Download pdf - nota fonologi-bahasa-melayu 2

ISI KANDUNGAN

BAB 1 PENDAHULUAN

1.0 PENGENALAN

1.1 OBJEKTIF / MATLAMAT

1.2 DEFINISI KONSEP

1.3 RUANG LINGKUP / SKOP PERBINCANGAN

1.4 KERANGKA PERBINCANGAN

1.5 KESIMPULAN BAB

BAB 2 TINJAUAN LITERATUR

2.0 PENGENALAN

2.1 TINJAUAN LITERATUR BAHAN-BAHAN BERCETAK

2.2 TINJAUAN LITERATUR BAHAN-BAHAN ELEKTRONIK / DIGITAL

2.3 REFLEKSI TERHADAP TINJAUAN LITERATUR

2.4 KESIMPULAN BAB

BAB 3 PERBINCANGAN ISU

3.0 PENGENALAN

3.1 DEFINISI

3.2 FONEM-FONEM BAHASA MELAYU

3.3 ARTIKULASI FONEM-FONEM BAHASA MELAYU

3.4 CARTA FONEM BAHASA MELAYU

3.5 KESIMPULAN BAB

BAB 4 PENUTUP

4.0 PENGENALAN

4.1 REFLEKSI

4.2 KESIMPULAN

BIBLIOGRAFI

1

LAMPIRAN

BAB 1: PENDAHULUAN

1.0 Pengenalan

Tanpa kita sedari bahawa pembelajaran utama dan pertama yang diperolehi oleh

manusia adalah bahasa. Bahasa dalam hal ini tidak hanya memiliki pengertian

sebagai serangkaian huruf dan kata, akan tetapi meliputi seluruh persamaan

komunikasi verbal mahupun nonverbal. Hal ini secara alamiah dunia kebahasaan

telah terintegrasi dalam diri setiap manusia.

Dalam folio ini kita akan mengkaji dan membincangkan tentang kajian utama kita

iaitu fonologi dan fonetik. Kedua-dua tajuk utama akan dihuraikan secara lebih

terperinci dan mendalam.

Selain itu, kita akan dapat mengkaji maksud istilah-istilah seperti fonologi, fonetik

dan fonemik. Disamping itu, bunyi-bunyi vokal, konsonan dan diftong bahasa

melayu dari segi artikulasi, lambang dan fonem juga akan dihuraikan dalam folio

ini.

1.1 Matlamat Dan Objektif

Matlamat ataupun objektif utama kajian ini dijalankan adalah untuk memberikan

pendedahan yang baru berkenaan dengan kajian bahasa Melayu dimana pernah

menjadi salah satu bahasa perantaraan pada suatu ketika dahulu. Kajian yang

akan dijalankan adalah berkaitan dengan fonologi dan fonetik.

Tambahan lagi kajian ini bertujuan untuk menghuraikan kaedah penghasilan atau

pembentukan bunyi-bunyi vokal dan juga konsonan. Ianya juga bertujuan untuk

2

melihat bentuk-bentuk vokal dan juga konsonan yang ada di dalam bahasa

Melayu. Selain itu, matlamat kajian ini bertujuan untuk mengkaji dengan lebih

terperinci tentang hal-hal yang berkaitan dengan bahasa Melayu termasuklah

cara sebutan, simbol-simbol yang digunakan bagi setiap vokal mahupun

konsonan-konsonan.

1.2 Definisi Konsep

Terdapat dua definisi konsep yang akan dibincangkan iaitu definisi teoritikal dan

definisi operasional.

1.2.1 Definisi Teoritikal

1.2.1.1 Fonologi

Menurut Rahimah Haji Sabran dan Rahim Sham, bidang fonologi

mengkaji sistem bunyi-bunyi yang tertentu dalam pertuturan,

khusus bagi sesuatu bahasa. Ini jelas daripada pendapat

Henderson yang menyatakan “ the study of the

systematicorganization of selected speech sounds in the spoken

form of individual language has variously been called phonology”.

