BOSNA & HERCEGOV]}!!, UN!VERZITET U SARAJEVU MEDICINSKI FAKULTET

SKRIPTA IZ OPSTE PATOLOGIJE PO PITANJIMA

by

Sadrzaj:

POGLAVLJE 1 . OSTECENJE CELlJE, POGLAVLJE 2. UPALA I REPARACIJA, POGLAVLJE 3. NOVOTVOREVINE,POGLAVLJE 4. RAZVOJNE I GENETSKE BOLESTI, POGLAVLJE 5. HEMODINAMSKI POREMECAJI, POGLAVLJE6. IMUNOPATOLOGIJA.

Sarajevo, 01.03.2006.

T

Predgovor:

Kao koautor na ovom fenomenalnom textu, na pocetku bih zelio da istaknem fantastîcnu predanost i kolegijalnost glavnog autora "SKRlPTE IZ OPSTE PATOLOGIJE PO PITANJIMA", te da se ujedno zahvalim u ime svih koji jos uvijek nisu apsolvirali ovo gradivo, na svesrdnoj pomoci, trudu i utrosenom dragocjenom vremenu.

Nadam se da ce citaoci obratiti paznju na kvalitet samog texta, te da se nece previse buniti zbog tehnickih nedostataka. Naime, u ovoj skripti necete naci slova "é, c, s, z, "jer su ta slova "nepoznata" na kompjuteru na kojem je ova skripta kucana.

Neki odgovori nedostaju, te bih molio studente da se puno ne sjekiraju (skupe susjekire) i da sami potraze odgovore u odgovarajucoj literaturi. Razloga je vise zbog kojih odgovori nedostaju. Neki odgovori su suvise komplexni i teski za prezentiratî, neki su preopsimi, a neki su strasno dosadni te ihje autor jednostavno preskocio.

Na kraju, zelio bih zahvaliti svima koji su pomogli da ova "SKRlPTA IZ OPSTE PATOLOGUE PO PITANJIMA", ugleda svijetlo dana.

K

•

_j

1

1 OPISATI OSNOVNE CITOPLAZMATSKE ORGANELE, NJIHOVU FUNKCIJU I PROMJENE KOJE NASTAJU PRILIKOM OSTECENJA CELIJA??? .

Literatura; Opsta patologija Kopac!

2 NABROJTE UZROKE OSTECENJA CELIJA l ZA SVAKI NAVESTI KLINICKI PRIMJER???

Celija je samostalan organizam i kao takva dugo moze da svoju funkcju i metabolizamprilagodjava promjenama i ostecenjima kojima je izlozena iz vanjske sredine. Sve dok ostecenja ne postanu prejaka celija je u stanju da odrzi svoje funkcije i metabolicke procese i to nazivamo normalnom homeostazom. Kada uticaji iz vanjske sredine nadvladaju mehanizme odbrane i prilagodjavanja celije, tada nastupaju ostecenja. Razliciti uzroci koji dovode do ostecenja celije mogu se podijeliti na nekoliko grupa:

1. Hipoxija -je vazan uzrok ostecenja celije i ona djeluje na celijsku aerobnu oxidativnurespiraciju. Hipoxija moze nastati u nekoliko slucajeva:

kod ishemije kada arterijski tok iii venska drenaza budu oslabljeni iii potpuno prekinuti zbog bolesti zile iii razlicitih tromba;

- nedovoljne oxidacije zbog kardiorespiratome insuficijencije;- gubitka oxigenacijskog kapaciteta krvi, sto se srece ko anemija iii u trovanju sa CO.2. Hemikalije i lijekovi - razlicite hemikalije i Iijekovi mogu dovesti do celijskog

prilagodjavanja, ostecenja iii smrti. Oni svoje djelovanje ispoljavaju napadajuci vitalne celijske funkcije kao sto je permeabilnost membrane, osmotska homeostaza, gradja enzima iii kofaktora. Primjer: glukoza u povecanoj koncentraciji dovodi do poremecaja osmotske homeostaze celije sto moze uzrokovati njenu smrt.

3. Fizikalni uzroci - trauma, extremne promjene temperature, promjene atmosferskog pritiska, zracenje, elektricna energija, uzokuju razlicita ostecenja na celijama.

4. Mikrobioloski uzrocnici - obuhvataju cijeli niz organizama od submikroskopskih virusa do pantljicara koji svojim prisustvom iii toxinima ostecuju .celije. Primjer: enzimi nekih bakterija dovode do raspada celijske membrane i celijske smrti.

5. Imunoloske reakcije - u nekim slucajevima imunoloske reakcije stetno djeluju na celije. Primjer: anfilakticka reakcija protiv stranih proteina, zatim reakcije protiv endogenih antitijela koje dovode do nastanka autoimunih bolesti.

6. Genetski nedostaci - mogu dovesti do krupnih poremecaja na nivou cijelog organizma (Down sindrom) iii mogu dovesti do poremecaja u grafiji celijskih bjelancevina. Primjer: stvaranje hemoglobina S u anemiji srpastih celija.

7. Poremecaji prehrane - takodje su jedan od vodecih uzroka ostecenja celije. Primjer: manjak bjelancevina, avitaminoze, ishrana bogata mastima i ugljikohidratima, dovode do ostecenja celijskog metabolizma i uzrokuju razlicite bolesti. Nakupljanje lipida i ostecenje tunike intime aorte i velikih krvnih sudova dovode do nastanka ateroskleroze.

3. NAVESTI MEHANIZME KOJI SU POVEZANI SA OSTECENJEM CELIJE 1NEKROZOM???

Redosljed zbivanja koja su odgovoma za nastanak ostecenja celije i njenu smrt je veoma slozen. Celijske organele, njihovi procesi i metabolizam su medjusobno jako povezani i tacno se ne moze reci odakle sam proces pocinje. Za neke stetne uzroke se ipak zna mehanizam i mjesto napada na celiju. Primjer: cijanidi inaktiviraju citohrom oxidazu, neke bakterije proizvode fosfolipazu koja ostecuje fosfolipide celijske membrane, kiseonik ima znacajnu ulogu u

\

celijskom ostecenju, bilo da se radi o ishemiji iii djelimicno reduciranim aktivnim oblicima kisika tj. slobodnim radikalima. Neki od mehanizama ostecenja celija su ishemija, ostecenje slobodnim radikalima, hemijsko ostecenje, djelovanje bakterija iii virusa.

4. DEFINISATI SLOBODNE RADIKALE I NABROJATI TRI BIOLOSKI VAZNA SLOBODNA RADIKALA KISEONIKA???

Vecina atoma u svojim orbitama ima parove elektrona koji se vrte u suprotnimsmjerovima tako da jedni drugima ponistavaju fizikalno hemijsku reaktivnost. Slobodni radikal je hemijski oblik koji ima jedan nepami elektron u vanjskoj orbiti. U takvom stanju radikal je izrazito reaktivan i ulazi u reakcije u celiji sa neorganskim iii organskim spojevima, narocito sa kljucnim molekulama membrane iii nukleinskim kiselinama. U nekim slucajevima slobodni radikali zapocinju autokataliticki proces pa molekule sa kojima reaguju same postaju slobodni radikali. Radikali u celijama mogu poticati zbog apsorpcije energije zracenja, redukcijsko oxidacijskih reakcija koje se javljaju u toku normalnih procesa u organizmu iii mogu poticati iz enzimatskog metabolizma egzogenih hemikalija. Najvazniji slobodni radikali kisika su: OH" iii hidroxilni jon koji nastaje kada molekula vode pod dejstvom energije zracenja otpusti jedan jon vodonika; superoxid 02 koji nastaje redukcijom molekulamog kisika; i HOO koji nastaje procesu tzv.Fentonove reakcije sa nekim metalima koji mogu mijenjati valencu, na primjer zeljezo.

5. OBJASNITI SLIJED DOGADJANJA KOD HIPOXICNOG OSTECENJA CELIJE???Hipoxicno ostecenje celije moze imati dva dijela:Reverzibilni, u kom nastale promjene na celiji zbog hipoxije nestaju pri ponovno

uspostavljenoj oxigenaciji i ireverzibilni gdje su promjene trajne i dovode do celijske smrti.Reverzibilno ostecenje - prva tacka djelovanja hipoxije je aerobna respiracija celije tj.

oxidativna fosforilacija u mitohondrijama. Sinteza ATP-a pada, smanjuje se aktivnost adenozin trifosfataza, smanjuje se aktivnost K/Na pumpe pa natrij ostaje u celiji, a kalij izlazi iz nje. Voda ulazi u celiju pojacano i nastaje celijsko bubrenje. Zbog pada ATP-a raste koncentracija AMP-a koji potice procese anaerobne glikolize da bi se stvorio neophodni ATP iz glikogena kao izvor energije. Kao rezultat glikolize nakuplja se mlijecna kiselina i anorganski fosfàti sto sve skupa smanjuje intracelularni pH. Nastaje otpadanje ribozoma sa glatkog endoplazmatskog retikuluma i raspadanje polisoma u monosome.

Ireverzibilno ostecenje - ocituje se jakom vakuolizacijom mitnhondrija, opseznimostecenjem membrana organela, bubrenjm lizozoma i nekada masivnim ulaskom Ca u celiju. U matrixu mitohondrija nastaju amorfua kalcijem bogata zgusnuca. Postoji trajni gubitak proteina esencijalnih koenzima i ribonukleinskih kiselina kroz hiperpermeabilne membrane; Padajuci pH uzrokuje ostecenja membrana lizozoma sto ima za posljedicu ispustanje njihovih enzima u citoplazmu, koji dovode do ostecenja celijskih i jezgrinih komponenata. U toku celijske smrti celijski elementi se brzo raspadaju i celijski enzimi iscure u izvancelijske prostore. Desava se i obrnuti proces, molekule iz extracelularnog prostora ulaze u raspadnutu celiju. Mrtva celija na kraju biva nadomjestena sa velikim masama fosfolipida u vidu mijelinskih figura ili u vidu kalcijevih soli.

6 UPOREDITI DIREKTNO TOXICNO OSTECENJE CELIJE I OSTECENJE BIOLOSKI AKTIVNIM METABOLITIMA NASTALIM U CELIJI NAKON IZLAGANJA ORGANSKIM TOXINIMA???

Mali broj toxicnih supstanci moze se direktno vezati za neke kriticne molekule iii njihove djelove iii za same celijske organele i tako dovesti do ostecenja celije. Primjer: Trovanje sa HgCh gdje se ziva vezuje za sulfhidrilne grupe celijskih membrana ili drugih proteina uzrokujuci

2

)

3

/1

njihovu povecanu permeabilnost. U vecem broju slucajeva dogadja se da toxicne materije dovedu do stvaranja bioloski aktivnih radikala koji ostecuju celiju. Mnoge hemikalije nisu bioloski aktivne dok ne budu pretvorene u reaktivne toxicne metabolite obicno djelovanjem P-450 oxidaze. Ti metaboliti mogu uzrokovati ostecenje celijske membrane i same celije direktnim kovalentnim vezama za memebranske proteine i lipide ali vazniji mehanizam ostecenja odvija se preko nastalih reaktivnih slobodnih radikala. Primjer: CCI 4 se pretvara u toxicni slobodni radikal CCh uglavnom u jetri. Ovi slobodni radikali zapocinju niz autokatalitickih reakcija koje dovode do stvaranja novih slobodnih radikala iz samih celijskih stmktura. Slijedi zatim niz dogadjaja koji postupno dovode do propadanja celijskih organela i membrane ina kraju do smrti celije.

7 NAVESTI OSNOVNE MORFOLOSKE ODLIKE REVERZffiiLNOG OSTECENJA CELIJE I NEKROZE???

Reverzibilno ostecenje celije podrazumjeva sve morfoloske promjene koje ne dovode do· smrti celije i koje se obicno mogu popraviti nakon prestanka djelovanja stetne noxe. Dva su

oblikareverzibilnog ostecenja: celijsko bubrenje i masna promjena.- Celijsko bubrenje je prva manifestacija gotovo svih oblika ostecenja celija.

Mikroskopski se mogu uociti male svjetle vakuole u citoplazmi koje predstavljaju vjerovatno dilatirani endoplazmatski retikulum. Jos se srecu i ostecenja plazmatske membrane i promjena mitohondrija u vidu bubrenja razrijedjivanja i pojavljivanja zgusnuca bogatih fosfulipidima, zatim poremecaji jezgre u vidu nestajanja zmastih i vlaknastih elemenata.

- Masna promjena se ocituje pojavom malih iii velikih masnih vakuola u citoplazmi i susrece se u hipoxicnom i razlicitim oblicima toxicnog ostecenja.

Pod nekrozom podrazumjevamo celijsku smrt uzrokovanu progresivnim razarajucim djelovanjem enzima na letalno ostecenu celiju. Kod nekroze se odvijaju dva procesa: 1.enzimsko probavljanje celije i 2. denaturacija proteina. Postoji nekoliko oblika nekroze:

- koagulacijska nekroza kod koje preovladava proces denaturacije proteina i srecemo je kod hipoxicne smrzi celija u svim tk:ivima osim u mozgu (najbolji primjer infarkt miokarada)

- likvelikacijska nekroza kod koje preovladava proces enzimske razgradnje celija i njihovih struktura. Srece se najcesce kod zarisnih bakterijskih infekcija ali karakteristicna je za hipoxicno ostecenje celija mozga.

- kazeozna nekroza kao poseban oblik koagulacijske nekroze javlja se najcesce uzaristima TBC infèkcije.

- enzimska nekroza masti nije specifican oblik nekroze, vec su to zarista raspadanja masti koja nastaju zbog nenormalnog otpustanja aktivnih enzima pankreasa i cesto se srece kod bolesti pankreasa.

8 OPISATI PROMJENE KOJE NASTAJU U JEZGRI KOD KARIOREXE, KARIOLIZE I PIKNOZE???

Ostecenje jezgre se desava kod subletalnog iii letalnog ostecenja celija i javlja se u jednom od tri oblika:

1) Karioliza (karyolysis), gdje nestaje bazofilija hromatina jezgre sto je vjerovatno rezultat aktivacije DNK-aza jer pH celije pada,

2) Piknoza (pyknosis) oznacava zgusnuce jezgre ipovecanu bazofiliju, DNK se naizgled zgusnjava u solidnu gustu bazofilnu masu,

3

3) Kariorexa (Karyorrhexis) piknoticna iii dijelom piknoticna jezgra raspada se na komadice a nakon nekog vremena jezgra potpuno nestaje.

9 DEFINISATI APOPTOZU, NABROJATI TRI PRIMJERAAPOPTOZElOBJASNITl ZNACENJE TOG PROCESA U TKIVNOM RAZVOJU I U TKIVIMA ODRASLOG ORGANIZMA???

Apoptoza je zaseban oblik propadanja celija a karakterizranaje:1. zgusnucem hromatina i stvaranjem mjehurica u membranama,2. fragmentacijom DNK u komadice velicine nukleosoma,3. potrebom za sintezom RNK i proteina.Apoptoza obicno zahvata pojedine celije iii grupe celija. Mikroskopski na preparatima

bojenim HE vide se fragmenti zgusnutog hromatina koje apoptoticka tjelasca obuhvate a zatm ih razore susjedni fagociti. Apoptoza je odgovorna za mnoga fizioloska zbivanja (programirano propadanje celija u toku embriogeneze) ali apoptoza moze biti potaknuta i patoloskim ucincima kao sto je zracenje iii virusi. Apoptoza se danas populamo oznacava kao programirana smrt celije iii celijsko samoubistvo.

Hl NABROJATI PROMJENE NA SUBCELULARNOM NIVOU UZROKOVANE OSTECENJIMA CEUJ A ???

Promjene koje se desavaju na subcelularoom nivou obuhvataju aktivnost razlicitihorganela.

Lizozomi vrse procese autofagije i heterofagije. Heterofagija je proces unosenja tvari iz okoline. Heterofagiju vrse uglavnom profesionalni fagociti a to su neutrofili iii makrofagi, Primjer: unosenje i probavljanje bakterija od strane neutrofila iii uklanjanje nekroticnih celija u makrofazima. Autofagija je proces gdje se intracelulame organele i dijelovi citosola odvajaju od citoplazme u obliku autofagicnih vakuola, koje se zatim spajaju sa lizozomima iii dijelovima Goldzijevog aparata i nastaju autofagolizozomi. Autofagija je znacajan proces u odstranjenju ostecenih organela iii nekih celijskih struktura.

Ostecenje mitohondrija u vidu ostecenja njihove strukture iii poremecaja u njihovombroju iii velicini, Primjer: kod hipertrofije broj mitohondrija se povecava, u alkoholnoj bolesti jetre srecu se megamitohondriji Gako povecane mitohondrije)...

Ostecenje citoskelta:1. defekti celijske funkcije kao sto su trganje i pomicanje celijskih organela2. nakupljanje fibrilaroog materijala intracelulamo.Primjeri: Mallorijevo tjelasce kod alkoholne bolesti jetre je eozinofilna citoplazmatska

inkluzija, zatim defekti u organizaciji mikrotubula dovode do nepokretljivoti spermija i nastupa muski sterilitet. Moze nastati nepokretljivost cilija respiratomog trakta sto dovodi do nastanka respiratomih infekcija (sindrom nepokretnih cilija).

Indukcija Glatkog endoplazmatskog retikuluma opisana u pitanju 11.

11 INTERPRETIRATI VAZNOST HIPERPLAZIJE GLATKOG ENDOPLAZMATSKOG RETIKULUMA I OPISATI CIME ONA MOZE BITI POTAKNUTA???

Primjer hiperplazije glatkog endoplazmatskog retikuluma najjednostavnije se opisuje uslucaju navikavanja organizma i razvoja rezistencije na terapeutske doze pojedinih lijekova. Dugotrajna upotreba barbiturata kod ljudi dovodi do pojave povecane tolerancije tako da terapeutske doze lijeka nisu dovoljne u svakodnevnom lijecenju. To prilagodjavanje nastaje zbog indukcije povecanja volumena (hipertrofije) GER u hepatocitima. U proces detoxikacije barbiturata u hepatocitima ukljucen je i sistem P450 oxidaza koje imaju mjesovitu funkciju i

4

_')

nalaze se uglavnom u GER. Barbiturati poticu sintezu vece kolicine enzima i samim tim povecanje GER. Zbog toga su celije sposobne za detoxikaciju vecih kolicina lijekova i tako se prilagodjavaju promjenama sredine.

12 N A VESTI PRIMJERE INTRACELULARNOG NAKUPLJANJA U CELIJI??? Intracelulamo nakupljanje oznacava privremeno iii stalno nakupljanje pojedinih

materija u celiji i/ili njenim organelama. Pretezno se materije nakupljaju u lizozomima i mogu dovesti doteskih ostecenja celije.

Masna promjena - odlaganje lipida u parenhimne celije bilo zbog njihove pvecane koncentracije iii zbog poremecaja metabolizma. Etiologija je nepoznata ali se u obzir uzimaalkoholizam, secema bolest, malnutricija, debljina i hepatotoxini. Najcesce je pogodjena jetra ali i drngi organi: srce, bubrezi. Jetra je makroskopski povecana kod uznapredovalog procesa, zuta, mekana. Mikroskopski se u hepatocitima vide prvo male svijetle vakuole u citoplazmi oko jezgre koje se kod uznapredovalog procesa spajaju i potiskuju jezgrn na periferiju celije. Srce: Lipidi se u srcanom misicu nakupljaju u vidu kapljica i to u dva oblika. U prvom, koji se javlja kod dugotrajne hipoxije nakupljene masti su rasporedjene u vidu zuckastih pruga u miokardu koje se smjenjuju sa normalnim miokardom TIGRASTO SRCE (tiger hertz). Kod drugog oblika sa jacorn i duzom hipoxijom iii zbog razlicitih bolesti miokard je jednako zahvacen.

Bjelancevine - mogu se naci u celijama zbog prekomjerne sinteze iii unosa i cesto se sreçu u epitelnim celijama glomerula gdje formiraju tzv. hijalijne cilindre koji mogu dovesti do ostecenja glomernla. Rusellova 1jalasca okrugla eozinofilna 1jelasca koja predstavljaju nakupineimunoglobulina u cistemama GER.

Glikogen - nakupine glikogena srecu se kod bolesnika sa poremecenim metabolizmomglukoze iii glikogena. Mikroskopski to su svijetle vakuole u citoplazmi. Primjer: secema bolest gdje se glikogen nalazi u epitelnim celijama proximalnih zavinutih tubula bubrega, u hepatocitima, u beta celijama pankreasa i u misicnim celijama srca. Kod jedne grupe bolesti glikogen se odlaze u celije zbog nedostatka pojedinih enzima koji ucestvuju u metabolizmu glikogena i te su bolesti oznacene kao glikogenoze i nasljednog su karaktera.

Komplexni lipidi iugljikobidrati - ova nakupljanja srecu se kod jednog broja bolestikoje su posljedica prirodjenih gresaka metabolizma. Ta komplexna jedinjenja se ne mogu metabolizirati i obicno se odlazu u retikuloendotelne celije ali i u ostale celije cijelog organizma. Primjeri: Tay-Sachsova i Niemann-Pickova bolest u kojima su abnormalni produkti komplexni lipidi.

13 NAVESTI PRIMJERE NAKUPLJANJA EGZOGENOG PIGMENTA 1ODGOVARAJUCIH PATOLOSKIH PROMJENA POVEZANIH SA NJEGOVIM NAKUPLJANJEM???

Egzogeni pigmenti su pigmenti koji se unose u organizam iz vanjske sredine najcesce udisanjem, putem koze, komee, sklere, probavnim traktom iii intravenskim putem. Uglavnom se nakon unosenja zadrzavaju u organu u koji udju ali se mogu prosiriti i u druge organe. Najcesce su pigmentacije vezane za pluea i jednim imenom oznacene su kan pneumokonioze koje se dalje klasificiraju prema vrsti cestica koje se udisu. Danas je najznacajniji egzogeni pigment ugljena prasina iii ugljen. Nakon udisanja, cestice prasine fàgocitiraju alveolami makrofazi i jedan dio bude odstranjen kasljanjem, ali drngi dio predire direktno kroz zid alveola i limfuim putem ide do regionalnih limfonoda. Nakupljanje cestica ugljene prasine u alveolamim septama i regionalnim limfuim cvorovima oznaceno je kao antrakoza.

Osim nakupljanja ugljene prasine srece se jos i nakupljanje cestica silikatne prasine oznaceno kao silikatoza i koje zahvata uglavnom predio hilusa iii gomje reznjeve pluca.

5

Nakupljanje ovih cestica dovodi do razvoja fibroblasticne reakcije i stvaranja veziva sto opet dovodi do emfizema i teske respiratome insuficijencije. Regionalni limfui cvorovi su takodje zahvaceni, povecani su i medjusibno srasli.

Nesto rijedje srece se azbestoza koja je nastala udisanjem cestica azbestne prasine i tu srecemo pretezno fibroznu induraciju i vise zahvacene donje reznjeve. Karakteristican je mikroskopski nalaz tzv.azbestnih tjelasaca koja predstavljaju niti azbestne prasine oblozene proteinskim nitima i solima. Azbestoza dovodi do nastanka karcinoma bronha i malignih tumora pleure.

Danas cesta egzogena pigmentacija je i tetoviranje koje predstavlja namjemo unosenjecestica pigmenta u korijum koze. Te cestice se trajno zadrzavaju u perivaskulamom vezivu i oko izvodnih kanala zlijezda ne izazivajuci vidljivu reakciju.

14 NAVESTI OBILJEZJA ENDOGENffi PIGMENATA (LIPOFUCSINA, MELANINA I HEMOSIDERINA>???

Lipofuscin je smedjkasto-zuti zmasti intracelulami pigment koji se nakuplja u razlicitimtkivima (narocito jetra, mozak i srce) kao rezultat starenja. Gradjen je od lipida i proteina kojinastaju peroxidacijom polinezasicenih lipida subcelulamih membrana.

Melauin je endogeni nehemoglobinski smedje-cmi pigment koji nastaje kada enzimtirozinaza katalizira oxidaciju tirozina u dihidroxifunilalanin u melanocitima. Povecanje kolicine je oznaceno kao hiperpigmentacija i javlja se kao:

l) lokalna (naevus pigmentosus iii mladez; Ephelides - stecene ogranicene nakupinepigmenta na izlozenim dijelovima tijela tj. suncane pjege; Lenthigines - . staracke mrlje; Chloasma uterinum- promjene pigmentacije kod trudnica),

2) opsta koja se javlja kod nekh bolesti kao na primjer hiperpigmentacija koze i sluznica kod Addisonove bolesti zbog povecanog lucenja MSH.

Smanjenje ili potpuni nedostatak pigmenta oznaceno je kao depigmentacija iii apigmentacija i obicno su rezultat enzimskog poremecaja tokom sinteze melanina i dijeli se na opste-albinizam i lokalne-vitiligo, leukoderma.

Hemosiderin je zlatnozuti do smedji zrnasti ili kristalinicni pigment koji nastaje izhemoglobina, sadrzi zeljezo i nakuplja se u celijama. Normalno se hemosiderin moze naci u celijama koje su ukljucene u procese raspadanja eritrocita. Inace nakupljanje hemosiderina moze biti lokalni ili sistemski poremecaj.

Lokalno nakupljnje hemosiderina srece se kod malih krvarenja i primjer je modrica koja vremenom mjenja boju od crvene preko smedjkaste do zute i potpuno iscezava.Hemosideroza predstavlja poremecaj odlaganja hemosiderina u razlicite organe i tkiva i srece sekod: povecane apsorpcije zeljeza hranom, kod nemogucnosti iskoristavanja zeljeza, u hemolitickim anemijama i kod velikih transfuzija. Mikroskopski se hemosiderin nadje u oblikugrubozmastog zlatuo-zutog pigmenta u citoplazmi celija i to prvo u mononukleamim fagocitima jetre, slezene, kostane srzi i limfuih cvorova, a zatim dolazi do pigmentacije i parenhimnih celija cijelog organizma. Kod vecine slucajeva sistnnske hemosideroze pigment ne ostecuje celije ni organe ali kod extremnijeg nakupljanja zeljeza u hemohromatozi dolazi do razvoja fibroze jetre i secerne bolesti.

15 DEFINISATI CELIJSKE PRILAGODBE??? Celije se stalno prilagodjavaju promjenama svoje okoline i te fizioloske adaptacije su

obicno celijski odgovor na normalne podrazaje okoline (hormonski podrazaj za uvecanje dojki tokom laktacije). Patoloske adaptacije mogu biti potakuute istim mehanizmima ali njihov cilj je da sacuvaju celiju od stetnog uticaja sredine itako je sacuvaju od ostecenja.

6

Celijska prilagodba je dakle stanje koje lezi izmedju normalne nepodrazene celije i ostecene prekomjemo podrazene celije. Razliciti su ob!ici celijskih prilgodbi:

- regulacija specificnih celijskih receptora koji su odgovomi za metabolizam pojedinihmaterija (regulacija povrsinskih receptora celije koji su odgovomi za transport lipoproteina male gustoce)poticaj sinteze novih proteina pomocu ciljanih celija (proteini koji se sintetisu u toku stresnog soka koji imaju funkciju zastite pojedinih celija...).

16 DEFINISATI ATROFIJU I NAVESTI ODGOVARAJUCE PRIMJERE OVE POJAVE???

Atrofija je smanjenje velicine celije zbog gubitka celijske tvari i predstavlja oblikadaptacijskog odgovora. Atrofija nastaje zbog: smanjene inervacije, smanjene aktivnosti, smanjene opskrbe krvlju, nedovoljne prehrane, gubitka endokrine stimulacije i starenja. Neki od ovih uzroka su fizioloski a neki su cisto patoloski. Osnovna promjena je smanjenje celije i njene funkcije do nivoa na kojem je moguce prezivljavanje. Kod mnogih slucajeva atrofije nalazimo autofagicne vakuole u celijama i ako ih ima puno uzrokuju smedju boju tkiva. Primjer: atroftia mozga koja se desava zbog starenja i kada je zahvacen veci broj neurona cijeli mozak je smanjen sa suzenim girusima i prosirenim dubljim sullmsima.

17 DEFINISATI HIPERTROFIJU IN A VESTI ODGO V ARAJUCE PRIMJERE??? Hipertrofija oznacava povecanje velicine celija a samim tim i organa. Srece se i u

fizioloskim i patoloskim stanjima ijavlja se kod povecane hormonske stimulacije iii povecanih funkcinalnih potreba.

Primjer fizioloske hipertrofije srece se u trudnoci i potakuut je djelovanjem estrogena na glatku muskulaturu uterusa sto rezultira povecanjem sinteze DNK, proteina glatkih misicnih celija, a samim tim i velicine celija. To je fizioloska hipertrofija uzrokovana hormonskom stimulacijom.

Primjer patoloske adaptacije je u slucaju povecanog krvnog pritiska koji djeluje na miofibrile koje, da bi obavile svoju funkciju, pojacano sintetisu proteine i tako povecavaju svoju velicinu. Povecanje velicine misicnih celija miokarda dovodi do povecanja cijelog srca. Do jednog trenutka povecanje srca kompenzuje porast opterecenja ali na kraju dostize granieu preko koje povecanje nije moguce i dolazi do zatajenja srca.

18 DEFINISATI HIPERPLAZIJU I NAVESTI PRIMJER FIZIOLOSKE I PRIMJER PATOLOSKE HIPERPLAZIJE???

Hiperplazija je povecanje broja celija u nekom tk:ivu iii organu. Cesto je udruzena sahipertrofijom. Skeletne i srcane.. misicne celije ne podlijezu ovoj promjeni. Moze biti fizioloska i patoloska. Fizioloska se dijeli na: ·

- hormonsku koja.se srece u pubertetu i trudnoci tokom hiperplazije epitela dojki,- kompenzatomu koja nastaje kada se dio tkiva odstrani iii bude unisten bolescu

(odstranjenje dijela jetre i proliferacija zdravih celija koje obnavljaju jetreno tkivo u cijelosti).

Patoloska hiperplazija obicno je rezultat prevelike hormonske stimulacije. Primjer abnormalna hormonski izazvana hiperplazija endometrija kod zena koja je rezultat povecanje stimulacije estrogenom. Patoloska hiperplazija cesto moze dovesti do karcinomske proliferacije i narocito je znacl\ina za zene koje vec imaju hiperplaziju endometrija.

Hiperplazija moze nastati i stimulacijom fàktora rasta na ciljane celije sto je znacajno za procese cijeljena rane.

7

19 NAVESTI PIUMJER ISTOVREMENE HIPERPLAZIJE I HIPERTROFIJE??? Hipertrofija i hiperplazija su dva razlicita procesa ali se oni ceste srecu zajedno. Primjer:

Rast materice induciran estrogenom dovodi i do povecane sinteze DNK i povecanja glatkih misica i epitela. Oba procesa pocinju istovremeno vezanjem estrogenaza receptore ne celijama. Hormonski stimulus predstavlja dakle, zajednicki poticajni mehanizam za povecanje velicine (hipertrofija) i povecanje broja (hiperplazija) glatkih misicnih celija uterusa i na taj nacin pripremaju uterus za normalno odrzavanje trudnoce.

20 DEFINISATI METAPLAZIJU I NAVESTI ODGOVARAJUCE PRIMJERE???Metaplazija je reverzibilna promjena u kojoj se jedan zreli oblik celije (epitelne iii

mezenhimne) nadomijesta drugim zrelim tipom celije. Najbolji primjer metaplazije vidi se kod pusaca u obliku plocaste promjene koja nastaje na disajnom epitelu. Normalne cilindricne trepetiljkave epitelne celije dusnika i bronha nadomjestaju se zarisno (mjestimicno) iii difuzno stratificiranim plocastim epitelnim celijama. Kamenci u bubreznim vodovima iii zucnim kanalima dovode do metaplazije normalnog sekrecijskog cilindricnog epitela sa stratifikacijskim plocastim epitelom. Manjak A vitamina dovodi do plocaste metaplazije respiratomog epitela. Metaplazija dakle predstavlja adaptacijski mehanizam pri kojem je novi epitel sposoban da prezivi za razliku od normalnog starog epitela koji bi vjerovatno bio unisten djelovanjem stetnih noxi.

21 OPISATI RAZLIKU IZMEDJU DISTROFICNE I METASTATSKE KALCIFIKACIJE, TE NAVESTI ODGOVARAJUCE PRIMJERE OVIH POJAVA???

Distroficno ovapnjenje je patoloski proces kod kojeg dolazi do odlaganja kalcijevih solizajedno sa drugim mineralima i ovaj proces se odvija u mrtvim iii umirucim tkivima i celijama, pri cemu nema znacajne promjene u koncentraciji i metabolizmu kalcija u serumu.

