Teorijske perspektive Teorijske perspektive prouproučavanja međunarodnih čavanja međunarodnih

odnosaodnosaVrijednost teorijeVrijednost teorije::

Spoznajna Spoznajna (teorija omogućava (teorija omogućava pozitivno poznavanje realnosti pozitivno poznavanje realnosti

međunarodnih odnosa)međunarodnih odnosa)Normativna Normativna (omogućava (omogućava shvatanje realnosti m.o. i shvatanje realnosti m.o. i

odgovara na pitanje kakvi bi odgovara na pitanje kakvi bi trebalo da budu)trebalo da budu)

Politički instrumentPolitički instrument (teži da (teži da promijeni m.o, državnici promijeni m.o, državnici

prihvataju određeni koncept kao prihvataju određeni koncept kao zakonitost na osnovu koje se zakonitost na osnovu koje se

mora djelovati)mora djelovati)

Razlike Razlike istorijaistorija ↔ ↔ teorijateorija VVremenska uslovljenost ↔ remenska uslovljenost ↔

izvanvremenostizvanvremenost KKonkretan događaj ↔ opšti uzroci, onkretan događaj ↔ opšti uzroci,

posljedice, faktoriposljedice, faktori Skup prijedloga i koncepata koji Skup prijedloga i koncepata koji

teže da objasne određene teže da objasne određene fenomene definišući odnos između fenomene definišući odnos između koncepata, a osnovni cilj je koncepata, a osnovni cilj je predviđanje budućih fenomena.predviđanje budućih fenomena.

PPomaže u razumijevanju događaja jer omaže u razumijevanju događaja jer im daje smisao na nivou apstrakcijeim daje smisao na nivou apstrakcije

Generalne teorije, tj. Generalne teorije, tj. perspektive:perspektive:

Liberalno idealistička (kasnije Liberalno idealistička (kasnije neoliberalna)neoliberalna)

Realistička (kasnije Realistička (kasnije neorealistička)neorealistička)

Alternativne perspektive Alternativne perspektive (radikalizam,(radikalizam, neomarksizam)neomarksizam)

o KonstruktivizamKonstruktivizamo FeminizamFeminizam

Liberalizam: ljudska priroda je Liberalizam: ljudska priroda je dobra, zlo potiče iz društva, dobra, zlo potiče iz društva, države da se pomažu i čine jedne države da se pomažu i čine jedne drugima što manje zladrugima što manje zla

Temelji: Monteskje, Lok, Kant, Temelji: Monteskje, Lok, Kant, Ruso, Mil, Smit, RikardoRuso, Mil, Smit, Rikardo

Vrhunac: Stvaranje Lige naroda i Vrhunac: Stvaranje Lige naroda i kraj Hladnog ratakraj Hladnog rata

Kriza: Drugi svjetski rat i Hladni Kriza: Drugi svjetski rat i Hladni ratrat

Ekonomska dimenzija (međunarodna Ekonomska dimenzija (međunarodna trgovina)trgovina)

Normativna (međunarodno pravo)Normativna (međunarodno pravo) Etička (međunarodni moral)Etička (međunarodni moral) Tehnološka (televizija,Tehnološka (televizija, internet...)internet...) Tri pogleda na reforme:Tri pogleda na reforme: izgradnja međunarodnih institucija izgradnja međunarodnih institucija

(Liga naroda)(Liga naroda) pravna regulativa (Stalni sud pravna regulativa (Stalni sud

m.pravde, Brijan-Kelogov pakt)m.pravde, Brijan-Kelogov pakt) razoružanje (Vašingtonska i razoružanje (Vašingtonska i

Londonska konferencija)Londonska konferencija)

Norman EndželNorman Endžel, , Velika iluzija Velika iluzija (1909)(1909)

Tijesna povezanost privreda Tijesna povezanost privreda (interdependance)(interdependance) sprječava sprječava započinjanje oružanog konfliktazapočinjanje oružanog konflikta

Iza vojne sile ne stoji nužno i Iza vojne sile ne stoji nužno i ekonomska, i obratno. Primjer: ekonomska, i obratno. Primjer: Rusija, BelgijaRusija, Belgija

Racionalna ekonomska logika Racionalna ekonomska logika ↔↔ iracionalni nacionalizamiracionalni nacionalizam

NeoliberalizamNeoliberalizam: Robert K: Robert Kiiohejn i ohejn i Džozef NajDžozef Naj

Ekonomija je motorna snaga svijeta, Ekonomija je motorna snaga svijeta, važnost dobijaju pravni i ekonomski važnost dobijaju pravni i ekonomski instrumenti, a sila gubi na značajuinstrumenti, a sila gubi na značaju

Pored države, subjekti su razne Pored države, subjekti su razne vrste međunarodnih organizacija, vrste međunarodnih organizacija, kao i unutardržavni regioni. Država kao i unutardržavni regioni. Država nije jedini akter, i potire se klasičnnije jedini akter, i potire se klasičnaa podjelpodjelaa na spoljnu i unutrašnju na spoljnu i unutrašnju politiku. Država je i sama politiku. Država je i sama sastavljena od konglomerata aktera.sastavljena od konglomerata aktera.