Manakala menurut Dalbor, salah seorang ahli linguistik Barat pula,

“ phonology is the study of the function and patterning of speech

sounds “ yang bermaksud “fonologi ialah kajian tentang fungsi dan

pencorakan dalam bunyi yang bermakna yang diucapkan oleh

manusia”.

Dalam kenyataan yang dikeluarkan oleh Universiti terbuka pula,

fonologi ialah bidang yang mengkaji sistem bunyi yang bermakna

yang diucapkan oleh manusia, yakni satu pernyataan yang begitu

umum untuk mendefinisikan fonologi itu sendiri.

3

1.2.1.2 Fonetik

Bagi fonetik pula, menurut Arbak Othman (1983), fonetik adalah

kajian adalah kajian tentang bunyi bunyi ujar. Sebagai ilmu,

fonetik bersaha menemukan kebenaran-kebenaran umum dan

memfomulasikan hukum-hukum umum tentang bunyi-bunyi itu

dan pengucapannya, manakala sebagai kemahiran, fonetik

memakai data deskriptif dasar daripada fonetik ilmiah bagi

memberi kemungkinan pengenalan dan pengucapan bunyi-bunyi

ujar itu.

Selain itu, fonetik boleh didefinisikan sebagai mempelajari segala

bunyi yang diucapkan melalui mulut manusia, baik bunyi

manusia, bukan bunyi bahasa, maupun bunyi bunyi marginal, dan

memberikan simbol fonetik untuk setiap bunyi, yakni menurut Dr.

Lufti Abas (1985).

Menurut ahli linguistik Barat, Kenstowicz dan Kisserberth (1979)

“the study of the sounds human beings employ when speaking a

language is phonetics”. Penyataan yang dinyatakan dapat kita

terjemahkan yang barmaksud “penkajian tentang bunyi-bunyi oleh

manusia yang kita digunakan semasa bertutur ialah fonetik”.

1.2.2 Definisi Operasional

Setelah membuat penelitian berdasarkan pernyataan dari ahli-ahli

linguistik saya dapati bahawa saya mendapati bahawa fonologi dan

fonetik mempunyai maksud tersendiri.

4

1.2.2.1 Fonologi

Fonologi ialah satu cabang ilmu yang mengkaji tentang sistem

bunyi yang diucapkan oleh manusia yang berfungsi atau dalam

bahasa yang lebih mudah difahami bahasa yang difahami oleh

kedua-dua belah pihak.

1.2.2.2 Fonetik

Bagi fonetik pula bermaksud bidang yang mengkaji segala bunyi

bahasa yang dihasilkan oleh alat-alat artikulasi manusia dan ia

memberi lambang kepada bunyi-bunyi tersebut

1.4 Ruang lingkup / skop perbincangan

Ruang lingkup atau skop perbincangan kali ini adalah untuk menghuraikan atau

membuat kajian mengenai fonologi dalam bahasa Melayu.

Dalam fonologi bahasa Melayu,ia terbahagi kepada dua cabang yang utama

iaitu fonetik dan fonemik. Fonetik pula dibahagikan lagi kepada tiga iaitu fonetik

penghasilan bunyi, fonetik akustik dan fonetik auditori.

Manakala fonemik pula mengandungi fonem-fonem iaitu fonem vokal, konsonan

dan diftong. Dalam fonem bahasa melayu turut membincangkan tentang alat-alat

artikulasi, daerah-daerah artikulasi dan cara-cara artikulasi.

5

1.5 Kerangka perbincangan

1.6 Kesimpulan bab

Secara kesimpulannya, bab ini memberikan gambaran secara kasar dan

pengenalan umum kepada pembaca berkenaan dengan fonologi, fonetik,

fonemik beserta dengan cabang-cabangnya.

Selain itu, penyediaan objektif kajian, definisi konsep dan ruang lingkup

perbincangan dan kerangka perbincangan akan membantu perjalanan untuk

menyiapkan bab-bab yang seterusnya kerana gambaran kasar telah disediakan.