Metastatsko ovapnjenje predstavlja odlaganje kalcijevih soli u normalna tkiva i uvijek je znak poremecaja metabolizma kalcija.

Distroficna kalcifikacija se srece u podrucijima koagulacijske, likvefikacijske kazeozne nekroze. Srece se kod ostecenih srcanih zalistaka, ateroma kod ateroskleroze.

Metastatska kalcifikacija javlja se kod hiperkalcijemija (hiperparatireoizam, intoxikacija D vitaminom, hipertireoizam, Addisonova bolest, leukemije, multpli mijelom, bolesti bubrega). Moze se javiti bilo gdje ali najcesce zahvata intersticij krvnih zila, bubrega, pluca, i zelucane sluznice. Makroskopski kalcijeve soli izgledaju kao fme bijele granule iii grudvice poput naslaga pijeska. Ako se nakupljaju u vecim kolicinama npr. u bubregu mogu dovesti do ostecenja.

22 OBJASNITI OSNOVNE TEORIJE 0 STARENJU???Starenje celija je progresivni proces koji pocinje zapravo u samom trenutku postanka

celije i traje citav njen zivot. Celija progresivno gubi svoj funkcionalni kapacitet sto na kraju zavrsava njenom smrcu. Tokom starenja slabi oxidativna fosforilacija, smanjena je sposobnost unosenja hrane kao i popravljanja hromosomskih ostecenja, dogadjaju se promjene na jezgri, dolazi do odlaganja pigmenta lipofuscina, promjene na skoro svim celijskim organelama prate proces starenja celije. Postoji nekoliko teorija o starenju celija:

Teorija trosenja - starenje je posljedica stalnih i cestih izlozenosti celije stetnim egzogenim uticajima koji progresivno slabe sposobnost celija za prezivljavanje. Ostecenja ovog tipa najcesce su uzrokovana slobodnim radikalima sto se manifestuje nakupljanjem lipofiscina. Druga teorija trosenja tumaci da su postranslacijske modifikacije intracelulamih i extracelularnih proteina podloga morfoloskih promjena u toku starenja celija.

Teorije na osnovu genoma - progresivno ostecenje celija nastaje na temelju unutrasnjihosobina celija koje su uvjetovane genetskim ciniocima.

8

8

*bipoteza o somatskim mutacijama tumaci da se pogreske replikacije DNK ne popravljaju precizno ida na kraju uticu na sposobnost prezivljavanja celije.

*bipoteza programiranog starenja obuhvata niz dogadjaja ciji je krajnji ishod starenjecelije. Primjer:staracka smrt plocastih celija bezjezgre koje otpadaju sa epidermalne povrsine,

*bipoteza ogranicenog dijeljenja celija tumaci da je starenje celija uzrokovano genetskim programom starenja koji ogranicava procese dijeljenja celija. Primjer: u tkivnoj kulturi normalnese celije dijele oko pedeset puta nakon cega dijeljenje prestaje, celije su stare za dalju diobu.

· Iako postoje razlicite teorije o starenju smatra se da je mehanizam starenjajedankomplexan proces ida je rezultat vise razlicitih mehanizama.

3

1 NABROJATI OSNOVNE ODBRAMBENE MEHANIZME DOMACINA PROTIV INFEKCIJE???

2 DEFINISATI OSNOVNE OSOBINE BAKTERIJSKIH INFEKCIJA???

3 DEFINISATI OSNOVNE POSTAVKE VIRUSNIH INFEKCIJA???

4 DEFINISATI POJMQVE TRANSUDATA.EXUDATA IEDEMA??? Odgovori na prva cetiri pitanja bice objelodanjeni nekom drugom prilikom. Do

tada, parolaje SNADJI SE!!!

5 DEFINISATI AKUTNU UPALU I NAVESTI CELIJE KOJE U NJOJ SUDJELUJU???

Akutna upala je neposredni i rani odgovor na stetni agens. Akutna upala ima svoje tri komponente koje su odgovorue za nastanak karakteristicnih simptoma upale i to su:

1. Promjena vaskularnog protoka sto uzrokuje povecanje krvnog protoka,2. Struktume promjene u mikrovaskulaturi sto omogucuje proteinima plazme i

leukocitma da napuste cirkulaciju i3. Emigracija leukocita iz mikrocirkulacije i njihovo nakupljanje u zaristu.U akutnoj upali dolazi do dilatacije arteriola i otvaranja kapilaruih mreza sto ima

za posljedicu povecanje protoka krvi kroz upalno podrucje. Povecana vaskulama permeabilnost rezultira nakupljanjeru extravaskularne tekucine bogate bjelancevinama koja predstavlja exudat. Proteini plazme napustaju zile iii kroz prosirene interendotelne · celijske veze venula iii kroz izravno ostecene endotelne celije. Leukociti, pretezno neutrofili, prvo se priljube uz endotel, a zatim napustaju mikrocikulaciju i migriraju na mjesto ostecenja pod utjecajem hemotaxicnih agenasa. Slijedi fagocitoza stetnih agenasa koja moze uzrokovati smrt mikroorganizma. U toku hemotaxije i fàgocitoze leukociti mogu oslobadjati toxicne metabolite i proteaze extracelularno i tako moze nastati endotelno i tkivno ostecenje. Glavne celije akutnog upalnog odgovora su leukociti i to uglavnom neutrofili koji u upalnom tkivu oslobadjaju lizozomne tvari koje razgradjuju nekroticne celije i fibrin.

6 DEFINISATI HRONICNU UPALU I NAVESTI CELIJE KOJE U NJOJ SUDJELUJU???

Hronicna upala je proces koji u vecini slucajeva pocinje primamo, ali nekada semoze razviti i iz akutne upale. Hronicna upala je dugotrajni, sporo napredujuci proces razlicite etiologije pa se na osnovu toga mogu opisati tri razlicite skupine koje se prezentiraju kao hronicna upala:

10

• Trajne infekcije (TBC, sifilis, neke gljivice) koje su uzrokovane nekimintracelulamim mikroorganizmuma i koji su manje toxicni pa izazivaju svojim prisustvom jednu vrstu imune reakcije oznacenu kao odgodjena hipersenzitivriost.

• Produzena izlozenost nerazgradivim nezivim materijama, Primjer: udisanje cestica silicija koje se zatim taloze u plucima i dovode do hronicnog upalnog odgovora.

• Neke autoimune bolesti imaju trajnu imunolosku reakciju koja dovodi do nastanka hronicne upale. Primjer:reumatoidni artritis. Glavne celije hronicnog upalnog odgovora su mononukleame celije koje obuhvataju: makrofuge, limfocite i plazma celije, te eozinofile.

7 NAVESTI PET KLASICNIH ZNAKOVA AKUTNE UPALE???Pet klasicnih lokalnih znakova akutne upale su:CRVENILO (rubor) koje nastaje zbog povecanja krvnog protoka i dilatacije

krvnih sudova.TOPLINA (calor) takodje je znak povecanog krvnog protoka kroz upalno

podrucje.OTEKLINA (tumor) javlja se zbog pojacanog izlaska tekucine iz krvnih zila u

intersticij (exudacija). Izlazak tekucine iz krvnih zila posljedica je ostecenja zidova i povecanja propustljivosti kroz same zidove.

BOL (dolor) rezultat je mehanickog podrazaja koji se javlja kada exudat u medjucelulamom prostoru komprimira sitne nervne zavrsetke. Takodje, bol je posljedica aktivnosti hemijskih medijatora upale kao sto su prostaglandini i bradikinin koji hemijskim putem podrazuju situe nervne zavrsetke i dovode do nastanka bola.

GUBITAK FUNKCIJE (functio laesa) u podrucju upale dolazi do potpunog iiidjelomicnog gubitka funkcije i to je zapravo jedan prirodni odbrambeni mehanizam kojim se bolesni dio nastoji sacuvati od daljih ostecenja.

8 NABROJATI ELEMENTE YASKULARNE I CEUJLARNE FAZE AKUTNE UPALNE REAKCIJE???.

Elementi vaskularne i celularne faze akutne upale su:1) kratkotrajna vazokonstrikcija koja traje samo nekoliko sekundi i odmah zatim

nastupa,2) vazodilatacija koja prvo zahvati arteriole a zatim dovodi do otvaranja novih

vaskularnih korita, nakon cega slijedi,3) povecanje protoka kroz upalno podrucje, istovremeno dolazi do,4) usporavanja cirkulacije i5) povecanja permeabilnosti zidova kapilara sto ima za posljedicu povecanje

viskoznosti krvi, izlazak tekucine iz kapilara u intersticij, pojavu staze i pripremenje leukocita da napuste cirkulaciju sto je oznaceno kao

6) marginacija leukocita oznacava periferno orijentisanje leukocita duzvaskulamog endotela

7) emigracija (izlazak), leukocita kroz vaskularnu stjenku i odlazak na mjesto upale i kao zadnja faza je

8) prepoznavanje, fagocitoza i degranulacija uzrocnika na mjestu upale.

2

!1

9 OPISATI REDOSLIJED VASKULARNIH PROMJENA U AKUTNOJ UPALI KOJE DOVODE DO NAKUPLJANJA TRANSUDATA I POSLJEDICNOG EDEMA???

Faze vaskularnih promjena tokom akutne upale: kratka vazokonstrikcija,vazodilatacija, povecanje protoka, promjena permeabiliteta zida krvnih sudova. Kod najranije faze upale vazodilatacija i povecan protok dovode do povecanja intravaskulamog hidrostatskog pritiska sto dovodi do izlaska tecnosti siromasne proteinima iz kapilara i ta tecnost je oznacena kao TRANSUDAT. Transudacija kao proces brzo bude nadmasena porastom permeabilnosti zidova kapilara kroz koje sada izlazi u intersticij tecnost bogata proteinima koja je oznacena kao EXUDAT. Zbog naglog gubitka proteina iz plazme smanjuje se intravaskularni osmotski pritisak a povecava se osmotski pritisak intersticijalne tecnosti. To sve doprinosi jos znacajnijem izlasku tecnosti iz vaskularnog bazena i njenom nakupljanju u intersticijskom prostoru sto je oznaceno kao edern. Sam mehanizam nastanka povecanja propustljivosti endotela krvnih sudovajos nije jasan i tumaci se kroz nekoliko teorija:

a) kontrakcija endotelnih celija uzrokuje prosirivanje intercelularnih spojeva iiiintercelulamih pukotina i najcesce je uzrokovana hemijskim medijatorima upale,

b) direktno endotelno ostecenje koje rezultira nekrozom i odvajanjem endotelnih celija, a javlja se kod ostecenja endotela stetnim podrazajem, ·

c) ostecenje endotela ovisno o leukocitirna koje se javlja u ranim fazama upale nakupljanjem Jeukocita uz endotel i otpustanjem nekih njihovih enzirna koji dovode do ostecenja endotela,

d) propusnost iz regenerirajucih kapilara.

10 OPISATI PROCES MIGRACIJE LEUKOCITA KROZ KAPILARNI ZID???Proces migracije leukocita zapocinje nakon njihove adhezije za povrsinu endotela.

Leukociti se krecu duz endotelne povrsine, utiskujuci pseudopodije u spojeve izmedju endotelnih celija, guraju se kroz interendotelne spojeve i zauzirnaju polozaj izmedju endotelne celije i bazaine membrane. Prolaze zatim kroz bazalnu membranu i izlaze u extravaskularni prostor. Istim putem izlaze i neutrofili, monociti, limfociti, eozinofili i bazofili. Kod vecine tipova akutne upale neutrofili migriraju pivi itou periodu prvih 24-48 sati. Nakon tog perioda neutrofili se raspadaju i nestaju te uslijedi migracija monocita.Migracija leukocita u tkiva i na mjesto ostecenja rezultat je hemijske aktivnosti grupe materija koje leukociti prepoznaju i koje su oznacene kao hemotaxicne materije, a proces, hemotaxa.

11 OBJASNITI ADHEZIJU LEUKOCITA NA ENDOTEL U TOKU UPALNOG PROCESA???

Eritrociti i leukociti u normalnoj krvi su ograniceni na centralni axijalni stupac i relativno su odvojeni od endotela tankim slojem plazme. Zbog povecanog protoka i usporavanja cirkulacije kroz upalno podrucje leukociti iz centralnog stupca se polako krecu ka endotelu kapilara sto je oznaceno kao marginacija i nakon nekog vremena priljube se uz endotel krvnog suda. Ovaj proces je oznacen kao adhezija. Proces adhezije leukocita na endotel izuzetuo je bitan za dalji upalni odgovor.

3

12 DEFINISATI HEMOTAXIJU I NABROJATI GLAVNE SKUPINE

4

HEMOTAXICNIH FAKTORA??? Hemotaxija je proces pomocu kojeg Jeukociti migriraju na mjesta ostecenja i

posljedica je hemijske aktivnosti materija koje su oznacene kao hemotaxicne materije. Razlicite endogene i egzogene materije mogu se ponasati kao hemotaxicni agensi zaJeukocite, a medju njima se izdvajaju:

1) topljivi bakterijski produkti2) komponente sistema komplementa, narocito CSa komponenta,3) produkti puta Iipooxigenaze metabolizma arahidonske kiseline (Jeukotrien B4). Jos uvijek nije poznat mehanizam kojim leukociti prepoznaju hemotaxicne agense

i nacin na koji se krecu do mjesta ostecenja uz pomoc tih materija. Zna' se da se hemotaxicni agensi vezuju za specificna mjesta na povrsini leukocita i tako pokrecu niz hemijskih reakcija koje dovode do pokretanja leukocita ka mjestu ostecenja.

13 DEFINISATI FAGOCITOZU I NABROJATI REDOM DOGADJAJE KOJI SE, PRI TOM ODVIJAJU - UBIJANJE TE RAZGRADNJU BAKTERIJA POMOCULEUKOCITA???

Fagocitoza je proces koji se sastoji od prepoznavanja, vezivanja, ingestije(uvlacenja) ina kraju razgradnje uz pomoc enzima razlicitih cestica i/ili uzrocnika (najcesce bakterije) akutne upale. Proces fagocitoze obavljaju leukociti koji na svojoj povrsini imaju specificne receptore za pojedine opsonine (to su posebni faktori koji se vezuju za povrsinu bakterije, a zatim preko njih na leukocite). Najvazniji opsonini su Fe fragment od IgG i C3b-fragment komplementa. Nakon sto se opsonozirane cestice vezuju za povrsinu leukocita slijedi proces udubljivanja i rastezanja citoplazme koja obuhvata cestice koje ce biti razgradjene sve dok se ne stvori fagocitna vakuola koja sadrzi materijal za digèstiju i dio citoplazme. Ta vakuola se spaja sa membranama lizozomalnih granula i izaziva izlivanje sadrzaja iz granula u fagolisosom i na kraju degranulaciju leukocita. Poslijednji stadij fagocitoze je · ubijanje i razgradnja. Ubijanje i razgradnja uglavnom se bbavljaju preko niza raektivnih kisikovih spojeva koji nastaju pojacano u procesu fagocitoze. Osim kisikovih spojeva u procesu unistavanja mikroorganizama i stranih cestica ucestvuju i druge aktivne materije iz lizozomalnih granula kao sto su proteini koji povecavaju bakterijsku permaeabilnost, Jizosim, laktoferini skupina novootkrivenih katlonskih peptida koji se nazivaju defenzimi. pH fagolizozoma pada izmadju 4 i 5 sto omogucava kiselim hidrolazama da u potpunosti razgrade mrtve mikroorganizme.

14 NABROJATI PET POREMECAJA U FUNKCIJI LEUKOCITA I BOLESTI KOJE NASTAJU KAO NJIHOVA POSLJEDICA???

Defekti u funkciji leukocita bilo da su genetske prirode iii aktivirani tokom zivotaveoma su vazni za osjetljivost organizma prema infekcijama. Ovi poremecaji, iako rijetki, mogu dovesti do veoma ozbiljnih posljedica i karla se radi o najjednostavnijim infektima i tipovima upala. Svrstani su u PET kategorija:

1) Defekti adhezivnosti - primjer: autosomno recesivni poremecaj koji je uzrokovan deficijencijom biosinteze B-lanca Jeukocitnih integrina koji posreduje u leukocitno-endotelnoj adhezivnosti. Zbog ovog genskog poremecaja javlja se deficijencija adhezivnosti leukocita.

2) Defekti hemotaxije - klasificiraju se u dvije grupe: intrinzicna i extrinzicna.Intrinzicni defekti ukljucuju Chediak Higashijev sindrom i diabetes mellitus. Extrinzicni

defekti ukljucuju nepotpuno stvaranje ,hamotaxicnih faktora sto se javlja npr. ukomplement deficitnim stanjima.

3) Defekti fagocitoze - mogu takodje biti intrinzicni (neutrofilna "aktindisfunkcija") i extrinzicni (deficijencija sinteze imunoglobulina iii komplemenata).

4) Defekti mikrobicidalne aktivnosti - primjer: djecija bolest koja se zovehronicna granulomatozna bolest (HGB) i koja je rezultat genetske abnormalnosti i nedostatka NADPH-oxidaza. Kao rezultat, nakon uvlacenja bakterije u leukocit ne dolazi do stvaranja reaktivnih kisikovih jedinjenja koja imaju bektericidno djelovanje. Neke bakterije dodatno svojim enzimima sprijecavaju djelovanje peroxida koji u nekim slucajevima moze posluziti za sintezu baktericidnih spojeva (Staphylococcus aureus).

5) Mjesoviti defekti - kod nekih bolesti kao sto je Chediak-Higashijeva bolest prisutno je nekoliko defekata na leukocitima. Kod ovog poremecaja srecemo neutropeniju, smanjenu hemotaxiju, nepotpunu degranulaciju i zakasnjelo mikrobno ubijanje.

15 NABROJATI NAJVAZNIJE PLAZMATSKE I CELIJSKE MEDIJATORE UPALE???

Medijatori koji poticu iz plazme nalaze se u plazmi u obliku prekursora i morajubiti aktivirani, obicno serijom proteolitickih promjena da bi se njihove bioloske osobine razvile. U plazmatske medijatore ubrajamo:

1) SISTEM KININA cijom aktivacijom kao krajnji produkt nastaje bradikinin koji uzrokuje dilataciju arteriola, povecanu permeabilnost venula. Inaktiviraju ga kininazei javlja se samo u ranoj fazi povecane vaskularne permeabilnosti. Kininogen se cijepa pomocu kalikreina kojeg (opet) aktivira XII faktor koagulacije-Hagemanov faktor, a ovajXII faktor se aktivira u kontaktu sa ostecenim tkivima.

2) SISTEM KOMPLEMENTA sastoji se od niza proteina plazme koji imajuvaznu ulogu u imunosti i upali. Sastojci komplementa u plazmi sù inaktivni i oznacavaju se u nizu C1 - Cg. Najvaznija je aktivacija C3 komponente komplementa jerona moze ici u dva pravca. Klasicni, fixacija Ct na antitijelo udruzeno sa antigenom. Alternaivni put za koji nije potrebno da antitijelo bude vezano za antigen vec se proces moze otpoceti pojedinim dijelovima bakterija (endotoxini). Aktiviranjem C3 komponente ona se cijepa na C3, i C3b· C3b pokrece niz kaskadnih reakcija koje dalje aktiviraju ostale komponente komplementa. Aktiviranjem ostalih komponenti stvaraju se bioloski vazni cinioci i dolazi do !ize antitijelima obuhvacenih celija. Komponente komplementa djeluju na razlicite pojave u akutnoj upali:

a) vaskularni renomeni C3 i C 5 ,(anfiltoxini) povecavaju vaskularnu permeabilnost i dovode do vazodilatacije oslobadjanjem histamina iz mastocita. C 5,takodje aktivira put lipooxigenaze iz metabolizma arahidonske kiseline sto dovodi do daljeg oslobadjanja upalnih produkata.

b) vaskulami fenomeni Cs. uzrokuju adheziju neutrofila za endotel kapilara i hemotaxican je za monocite i neutrofile.

c) fagocitoza C3b se pricvrsti za bakterijski zid i djeluje kao opsonin tako daolaksava fagocitozu pomocu neutrofila i makrofaga jer oni posjeduju receptore za C3b. Dakle C3 i Cs komponente komplementa su najvaznije u cijelom sistemu i danas se zna

5

6

da oni osim naprijed nabrojanih mehanizarna mogu biti aktivirani i nekim enzimima koji su prisutni u upalnom tkivu.

3) SISTEM ZGRUSAVANJA predstavlja citav niz proteina plazme koji semogu aktivirati Hagemanovim faktorom. Zadnja reakcija u nizu je pretvaranje fibrinogena u fibrin pod utic!\iem trombina. Tokom procesa fibrinopeptidi induciraju povecanje vaskularne petmeabilnosti i hemotaxicni su za leukocite. Fibrinoliticki sîstem takodje doprinosi aktivnost sistema kinina i sinteze bradikinina.

Medijatori koji poticu iz celije normalno se nalaze u granularna u celiji i luce se(histarnin) iii sintetiziraju kao odgovor na podrazaj (prostaglandin). Ovi medijatori obuhvataju:

1) VAZOAKTIVNI AMINI- HISTAMIN I SEROTONIN. Histarnin se nalaziu tkivima ali najvise ga ima u mastocitima koji se nalaze u vezivu oko krvnih sudova.U krvi se nalazi u bazofilima i trombocitima. Histamin se oslobadja iz mastocita kao rezultat: fizikalnog ostecenja kao sto su trauma iii toplina; u imunim reakcijarna kada se antitijela vezuju za mastocite; aktivnosti anafiltoxina; aktivnoscu katjonskih lizozomalnih proteina iz neutrofila; djelovanja nekih neuropeptida. Histarnin uzrokuje dilataciju arteriola i povecava vaskularnu permeabilnost venula, povecava kontrakciju endotela venula. Inaktiviraju ga histarninaze, a hemotaxican je i za eozinofile. Serotonin se oslobadja iz. trombocita i to nakon kontakta trombocita sa kolagenom i komplexima antigen-antitijelo. Njegova uloga pri akutnoj upali kod ljudi jos nije uocena, a ucinci su slicni ucincima histamina.

2) LIZOZOMSKI ENZIMI. Oni se oslobadjaju nakon aktivacije leukocita izlizozomalnih granula i mogu doprinjeti razvoju upale. Ovi enzimi se uglavnom oslobadjaju iz neutrofila iii zbog nijhovog raspada ili zbog propustanja u toku formiranja fagociticne vakuole. Ucinak Iizozomalnih enzima je razlicit i uglavnom se svodi na aktivaciju komponenti komplemenata, sintezu drugih celijskih medijatora (bradikinin). Njihova uloga je slicna ulozi drugih celijskih medijatora: povecanje vaskularne permeabilhosti, hemotaxicna aktivnost za monocite, imobilizacija neutrofila na mjestu upa)e.

3) PROSTAGLANDINI. Stvaraju se u toku upale iz ostecenih celija u procesu metabolizma arahidonske kiseline (put ciklooxigenaze). Dovode do jake vazodilatacije krvnih sudova, izlaska tecnosti iz tkiva, povecavaju aktivnost drugih medijatora, izazivaju bol, povecavaju temperaturu i pozitivno su hemotaxicni za polimorfonukleare.

4) LEUKOTRIENI. Nastaju takodje iz raspadnutih celija u procesu metabolizma arahidonske kiselîne (put lipooxigenaze). Leukotrieni dovode do vazokonstrikcije, bronhospazma, povecavaju vaskularnu permaebilnost i pozitivno su hemotaxicni za neutrofile.

5) TROMBOCITAKTIVIRAJUCI FAKTOR (TAF). Nastaje iz fosfolipida i dovodi do povecane . vaskularne permeabilhosti, agregacije leukocita, adhezije, hemotaxije. TAF mogu proizvoditi razlicite vrste celija bazofili, neutrofili, monociti i endotel. Moguce je da TAF direktno djeluje na ciljne celije iii da aktivira druge medijatore.

6) CITOKININI. To su polipeptidi proizvedeni od mnogih celija, uglavnom od aktiviranih limfocita i makrofaga. Povezani su sa celijskim imunim odgovorima ali i sa upalnim odgovorima. Kao vazni posrednici upale spominju se: IL-l, TNP i IL-8. Sekrecija ovih oblika moze biti stimulisana na razlicite nacine i ostvaruje se uglavnom

preko endotoxina, imunih komplexa, toxina, tjelesnih ostecenja. Citokinini mogu djelovati u tri smjera: autokrino - na celiju koja ih je proizvela, parakrino - na celije u neposrednoj blizini, te epokrino- na mzlicite sisteme. Osnovna uloga citokinina: lokalni ucinci na endotel, sistemske reakcije akutne faze i utjecaj na fibroblaste.

16 KOJA JE ULOGA HISTAMINA U AKUTNOJ UPALI???Histamin je vazoaktivan amin i spada u grupu celijskih medijatora upale. !ma

znacajnu ulogu u akutnom upalnom odgovoru. Histamin se nalazi u tkivima ali najvise ga ima u mastocitima koji se nalaze u vezivu oko krvnih sudova. U krvi se nalazi u bazofilima i trombocitima. Histamin se oslobadja iz mastocita kao rezultat fizikalnog ostecenja kao sto su trauma iii toplina, u imunim reakcijama kada se antitijela vezuju za mastocite, aktivnosti anafiltoxina, aktivnoscu kationskih lizozomalnih proteina iz neutrofila, djelovanja nekih neuropeptida. Histamin uzrokuje dilataciju arteriola i povecava vaskularnu permeabilnost venula, povecava kontrakciju endotela venula. Inaktivirl\iu ga histaminaze, a hemotaxican je i za eozinofile.

'17 OPISATI SISTEM KININA I NJEGOVU ULOGU U UPALI???

Sistem kinina spada u grupu plazmatskih medijatora upale cijom aktivacijom kaokrajnji produkt nastaje bradikinin. On uzrokuje dilataciju arteriola, povecanu permeabilnost venula zbog kontrakcije endotelnih celija i kontrakciju extravaskularnih glatkih misica. Inaktiviraju ga kininaze i javlja se samo u ranoj fazi povecane vaskulame permeabilnosti. Bradikinin je polipeptid koji nastaje iz plazme iz svog prekursora kininogena u sljedecoj reakciji: Kininogen se cijepa pomocu kalikreina kojeg (opet) aktivira XII faktor koagulacije-Hagemanov faktor, a ovaj XII faktor se alctivira u kontaktu sa ostecenim tkivima, narocito kolagenom.

18 OPISATI SISTEM KOMPLEMENTA I POSLJEDICE NJEGOVE AKTIVACIJE???

Sistem komplementa sastoji se od niza proteina plazme koji imaju vaznu ulogu uimunosti i upali. Sastojci. komplementa u plazmi su inaktivni i oznacavaju se u nizu C1 - C9. Najvaznija je aktivacija C3 komponente komplementa jer ona moze ici u dva pravca. Klasicni, fixacija C1 na antitijelo udruzeno sa antigenom. Altemaivni put za koji nije potrebno da antitijelo bude vezano za antigen vec se proces moze otpoceti pojedinim dijelovima bakterija (endotoxini). Aktiviranjem C3 komponente ona se cijepa na C3a i C3b· C3b pokrece niz kaskadnih reakcija koje dalje aktiviraju ostale komponerite komplementa. Aktiviranjem ostalih komponenti stvaraju se bioloski vazni cinioci i dolazi do !ize antitijelima obuhvacenih celija. Komponente komplementa djeluju na razlicite pojave u akutnoj upali:

a) vaskulami fenomeni C3 i Csa (anfiltoxini) povecavaju vaskulamu permeabilnost i dovode do vazodilatacije oslobadjanjem histamina iz mastocita. Cs.takodje aktivira put Iipooxigenaze iz metabolizma arahidonske kiseline sto dovodi do daljeg oslobadjanja upalnih produkata.

b) vaskularni fenomeni Cs. uzrokuju adheziju neutrofila za endotel kapilara i hemotaxican je za monocite i neutrofile.

c) fagocitoza c3b se pricvrsti za bakterijski zid i djeluje kao opsonin tako da olaksava fagocitozu pomocu neutrofila i makrofaga jer oni posjeduju receptore za C3b.

7

16

Dakle C3 i Cs komponente komplementa su najvaznije u cijelom sistemu i danas se zna da oni osim naprijed nabrojanih mehanizama mogu biti aktivirani i nekim enzimima koji su prisutni u upalnom tkivu.

19 OPISATI METABOLICKE PROMJENE KOJE UZROKUJU STVARANJE ARAHIDONSKE KISELINE 1 NAJVAZNIJIH DERIVATA, KOJI NASTAJU CIKLOOXIGENAZNIM 1 LIPOOXIGENAZNI M PUTEM???

Arahidonska. kiselina je polinezasicena masna kiselina koja je prisutna u velikoj kolicini u fosfolipidima celijske membrane. Ona se oslobadja iz membrana fusfolipidavjerovatno zbog djelovanja celijskih fosfolipaza koje se aktiviraju upalnim podrazajem iii drugim hemijskim posrednicima kao sto je aktivacija Cs•. Njen metabolizam tece u dva pravca i nastali metaboliti imaju vaznu ulogu u upalnom odgovoru.

PUT CIKLOOXIGENAZE. Ovaj metabolicki put dovodi do sinteze prostaglandina Gz iz kog nastaje dalje prostaglandin Hz. Iz prostaglandina Hz koji je nestabilan nastaje prostaciklin i tromboxan. Tromboxan se stvara uglavnom u trombocitima jer oni posjeduju enzim tromboxan sintetazu. Stvara se u nestabilnomobliku kao TXA2 koji brzo prelazi u oblik TXB2. On je snazan agregator trombocita i jak vazokonstriktor. Prostaciklin nastaje u celijama vaskulamog endotela u vise oblika (PGE2, PGF2, PGD2). Osnovna uloga svih prostaglandina je jaka vazokonstrikcija, izlazak tekucine iz tkiva i nastanak edema, povecanje temperature u upalnom podrucju, povecavanje aktvnosti drugih medijatora i izazivanje boli. Pojedini lijekovi koce put ciklooxigenaze i tako spljecavaju sintezu prostaglandina koji dovode do nastanka bola (primjer:aspirin i nesteroidni antiinflamatorui lijekovi).

PUT LIPOOXIGENAZE. Iz arahidonske kiseline, kojoj su dodane hidroperoxiskupine i preko niza reakcija katalizovanih enzimima, nastaje skupina jedinjenja oznacena kao leukotrieni (LTA4, LTB4, LTC4, LTD4, LTE4). LTE4 je mocan hemotaxicni agens i uzrokuje agregaciju neutrofila. LTC4, LTD4 i LTE4 uzrokuju vazokonstrikciju, bronhospazam i povecanu vaskularnu propustljivost.

20 NABROJATI MOGUCE ISHODE AKUTNE UPALE??? Akutna upala moze imatijedan od cetiri moguca ishoda:1) Potpuna rezolucija. Ovo je najpovoljniji ishod akutne upale i uobicajeno se

srece kad su ostecenja ogranicenog iii kratkog trajanja, iii kad jeu pitanju malo ostecenje tkiva. Rezolucija obuhvata po1punu neutralizaciju hemijskih posrednika, uspostavljanje nonnalne vaskulame penneabilnosti, prestankom infiltracije leukocitima i povlacenjem edema, nektoticnih masa, stranih agenasa, leukocita sa podrucja upale.

2) Cjeljenje oziljkom. Javlja se kod vecih razaranja tkiva iii kod tkiva koja nemaju sposobnost regeneracije iii je prisutna ogromna fibrinska exudacija.

3) Stvaranje apscesa. Javlja se kod infèkcija piogenim mikroorganizmima.4) Progresija u hronicnu upalu. Javlja se kad akutni upalni odgovor ne moze

biti uklonjen iz bilo kog razloga. Primjer: akutna upala pluca bakterijske etiologije, moze preci u hronicnu i produziti tok ako su pluca nesposobna iii oslabljena da uklone uzrocnik (dolazi do velikog razaranja tkiva i stvaranja supljine u kojoj upalni proces tinja dalje).

