TOURINGCAR& BUS

JAARGANG 1 /// NUMMER 3 /// OKTOBER 2015

Boston's Silver Line 10 jaar /// MAN 100 jaar /// 'Fernbusverkehr' kan ook in Nederland /// Solaris New Urbino 18 /// Eerste impressie VDL Futura FDD2 /// 20 jaar Mercedes-Benz in Turks Hoçdere

Interview Rudi Kuchta (MAN)

TOURINGCARBUS

Touringcar & Bus is een vaktijdschrift voor de touringcar & bussector, van openbaar vervoer tot toeristische reizen.

UitgaveJos Haas Tekst & CommunicatieBuitenom 22b2512 XA DEN HAAG

RedactieJos Haas, hoofdredacteur

MedewerkersHans Kuipers, dr. ir. Harry HondiusMaurits van der Toorn

Redactie-adresJos Haas Tekst & CommunicatieBuitenom 22 b2512 XA DEN HAAG m 06-21293741t @joshaastekste joshaas@planet.nl

Advertentie-exploitatieMartin ten HovenBDU MediaPostbus 673770 AB BARNEVELDt 0342-494291e m.t.hoven@bdu.nlw www.bdumedia.nl

(mediakaart op aanvraag)

ISSN: 2452-0500

VormgevingNoutdesign bvPostbus 7334116 ZJ Buren t 0344-57 90 83e info@ndoc.nlw www.ndoc.nl

DrukKoninklijke BDU bv Postbus 673770 AB BARNEVELDw www.bdumedia.nl

8Rudi Kuchta (MAN) over Europese busmarktMAN Truck & Bus is honderd jaar en is bezig een herstructurering af te ronden met voor de busdivisie een vernieuwde busfabriek in het Turkse Ankara. Het is ook de plek waar Touringcar & Bus Rudi Kuchta sprak, senior vicepresident Bus Sales bij MAN Truck & Bus.

12BRT in Boston met 32 hybride trolleybussen Bij Bus Rapid Transit (BRT) wordt meestal gedacht aan Latijns Amerika. Maar ook in de Verenigde Staten zijn diverse BRT-lijnen te vinden. De Silver Line in Boston vierde onlangs het tienjarig bestaan.

18Busworld komt er aan en is nog groter! Van 16 tot 21 oktober wordt in Kortrijk weer Busworld gehouden. De organisatie meldt een record aantal standhouders, meer dan vierhonderd uit 36 landen. Ook is met 83.000 vierkante meter het beursoppervlak nog nooit zo groot geweest.

KORT NIEUWS /// Touringcarsector krijgt 1,2 miljoen euro voor aanpak knelpunten arbeidsmarkt P.4 /// Busverkopen: Europa plust 14,7%, Nederland verliest 10,2% P.5 /// 1263 nieuwe Ridders van de Weg! P.7 /// Setra S 431 DT voor ITS Reizen P.7 /// OVNL nieuwe brancheorganisatie P.7 /// Toch weer een BedrijfsautoRAI! P.26 /// Euro 6 emissienorm verplicht voor personenvervoer P.26 /// Bosch komt met 400 kWh solid state accu's P.27 /// 32 miljoen euro voor ontwikkeling waterstofmobiliteit in Europa P.27 ///

ACHTERGROND /// MAN bestaat 100 jaar P.11 /// 'Fernbusverkehr' kan ook in Nederland P.15 /// Geautomatiseerd rijden met hoge snelheid komt steeds dichtbij P.29 /// Mercedes-Benz fabriek in Turks Hoşdere bestaat twintig jaar P.32 ///

