.

Radon –1900 yilda Dorn tamonidan

kasf qilingan. Radiaktiv nur

chiqarish uchun radon deb

nomlangan. 1908 yilda Ramzay va

Gray moddani ajratib oldilar va

eng og’ir gaz ekanligini

aniqladilar.

Fransiy – fransiya mamlakati nomiga

qo’ylgan. 1939 yilda Marrgarit Periy

tamonidan aktiniy elementini alfa parchalanishi

natijasida kashf qilingan eng og;ir

ishqoriy metall.

Radiy –padius, nur degan so’z ma’nosiga

qo’yilgan. 1898 yilda mariya Kyuri

tamonidan uranit mineralidan ajratib

olingan.История

Aktiniy –grekcha “aktinos” nur

ma’nosini beradi. 1899 yilda Andre

Dberne 1902 yilda bir –biridan

habarsiz holda Giesel tmonidan

aniqlangan.

Toriy –skandinaviya mifologiyasi

urush xudosi nomiga

qo’yilgan. 1828 yilda Berseluis

tomonidan kasf qilingan.

Protaktiniy –grekcha “protos” ,

dastlabki degan ma’noni beruvchi

so’zdan olingan. Fajans va Gohring

1913 yilda Uran elementi emirilishi

mahsulotlari tarkibidan topgan.

Uran –shu nomli planeta nomiga qoy’lgan. 1789 yilda Klaprot

element mavjudligini eterof qilgan.

1841Peligot tamonidan

dastlabki uran olingan.

Neptun –palaneta nomi bilan atalgan.

1940 yilda Makmillan va

Abelson Kaliforniyada uran

elementini siklotronda neytron bilan bombardimon

qilish natijasida hosil sun’y hosil

qilingan.

Plutoniy –planeta nomiga qo’yilgan

element. 1940 yilda Seborg, Makmillan, Kennedi, va Uollar

tamonidan siklotronda uran elementini deytiy

bilan bombardimon qilib olingan.

Ameritsiy –amerika mamlakati nomiga

qo’yilgan bo’lib,1944 yilda Seborg, Jeyms, Morgan Chiorsolar tamonidan Chikago

universiteti laboratoriyasida

plutoniy izotoplarini neytron bilan

bombardimon qilib hosil qilingan.

Kyuriy – Peer va Mariya Kyurelar nomiga qo’yilgan element. 1944 yili

Siborg rahbarligidagi amerkalik olimlar

berkliy elementini alfa zarrachasi bilan

tuqnashtirib hosil qilingan.

Berkliy –olim Kaliforniya

universiteti nomi Berkliy nomiga 1949

yilda Tomson Chiorso,Siborg

Amiritsiy 241 izotopini alfa

zarrachasi bilan to’qnashtrib

olingan.

Kaliforniya kaliforniya shtati va uneversiteti nomiga

qo’yilgan. 1950 yilda Tomson Chiorso,

Siborglar tomonidankyuri izatopi bilan alfa

zarracha tuqnashtrilib sentez

qilingan.

Eynshteyniy – Albert Eynshteyn nomiga qo’yilgan,

1952 yilda Chiorso va uning shogirdlari

Tinch okeanidagi termayadro

portlashidan hosil bo’lishi kozatilgan.

Fermiy –Erniko Fermiy nomiga

qo’yilgan element. 1952

yilda Tinch okeanidagi

termayedro portlash

natijasida hosil bo’lganligi qayd

qilingan.

Mendeleviy –D.Mendeleyev

nomiga qo’yilgan element. 1955 yilda

Chiorso, Xarvi, Choppin, Siborglar

tamonidan 0.001 mg sun’iy hosil qilingan amiritsiy elementini

alga zarrachasi bilan tuqnashtirilib

hosil qilingan.

Nobeliy Alfred nobel nomiga quyilgan va

1958 yilga Berkliy universitetida Chiorso,

Sikiland, Vatson Siborglar tamonidan yangi metodda, ya’ni

akselatorda kyuriy izotoplari aralashmasini

uglerod atomi yadrosi bilan bombrdimon qilib

sintez qilingan.

Lourensiy –Ernest Lorens nomi bilan

atalgan element. 1961 yilda Chiorso

Sikkealand, Latemerlar tamonidan

kaliforniy elementi izotoplarini yadro to’qnashuvlaridan

hosil qilingan.

Rezerfordiy –olim nomiga qo’yilgan. 1964 yilda Dubna

shaharchasida sobiq ittigoq

olimlari plutoniy elementi neon

ionlari bilan toqnashtilib

sintez qilganlar.

Dubniy –sobiq Ittifoq atom yadro –

fizika markazi noniga atalgan

element. Flerov va boshqalar

tamonidan 243Am izotopini 22Ne izotopi

yadrosi bilan bombardimon qilib

olingan.