8

21 NABROJATI GLAVNE FUNKCIJE AKTIVIRANIH MAKROFAGA??? Makrofugi su jedna komponenta mononukleamog fagocitnog sistema koji je prije bio

poznat kao retikuloendotelni sistem. MFS obuhvata celije porijeklom iz. kostane srzi, ukljucujuci krvne monocite i tkivne makrofage. Makrofagi se difuzno nalaze razbacani u vezivnim tkivima iii okupljeni u organima kao sto su jetra (Kupfferove celije), slezena i limfui cvorovi (Sinus-histiociti) i pluca (alveolami makrofugi). Osim fagocitoze, makrofagi posjeduju nekoliko drugih osobina, koje imaju vaznu ulogu u upalnom odgovoru. Oni posjeduju mogucnost da budu aktivirani i to je proces koji rezultira porastom velicine celije, porastom kolicine lizozomskih enzima, znatno aktivnijim celijskim metabolizmom i vecom mogucnoscu da fugocitiraju i ubijaju ingestirane mikrobe. Aktivacija makrofàga je slozen proces koji je rezultat odgovora na podrazaje koji se javljaju u toku upale. Aktivirani makrofagi luce sirok niz bioloski aktivnih produkata koji su vazni u procesu tkivnog razaranja i fibroze karakteristicne za hronicnu upalu. Ti produkti su:

• enzimi- neutralne i kisele proteaze• proteini plazme ukljucujuci proteine komplemenata i koagulacijske proteine

(fuktori koagulacije V, VII, IX, X)• reaktivni metaboliti kiseonika- slobodni radikali• lipidi posrednici- metaboliti arahidonske kiseline i trombocit-aktivirajuci fuktori• citokinini" faktori rasta koji dovode do prolifuracije razlicitih tipova celija.Osim sto imaju korisno djelovanje u upalnom procesu ovi produkti aktiviranih

makrofaga mogu dovesti do znatnih tkivnih ostecenja, sto je jedan od znakova hronicne upale. · ·

22. NABROJATI FUNKCIJE EOZINOFILA U UPALI??? Eozinofili su karakteristicni za imune reakcije posredovanja IgE-om i za

parazitame infekcije. Njihova zmca sadrze glavne bazicne proteine, visoki kationski14000 Kd protein koji je toxican za parazite, ali takodje dovodi do !ize epitelnih celija kod sisara.

23.NABROJATI VRSTE CELIJA KOJE SE NALAZE U GRANULOMU I OPISATI KAKO NASTAJU GRANULOMI U ODREDJENIM OBLICIMA HRONICNE UPALE???

Granulomatozna upala je poseban oblik hronicne upale koji se nalazi u relativnomalom broju bolesti (TBC, sarkoidoza, bolest macijeg ogreba, lepra, bruceloza). Granulom se sastoji od mikroskopskih nakupina makrofaga koji se mogu transformisati u celije poput epitelnih (oznacene kao ·· epiteloidne) koje su okrUzene pojasom mononukleamih leukocita, uglavnom limfocita i nekada plazma celijama. Ceste, ali ne uvijek, n!jlaze se orijaske celije na periferiji iii u sredistu granuloma i predstavljaju mase citoplazme sa dvadeset iii vise jedara.

TBC granulom - nekazeozni tuberkul - u sredistu se nalaze epiteloidne celije okruzene fibroblastima, limfocitima, histiocitima i nekada dzinovskim Langhansovim celijama; kazeozni tuberkul - centralno se nalazi samo amorfui granulirani detritus, gubitak svih celijskih detalja.

LEPRA- acidorezistentni baciii u makrofugima: granulomi i epiteloidni tipovi.

9

SIFILIS - gumma - u sredistu su celije nekroticne ali bez gubitka celijskih obrisa, infiltrat plazma celija, a na periferiji su histiociti.

BOLEST MACIJEG OGREBA - okruglasti iii zvijezdoliki granulomi kojisadrze centralni granulirani detritus i neutrofile, divovske celije su malobrojne.

PARAZITSKA OBOLJENJA- embolije jajascima, eozinofili.SARKOIDOZA - nekazeozni granulomi - divovske celije (Langhansove i

tipa stranog tijela), asteroidne i divovske celije, poneko Schaumannovo üelasce (koncentricni vapnenasti konkrement) bez mikroorganizama.

24. OPISATI MORFOLOSKE OBLIKE AKUTNE I HRONICNE UPALE???Serozna upala - oznacava izliv vodenaste tecnosti koja moze poticati iii iz

krvnog seruma (kozni mjehur) iii iz mezotelnih celija koje oblazu peritonealnu, pleuralnu iii perikardijalnu supljinu.

Fibrozna upala - nastaje kada su vaskulame pukotine dovoljno velike daomoguce prolaz molekulama fibrinogena. Fibrinozni exudat je karakteristican za tjelesue supljine (pleura, perikard). Fibrinozni exudat moze biti odstmnjen fibrinolizom iii pomocu makrofaga i to je proces rezolucije. Ako se fibrin ne odstrani on moze stimulisati urastanje fibroblasta i krvnih zila, te tako dovesti do stvaranja oziljaka. Taj proces je nazvan organizacija.

Supurativna (gnojna) npala - stvaraju se velike kolicine gnoja iii purulentnogexudata. Karakteristicna je za bakterijske infekcije. Primjer je akutni apendicitis. Apsces je lokalizirana nakupina gnoja u tkivu, organu iii ogranicenom prostoru. Apsces u sredini sadrzi masu nekroticnih leukocita i tkivnih celija, zatim se nalazi zona ocuvanih neutrofila, a na perifuriji fibroblasti i vaskulama proliferacija, koji su znak pocetka reparacije.Jednostavniji oblici gnojnih upala su:folikulitisi, furunkuloze i celulitisi.

Ulkus -je lokalni defekt iii izdubljenje povrsine organa iii tkiva koja je nastalaljustenjem upalno-nekroticnog tkiva. Najcesce se srece kod upalne nekroze sluznice usta, zeluca, crijeva, genito-urinamog trakta i kod potkoznih upala nogu kod starijih osoba koje imaju cirkulacijske poremecaje, koji predisponiraju nekrozi.

25 . NAVESTI KARAKTERISTIKE APSCESA??? Apsces je lokalizirana nakupina gnoja u tkivu, organu ili ogranicenom prostnru.

Nastao je dubokim naseljavanjem piogenih bakterija u tkivo. Apsces u sredini sadrzimasu nekroticnih leukocita i tkivnih celija, zatim se nalazi zona ocuvanih neutrofila, a na periferiji fibroblasti i vaskularna proliferacija, koji su znak pocetka repamcije. Vremenom apsces moze postati ogranicen vezivnim tkivom koje sprijecava njegovo dalje sirenje.

26. OPISATI RAZLIKE IZMEDJU LABILNIH, STABILNIH I PERMANENTNIH CELIJA; NAVESTI PRIMJERE ZA SVAKU OD OVIH VRSTA CELIJA???

1. Labilne celije (trajno dijelece)- prate celijski ciklus od jedne do druge mitozei nastavljaju proliferaciju u tokll zivota, nadomijestajuci celije koje se trajno razaraju. Primjer: povrsinski epiteli kao sto su viseslojni plocasti epitel koze, ùsne supljine, vaginei cervixa. Sluznica koja oblaze sve izvodne kanale zlijezda u tijelu. C ilindricni epitel GIT-a, uterusa i jajovoda. Prelazni epitel urinamog sistema. Celije slezene, limfàticnogi hematopoetskog tkiva.

10

2. Stabiloe (mirujuce) celije - pokazuju nisku norrnalnu razinu obnavljanja, ali one mogu proci brzu diobu u odgovoru na razlicite podrazaje, te su tako sposobne za rekonstrukciju originalnog tkiva. U ovoj skupini se nalaze parenhimske celije gotovo svih zljezdanih organa (jetra, bubreg, gusteraca}, mezenhimne celije (fibroblasti i glatki misici) i vaskularne endotelne celije.

3. Permanentne (oedijeljece) celije- napustile su celijski ciklus i ne mogu procimitoticku diobu u postnatalnom zivotu. Ovdje pripadaju nervne celije, celije skeletnih isrcanog misica.

27. OPISATI CETIRI FAZE CIJEL.JENJA VEZIVNIM TKIVOM???Prva faza- migracija i proliferacija fibroblasta pocinje rano u upali (u prva 24h).

Fibroblasti i vaskulame endotelne celije pocinju proliferirati i stvarati (3 - 5 dana)poseban oblik tkiva- granulacijsko tkivo koji je glavni znak reparacije.

Drnga faza - odlaganje extracelulamog matrixa- nakon proliferacije fibroblastaoni budu pokrenuti fuktorima rasta i dolazi do sinteze kolagena i drugih molekula vezivnog tkiva koji se odlazu oko fibrob!asta.

Treca faza - stvaranje novih krvnih zila (angiogeneza)- nove krvne zile nastaju klijanjem mladica iz postojecih zila i to je oznaceno kao neovaskularizacija. Za angiogenezu je potrebno nekoliko fuktora:

e proteoliticka razgradnja bazaine memebrane i matricne zile koja dopusti stvaranje kapilamog izdanka i kasniju migraciju celija,

o migracija endotelnih celija prema angiogenom podrazaju," proliferacije endotelnih celija iza vodece linije migrirajucih celija, " sazrijevanje endotelnih celija iorganizacija u kapilarne cijevcice.

Cetvrta faza - dozrijevanje i organizacija oziljka (preoblikovanje) <proces sedalje nastavlja povecanjem extracelularnih sastojaka, uglavnom kolagena, a smanjuje se broj aktivnih fibroblasta i novih zila. Krajnji rezultat je oziljak od vretenastih fibroblasta, gustog kolagena, dijelova elasticnog tkiva, extracelularnog matrixa i relativno malo krvnih zila.

28. OPISATI GLAVNE KOMPONENTE GRANULACIJSKOG TKIVA???Granulacijsko tkivo je mekano ruzicasto tkivo na povrsini rane koje se stvara u

prvih tri do pet dana upale. Gradjeno je od novih malih krvnih zila i fibroblasta, tepredstavlja glavni znak reparacije tkiva.

29. OPISATI CIJELJENJE RANA PRIMARNOM I SEKUNDARNOM INTENCIJOM???

Cijeljenje po prvoj intenciji iii primarno cijeljenje je najjednostavniji oblikcijeljenja rane i opisujemo ga na hirurskoj inciziji (za neupucene to je rez). Incizijski prostor odmah se napuni ugrusanom krvlju koja sadrzi fibrin i krvne celije. Susenjem povrsine ugrusak tvori krastu koja prekriva ranu. Unutar 24h pojavljuju se neutrofili na rubovima incizija i krecu se ka fibrinskom ugrusku. Epiderrnis i nje ovi rezni rubovi zadebljaju kao rezultat mitoticke aktivnosti bazalnih celija i unutar 48 celije sa rubova urastaju i stvaraju neprekidni tanak sloj epitela koji prekriva krastu. Treci dan neutrofili su zamijenjeni makrofuzima, pojavljuje se granulacijsko tkivo, nastavlja se proliferacija epitelnih celija i zadebljava epiderrnalni pokrov. Peti dan incizijski prostor ispunjen je

11

granulacijskim tkivom, neovaskularizacija je maximalna, kolagenske niti znatno zadebljavaju i pocinju premostavati inciziju. Epidermis je maximalno sazrio i pocinje se diferencirati. U drugoj sedmici nastaje neprekidna akumulacija kolagena i proliferacija fibroblasta; nestaju infiltrati leukocita i edern. Na kraju prvog mjeseca oziljak obuhvata celularno vezivno tkivo bez upalnih infiltrata sada pokrivenih intaktnim epidermisom. Dermalni adnexi su trajno izgubljeni. Cvrstoca rane se povecava.

Sekundarna intencija iii cijeljenje javlja se kod velikih defekata i za nju je karakteristicno da u velikim defektima u pocetku ima vise fibrina, vise nekroticnog detritusa i exudata pa je upalni proces intenzivniji. Stvaraju se znatno vece kolicine granulacijskog tkiva. Obiljezje koje najjasnije diferencira primamo od sekundamog cijeljenja je kontrakcija rane koja nastaje kod velikih povrsinskih rana pod djelovanjem miofibroblasta koji imaju osobine kontraktilnih glatkih misicnih celija. (Pogledati sliku u Robinsu na str. 54 OBAVEZNO!!!Divna slika!!!)

30 OPISATI GLAVNE KOMPONENTE EXTRACELULARNOG MATRIXA TE NABROJATI NJIHOVE FUNKCIJE???

ECM - se sastoji od vezivnih struktnrnih proteina i adhezivnih glikoproteina uklopljenih u gel gradjen od proteoglikana i glikozamin glikana. ECM se pojavljuje u dva oblika, kao intesticijski matrix u vezivnim tkivima i kao bazalna mambrana oko epitelnihi nekih mezenhimnih celija (endotel). Postoje tri komponente ECM-a : kolageni,adhezivni glikoproteini i proteoglikani.

Kolageni - gradjeni od trostruke uzvojnice od tri polipeptidna cx-lanca. Oko 30% razlicitih cx-Ianaca tvore priblizno 15 razlicitih kolagenskih tipova. Neki tipovi kolagena tvore fibrile dole su drugi nefibrilarni i komponente su bazalnih membrana. futersticijski kolageni cine glavni omjer vezivnog tkiva u cijeljecim ranama, posebno u oziljcima.

Adhedvni glikoproteini - su razliciti proteini, a glavno im je svojstvo njihova sposobnost da se vezu sa drugim izvancelijskim komponentama matrixa, sa jedne i za specificne proteinske sastojke celijske membrane, sa druge strane. Oni ukljucuju fibronektin, laminin, trombospondin i druge proteine.

Proteoglikanise sastoje od glikozoaminoglikana vezanih za proteinsku jezgru. Oni imaju razlicite uloge u regulaciji strukture vezivnog tkiva i prop!lsnosti. Proteoglikani . takodje mogu biti sastavni proteini membrane i tako su modulatori celijskog rasta i diferencijacije.

31 NABROJATI SISTEMSKE I LOKALNE FAKTORE KOJI STETNO UTICU NA CIJELJENJE???

Prehrana - nedostatak proteina, C vitamina, malnutricija mogu kociti sintezukolagena i usporiti cijeljenje.

Glnkokortikoi!li - sa svojim antiinflamatornim ucinkom uticu na razlicite komponente upale i fibroplazije.

Infekcija- cest uzrok usporavanja cijeljenja.Mehanicki faktori - porast abdominalnog pritiska koji uzrokuje rupturu

abdominalnih rana.Neadekvatna opskrba krvlju- ateroskleroza iii poremecena venska drenaza.

12

Strana tijela - nepotrebni savovi, ostaci kosti, fragmenti celika...Tkivo u kojem se pojavila ozljeda - reparacija je najbolja kod tkiva koja su

sastavljena od labilnih i stabilnih celija, mjesta u organizmu gdje se pojavila ozljeda i kolicina exudata. Primjer: pleuralna supljina sa obilnim exudatom ima tendenciju stvaranja priraslica u procesu reparacije.

Odstupanja rasta - zbog izostanka stimulacije fuktorima rasta i proliferacije,cijeljenje rane se moze usporiti (keloid, dezmoid, fibromatoze).

Pratece bolesti - koje dovode do iskoristavanja faktora rasta te njihova ne mogucnost iskoristavanja u cijeljenju (pluena fibroza, ciroza jetre).

32. DEFINISATI OZILJAVANJE, DEZMOID, KELOID I FIBROMATOZU, TE OBJASNITI NJffiOVO KLINICKO ZNACENJE???

Keloid je tumorozni oziljak nastao nakupljanjem velikih kolicina kolagena.Dezmoid je oziljak nastao nakupljanjem velikih kolicina granulacijskog tkiva. Fibromatoza je oziljno tkivo nastalo prekomjemom proliferacijom fibroblasta. Klinicki znacaj ove tri benigne hiperplazije je u tome sto su cesto na granici ka

malignoj transformaciji.

13

1 DATI DEFINICIJE NOVOTVOREVINE, TUMORA, KARCINOMA 1SARKOMA???

NOVOTVOREVINA doslovno oznacava novi rast. Prema Willsu to je abnormalna nakupina tkiva ciji rast nadmasuje i nije uskladjen sa rastom normalnih tkivai traje u tom prekomjemom rastn i nakon sto su odstranjeni u1jecaji koji su uzrokovali promjenu. Osnovno u nastanku svih novotvorevina je gubitak odgovora na kontrolne mehanizme normalnog rasta.

TUMOR doslovno oznacava oteklinu koja moze nastati iz razlicitih razloga(edern i1i krvarenje u tkivo). Danas se termin tnmor koristi iskljucivo za neoplasticne mase koje mogu uzrokovati otekline u tijelu.

KARCINOM (rak) je maligna (zlocudna novotvorina porijeklom iz epitelnih celija (adenocarcinoma-tumor gradjen iz epitelnih celija zlijezda).

SARKOM je maligna novotvorina porijeklom iz mezenhimalnog tkiva iii njegovih derivata (hondrosarcom-iz hrskavice).

2 UPOREDITI BENIGNE I MALIGNE TVOREVINE???Benigni (dobrocudni) tumori su tnmori cija se citoloska i makroskopska obiljezja

smatraju neduznim. Osnovna karakteristika benignih tumora je da ostaju lokalizirani i ne sire se na druga mjesta i zbog toga dopustaju lokalno hirusko odstranjenje i prezivljavanje oboljelog.

Maligni tumori imaju veliku sposobnost da invadiraju i razore okolno tkivo, sirese na udaljena mjesta (metastaziraju), dok na kraju ne uzrokuju smrt domacina.

Za benigne tnmore karakteristicna je dobra difèrencijacija parenhimnih celija kojesu vrlo slicne njihovim izravnim prethodnicima.

Kod malignih tumora srece se veliki raspon diferencijacije parenhimnih celija,primjecuje se pleomorfizam, manjak diferencijacije (anplazija). Dobrocudni tnmori rastn uglavnom polagano, za razliku od zlocudnih tumora koji uglavnom rastu brzo i sire se u lokalna tkiva· i na udaljena mjesta. Brzina rasta zlocudnih tumora proporcionalna je stepenu njihove diferenciranosti.

3 DEFINISATI CELIJSKU PROLIFERACIJU, DIFERENCIJACIJU, DISPLAZIJU, ANAPLAZIJU 1 PLEOMORFIZAM???

Diferencijacija parenhimnih celija (novotvorina) odnosi se na stepen slicnosti sacelijama iz kojih poticu i u morfoloskom i u funkcionalnom smislu. Dobrocudni tumorisu gradjeni od dobro diferenciranih celija koje su vrlo slicne njihovim direktuim prethodnicama. Zlocudni tnmori obiljezeni su velikim rasponom diferencijacije parenhimnih celija od dobro difèrenciranih do onih koje su potpuno nediferencirane.

Anaplazija doslovno oznacava unatrazno pretvaranje i kod novotvorina oznacava manjak diferencijacije celija.

Pleomorfizam je razlika u obliku i velicini medju celijama i glavna je karakterisika anaplasticnih celija koje se medjusobno bitno razlikuju po obliku, velicini, izgledu jezgre, sa prisutnim brojnim mitozama koje su abnormalne.

_Displazija je naziv koji se korisi da oznaci poremecenu ali ne neoplasticnu proliferaciju. Sastoji se od gubitka jednolicnosti pojedinih celija, jednako kao i gubitka orijentacije u medjusobnom polozaju medju celijama. Displasticne celije pokazuju jak pleomorfizam, cestu hiperhromaziju jezgre, mitoze su ceste ali gotovo imaju normalan izgled. Kada displazija zahvati cijelu povrsinu epitela promjena se naziva carcinoma in situ. Medjutim, sve displazije ne napreduju obavezno u rak i kad se ukloni pretpostavljeni podsticajni faktor koji dovodi do displazije, epitel se moze regenerirati.

Proliferacija celijaje, jednostavno receno, njihovo umnozavanje.

4 DEFINISATI I DATI PRIMJERE U POJEDINIM TKIVIMA: ADENOM, PAPILOM, FIBROM, LEJOMIOM I UPOM???

Adenom je dobrocudna epitelna novotvorina (neoplazma), koja stvara zljezdanusliku iii je to novotvorina koja potjece iz zljezdanih struktura i koja ne mora obavezno pokazivati zljezdanu sliku (Primjer: dobrocudna epitelna novotvorina koja izrasta iz celija bubreznih kanalica i stvara zlijezdama slicne tvorbe je adenom bas kao i nakupina dobrocudnih epitelnih celija koje ne stvaraju zlijezdane tvorbe a poûecu iz · kore nadbubrega).

Papilom je dobrocudna epitelna tvorevina koja raste na bilo kojoj povrsini istvara mikroskopski iii makroskopski resicaste tvorbe (papilom debelog crijeva).

Fibrom je dobrocudni tumor porijeklom iz vezivnog tkiva (fibrom jajnika, neurofibroma- fibrom koji se mzvija duz zivcanih snopova).

Lejomiom je benigni tumor koji se razvija najcesce u materici kod zena ali i ugastrointestinalnom traktu i potkoznom tkivu, te iz zidova krvnih zila. Gradjeni su od vrtloznih snopova misicnih celija sa nekada prisutnim zaristima fibroze, ovapnjenja, ishemicne nekroze sa krvarenjima, iii manje vise kompletnom proteolitickom probavom mrtvih celija.

Lipom je najcesci benigni tumor mekih tkiva. To je inkapsulirana masa zrelog masnog tkiva koje makroskopski i histoloski izgleda kao neneoplasticno tkivo. Nekada sadrzi primjesu vezivnog tkiva (fibrolipom), krvnih zila (angiolipom). Najcesci je lipom potkoznog tkiva (ledja, ramena, trbuh,crijeva).

5 NABROJATI TRI NAJCESCA TIPA KARCINOMA I ODGOYARAJUCA BENIGNA TUMORA I TKIVA IZ KOJIH POTICU???

.

Karcinom Benigni tumor PorijekloAdenokarcinom Adenom Zljezdano (epitelni pokrov zlijezda ili

vodova)Ca papil!are papilloma epitelni pokrov zlijezda iii vodova

Ca planocellulare papilloma planocellulare viseslojni plocasti epitel

2

6 NABROJATI TRI NAJCESCA TIPA SARKOMA, OPISATI NJIHOVU NAJCESCU LOKACIJU, OPISATI NJIHOVU MORFOLOSKU SLIKU i PONASANJE???

Osteosarkom je maligni tumor cije celije neposredno stvaraju kost iii osteoid. Primarni osteosarkomi nastaju uglavnom u zdravoj kosti i to u srednjem dijelu metafizadugih cjevastih kostiju. Sekundami osteosarkomi nastaju u kostima koje su vec zahvacene nekom bolescu. Tumor obicno nastaje u spongiozi i odatle se siri u svim pravcima napadajuci i susjedno meko tkivo, stvarajuci tako masivne extraosealne mase. Histoloski glavna karakteristikaje da tumorske celije stvaraju neposredno osteoid. One susmjestene izmedju osteocita u lakunama i oponasaju njihovu aktivnost. Metastaziraju hematogeno najcesce u pluca.

Fibrosarkom je maligni tumor porijeklom iz vezivnog tkiva koji tvoriinfiltrativne mase (riblje meso), a nekada moze izgledati prividno inkapsuliran. Svi fibrosarkomi · imaju neki stupanj anaplazijesa malo iii mnogo mitoza, a nekada diferencijacija potpnno izostane pa je tumortesko prepoznati.

Hondrosarkom je maligni tumor skeleta,. po ncestalosti neposredno izaosteosarkoma. Razvija se u medularnom dijelu kosti i progresivno se siri unutar medulame supljine, a jednako prodire i u kortex. Rezna ploha pokazuje sivkasto bijeli hladetinasti tumor sa istaknutim zaristima kalcifikacje i podrucjima krvarenja i nekroze. Mikroskopski, postoji velika varijabilnost. Neki su tumori dobro difrerencirani, a na drugom kraju spektra su tumori sa jasnim znacima zlocudnosti, kao sto su izuzetno veliki hondroblasti sa atipicnim velikim jezgrama, multinuklearne celije i nekada dvije iii vise celija u lakunL Za razlikovanje malignih od benignih tumora koristi se sklonost hondrosarkoma da uzrokuju erozivna nazubljenja endoosta kao i mikroskopsko sirenje u intertrabekularne prostore sa progresivnim razaranjem trabekula. Ovi tumori su skloni polaganom rastu, metastaziraju hematogeno, najcesce u pluca.

7 NABROJATI 1· OPISATI TRI TUMORA KOJI SU BIOLOSKI MALIGNI, A IMAJU · NASTA V AK -. orna (KOJI JE KARAKTERISTICAN ZA BENIGNE TUMORE>???

Mesothelioma, Seminoma, Melanoma.Mesothelioma (maligni mezoteliom) je rijedak zlocudni tumor mezotelnih celija

koji obicno raste na parijetalnoj iii visceralnoj pleuri, rijedje na peritoneumu a sasvim rijetko na drugim mjestima. Smatra se da u pleuralnoj supljini maligni mezoteliomi nastaju u ogranicenom podmcju, dovode do stvaranja izljeva i vremenom se znatno prosiruju, bilo direktnim rastom iii usadjivanjem u izljev i suprotnu pleuralnu supljinu. Histoloski mezoteliomi imaju jednu od tri slike:

1) sarkomatoidnu u kojoj vretenaste celije i nekad .fibroblastima slicne celije rastu u nejasnim nakupinama;

2) epiteloidnu u kojoj celije nalik na kubicne oblazu tubularne i mikrocisticne prostore u koje se izbocuju male resicaste izbocine poput pupoljaka (lice na adenokarcinom);

3) bifazicnu, najcesca slika koja ima i sarkomatoidna i epiteloidna podrucja. Maligni mezoteliomi pleure dovode se u vezu sa profesijom, jer se cesto srecu

kod ljudi koji su dugo vremena bili izlozeni cesticama azbesta. Slabo metastaziraju ali se mogu naci metastaze na jetri i udaljenim organima.

3

Seminoma je tumor porijeklom iz zametnih celija i cini priblizno 30% novotvorina testisa. Histoloski karakterisu ih ploce ili tracci dobro difurenciranih jednolikih poligonalnih celija sa istaknutim membranama, centralno smjestenim jezgarama i svijetlom citoplazmom. Kod 10% slucajeva nadju se prisutne orijaske celije sa HCG-om. Vezivna stroma je prozeta limfocitima i granulomskim tvorevinama. Tumori rastu brzo u vidu sivkasto bijelih masa ispod tunike albuginee.

Melanoma (melanoma malignum) najcesce nastaje na kozi, a rijedje se srece u usnoj supljini, jednjaku, anusu, rodnici, mozdanim ovojnicama iii mreznici. Dokazano je da vecina melanoma pokazuje dva oblika rasta:

radijalni- obuhvata povrsinsko sirenje, uglavnom ograniceno na epidermis;vertikalni - sa napredovanjem tumora i sirenjem prema dolje u korij i dublje

slojeve.Kod vecine melanoma u pocetku je dominantniji radijalni tip rasta pa su oznaceni

kao melanomi sa povrsinskim sirenjem (melanoma superficiale). Oni se pojavljuju kaoplosnate ili uzdignute smedje do erne promjene koje imaju nekoliko jasnih obiljezja:

1) zarisna podrucja crvene, bijele iii modre boje i2) nepravilne, slabo ogranicene izvijugane rubove katkada sa produzecima poput

jezicaka iii satelitskih zarista.Histoloski ova vrsta je obiljezena anaplasticnim melanocitima koji su nakrcani

pigmentom i ograniceni na epidermis. Tipicne su pojedine izolirane celije sa svijetlimhaloom (Pagetove celije) koje slice onima u Pagetovoj bolesti dojke. Povremeno celije pojedinacno i u grnpicama infiltriraju sve slojeve epidermisa do povrsine nekada sa ulceracijom povrsine. U isto vrijeme celije se prosire i u korij i na kraju u mnogo dublje slojeve i takvim rastom sticu uslove za metastaziranje.

Kod nekih melanoma se cesce srece vertikalni tip rasta (nodularni melanomi), pojavljuju se kao mali uzdignuti cvorici razlicitog oblika koji zahvataju cijelu povrsinu epidermisa nekada sa ulceracijom povrsine, zdruzenom penetracijom u korij i dublje. Imaju velikn sposobnost metastaziranja u gotovo svaki organ. Ako se melanomi otkriju u ranoj fazi prezivljavanje je vece, medjutim ako zahvataju vise slojeva koze sa tendencijom sirenja u dubinu, njihova malignost je veca, a prezivljavanje manje.

8 DEFINISATI HORISTOM I HAMARTROM???Horistom i hamartrom su sitni cvorici koji se mogu naci u razlicitim organima, a

nastali su poremecajem embrionalnog razvoja.Horistomi su cvorici gradjeni od tkiva drugog organa, a ne od onog tk:iva koje

odgovara organu u kojem se nalaze (horstomi gradjeni od tkiva kore nadbubrezne zlijezde smjesteni u bubregu iii cvorici tkiva pankreasa u sluznici zeluca i tankog crijeva).

Hamartromi su cvorici koji su gradjeni od tkiva koje se normalno nalazi u organu u kom su prisutni, ali ga ima u suvisku pa se formirao cvoric (fibromatozni ili adenomatozni hamartromi bubrega).

Znacaj horistoma i hamartroma je sto se iz njih mogu razviti tumori.

9 OPISATI TERATOME l OBJASNITI NJIHOVU HISTOGENEZU???Teratomi su tumori gradjeni od prepoznatljivh zrelih iii nezrelih celija iii tkiva

koji poticu iz sva tri zametna listica. Razlikuju se nekoliko oblika po stepenu diferencijacije:

4

26

a) Zreli teratom. Cest je kod djece i uglavnom je gradjen od dobro diferenciranog tkiva, zivcano, misicno, hrskavicavo, masno, plocasti epitel, bronhalni epitel. Ovi su dijelovi razbacani u razlicitim pravcima bez posebne strukture.

b) Nezreli teratom, slicne je gradje sa nepotpuno diferenciranim dijelovima kojise lako mogu prepoznati po embrionalnoj gradji lmaju veci stepen zlocudnosti od zrelihteratoma.

c) Teratomi sa zlocudnom transformacijom, gradjeni su od dijelova zametnihlistica i jasno su zlocudni. Kod njih srecemo zarista plocastog Ca, mucinoznog adenokarcinoma iii sarkoma.

d) Nezreli i jasno maligni teratomi ucestaliji su od ostalih. Makroskopskipokazuju raznoliku gradju. Uopsteno, rezna ploha pokazuje cisticna podmcja i sarolikizgled sa zaristima kosti, hrskavice i mekog sluzavog tkiva.

10 OBJASNITI OSNOVE HISTOLOSKOG STEPENA I KLINICKOG STADIJA TUMORA???

Stepenovanjem tumora pokusava se uvesti odredjena procjena njegoveagresivnosti iii nivo zlocudnosti koji se temelji na citoloskom razlikovanju tumorskih celija i broja mitoza u tumoru. Tumor moze biti podjeljen u stupnjeve I, II, III, IV, ovisno o povecanju anaplazije. Mjerila za stepenovanje razlikuju se ovisno o neoplazmi. Odredjivanje stadija tumora zasniva se na velicini primamog tumora, opsegu sirenja u regionalne limfue cvorove i prisutnosti/odsustvn metastaza. Ta procjena se vrsi na osnovu klinickih i histoloskih karakteristika. Danas se koristi metoda TNM klasifikacije:

T - primarni tumor (fl, T2, T3, T4 su stupnjevi koji odredjuju velicinu primarnog tumora),

N- oznacava sirenje u regionalne limfue zile (NO, Nl, N2, N3), M -oznacava prisutnost iii odsustvo udaljenih metastaza.Medjutim, nekada histoloska slika sama po sebi ne moze da odredi i klinicki stadij

tumora, jer neki tumori mogu izuzetno sporo rasti, da se jasni klinicki znaci tumora ne primjete dugo vremena. Histoloski oblik;· stepen diferencijacije, broj mitoza su znacajni pokazatelji koji mogu predociti da!ji klinicki tok i oblik neoplazme.