BUSWORLD NIEUWS /// Irizar levert vloot i6 aan Ouibus P.18 /// Primeurs van Van Hool P.18 /// MAN op Busworld 2015 P.19 /// BYD en Alexander Dennis P.19 /// Koni schokdempers P.19 /// AMF-Bruns met Multivan T6 mét cassettelift P.20 /// Eberspächer Sütrak presenteert airco met innovatieve warmtepomp P.20 /// Yutong klaar voor serieproductie brandstofcelbus P.20 /// Volvo komt met 'dynamic steering' P.21 /// Temsa toont twee nieuwelingen P.21 /// Nieuwe Citaro NGT P.21 ///

TECHNIEK /// Solaris New Urbino 18 P.17 /// Eerste indrukken nieuwe VDL Futura FDD2 dubbeldekker P.24 /// Rij-impressie Mercedes-Benz V-Klasse 250 BlueTec L P.30 ///

COLOFONAbonnementenTouringcar & Bus wordt gratis verspreid.Bedrijfsabonnementen voor meerdere exemplaren op aanvraag.Losse nummer € 8,50 (ex btw en verzendkosten)

CopyrightNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of open-baar gemaakt door middel van druk, fotokopie, elektronisch, digi-taal of elke andere wijze, zonder voorafgaande toestemming van de redactie. Uitgever en redactie dragen geen verantwoordelijk-heid voor de inhoud van advertenties, meehechters, bijsluiters en dergelijke. Alle auteursrechten en databankrechten van de (inhoud) van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. De rechten hiervan berusten bij de uitgever en auteurs.

Meer plaats voor de stad.De nieuwe CapaCity L. Capaciteit: maximaal. Kosten: minimaal.

Met standaard plaats voor maximaal 191 passagiers, is de CapaCity L de meest ruime Mercedes-Benz ooit. Vertrouwd zuinig – zoals alle Mercedes-Benz stadsbussen - en ondanks zijn lengte van 21 m verbazingwekkend wendbaar. Lees meer op www.mercedes-benz.com/buses

Een

mer

k va

n D

aim

ler

Aanbieder: EvoBus GmbH, Neue Straße 95, 73230 Kirchheim unter Teck

215x280_CapaCity_L_NL.indd 1 02.06.15 09:39

REDACTIONEEL

Busworld, here we come!Busworld komt eraan, na verschijnen van deze derde Touringcar & Bus is het nog maar zo'n vijf nachtjes slapen. Het is de grootste bussen- en touringcarshow in de wereld en nu ook nog de grootste Busworld ooit. En dat in het Belgische Kortrijk. Maar het mag dan wel de grootste show op dit gebied ter wereld zijn, meestal lopen de journalisten op de persdag, de dag voorafgaand aan de officiële opening, tussen bouwvakkers en standbouwers door die nog volop aan de stands aan het bouwen zijn. Het is tegelijk ook de charme van Busworld, niet alleen de grootste, waarschijnlijk ook de gezelligste bussenbeurs ter wereld.

Turkije is een belangrijke leverancier van bussen en touringcars geworden. De grote twee, MAN en Mercedes-Benz, hebben er hun fabrieken, waar Van Hool bijvoorbeeld haar heil zoekt in Macedonië – met succes, getuige de twee nieuwe variaties op het EX-platform die op Busworld te zien zijn. Mercedes-Benz vierde in Turkije een feestje vanwege het twintigjarig bestaan van haar fabriek aldaar en in Ankara interviewden we Rudi Kuchta, senior vicepresident Bussales bij MAN, over de Europese markt.

Een markt die in beweging is met de komst van tou-ringcarbedrijven die lijndiensten aanbieden voor lange-afstandsvervoer in Europa. Staatssecretaris Wilma Mansveld heeft overigens aan de Tweede Kamer laten weten dat dit ook in Nederland zou kunnen.

En dan kwam er vlak voor het ter perse gaan van deze Touringcar & Bus nog goed nieuws voor de sector. Minis-ter Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid stelt 1,2 miljoen euro beschikbaar om onder andere tweehon-derd mensen om te scholen tot touringcarchauffeur.

