to działanie ukierunkowane na spowodowanie jakiejś korzyści innego człowieka. Może ona mieć charakter materialny (oferowanie datku, pomoc w wykonaniu zadania), biologiczny (dawanie własnej krwi) lub psychiczny (wsparcie emocjonalne w nieszczęściu).
Zachowanie pomocneZachowanie pomocne
Zachowanie prospołeczneZachowanie prospołeczne każde działanie ukierunkowane na
niesienie korzyści innej osobie czynności zorganizowane tak, by
podtrzymać, chronić lub rozwijać interes innych obiektów społecznych (osób, grup, społeczności, instytucji)
Zachowanie altruistyczneZachowanie altruistyczne zachowanie przynoszące istotną korzyść
biorcy, wymagające znacznego poświęcenia dawcy i zamiaru przysporzenia korzyści tylko biorcy
każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści drugiej osobie z pominięciem własnego interesu; często wiąże się z poniesieniem kosztów
Altruizm z perspektywy ewolucyjnejAltruizm z perspektywy ewolucyjnej
zachowanie podnoszące dostosowanie innego osobnika kosztem własnego
działanie zwiększające całkowitą liczbę potomstwa w życiu innego osobnika, kosztem własnej przeżywalności i reprodukcji
Problem ewolucji altruizmuProblem ewolucji altruizmu
W jaki sposób mogą rozpowszechnić się geny altruizmu, skoro przynoszą stratę ich posiadaczom (altruiści z definicji osiągają mniejszy sukces reprodukcyjny)?
Rozwiązanie problemuRozwiązanie problemu Geny altruizmu mogą rozpowszechnić się
wtedy, gdy altruiści będą udzielali pomocy odpowiednio częściej innym altruistom, niż nie altruistom (wówczas egoiści zostaną pozbawieni pomocy)
Problem rozpoznania altruistyProblem rozpoznania altruisty Efekt zielonej brody – gdyby każdy altruista miał
charakterystyczną cechę morfologiczną to odróżnienie altruisty od egoisty nie stanowiłoby problemu
Allele rozpoznawcze – geny determinujące zachowanie altruistyczne, cechę rozpoznawczą i wrażliwość na występowanie tej cechy u innych
Istnienie takich alleli uważane jest za bardzo mało prawdopodobne
Mechanizm właściwego adresowania pomocy opisuje teoria altruizmu krewniaczego i teoria altruizmu zwrotnego
Teoria altruizmu krewniaczego W. Teoria altruizmu krewniaczego W. HamiltonaHamiltona Ograniczając udzielanie pomocy do
krewnych altruista zwiększa szansę, że pomaga innemu altruiście
Krewny altruisty posiada gen altruizmu z prawdopodobieństwem odpowiadającym współczynnikowi pokrewieństwa
Teoria altruizmu zwrotnego Teoria altruizmu zwrotnego R. Triversa R. Triversa
Altruizm może wyewoluować, gdy:
koszt udzielenia pomocy przez altruistę jest niższy od korzyści odniesionych przez beneficjenta
prawdopodobieństwo ponownego spotkania dwóch osobników jest wysokie
altruista jest pamiętliwy - zdolność do zapamiętywania innych połączona z oczekiwaniem i chęcią rewanżu
podsumowując: altruizm zwrotny może rozwinąć się w procesie ewolucji, gdy koszt zaniechania pomocy, mierzony w jednostkach dostosowania, przewyższa koszt jej udzielenia
Ayn Rand – moralność altruizmuAyn Rand – moralność altruizmu
•Amerykańska pisarka i filozof pochodząca z rodziny rosyjskich Żydów, najbardziej znana dzięki swojej filozofii obiektywistycznej.•standardem moralności jest życie człowieka, a jego celem - własne (racjonalne) szczęście; •droga do osiągania szczęścia winna być oparta na racjonalnych przesłankach, tj. dążeniu do osiągania obiektywnych wartości; •racjonalne szczęście dotyczyć może tak rzeczy materialnych, jak i niematerialnych (np. miłość, samorealizacja); jest wynikiem działania na płaszczyźnie rozumu, celu i poczucia własnej godności.
Skąd bierze się dobro – teorie Skąd bierze się dobro – teorie pomocnościpomocności
Decyzyjny model interwencji kryzysowej zakłada, że udzielenie
pomocy wymaga spełnienia aż pięciu warunków, podczas gdy do zaniechania
pomocy wystarcza brak spełnienia zaledwie jednego warunku.
Pierwszy warunek polega oczywiście na tym, by zdarzenie w ogóle zauważyć.
Warunek drugi, to zinterpretowanie sytuacji jako kryzysowej, a więc takiej, w której innemu człowiekowi pilnie potrzebna jest pomoc.
Trzecią decyzją niezbędną do udzielenia pomocy jest przyjęcie osobistej odpowiedzialności za pomoc ofierze krytycznego zdarzenia.
Czwarta decyzja to rozstrzygnięcie przez świadka, czy ma on właściwie kompetencje do udzielenia pomocy. Jeżeli nie umiemy pływać, to nawet poczucie osobistej odpowiedzialności za losy tonącego nie wystarczy do udzielenia mu pomocy.
Ostatnia wreszcie decyzja to rozstrzygnięcie o faktycznym udzieleniu pomocy, decyzja o podjęciu działania.