11 UPOREDITI MORFOLOGIJU NEDIFERENCIRANIH 1 DOBRO DIFERENCIRANIH TUMORSKIH CELIJA???

Dobro diferencirane tumorske celije, su celije koje veoma slice celijama izvornimprethodnicima. To su uglavnom zrele celije normalnog izgleda, sa vrlo rijetkim mitozama. Ova vrsta celija karakteristicna je za benigne neoplazme. Nediferencirane celije se srecu kod malignih neoplazmi i karakterise ih anaplazija tj. potpuni gubitak diferencijacije i veliki manjak diferencijacije u odnosu na maticne celije. Za takve anplasticne celije karakteristican je pleomorfizam - razlike u obliku i velicini medju celijama, hiperhromazija jezgri. Takodje je kod takvih celija prisutan poremecen odnos izmedju citoplazme i jezgre i obicno iznosi oko 1:1, a normalan je oko 1:4 iii 1:6. Kod nediferenciranih celija srece se pojava stvaranja orijaskih celija koje su znatno vece od ostalih i imaju jednu iii vise jezgri. Za nediferencirane celije karakteristicne su brojne i izrazito atipicne mitoze, gubitak sposobnosti razvoja u prepoznatljivu sliku u kojoj su celije medjusobno orijentisane na odredjeni nacin. Nediferencirane celije mogu rasti u nakupinama koje imaju razlicitu histolosku sliku.

5

12 NAVESTI OSNOVNE ELEMENTE BIOLOGIJE TUMORSKOG RASTA???Prirodni tok rasta zlocudnog tumora moze se posmatrati kroz.nekoliko faza:

neoplasticna pretvorba celije, klonalno sirenje pretvorene celije, lokalna invzaija i na kraju udaljeni rasap. Stvaranje tumorske mase pomocu klonalnih potomaka pretvorene celije je komplexan proces na koji utice mnogo cinioca. Neki od tih cinioca se nalaze u samim pretvorenim celijama kao sto je vrijeme podvostrucenja tumorskih celija. Dmgi se pak faktori nalaze izvan tumorskih celija kao sto su angigeneza, odgovor domacina na prisustvo tumorskih celija i njihove metabolicke produkte. Svi cinioci tumorkog rasta se mogu svrstati u tri skupine:

1) kinetika tumorskih celija (vrijeme podvostrucenja tumorskih celija, dio celijakoje rastu, proizvodnja i gubitak celija);

2) tumorska angiogeneza i3) tumorsko napredovanje i raznolikost.

13 OPISATI RAST MALIGNIH CELIJA IN VITRO, TE IH UPOREDITI SA NORMALNIM CELIJAMA???

Odgovor potraziti negdje drugo, jer ga ovdje necete naci!

14 DEFINISATI I OBJASNITI TUMORSKU ANGIOGENEZU???Tumorska angiogeneza oznacava opskrbu krvlju tumorske mase razvojem novih

krvnih sudova koji hrane tumorsku masu i tako joj omogucavaju rast. Mehanizam nastanka novih krvnih zila koje snadbjevaju tumor krvlju nije jasan ali se smatra da sami tumori produkuju neke angiogene materije koje poticu razvoj novih krvnih zila, jer bez krvi nijedan tumor se ne bi mogao razvijati.

Angiogeni cinioci mogu se svrstati u dvije glavne grupe.1) Oni koje proizvode tumorske celije;2) Oni koje poticu od upalnih celija koje infiltriraju tumore.Najbolje opisani faktori prve grupe su cinioci rasta fibroblasta (FGF) koji vezu

heparin. Ove molekule posjeduju trostruku aktivnost: hemotaxicne su za mitogene, endotelne celije i pobudjuju proizvodnju proteolitickih enzima koji omogucavaju probijanje u stromu endotelnih izdanaka.

Iz druge grupe znacajni su TGF-a. i EGF. Mehanizam angiogeneze i njeni pokretaci od velikog su znacaja za sprijecavanje razvoja tumora.

Smatra se da je porijeklo angigenih materija uglavnom iz protoonkogena i da su aktivirane mutacijama. Takodje, u tumorsku angiogenezu ukljucen je i gubitak cinioca koji koce angiogenezu upisan kod gena prigusivaca raka. Svi ovi cinioci mogu posluziti za pronalazenje nacina da se zaustavi produkcija angiogenih molekula i sprijeci odgovor endotelnih celija na njih.

15 OPISATI SLIJED DOGADJAJA KOD METASTAZIRANJA TUMORA???Sirenje tumora je slozen proces koji obuhvata niz koraka koji se najjednostavnije

mogu podijeliti u dvije faze: invazija u izvanstanicno tkivo i vaskularna diseminacija i udomljavanje tumorskih celija.

a) Invazija u izvanstanicno tkivo sastoji se od: pricvrscivanja tumorskih celija za povrsinu bazaine membrane zdrave celije, koje se ostvaruje preko laminina i

6

fibronektina (tumorske celije imaju mnogo vise receptora za ove molekule nego epiteh1e). Drugi korak je razgradnja bazahle membrane i intersticijahlog vezivnog tkiva, a to se ostvaruje lucenjem proteolitickih enzima od strane tumorskih celija. Mogn i pobudjivati celije domacine na produkciju proteaza koje razgradjuju bazalnu membranu. Treci i posljednji korak u ovoj fazi je pokretljivost tumorskih celija koja ih tjera da prolaze kroz razgradjenu bazahlu membranu. Pokretljivost se ostvaruje preko tumorskih citokinina koji tjeraju tumorske stance iii preko raspadnih produkata nastalih u toku proteoliticke aktivnosti i koji imaju hemotaxicnu aktivnost za tumorske celije.

b) Rasap krvnim zilama i ndomljavanje tnmorskih celija slicnogje toka kao i proces inavazije. Pojedinacne iii grupisane tumorske celije se pricvrscuju za endotel krvnih sudova nakon cega uslijedi razgradnja bazaine membrane i izlazak u organ u kom se kasnije razvijaju metastaze. Ipak i na osnovu svih tumacenja tacan put metastaziranja nekih tumora ne moze se precizno odrediti.

16 NABROJATI PUTEVE METASTAZIRANJA TUMORA???Metastaziranje oznacava razvoj sekundaruih implantata (metastaza) koje nisu u

dodiru sa primamim tumorom, a nalaze se u udaljenim organinla. Metastatziranje je jedan od glavnih kriterija koji odredjuje stepen malignosti nekog tumora, mada to nije iskljucivo jer postoje izrazito maligi tumori koji ne metastaziraju (Ca basocellulare). Zlocudni tumori mogu se siriti na tri nacina:

1) Usadjivanjem unutar tjelesnih supljina (Ca debelog crijeva koji se moze prosiriti kroz crijevni zid i replantirati se na udaljena mjesta u peritonealnoj supljini);

2) Limfogeno sirenje, koje je tipicnije za karcinome i ovisi o vrsti neoplazme blizini i broju limfuih cvorova koji su zahvaceni (Ca dojke koji se siri preko axilaruih limfonoda);

3) Hematogeno sirenje koje je karakteristicnije za sarkome, ali se i karcinomi mogn siriti ovim putem. Tumorske celije uglavnom probijaju zid vene i krvnom strujom sesire po tijelu, najcesce zahvacajuci pluca ijetru.

17 DEFINISATI DOB KAO ODLUCUJUCI FAKTOR POJAVE NEKIH OBLIKA KARCINOMA, TE NAVESTI ODGOVARAJUCE PRIMJERE GERIJATRIJSKIH I PEDIJATRIJSKIH OBLIKA KARCINOMA???

Ucestalost karcinoma raste sa dobi sto se moze pro umaciti nakupljanjem tjelesnih mutacija udruzenih sa pojavom zlocudnih novotvorevina. Smanjenje imune sposobnosti koja prati starenje takodje moze biti jedan od uzroka. Medjutim, karcinom je cest i kod mladih i uzrokuje nesto vise od 10% svih smrti kod djece mladje od 15 godina. Glavni srurtonosni oblici karcinoma kod djece su limfoblasticna leukemija, tumori CNS-a, linlfomi, sarkomi mekih tkiva i sarkomi kosti. Kod starijih najcesci karcinomi su karcinomi koze, prostate, te ovarija kod zena u menopauzi.

7

18 NAVESTI TRI NAJCESCE FORME KARCINOMA PREMA UCESTALOSTI I SMRTNOSTI KOD MUSKARCA I ZENA???

MUSKARAC ZENAUCESTALOST Ca-prostate,pluca,debelog

crijeva i rektumaCa-dojke,debelog crijeva i

rektuma,plucaSMRTNOST Ca-pluca,prostate,debelog

crijeva i rektumaCa-pluca,dojke,debelog

crijeva i rektuma

19 OPISATI NASLJEDNU OSNOVU NEKIH KARCINOMA. TE NAVESTI PRIMJERE POVECANlli SKLONOSTI ZA KARCINOME KOJI SE NASLIJEDJUJU PREMA MENDELOVIM ZAKQNIMA???

Genetska uslovljenost i nasljedjivanje tumora dokazano je kod nekih karcinoma ali sam mehanizam je i dalje nepoznat. Sam proces karcinogeneze moze obuhvatitiprocese mutacije na nivou genoma i takve su osobe sklonije tumorima od ostalih. Naslijedje i okolina u kombinaciji mogu dovesti do expresije eventualnih tumorskih gena prisutnih u organizmu i na taj nacin dovesti do razvoja tumora, pa se zbog toga ova dva faktora moraju zajedno posmatrati kad je u pitanju nastanak tumora. Kod nekih porodica primjecena je genetska sklonost ka nekim tipovima karcinoma, a kod nekih se srecu samo pojedinacni slucajevi oboljevanja bez prisustva ranijeg oblika tog karcinoma u porodici. Za neke je karcinome utvrdjeno da se nasljedjuju po Mendelovim zakonima:

• retinoblastom kojije u 40% fàmilijaran nasljedjuje se AD;• multipla polipoza debelog crijeva koja se nasljedjuje AD i gotovo u 100%

slucajeva dovodi do Ca debelog crijeva u dobi do 50godina;• Wilmsov tumor bubrega nasljedjuje se AD.Osim zlocudnih tumora i neke prekanceroze se nasljedjuju i kao krajnji rezultat

mogu dovesti do razvoja karcinoma (xeroderma pigmentosum AR nasljedjivanje, Cakoze, melanom).

20 OPISATI NEKOLIKQ PRENEOPLASTICNIH STANJA I OBJASNITI DA LI NASTAJU POD UTICAJEM NASLJEDNIH ILl EGZOGENIH FAKTORA???

Osim genetskih uticaja neka klinicka stanja su predodredjena za razvoj karcinoma ali pogresno su opisana kao paraneoplasticna stanja, jer se kod jednog broja slucajevatumor nikada ne razvije. Neka od ovih stanja su:

• hronicni atroficni gastritis. Primjer: Ca zeluca kod pemicinozne anemije;• leukoplakija usne supljine, vulve iii penisa. Primjer: povecana opasnost od

planocellulamog Ca;• vilozni adenomi debelog crijeva. Primjer: velika opasnost od razvoja

kolorektalnog karcinoma;• hronicni ulcerozni kolitis. Primjer: povecana ucestalost od karcinoma kplona i

rektuma kod dugotrajne bolesti;" hiperplasticne i displasticne proliferacije. Primjer: atipicna endometralna

hiperplazija i endometralni karcinom;

8

• stalno regenerativno umnozavanje celija npr. koje se srece na rubovima hronicnih fistula koze iii nelijecenim dugotrajnim ranama, Ca planocellulare, hepatocelulami karcinom u cirozi jetre.

21 DEFINISATI KANCEROGENEZU I NAVESTI CIME ONA MOZE BITI POTAKNUTA???

Kancerogeneza je proces niza promjena koje zahvataju i genotip i fenotip(zlocudna novotvorina ima nekoliko fenotipskih osobina kao sto su prekomjemi rast, lokalna invazivnost i sposobnost stvaranja udaljenih metastaza; sva ova obiljezja na molekulamoj osnovi su posljedica nakupljanja genskih promjena). Kancerogeneza dakle predstavlja molekularnu osnovu nastanka raka i moze biti potakuuta hemijskim faktorima, zracenjem, onkogenim virusima (tri glavna pokretaca kancerogeneze), ali osim njih mogucipokretaci su mutacije na nivou genoma i naslijedjene mutacije.

22 · DEFINISATI OSNOVNE POJMOVE HEMIJSKE KANCEROGE NEZE: INICIJACIJU, PROMOCIJU I PROGRESIJU???

Hemijski kancerogeni su siroka skupina jedinjenja koja mogu dovesti do nastanka.. raka nakon duze izlozenosti organizma toj materiji. Hemijski kancerogeni imaju nekolikokarakteristicni11 osobina:

• izrazito su razlicite gradje i strukture i mogu biti i prirodni i sinteticki proizvodi;

• neki reaguju direktno i ne zahtjevaju hemijske pretvorbe za izazivanje kancerogeneze dok drugi reaguju posredno i postaju aktivni samo nakon sto se metabolicki promjene. Takve su materije opisane kao prokancerogeni, a njihovi aktivni zavrsni oblici kao krajnji kancerogeni;

• svi hemijski kancerogeni su visoko elektrofilni i reaguju sa atomima bogatim elektronima kao sto su RNK, celijske bjelancevine iDNK;

• kancerogenost nekih jedinjenja se pojacava u prisustvu nekih materija koje same po sebi imaju malu iii nikakvu kancerogenost;

• neki hemijski kancerogeni mogu udruziti svoje djelovanje sa drùgim oblicima kancerogenih uticaja i dovesti do nastanka novotvorina.

Pojalll inicijacija oznacava ponavljanu iii stalnu izlozenost mutagenoj hemikaliji koja se naziva inicijator.

Promocija oznacava pobudjenje stanicnog umnozavanja i sirenje tnmorskili celijazbog djelovanja promotora, a to su materije koje pojacavaju kancerogenost pojedinih hemikalija. Promotori sami za sebe nisu iii su veoma malo tnmorogeni.

Progresija oznacava dalje umnozavanje i sirenje mutageno promjenjenih celija koje su podlozne daljim mutacijama i nekontrolisanom rastu sto dovodi do moguceg razvoja zlocudnog tumora.

23 UPOREDITI UCINAK KANCEROGENA SA IZR A VNIM DJELO V ANJEM I UCINAK PROKANCEROGENA KOJI DJELUJU INDIREKTNO, TE NAVESTI PRIMJERE ZA SVAKI???

Kancerogeni sa izravnim djelovanjem ne zahtjevaju dalje metabolicke pretvorbe da bi postali kancerogeni. Njihova osnovna karakteristika je da su to zapravo slabi kancerogeni i ovisno o vremenu izlozenosti i djelovanju ne moraju dovesti do nastanka

9

31

tumora. Vazni su jer su neki od njih hemijski lijekovi za zlocudne tumore (alkilirajuci agensi) koji uspjesno lijece kontrolisu i odgadjaju recidive pojedinih malignih tumora (leukemija, limfom, Ca ovarija), ali poslije mogu izazvati sekundarni oblik zlocudnog tumora, obicno leukemiju.

Prokancerogeni zah1jevaju metabolicku pretvorbu da bi postali aktivnikancerogeni. Neki od prokancerogena su policik!icki ugljikovodonici koji su prisutni u fosilnim gorivima (benzantracen ). Bez obzira kako se primjenjuje, mazanjem na kozu iii injiciranjem supkutano, izazvace karcinom (Ca koze iii fibrosarkom). Produkti koji se oslobadjaju pri sagorijevanju duhana (benzipren), dovode do nastanka raka pluca. Osim policiklicnih ugljikovodonika znacajna je i skupina aromatskih amina i azo-boja.Primjeri: j3-naftalen koji uzrokuje Ca mokracnog mjehura kod ljudi u industriji gume iii anilinskih boja. Osim ovih postoje i druge grupe kancerogena kao sto su nitrozamini i amidi koji mogu dovesti do razvoja tumora u probavnim organima; aflatoxin Bl koji je produkt gljivice asspergilus ikoji je povezan sa nastankom hepatocellularnog karcinoma; Saharin i ciklarnati kao umjetni zasladjivaci smatraju se potencijalnim kancerogenima ali te tvrdnje jos uvijek u potpunosti nisu dokazane.

24 NAVESTI PRIMJERE HORMONSKE KANCEROGENEZE???Hormonska kancerogeneza. Primjer: hiperplazija endometrija koja moze dovesti

do nastanka karcinoma endometrija, a javlja se najcesce zbog prevelike stimulacije estrogenom.

25 N A VESTI PRIMJERE KARCINOMA KOJI SU UZROKO V ANI ZRACENJEM???

Zracenja bez obzira na izvor; suncevo, ultraljubicasto, rentgenski zraci, cijepanje jezgara, radionukleotidi i dr. nepobitni su kaocerogeni. Osobe svjetle puti .kod cestog i dugotrajnog izlaganja suncevim zracima mogu razviti maligni melanom, planocelularni iii bazocelularni karcinom koze. Rudari u rudnicima sa radioaktivnim materijama 50 puta cesce oboljevaju od Ca pluca. Kod explozija nuklearnih reaktora i bombi, zapazena je cesca ucestalost leukemija, karcinoma stitnjace, karcinoma dojke, debelog crijeva, pluca i ostalih oragana kod osoba koje su bile izlozene ovoj vrsti zracenja. Karcinom stitnjace javlja se kod 9% odraslih osoba koje su u djetinjstvu bile cesto izlozene rentgenskom zracenju. Iz svih ovih podataka jasno je i dokazano da zracenje bilo kojeg porijekla ima neosporiv kancerogeni ucinak.

26 OBJASNITI MOGUCU KARCINOGENU ULOGU HUMANOG PAPILOMA VIRUSA (HPV), EPSTEIN· - BARROVOG VIRUSA ŒBV) I VIRUSA HEPATITISA B <HBV) I NAVESTI KOJE TUMORE ONI IZAZIYAJU???

Humani papiloma virus (HPV). Opisano je oko 50 genetski razlicitih tipovaovog virusa. HPV izaziva benigne plocaste epiteliome (bradavice) kod covjeka. Ovaj virus je ukljucen u genezu nekoliko vrsta raka, posebno karcinoma plocastih celija cervixa i anogenitalnog podrucja. Epideinioloska proucavanja pokazuju da je karcinom grlica materice izazvan spolno prenosivim agensom, a sumnje su usmjerene ka HPV. Medjutim HPV ne djeluje samostalno kao karcinogeni agens vec je pojava raka povezanai sa mutacijom odredjenih gena koja dovodi do smanjenja osjetljivoti celija, sto ima za

10

posljedicu lakse vezanje virusnih cestica za bjelancevine celije. Na kraju tog procesa nastaje njihova zlocudna transfonnacija.

Epstein - Barrov virus (EBV) je povezan sa patogenezom dva tumora kod covjeka: nazofuringealni karcinom i Burkittov limfom. Burkittov limfom je tumor Blimfocita i endemican je za neka podrucja Afrike. U endemicnim podrucijima tumorske celije gotovo neizostavno sadrze EBV-genome. EBV pokazuje izrazitu sklonost ka B limfocitima i zarazava mnoge od njih, dovodeci pri tom do njihovog umnozavanja. Kod zdravih ljudi sa ocuvanim imunoloskim sistemom poliklonalno umnozavanje B celija se uspjesno lijeci iii se eventualno razvije infektivna mononukleoza koja prolazi sama od sebe nakon nekog vremena. Tamo gdje se javlja Burkittov limfom kao endemicna bolest zbog losih socio-ekonomskih uslova Lpojave nekih propratnih zaraznih bolesti koje dodatno slabe imunitet, umnozavanje B celija je stalno i neometano. Takve B celije sklonije su nekim oblicima mutacija koje onda aktiviraju neke onkogene, te dolazi do razvoja tumora. Pokretanjem onkogena i mutacijom dolazi do daljeg gubljenja sposobnosti upravljanja rastom, nastaju nova ostecenja gena i na kraju monoklonalna neoplazma. Nazofaringealni karcinom je endemican u juznoj Kini i nekim drugim regijama i kod njega su u tumorskim celijama pronadjeni EBV-genomi.

Virus Hepatitisa B (HBV, VHB) epidemioloski je dokazana povezanost zarazesa HBV-om i pojava hepatocelularnog karcinoma, ali mehanizarn jos nije potpuno razjasnjen. Onkogene osobine HBV-a su razlicite: uzrokujuci hronicno ostecenje jetrenih celija i pridruzenu regeneraciju, ovaj virus stvara celije koje su sklone mutacijarna; cinioci okoline udruzeni sa HBV-om dovode do zlocudne transfonnavije jetrenih celija; ukljucenost virusa kod pojedinih bolesnika dovodi do sekundarne preraspodijele hromozoma i vjerovatno tim putem nastaje inaktivacija gena prigusivaca raka. Svi opisani virusi iako imaju karcinogeno djelovanje svojim prisustvom ne moraju nuzno dovesti do nastanka karcinoma, ali udruzeni sa nekim faktorima iz spoljasnje sredine sigumo dovode do nastanka karcinoma.

27 OPISATI RAZVOJ KARCINOMA IZ PREKANCEROZNIH LEZIJA VRATA MATERICE???

Karcinom vrata materice je povezan sa infekcijom nekim od tipova HPV ali tacanmehanizan je jos uvijek nepoznat. Smatra se da su kod ovog karcinoma. prisufui genotipovi HPV 16, 18, 31, koji su oznaceni kao genotipovi visokog rizika. Smatra se da su HPV visokog rizika povezani vecim udjelom DNK dobijenom integracijom u genom domacina, ali nejasno je kako dovode do maligne transfonnacije. Karcinom vrata materice pocinje displasticno promjenjenim epitelom iii CJN-om. Promjene pocinju slabom displazijom iii CJN-1. Displazija postaje jace poremecena i moze biti u vezi sa odredjenim stupnjem razlicitosti celija i velicine jezgre i sa nonnalnim .mitozarna iznad bazalnog sloja. Ovaj stadij je oznacen kao umjerena displazija iii CIN-ll. Slijedeci stupanj je teska displazija CJN-III pracena jacom varijacijom celija i velicinom jezgara, nepravilnom orijentacijm, hiperhromazijom i nonnalnim i abnonnalnim mitozarna, a nekada blizu povrsinskog sloja. U ovon stadiju atipicni epitel ne urasta u podlezecu stromu ali se moze siriti u cervikalne zlijezde; ovaj stadij je oznacen kao carcinoma in situ. Iduci stadij je invazivni karcinom koji se javlja u tri oblika: gljivasti, ulcerozni i infiltrativni oblik.

Il

28 OPISA TI MOLEKULARNA ZBI V ANJA U RASTU CELIJA??? Necu!

29 OPIS A TI MOLEKULARNU OSNOVU KANCEROGENEZE??? Molekulama osnova kancerogeneze:1) Nesmrtonosno genetsko ostecenje celije sredisnji je dogadjaj kancerogeneze.

Takvo ostecenje (mutacija) moze biti izazvano djelovanjem cinilaca okoline, uglavnom su to hemijske materije, zracenja, virusi, naslijedni poremecaji. Generalno smatra se da je zlocudna tumorska masa posljedica klonalnog bujanja jedne celije prethodnice koja je pretrpjela genetska ostecenja.

2) Dvije vrste gena: protoonkogeni koji poticu rast i antionkogeni koji prigusuju rast zlocudnih tumora, glavne su mete genetskog ostecenja.

3) Karcinogeneza je proces niza promjena koje zahvataju i genotip i fenotip (zlocudna novotvorina ima nekoliko fenotipskih osobina kao sto su prekomjemi rast, lokalna invazivnost i sposobnost stvaranja udaljenih metastaza; sva ova obiljezja na molekulamoj osnovi su posljedica nakupljanja genskih promjena).

Karcinogeneza dakle predstavlja moleknlamu osnovu nastanka raka i moze biti potaknuta hemijskim fuktorima, zracenjem, onkogenim virusima i to su tri glavna pokretaca kancerogeneze, ali osim njih moguci pokretaci su mutacije na nivou genoma i naslijedjene mutacije.

30 UPOREDITI ONKOGENE SA FAKTORIMA RASTA, RECEPTORIMA ZA FAKTORE RASTA. PRENOSNICIMA SIGNALA I PROTEINIMA KOJI SE VEZU NA :DNA???

Faktori rasta pocevsi izvan celije mutacije gena koje sifriraju fuktore rasta, mogu ih uciniti onkogenima Takav je slucaj sa protoonkogenom za cinilac rasta porijeklom iz trombocita (FRPT) koji je prvo otkriven pojavom virusnog onkogena koji se nalazio u virusu simian sarkoma (v-sis). Kasnije su pronadjeni jos neki tumori kod ljudi u cije su se celije prepisivale c-sis. Kod mnogih slucajeva sam gen fuktora rasta nije podlozan mutaciji ali proizvodima drugih onkogena kao sto je ras dolazi do pojacane produkcije faktora rasta koji su povezani opet sa epidermalnim faktorima rasta (EFR) i pokrece se rast celije vezanjem za EFR receptor.

Receptori za faktore rasta. Pronadjeno je nekoliko onkogena koji sifriraju mutirane oblike receptora. Sam mehanizam djelovanja receptora za faktore rasta zasniva se na cinjenici da su ti receptori uglavnom transmembranske bjelancevine sa vanjskim dijelom za vezivanje cestica i sa unutrasnjim (citoplazmatskim) za podrucje tirozin-.. kinaze. Kod normalnih oblika tih receptora djelovanje kinaze je prolazno potaknuto vezanjem njihovih speciticnih fuktora rasta, nakon cega slijedi brza tirozinska fosforilacija nekoliko supstrata koji su dio mitotickog lanca. Onkogeni oblici tih receptora udruzeni su sa stalnim poticajnim djelovanjem tirozin-kinaze u citoplazmatskom podrucju ali bez vezanja faktora rasta. Zbog toga bjelancevine receptora mutanata stalno prenose u stanicu mitogene poruke.

Bjelancevine prenosioci signala. Onkobjelancevine koje oponasaju normalne citoplazmatske bjelancevine koje prenose poruke. Mnoge su vezane za unutrasnji sloj citoplazmatske membrane, npr. proizvodi c-src iras gena.

Bjelancevine koje se vezuju za DNA- bla, bla, bla... (Robins!)

12

31 DEFINISATI ONKOGENE I NABROJATI NJIHOVE PRODUKTE (ONKOBJELANCEVINE)???

Onkogeni su aktivirani celijski geni (nastaju aktivacijom iz protoonkogena) kojiuzrokuju zlocudne tnmore. Pretvaranje protoonkogena u onkogene moguce je retrovirusnim pretvaranjem (transdukcijom, v-oncl) iii uticajima koji mijenjaju njihovo ponasanje in sitn, mijenjajuci ih tako u celijske onkogene (celularni, c-oncz). Bjelancevine stvorene prema sifri onkogena nazivaju se onkoproteini. Oni nalikuju na normalne produkte protoonkogena samo sto su onkoproteini izgubili vazne regulatome elemente. i njihova proizvodnja u pretvorenim celijama ne ovisi o faktorima rasta ili ostalim vanjskim uticl\i ima.

32. OBJASNITI ZNACAJ TRANSLOKACIJE HROMOSOMA U AKTIV ACIJI ONKOGENA, TE DATI PRIMJERKOD HUMANIH TUMORA???

Pretàspodjela genetskog materijala stvorena hromozomskom translokacijom obicno ima za posljedicu prejako izrazavanje protoonkogena ali u nekim slucajevima geni mogu jednako tako zadobiti promjene u gradji. Prejako izrazavanje protoonkogena najbolje se vidi na primjeru Burkittova limfoma. Svi takvi tnmori nose jednu od tritranslokacije, a svaka ja na hromozomu 8q24 gdje je bio upisan c-myc. Kod Burkittovog limfoma vecina uobicajenih oblika translokacije ima za posljedicu pomicanje odsjecka koji sadrzi c-myc sa hromozoma 8 na hromozom 14q prugu 32. To dovodi c-myc u blizinu gena za imunoglobulin teskog lanca, podrucje sa iscrpljujucom snagom prepisivanja. Odvojen od svojih nOI:malnih upravljackih elemenata c-myc gen odgovara ria nemilosrdan podrazaj svog susjeda gena za lg teskog lanca i njegova proizvodnja je zato izrazena u velikoj kolicini.

33 DEFINISATI SUPRESORNE GENE I NJIHOYE PRODffi ( TE??? Geni prigusivaci raka predstavljaju kocnicu za rast celija i proizvod su samih

tumorskih gena. Prototip gena prigusivaca raka je. gen retinoblastoma koji je iujedno prvi otkriven (Rb). Osim ;njega do danas su otkriveni isljedeci geni prigusivaci raka: p53(gubitak ovih gena dovodi do Ca pluca, dojke, debelog crijeva, jajnika), NFol, APC ukljuceni su u patogenezu nastanka fibromatoze tip 1 i adenomatozne polipoze debelog crijeva; DCC-najcesce je zahvacen kod Ca debelog crijeva; WT-udruzen sa neoplazmom oznaceom kao Wilmsov tnmor.

34 NAVESTI GENE KOJI REGULISU APOPTOZU 1 GENE KOJI SU UKLJUCENI U POPRAVAK DNA ???

Potraziti u Robbinsu jer su odgovori karajnje luuuuuudi©

35 OPISATI MEHANIZME AKTIVACIJE PROTO- ONKOGENA???Potraziti u Robbinsu jer su odgovori karajnje luuuuuudi©

36 DEFINISATI POJMOVE: AUTONOMNI RAST, INVAZIVNOST I DEZMOPLAZIJA???

Potraziti u Robbinsu jer su odgovori karajnje luuuuuudi©

13

3S

37 DEFINISATI IMUNOLOSKI NADZOR TUMORA I OBRAZLOZITI IMUNI ODGOVOR DOMACINA NA TUMQRE???

Neki zlocudni tumori se javljaju cesce kod osoba oslabljenog imuniteta.ali vecinanjih se javlja kod potpuno imunoloski zdravih ljudi. Zbog toga se postavlja pitanje o mogucem imunom nadzoru nad tumorima i izneseno je nekoliko pretpostavki:

• prerastanje odabranih antigenski negativnih vrsta,• gubitak iii smanjeno izrazavanje histokompatibilnosti antigena,• odbacivanje iii prilagodba tnmorskih antigena,• potajno razvijanje tnmorskih celija kod minimalnih imunih poremecaja,• imunosupresivne materije (zracenje, lijekovi, hemikalije).Medjutim kod vecine oboljelih ne nadje se nikakav defekt imuniteta kad su u

pitanju najucestaliji tnmori (pluca, dojke, probavnog sistema) iz cega se moze zakljuciti da imunitet igra znacajnu ulogu u sprijecavanju tnmora ali slabljenje imuniteta samo po sebi ne znaci i siguran put ka nastanku tnmora. Nastanak tnmora je komplexan proces i gubitak imuniteta udruzen sa ostalim fàktorima okoline moze biti predisponirajuci faktor za razvoj tumora.

38 OPISATI PET LOKALNIH, STETNIH UCINAKA TUMORA NA DOMACINA???

Tumorska kahexija - brzi gubitak tjelesne mase udruzen sa gubitkom apetita iopstom slaboscu, interkurentne infekcije koje jos vise slabe organizam neke su odkarakteristika tumorske kahexije. Smatra se da kahexija nastaje iz dva razloga: porasta bezalnog metabolizma i pojacana potrosnja kalorija nasuprot koje dolazi smanjenje apetita najvjerovatnije zbog toga sto tnmorske celije produkuju metabolite koji prigusuju apetit.

Lokalizacija - neki tumori iako nisu maligni, po prirodi imaju stetan ucinak na domacina jer svojim rastom vrse kompresiju na okolne struktnre i tako dovode do poremecaja u njihovom funkcionisanju (adenom hipofize moze svojim rastom razoriti zlijezu i okolne strukture i dovesti tako do hipopitnitarizma).

Ulceracije na povrsini koze i nastanak sekundamih infekcija•srece se cesto kodtumora koze.

Hormonska aktivnost tumora kako benignih tako i malignih dodatno moze oslabiti organizam i dovesti do razvoja sekundamih bolesti (nesidioadenoma-tumor f3- celija pankreasa kada se luce velike kolicine inzulina; fèohromocitom-tumor srzi nadbubrega kada se luce velike kolicine adrenalina).

Peti ucinak stvamo nema u knjizi odakle se erpe ovi odgovori ©©©©©.

39 QPISATI PET SISTEMSKIH, STETNIH UCINAKA TUMORA NA DOMACINA???

Odgovora nema,jer ako ga-ezna, ondaje stvamo je8eno!!! (op.a.)

14

40 DEFINISATI PARANEOPLASTICNI SINDROM I DATI PRIMJERE ZA ONE KOJI SU OBILJEZENI ENDOKRINIM, HEMATOLOSKIM l NEUROMUSKULARNIM MANIFES T ACIJAMA???