Dengan itu penghasilan kerja kursus ini dapat dijalankan dengan lancar.

6

BAB 2. TINJAUAN LITERATUR

2.0 Pengenalan

Dalam bab 2, kami akan menerangkan cara-cara atau kaedah untuk kami

memperolehi maklumat-maklumat yang berkenaan dengan tugasan yang telah

diberikan.

Dalam tugasan bahasa Melayu ini kami telah menggunakan dua kaedah untuk

mendapatkan maklumat yang diperlukan dan kaedah yang pertama yang

digunakan adalah melalui sumber-sumber bercetak. Antara sumber-sumber yang

telah dirujuk adalah artikel-artikel yang berkaitan, buku-buku rujukan, dan jurnal-

jurnal.

Sementara itu kaedah yang seterusnya untuk mendapatkan maklumat-maklumat

yang masih kurang lengkap adalah melalui media elektronik. Media elektronik

yang digunakan adalah melalui internet.

2.1 Tinjauan Literatur (bahan bercetak )

2.1.1 Buku Fonetik dan Fonologi.

Buku Fonetik dan Fonologi karangan Inderawati Zahid dan Mardian Shah

Omar adalah bahan rujukan saya yang pertama. Merujuk kepada penulis

buku ini , fonetik ialah kajian mengenai bunyi-bunyi bahasa yang

dihasilkan oleh manusia iaitu bunyi yang digunakan sebagai alat

7

komunikasi. Umumnya, ilmu fonetik ini dibahagikan kepada fonetik

artikulatori, fonetik auditori dan fonetik akustik. Seterusnya, fonetik

artikulatori merujuk kepada kajian yang menunjukkan cara-cara sesuatu

bunyi dilafazkan. Fonetik auditori ialah kajian sebutan bunyi yang

didengar. Fonetik akustik pula ialah kajian transmisi signal bunyi dari

penutur kepada pendengar semasa berkomunikasi. Selain daripada itu

buku ini juga menerangkan maksud-maksud bidang fonologi dan

bahagiannya dengan lengkap. Selain itu, terdapat juga penjelasan

mengenai alat-alat artikulasi, bunyi-bunyi dalam bahasa Melayu dan cara-

cara menghasilkannya, serta gambarajah yang lengkap.

2.1.2 Fonologi, Bahasa Melayu STPM

Hasil daripada penulisan Nik Safiah Karim dan Wan Malini Ahmad Buku

bahasa Melayu STPM ini menerangkan dalam Bab 11 bahawa, fonologi

ialah cabang ilmu bahasa yang mengkaji bunyi bahasa sesuatu bahasa

dan fungsinya dalam sistem bahasa tersebut. Fonologi terbahagi kepada

dua iaitu fonetik dan fonemik. Fonetik ialah bidang yang mengkaji bunyi-

bunyi yang dihasilkan oleh kita iaitu manusia dan memberikan lambang

kepada bunyi-bunyi tersebut. Fonetik pula terbahagi kepada tiga cabang,

organ pertuturan, sifat bunyi bahasa (akuistik) dan pendengaran (auditori).

Fonetik pendengaran mengkaji pendengaran dan persepsi bunyi bahasa

manakala fonetik akustik pula mengkaji sifat fizikal bunyi bahasa. Fonetik

artikulasi pula mengkaji fungsi alat artikulasi yang terlibat dengan

penghasilan bunyi. Buku ini juga menjelaskan tentang alat-alat ujaran,

vokal, konsonan dan diftong serta cara penghasilan bunyi-bunyi bahasa

Melayu.