@JoshaasTekst, @touringcarenbus

Jos Haashoofdredacteur

Touringcarsector krijgt 1,2 miljoen euro voor aanpak knelpunten arbeidsmarkt

In Nederland zijn in augustus op jaarbasis meer vrachtwagens en bestelbussen, maar minder perso-nenbussen verkocht, becijferde de Acea onlangs. Acea is de Europese brancheorganisatie van bedrijfs-wagenfabrikanten. De toename bedroeg in Europa in augustus 8,7%. Voor de achtste maand op rij een groei ten opzichte van een jaar eer-der. In totaal werden er in augustus 113.865 bedrijfswagens verkocht en over heel 2015 1.308.788, een plus van 11,8%. Uitschieters in augustus zijn Spanje met 43,6% en Italië met 21,2%. Ook in het Verenigd Konink-rijk gaat het goed met een plus van 15,8%. Frankrijk daarentegen bleef stabiel met een kleine groei van maar 0,2%, terwijl in Duitsland de verkopen inzakte met 8,7%.Voor de bussen en touringcars lig-gen de cijfers iets anders. Kijk je naar de West-Europese markt, ook wel EU15 genoemd, dan werden daar de eerste acht maanden van dit jaar 20.780 voertuigen afgezet, een plus van 14,7 procent. Neder-land steekt hier schril tegen af met een min van 10,2 procent. Er zou-den in ons land tot nu toe in 2015 292 bussen en touringcars op regi-stratie zijn gezet. Jammer genoeg

maken de cijfers niet inzichtelijk in hoeverre het hier om ov- en streekbussen gaat of touringcars. Heel simpel gerekend kom je bij een gemiddelde prijs van zeg maar 220.000 euro aan een markt die een kleine 65 miljoen euro waard is. In de gehele Europese unie zijn er in 2015 tot nu toe 24.978 bussen en touringcars afgezet tegen eenzelf-de 220.000 euro praat je over een marktwaarde van een slordige 5,5 miljard euro. De landen waar het in augustus wel goed gaat ten opzichte van een jaar eerder zijn: Verenigd Koninkrijk met een plus van 117%. Duitsland +28,6%, Italië +19,9% en Frankrijk met 13,3% erbij. Uitschie-ter naar beneden is hier Spanje met een min van 54,3%. Overigens laat Spanje over het hele jaar wel een plus zien van 421,3%.Voor bedrijfswagens onder de 3,5 ton is de markt eveneens gunstig. Daar werd over augustus een plus bereikt van zeven procent ten opzichte van augustus een jaar eerder met een totaal van 90.675 auto's. Het beeld per land is hetzelf-de als bij de zware bedrijfswagens: Zuid-Europa plust flink, terwijl bij-voorbeeld Duitsland ook hier een krimp laat zien. <<

Busverkopen: Europa plust 14,7%, Nederland verliest 10,2%

5TOURINGCAR&BUS /// NR. 03 /// OKTOBER 2015 ///

Busworld komt er aan en is nog groter!Van 16 tot 21 oktober wordt in Kortrijk weer Busworld gehouden. Het is waarschijnlijk de grootste beurs voor bussen, touringcars en toeleveranciers in de wereld. De organisa-tie meldt een record aantal standhouders, meer dan vierhonderd uit 36 landen onder wie meer dan zeventig voertuigfabrikan-ten. Ook is het beursoppervlak nog nooit zo

groot geweest. Er is maar liefst 3000 vier-kante meter 'beurshal' bijgeplaatst. Totaal is er 83.000 vierkante meter tentoonstel-lingsruimte. De locatie is vertrouwd, Kort-rijk Xpo. De beurs zal dagelijks geopend zijn van 10.00 uur tot 19.00 uur. De toegang is 15 euro per persoon. Wie een reductiekaart heeft moet die vooraf registreren, anders

betaal je 10 euro. Koop je de kaarten online dan kosten die ook 10 euro. (http://kort-rijk.busworld.org/visitors/tickets. Zondag 18 oktober is de entree ná 14.00 uur gratis. Parkeren kan op de aangegeven parkeer-plaatsen. Shuttles verzorgen dan het ver-voer naar het beursterrein. Voor meer infor-matie: www.busworld.org