Teoria norm tłumaczy pomaganie innym jako skutek ulegania normom społecznym, czyli społecznie uzgodnionym, a uwewnętrznionym przez jednostkę nakazom i zakazom dotyczącym pożądanego i niepożądanego zachowania w określonej sytuacji społecznej.
W myśl wyjaśnienia normatywnego, pomocność jest skutkiem ulegania normom nakazującym pomaganie innym. Wskazuje się przynajmniej dwie ogólne normy, z których nakaz taki może wypływać: normę odpowiedzialności społecznej i normę wzajemności.
Norma odpowiedzialności społecznej to oczekiwanie i nakaz pomagania tym
osobom, których losy zależą od naszych działań.
Z kolei norma wzajemności to oczekiwanie i nakaz pomagania osobom,
które nam pomogły w przeszłości.
Wyznaczniki pomocnościWyznaczniki pomocności
Obecność i postępowanie innych - Postępowanie innych ludzi obecnych w danej sytuacji często wywiera decydujący wpływ na zachowanie jednostki. Wiele badań wykazuje, że obecność innych, biernych obserwatorów hamuje pomoc człowiekowi w potrzebie.
Właściwości biorcy pomocy - większą szansę uzyskania pomocy mają np. osoby starsze i dzieci, niż osoby dorosłe. Jednak nawet osoba silnie od nas zależna uzyska
niewiele pomocy, jeżeli krytyczna sytuacja, w jakiej się znalazła jest jej dziełem. Ogólnie rzecz biorąc, chętniej pomagamy osobom
lubianym, niż nielubianym i w zasadzie każdy czynnik nasilający atrakcyjność innego
człowieka nasila też skłonność do pomagania mu.
Relacje pomiędzy dawcą a odbiorcą - ludzie skłonni są wykonywać więcej pracy na rzecz osoby podobnej niż do nich niepodobnej, a zależność ta utrzymuje się nawet po wyeliminowaniu stopnia sympatii zrodzonej przez podobieństwo.
Motywacja leżąca u podstaw Motywacja leżąca u podstaw pomocnościpomocności
Karyłowskiego postuluje istnieniedwóch typów motywacji mogącej leżeć u podstaw pomocności.
Motywacja endocentryczna (skierowana do wewnątrz), to tendencja do pomagania innym po to, by polepszyć swoje samopoczucie, w szczególności utrzymać lub podwyższyć własną samoocenę dzięki przypisywaniu sobie pochlebnych właściwości w wyniku postępowania zgodnego z normami.
Motywacja egzocentryczna (skierowana na zewnątrz) to tendencja do pomagania innym po to, by polepszyć ich samopoczucie, w szczególności zaspokoić ich potrzeby.
Właściwości osoby pomagającej - Skłonność do pomagania jest uzależniona także od właściwości osoby pomagającej - zarówno jej trwałych cech, jak i przelotnych stanów.
Pomocność nasilana jest przez empatię. Uczuciem wydatnie nasilającym pomaganie jest
poczucie winy. Skłonność do pomagania innym pozostaje także
pod wpływem bardziej rozlanego, niespecyficznego nastroju. Ogólnie rzecz biorąc, nastrój pozytywny podnosi szansę pomagania innym, zarówno wtedy, kiedy wywołany jest niedawnym sukcesem, jak i oglądaniem wesołego filmu, słuchaniem przyjemnej muzyki bądź dobrych wiadomości, a nawet ładną pogodą.
Pozytywny nastrój „nakłada nam różowe okulary", czyli aktywizuje pozytywne kategorie interpretacyjne, dzięki czemu świat jest widziany jako przyjemniejszy, a ludzie - jako bardziej zasługujący na pomoc.
Reagowanie na pomocReagowanie na pomocTrzy najważniejsze czynniki decydujące o wdzięcznej,
bądź niechętnej reakcji biorcy na pomoc, to: zagrożenie dla samooceny, zagrożenie dla sprawiedliwej wymiany oraz reaktancja.
Pomoc innego człowieka może wspierać naszą samoocenę (świadczy o tym, że jesteśmy lubiani, otoczeni przyjaciółmi, na których można liczyć), bądź jej zagrażać (zaświadcza, że nie potrafimy sami sobie poradzić, jesteśmy bezsilni i niekompetentni). O faktycznych skutkach pomocy dla samooceny decyduje współ-działanie cech biorcy i dawcy pomocy oraz sytuacji, w której do pomocy dochodzi.
Drugi czynnik decydujący o reakcji na pomoc wiąże się z zasadami sprawiedliwej wymiany społecznej. Przekonanie, iż nie będziemy w stanie odwzajemnić się dawcy, powoduje unikanie jego pomocy i bardziej negatywne reakcje na jej ofertę lub przejawy. Podobnie pozytywne reakcje na pomoc nasilane są świadomością, że w przeszłości sami pomogliśmy pomagającemu.
Trzeci wreszcie czynnik decydujący o reakcji na pomoc, to wspomniana już reaktancja. Jeżeli nieproszona pomoc traktowana jest jako próba wymuszenia na nas wzajemności, a tym samym ograniczenia naszej swobody wyboru, reagujemy na nią niechęcią i pragnieniem wywikłania się z takiego kontaktu, czasem przez pospieszne i dysproporcjonalne odwdzięczenie się z „nadpłatą".