Amerkalik olim Glenn Seaborg

nomiga qo’yilgan element. 1974

yilda Dubna yadro tekshirish institutida sintez

qilingan.

Boriy –sobiq Ittifoq Dubna

yadro tekshirish markazi olimlari

sintez qilgan element. Olim

Nils Bor nomiga qo’yilgan.

Hassiy –lotincha “hess” nemislar

davlatining qadimgi nomidan kelib

chiqqan. 1984 yilda Peter Armbruster,

Gotfred Munzenber Darmstatlar

tamonidan Germaniyada sintez

qilingan.

Meytneriy –fizik matematik olim

nomiga qo’yilgan, 1982 yil Germaniya

ogir ionlar ilmiy tekshirish instituti

labaratoriyasida bismut 209

izatopini 58Fe izotopi bilan

to’qnashtirilib olingan.

TeSb

AsGe

Si

B

Yarim metallar xossalari jihatidan

metallar va metallnaslar xususiyatini

namoyon qiladilar.

RaFr

BaCe

SrRb

CaK

Mg Na

Be Li

H He

s – elementlar atomlari

elektronlari l=0, yoki s –energetik

pog’onachadan to’lib boruvchi

elementlar.

RnAtPoBiPb Tl

XeITeSbSnIn

KrBrSeAsGeGa

ArClSPSiAl

Ne F O N C B p –elementlar atomlari

elektronlari l=1, p energetik

qavatdan to’lib boradigan

elementlar.

MtHsBhSgDbRfAc

HgAuPtIrOsReWTaHfLa

CdAgPdRhRuTsMoNbZrY

ZnCuNiCoFeMnCrVTiSc

D –elementlar atomlar

elektonlari l=2, d –energetik

pog’anachadan to’lib boruvchi

elementlar

LrNoMdFmEsCfBkCmAmPuNpUPaTh

Lu YbTmErHoDyTbGdEuSmPmNdPrCe

f –elementlar atomlarida elektronlar (l=3) f –energetik pog’onachadan tugallanib to’lib

boraigan elementlar: lantanoidlar va aktinoidlar.

Muallifdan

• Ushbu elektron jadval kimyoviy elementlar fizik kattaliklarini tez va oson topish imkoniyatini beradigan sodda dastur asosida tuzilgan bo’lib, ma’lumaotlar eng so’ngi adabiyotlar: David

Oxstobe va boshqalar. “Principles of Modern Chemistry” 2000 yil New York, T. Do’stmurodov va boshqalar. “Kimyo atamalari

lug’ati” Toshkent –”Ozbekiston” –2003, M.X. Karapetyans va boshqalar. “Общая и неорганическая химия”

Москва 1981 “Химия” va boshqa manbaalar asosida tayyorlangan, kimyo o’qituchilari, talabalar va o’quvchlar

foydalanishi uchun mo’lljallangan.

• Manzil: Sirdaryo viloyati, Boyovut shaharchasi, Boyovut sanoat kolleji. tel. 621491

110 --element

• 9 noyabr 1994 yil soat 4:39 da 110 element yadrosining topilganligi to’g’risida Germaniyadagi Darmshtat shahri yadro ilmiy tekshirish laboratoriyasi axborot bergan.

111 –element

• 1994 yild nemis olimlari: S. Hofmann, V. Ninov, F.P. Hessberger, P. Armbruster, H. Folger, G. Munzenberg, H.J. Schott, va boshqalar tomonidan kash qilingan, lekin nomlanmagan.

112 -element

• 9 fevral 1996 yil, soat 10:37da Darmshtatdagi laboratoriyada nemis olimlari tamonidan aniqlangan eng og’ir atom massali (227), hozircha nomlanmagan element.

113 va boshqa elementlar

• 113, 114, 115, 116, 118 elementlarni yadro sintezlari to’g’risida ma’lumotlar etarli emas. Bu elementlar sintez qilinishi mumkin va yangiliklarni kutamiz.

D.I. Mendeleyev

• Dimitriy Ivanovich Mendeleyev 27 yanvar 1834 yilda Rusiyaning Tobolsk shaharida tug’ilgan,

gimnaziyani tugatib, Peterburg pedagogika institutida o’qigan va 1855 yilda oltin medal bilan

tomomlagan. 1859 yilda magisterlik dissertatsiyasini yoqlagan. Juda ko’plab ilmiy

tadqiqotlar qilgan. Olamshumul tadqiqotlaridan biri kimyoviy elementlar davriy qonunini va davriy

sistemasini 1869 yilda, 35 yoshida kashf qilgan. 1907 yilda vafot qilgan.