Een kleine maand voor de start van Busworld meldt Irizar dat het een mooie order heeft bemachtigd voor de levering van veertig stuks van haar integrale i6 touringcar. Een order van Ouibus, een nieuwe Franse dienstverlener die lijndiensten onderhoudt tussen diverse Franse steden. Hier bovenop heeft het bedrijf een optie genomen op nog eens 36 van deze touringcars voor haar zusterbedrijven. Ouibus is één van de spelers die direct van start is gegaan nadat eer-der deze zomer de Franse markt voor intercity-lijnvervoer is opengesteld. Ouibus is de nieuwe dochter binnen de SNCF groep die zich toelegt op het verrichten van lijndiensten door geheel Europa. Het bedient inmiddels al 130 lijnen, meest binnen Frankrijk. Binnen een jaar moeten hier nog zo'n 85 lijnen zijn bijgekomen. De levering van de veertig i6 gebeurt nog dit jaar.

Het gaat om de variant van veertien meter lengte met 57 stoelen. Ouibus zet met deze Irizars in op een hoog comfort voor de reiziger. Standaard zijn de touringcars voorzien van 220 V aanslui-tingen, usb-aansluitingen en wifi. TV-schermen bieden realtime reisinformatie aan. Verder zullen ze zijn uitgerust met veiligheidssystemen, zoals ABS, EBS, ACC, Lane departure warning en een systeem om vermoeidheid bij de chauffeur te herkennen. Irizar heeft inmiddels al meer dan 4000 i6 tou-ringcars geleverd, waarvan 2000 zijn gebouwd in de hoofdvestiging in het Noord-Spaanse Ormai-ztegi (Gipuzkoa). Irizar telt vijf productiefacili-teiten in Spanje, Marokko, Brazilië, Mexico en Zuid-Afrika. De omzet van het concern bedraagtmeer dan 500 miljoen euro per jaar. (Hal 4, stand 405). <<

Primeurs van Van Hool op BusworldEen jaar geleden onthulde Van Hool op de IAA in Hannover haar nieuwe EX. Een touringcar waar-mee Van Hool inzet op het intercity-vervoer. Nu, een jaar later, op Busworld komen daar twee varianten bij: twee drieassers. Ze zijn zo nieuw dat er bij het ter perse gaan van deze Touringcar & Bus nog geen foto beschikbaar is. Het gaat om de EX 16H en EX 17H. De EX-serie wordt in Mace-donië gebouwd, waarna de afwerking verder plaatsvindt in Koningshooikt. Het verschil tus-sen beide touringcars is de maatvoering. De EX 16H is 13,38 meter lang, de EX 17H 14,22 meter. Uiteraard betekent dit een verschil in capaciteit. Waar de EX 16H maximaal 57 passagiers kan meenemen, kunnen er in de EX17H tot 61 stoe-len worden gemonteerd. De autocars, zoals onze zuiderburen zeggen, zijn beide 3,80 meter hoog. De wielbasis is bij de kortste van de twee 6160+1300 en bij de langste 6700+1300 mm. De vooroverhang is bij de EX 16H 2880 mm, ach-ter 3035 en bij de EX 17H respectievelijk 2890 en 3330 mm. Beide hebben een DAF MX11 met 435 pk aan boord, de EX 16H heeft er een ZF Eco-life 6 AP 17008 versnellingsbak achter hangen, de EX17H een ZF AS-Tronic 12 AS 2001. Beide modellen zijn uitgerust met alle benodigde vei-ligheidsvoorzieningen, inclusief EBS 3, ACC en lane departure warning. (Hal 6, stand 601) <<

