PENDAPAT TENTANG

FONOLOGI

• Bidang yang menentukan

sistem bunyi satu-satu bahasa

dengan berdasarkan jenis-jenis

bunyi sama ada bunyi itu

distingtif atau tidak distingtif.

Nik Hassan

Basri Nik Ab

Kadir

(2005:39)

• Bidang fonologi yang

mengkaji sistem bunyi yang

tertentu dalam pertuturan,

khusus bagi sesuatu bahasa.

Raminah Hji

Sabran dan

Rahim Syam

(1985)

• Fonologi bermaksud sistem

bunyi di mana setiap bahasa di

dunia ini mempunyai sistem

bunyi atau fonologi sesuatu

bahasa itu mencakupi aspek

seperti sebutan, tekanan dan

aliran ucapan.

Abdul

Aziz

Abdul

Talib

• Fonologi merupakan bidang yang

mengkaji bunyi-bunyi bahasa

secara am menggunakan kriteria-

kriteria linguistik untuk

pembahagian dan penjenisan

bahan-bahan yang dikutip dalam

bidang fonetik.

Siti Hajar

Hj Abdul

Aziz

FONOLOGI

Phone

(bunyi bahasa)

Logic

(ilmu

pengetahuan)

Phonology

(cabang ilmu

bahasa yang

meneliti bunyi-

bunyi bahasa

yang diucapkan

oleh manusia dan

fungsinya dalam

sistem bunyi

bahasa.)

DEFINISI LAIN

Kamus

Linguistik

(1997:76)

• Cabang linguistik yang mengkaji

bunyi bunyi bahasa dan fungsinya di

dalam sistem bunyi bahasa.

Bertujuan untuk menunjukkan pola

bunyi distingtif di dalam sesuatu

bahasa.

Kamus

Dewan Edisi

Keempat

(2005:39)

• Kajian tentang bunyi

sebutan dalam sesuatu

bahasa.

FONEMIK

Fonemik ialah salah satu cabang yang

menganalisis sistem sesuatu bahasa secara

sinkronik, iaitu pada sesuatu masa tertentu. Tujuan

kajian ialah untuk mengenal pasti fonem-fonem

dalam sesuatu masa tertentu. Tujuan kajian ialah

untuk mengenal sistem ejaan atau tulisan bagi

bahasa tersebut.

Menurut Kamus Linguistik (1997:75) fonemik ialah

cabang fonologi yang menitikberatkan analisis

sistem bunyi sesuatu bahasa secara sinkronik,

khususnya untuk menghasilkan sistem tulisan,

berbanding dengan fonologi diakronik atau sejarah

(fonematik).

Kamus Dewan Edisi Keempat (2005:414) pula

memdefinisikan fonemik sebagai yang berkenaan

fonem atau kajian linguistik tentang fonem.

Nik Hassan Basri Nik Ab Kadir (2005:39) pula

mengatakan bahawa fonemik ialah ilmu yang

mempunyai kaitan yang erat dengan bidang fonetik

kerana kedua-duanya mengkaji bunyi-bunyi bahasa.

Bidang ini bertugas untuk menganalisis data-data

bunyi yang dikumpul oleh bidang fonetik untuk

mengkelaskan satu fonem.

FONETIKFONETIKFONETIKFONETIK

Kamus linguistik : pengkajian tentang bunyi yang dihasilkan oleh manusia, bunyi bahasa, bunyi

bukan bahasa dan bunyi pinggiran danpengkajian itu memberikan lambang fonetik

untuk bunyi-bunyi tersebut

Kamus dewan edisi keempat : ilmubahasa yang berkaitan denganpenyebutan dan lambang yang

menunjukkan sebutannya

Nik Hassan Basri Nik Ab Kadir : ilmuyang mengkaji segala bunyi bahasa dan

memberi lambang-lambangfonetikyang dilyulis dalam kurungan []