2.1.3 Fonologi, Bahasa Melayu Kertas 1

8

Buku Bahasa Melayu Kertas 1 ini merupakan buku rujukan STPM hasil

karangaan Goay Teck Chong, Choo Say Tee dan Zainuddin Ahmad. Buku

ini menerangkan tentang fonologi dan cabang-cabangnya. Menurut buku

ini, fonologi ialah cabang ilmu bahasa yang mengkaji bunyi-bunyi yang

berfungsi dalam sesuatu bahasa, yakni bunyi yang digunakan dalam

komunikasi. Menurut buku ini lagi, fonologi dibahagikan kepada dua iaitu

fonetik dan fonemik. Fonetik merupakan bidang yang mengkaji bunyi

bahasa yang dihasilkan oleh organ pertuturan manusia dan memberikan

lambang kepada bunyi-bunyi tersebut. Dalam pengajian fonetik ini ada

tiga pendekatan yang digunakan oleh ahli bahasa, iaitu penyebutan,

pendengaran dan sifat bunyi. Fonemik pula bidang fonologi yang

menganalisis sistem sesuatu bahasa secara sinkronik, iaitu pada sesuatu

masa tertentu. Buku ini juga ada menjelaskan maksud istilah yang

digunakan, alat-alat artikulasi, dan cara-cara menghasilkan bunyi vokal,

konsonan dan diftong dengan gambarnya sekali.

2.2 Tinjauan Literatur (bahan elektronik )

2.2.1 Fonetik– http://ms.wikipedia.org/wiki/Fonetik

Secara keseluruhannya, bahan yang saya dapati di laman web ini dapat

membantu saya sedikit sebanyak dalam penghasilan folio ini. Dalam

artikel ini, definisi-definisi tentang fonetik diterangkan secara umum, serta

terdapat juga sejarah ringkas tentang permulaan pengkajian ilmu fonetik

di dunia ini. Terdapat juga sedikit penerangan tentang cabang-cabang

utama bagi fonetik, yakni fonetik penghasilan bunyi, fonetik akustik dan

fonetik auditori. Selain itu, penerangan secara ringkas juga diberikan

tentang fonetik forensik, iaitu kegunaan ilmu fonetik (sains percakapan)

bagi tujuan forensik (perundangan).

2.2.2 Bunyi Bahasa Melayu

9

http://ms.wikipedia.org/wiki/Fonetik

-http://www.tutor.com.my/stpm/fonologi/Fonologi.htm

Secara rumusannya, artikel yang saya dapati pada laman web ini

memberikan definisi-definisi umum berkenaan tentang fonologi, fonetik,

fonem, alofon dan juga suku kata dalam bahasa Malaysia. Selain itu,

bahan ini juga dapat membantu saya sedikit sebanyak dalam

menghasilkan folio ini dengan lebih baik, kerana dengan adanya bahan

tambahan yang dapat memperkukuhkan folio ini. Tambahan pula, artikel

ini juga memberikan contoh-contoh yang mudah difahami oleh semua

pihak, khusunya kepada manusia yang baru belajar tentang bahasa.

Bahan ini menjadi sumber rujukan yang kedua saya bagi menyiapkan folio

ini selepas literatur bahan-bahan bercetak seperti buku-buku dan

sebagainya.

2.2 Refleksi

Melalui pembacaan dan penelitian saya terhadap bahan tinjaun literatur yang

telah diperolehi, saya dapati bahawa fonologi merangkumi satu bidang yang

agak meluas yang juga terdiri daripada beberapa cabang dari segi fonetik dan

fonemik.

Seterusnya fonetik dan fonemik mempunyai subtopiknya masing-masing.

Sebelum ini saya masih keliru dengan fonologi dan fonetik tetapi setelah merujuk

bahan-bahan yang berkenaan dengan fonologi dan fonetik ini saya dapat

membezakan antara kedua-duanya.

Maklumat mengenai fonologi, fonetik,dan fonemik yang saya perolehi daripada

bahan bercetak amat berguna dan banyak membantu sepanjang penghasilan

kerja kursus ini. Segala maklumat-maklumat yang diperlukan terdapat dalam

bahan ini termasuklah penerangan-penerangan yang berguna.