Komplexi simptoma koji nisu ukljuceni u kahexiju a pojavljuju se kod bolesnikasa malignim tumorima, a ne mogu se obijasniti bilo lokalnim iii udaljenim sirenjem tumora ili proizvodnjom hormona koji odgovaraju osnovnom tkivu iz kojeg tumor potice, opisani su kao paraneoplasticni sindrom. Paraneoplasticni sindromi su razliciti i mogu biti udruzeni sa razlicitim tumorima.

Endokrinopatski paraneoplasticni sindrom najcesce je pracem Cushingovim sindromom, hiperkalcijemijom i hiponatrijemijom i srece se najcesce kod karcinoma bronha, dojke, bubrega.

Hematoloski paranaoplasticni sindrom najcesce je pracen hiperkoagulabilnoscu krvi, sklonosti ka venskim trombozama i nebakterijskom trombotickom endokarditisu, a srece se kod karcinoma gusterace, pluca i drugih malignih procesa.

Neuromuskulami paraneoplasticni sindrom karakterisan je razlicitim poremecajima centralnog i perifemog nervnog sistema, mijastenijom gravis, hipertroficnom osteopatijom i baticastim zadebljanjem prstiju, a srece se karcinoma pluca, adenokarcinoma, timoma.

41 QPISATI KLINICKI VAZNE TUMORSKE MARKERE fANTIGENE>???To kad dodjete na kliniku, hahaha hahaha (preuzeto iz TLN).

42 OPISATI METODE KOJE SE KORISTE U LABORATORIJSKOJ DIJAGNOSTICI TUMORA???

Pitati u laboratoriji!!!

43 OPISATl ULQGU MOLEKULARNE BIOLOGIJE U DIJAGNOSTICI GENETSKIH . POREMECAJA, TE VAZNOST TIH POSTUPAKA ZA ODREDJI V ANJE PROGNOZE ZLOCUDNIH TUMORA???

HAAAA??? Za odgovor pitati najblizeg dobitnika Nobelove nagrade, jer on sigumo zna (nije dzaba dobio milion dolara)!!!

15

1 DEFINIRAJTE NASLJEDNE. OBITELJSKE I URODJENE BOLESTI???

2 OPISITE RAZLIKE IZMEDJU OBILJ EZJA ODREDJENIH JEDNIM GENOM, POLIGENIH OBILJEZJA, TE OBILJEZJA VEZANIH UZ POREMECAJE HROMOSOMA???

3 OBJASNITE NASLIJEDJIVANJE POREMECAJA ODREDJENIH JEDNIM GENOM. A U SKLADU S MENDELOVOM GENETIKOM I DEFINIR.AJTE TRI MENDELOVA ZAKONA 0 NASLIJEDJIVANJU???

Ostecenja pojedinih gena slijede dobro poznate Mendelove modele nasljedjivanja, pa se takva stanja cesto nazvaju "Mendelovski poremecaji". Mendelovskih poremecaja danas ima oko 4000. Mutacije koje zabvataju pojedine gene slijede jedan od tri modela naslijedjivanja po Mendelu:

1. autozomno dominantno;2. autozomno recesivno;3. X-vezano.Iako se genetsko izrazavanje obicno oznacava kao dominantno iii recesivno,

nekada je mguce da oba alela genskog para budu potpuno izrazena u heterozigotu i to stanje se naziva kodominacija. Histokompatibiinost i antigeni krvnih grupa dobri su primjeri kodominantnog nasljedjivanja jednako kao i plimorfizam-postojanje oblika multiplih alela jednog gena. Mutacija pojedinih gena moze uzrokovati vise fenotipskih efekata-pleiotropija i obmuto, mutacije na vise genetskih mjesta mogu proizvesti isto svojstvo- geneticka heterogenost.

4 NABROJITE I OBJASNITE GLAVNE KARAKTERISTIKE AUTOSQMNO DQMINANTNOG NASLIJEDJIVANJA???

Autozomno dominantna stanja manifestuju se kod heterozigota, sa podjednakom ucestaloscu kod muskarca i zena. Ako je jedan roditelj heterozigot a drugi zdrav kod potomstva se moze ocekivati expresija dominantnog gana u 50% sluc!\ieva. Za autosomno dominantno nasljedjuvanje vaze jos neka pravila:

• Kod svakog AD poremecaja ne moraju neki bolesnici imati oboljele roditelje.Kod takvih bolesnika poremecaji su nastali mutacijom iii na nivou jajne stanice iii na nivou spermija iz kog su nastali. Njihovi potomci niti su oboljeliniti imaju povecan rizik da se kod njih razvije holest. Procenat bolesnika koji razviju holest kao rezultat nove mutacije ovisi o ucinku bolesti na sposobnost reprodukcije.

• Klinicka slika bolesti moze biti preinacena smanjenjem izrazavanja genotipa i razlicitom izrazajnoscu. Neke osobe nasljedjuju mutirane gene ali su fenotipski normalne i to je oznaceno kao reducirano izrazavanje genotipa.

Nasuprot izrazavanju genotipa, ako je obiljezje izrazeno razlicito medju osobama nositeljima mutiranog gena, a uz sve to je izrazavanje razlicito medju osobama, pojava je nazvana razlicito izrazavanje. Primjer: polidaktilija moze biti izrazena na prstima nogu iii rnku u obliku jednog iii vise dodatnih prstiju.

• Kod mnogih stanja dob pocetka bolesti je odgodjena, a simptomi i znakovi ne pojvljuju se do odrasle dobi.

• Kod AD bolesti zahvaceni su neenzimski proteini i dolazi do 50% smanjenja takvih bjelancevina sto rezultira nepravilnim fenotipom.

5 OBJASNITE ZASTO AD BOLESTI OBICNO ZAHVACA,llJ STRUKTURE BJELANCEVINA I RECEPTORE, A NE ENZIME???

Ucinkovitost 50% smanjenja proizvoda normalnih gena u AD poremecajima ukorelaciji je sa klinickim simptomima. Kod autozomno dominantnih bolesti obicno su zahvacene dvije kategorije neenzimskih proteina:

1) oni ukljuceni u regulaciju slozenog metabolizma, cesto podlozni povratnoj kontroli (membranski receptori i transportni proteini) i

2) kljucni stmkturni proteini kao sto su kolagen i citoskeletna komponenta membrane eritrocita (npr.spektrin). Zahvaceni geni ne kodiraju enzime proteina i nisu skroz razjasnjeni biohemijski mehanizmi kod kojih 50% smanjenje takvih bjelancevina rezultira nepravilnim fenotipom. U nekim slucajevima proizvod mutiranog gena moze se sukobiti sa funkcijom ostatka normalne bjelancevine.

6 NAVEDITE GENETSKE BOLESTI POVEZANE SA MUTACIJOM STRUKTURNIH.PROTEINA???

Genske bolesti povezane sa mutacijom strukturnih proteina: Ma,fanov sindrom,Ehlers-D!!nlosov sindrom , neurofibromatoza.

7 NAVEDITE MARFANOV SINDROM, OBJASNITE NJEGOVU PATOGENEZU, TE NABROJITE GLAVNE PATOLOSKE I KUNICKE NALAZE???

Marfanov sindrom je AD poremecaj vezivnog tkiva pracen fragmentacijom elasticnog tkiva ali bez dokazane primarne abnormalnosti molekula elastina. Sama biohemijska osnova poremecaja je nepoznata i smatra se da je u pitanju mutacija gena koji kodira stvaranje mikrofibrilnih vlakana (druga komponenta vezivnog tkiva sluzi kao podupurac za odlaganje elastina) i to njihove glikoproteinske komponente gradjene od fibrilina. Poremecaji u molekuli fibrilina zabiljezeni su kod ljudi sa Marfunovim sindromom i smatra se da se na hromozomu 15q21 nalazi ucrtan gen za fibrilin kao i za Marfanov sindrom. Glavne klinicke manifestacije zabiljezene su na tri sistema:

o Skeletni - bolesnici su njezne izduzene gradje sa abnormalno izduzenim nogama i mkama, visokim nepcanim lukovima i pojacanom savitljivoscu zglobova. Mogu se pojaviti razliciti deformiteti kraljeznice kao sto su teska kifoskolioza. Klasicno je deformiran prsni kos koji je oznacen kao pectus

2

excavatum (duboko udubljena prsna kost) iii poremecaj u obliku golubijih prsa (pectus carinatus).

• Ocni - bilatèralna dislôkacija iii· subluxacija Ieee zbog slabosti suspenzomih ligamenata.

• Kardiovaskularni - fragmentacija elasticnih vlakana u tunica media aorte predisponira aneurizmatskom sirenju i disekciji aorte. Srcani zalisci (uglavnom mitralni i trikuspidalni) mogu se prekomjemo rastegnuti, a vracanje krvi dovodi do manifestacije kongestivne srcane pogreske. Smrt moze nastupiti bilo kada zbog rupture aorte. Prosjecan vijek ovih bolesnika je30-40 godina bas zbog teskih promjena na KVS.

8 DEFINIRAJTE EHLERS - DANLOSOV SINDROM (EDS) I NAVEDITE GLAVNE KLINICKE I PATOLOSKE NALAZE???

Ehlers - Danlosov sindrom (EDS) obiljezen je poremecajem u sintezi i gradjikolagena. EDS spada u istu skupinu kao i Marfunov sindrom ali se razlicito moze nasljedjivati po Mendelovim zakonima. To ne iznenadjuje, jer je proces sinteze kolagena slozen mehanizam i moze biti poremecen genetskim pogreskama zahvacenih strukturuih gena iii kodnih gena za enzime nuzne za dogadjaje kao sto je prepisivanje sifre za tacno vezanje kolagenih vlakana. Poznato je deset klinickih genetskih oblika EDS-a: svima je zajednicki poremecaj biosinteze kolagena i svi imaju zajednicka klinicka obiljezja. Najzahvaceniji su koza, ligamenti i zglobovi jer su najbogatiji kolagenom. Zbog abnormalnosti u gradji kolagenih vlakana koza je pojacano rastezljiva a zglobovi su pokretniji vise nego sto je normalno. Koza je izuzetno rastegljiva, fragilna i osjetljiva na traumu. Manje ozljede izazivaju velike defekte koji traze hirusko zbrinjavanje ali zbog nenormalne gradje koze to je otezano. Osnovni defekt vezivnoga tkiva moze uzrokovati ozbiljne unutrasnje komplikacije: rupturu debelog crijeva i velikih arterija, ostecenja oka sa rupturom roznice i odvajanja mreznice i izmedju ostalog i dijafragmalne hemije.

Molekularne osnove EDS-a su razlicite i mogu obuhvatati:- nedostatak enzima lizilhidroxilaze- nedostatna sinteza kolagenatipa III zbog mutacije na pro-a.l genu- nedostatna pretvorba prokolagena tipa Iu kolagen, takodje kao posljedicamutacije na genu za kolagen tipa l.

9 NAVEDITE GENETSKE BOLESTI S MUTACIJOM RECEPTORSKIH PROTEINA???

Genske bolesti sa mutacijom gena za specificne receptore:- obiteljska hiperholesterolemija, ????

10 NABROJTE GLAVNE KLINICKE I PATOLOSKE NALAZE KOD OBITELJSKE HIPERHOLESTEROLEMIJE???

Obiteljska hiperholesterolemija je uzrokovana mutacijom gena koji odredjuju specificni receptor za lipoproteine niske gustoce (LNG). Kod ove bolesti mutacije u LNG-receptor genu ostecuju sintezu presudnih sa membranom povezanih receptora i tako ostecuju unutarcelijski transport i kataholizam LNG-a, sto rezultira akumulacijom LNG holesterola u plazmi. Takodje su osteceni i receptori na jetrenim stanicama za LNG pa su izrazito povecane razine serumskog holesterola, zbog kombinovanog ucinka smanjenog

3

katabolizma i prekomjerne biosinteze. Obiteljska hiperholesterolemijaje AD bolest. Kod heterozigota nalazimo dvostruko iii trostruko povecanje nivoa holesterola u plazmi a kod homozigota i petorostruko. Heterozigoti ostaju asimptomaticni sve do odrasle .dobi kada se kod njih javljaju holesterolski depoziti (xantoma) duz tetivnih ovojnica i prijevremena ateroskleroza zbog cega nastaje bolest srcanih arterija. Kod homozigota su xantomi mnogo jace izrazeni i jako rano se razvija ostecenje srca praceno infarktom pa ti ljudi umiru cesto u ranoj mladosti zbog zatajenja srca. Oko 16 vrsta mutacija moze dovesti do nastanka ove bolesti i one su svrstane u cetiri grupe:

rn utacije razreda I - najcesci oblik povezan sa gubitkom sinteze receptoram utacije razreda. II - receptorski protein je sintetiziran ali je poremecen transport od endoplazmatskog retikuluma do Goldzijevog aparatl! ·mutacije razreda III - stvaraju receptore koji su transportirani na celijskupovrsinu ali nedostaje nonnalno vezivanje LNG.rn utacije razreda IV - dovode do nemogucnosti intemalizacije nakonvezivanja receptora sa LNG-om.

11 NAVEDITE GENETSKE POREMECAJE POVEZANE SA MUTACIJOM ENZIMSKffi PROTEINA???

Fenilketonuruja, albinizam, galaktosemija, glikogenoze....

12 N A VEDITE GENETSKE POREMECAJE POVEZANE SA MU T ACIJOM KOJI KONTROLIRAJU RAST CELIJE???

Pokusacu pronaci ©

13 DEFINIRAJTE NEVROFIBROMATOZU TIP I I II. TE NABROJTE GLAVNE PATOLOSKE NALAZE U OBA TIPA???

Neurofibromatoze obuhvataju dva AD poremecaja: neurofibromatoza-1 (MorbusRecklinghausen) i neurofibromatoza-2.

Neurofibrornatoza-lcinioko 90% slucajeva i ima tri karakteristike:1) Multipli neurofibromi Jmji. .se obicno izbocuju na kozi. u obliku cvorica na

peteljci i mogu se javiti na bilo kojem mjestu; uzduz zivaca, kaude ekvine, mozdanih zivaca, u GIT-u, orbiti, jeziku. . . .

2) Pigmentirane kozne promjene poznate kao mrlje bijele kafe (café au lait spots)nekada se nadju kod ove bolesti.

3) Pigmentirani hamartromi sarenice zvani Lischovi cvorici.Osim sto uzrokuju estetske nepravilnosti neurofibromi mogu dovesti do ozbiljnih

problema sa svojim smjestajem (npr.unutar spinalnog kanala), a oko 3% neurofibroma moze preci u zlocudne tumore. Osim toga ceste su i lezije kostiju u vidu skolioze iii erozivnih kostanih defekata. Gen za neurofibromatozu-1 je na hromozomu 17 i izgleda da pripada genima tumorske supresije.

Nezrofibromatoza-2 mnogo se rijedje javlja iako vecina bolesnika ima perifeme neurofibrome i pjege "café au lait", glavno obiljezje ovog tipa su obostrani neuromislusnog zivca. Gen za ovaj tip neurofibromatoze se nalazi na 22 hromozomu.

4

14 NABROJITE l OBJASNITE GLAVNE KARAKTERIST!KE AUTOSOMNO RECESIVNOG NASLIJEDJIVANJA???

Autozomno recesivni poremecaji su izrazeni samo l<ada su mutirana oba alela odredjenog genskog mjesta i obiljezeni su ovim karakteristikama: . ·

1) karakteristike ne moraju biti prisutne kod roditelja ali braca i sestre mogu pokazivati holest;

2) braca i sestre imaju sansu 1:4 da obole;3) ako se mutirani gen pojavljuje sa malom frekvencijom u populaciji

najvjerovatnije je ispitanik potomak braka krvnih srodnika.Za AR bolesti i poremecaje karakteristicno je i sljedece:• izrazeni defekt ima tendenciju ka vecoj uniformnosti nego

poremecaja;kod AD

" cesta je potpuna penetracija;• holest pocinje u ranoj zivotnoj dobi;• iako je moguce pojavljivanje novih mutacija koje uzrokuju

poremecaje one su rijetko klinicki manifestne;recesivne

• kod mnogih slucajeva proteini enzima su pogodjeni mutacijom sto kodheterozigota nema velike vaznosti jer oni proizvode 50% normalnih enzima imogu nastaviti normalno funkcioniranje, a kod homozigota se javljaju razliciti poremecaji.

15 NABROJITE .PET NAJCESCIH AUTOSOMNO RECESIVNIH BOLESTI???AR bolesti:1. cisticna fibroza,2. fenilketonurija,3. m ukopolisaharidoza,4. glikokogeneza i5. galaktozemija.

16 OBJASNITE PATOGENEZU CISTICNE FIBROZE I USPOREDITE JE SA PATOLOSKIM NALAZIMA???

Cisticna fibroza najcesca je letalna genetska bolest koja pogadja bijelce i to1:2000 zivorodjene djece. Ova holest je povezana sa poremecajima lucenja svih egzokrinih zlijezda. Neobicno gusta sluz koja se luci u ovoj bolesti moze zacepiti zracne puteve i kanalice gisterace i dovesti do dva najvaznija klinicka simptoma: ponavljajuce i hronicne plucne infekcije j zatajenje gusterace. Osim ovih poremecaja karakteristicne su jos visoke vrijednosti NaCl u znoju koje su stalan biohemijski nalaz kod CF. Promjene na organima kod CF ovise o dobi u kojoj je bolest pocela i o stepenu izrazavanja genetskog poremecaja.

- Promjene gusterace nadju se u 80% slucajeva i mogu obuhvatiti samo nakupljanje sluzi i zacepljenje kanalica sto kod uznapredovale bolesti dovodi do atrofije zlijezda sa vanjskim lucenjem, dok su Langhansovi otoci postedjeni. Kanalici mogu biti pretvoreni u ciste koje su odvojene vezivom i Langhansovim otocima. Ovakva holest je oznacena kao "fibrocisticna holest gusterace". Gubitak sekrecije gusterace moze izazvati malapsorpciju masti, vitamina A sto za posljedicu moze imati plocastu metaplaziju epitelnih stanica kanalica gusterace (nedostatak vitam ina A).

5

- Plucne promjene se vide gotovo kod svakog bolesnika i najozbiljniji su izraz ove bolesti. Zbog zadrzavanja viskozne sluzi unutar malih disnih puteva dolazi do njihovog prosirenja i razvoja pogodnog tla za sekundarne infekcije pa su ceste bronhiektazije, hronicni bronhitis iplucni apscesi.

- Jetra izuc. Zbog opstrukcije zucnih kanalica cepovima sluzi, onemguceno jeotjecanje zuci i kod 2% bolesnika se moze razviti bilijama ciroza.

- Opstrukcije tankog ci"Îjeva viskoznom sluzi (meconium ileus) ceste su kodnovorodjencadi.

17 OBJASNITE PATOGENEZU FENILKETONURIJE I USPOREDITE JE S PATOLOSKIM NALAZIM A I KLINICKIM SIMPTOMIMA OVE BOLESTI???

Fenilketonurija je AR bolest sa poremacajem metabolizma fenil-alanina usljedenzimskog defekta fenilhidroxilaze koja katalizira pretvaranje fenilalanina u tirozin. Homozigoti sa ovim poremecajem klasicno imaju teski manjak fenilalanin hidroxilaze stodovodi do hiperfenilalaninemije i funilketonurije. Oboljela djeca vec u prvim sedmicama zivota imaju povecan nivo fenilalanina u plazmi, sto dovodi do ostecenja mozga.

Glavni klinicki simptomi bolesti razvijaju se do sestog mjeseca zivota i. manifestuju se: teskom mentalnom retardacijom, oko trecine djece nikad ne prohoda, advije trecine nikad ne progovori. Javljaju se jos napadi grceva, razliciti neuroloski ispadi, smanjena pigmentacija koze i kose. Glavni biohemijski poremecaj je nemogucnost pretvaranja fenilalanina u tirozin zbog nedostatka fenilalanin hidroxilaze. Zbog toga se iz fenilalanina stvaraju neka toxicna i stetua jedinjenja koja se u fenilketonuriji u velikim kolicinama izlucuju mokracom i znojem ("misiji"vonj kod oboljele djece), a koja dovodei do · ostecenja mozga. Osim manjka fenilalanin hidroxilaze postoje slucajevifenilketonurije kod kojih se javlja deficit nekih drogih enzima i bolest je pracena i neuroloskim ostecenjima koja se ne mogu zaustaviti ni nakon normalizacije nivoa fenilalanina. Ovi slucajevi su klinicki znacajni jer se bolest ne moze lijeciti dijetetskim mjerama kontrole nivoa fenilalanina.

18 OBJASNITE PATOGENEZU BOLESTI NAKUPLJANJA U LIZOZOMIJ\'IA lN A VEDITE PRIMJERE ZA NJIH???

Lizozomske bolesti odlaganja su skupina bolesti koje nastaju usljed deficita · ·pojedinih enzima u lizozomima pa metabolizam supstrata ostaje nepotpun sto dovodi do njegovog nakupljanja u lizozomu.Ovi "sindromi nedostajucih enzima"nasljedjuju se AR a nakupljanje netopivih medjuprodukata uglavnom nastaje u celijama mononuklearoog fagocitoog sistema.

Gaucherova bolest - manjak aktivnosti glukocerebrozidaze koja nonnalno razdvaja ostatke glukoze od ceramida. To uzrokuje nakupljanje glukocerebrozida u retikuloendotelnim stanicama i stvaranje tzv.Gaucherovih tjelasaca. Kod ove bolesti zbog zahvatanja celija retikuloendotelnog sistema nadje se hepatosplenomegalija i povecanje limfuih cvorova. Bolest je pracena leukopenijom i anemijom zbog gomilanja Gaucherovih stanica u retikuloendotelnom sistemu. Postoje tri tipa ove bolesti:

tipi - hronicni neurogenski oblik i javlja se u 99% slucajevea;tip2 - vioko letalan javlja se kod djece do sestog mjeseca i pracen je ostecenjima

CNS-a;tip3 - juvenilni, zahvata mozak ivisceralne organe.

6

Niemann-Pickova bolest nasljedna porodicna bolest karakterisana nakupljanjem sfingomijelina i holesterola u lizozomima. Cesci je slucaj samo talozenja sfingomijelina i to u celijama retikuloendotelnog sistema, ali i epitelnim celijama, ganglijskim celijama i celijama retine. Zahvaceni organi su povecani (narocito slezena i jetra), a zahvatanje CNS-a zajedno sa kicmenom mozdinom i ganglijama otezava klinicku sliku. Bolesnici umiru obicno u prvih pet godina zivota.

Tay-Sachsova bolest - karakterisana je poremecajem metabolizma gangliozidakoji se nakupljaju u mozgu i retini zbog nedostatka enzima hexozaminidaze A. Bolest se razvija brzo i progresivno, a zbog odlaganja lipoida, ganglijske celije vremenom propadaju, sto ima za posljedicu mentalnu retardaciju, a kada je zahvacena retina javlja sei sljepoca.

Porn peova bolest - spada zapravo u glikogenoze tipa II, a uzrokovana jenedostatkom leisele lizozomalne maltaze i povezana je sa odlaganjem glkogena u skoro svim organima, madaje najizrazenija kardiomegalija.

Mukopolisaharidoza (MPS) - oznacava poremecaj razgradnje i zbog toga odlaganja mukopolisaharida u razlicita tkiva. Mukopolisaharidi koji se nakupljaju unutar tkiva sadrze dermatan sulfàte, heparan sulfate, keratan sulfate i u nekim slucajevima hondroitin sulfàte. MPS oznacava niz progresivnih poremecaja koji zahvataju multiple organe kao sto su jetra, slezena, srce i krvne zile. Postoji sedam varijanti bolesti od kojih su najznacajnije dvije:Hurlerov sindrom (MPS I H) i Hunterov sindrom koji se jedino od svih oblika nasljedjuje preko X-vezanog hromozoma, ostali se nasljedjuju AR. Smrt kod MPS nastaje u prvim godinama zivota zbog ostecenja srcanih zalistaka i koronamih arterija, a pojavljuju se i teske promjene ne skeletu i neuronima.

19 OBJASNITE GLAVNE KARAKTERISTIKE X-VEZANIH RECESIVNIH POREMECAJA, TE NAVEDITE PET NAJCESCIH X-VEZANIH RECESIVNIH POREMECAJA???

Poremecaji vezani za spol, bolje poznati kao poremecaji vezani uz X-hromozom,prenose se sa heterozigotnim .zenskim prenosiocima, prakticno samo na sinove koji su razumljivo, hemizigoti sa X.hromozomom. Oboljeli muskarci ne prenose poremecaj na sinove ali su kcerke prijenosnici. Sinovi heterozigotnih zena imaju 50% sansu da nasljede muti rani gen. Do danas nisu poznate bolesti koje se prenose preko Y-hromozoma. Postoji mali broj dominantnih bolesti vezanih za X-hromozom. Njihov nasljedni obrazac je obiljezen prijenosom bolesti na 50% sinova i kceri od oboljele heterozigotne zene. Zahavaceni muskarac ne moze prenijeti bolest na svog sina ali su mu zahvacene sve kcerke. Primjer: rahitis otporan na vitamin D.

Recesivne bolest vezane za X-hromozom su dosta rijedje. Neke vaznije bolesti su: manjak glukoza-6-fosfat dehidrogenaze, hemofilija A, hemofilija B, agamaglobulinemija, Hunterov sndrom, Fabryjeva bolest, Duschenova muskulama distrofija.

20 OBJASNITE GLAVNA OBILJEZJA MULTIFAKTORIJALNOGfPOLIGENOG) NASLIJEDJIVANJA???

Multifaktorijalno (poligeno) nasljedjivanje je prisutno kod mnogih fizioloskih karakterstika ljudi i moze se definirati kao multifakorijalno fiziolosko iii patoloskosvojstvo odredjeno zajednickim ucinkom dva iii vise gena malog ucinka, ali uslovljeno vanjskim negenetskim uûecajima. Multifaktorijalni poremecaji ispoljavaju se u

7

porodicama, buduci da clanove porodice povezuju mnogi od tih gena bas kao i vanjski utjecaji. Opasnost da neki poremecaj bude izrazen ovisi od srodstva izmedju. oboljelog clana porodice i ispitanika. Kod vecine ispitanika za srodnike u prvom koljenu oboljele osobe postoji 5-10% opasnosti dai oni takodje obole od te bolesti. Medjutim da bi se poremecaj razvio potrebno je osim genetske predispozicije da djeluju jos i vanjski faktori koji su nekada presudni u nastanku poremecl\ia.

21 NAVEDITE PRIMJERE BOLESTI S MULTIFAKTORIJALNIM NASLIJEDJIVANJEM (POLIGENE BOLESTI)???

Multifaktorijalne bolesti (poligene): diabetes mellitus, hipertonija, giht, shizofrenija, neke kongenitalne srcane bolesti, neke abnormalnosti skeleta. ·

22 OBJASNITE PATOGENEZU NENASLIJEDNIH, URODJENIH MALFORMACIJA???

Nenasljedne, urodjene malformacije su poremecaji koji su nastali in utero izlaganjem stetnim agensima iz okoline (teratogeni-razliciti lijekovi, zracenje, virusi, paraziti) i koje dijete donosi na svijet rodjenjem. Roditelji su zdravi nosioci gena i kao takvi prenose na plod takodje zdrave gene, medjutm pod djelovanjem teratogena mijenja se molekularna osnova gena i dolazi do mutacija razlicite prirode koje dovode do razlicitih psihofizickih poremecaja ploda (Primjer: infekcija majke rubeolom u prvih 12 sedmica trudnice u 5-30% ce izazvati razlicita ostecenja ploda: urodjene srcane mane, gluhoca, katarakta).

23 OPISITE POREMECAJE STRUKTURE HROMOSOMA S POSEBNIM NAGLASKOM NA TRANSLOKACIJU, CENTRALNU FUZIJU • (ROBERTSONOVA TRANSLOKACIJA), DELECIJU PRI

FORMIRANJU IZOHROMOSOMA, TE STVARANJE PRSTENASTIH HROMOSOMA???

Promjene gradje hroruozoma obicno su posljedica cijepanja .hromozoma nakon cega slijedi gubitak i!Lpreraspodijela genetskog materijala.

Translokacija oznacava premjestaj jednog dijela hromozoma na dugi hromozom. Proces je obicno reciprocan tj.dijelovi se zamjenjuju izmedju dva hromozoma. ada se cijeli prelomljeni ulomci zarnjenjuju, rezultat je uravnotezena reciprocna translokacija i nije stetna za nosioca koji ima normalan broj hromozoma i potpuno nadomjesten genetski materijal.

Poseban oblik reciprocne translokacije koji ukljucuje dva akrocentricna hromosoma naziva se centricni fuzioni tip iii Robertsonova translokacija. Tipicno cijepanje desava se blizu centromere, zahvacajuci kratki krak na jednoj i dugacki krak na drugoj strani. Transfer hromozoma rezultira jednim vrlo velikim hromozomom i jednim . extremno malim, gdje se cesto kratki ulomci izgube. U tom slucaju nositelj ima 45 hromozoma ali je gubitak kolicine genetskih informacija malen pa je ovo stanje kompatibilno sa zivotom,.ali se poremecaji mogu sresti kasnije kod potomaka.

Delecija podrazumijeva gubitak dijela hromozoma. Izohromozomi nastaju kadase centromere dijele horizontalno a ne vertkalno, stvarajuci dva nova hromozoma.

Prstenasti hromozom je varijanta delecije. Nakon gubitka segmenta svakog kraja hromozoma krakovi se spoje u obliku prstena.

8

24 OPISITE DVIJE VRSTE HROMOSOMSKIH PROMJENA U DOWNOVOM SINDROMU???

Downov sindrom je najcesci od hromozomskih poremecaja i oko 92-95%zahvacenih osoba ima trisomiju 21, tako daim je ukupni broj hromozoma 47. Najcesci uzrok trisomije 21 je mejoticko nerazdvajanje, roditelji takve djece imaju normalan kariotip i sasvim su normalni. Drugi oblik Downov-og sindroma javlja se kod oko 4% slucajeva i ne prikazuje se kao posebni hromozomski materijal, vec kao translokacija dugackoga kraka hromozoma 21 na hromozom 22 iii 14. Kod 2% bolesnika sa Downov im sindromom ima mozaicizam i obicno imaju mjesavinu stanica sa 46 i 47 hromozoma. To nastaje zbog mitotskog nerazdvajanja hromozoma 21 za vrijeme rane faze embriogeneze. Kod ovog oblika klinicki simptomi su obicno blazi.

25 NAVEDITE NEKOUKO POREMECAJA AUTOSOMNIH I SPOLNIH HROMOSOMA???

Autosomni poremecaji:'" trisomija 21- Downov sindrom,• trisomija 13 - Patauov sind rom,• trisomija18- Edvardsov sindrom,e sindrom delecije kratkog kraka hromozoma 5- "cri du ebat", " Klinerferterov sind rom,• Tarnerov sindrom.

26 OPISITE KUNICKE I PATOLOSKE NALAZE U DOWNOVOM SINDROMU???

Klinieka obiljezja kod Downov-og sindroma: nabori epikantusa i ravni profil !ica;majmunska brazda na dlanu; visak koze vrata; prirodjeni srcani nedostaci; stenoza crijeva; umbilikalna hemija; hipotonija; predispozicija za leukemiju; sklonost ka infekcijama ina mentalttom pianu umno zaostajanje sa IQ od 25-80. Prezivljavanje osoba sa Downovim sindromom u prosjeku iznosi oko 30 godina, sto ovisi o prirodjenim inalformacîjama, narocitO srêa, te sklonosti ka infekcijama i tezini istih, koje prate ove bolesnike. Vecina onih koji dozive sredju zivotnu dob razviju histoloske, metabolicke i neurohemijske promjene karakteristcne za Alzheimerovu bolest.