The world book of dictionary : the body of speech sounds of any

one language, and their relation to one another

Kamus linguistik : ilmu yang menyelidiki penghasilan,

penyampaian danpenerimaan bunyi bahasa

Marsono : ilmu yang menyelidiki bunyi-bunyi

bahasa tanpa melihat fungsibunyi itu sebagai pembeza

makna dalam sesuatu bahasa

W. Bright (International Encyclopediaof

Linguistics) : the study of the physical characteristic of human speech sounds

Abdullah Hassan : fonetik amnya ialahpengkajian terhadapunsur-unsur dalam

bentuk bunyi

CABANG FONETIKCABANG FONETIKCABANG FONETIKCABANG FONETIK

Artikulasi

AuditoriAkustik

Fonetik Dan Fonologi Bahasa

Melayu

Bidang pengajian yang melibatkan pengkajianterhadap bunyi-bunyi bahasa dan fungsi-fungsi bunyibahasa dalam BM

Meliputi bidang bagaimana bunyi-bunyi dihasilkan

Contohnya : vokal , konsonan , diftong ,

FONEMKamus linguistik : unit terkecil abstrak yang membezakan makna

Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hassan Basri Nik Ab Kadir : unit bunyi yang terkecil membezakan makna dan dilihat pada

pasangan minimal

Paitoon M. Chaiyanara : gabungan ciri distingtif artikulasi danakustik bagi sesuatu bunyi .

Alofon�Berdasarkan Kamus Linguistik (1997:9) alofon atau

allophone ialah kelainan bunyi yang merupakan anggota

daripada satu fonem.

� Persekitaran yang saling melengkapi atau dalam

keadaan kelainan bebas yang menentukan kedudukan

bunyi tersebut.

� Misalnya, bunyi /k/ dan / Ɂ/ dikatakan alofon yang

saling melengkapi dalam /kokoɁ/ kokok.

� Bunyi /k/ tidak boleh berada dibahagian akhir contoh

tersebut.

�Bunyi /a/ dan /ə/ pula dikatakan dalam keadaan

kelainan bebas iaitu:Papaya : /papaja/ atau Papaya : /pəpaja/

Sambungan…

�Pada lingkungan tertentu bunyi /a/ dan /ə/

dalam contoh berikut tidak mengubah makna.

�Paitoon M. Chaiyanara (2006:108)

mentakrifkan alofon sebagai unsur bunyi yang

memiliki ciri-ciri fonetik tambahan khusus.

�Beliau menambah lagi, fonem-fonem

konsonan letupan dalam bahasa Melayu

memiliki alofon seperti yang berikut:

�1. Fonem /p/ memiliki dua alofon iaitu /p/

dan /p>/

�2. Fonem /t/ memiliki dua alofon, iaitu /t/

dan /t>/

�3. Fonem /k/ memiliki dua alofon, iaitu /k/

dan / Ɂ>/ atau /k>/

�4. Fonem / Ɂ/ memiliki dua alofon, iaitu /

Ɂ/

�5. Fonem /b/ memiliki dua alofon, iaitu /b/

�6. Fonem /d/ memiliki dua alofon, iaitu /d/

�7. Fonem /g/ memiliki dua alofon, iaitu /g/

�Menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nik

Hassan Basri Nik Ab Kadir (2012) pula alofon

ialah anggota daripada satu fonem.

� Alofon juga merupakan kelainan bunyi

antara satu sama lain tetapi masih tergolong

di dalam satu fonem.

�Perkara ini disebabkan akibat terpengaruh

oleh bunyi tertentu sama ada yang sebelum

atau selepas daripadanya.

a) Dalam bahasa Melayu mempunyai beberapa alofon kerana

pengaruh oleh bunyi di sekitarnya.

Misalnya : fonem /k/

i) /k/ : /kiri/

ii)/kw/ atau /wk/ : [#kwuda#] atau [#wkuda#]

iii) / Ɂ/ : /kakaɁ/

b) Bunyi yang bervariasi bebas

� bunyi-bunyi itu walaupun berbeza dalam perkataan tertentu

tetapi tidak membawa makna yang berbeza atau dalam erti

kata lain maknanya tetap sama

Misalnya : /faham/ dengan /paham/

/agama/, /ugama/ dan /igama/

Pasangan Minimal

�Kamus Linguistik (1997:172) mendefinisikan pasangan

minimal sebagai dua butir linguistik yang hanya berbeza

pada satu unit.

� Menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hassan

Basri Nik Ab Kadir (2012) pasangan minimal ialah

pasangan terkecil perkataan, iaitu pasangan perkataan

yang hampir sama dari segi sebutan dan juga cara

menghasilkan bunyi perkataan tersebut tetapi wujud

perbezaan fonem yang membezakan makna antara

perkataan tersebut.