10

http://www.tutor.com.my/stpm/fonologi/Fonologi.htm

Melalui media elektronik ataupun vahan digital pula, saya hanya memperoleh

sedikit maklumat maklumat. Bahan-bahan yang saya perolehi daripada sumber

elektronik ini hanya menerang kan secara ringkas mengenai fonologi dan fonetik

seperti maksud fonologi dan fonetiknya sahaja.

Secara keseluruhannya mengenai tinjauan literatur ini, saya masih kurang dari

segi mendapatkan maklumat melalui bahan elektronik ataupun digital. Ini

mungkin kerana saya masih kurang mendalami tinjauan berasaskan bahan

elektronik seperti internet. Disamping itu saya mengharapkan saya akan dapat

belajar

2.3 Kesimpulan bab

Kesimpulan daripada bab ini adalah tinjauan literatur merupakan satu proses

yang amat penting untuk menyiapkan apa-apa sahaja jenis tugasan sebagai

contoh terdekat ialah kerja kursus bahasa Melayu ini.

Kita boleh mendapatkan maklumat-maklumat yang diperlukan dimana sahaja,

sebagai contohnya pusat sumber. Melalui pusat sumber kita boleh mendapat

bahan-bahan rujukan daripada buku. Selain itu, di zaman yang serba moden ini

kita juga boleh mendapatkan maklumat dengan hujung jari sahaja iaitu internet.

Salah satu kelebihan pusat sumber kini ialah kemudahan internet yang

memudahkan saya untuk mengakses ke laman-laman web ilmiah yang

berkaitan.

Di samping itu, bab ini, bab ini akan memudahkan saya untuk menyiapkan

proses-proses yang seterusnya dalam kerja kursus ini. Maklumat-maklumat yang

diperolehi akan diperoses lagi untuk mendapatkan maklumat-maklumat yang

11

penting yang diperlukan. Oleh yang demikian, tinjauan literatur ini merupakan

suatu proses yang penting.

BAB 3 : PERBINCANGAN ISU

3.0 Pengenalan

Dalam bab ini kita akan memfokuskan kepada tajuk utama kerja kursus kita iaitu

kajian tetang fonologi, fonetik, fonemik, dan fonem-fonem dalam bahasa melayu

dengan mendalam lagi.

Selain itu, kita juga akan dapat mengetahui maksud fonologi, fonemik dan

fonemik melalui bab ini. Definisi-definisi ini telah dipetik daripada ahli-ahli

linguistik tempatan dan antarabangsa. Melalui definisi tersebut, kita akan dapat

memahami dengan lebih mendalam lagi tentang fonnologi, fonetik dan fonemik.

Di samping itu, cara-cara penghasilan fonem-fonem seperti fonem vokal, fonem

konsonan dan juga fonem diftong dalam bahasa Melayu. Untuk lebih memahami

dan cara penghasilan dengan lebih tepat gambarajah-gambarajah disertakan

sekali bagi setiap fonem.

3.1 Definisi

3.1.1 Fonologi

Fonologi ialah bidang yang mengkaji sistem bunyi yang bermakna yang

diucapkan oleh manusia.Bunyi bermakna ialah bunyi yang difahami oleh

kedua-dua orang yang menuturkannya.dengan itu bunyi yang bermakna

12

dikenali sebagai bunyi bahasa. Kesimpulannya, bidang fonologi

sebenarnya menerangkan segala bentuk bunyi dalam sesuatu bahasa

dengan teliti untuk menentukan peraturan dan bentuk bunyi yang tertentu.

Bidang fonologi terbahagi kepada dua iaitu fonetik dan fonemik.

Menurut Raminah Haji Sabran dan Rahim Sham, bidang fonologi

mengkaji sistem bunyi-bunyi yang tertentu dalam pertuturan, khusus bagi

sesuatu bahasa. Ini jelas daripada pendapat Henderson yang

menyatakan: ‘The study of the systematic organization of selected speech

sounds in the spoken form of individual language has variously been

called “phonology”.’