27 OPISITE GENETSKE POREMECAJE U TURNEROVOM SINDROMU I NABROJITE GLAVNE KUNICKE I PATOLOSKE NALAZE???

Turnerov sindrom obiljezen je primamim hipogonadizmom kod zena. Po ··fènotipu nastaje zbog djelomicne iii potpune monosomije kratkoga kraka X- hromozoma. Kod oko 55% bolesnika kariotip je 45,X. Kod 45% slucajeva srecu se mozaicizam iii delecije i oni sto se tice klinicke slike imaju uglavnom samo amenoreju dok im je vanjski izgled sasvim normalan. Kod kariotipa 45,X srece se sljedeca klinicka slika: znatno zaostajanje u rastu (abnormalno nizak rast), prosirenje vrata poput opne, niske straznje crte vlasista, cubitis valgus (povecanje noseceg ugla ruke), grudni kos nalik stitu sa razmaknutim bradavicama, visoko nadsvodjeno nepce, limfedem ruku i nogu. Oboljele djevojke obicno ne razviju normalne sekundame spolne osobine, genitalije ostaju infuntilne, razvoj dojki je neadekvatan. Kod vecine se javlja primama amenoreja a

9

morfoloski se otkriva pretvaranje jajnika u bijele tracke vezivne strome lisene folikula. Nizakje nivo estrogena, a povecan nivo hipofizarnog gonadotropina.

28 OPISITE HROMOSOMSKE PROMJENE U KLINEFELTEROVOM SINDROMV I NABROJITE GLAVNE PATOLOSKE I KLINICKE NALAZE???

Klinerfèrterov smdrom se definira kao muski hipogonadizam koji se razvija kadapostoje najmanje dva X hromozoma iii jedan iii vise Y hromozoma. Vecma bolesnikaima kariotip 47,XXY. Ovaj kariotip je posljedica nerazdvajanja spolnih hromozoma u mejozi. Kod 15% bolesnika moze se naci slika mozaicizma ukljucujuci 46,XY/47XXY,47XXY/48XXXY varijacije.

Klinerferterov smdrom je povezan sa velikim brojem klinickih pojava.· Kod nekihslucajeva bolest se prezentira kao hipogonadizam ali kod vecine bolesnika javlja se i poremecaj Jizickog izgleda pracen povecanom izduzenoscu tijela. Cesto se stecu ginekomastija, smanjena dlakavost !ica i tijela, atrofija testisa pracena padom nivoa serumskog testosterona, dok je nivo gonadotropina u mokraci povecan. Osnovna klinicka posljedica ovog smdroma je sterilite!koji je rezultat oslabljene spermatogeneze, ponekadi do totalne azospermije. Srecu se razlicite promjene na sjemenim kanalicima, Leydigove stanice su hiperplasticne.

Osim. fizickih promjena ovaj smdrom je karakterisan umnÙ11 zaostajanjem koje je uglavnom blazeg intenziteta (karakteristicno zanase politicare; op.a.).

29 DEFINIRAJTE SINDROM LOMLJIVOG X-HROMOSOMA I OBJASNITE HROMOSOMSKE PROMJENE V OVOM SINDROMV???

. Sindrom lomljivog X-hromozoma karakterisan je dusevnim zaostajanjem icitogenetskim nepravilnostima X-hromozoma, koje se vide poput prekida u bojenju iii suzenja na.dgom dijelu X-hromozoma. Klinicki zahvaceni muskarci pokazuju umjerenu do jaku dusevnu zaostalost koja je udruzena sa razlicitim tjelesnim nedostatcima od kojih je najcesci povêclll}je testisa (makroorhizam).

30 OBJASNITE ·• ANALIZV · SPAJANJA · I POLIMORFIZAM DUZINE RESTRIKCIJSKIH FRAGMENATA (RFLP = RESTRICTION FRAGMENTLENGTH POLYMORPHISM) V PROUCAVANJU LJUDSKIH GENETSKIH POREMECAJA???

Neposredna genska dijagnoza je moguca tek kada su mutirani gen i njegovnormalni parnjak otkriveni i klonirani, te ako je njihov nukleotidski redosljed poznat. Uspjeh ovog postupka ovisan je o mogncnostima razlikovanja mutiranog hromozoma od njegovog normalnog homolognog para. Postupak se ostvaruje iskoristavanjem varijacija u DNK redosljedu koje se normalno pojavljuju dovodeci do tzv.polimorfizma di!zÙle restrikcijskih ulomaka PDRU. Pojam restrikcijskihulomaka polimorfile duzine odnosi se na varijacije u duzini ulomaka medju pojedincima, nastale zbog polimorfizma DNK nizova. PDRU analiza omogucuje pracenje prijenosa jednog hromozomskog podrucja kroz porodicu kako bi se ustanovili da li se odredjena monogenetska bolest nasljedjuje zajedno sa polimorfuim mjestom. Zato se ovaj postupak koristi u antenatalnoj dijaguostici analizom plodove vode. Ova metoda se takodje moze upotrebljavati i za postnatalnu dijagnostiku cisticne fibroze, HuntÙlgtonove bolesti i policisticne bolesti bubrega odraslih.

10

31 OBJASNITE STA ZNACI T 0 R CH KOMPLEX???

TORCH komplex oznacavaT - toxoplazma;R- rubeola;C - citomegalovirus; H - herpes virus.Ovaj komplex oznacava skupinu infekcija majke koji u trudnoci mogu dovesti do

teskih, a nekada i letalnih ostecenja ploda.

32 NABROJITE PATOLOSKE PROMJENE KOJE UZROKUJU TOXOPLAZMA GOND II???

Toxoplasma gondii je intracelularni parazit koji izaziva toxoplazmozu. Posebno jeznacajan kongenitalni oblik ove infekcije koji majka transplacentarno prenosi na plod stoza posljedicu ima tesko ostecenje centralnog nervnog sistema praceno hidrocefulusom, mikrocefàlijom, horioretinitisom i intracerebralnim kalcifikacijama.

33 OBRAZLOZITE PATOGENEZU RESPIRATORNOG IliiSTRESA SINDROMA .(RESPIRATORY IliiSTRESS SYNDROME RDS) U NOVORODJENCADI, S POSEBNIM NAGLASKOM NA FAKTORE RIZIKA. ULOGU RAZVIJENOSTI PLUCA 1MOGUCI ISHOD BOLESTI???

Sindrom respiratornog distresa u novorodjencadi (SRD) je u osnovi bolestprematume (prijevremeno rodjene) djece, mada uzroci njenog nastanka mogu biti razliciti: prekomjema sedacija majke tokom poroda, povrede glave fetusa pri rodjenju,aspiracija krvi iii amnionske tekucine, intrauterina hipoxija. U osnovi ovo je bolest hijalijnih membrana u najvecem broju slucajeva. Nedovoljno zrela pluca nisu u stanju da sintetiziraju dovoljnu kolicinu surfàktanta koji odrzava normalnu napetost u alveolama. Alveole su stoga sklone kolabiranju pa je potreban sve veci napor pri ponovnom udisaju da bi se aveole otvorile, sto dovodi do zamaranja djeteta veoma brzo i do nastanka opseznih atelektaza. Zbog · hipoxije koja se javlja nastaje ostecenje epitela i endotela i stvaraju se hijaline membrane. Bolest, ukoliko se ne lijeci, smrtno zavrsava ali i djeca koja prezive cesto pate od mana zivcanog sistema i hronicnih plucnih bolesti koje su direktna posljedica SRD-a. Hronicna plucna bolest je u obliku dysplasia bronchopulmonalis i uzrokuje je vise faktora, a uglavnom anoxicnog ostecenja iii izlozenosti velikim koncentracijama kiseonika, koje su potrebne za lijecenje ove bolesti. Patoloski nalaz ukljucuje metaplaziju bronhalnog epitela, peribronhalnu fibrozu, hipertrofiju bronhalnih glatkih misica, fibroznu obliteraciju bronhiola i previse rastegnute alveole.

34 NABROJITE GLAVNE KOMPUKACIJE SINDROMA RESPIRATORNOG DISTRESA U NOVORODJENCADI???

Komplikacije - ostecenja nervnog sistema, hronicna plucna bolest, krvarenje umozak usljed hipoxije, nekrtotizirajuci enterokolitis i smrt, ako se bolest ne lijeci. Najcesca komplikacija je hronicna plucna bolest. Hronicna plucna bolest je u obliku dysplasia bronchopulmonalis i uzrokuje je vise faktora, a uglavnom anoxicnog ostecenja iii izlozenosti velikim koncentracijama kiseonika koje su potrebne za lijecenje ove

Il

bolesti. Patoloski nalaz ukljucuje metaplaziju bronhalnog epitela, peribronhaJnu fibrozu, hipertrofiju bronhalnih glatkih misica, fibroznu obliteraciju bronhiola i previse rastegnute alveole.

35 NABROJITE GLAVNE FAKTORE RIZIKA U MAJKE I DOJENCETA SA SINDROMOM IZNENADNE DJECIJE SMRTI <SUDDEN INFANT DEATH SYNDROME- SIDS)???

Glavni cinioci rizika za sindrom djecije smrti:Majka - mladost (zivotna dob do 20 god), kratki razmaci izmedju trndnoca,

pusenje, los socioekonomski polozaj, narkomanija i zloupotreba lijekova.Dijete - prematurnsi, niska porodjajna tezina, djecaci, djete iz visestrukog poroda,

virusne infekcije, crijevne zaraze sa Clostridium botulinum.Sindrom iznenadne smrti u djece(SISD)oznacava iznenadnu i neocekivanu smrt

djeteta mladjeg od jedne godine koja ostaje neobjasnjena i poslije svih postrnortalnih ispitivanja.

12

1 STA JE EDEM I NAVESTI PET KLINICKIH PROMJERA EDEMA???Edern je nenormalno nakupljanje tekucine u medjucelijskim tkivnim prostorima

iii u tjelesnim supljinama. Moze se javiti kao:• lokalni proces kao npr. sprijecen odliv venske krvi na nozi• opsti proces kao npr. kod srcane insuficijencije.

Pet najcescih klinickih oblika edema:1) Renalni edern -posljedica bubrezne insuficijencije,2) Plucni edern,3) Kardijalni edern,4) Edern mo:zga,5) Angioneurotski edern - Quinckeov edern

2 PATOGENEZA EDEMA I ULOGA POVECANOG HIDROSTATSKOG PRITISKA, SMANJENJA KOLOIDO - OSMOTSKOG PRITISKA PLAZME, TE POVECANJA POVRATNOG PRITISKA U VENAMAI LIMFNIM ZILAMA???

Edern nastaje zbog poremecaja snaga koje nastoje zadrzati tekucinu u krvnim zilama (onkotski pritisak krvi i intersticijalni pritisak) i snaga koje privlace vodu uintersticij iii tjelesne supjline (hidrostatski i osmotski pritisak intersicijske tekucine).

Ukoliko dodje do poremecaja i izlaska tekucine to je oznaceno kao transudatio, aako se tekucina vraca iz tkiva u krv to je resorptio. Poremecl\ii koji mogu uticati na ovu ravnotezu i koji mogu dovesti do nastanka edema su: opsti i lokalni. U opste poremecaje ubrajamo:

- povecanje hidrostatskog pritiska koje se najcesce javlja kod povecanja venskog pritiska zbog otezanog oticanja krvi iz vena, narocito nogu, kod razvoja opstruktivne tromboze. Srcane dekompenzacije nastaju usljed pada minutnog volumena zbog slabosti srca kao pumpe, te dolazi do smanjenog protoka kroz bubreg i pokrece se renin-angiotenzin-aldosteron sistem koji dovodi do retencije natrija i vode, zatim povecava se dodatno intravaskulami volumen da bi se poboljsala bubrezna perfuzija, ali srce ionako oslabljeno ne moze povecati minutni volumen. Povecava se venski pritisak zbog dodatnog opterecenja koje srce ne moze podnijeti i nastaju edemi (circulis vitiossus).

- snizenje koloidno-osrnotskog pritiska pla:zme, javlja se zbog pretjeranoggubitka iii smanjena sinteze albumina koji su nosioci koloido-osmotskog pritiska. Povecan gubitak albumina javlja se kod nekih bubreznih bolesti i za posljadicu • ima nastanak nefrotskog sindroma koji je pracen generaliziranim edemima. Smanjena sinteza albumina javlja se kod nekih bolesti jetre (ciroza) sto dovodi do izlaska tekucine iz intrvaskulamog u intercelulami prostor i nastanak edema.

U lokalne fàktore se ubrajaju:- lokalno povecan hidrostatski pritisak krvi, obicno kod opstrukcija vena (tromb,

tumorska masa, vanjski pritisak),- povecanje permeabilnosti krvnih zita, kod razlicitih imunih bolesti,- opstrukcija limfuih zila kod neoplazmi, upala, trauma.

3 OBJASNITI POJMOVE: ANASARKA, ASCITES, "GRAVITACIJSKI" EDEM, PLUCNI I MOZDANI EDEM???

Anasarka je generalizirano difuzno nakuplanje tekucine u potkoznom tkivu.Koza je hladna, nabrekla, tjestasta i blijeda. Epidermis je napet i moze atrofrrati i ispucati pa se stvaraju strije na mjestima mzdora tkiva i moze istjecati odatle transudat. Ako. edern potraje duze zbog degenerativnih i nekroticnih promjena razvija se acelulama skleroza.

Ascites je nakupljanje transudata u trbusnoj supljini i obicno je posljedica slabostidesnog srca i povecanog pritiska u v.cava inferior i portalnim venama.

Gravitacijski edern je potkozni edern donjih extremiteta koji se javlja zbog slabosti desnog srca i otezanog oticanja krviiz venskog sistema kojeje najizrazenije na nogama. Zbog toga sto edern prati silu zemljine teze nazvan je gravitacijski.

Plucni edem glavna je manifestavija insuficijencije lijeve komore, ali se moze naci i kod bubrezne insuficijensije, SRD kod odraslih i kod nekih plucnih infekcija. Glavna karakteristika je nakupljanje tekucine u alveolarnom prostoru sto dovodi do poremecaja ventilacije.

Mozdani edem se srece kod razlicitih klinickih stanja kao sto su trauma mozga, meningitis, 'encefalitis; Dolazi do povecanja mozdane mase sto moze dovesti do hemijacije tonzila malog mozga kroz foramen occipitale magnum, poremecaja u cirkulaciji i kompresije vitalnih centara u produzenoj mozdini, sto za posljedicu ima smrt.

4 OBJASNITI AKTIVNU l PASIVNU HIPEREMIJU I NAVESTI KLINICKE PRIMJERE ZA SVAKI OBLIK???

Aktivna hiperemija posljedica je povecanog dotoka arterijske krvi, sto se vidi umisicima u vrijeme napora, kod upale i kod razlicitih neurovaskulamih dilatacija.

Pasivna biperemija nastaje zbog smanjenog venskog oticanja, kao posljedicasrcane insuficijencije iii opstruktivne bolesti vena.

5 NAVESTI OBLIKE PASIVNE HIPEREMIJE??? Lokalna venska hiperemija javlja se .u podrucijima koja odgovaraju slivu vena

kroz koje ne moze iz bilo kojih razloga otjecati krv (npr. gravidni uterus koji moze pritisnuti vv.illiace i izazvati p!)Sivnu hiperemiju u donjim extremitetima) '·

Opsta venska hiperemija - cyanosis universalis, koja nastaje zbog pore'mecaja rada srca iii opstrukcije u malom krvotoku.

6 MORFOLOSKE PROMJENE KOD CIJANOZE??? Kod cijanoze nastaju sljedece promjene:

• zbog slabije cirkulacije krvi dolazi do metabolickih poremecaja u tkivima, smanjuje se nivo 02, raste nivo C02, sto dovodi do .hipoxije tkiva i organa pa se javlja zmasta, vakuolama i masna degeneracija celija parenhimnih organa;

• zbog smanjene cirkulacije cijanoticna podrucija postaju hladna i tamnije boje;• zbog staze u venama krv je sklonija trombozi, a kapilama propustljivost raste pa

eritrociti dijapedezom mogu izaci u tkivo.

2

51

7 DEFlNISATI HEMORAGIJU I NAVESTI KLINICKI VAZNE PRTM,JERE OVOG PATOLOSKOG PROCESA???

Hemoragija iii krvarenje je izlazak krvi iz zatvorenog cirkulatomog sistemakrvnih zila u vanjsku sredinu iii u tkivo, koje se desava pri:• ostecenju kardiovaskulamog sistema- najcesce rupture krvnih sudova i zila,• poremecaju propustljivosti kardiovaskularnog sistema,• poremecaju u sastavu krvi.

Klinicki primjeri hemoragija: hematotorax, hematoperitoneum, hematocefalus...(unutrasnja krvarenja u tjelesne supljine); hematom, hemartrom, ekhimoze (unutrasnja krvarenja u tkiva), epistaxa, hemaptoa, hematemeza, melena, mef1pragija (vanjskakrvarenja).

8 DEFINISATI I OPISATI SLIJEDECE: PETEHIJE, EKHIMOZE. PURPURA, HEMATOTORAX, HEMARTROZA, HEMOPERIKARD, HEMATOPERITONEUM I HEMATOM???

Petebije su sitna tackasta krvarenja u vidu sitnih ljubicastih pjega u kozi,sluznicama i seroznim membranama.

Ekbimoze su krupnija tackasta krvarenja u sluznicama, potkoznom tkivu,seroznim membranama (Primjer:ekhimoze- modrica u potkoznom tkivu).

' Purpure sunesto veca tackasta krvarenja u odnosu na petehije.Hematotorax je oblih unutrasnjeg krvarenja gdje se krv nakuplja u torakalnoj

supljini, a obicno je posljedica trauma toraxa, hiruskih zahvata, te nekih oboljenja (Ca pleure).

Hemartroza je nakupljanje krvi u zglobnoj supljini i obicno nastaje nakom povreda i upalnih promjena nà zglobovima;

Hemoperikard je nàkupjlanje krvi u perikardijalnoj vreci, a nastaje najcesce kodtamponade srca, hemoragicne upale perikarda iii sirenja metastatskog procesa.

Heimatoperitoneum je nakupljanje krvi u trbusnoj supljini koje se javlja nakonrupture trbusnih krvnih zila kod otvorenih ili zatvorenih trauma, nakon operativnih zahvata, kOd rupture aorte abdominalis (cesto aneurizma), kod rupture jajovoda, kod ektopicne trudnoce.

Hematom je, ostro ogranicena, obicno kuglasta, manja iii veca nakupina krvi,smjestena izmedju tkivnih elemenata koje mehanicki razmice. Najcesce nastaje zbog pucanja krvne zile.

9 DEFINISATI AKTIVACIJU TROMBOCITA I OPISATI ULOGU ENDOTELNIH CEUJA, STAZE KRVI TE TURBULENTNOG PROTOKA KRVI U TROMBOGENEZI???

Trombociti imaju kljucnu ulogu u normalnoj hemostazi. Ostecenjem krvne zile trombociti dolaze u dodir sa razlicitim elementima zilne stijenke- subendotelni kolagen, bazalna membrana kapilare, fibroblasti, glatke misicne celije. Najjaci stimulans za adheziju trombocita, ipak je kolagen. U dodiru sa kolagenom, trombociti dozivljavaju niz promjena koje obuhvataju: prijanjanje (adheziju), reàkcija otpustanja (sekrecija) i agregacija. Ove su promjene jednim imenom oznacene kao AKTIVACIJA TROMBOCITA.

3

Endotelne celije, to jest njihovo ostecenje, imaju dominantnu ulogu u nastanku tromba i jedino ostecenje endotelnih celija moze biti dovoljan faktor za razvoj tromba. Ostecenja endotelnih celija mogu biti neznatna, hemodinamski stresovi pri hipertenziji, bakterijski toxini iii endotoxini (homocisinurija, hiperholesterolemija, toxini iz dima cigareta). Takodje, ostecenja endotela mogu biti opsezna itakva se srecu na ulceriranim aterosklerotskim plakovima, kod upalnih promjena na zidu krvnog suda, kod miokarditisa, infurkta. Kod svih oblika ostecenja ,ogoljela kolagena vlakna porijeklom od endotelnih celija, snazan su aktivator trombocita koji se vezuju za njih i otpustaju zatim tkivne faktore koji potpomazu nastanak tromba.

Staza krvi i turbulentni protok vazni su trombogeni fuktori. Staza i turbulentno kretanje dovode do:

1. razbijaju laminami tok krvi i omogucavaju trombcitima da dodju u doticaj saendotelom;

2. sprijecavaju razrijedjivanje aktiviranih fuktora zgrusnjavanja do supkriticnihkoncentracija;

3. usporavaju priticanje inhibitora fuktora zgrusavanja;4. omogucavaju nagomilavanje trombocita i stvorenog fibrina, bilo u sporijoj

struji iii u zastojnim dzepovima;5. pospjesuju hipoxiju i ostecenje endotelnih celija sto pogoduje odlaganju

trombocita i fibrina a smanjuje otpustanje TPA;6. vrtlozasto je kretanje krvi mehanizam za ostecenje endotela;7. staza ima glavnu ulogu u venskom krvotoku zbog male brzine strujanja krvi u

venama sto pogoduje nastanku tromba.

10 DEFINISATI VENSKU. ARTERIJSKU I MURALNU TROMBOZU. OBJASNITI KAKO OVI PROCESI MOGU DOVESTI DO TROMBOEMBOLIJE???

Venska trom boza poznata je i kao flebotromboza i gotovo je redovno okluzivna(vena je potpuno zacepljena). Tromb stvara dugacak odljev lumena vene. Ovi trombi imaju bogatu primjesu. eritrocita,. pa su poznati kao crveni, koagulacijski iii zastojni trombi. Flebotromboza zahvata najcesce vene donjih udova i to: duboke . vene potk:oljenice, femoralne, poplitealne i ilijacne vene.

Arterijska trom boza obicno nastaje na mjestu vrtloznog toka krvi iii ostecenjaendotela i to najcesce na bifurkacijama. Arterijski trombi su suhe, pmke isprepletane sive mase i u arterijama manjeg promjera od aorte. Rastu sve dok potpuno ne zatvore lumen pa se zbog toga zovu i okluzivni trombi.

Muralna tromboza nastaje kada se arterijski trombi razviju u prostranim supljinama srca iii aorte i cesta je kod infarkta. Takvi trombi se nazivaju muralni trombi. Trombi se pricvrscuju za zid krvnog suda nakon cega se moze dogotiti sljedece:

1) mogu se prosiriti i izazvati potpunu okluziju krvnog suda;2) mogu se otkinuti i embolizirati;3) mogu biti razgradjeni uz pomoc fibrinolitika;4) mogu se organizirati i rekanalizirati tj.srasti sa zidom krvna zile.Ako se tromb otkine, naziva se embolus i nosen krvnom strujom on putuje i moze

dovesti do nastanka tromboembolije. Najcesce tromboembolije su: plucnih vena gdje tromboembolus potice iz vena nogu i infarkt miokarda kod koga su tromboembolusi

4

najcesce muralnog porijekla. Osim ovih organa tromboembolja moze zahvatiti bubrege, mozak.

11 STA JE HEMORAGICNI SINDROM I CIME MOZE BITI IZAZVAN???Hemoragicni sindrom iii hemoragicna dijateza je skup patoloskih poremecaja

krvotoka kod kojih se javljaju, bilo spontana, bilo excesivna krvarenja nakon traume.Spontana unutrasnja krvarenja se obicno javljaju u obliku brojnih manjih

hemoragija iii purpura u kozi, sluznicama, unutrasnjim organima, seroznim opnama. Kod polovine slucajeva glavni uzrok je povecana krhkost zida kapilara, a kod druge polovine javlja se poremecaj u fizioloskoj ravnotezi prokoagulantnih i antikoagulantnih faktora.

Dva glavna poremecaja koja dovode do hemoragicnog sindroma su:1. vaskulopatije - poremecena gradja kapilara (alergijska purpura Henoch Schonlein),2. koagulopatije, i to:a) trombocitopenija koja moze biti:- kvalitativna, kao sto su: uremije, uzimanje aspirina;- kvarttitativna, primarna (trombocitopenicka purpura- nepoznata etiologija)- sekundama trombocitopenija zbog pada broja trombocita (zracenje, hemikalije,smanjenje broja megakariocita, hemangiomi)b) poremecena hemostaza zbog abnormalnosti fuktora koagulacije (obicnonedostatak pojedinih fuktora koagulacije npr. VIII- hemofilija A; IX- hemofilijaB; hipoprotrombinemija; hipo iii afibrinogenemija...).·

12 OBJASNITI STANJE WPERKOAGULABILNOSTI KRVI 1 NAVESTI KLINICKE PRIMJERE ZA TO???

Hiperkoagulabilnost se moze definisati kao promjena krvi, iii jednostavnije kaomehanizam zgrusnjavanja, sto na neki nacin stvara sklonost ka trombozi. Ipak ova pojava nije cest uzrok trombogeneze. Najpoznatija hiperkoagulabilna stanja su povezana sa nasljednim .nedostatkorn prirodnih antikoagulanata antitrombina ill, proteina C ili proteina S. Kod ovih bolesnika u ranoj mladosti se javlja venska trombozai ponavljane tromboembolije. Osim sto se javlja kao rezultat . nasljednih poremecaja hiperkoagulabilnost se srece i kod nekih patoloskih stanja kao sto su posttraumatska stanja, srcana dekompenzacija, neki tnmori, opekotine itd. i cesto je uzrok nastanka tromboze u tim stanjima.

13 OBJASNITI TROMBOFLEBOZU I TROMBOFLEBITIS???Trombofleboza i tromboflebitis su dva sinonima koja se cesto upotrebljavaju da se

oznaci stvaranje trornba u venama. Smatralo se da tromboflebitis zapravo oznacava · lokalnu upalu zida vene koja se razvija za vrijeme trombofleboze. Medjutim, bol, crvenilo, otok i osjetljivost koja se javlja kod trombofleboze pogresno se tumaci upalnim procesom i vjerovatno ti simptomi nastaju zbog lokalnog krvnog zastoja, edema i prosirenja zahvacene krvne zile.

14 OBJASNITI MIGRIRAJUCI TROMBOFLEBITIS ITROUSSEAUOV SINDROMl???

5

Sklonost venskoj trombozi u bilo kojoj veni tijela, kod bolesnika sa malignim procesom unutrasnjih organa, narocito sa abdominalnim aneurizmama, oznacena je kao migrirajuci tromflebitis iii Trousseauov sindrom. Trombi nastali u takvim okolnostima skloni su migraciji, na jednom mjestu isceznu, a na drugom se pojave, pa otuda i sam naziv migrirajuci tromboflebitis.

15 OPISATI SUDBINU TROMBA SA POSEBNIM NAGLASKOM NA ORGANIZACIJU, REKANALIZACIJU 1 EMBOLIZACIJU???

Trombi se pricvrscuju za zid krvnog suda nakon cega se moze dogoditi sljedece:1) mogn se prosiriti i izazvati potpunu okluziju krvnog suda;2) mogu se otkinuti i embolizirati;3) mogu biti razgradjeni uz pomoc fibrinolitika;4) mogu se organizirati i rekanalizirati tj. srasti sa zidom krvne zile.Potpuna okluzija tromborn dovodi do ishemije distalno od mjesta okluzije i moze

imati razlicite posljedice, a najteza je potpuna nekroza i propadanje tkiva iii organa pogodjenih ishemijom.

Embolizacija nastaje otkidanjem tromba koji pod djelovanjem struje krvi moze biti otplavljen i dovesti do zacepljenja vitalnih krvnih sudova (najcesce plucna arterija). Jedan od najpovoljnijih ishoda je fibrinoliticka razgradnja tromba koja se desava uglavnom u prva dva dana nakon cega tromb stari a fibrin se polimerizira i otporniji je na djelovanje fibrinolitika.

Ako tromb nekoliko dana perzistira na mjestu vjerovatno ce se organizirati. Ovopodrazumijeva urastanje granulacijskog tkiva, subendotelnih misicnih celija i mezenhimnih celija u fibrinski tromb. S vremenom tromb bude prozet ovim vretanastim celijama i stvaraju se kapilarui kanali. Istovremeno povrsina tromba bude pokrivena endotelnim celijama. Kapilarni kanali mogu anastomozirati i stvoriti prolaze sajednog na drugi kraj tromba, kroz koje moze teci krv, uspostavljajuci donekle kontinuitet lumena originalne !avne zile. Ovaj proces je poznat kao. rekanalizacija tromba. Na ovaj nacin tromb je pretvoren u vaskulariziranu subendotelnu masu vezivnog tkiva i. na kraju irrkorporiraÏl u krvnozilnu stijenku. Tokom vremena i .zbog kontrakcije .mezenhimnih celija moze preostati samo :fibroznakvrzica iii zadebljanje.

Nekada umjesto organizacije u sredistu tromba nastupaju enzimska digestija i razmeksanja i ako postoji bakterijemija ovakav razmeksani tromb idealno je hraniliste za bakterije. Tada se tromb pretvara u septicnu gnojnu masu.

16 DEFINISATI I OBJASNITI PATOGENEZU TROMBOTICNOG<NEBAKTERIJSKOG ILl MARANTICKOG) ENDOKARDITISA???

Nebakterijski tromboticki (maranticki) endokarditis karakterisan je odlaganjemmalih nakupina fibrina i drugih krvnih elemenata na zaliscima na obje strane srca. Za razliku od infèktivnog endokarditisa, vegetacije su sterilne, nisu udruzene sa upalnim promjenama u zahvacenim zaliscima, obicno nastaju na prethodno normalnom zalisku (cesce na mitralnom iii aortalnom) i obicno su mali oko l-5mm. Vegetacije se pojavljuju uzduz linija zatvaranja misica iii se pak umnozavaju na jednom iii vise zalistaka istovremeno. Misli se da vegetacije nastaju kao posljedica hiperkoagulabilnog stanja krvi koje je obicno potakuuto bolescu kao sto je metastatski karcinom, bubrezno zatajenje iii

6

hronicna sepsa. Lezije su uopsteno od malog znacaja ali mogu biti pogodno tlo za razvoj mikroorganizama i za nastanak infektivnog endokarditisa.

17 DEFINISATI DISEMINARNI INTRAVASKULARNU KOAGULACIJU (DIK)???

Diseminirana intravaskulama koagulacija (DIK) je sklonost ka stvaranju malih tromba siroko razasutim po mikrocirkulaciji. Trombi su uglavnom gradjeni od nakupljenih trombocita i malo fibrina i znacajni su zato sto mogu izazvati cirkulatomu insuficijenciju, najcesce u plucima, mozgu, srcu, bubrezima. DIK nije primami poremecaj vec je komplikacija neke osnovne bolesti koja na neki nacin aktivira procese ukljucene u zgrusavnje krvi. Istovremeno DIK moze dovesti i do hemoragijske dijateze pa se oznacava i kao potrosna koagulopatija. DIK se srece kod infekcija, kod porodjajnih komplikacija, neoplazmi, trauma, opekotina, bolesti jetre, stanja soka.

Hl OBJASNITI TROMBOEMBOLIJU, HOLESTEROLSKE. MASNE I ZRACNE EMBOLUSE, EMBOLIJU AMNIONSKOM TECNOSCU I PARADOXNU EMBOLIJU???

Tromboembolija je zacepljenje nekog dijela kardiovaskulamog sistemaukljestenjem neke mase (u ovom slucaju to je tromb najcesce iz vena), koja se naziva embolus i kojaje donesena nato mjesto krvnom strujom.

Holesterolski embolusi poticu sa aterosklerotskih plakova aorte i velikih arterija. Masni embolusi predstavljaju zapravo masne kapljice koje dovode do zacepljenja

manjih krvnih zila. Najcesce se masna embolija javlja kod pacijenata sa traumama i prelomima velikih kostiju. Te masne kapljice ulaze u krv najcesce preko ostecenih venulai vena i dolaze do pluca gdje dovode do zacepljenja arteriola i kapilara. Dva su oblika masne embolije:

Primama- zacepljeno vise od 2/3 kapilame mreze;Sekundama- kaplijce manjeg promjera prolaze kroz kapilamu mrezu i zavrsavaju

u kapilamim mrezama drugih organa (mozak, bubreg, miokard).. Zracni em bolnsi su mali mjehurici vazduha, koji, kada udju u krvotok dovode

do opstrukcije krvnih zila i nastanka zracne embolije.Embolija amnionskom tekucinom predstavlja opsteticku komplikaciju koja

moze biti fàtalna za majku. Nastaje kada tokom poroda dodje do prskanja venskih sinusai uvlacenja amnionske tekucine snaznim kontrakcijama uterusa u. otvorene venskesinusoïde. Kada se ova tekucina nadje u cirkulaciji oua moze izazvati opstrukcije plucnekapilame mreze ali i DIK,jer sadrzi supstancu bogatu tromboplastinom.

Paradoxna embolija je embolija koja se javlja kada postoji abnormalna komunikacija izmedju dva krvotoka kao npr. kod nezatvorenog framen ovale iii drugih septalnih defekata, pa embolus nastao u venskom sistemu prolazi kroz srce i dovodi do embolije u arterijskom krvotoku.