Transnacionalni okvir odnosa (a ne Transnacionalni okvir odnosa (a ne blokovski) i uzajamna blokovski) i uzajamna međuzavisnostmeđuzavisnost

Dva značajna koncepta kojDva značajna koncepta kojaa uvode uvode neoliberali:neoliberali:

SloSložena međuzavisnostžena međuzavisnost, koja je u , koja je u izvjesnom smislu predvidjela izvjesnom smislu predvidjela proces globalizacijeproces globalizacije

Međunarodni režimiMeđunarodni režimi, stvoreni sa , stvoreni sa željom da u određenim slučajevima željom da u određenim slučajevima regulišu međunarodnu aktivnost-regulišu međunarodnu aktivnost-prihvatanje načela, normi i pravila prihvatanje načela, normi i pravila u određenoj oblasti (izvoz nafte, u određenoj oblasti (izvoz nafte, međ.trgovina u STO, odlaganje međ.trgovina u STO, odlaganje otpada, neširenje naoružanja...)otpada, neširenje naoružanja...)

Nakon Hladnog rata:Nakon Hladnog rata: Teorije demokratskog mira: Teorije demokratskog mira:

demokratije ne ratuju među sobomdemokratije ne ratuju među sobom Transnacionalne institucije Transnacionalne institucije

onemogućavaju izbijanje sukobaonemogućavaju izbijanje sukoba Frensis Fukujama: Uslovi za Frensis Fukujama: Uslovi za

univerzalizaciju zapadnih univerzalizaciju zapadnih liberalnih demokratija kao liberalnih demokratija kao konačnog oblika vladanja; lokalni konačnog oblika vladanja; lokalni konflikti ostaju, ali isključen je konflikti ostaju, ali isključen je svjetski konfliktsvjetski konflikt

Kritika liberalizma:Kritika liberalizma: Naglašavanje teze o smanjenju nasilja Naglašavanje teze o smanjenju nasilja

što ne nailazi na empirijsku potvrdušto ne nailazi na empirijsku potvrdu Preveliko isticanje privrede, tehničkog Preveliko isticanje privrede, tehničkog

napretka, normi i režima u visokoj napretka, normi i režima u visokoj politici, naspram i u miru prisutne politici, naspram i u miru prisutne bezbjednosne problematikebezbjednosne problematike

Insistiranje na međuzavisnosti koje je Insistiranje na međuzavisnosti koje je prenaglašeno s obzirom na njenu prenaglašeno s obzirom na njenu asimetričnostasimetričnost

Isticanje da države nijesu jedini akteri, Isticanje da države nijesu jedini akteri, pri čemu se zaboravlja da one sudjeluju pri čemu se zaboravlja da one sudjeluju i u stvaranju drugih oblika i u stvaranju drugih oblika institucionalnog djelovanja institucionalnog djelovanja (organizacija,(organizacija, režima...)režima...)

RealizamRealizam: : Pojedinci su Pojedinci su organizovani u države i svaka organizovani u države i svaka država teži da maksimalno država teži da maksimalno ostvari svoje interese ostvari svoje interese definisane u silidefinisane u sili

Preteče: Tukidid, Sveti Preteče: Tukidid, Sveti Avgustin; predstavnici: Hans Avgustin; predstavnici: Hans Morgentau, Džorž Kenan, Henri Morgentau, Džorž Kenan, Henri KisindžerKisindžer

Zajedničko svim realistima: Zajedničko svim realistima: AAutonomna država kao glavni akterutonomna država kao glavni akter MMeđunarodni sistem u kome one eđunarodni sistem u kome one

djeluju je anarhičan, a anarhija nije djeluju je anarhičan, a anarhija nije vezana za neku vremensku etapu vezana za neku vremensku etapu već je stalna karakteristika odnosaveć je stalna karakteristika odnosa

GGlavna kategorija koja dominira lavna kategorija koja dominira m.o. je sila m.o. je sila

Gotovo da nema sile koja ne bi bila Gotovo da nema sile koja ne bi bila identifikovana sa vojnim identifikovana sa vojnim instrumentima djelovanjainstrumentima djelovanja