Irizar levert vloot i6 aan Ouibus

18 /// NR. 03 /// OKTOBER 2015 TOURINGCAR&BUS

Koni schokdempers voor touringcarsPresent op Busworld is het Nederlandse Koni. Twee jaar terug op Busworld presenteerde het bedrijf de speciaal voor touringcars en bussen ontwikkelde schokdemper EVO99. Een product dat inmiddels zijn weg naar vele bussen heeft gevonden. Koni is al 150 jaar lang gespecialiseerd in schokbrekers en -dempers. Het heeft daarmee een enorme ervaring opgebouwd in het optimaliseren van het weggedrag en stabiliteit van voer-tuigen. Het ontwikkelt en produceert schokdempers en hydraulische systemen voor personenauto's, raceauto's, bussen, trucks, trailers, treinen, defensie-industrie en industriële toepassingen. Het in Oud-Beijerland gevestigde bedrijf is onderdeel van de international ITT en is actief over de hele wereld. Er wordt gewerkt met vaste distributeurs en leveringen aan OEM's. (Hal 1, stand 120E) <<

MAN op Busworld 2015Traditiegetrouw zijn de Duitse fabrikanten groots aanwezig op Busworld. Alleen op hun 'eigen' IAA doen ze de 'overtreffende' trap en nemen ze com-plete hallen in bezit. MAN is ook nu op Busworld met heel wat bussen en touringcars present. Echt nieuws wordt niet verwacht, wel maakt de Lion's Intercity een beursdebuut. Een elektrische Lion's City is wel in de maak, maar die wordt niet voor eind volgend jaar verwacht – waarschijnlijk dus op de IAA – laat Rudi Kuchta van MAN elders in deze Touringcar & Bus weten. Nieuw zijn wel de deuren voor de Lion's City die robuuster zijn uitgevoerd en volgens MAN ook onderhoudsvrij. De stand van MAN zal dit jaar in het teken staan van veiligheid en brandstofefficiency. Veiligheid vanwege de in november in werking tredende nieuwe Europese richtlijn voor remassistenten, lane departure war-ning en dergelijke. MAN's noodremassistent werkt met gecombineerde sensoren. Hierbij worden de gegevens van twee sensoren, de radar én de camera van het spoorbewakingssysteem, gecombineerd. Naast een spoorassistent, EBA en LGS wordt ook ESS, het waarschuwingssysteem via alarmlichten voor achterop rijdend verkeer, toegevoegd. Brand-stofefficiency door aanpassingen aan de motor zou een besparing van drie procent noteren. Het gaat daarbij om gewichtsreductie, start-stopsystemen, een nieuwe tweefase turbo, en nieuwe software voor de ZF Ecolife Step 3 versnellingsbak. Voor Nederlandse touringcarondernemers en chauffeurs biedt Busworld een min of meer unieke kans om eens kennis te maken met de Neoplan Tourliner in VIP-uitvoering voor 32 passagiers, die op het buitenterrein is te vinden. Verder showt Neoplan nog een bijzondere Cityliner met een opvallend 'lounge' interieur en een Skyliner met een bistro op het benedendek en een zeer luxe stoelarrangement. (Hal 2, stand 204) <<

Ook op Busworld aanwezig is BYD, Build Your Dreams. Samen met Alexander Dennis Limitid (ADL) heeft deze Chinese fabrikant van elektri-sche bussen een order in de wacht gesleept bij Go Ahead in Londen voor de levering van een vloot elektrische bussen. Met de order is een bedrag gemoeid van 19 miljoen pond ofwel 25,8 miljoen euro. Het gaat om 51 emissievrije volelektrische bussen, waarvoor BYD de chas-

sis en elektrische installaties levert en ADL ze opbouwt met een carrosserie gelijkend op de Enviro200. De laatste bus moet in augustus 2016 in dienst zijn genomen. Transport for Lon-don heeft als missie dat alle enkeldeks bussen in Londen met ingang van 2020 'zero-emissie' moeten zijn. Tot de order behoort tevens een onderhoudsprogramma dat BYD en ADL geza-menlijk zullen uitvoeren. (Hal 9, stand 951) <<