19 OPISATI OBLIKE PLUCNE EMBOLIJE I NJIHQVE KUNICKE SIMPTOME???

Plucna embolija je najteza komplikacija tromboembolijske bolesti i nastaje kada embolus (najcesce venski) zacepi neki od ogranaka plucne arterije. Veliki embolusi zacepe glavno stablo plucne arterije i ukljeste se na mjestu njenog racvanja. Takvi

7

_sc

11.

embolusi su oznaceni kao embolusi jabaci. Ovisno od toga koliki je krvni sud zacepljen, posljedice plucne embolije mogu biti:

trenutna smrt (embolija glavnog stabia pulmonalne arterije),plucno krvarenje (kada su zacepjlenje manje arteriole i kapilare) i infàrkt pluca (javlja se kod kongestivnog srcanog zatajenja).

20 NAVESTI UZROKE ZRACNE EMBOLIJE I OBJASNITI NJIHOVU PATOGENEZU???

Zracna embolija nastaje nakon ulaska mjehurica vazduha u krvotok i opstrukcijekrvnih zila. Vazduh moze dospijeti u cirkulaciju na razlicite nacine: za vrijeme porodjaja iii pobacaja, kod izvodjenja pneumotoraxa, kod povrijeda pluca i grudnog kosa, te kod nestrucog davanja injekcija i infuzija. Kada vazduh udje u krv ona se zapjenusa i takav pjenusavi cep odlazi u grane a.pulmonalis sto ima za posljedicu njihov snazan spazam. Podvrsta vazdusne embolije je dekompresijska bolest (kesonska bolest) koja nastaje nakon izlaganja povisenom atmosferskom pritisku (ronioci).

21 STA JE INFARKT I OBJASNITI OSNOVNE RAZLIKE IZMEDJU BIJELOG I CRVENOG INFARKTA???

. Infàrkt je podrucje ishemicne nekroze u nekom tkivu iii organu uzrokovanookluzijiom bilo arterijskog dotoka, bilo venske ·drenaze. Infarkti se obicno dijele na dva tipa: bijele (anemicne) i crvene (hemoragicne).

Bijeli (anemicni) infarkt - u podrucju ishemije nakon ostecenja krvnih zila,posebno kapilara dolazi do isticanja krvi, hemolize i oslobadjanja hemoglobina. Ukoliko infàrkt nastane u nekom kompaktom tkivu iii organu (mozak, srce, bubreg, slezena), oslobodjena krv ce prodirati minimalno u tkivo pa kazemo da se radi o bijelom iii anemicnom infàrktu.

Za razliku od bijelog, crveni infarkt se razvija ukoliko se zacepljenje arterije desi u nekom rablijem tkivu. Dolazi do nakupljanja oslobodjene krvi u velikim kolicinama i nastaje crveni infarkt. .Ovaj infarkt nastaje u tkivima i organima koji raspolazu tzv.dvostrukim krvotokom (arterijske anastomoze izmedju malog i velikog krvotoka u p!ucima, donje suplje vene i vene porte u jetri i crijevima). Nakon zacepljenja glavnog dovodnog ogranka krv iz drugog krvotoka ce kroz otvorene krvne zile poj)lriti u ishemicno podrucje infurkta. Ova krv, medjutim, nije dovoljna da prehrani infàrcirano tkivo te ono svakako nekrotizira, a zbog izljeva krvi tkivo postaje tamnocrveno i cvrsto u pocetku.

22 NAVESTI FAKTORE KOJI IMAJU UTICAJA NA NASTANAK INFARKTA???

Faktori koji uticu na razvoj infàrkta:u 99% slucajeva to su tromboembolicna zbivanja i gotovo su kod svih infarkta zacepljene arterije;infarkti mogu nastati baloniranjem ateroma zbog krvarenja unutar plaka;torzije krvnih zila ovarija, testisa, crijeva;ukljestenjem probavnih organa iii testisa u kilnu vrecu iii peritonealnepriraslice;pritisak expanzivnih tumora.

8

23 NASTANAK I IZGLED INFARKTA SRCA???Infarkt srca je je podrucje ishemicne nekroze srcanog misica nastalo najcesce

zacepljenjem grana koronarnih arterija. Osim zacepljenja koronarnih arterija u etiologiji infurkta srca javlja se jos i ateroskleroza pracena krvarenjma u plak, znatna stenoza koronarnih krvnih sudova, aktivacija i agregacija trombocita i vazospazarn. Infarkt srca spada u anemicne (bijele) infurkte. Na pocetku je podrucije infarkta ispupceno i lagano blijedje od ostalog tkiva pa ga je u prvim satima tesko prepoznati. U periodu od 18-24 sata infurkt postaje jasan zbog svoje blijedoce i cijanoticne nijanse. Kroz dane koji slijede on postaje znatno jasnije ogranicen, zuckaste boje i smeksan. U toku prvih dana od okolnog zdravog tkiva ga odvaja uska hiperemicna zona. Nesto kasnije infurkt se jasno istice od okolnog tkiva i odvojen je sirom razlivenom hiperemicno-hemoragijskom zonom. Sasvim rubno i perifernije od H-H zone nalazi se bedem leukocita. Centralno podrucje infarciranog tkiva podlijeze nekrozi (koagulacijska nekroza), a perifemo od ove zone se nalazi zuckasto podrucje tj. zona masne infiltracije i degeneracije. U daljem procesu celije infurciranog podrucja gube obrise, javlja se pikuoza celijskih jedara, bubrenje celija, masne vakuole u citoplazmi, postepeno propadanje celijskih struktnra ina lmùu enzimska probava ostataka misicnih celija. Istovremeno sa rubova infurciranog podrucija dolazi do prolifuracije fibroblasta koji stvaraju vezivno tk:ivo sa sitnim krvnim sudovima pa na kraju infarcirano podrucje bude potpuno zatnjenjeno vezivnim oziljkom.

24 NASTANAK I IZGLED INFARKTA PLUCA???Plucni infarkt se javlja kod poremecenog kardiovaskularnog stanja, najcesce kod

kongestivnog srcanog zatajenja. Infarkt je posljedica embolickog zacepljenja perifernih arteriola i sto je zacepljenje smjesteno perifemije, vece su sanse za nastanak infarkta. Oko Y. svih infarkta nastaje u donjim reznjevima, a vise od polovine su visestruki. Razlicite su velicine, ali glavna im je karakteristika klinast oblik sa bazom .okrenutom ka periferiji a vrhom upravljenim prema hilusu pluea. Plueni infarkti su tipicno hemoragijski (crveni) i u ranim stadijima izgledaju kao izbocena crveno plava podrucja. Zbog hemolize eritrocita unutar 48 sati, infurkt postaje blijedji a moze dobiti crveno .smedju boju zbog nastanka hemosiderina. S vremenom pocinje na rubovima vezivno nadomjestanje u vidu sivo bijele perifume zone ina kraju se cijeli infarkt pretvara u vezivni oziljak koji je skvrcen i ispod nivoa u odnosu na okolno zdravo tkivo. Histoloski glavno obiljezje plucnog infurkta je koagulacijska nekroza plucnog tkiva u podrucju krvarenja. Kasnije u plucnom tkivu srece se slijedece: septe su prosirene sa nabujalim vezivom i sirokim krvlju prepunjenim kapilarima. Alveole su stisnute i ispunjene deskvamiranim alveolamim celijama unutar kojih je hemosiderin (tzv. celije srcane greske).

25 NASTANAK I IZGLED INFARKTA CRIJEVA???Infarkt crijeva najcesce je posljedica arterijske embolije, arterijske tromboze,

venske tromboze, neokluzivne ishemije ili nekih drugih stanja koja primamo zahvataju crijeva, a sekundarno dovode do opstrukcije krvnih zita.

Transmuralni crijevni infarkt, nazvan je i gangrena crijeva, mezenterijska tromboza i ishemicni enterokolitis. Infarkt moze zahvatiti kraci ili duzi segment, ovisno o odredjenoj zahvacenoj krvnoj zili iii zacepljenosti anastomotske opskrbe. Bilo da je okluzija arterijska iii venska infurkt je uvijek hemoragican. Ishemicno ostecenje gotovo

9

uvijek pocinje u sluznici i siri se prema van. Kod arteriske okluzije demarkaciona zona prema susjednom zdravom tkivu je dosta ostro ogranicena za razliku od venske okluzije gdje se ta granica slabije razaznaje. Histoloski promjene su: izrazeni edern i intersticijsko krvarenje uz deskvamacijsku nekrozu sluznice. Unutar 24 sata crijevne bakterije uzrokuju posvemasniju gangrenu i nakada perforaciju crijeva.

Infarkt sluznice iii zida crijeva naziva se i akutna hemoragijska enteropatija ikarakterisan je mmultifukalnim lezijama izmedju kojih se nalaze postedjena podrucja. Ovisno od arterijske opskrbe, lezije mogu biti ogranicene na tanko iii debelo crijevo ali uglavnom zahvacaju oba. Histoloski, promjene su rasponu od izrazene vaskularue kongestije uz okolni edern do hemoragijskog krvarenja i nekroze cijele sluznice i submukoze. Nekada zahvacenu sluznicu oblaze upalna membrana (pseudomembrana), obicno uz sekundaruo razvijenu bakterijsku infekciju.

26 NASTANAK I IZGLED INFARKTA BUBREGA??? Infarkt bubrega nastaje najcesce zacepljenjem grana renalne arterije i to trombima

koji mogu potjecati sa aterosklerotskih plakova aorte i vecih arterija, sa vegetacija koje serazvijaju nlJ- srcanim zaliscima u toku razlicitih patoloskih procesa iii od muralnih tromba iz. Iijevog. srca. Karakteristika infarkta bubrega je da je to ishemicni iii bijeli infarkt i sto je zahvacena veca grana arterije i infarcirano podrucje ce biti vece. U pocetku je podrucje infarkta lagano ispupceno, oblik je klinast sa bazom okrenutom prema povrsini organa i vrhom okrenutim prema hilusu, odakle i dolazi dovodna arterija. U pocetku je infarcirano tkivo samo blijedje od okoline, a nesta kasnije postaje sivozuto. Od okoline je odvojeno uskim crvenim pojasom (hiperemicna zona), a priferuije od ove zone nalazi se bedem leukocita. Drugog iii treceg dana infarkt se svojom blijedozutom bojom jasno istice od okoline od koje ga sada odvaja sira, razlivena krvavo crvena hiperemicno-hemoragijska zona. Centralni dio infarciranog tkiva je nekrotican i u njemu se samo grubo mogu razaznati obrisi i strukture bubrega dok je periferni dio u odredjenoj mjeri ocuvan (difùzija qxigeniranih materija iz okoline) i u njemu se razvija zrnata i masna degeneracija. Epitelne celije tubula su bez jedara, sa blijedom i eozinofilnom citoplazmom; Glornerulisu skvrceni i u njima se odlazu hijaline mase. Tlcivo uz kapsulu je ocuvano jer dobija krv od kortikalnih arterijskih ogranaka. Nakoh odredjenog perioda infarcirano nekroticno tkivo J)Ude nadomjesteno vezivnim oziljkom.

27 NASTANAK I IZGLED INFARKTA SLEZENE???Infarkt slezene nauciti iz PH praktikuma.

28 NASTANAK 1IZGLED INFARKTA MOZGA???Infurkt mozga najcesce je · posljedica tromboticnog iii embolicnog zacepljenja

krvnih zila. Tromboticno zacepljenje gotovo uvijekje posljedica ateroskleroze a najcesce se javlja na racvistu unutrasnje karotidne arterije iii na vertebralnom arterijskom sisteron. Emboli mozga razlicitog su porijekla, a vjerovatno se zbog hemodinamskih razloga znatno cesce dogadjaju u podrucju srednje mozdane arterije. Bez obzira na uzrok infarkti mozga imaju slican patoloski razvoj. Makroskopski mogu se prepozati tek 12 sati poslije, po umjerenoj promjeni boje i bubrenju sive supstancije sto postaje izrazenije nakon 48-72 sata. Kako infarkt napreduje dollll!:i do Iikvefikacijske nekroze tkiva uz cisticnu degeneraciju kojaje izrazenije kod vecih infarkta. Na ru bu infarkta postoji znatna glijalna

10

reakcija a mozdane ovOJmce cesto postaju zadebljane i mutne. Ovaj infarkt pripada ishemicnim infarktima pa su mikroskopske promjene slicne promjenama kod drugib organa sa razlikom sto se kod ovog infurktna ne stvara vezivni oziljak. U pocetku se gubi bazofilna boja neurona pa se moze vidjeti veliki broj crvenib (ishemicnih) neurona. lzmedju 24 i 48 sati dolazi do razlicite infiltracije neutrofilima a izmedju 72-96 sati oni bivaju nadomjesteni makrofugima koji vrse tkivnu razgradju. U tkivu oko infarkta vidi se reaktivna astroglioza koja je najizrazenija od druge sedmice. Nakon rastvaranja preostala cista je okruzena podrucijima fibrilarue glioze.

29 DEFINISATI SOK I OBJASNITI VRSTE I PATOGENEZU RAZLICITIH FORMI SOKA???

Sok iii kolaps je opste stanje organizma koje nastaje kao posljedica nedovoljnogsnadbijevanja tkiva kiseonikom zbog hemodinamske cirkulatorne insuficijencije uzrokovane padom minutnog volumena. Ovo ima za posljedicu pad opceg cirkulirajuceg volumena i hipoperfuziju tkiva i organa, sto moze dovesti do ireverzibilnog ostecenja celija i njihove smrti, a na kraju i smrti bolesnika ako se ne otkloni uzrok koji dovodi do soka. Do pada minutndg volumena srca dovode sljedeci faktori koji su grupisani u dvije grupe:

1. faktori koji umanjuju snagu srca kao pumpe (infarkt miokarda)2. faktori koji dovode do smanjenja venskog priliva u srce (krvarenja,

vazodilatacija).Ovisno je li osoba stvarno izgubila vecu kolicinu krvi iii je ona povucena u

cirkulatorno korito razlikujemo:a) Primarni sok je u stvari klinicki sindrom koji nastaje djelovanjem

vazodilatatora koji dovode do prosirenja kapilara i venula u koje se smjesta veca kolicina krvi. Nastaje nakon neke teze povrede, teske i iznenadne bolesti iii nekib psihickih stanja. Postmorfoloskih promjena nema i osoba se iz stanja ovakvog soka moze potpuno

· oporaviti nakon uklanjanja predisponirajucih cinlaca koji su dovelido njegovog nastanka.b) Sekundarni sok je mnogo tezi oblik od .primarnog i karakteristika mu je

progresivno smanjenje kolicine krvi u cirkulaciji koje moze nastati narazlicite nacine pa opisujemo nekoliko vrsta:

KARDIOGENI SOK - karakterisan je smanjenim minutnim volumenom; smanjenim pritiskom krvi, oslabljenom perfuzijom tkiva i stanicnom hipoxijom. Obicno se javlja kao posljedica infarkta miokarda, rupture srca, aritrnije, tamponade srca, plucne embolije, rupture, aneurizme.

HIPOVOLEMIJSKI SOK - takodje je karakterisan smanjenim minu1nim volumenom, smanjenim pritiskom krvi, oslabljenom perfuzijom tkiva i stanicnom hipoxijom. Uzroci nastanka hipovolemijskog soka su obicno krvarenja (traumatska, hiruska ruptura organa), gubitak velikib kolicina tekucine sto se srece kod proljeva, povracanja, opekotina.

SEPTICKI SOK - ima nesto drugaciji patofizioloski mehanizani nastanka i najcesce je uzrokovan gram-negativnim bacilima. U pocetku su minutni volumen i perfuzija tkiva ocuvani, ali zbog produkcije bakterijskih endotoxina dolazi do vazodilatacije arteriola na periferiji i punjenja vena krvlju sto ima za posljedicu smanjenje minu1nog volumena i perfuzije tkiva. Bakterijski toxini dovode i do ostecenja celija, celijskib membrana, endotelnih celija kapilara i pokrecu tako jedan stetan

11

mehanizam (diseminiranu intravaskulamu koagulaciju) koja dalje pogorsava tkivnu hipoxiju. Dakle septicni sok je rezultat nepravilne preraspodijele krvi, zatim endotoxinima posredovanog ostecenja celija i tkiva i na kraju aktivacijom upalno-imunog odgovora na prisustvo bakterija i njihovih toxina.

NEUROGENI SOK- javlja se obicno kod anestezija i ostecenja ledjne mozdine.Karakteristika mu je perifema vazodilatacija i punjenje venskog sistema krvlju sto uzrokuje pad minutnog volumena i pad perfuzije tkiva.

30 OPISATI MORFOLOSKE PROMJENE KOD SOKA???Morfoloske promjene kod soka zapravo su ostecenja celija i tkiva uzrokovana

hipoxijom. Kasniji stadiji soka obiljezeni su insuficijencijom organskih sistema i najcesce se srecu kod organa sa dobrom perfuzijom.

MOZAK je jako osjetljiv na hipoxiju u kojoj dolazi do propadanja ganglijskih celija (najosjetljivije su celije Amonovog roga hipokampa, Purkinjeove celije malog mozga, neuroni asocijativne kore velikog mozga) i nastanaka ishemicne encefalopatije pracene neuroloskim ispadima, ispadima senzorija i psihickim promjenama.

SRCE. Promjene su razlicite ali kod svih oblika pojavljuju se subendotelijalna krvarenja sa degenerativnim promjenama, sitnim nekroticnim zaristima i edemom intersticija.

PLUCA su rijetko kad zahvacena u pnrom hipovolemijskom soku jer su otpoma na vaskularna ostecenja ali su zato u septicnom soku gotovo uvijek zahvacena. Zbog hiperemije i edema plucnog tkiva, koja se mogu razviti nakoliko sati nakon soka, plucapostaju vlazna i teska, tamnocnrene boje sa subpleuralnim tackastim krvarenjima. Patohistoloske promjenesu su uglavnom posljedica zastoja krvi i edema koji se nalazi kako u alveolama tako i u intersticiju, sto ima za posljedicu sirenje alveolarnih pregrada praceno snianjenjem volumena alveolarnog prostora. Kod teske hipoxije dolazi do povecane propustljivosti kapilara, izlaska proteina plazme u intersticij koji se nakon odredjenog vremena zgusnjavaju istvaraju cnrenkasto obojene hijaline membrane koje prekrivaju alveolarne septe.

, JETRA.Zarisne nekroze hepatocita uz masnu degeneraciju iii infiltraciju.GIT. Mrljasta krvarenja i nekroze sluznice oznecene kao hemoragicna

gastroenteropatija. Promjene zahvataju sluznicu i submukozu, dok su osta!L, slojevi ocuvani.

ENDOKRINE ZLIJEZDE.Nadbubrezna zlijezda:gubitak lipida u celijama korei pretvaranje vakuoliziranih neaktivnih celija u metabolicki aktivne koje proizvode lipide neophodne za sintezu steroidnih hormona.

BUBREG je organ najteze pogodjen u soku. Dolazi do nstanka akutne tubulame nekroze koja se razvija vec tokom pnrog dana a maximum dostize nakon sedmice dana. Dolazi do parenhimatozne i vakuolame degeneracije epitelnih celija donjeg nefrona koje ponekad mogu i nekrotizirati a detritus od raspadnutih celija foimira cilindre koji ispunjavaju kanalice. Makroskopski, bubreg u soku je povecan, sa sirokom blijedom korom i hiperemicnim piramidama tamnocnrene boje.

12

31 OPISATI KLINICKI TOK SOKA SA POSEBNIM OSVRTOM NA BUBREZNU INSUFICIJ·ENCIJU???

Klinicka slika soka ovisi o pocetnom inzultu. Kod hipovolemijskog i kardiogenogsoka bolesnik ima hipertenziju, pepeljasto blijedu hladnu vlaznu kozu, slab filiforman puis, tahikardiju i tahipneu. Kod septicnog soka, koza moze biti topla i zazarena zbog perifume vazodilataije. Tok soka ovisi od osnovne bolesti koja je dovela do njegovog nastanka (infarkt, infekcija, trauma) i od promjena na organima koji su pogodjeni sokom (bubrezi, srce, pluca). Zbog poremecaja elektrolita i acidobaznog statusa koji su nastali zbog Jose perfuzije, razvija se bubrezna insuficijencija karakterisana oligurijom koja ide do potpune anurije. Bubrezna insuficijencija moze da se javi u svako vrijeme od drugog do sestog dana i osim sto se javlja progresivno smanjenje lucenja mokrace, javlja se jos tezi poremecaj elektrolita i sklonost ka bakterijskoj superînfekciji. Prognoza soka ovisi od vrste soka i osnovne bolesti koja ga je · uzrokovala. Kod hipovolemijskog soka prezivljavanje je dosta vece kada se na vrijeme zapocne lijecenje za razliku od kardiogenog soka kod kog smrt moze nastupiti veoma brzo zbog teskih ostecenja srca i mozga.

13

OPSTA PATOLOGIJAPOGLAVLJE IMUNOPATOLOGIJA

1 NABROJATI OSNOYNE CELIJE IMUNOG SISTEMA OPISATI NJIHOVU FUNKCIJU???

CELIJE IMUNOG ODGOVORA:T - limfociti su glavni medijatori celijske imunosti. U perifernoj krvi na njih otpada

60-70% svih limfocita. Oni su genetski programirani da prepoznaju specificne za stanicuvezane antigene i to pomocu antigenskog T specificnog receptora (TSR).... TSR je kod 95% celija heterodimer povezan disulfidnim vezama i sastoji se od a ipolïpeptidnog lanca, a svaki posjeduje varijabilni dio i konstantnu regiju. Neki limfociti posjeduju aipolipeptidne lance. 1 jedni i drugi su nekovalentnim vezama vezani za skupinu od 5 polipeptidnih lanaca poznatih kao.CD3 nuklearni komplex. Proteini CD3 nisu promjenjljivi i oni ne vezu antigene, vec samo prenose signale u T celije nakon sto su vezale antigen. Uz proteine CD3, T celije ocituju nepolimorfue funkcionalne molekule CD4, CD8, kao i brojne adbezivne molekule. Odnos CD4:CD8 je2:1 kod zdravih ljudi.

B - Limfociti - 10-20% cirkulisucih perifernih limfocita. lma ih u kostanoj srzi, perifernom limfatickom tkivu i extralimfatickim organima. Nakon antigenske stimulacije Bcelije se pretvaraju u plazma celije koje luce imunoglobuline a oni su posrednici humoralne imunosti. IgG, IgM i IgA cine 95% serumskih imunoglobulina; IgE se nalazi u tragovima a IgD je uglavnom vezan za membranu B celija.

MAKROFAGI su dio mononukleamog fagocitnog sistema i na nekoliko nacinasudjeluju u imunom odgovoru:

* potrebni su da bi prezentirali antigen imunokompetentnim T celijama. * produciraju IL-l i cijeli niz drugih topljivih faktora (monokina) koji kao i IL-l uticu na

diferencijaciju T i B limfocita . .' .. .•..· * produciraju i izlucuju toxicne metabolite i proteoliticke enzime i liziraju tümorskecelije"' vazne su izvrsne celije u nekim oblicima celijsko posredo ari )!Ilunosti npr. odgodjena

hipersenzitivn!l. re11.kcija, . · ·· . · · · ·. DENDRITICNE I LANGERHANSOVE CELIJE - imaju veliki broj dendriticnih

nastavaka citoplazme i. na njima se nalazi velika kolicina antigena skupine ll. Glavna karakteristika im je PREZENTACDA ANTIGENA (APC)

URODJENE CELIJE UBICE -10-15%

2 OBJASNITI ZNACENJE HLA SUSTAVA (HUMAN LEUKOCYTE ANTIGENSl U INDUK:CIJI I REGULACIJI IMUNOG ODGOVORA. KAO 1 U BOLESTIMA LJUDI???

Glavna fizioloska funkcija povrsinskih molekula tkivne podudarnosti je da vezupolipeptidne dijelove stranih proteina i da ih na taj nacin prezentuju antigenski specificnim T celijama. Nekoliko gena kodira antigene tkivne podudarnosti i oni najvazniji nalaze se na kratkom lancu hromozoma 6. HLA sustav je izrazito polimorfan i sastoji se od nekoliko alternativnih oblika (alela) gena na svakom lokusu, sto predstavlja veliku prepreku u

1

presadjivanju organa. Obzirom na svoju hemijsku strukturu, raspored u tkivima i funkciju, produkti ovih gena mogu se svrstati u 3 grupe:

1) skupina antigena tipa 1oznacava tri vrlo blizu locirana lokusa: HLA-A, HLA-B i HLA-C.Ova skupina prisutna je gotovo na svim celijama i na trombocitima.

2) skupina antigena tipa Il kodirana je iz regije HLA-D sa tri subtipa DP, DQ, DS. Ovaskupina se razlikuje od prethodne jer su ograniceno rasprostranjeni u tkivima. Nalaze se uglavnom na APC (monociti, makrofagi), B celijama i dijelu aktiviranih T celija.. Medjutimpod uticajem interferona y, neke druge celije (endotelne, fibroblasti) mogu pokazati el>:presiju antigena tipa Il. ·

3) skupina Ill komponente su sisterna komplementa (C2,C3} koji su kodirani unutar MHC. Iako su genetski vezani za skupine li Il, nemaju ulogu u tkivnoj podudamosti.

Molekule HLA imaju vaznu ulogu u indukciji celijske i humoralne imunosti.

J NABROJATI PET BOLESTI POVEZANIH SA HLA - SUSTAVOM LJUDI??? Razlicite su bolesti povezane sa HLA sustavom. Te bolesti se mogu grupisati u tri

kategorije.a) upalne bolesti,b) nasljedni poremecaji metabolizma c) autoimune bolesti

Ankilozni spondilitis HLA-B27Postgonokokni artritis HLA- B27Reumatozni artritis HLA - DR4Primami Sjôrgenov sindrom HLA- DR3Hemohromatoza HLA- A3

4 NAVESTI CETOO TIPA REAKCIJA PREOSJETLJIVOSTI???TIPI Hipersenzitivna reakcij;t (anafilakticki tip)TIP ll Citotoxi.cni tip (I, Il, Ill, = humoralnitip imuniteta) TIP ID Bolest "imunih komplexa" ..TIP IV Celijsko posredovana (odgodjena) hipersenzitivnost (IV= celularni tip imuniteta)

5 OBJASNITI MEHANIZME REAKCIJA PREOSJETLJIVOSTI TIPA I (ANAFILAKTICKI TIP) 1 NABROJATI I OPISATI TRI KLINICKA STANJA UZROKO V ANA REAKCIJOM PREOSJETLJIVOSTI TI P AI???

Tip 1 hipersenzitivne reakcije javlja se odmah nakon vezivanja antigena za antitijelo koje je do tada bilo vezano za bazofile iii mastocite. Brojni tipovi 1hipersenzitivne reakcije odvijaju se u dva pravca:

* inicijalni odgov01·karakterisan je vazodilatacijom, povecanom propustljivoscu krvnih zilai spazmom glatke muskulature (tose dogadja 5-30 min. nakon expozicije antigenu)

* druga faza razvija se kod manjeg broja ljudi 2-8 sati nakon expozicije antigenu i mozetrajati nekoliko dana. Karakterise je infiltracija eozinofilima, neutr<lfilima i mastocitima·destrukcija tkiva.

2

Mastoeiti i bazofili igraju vaznu ulogu u tipu I hipersenzitivnosti. Mastoeiti su porijeklom iz kostane srzi i nalaze se u vezivu oko krvnih zila i zivaca. U rijihovoj eitoplazmi nalaze se granule koje sadrze brojne bioloski aktivne produkte. Aktivaeijom mastoeita preko IgE i Fe reeeptora iii preko komplementa C30 i C5A dolazi do njihove degranulaeije i oslobadjanja produkata. Lüekovi takodje mogu dovesti do degranulaeije. Bazofili se nalaze u cirkulaeiji i slieni su mastoeitima. Kod ljudi TIP Ije posredovan IgE antitijelima

TOK REAKCIJE: U kontaktu sa alergenom, on potice B eelije na proizvodnju IgE iza to je potrebna pomoe T helper limfoeita, a cijeli proees kontrolisu T-supresijske celije. IgEse veze za mastoeite i bazofile preko Fe reeeptora. U tom trenutku vezivanja moze se razviti hipersenzitivna reakcija tipa I. Pono:vljel}.i k9ntakt sa alergenom moze rezultirati oslobadjanjem izrazito jakih medijatora koji su odgovorni za klinicke oblike hipersenzitivne reakcije tipa I. Da bi doslo do oslobadjanja medijatora, mora doei do unakrsne reakcije izmedju vezane IgE molekule na povrsini mastocita iii bazofila i multivalentnog antigena. To je signal celijskoj membrani kojiprouzrokuje degranulaciju tj. dovodi do oslobadjanja primarnih i sekundarnih medijatora. Primarni su histamin, heparin, neutralne proteaze, a sekundarni: leukotrijeni, prostaglandini, faktor aktivacije tromboeita, citokini...

Klinicki oblici reakcija tipa 1 moze se pojaviti kao sistemski iii lokalni, zavisno od puta unosa alergena. Lokalni se najcesce javljaju na kozi i sluznicama, npr. polenska groznica iii neki oblici astrne. Sistemska anafilaxija je najtezi oblik hipersenzitivne reakcije tipa 1. Nekoliko minuta nakon izlozenosti antigenu dolazi do svraba, crvenila, mjehurica na kozi a ubrzo se javi otezano disanje, vjerovatno zbog bronhospazma. Najcesce su zahvacena pluca i g!atki misici disajnih puteva i krvnih zila. Edern larinxa moze dovesti do opstrukcije gornjih disajnih puteva. Ako je zahvacen gastro tralct, moze doci do proljeva, mucnina... Takav bolesnik moze razviti stanje soka i umrijeti u roku od sata.

6 OBJASNTI1 TRI TIPA PREOSJETLJIVOSTI TIPA II fOVISNE 0ANTITIJELIMA)???

U Tipu II hipersenzibilnosti pojavljuju se antitijéla protiv cijelih antigena koji je normalna iii promjenjljiva komponenta eelijske membrane. Antigeni su ovdje unutrasnji porijeklom iz ostecenih eelija itkiva. Ovisno o antitijelima opisujemo tri tipa ove reakeije

1. citotoxicnost pos1·edovana komplementom - antitijela reaguju sa antigenima napovrsini eelija sto uzrokuje fixaciju komplemenata i lizu celija. Osim toga eeli]ê oblozene antitijelima mnogo su osjetljivije na fagoeitozu.

2. stanicna citotoxicnost ovisna o antitijelima - mnoge eelije posjeduju..Fe receptor za Fe dio lgG antitijela i sposobne su ga prepoznati i vezati se za njega. Fe eelije ilbiee vezuju se za Fe dijelom eelija oblozenih antitijelima. Da bi doslo do !ize eelije, potrebarije direktan dodir sa eiljanom stanieom ali se pri tom ne dogadjaju ni fagoeitoza ni fixaeija komplementa. Ovaj oblik hipersenzitivnosti Tipa II moze biti posredovan razlieitim tipovirna eelija koje imaju reeeptor Fe - IgG, to su neutrofili, eozinofili, makrofagi, eelije ilrodjene ubiee. Kod nekih slueajeva umjesto IgG nalaze se IgE antitüela.

3. disfunkcija celija uzrokovana antitije!ima - kod neldh slueajeva antitüela koja suusmjerena protiv povrsinskih receptora eelija uzrokuju poremecaj funkeije celija a da ne dodje do ostecenja same celije iii upale. Primjer: miastenia gravis - antitijela reaguju sa acetilholinskim reeeptorima na motomim ploeama skeletnih misica i uzrokuju ostecenje neuromuskulamog prijenosa impulsa i javlja se slabost misiea.

3

u

7 NABROJATl PET BOLESTl UZROKO V ANIH REAKQJ OM PREOSJETLJIVOSTI TIPAll???

AUTONOMNA HEMOLITICKA ANEM1JATROMBOCITOPENIJA ERITROBLASTOSIS FETALIS MIASTENIA GRAVIS GRAVESOVA BOLEST

8 OBJASN!U MEHANlZME REAKC!JE PREOSJETLJIVOSTl TAPA li??? Ovaj tip hipersenzitivnosti posredovan je imunim komplexom antigen-antitijelo, koji

zatim izaziva upalu. Vazna komponenta ovog procesaje aktivacija komplementa i nakupljanje polimorfnih leukocita. Imuni komplexi mogu uzrokovati bakterije, iii virusi... Patoloski imuni komplexi se mogu taloziti unutar krvotoka, u tkivima iii direktno na mjestu gdje se nalazi antigen. Poznata su dva tipa talozenja imunih !complexa u tkivima.