Pasangan

Minimal

Transkripsi

Fonetik

paku baku [#pawku#] [#bawku#]

bila bela [#bila#] [#bela#]

bawang bayang [#bawaŋ#] [#bajaŋ#]

Bervariasi Bebas

�Menurut Kamus Linguistik (1997:124) kelainan bebas

atau free variation, free alternant, facultative variant

ialah keadaan hadirnya dua unsur linguistik atau lebih

dalam lingkungan yang sama tanpa membezakan makna.

BERVARIASI BEBAS

�Menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hasssan

Basri Nik Ab Kadir bervariasi bebas ialah istilah yang

digunakan bagi dua bunyi yang berbeza secara fonetik

yang hadir pada lingkungan yang sama dalam perkataan

dan bunyi itu boleh saling berganti antara satu sama lain

tetapi tidak membezakan makna.

�Misalnya, /fikir/ dengan /pikir/, /eloɁ/ dengan /εloɁ/

dan /oraŋ/ dengan /ɔraŋ/

Beralternasi bebas

�Menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hassan

Basri Nik Ab Kadir (2012) beralternasi bebas ialah

istilah yang digunakan bagi bunyi yang sudah

bertaraf fonem, tetapi tidak boleh digunakan secara

bertukar ganti dalam perkataan tertentu pada

lingkungan yang sama.

�Beralternasi bebas tidak membezakan makna.

�Misalnya, fonem /a/,/i/ dan /u/ yang hadir pada

perkataan : /agama/, /ugama/ dan /igama/ (tetapi

tidak membezakan makna.)

SALING MELENGKAPI

Menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nik

Hassan Basri Nik Ab Kadir (2012) istilah saling

melengkapi juga dikenali sebagai distribusi

komplementar , iaitu lingkungan atau tempat

yang dihadiri (diisi) oleh satu anggota bunyi

daripada satu- satu fonem dan lingkungan atau

tempat itu tidak boleh dihadiri (diisi) oleh

anggota bunyi yang lain daripada fonem yang

sama dalam perkataan.

Hal ini bermakna , bunyi tersebut mempunyai

tempat (lingkungan) tertentu yang boleh

dihadiri atau dilengkapinya.

Contohnya , bunyi /k/ dalam perkataan kakak

/#kakaʔ#/ [#kakaʔ#] . Bunyi /k/ boleh hadir

hanya pada awal suku kata (koda) , manakala

bunyi /ʔ/ pula boleh hadir pada lingkungan

akhir suku kata (onset) sahaja.

Tulisan Rumi Transkripsi Fonemik Transkripsi Fonetik

bengkok /#benkoʔ#/ [#benwkoʔ#]

bengkak /#bengkaʔ#/ [#bengkaʔ#]

kanak – kanak /#kanaʔ kanaʔ#/ [#kanaʔ Kanaʔ#]

pokok /#pokoʔ#/ [#pokoʔ#]

pekak /#pekaʔ#/ [#pekaʔ#]

songkok /#songkoʔ#/ [#songkoʔ#]

Kehadiran bunyi /k/ dan /ʔ/ pada tempat tertentu ini boleh terdapat

dalam banyak perkataan lain dalam bahasa Melayu.Misalnya :

Oleh sebab tempat atau lingkungan yang boleh

diisi oleh /k/ dan /ʔ/ ialah tempat yang

tertentu sahaja , maka bunyi /k/ dan /ʔ/

dikatakan saling melengkapi .

Oleh hal yang demikian , bunyi /k/ dan /ʔ/

ialah alofon – alofon kepada fonem /k/ .

KESAMAAN FONETIS

Menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hassan

Basri Nik Ab Kadir (2012) kesamaan fonetis

merupakan satu kaedah atau kriteria yang

digunakan untuk menentukan sama ada bunyi –

bunyi itu merupakan alofon – alofon kepada satu

fonem.

Kaedah lain untuk menentukan alofon – alofon

kepada satu fonem ialah saling melengkapi

(distribusi komplementar) seperti yang dihuraikan

di atas .