Londense order voor BYD en Alexander Dennis

19TOURINGCAR&BUS /// NR. 03 /// OKTOBER 2015 ///

Yutong klaar voor serie-productie brandstofcelbusDe Chinese busfabrikant Yutong mocht onlangs de homologatie ontvangen voor haar brandstofcelbus met zo'n typisch Chinees modelnaam: ZK6125FCEVG1. Het Chinese ministerie van Industrie en Informatie Technologie heeft hiermee officieel haar goedkeuring verleend aan de productie van deze brandstofcelbus. Yutong ziet in de brandstofceltechnologie de ultieme oplossing als alternatieve energiebron. Al in 2009 had Yutong een conceptbus voorzien van brandstofceltechnologie. Gaandeweg is het bedrijf erin geslaagd de brandstoftechniek verder te verfijnen, systemen compatibel te maken en de verschillende technieken te integreren, bijvoorbeeld die van de wielnaafmotoren. Al in 2013 presenteerde Yutong een lowfloor brandstofcelbus. Yutong zegt klaar te zijn om de brandstofcelbus in serieproductie te nemen. Ter voorbereiding op verwachte orders hiervan heeft het waterstoftankstations laten aanleggen in Beijing, Shanghai en een derde miljoenen stad in het centrale deel van China. (Hal7, stand 702).

Eberspächer Sütrak presenteert airco met innovatieve warmtepomp Een eenvoudige vondst om beter om te gaan met de lucht die nodig is voor een airco-systeem noemt Eberspächer Sütrak het zelf. De warmtepomp is ontwikkeld voor de eveneens nieuwe AC230 dak-airco-unit. De airco werkt op de conventionele manier maar maakt gebruik van het terugvoeren van lucht. Het maakt het ontwerp volgens Eberspächer Suetrak een stuk simpeler omdat er minder onderdelen nodig zijn. Het systeem heeft daarbij een minder merkbare overgang tussen koelen en verwarmen. Uitbreidingmodules voor bijvoorbeeld additionele verwarmingsplaten om de accu's te ontzien en warmtewisselaars om andere warmtebron-nen in het voertuig te gebruiken zijn optioneel. De AC230 is ontworpen om centraal op het dak te plaatsen van elektri-sche, hybride of trolley-bussen, waar gewicht en de verde-ling ervan van belang is.Daarnaast laat Eberspächer Sütrak op Busworld een nieu-we control-unit zien die is aan te sluiten via de Can-bus. Er bestaat zelfs een mogelijkheid om de control-unit aan te sturen via GPS-informatie om data voor onderhoud bin-nen te halen. De bediening is intuïtief, via een overzichtelijk scherm met 'automotive symbolen'. Deze control-unit is beschikbaar voor de bestaande airco-systemen van Eber-spächer Sütrak. (Rambla/Stand R-41)

AMF-Bruns is een Duits opbouwbedrijf dat in Nederland wordt vertegenwoor-digd door Peter Haarhuis van Smart-floor in Almelo. Het biedt een diversi-teit aan inrichtingen en knielsystemen

voor personenbusjes voor het vervoer van mindervaliden mensen. AMF-Bruns bestaat al meer dan vijftig jaar en is een echt familiebedrijf. Het bouwt per jaar zo'n 2500 bussen om, onder andere Ford Transit en heeft ook al een nieuwe Volkswagen Multivan T6 voorzien van een cassettelift, die hoogstwaarschijn-lijk op Busworld te zien zal zijn. Ook wordt een Mercedes-Benz Vito verwacht met een toegang via de achterdeuren en een flexibele indeling. AMF-Bruns beschikt over een eigen testlaborato-rium waar de nieuwe ontwikkelingen worden beproefd. (Hal 4, stand 441).