Kod prvog se imuni komplex talozi u razlicitim tkivima i uzrokuje sistemsku bolest(serumska bolest).

Kod drugog tipa se imuni komplexi taloze u odredjenim organirna i dovode do njihovogostecenja (arthusova reakcija).

9 OBJASNITI PATOGENEZU SERUMSKE BOLESTI I ARTRUSOVE REAKCIJE???Serumska bolest- prototip sistemske bolesti imunih !complexa. Nekada se vrlo cesto

javljao u toku pasivne imunizacije. Danas se javlja rijedje i klinicka s!ika je drukcija Osnovnimehanizam se sastoji od:

a) Stvaranje !complexa antigen-antitijelo u krvotoku.b) Talozenje imunih omplexa u razlicitim tkivirnac) Upalna reakcija !cao odgovor na talozenje imunih !complexa u tkivima

Da li ce se razviti bolest i zbog cega se imuni komplexi taloze tkivima jos uvijek je nejasno, ali od vaznog uticaja su slijedece mogucnosti:

* velicina imunog komplexà - veliki imuni komplexi budu brzo odstranjeni iz krvotoka djelovanjem monocitno-fugocitnog sistema. Najopasniji su srednji i mali komplexi koji dugoostaju u cirkulaciji i slabo se vezu za fagocite.

* preopterecenje monocitno - fugocitnog sistema iii unutrasnja disfunkcija tog sistemapovecavaju mogucnost stvaranja i odlaganja imunih !complexa.

Ostecenje tkiva nastaje kada imuni komplexi napuste cirkulaciju i izadju u tkiva(sekundarna faza).

Pl'imarna faza - minijaturni tip l preosjetljivosti u kojoj se otpusta histamin i fàktori aktivacije trombocita koji povecavaju propustljivost kapilara.

Sekundarna faza - zbog povecane propustljivosti kapilara imuni k. napustaju cirkulaciju i odlazu se u tkiva (uglavnom bubrezi, zglobovi, koza, srce),

Tercijama faza- upalne promjene (povecana temperatura, urtikarija, artralgija, povecanje limfonoda).

Tkivno ostecenje je posljedica fixacije komplemenata i otpustanje bioloski aktivnih fragmenata (posebno anafiltoxina) koji povecavaju propusnost i hemotoxicni su za polimorfonukleare. Neutrofili otpustaju razlicite enzime u toku fugocitoze imunih !complexai ti

4

enzimi mogu ostetiti bazaine membrane, kolagen, elasticne hrskavice. Tkiva mogu biti ostecena i slobodnim radika1ima koje stvaraju neutrofili. Imuni komplexi dovode do sljepljivanja trombocita, aktivacije XII faktora koagulacije i nastanka mikrotromba, koji dalje dovodi do ostecenja tkiva zbog lokalnih ishemija.

Akutni oblici serumskih bolesti-akutni poststreptokokni glomerulonefritisHronicni oblici- SLE, reumatoidni artritis, neki vaskulitisi...Artrusova reakcija iii lokalizirana bolest imunih komplexa je lokalna nekroza

uzrokovana vaskulitisom koji je posljedica talozenja imunih komplexa. Imuni komplexi sestvaraju na mjestu prodora antigena u organizam i tu se odmah taloze, kao i u zidovima maiih krvnih zila. Kada nastanu imuni komplexi dalje se proces odvija kao i kod serumske bolesti

10 OBJASNITI MEHANIZME REAKCIJE PREOSJETLJIVOSTI TIPA IV (STANICNO POSREDO V ANE ) ???

Tip IV hipersenzitivnosti uzrokovan je T celijama a ne antitijelima. Unutar tipa IVmozemo razlikovati dva tipa reakcija zavisno od subtipa T celija koji ucestvuju u reakciji

1) Odgodjena hipersenzitivna reakcija posredovana CD4+ limfocitima. Primjer: tuberkulinska bolest kod ljudi kojisu bili prije senzibilisani na bacil tuberkuloze. 8-12h nakon reakcije tuberkulina jave se eritemi i induracija i traju 2-7 dana. Histoloski se nadje izlazak Jimfocita i monocita · iz. dermalnih venula koji se nakupljaju oko krvnih zila. Povecava se propustljivost kapilara i osim ovih celija u intersticij izlaze proteini plazme i fibrin. Kod potpune klinicke slike uz limfocitamu infiltraciju vide se proliferacija epiteloidnih celija. Ovaj tip upale sa epiteloidnim celijama i limfocitima (cine skupa granulom) zove se granulomska upala i specificna je za hipersenzitivnost tipa IV. Kao posrednici u odgodjenoj hipersenzibilnoj reakciji javljaju se razliciti citokini, 'Y interferon, IL-2, TNF-cx. i Jimfokinin.

2) Citotoxicnost posredovana T celijama- ovdje CDS+ T lirnfuciti un.istavaju celije kojenose antigene. Te celije (CD8+) su oznacene kao citotoxicni lirnfociti. Ovi limfociti cija je

. aktivnost usmjerena protiv povrsinskih antititjela vazni su u procesu odbacivanja transplantata iu virusnim reakcijama.

11 OPISATI MORFOLOGIJU 1 PATOGENEZÛ I:ii:PERAKUTNOG, AKUTNOG JHRONICNOG ODBACIVANJA PRESADJENOG BUBREGA???

Odbacivanje transplantata je kor!J.plexan irnùrtoloski proces u kojem '.sudjeluju i celulami i humoralni mehanizmi, oba povezana sa HLA antigenima transplantata.

HIPERAKUTNA REAKCIJA - kod prïje senzibilisane osobe ovaj se 'tip reakcije moze javiti nekoliko minuta do nekoliko sati poslije transplantacije. Karakterise.ga opsezni akutni arteritis, trornboza krvnih zita i ishernijska nekroza. Ovaj tip reakcije' izazvan je humoralnim antitijelirna koja izazivaju reakciju poput Arthusove reakcije. Zbog lezije arterije ne dolazi do vaskulizacije transplantata sto ima za pos!jedicu ishernicnu nekrozu. Sve arterije i arteriole pokazuju znakove akutne fibrinoidne nekroze stijenki uz potpunu opstrukciju lumena istalozenim fibrinorn i stanicnim detritusom.

AKUTNA REAKCIJA se javlja unutar nekoliko dana nakon presadjivanja kod nelijecenih primalaca iii se moze pojaviti iznenada nakon nekoliko mjeseci iii godina iza prestanka imunosupresivne terapije. Ovo je kombinovani proces u korne ucestvuju i celulami i humoralni mehanizmi koji ostecuju tkivo. Humoralni tip je povezan sa vaskulitisom a celulami

5

je karakteriziran jakom infiltracijom mononukleara u intersticij transplantata. Akutno odbacivanje posredovano celijama vidi se obicno unutar jednog mjeseca nakon transplantacije i vrlo je cesto praceno bumim klinickim simptomima ostecenja bubrega. Histoloski se vide edern, upalna infiltracija, te umjereno krvarenje u intersticij. Imunohistohemijski se mogu dokazati CD4+ i CD8+ T limfociti. U uznapredovalom obliku vide se i plazma celije. U glomerulima i peritubularnim kapilarima brojne su rnononuklearne celije koje mogu infiltrirati tubule i dovesti do fokalne tubularne nekroze. Akutni vaskulitis u transplantatu (hurnoralno odbacivanje) moze se javiti odmah nakon transplantacije ili po prekidu imunosupresijske terapije. Histoloski - nekrotizirajuci arteritis sa nekrozom endotela, infiltracija neutrofiia, depoziti Ig i komplementa te fibrina kao i tromboza. Proces moze biti vrlo jakog intenziteta tako da dolazi do opsezne nekroze glomerula, tromboze kortikalnih nefrona i infarkta kortexa. Cesci je medjutim oblik subakutnog vaskulitisa kojeg karakterise zadebljanje intime a ono je posljedica proliferacije fibroblasta, miocita i pjenusavih makrofaga sto uzrokuje obliteraciju lumena. Zadebljala intima infiltrirana je pojedinacnim neutrofilima i mononuklearnim celijama, a u zidovima gotovo svih arterija mogu se dokazati depoziti Ig-a i komplementa.

HRONICNA REAKCIJA- ove promjene se vide kod bubreznih alografta. Klinicki sekod tih bolesnika vidi progresivan rast kreatina u serumu unutar 4-6 mjeseci. Kortikalne ··arterije pokazuju znatno zadebljanje intime sto je vjerovatno znak zavrsenog artritisa.Posljedica tih vaskularnih promjena je ishemija bubreznog parenhirna, glomeruli su skvrceni i hijalinizirani, izrazena je intersticijska fibroza, tubularna atrofija, a sve na kraju rezultira rnalim skvrcenim bubregom. Uz vaskulame lezije u bubreznom intersticiju nadju se i plazrna celije i eozinofili sto se smatra znakom hronicnog, celijama posredovanog, odbacivanja

12 NABROJATI OSNOVNE Tll'OV E TRANSPLANTATA: AUTOLOGNJ TRANSPLANTAT, IZOTRANSPLANTAT. HOMOTRANSPLANTAT l XENOTRANSPLANTAT???

Autologni transplantat - Donor i recipijent je ista osoba, odnosno, prijenos tkiva sevrsi s jednog na drugo mjesto kod iste osobe, ·

Izotransplantat - donor i recipijent su geneticki iste osobe i pripadaju istoj vrsti(blizanci),

Homotransplantat - donor i recipijent su geneticki razlicite osobe iste vrste, pa je totransplantacija sa covjeka na covjeka,

Xenotmnsplantat - donor i recipijent bioloski su razlicite vrste (sa zivotinje nacovjeka).

13 OBJASNITI GLAVNE PROBLEME PRESADJIVANJA JETRE???Presadjivanje jetre danas je cesta pojava i indikacije su uglavnom ciroza, atrezija zucnih

vodova... Prilikom presadjivanja jetre ne radi se tipizacija primaoca i davaoca sto se tumaci vrlo malom expresijom HLA antigena jetrenih celija. Nesklad HLA moze se eliminisati imunosupresivnom terapijom (ciklosporin). Trogodisnje prezivljavanje je 70-90%

6

Gf3

14 OBJASNITI GLAVNE PROBLEME PRESADJIVANJA KOSTANE SRZI I REAKCIJE TRANSPLANTATA PROTIV DOMACJNA (GVHR- GRAFT VERSUS HOST REACTION ) ???

Kostana srz se presadjuje kod leukemija, aplasticnih anemija... kada se iscrpe medikamentozne terapije. Prilikom presadjivanja kostane srzi komplikacije su dvojake:

* GRAFT VERSUS HOST REACTION (GVHR) je posljedica djelovanjaimunokompetentnih celija davaoca iii njihovih prekursora u davaocu koji je imunoloski bioostecen (zracenje, lijekovi, neke bolesti... ). Kada primalac dobije kostanu srz alogenogdavaoca, imunokompetentne celije davaoca prepoznaju tkivo primaoca kao "strano" i reaguju na njega. Rezultat je stvaranje citotoxicnih T limfocita i T celija koje luce limfokine, a sve je to usmjereno prema tkivu primaoca. Posljedica ovoga je nekroza epitelnih celija u trima organima- jetri, kozi i crijevnoj sluznici sto rezultira zuticom, osipom koze i proljevom.

GVHR se moze smrtno zavrsiti; jedino je moguce rjesenje- destrukcija T limfocita kostanesrzi davaoca. Medjutim to dovodi sajedne strane do smanjenja broja GVHR bolesti, a sa druge strane povecava se odbacivanje transplantata.

* Dmga komplikacija je odbacivanje transplantata davaoca.

16 OPISATI Rb-NEPODUDARNOSTI IZMEDJU MAJIΠ1 FETUSA. TE NA KOJI NACIN ONA MOZE DOVESTI DO FETALNE ERITROBLASTOZE???

Kod nepodudarnosti Rh faktora, Rh- majka je senzibilisana eritrocitirna Rh+ fetusa. To dovodi do produkcije antitijela na Rh+ antigene koja mogu proci kroz posteljicu i uzrokovati destrukciju Rh+ eritrocita kod fetusa. Rezultatje sindrom eritroblastosis fetalis.

17 OBJASNITI MEHANIZME NASTANKA AUTOIMUNffi BOLESTI???Slom jednog iii vise mehanizama odgovornih za toleranciju prema vlastitim antigenima

dovodi do pojave autoimunih oboljenja. Nacini kako dolazi do tog sloma su slijedeci:* GUBITAK TOLERANCIJE NA VLASTITE ANTIGENE ZAOBILASKOM T

POMOCNICKIH CELIJA - da bi se odrzala prikladna tolerancija na vlastite antigenepotrebna je interakcija izmedju nosilac specificnihThelper celija i hapten speciflcnih B celija. Tolerancija na vlastite antigene je prisutna kod klonalnog brisanja nosilac-specificnih T-h <lper celija uz prisustvo kompletno kompetentnih haptenski specificnih B celija.Toleranéija se riioze izbjeci nekim od mehanizama:

1) Promjena molekula - posljedica je promjene determinante nosioca vlastitih gena zbog djelovanja lijekova. Antigen se spaja sa lijekovima i mikroorganizmom, T-helper celije ga prepoznaju i prezentiraju kao strani antigen B-celijama, a one dalje produciraju aotoantitijela (primjer- autoimuna hemoliticka anemija).

2) Ukrizena reakcija - moguca izmedju haptena nekih humanih antigena imikroorganizama, zbog cega se stvaraju antitijela ne samo protiv mikroba, vec i protiv vlastitih celija (primjer-vjerovatno kod reumatske bolesti srca).

3) Poliklonalna aktivacija B limfocita - pod dejstvom nekih endotoxina mikroorganizama moze doci do aktivacije alergijski inaktivisanih B limfocita sto dovodi do stvaranja autoantitijela.

* NEBALANSIRANOST FUNKCIJE SUPRESORSKIH 1POMOCNICKIH CELIJAu ovom slucaju dolazi do prevelike "pomoci" T-pomocnickih celija sto dovodi do proizvodnje

7

prevelikih kolicina antitijela od strane B celija. Utvrdjeno je da kod brojnih autoimunih oboljenja dolazi do povecanja u funkciji T-pomocnickih celija.

18 DEFOOSATI SISTEMSKI ERITEMATOZNI LUPUS U OKVIRU KLINICKIH. ANATOMSKIH I IMUNOLOSKIH PROMJENA TIPICNIH ZA OVU BOLEST???

SLE je multisistemska, febrilna, upalna bolest, razlicitih karakteristika i ponasanja.1) Klinicki to je nepredvidiva bolest sa cestim poboljsanjima i pogorsanjima, remitentnog

toka sa relapsima. Pocetak moze biti akutan ili posve neprimjetan, moze biti zahvacen svakiorgan ali su najcesce zahvaceni: koza, bubrezi, zglobovi i srce.

2) Anatomski svi zahvaceni organi imaju iste odlike: vaskularne lezije i fibrinoidne depozite3) Imunoloski prisutna su brojna antitijela, najvjerovatnije autoimune prirode i antinukleama

antitiiela.SLE pokazuje velike slicnosti u klinickoj slici sa drugim bolestima vezivnog tkiva i da

bi se postavila tacna dijagnoza potrebna su najmanje 4 znaka.

19 DEFOOSATI REUMATOIDNI ARTRITIS, OBJASNITI NJEGOVU PATOGENEZU I NABROJATI NAJCESCE ANATOMSKE STRUKTURE KOJE SU ZAHVACENE OVOM BOLESTI???

Reumatoidni artritis je nesupurativni proliferirajuci sinovitis te progresivni artritis kojiogranicava kretanje. Kada je zahvacena koza i drugi organi onda se oznacava kao bolest vezivnog tkiva. Bolest najvjerovatnije pocinje aktivacijom T-helper celija, sto predstavlja odgovor na neki agens (mikrobi, lijekovi). Zatim, dolazi do Aktivacije CD4+ T celija koje produkuju citokine koji imaju dva efelcta: ·

* aktivacija makrofaga i drugih celija u zglobnoj supljini sto dovodi do otpustanja enzimakoji ostecuju tkiva i drugih faktora koji podsticu upalu.

* aktivacija B celija koje proizvode antitijela od kojih su neka usmjerena protiv vlastitih. komponenti; nastala antitijela ostecuju zglobove i vjeruje se da je to vrlo vazno u napredovanju

bolesti.Reumatoidni artritis je sistemska bolest ali najcesca. i najveca su ostecenja na

zglobovima. Javlja se simetricni artritis koji zahvata male zglobovè ruku, nogu, skocne zglobove, koljena, laktove, rameni pojas, temporomandibulami zglob i nekada zglobove kraljeznice. Proces pocinje kao nespecificna upala sa nabreklim i povecanim sinovijalnim celijama i edemom intersticijalnog veziva. Kod uznapredovalog hronicnog sinovitisa vide seJOS:

1- proliferacija celija sinovije uz stvaranje stanicnih palisada,2-zadebljanje sinovije sa stvaranjem papilarnih izdanaka,3 - infiltracija plazma celija i limfocita koji mogu stvarati limfonodule,4- zarisni depozit fibrinoida,5 -zarista nekroze celija.

Ovakva vaskularizirana, zadebljana sinovijalna membrana, zove se panus. Kod potpuno izrazene upale javlja se i edern mekog tkiva oko zglobova, moze se javiti otok ostalih zglobova, zglobna hrskavica koja ispod panusa erodira i uskoro cijela bude razorena. Slicno se desava i sa kostanim dijelovima zgloba sto za posijèdicu ima fibroze i kalcifikacije te ankilozu i ukocenost zgloba. Kod izvjesnog broja pacijenata nadju se jos i subkutani reumatoidni noduli najcesce na extenzornim stranama extremiteta, gdje je pritisak veci. To su cvrsti bezbolni,

8

r

----------

ovalni cvorici oko 2 cm precnika. U sredistu su nekroticni a centralnu nekrozu okruzuju palisade celija vezivnog tkiva i makrofagi. Ovi cvorici se mogu naci i na visceralnim organima.

Klinicki tok je izrazito varijabilan i kod manjeg broja bolesnika stanje se mozestabilizovati ili cak povuci. U periodu od 15- 20 godina kod polovine bolesnika bolest se stabilizuje, ali su vecina vec teski invalidi.

20 N A VESTI OSNOyNE SPONDILOPATIJE I NJIHOVE KLINICKE OBLIKE??? Dugo vremena su spondilopatije smatrane podgrupom reumatoidnog artritisa, ali ta

bolest ima neke svoje posebne karakterisrike po kojima se razlikuje:* patoloske promjene se desavaju na hvatistima ligarnenata a ne na sinoviji.* najcesce su zahvaceni sakroilijakalni zglobovi sa perifemom upalnom ariropatijom* reumatoidni faktor je negativan* najcesce su povezani saHLA-B27

U ovu grupu bolesti ubrajaju se : ankilozni spondilitis, Reiterov sindrom, artropatijepovezane sa psorijazom, spondilitis, koji se javlja uz neke upalne bolesti debelog crijeva, reaktivna artropatija.

::!

21 OBRAZLOZITI PATOLOGIJU I PATOGENEZU SJÔGRENOVOG SINDROMA TE TIPICAN TOK OVE BOLESTI???

Sjôgrenov sindrom je klinicko patoloski entitet; klinicki, vide se suhe oci(keratokonjuktivitis sika), suha usta (xerostomija), a etiopatogenetski, radi se o imunoloskomostecenju i razaranju suznih zlijezda i zlijezda slinovnica. Javlja se kao lokalni poremecaj, ali mnogo cesce u sklopu drugih sistemskih bolesti. Zbog nalaza brojnih antitijela smatra se da je posljedica disfunkcije B celija. Prisutan je i reumatoidni faktor i hipergamaglobulinemija u serumu. Kod 50 - 80% pacijenata nadju se i antinukleama antitijela a u 25% je pozitivan test na lupus celije. Genetski faktori imaju znacajnu ulogu u nastanku ovog oboljenja. Bolesnici sa primamombolescu mnogo cesce pokazuju expresiju HLA-DR3. Bolest karakterise suhoca ustai sluznica zbog teskih i opseznih promjena suznih i pljuvacnih zlijezda. Mogu biti zahvacene i druge zlijezde ukljucujuci one u nosu, zdrijelu, grkljanu... Dolazi do opsezhog razaranja parenhima i bogata infiltracija limfocita i plai:ma celija. Gubitak sùza dovodi do kompletne suhoce epitela roznjace, sto uzrokuje upale, erozije i ulceracije epitela. Slicne promjene se desavaju i u ustima. U nosu moze doci do perforacije septuma, a u disajnim plltevima do laringitisa iii bronhitisa. Kod 25% bolesnika javlja se i ostecenje koze (vaskulitis) bubrega (intersticijski nefritis) misica i ens-a.

22 DEFINISATI SISTEMSKU SKLEROZU I NABROJATI OSNOVNE PAT'OLOSKE NALAZE???

S.S. je bolest koju karakterisu upale i vezivne promjene u citavom organizmu. Koznepromjene su vodeci simptomi u 95% slucajeva, ali glavne za zivot opasne promjene se desavaju na visceralnim organuma. SS je klasificirana u 2 grupe ovisno .o stepenu sirenja: difuzna skleroderma i ogranicena skleroderma.

Kozne promjene pocinju na prstima i distalnim regijama ruku i sire se proximalno, dolazi do umnozavanja osnovne supstance dermisa, a kod uznapredovale bolesti do izrazitog umnozavanja kolagena sa atrofijom epidermisa i gubitkom koznih adnexa. Prsti izgledaju

9

r/

j

poput pandzi, a izrazena je ogranicena pokretljivost zglobova. Zbog ishemije krvnih sudova moze doci do ulceroznih promjena.

GIT: atroflja zida jednjaka, pojava ulceracuja sluznice jednjaka, zeludca, tankog idebelog crijeva

Kosti i misici: vezivno zadebljanje sinovije praceno reapsorpcijom kosti: skleroza uperiartikulamom vezivu koja dovodi do otezanih kretnji u zglobovima, zarisni upalni infiltrat misicnih celija nakon cega slijedi atroflja.

Pluca: difuzna intersticijska fibroza alveolarnih septi i zadebljanje zida malihinterpulmonalnih krvnih zila.

Bubr·ezi: razlicite promjene, uglavnom na malim arterijama u vidu koncentricneproliferacije intime, depozita kiselih mukopolisaharida i neke nespecificne promjeneglomerula. Skoro polovina bolesnika umire od hronicne bubrezne insuflcijencije.

Srce: fokalna intersticijska fibroza, zadebljane zida manjih krvnih zilaOgranicena sklerodermija ili CREST sindrom obuhvata: Raynaudov fenomen, calcinoza,

ezofagealna imobilnost, sklerodaktilija i teleangiektazije.

23 DEFINISATI POLIMIOZITIS. OBRAZLOZITI NJEGOVU ETIOLOGIJU T PATOGENEZU, TE OPISATI OSNOVNE PATOLOSKE NALAZE???

Polimiozitis je hronicna upalna bolest misica nepoznatog uzroka, a ako je zahvacena i koza govorimo o dermatomiozitisu. Etiologija bolesti je nepoznata i smatra se da je ovoimunoloska bolest jer se kod vecine bolesnika u serumu nadju antinukleama antitijela i reumatoidni fuktor ali i veci broj t-helper celija u upalnim inflltratima. Takodje do autosenzibilizacije mogu dovesti i neki infektivni agensi. Najvaznije promjene u ovoj bolesti desavaju se na misicima i kozi. Histoloski se nalaze nekroza misicnih celija i znacajna perivaskulama endomizijalna i perimizijalna upalna inflltracija. U hronicnoj fuzi se vidi fibroza i/ili zamjena masnim celijama. Kozne promjene nadju se kod 40% bolesnika. Klasicno se nadju promjene u obliku ljiljana iii heliotropna dislokacija ocnih kapaka, periorbitalni edern. Uz eritematozne erupcije koze koja se ljusti, mogu se naci tamnocrvene mrlje na zglobovima prstiju, laktovima i koljenima(Gottronove lezije). Klinicka znacajka polimiozitisa

dermatomiozitisa:· sitnetrièna je muskulama slabost koja je nekada i akutna i pracena temperaturom. Dijagnoza bolesti se postavlja tek kada promjene zahvate i misice. Ostecenjemisica povezano je sa povisenjem nivoa enzima u serumu kao sto je kreatin kinaza i aldolaza. Tok bolesti karakterisu remisije i egzacerbacije. Petogodisnje prezivljavanje je oko 75% kod odraslih a kod djece znatno vise.

24 DEFINISATI X-VEZANU AGA.MAGLOBULINEMIJU, DI GEORGOV SINDROM, SVICARSKI TIP TESKE KOMBINlRANE IMUNODEFICIJENCIJE, WISKOTT ALDRICHOV SINDROM, TE ZAJEDNICKU VARIJABILNU IMUNODEFICIJENCIJU???

X-vezana agamaglobulinemija- Brntova bolest. Osnovni defekt je nesposobnost pre B celija da se diferenciraju u zrele celije. Na molekulamom nivou je defekt u preuredjenju gena za teski lanac Ig. Pretezno se javlja kod muske djece (x-vezan). Dolazi do cestih rekurentnih bakterijskih infekcija; akutni i hronicni faringitis, sinusitis, upala srednjeg uha, upala pluca... Kod polovine djece se javlja udruzenje bolesti sa drugim auotimunim oboljenjima.

lü

0

Hipoplazija timusa (Di Georgijev sindrom). Bolest je posljedica nedostatka regulatome funkcije timusa na imunoloski siste . Ti us je najcesce hipoplastican, rudimentiran;Tcellje u krvotoku-su najcesce rudm1ent1rane rh ,th m nema. To se;sto.vrdl!·U T ovisnoj zani limfnog cvora i sleierie. Rezultatje defekta u razvoju treceg odnosno cetvrtog skrznog luka.

Teska kombinimna imunodeficijencija (svicarski tip agamaglobulinemije), je skupsindroma sa zajednickom karak.-teristikom, a to je defekt u celijskoj i humoralnoj imunosti. Kod vecine osoba vidi se izrazena limfopenija i defiit T i B limfocita. Nekada celije mogu bi ti u normalnom broju samo su disfunkcionalne. Timus je slabo razvijen, limfni cvorovi rudimentirani. Pored ovih promjena nadje se i enzimski defel-.1: precen nedos,tatkomaderiozin diaminaze pa sejavlja povecana ah-umulacija adenozina i adenozin- deox! àdenozin trifosfata koji jos vise ·dovode dei destrukcije limfocita. Ovi bolesnici su preosjetljivi na sve vrsteinfekcija i uinitü u prvoj godini zivota.

Wiskoft Aldrichev sind rom - X vezana recesivna bolest, cije S\1 .. osnovne •'·karakteristike egzem, trombocitopenija i ucestale infekcije. Klasican nalaz je,slaba produkcija antitijela za polisaharidne antigene mikroba. . '· ·

Zajedi i :kavarijiambiulnoadeficijencijje heterogena grupa bolysti kay'lk:terisana hipogamaglobu]inegiijomi zahv!l,ca svklasIg.l'omata su tri imunoloska 1.\Zro\c ::htii:rasnje ostecenje B celija, aut antitUela prema B celijama i debalans regulatomih T celijai ·r;, · <· ·

. ' . ·.. . . .. '·,·, .··.;·/..;,-· =:·.

25 NARROJATI GLAVNE NACINE PRENOSA HJV-a 1 OBRAZLOZITI PATOGENEZU INFEKCIJU HIV-om???

HIV se prenosi sexualnirn: putem, pare)l.teralnom aplikacijoi:n virusa;. (intravenskinarkomani, hern:ofilicari, transfuzija zarazene krvi) i prenosom virusa zarazene m lëê'na dijete. HIV djeluje na dva sistema: imun,olos!):i i CNS. ·

Na imunoloski djeluje tako sto ,dovodi do supresuje cijelog imunog sistema i da primarno zahvâta' celijsko posreqovanu im.unost. bo)azi do ostecenja i nestanl}aCDil-+ T celija.Pocetna faza infekcijeJç vezanjë glikoproteina gpl:/.0 iz otnotaca virus a za CP4+ cé!i]e nij>kon cega slijedi fuzija viiùa içêlijske tnembrane. \.ùlaz.ak, virusa u stanicu.. Kadà virus do p!je us tanicu vimsni gènom s'Ei 'i t griu geiiom d '&i' ri :i 1ÎI rnoze ostati cluze i riiM(tatentnà faza). Prepisivanje DNK, a thT!ei produktivna1nfel 6ija: se javlja tek kada sU''è i!i : k:tivignantigenima odnosno citokinima. ProdÛktiVn:a \nfekéija T celija je meha kàm kojim BIVuzrolcuje lizu CD4+ T celija. Gub.itak CP4+ celija dovodi do invezivnog ,odnosa',,ÇJ:)4'CD8 omjera u krvi koji nonnalno iznosi oko 2, a kod bolesnika sa AIDS-om je oko/),5.i'f '· ·

. U patogenezi infekcije HIV"om osim gubitka CD4+ celija va:tnaje i,infekcijkinonocita i makrofaga. To je bitno jer su ove celije veliki rezervoar vi rusai virus u njirna ()staie zàsticen od odbrambenog odgovora. Preko oyih celija desava 'se'ostecenje CNS-a, ptJ cemÛ dolazi do destrukcije mozdanih neurona.

26 OPISATI PRIRODNI.SLIJED HIV .lNFEKCIJE, UKLJUCITI RANU AKUTNU FAZU, SREDNJU I HRONICNU FAZU, TE ZAVRSNU 1KRITICNUFAZU???

Rana- alcutna faza je pocetna fazau imunoloski kompetentne os6bena infekciju HIV om. Klinicki u toj fazi bolest ima akutni tok a tli sliku ima 50-90% odraslih 'osoba,inficiranih HIV-om. Simptomi su riespecificni: glavobolja, povisena temperatura, osip... ·

11

:

. ··. -?-:cf

.Srê njl1,- hronicna faza je faza u kojoj virus pocinje unistavati imunoloski sistem. Nivo replik tije c<iirusa je nizak i moze takav ostati dugo. Bolesnici su ili bez simptoma ili imaju opste'•)l'oyecanje lirrit11ih cvorova koje traje cluze vremena. Upomo povecanje limfnih cvorova uz prisutne opste simptome. (temperatura, osip), znak je dekompenzacije imuno!oskog sisten1 . ·. -:: _,.:.:.:Ùi' - : f*::;

I!'ina)nl1 fafà''ill""!o·iza oznacava slom odbrambenog sistema kao rezultat ubrzanereplikacijevirilsa n tlmn cega se razvija klasicni oblik AIDS-a. Klinicki se nadju dugotrajna povisenja ternperatUre, umor, gubitak apetita, proljevi, oportunisticke infekcije, sekundame neoplazme ili klinicki jasni znaci ostecenja CNS-a. Ova faza tr je 7-10 godi:na i bez lijecenja svi ihficira:ni obôlice od AIDS-a

.., ..

27 NÂBROJATI GLAVNE OPORTUNISTICIŒ INFEKCUE U AIDS-u??? . Kandidijaza,. upala pluca, diseminirane infekcije citomegalovirusom, komplikacije

·.· hetpessimplexa; diseminirane infekcije uzrokovane atipic:nim oblicima mikobakterija.;mm1irigitisUzrokoVan kriptokokom i toxoplazmozom.

28NABR.OJATINAJCESCE MALIGNOME KOJI NASTÂJU KODBOLESNIKA SA"'AID""".,S'-'-om??? . · A':.•'> ,

kap9sijev'' arko20%'.non Hodgkin limfom

. · - Ca plôcastih celija \'\

29 DEFINISATI.AMILOIDOZU I NAVESTI GLAVNE ODLIIΠAMJLOIDOZE???

30 B VESTfOSNOVNE OBLITΠAMILOIDOZE???

31 PoV'EiArr KLINJ:cri SA PATOLOSKIM PROMJENAMA u RAZLICITIM. IcLINlciCIMS'L:i.KAivrA AMILOIDOZE???

· > Odgovori nà ova tri pitanja su napisani, ali zbog nekograzloga, Buckoih nije otkucao.

12

. ··'··· '<io>--c:.·,;(

'