Bunyi kesamaan fonetis ialah bunyi yang

mempunyai sifat fonetis yang sama.Bunyi

kesamaan fonetis ini boleh terjadi dengan

cara bunyi tertentu yang mendapat

pengaruh artikulasi tambahan

(koartikulasi) seperti :

→ pembibiran

→ penyegauan (penasalan)

→ pengelelangitkerasan

→ pengglotisan

Contohnya bunyi [k] dengan bunyi [wk] atau

[kw] (/k/ yang mendapat pengaruh

pembibiran) yang terdapat pada perkataan

kawan /#kawan #/ [#kawan#] dan buku

/#buku#/ [#wbuwku#] merupakan bunyi yang

mempunyai kesamaan fonetis ([k] , dan [wk]).

Oleh hal yang demikian , [k] dan [wk] ialah

alofon kepada fonem yang sama , iaitu /k/ .

Begitu juga dengan vocal [a] dalam perkataan

dalam /#dalam#/ [#dalam#] dan [ã] sengauan

(nasalisasi) dalam perkataan malam

/#malam#/ [#malam#] juga merupakan bunyi

yang mempunyai kesamaan fonetis ([a] yang

pertama merupakan vokal biasa sedangkan

vokal [ã] yang satu lagi adalah sengauan).

Oleh itu , bunyi [a] biasa dan bunyi [ã] yang

disengaukan itu dikatakn bunyi yang

mempunyai kesamaan fonetis.

Dalam bahasa Inggeris, terdapat juga bunyi yang

mempunyai kesamaan fonetis misalnya bunyi /p/ yang

mendapat pengaruh koartikulasi hembusan seperti dalam

perkataan /#pen#/ [# phen #] mempunyai kesamaan

fonetis dengan /p/ yang tidak dihembus , yang berada

pada akhir kata dalam perkataan top /#top#/ [# wtop #].

Oleh hal yang demikian , bunyi [ph] (yang mengiringi

oleh hembusan ) dengan [p] (yang tidak dihembuskan )

ialah alofon- alofon kepada fonem /p/.

VOKAL RANGKAP

Menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hassan

Basri Nik Abdul Kadir (2012) fonem vokal rangkap

atau dikenali juga sebagai deretan vokal ialah

fonem yang hadir berturut – turut dalam satu –

satu perkataan .

Fonem vokal rangkap ini berbeza dengan

diftong . Vokal rangkap ialah vokal penuh yang

diucapkan secara sepenuhnya tiap – tiap satu

dalam perkataan.Contohnya ,

Tulisan Rumi Transkripsi Fonemik Transkripsi Fonetik

dia /#dia#/ [#dija#]

kuih /#kueh#/ [#wkuweh#]

cuit /#čuit#/ [#wčuwit#]

bau /#bau#/ [#bahu#]

jauh /#ǰauh#/ [#ǰahuh#]

kaum /#kaum#/ [#kaʔum#]

lauk /#lauʔ#/ [#laʔuʔ#]

Sedangkan diftong ialah dua vokal yang hadir

berturut – turut dalam perkataan tetapi cara

penghasilan diftong itu berbeza .

Diftong dihasilkan dengan cara satu vocal

diucapkan sepenuhnya sedangkan yang satu lagi

diucapkan separuh sahaja.

Kaedah menghasilkan diftong pula melibatkan

berlakunya geluncuran .

Hal ini bermakna semasa menghasilkan bunyi

vokal penuh , kedudukan lidah kemudiaannya

berubah dan geluncur kepada bunyi vokal lain.

Misalnya :

Tulisan Rumi Transkripsi Fonemik Transkripsi Fonetik

amboi

/#amboi#/ [#ʔamwboĭ#]

sampai /#sampai#/ [#sampaĭ#]

kerbau /#kerbau#/ [#kerbaȗ#]

FONEM KONSONAN RANGKAP

Menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nik

Hassan Basri Nik Abdul Kadir (2012) fonem

konsonan rangkap ialah dua konsonan yang hadir

berturutan dalam satu perkataan .

Konsonan rangkap tidak terdapat dalam bahasa

Melayu jati kecuali dalam kata – kata pinjaman

dalam bahasa Jawa dan bahasa Inggeris .

Dalam perkataan Inggeris , terdapat

banyak perkataan yang memakai

fonem konsonan rangkap

ini.Antaranya perkataan creep ,

clock, cloth , bring , brief , steep dan

stop.

Konsonan rangkap dalam bahasa

Melayu terdapat dalam perkataan -

perkataan pinjaman yang dipinjam

daripada bahasa Jawa dan Inggeris

seperti blok , draf , drama , prihatin ,

proses , projek dan sebagainya.