Edvard KarEdvard Kar, , DDvadesetogovadesetogodišnja krizadišnja kriza Napada Endžela nazivajući Napada Endžela nazivajući

liberalizam utopizmomliberalizam utopizmom Liberali-utopisti žele radikalne Liberali-utopisti žele radikalne

promjene, i izgradnju nekog novog promjene, i izgradnju nekog novog svijeta, realisti su čvrsto postavljeni svijeta, realisti su čvrsto postavljeni na praksi i realnostima života, nastoje na praksi i realnostima života, nastoje da spoznaju svijet, ne da ga radikalno da spoznaju svijet, ne da ga radikalno mijenjajumijenjaju

Slobodna trgovina se ne može shvatiti Slobodna trgovina se ne može shvatiti bez faktora sile-V.Britanija joj je težila bez faktora sile-V.Britanija joj je težila radi svojih interesa, nasuprot nekim radi svojih interesa, nasuprot nekim slabijim državamaslabijim državama

NeorealizamNeorealizam Realizam zanemaruje jačanje liberalnih Realizam zanemaruje jačanje liberalnih

institucija, moralna načela, rast institucija, moralna načela, rast neograničenih vojnih izdataka...neograničenih vojnih izdataka...

Kenet VolcKenet Volc ( (Teorija međunarodne politikeTeorija međunarodne politike) ) strukture država, sila nije samo vojnastrukture država, sila nije samo vojna

Beri BuzanBeri Buzan: “zrela anarhija” koja je podložna : “zrela anarhija” koja je podložna regulisanju od strane zapadnih demokratija regulisanju od strane zapadnih demokratija koje su jemstvo međunarodne sigurnostikoje su jemstvo međunarodne sigurnosti

Robert GilpinRobert Gilpin: značenje ekonomskog dijela : značenje ekonomskog dijela sile kao osnovni pokazatelj; hegemoni su sile kao osnovni pokazatelj; hegemoni su kroz istoriju padali zbog tendencije da kroz istoriju padali zbog tendencije da previše troše, premalo investiraju; na bazpreviše troše, premalo investiraju; na bazii modernije tehnologije nakon izazova dolazi modernije tehnologije nakon izazova dolazi novi hegemonnovi hegemon

Kritika:Kritika: PPreveliko isticanje državereveliko isticanje države OOpravdava postojeći sistem i ne pravdava postojeći sistem i ne

traži reformetraži reforme ZZaboravlja ili negira postojanje i aboravlja ili negira postojanje i

ekonomskih i pravnih normiekonomskih i pravnih normi ZZapostavlja saradnju naspram apostavlja saradnju naspram

stalnog konfliktastalnog konflikta NNe uočava povećanu e uočava povećanu

međuzavisnost država koja vodi ka međuzavisnost država koja vodi ka stvaranju međunarodnih institucijastvaranju međunarodnih institucija

RadikalizamRadikalizam: različite škole, ali zajedničko je : različite škole, ali zajedničko je shvatanje značaja ekonomijeshvatanje značaja ekonomije

U V. Britaniji termin-U V. Britaniji termin-revolucionarizamrevolucionarizam-odnosi -odnosi se na vjerske ratove u Evropi, marksističke se na vjerske ratove u Evropi, marksističke ideje, religijski fundamentalizamideje, religijski fundamentalizam

Imperijalizam kao hijeraImperijalizam kao hijerarrhični međunarodni hični međunarodni sistem koji favorizuje neke države, sistem koji favorizuje neke države, organizacije i pojedince na štetu drugih. organizacije i pojedince na štetu drugih. Multinacionalne kompanije i banke-glavni Multinacionalne kompanije i banke-glavni centri moći u nerazvijenim državama-centri moći u nerazvijenim državama-neokolonijalizam. Sukob saraneokolonijalizam. Sukob saraddnje i sukoba nje i sukoba među državama se prebacuje na konflikt i među državama se prebacuje na konflikt i saradnju među klasama.saradnju među klasama.

Analiza odnosa unutar države i značaja Analiza odnosa unutar države i značaja ekonomskih činilaca čini ove teorijske ekonomskih činilaca čini ove teorijske perspektive i dalje važnim iako su izgubile na perspektive i dalje važnim iako su izgubile na ranijem značaju nakon raspada socijalističkog ranijem značaju nakon raspada socijalističkog sistemasistema

Teorija zavisnosti –Teorija zavisnosti – Raul Prebiš Raul Prebiš Svjetski sistem je podijeljen na centar i Svjetski sistem je podijeljen na centar i

periferiju, a razdjelnica je pristup periferiju, a razdjelnica je pristup modernim tehnologijamamodernim tehnologijama

Centar prihvata najmodernije Centar prihvata najmodernije tehnologije, čija primjena donosi najveći tehnologije, čija primjena donosi najveći profitprofit

Empirijska osnova-južnoamerička Empirijska osnova-južnoamerička iskustvaiskustva

Teza o istupanju periferije iz svjetskog Teza o istupanju periferije iz svjetskog kapitalističkog sistema danas, nakon kapitalističkog sistema danas, nakon propasti real-socijalizma kao propasti real-socijalizma kao alternative, nije realno ostvarivaalternative, nije realno ostvariva