Manakala menurut Dalbor, salah seorang ahli linguistik Barat pula,

“Phonology is the study of the function and patterning of speech sounds.”

Pernyataan ini maksudnya dalam bahasa Melayu kira-kira berbunyi,

“Fonologi ialah kajian tentang fungsi dan pencorakan dalam bunyi yang

bermakna yang diucapkan oleh manusia.”

Dalam kenyataan yang dikeluarkan oleh Universiti Terbuka Malaysia pula,

fonologi ialah bidang yang mengkaji sistem bunyi yang bermakna yang

diucapkan oleh manusia, yakni satu pernyataan yang begitu umum untuk

mendifinisikan fonologi itu sendiri.

Kajian dalam bidang fonologi dapat dibahagikan kepada dua, yakni fonetik

dan juga fonemik.

3.1.2 Fonetik

Fonetik ialah kajian yang diperhatikan berdasarkan organ atau anggota

tubuh manusia yang mewujudkan bentuk ucapan. Manakala,fonemik ialah

proses pengeluaran bunyi yang melibatkan bunyi –bunyi bahasa di mental

dan belum dilafazkan. Kajian ini melibatkan organ pertuturan, sifat bunyi

bahasa (akuistik) dan pendengaran (auditori).

13

Manakala definisi bagi fonetik pula, fonetik ialah merupakan bidang yang

mengkaji segala bunyi bahasa yang dihasilkan oleh alat-alat pertuturan

manusia dan memberikan lambang kepada bunyi-bunyi tersebut.

Menurut Arbak Othman (1983), fonetik adalah kajian tentang bunyi-bunyi

ujar. Sebagai ilmu, fonetik berusaha menemukan kebenaran-kebenaran

umum dan memformulasikan hukum-hukum umum tentang bunyi-bunyi itu

dan pengucapannya, manakala sebagai kemahiran, fonetik memakai data

deskriptif dasar daripada fonetik ilmiah bagi memberi kemungkinan

pengenalan dan pengucapan buniyi-bunyi ujar itu.

Selain itu, fonetik juga boleh didefinisikan sebagai mempelajari segala

bunyi yang diucapkan dalam atau melalui mulut manusia, baik bunyi

bahasa, bukan bunyi bahasa, maupun bunyi marginal, dan memberikan

simbol fonetik untuk masing-masing bunyi, yakni menurut Drs. Lufti Abas

(1985).

Menurut ahli linguistik Barat seperti Kenstowicz dan Kisseberth (1979)

pula, “The study of the sounds human beings employ when speaking a

language is phonetics.” Pernyataan yang dinyatakan dapat kita

terjemahkan kira-kira seperti berikut: “Pengkajian tentang bunyi-bunyi

oleh manusia yang digunakan semasa bertutur ialah fonetik.”

Di sini, terdapat tiga pendekatan yang boleh kita rumuskan, yakni

penyebutan, pendengaran, dan sifat bunyi iaitu pendekatan yang

digunakan oleh ahli-ahli linguistik dalam pengkajian fonetik.

Pertama sekali ialah pendekatan penyebutan. Dalam pendekatan ini, para

pengkaji akan meneliti cara bunyi-bunyi bahasa itu dihasilkan oleh alat-

alat artikulasi. Sehubungan dengan itu, cabang fonetik ini juga turut

dikenali sebagai fonetik artikulasi.

14

Kemudiannya ialah pendekatan pendengaran. Dalam pendekatan ini, ia

melibatkan penggunaan alat-alat yang canggih untuk mengkaji

pendengaran dan tanggapan bunyi bahasa. Melalui cara pendekatan

sebegini, bunit-bunyi letupan, letusan, sengauan, geseran, dan

sebagainya juga dapat dikesan dengan lebih efektif. Seterusnya pula,

deskripsi mengenai bunyi-bunyi tersebut dapat dilakukan.