AMF-Bruns met Multivan T6 mét cassettelift op Busworld

20 /// NR. 03 /// OKTOBER 2015 TOURINGCAR&BUS

Mercedes-Benz presenteert op Busworld haar nieuwe Citaro NGT (aardgas). Volgens Mercedes-Benz is hij stil – 4 dBA stiller dan zijn dieselbroer – en heeft hij circa tien pro-cent lagere CO2-emissies. Gebruik van bio-gas reduceert deze uitstoot tot bijna nul. De nieuwe motor is de OM 936 G, die volgens de fabrikant vijftien tot twintig procent effi-ciënter met zijn brandstof omgaat. Hij levert 222 kW (302 pk) met 1200 Nm bij 1200-1600 tpm. De gastanks zijn gemaakt van compo-sietmateriaal en uiteraard bestand tegen hoge druk. Mercedes-Benz levert deze NGT-versie ook als de Citaro G geledebus. Ten opzichte van zijn voorganger biedt de nieuwe Citaro NGT ruimte aan 96 passa-

Temsa, de Turkse busbouwer uit Adana, komt naar Busworld met maar liefst zeven model-len. Twee ervan zijn nieuw. Een dubbele pri-meur dus. Er is een nieuwe MD7 die plaats biedt aan 33 passagiers en is uitgerust met veiligheidssystemen conform de Europe-se regelgeving, zoals die 1 november 2015 ingaat. Temsa meldt erbij dat ook het brand-stofverbruik aanzienlijk zou zijn terugge-bracht ten opzichte van zijn voorganger. Een

Volvo komt met 'dynamic steering'Volvo installeert haar nieuwe vinding, Volvo Dynamic Steering (VDS), op haar touringcar-lijn. In navolging van de implementatie ervan in 2013 in de Volvo Trucks. Met VDS krijgt de chauffeur een systeem waarbij de touringcar beter zijn koers moet kunnen vasthouden. Het werkt tevens comfortverhogend voor de pas-sagiers en verhoogt de veiligheid van de Volvo touringcars. VDS compenseert oneffenheden in het wegdek en helpt daarmee vibratie en onverwachte stuurbewegingen door die onef-fenheden te verminderen. Bij lage snelheden zorgt VDS er voor dat het sturen veel soepeler gaat, vooral bij achteruit rijden; Volvo noemt een percentage van 75 procent makkelijker. Ook op de Volvo stand zal de Volvo 7900 Elec-tric te zien zijn, haar eerste in serie geprodu-ceerde elektrische bus, die eerder al in Stock-holm met veel vertoon is gepresenteerd. Het opladen van de batterijen gebeurt via een netsnoer, recuperatie van remenergie of bij het halteren via een pantograaf. Zes minuten lading moeten hem voldoende energie geven voor een actieradius van tien kilometer.Sinds de introductie van haar hybride stads-bussen in 2010 heeft Volvo al meer dan 2200 bussen met een elektrische aandrijving ver-kocht. (Hal 5, stand 502).

Europese primeur is de touringcar Marathon, die een hoog comfortniveau combineert met een krachtige motor en 'slimme' technolo-gie. Het productaanbod van Temsa is hier-mee gegroeid van bussen van zeven meter tot dertien meter. Veder zullen er op de 1120 vierkante meter grote stand te zien zijn: MD 9, HD 13, LD 13 SB, LF 12 en MD 9 LE. Temsa levert aan 64 landen in de wereld. (Hal 7, stand 701)

Temsa toont twee nieuwelingen op Busworld

Nieuwe Citaro NGT giers tegenover 93 en in de Citaro G gelede versie 153 passagiers tegenover 149. (Hal 5, stand 501)

21TOURINGCAR&BUS /// NR. 03 /// OKTOBER 2015 ///