Imanuel VolerstinImanuel Volerstin: centralna kategorija : centralna kategorija je svjetska kapitalistička perspektiva, a je svjetska kapitalistička perspektiva, a sistem međunarodnih odnosa je sistem međunarodnih odnosa je jedinstven kapitalistički sistemjedinstven kapitalistički sistem

CCentralne-razvijene regije, entralne-razvijene regije, poluperiferija, periferija (daje sirovine poluperiferija, periferija (daje sirovine i neškolovanu radnu snagu)i neškolovanu radnu snagu)

Stalna utakmica između kratkoročnih Stalna utakmica između kratkoročnih interesa (maksimalizacija profita) i interesa (maksimalizacija profita) i dugoročnih (stabilni rast). Kratkoročni dugoročnih (stabilni rast). Kratkoročni pretežu što rezultira geografskom pretežu što rezultira geografskom ekspanzijom kapitala ekspanzijom kapitala kojakoja otvara novu otvara novu eksploataciju radnika.eksploataciju radnika.

Države su suprotstavljene i među Države su suprotstavljene i među njima djeluje ravnoteža snaganjima djeluje ravnoteža snaga

Pojavljuje se država koja želi da Pojavljuje se država koja želi da dominira i preuzima ulogu dominira i preuzima ulogu hegemona. Hegemon ima prednost hegemona. Hegemon ima prednost u tri područja: poljoprivredno-u tri područja: poljoprivredno-industrijskom, trgovačkom i industrijskom, trgovačkom i finansijskomfinansijskom

• Holandija (1620-1673) pomorska Holandija (1620-1673) pomorska flotaflota

• Velika Britanija (1815-1873)Velika Britanija (1815-1873)• SAD (1945-1967)SAD (1945-1967)

KonstruktivizamKonstruktivizam: nema jedinstvenu : nema jedinstvenu kategoriju, unaprijed odbija stvaranje kategoriju, unaprijed odbija stvaranje jedne jedinstvene teorije m.o.jedne jedinstvene teorije m.o.

““TTeoretisanje o teoriji”eoretisanje o teoriji” UUvodvodii nove koncepte koji se odnose nove koncepte koji se odnose

na etnicitet ili rod, što je novo u m.o.na etnicitet ili rod, što je novo u m.o. Svijet je društvena konstrukcija koja Svijet je društvena konstrukcija koja

se stalno mijenjase stalno mijenja NNe treba da objašnjava stvarnost, već e treba da objašnjava stvarnost, već

da je aktivno mijenja (da je aktivno mijenja (Aleksandar Aleksandar VentVent))

SSnaga kulture, jezika i ideja dobija na naga kulture, jezika i ideja dobija na značajuznačaju

FeminizamFeminizam – od 1960-ih godina u prvi plan – od 1960-ih godina u prvi plan se postavlja pitanje nejednakosti polovase postavlja pitanje nejednakosti polova

Odlučan napad na isključenje žena iz Odlučan napad na isključenje žena iz diskusija o javnim i međunarodnim diskusija o javnim i međunarodnim odnosimaodnosima

Različiti pristupi:Različiti pristupi: NeomarksističkiNeomarksistički-polna eksploatacija-polna eksploatacija PostkolonijalniPostkolonijalni-obespravljenost u zemljama -obespravljenost u zemljama

u razvojuu razvoju PsihoanalitičkiPsihoanalitički-ističe jednakost ljudskog -ističe jednakost ljudskog

rodaroda Radikalni feminizamRadikalni feminizam-radikalno za punu -radikalno za punu

zastupljenost i ravnopravnostzastupljenost i ravnopravnost

Kritika alternativnih perspektiva:Kritika alternativnih perspektiva: Neomarskizam je previše vezan za Neomarskizam je previše vezan za

klasne odnose gubeći iz vida ulogu klasne odnose gubeći iz vida ulogu država i drugih aktera m.o.država i drugih aktera m.o.

Konstruktivizam ne nudi svoj model Konstruktivizam ne nudi svoj model empirijskog istraživanja, a previše se empirijskog istraživanja, a previše se temelji na metateoriji i filozofskim temelji na metateoriji i filozofskim raspravama, ne pomažući mnogo boljem raspravama, ne pomažući mnogo boljem razumijevanju m.o.razumijevanju m.o.

Feminizam treba da krene dalje od Feminizam treba da krene dalje od kritike neravnopravnosti i nepravednosti kritike neravnopravnosti i nepravednosti svijeta ka konkretnim pitanjima vezanim svijeta ka konkretnim pitanjima vezanim za m.o. i djelovanje ženaza m.o. i djelovanje žena