Akhir sekali pula merupakan pendekatan dalam sifat bunyi. Dalam

pendekatan sebegini, alat-alat tertentu seperti palatogram, letromiografi,

dan laringoskopi adalah digunakan untuk mengkaji sifat-sifat bunyi fizikal

bunyi bahasa yang diucapkan. Dengan penggunaan alat-alat tersebut,

bunyi-bunyi bahasa itu tadi dapat digolongkan dalam kategori masing-

masing. Cabang fonetik ini juga dikelali sebagai fonetik akustik.

3.1.3 Fonemik

Fonemik ialah kajian yang mengkaji bunyi-bunyi sesuatu bahasa, iaitu

pengkajian tentang struktur atau fungsi sesuatu bunyi. Ia lebih menitik

beratkan analisis bunyi sesuatu bahasa.

3.2 Fonem-fonem bahasa Melayu

3.2.1 Vokal

Vokal merupakan bunyi bersuara iaitu ketika dihasilkan udara dari paru-

paru keluar berterusan melalui rongga tekak dan rongga mulut tanpa

15

sebarang gangguan. Vokalperti di bawah boleh dibahagiakan kepada tiga

bahagian iaitu:

i Vokal hadapan

ii Vokal tengah

iii Vokal belakang

Kedudukan vokal ditunjukkan seperti rajah di bawah

Rajah di atas menunjukkan kedudukan vokal dalam bahasa Melayu

Berdasarkan kepada gambar rajah di atas dapat digambarkan kedudukan

lidah mengikut bahagian-bahagiannya. Bahagian di sebelah kiri terdiri

daripada bahagian hadapan lidah, bahagian sebelah kanan merupakan

bahagian belakang lidah manakala bahagian tengah merupakan bahagian

tengah lidah.

Jelas bahawa lidah merupakan alat artikulasi yang berfungsi dalam

penghasilan bunyi-bunyi vokal dan dalam pembahagian bunyi-bunyi vokal.

Kedudukan tinggi dan rendah lidah semasa menghasilkan bunyi-bunyi

vokal ditunjukkan dalam gambar rajah di bawah:

16

Gambar rajah di atas menunjukkan kedudukan lidah semasa

menghasilkan bunyi-bunyi vokal.

Berdasarkan gambar rajah di atas jelaslah bahawa lidah berfungsi dalam

pembahagian jenis-jenis bunyi vokal. Selain itu, kedudukan lidah

mempunyai hubungan dengan bunyi vokal yang akan dibunyikan.

Selain itu, bibir juga memainkan peranan yang tersendiri dalam

penghasilan bunyi vokal. Menurut Adul Hamid Mahmood (1996) keadaan

bibir boleh berbentuk seperti berikut:

• Hampar

• Separuh hampar

• Bundar

• Separuh bundar akan menghasilkan vokal hampar, separuh hampar atau

bundar dan separuh bundar.

Menurut Abdul Hamid Mahmood (1996) keadaan bibir semasa

menghasilkan jenis-jenis vokal adalah seperti berikut:

17

Gambar rajah di atas menunjukkan keadaan kedudukan bibir semasa

3.2.2 Konsonan

Konsonan ialah bunyi selain dari bunyi vokal. Konsonan terhasil apabila

terdapat gangguan atau halangan oleh alat artikulasi terhadap udara dari

peparu. Konsonan terdiri daripada konsonan bersuara dan konsonan tidak

bersuara. Konsonan bersuara bermaksud konsonan yang terhasil apabila

tekanan udara yang keluar dari peparu menggetarkan pita suara

manakala konsonan tidak bersuara adalah konsonan yang terhasil apabila

udara dari peparu tidak menggetarkan pita suara.dalam bahasa melayu

konsonan terbahagi kepada 2 iaitu konsonan asli dan konsonan pinjaman.

Konsonan asli bahasa melayu merupakan konsonan yang sedia ada dan

diguna oleh penutur bahasa melayu tanpa sebarang perlakuan adaptasi

oleh penutur. Dalam bahasa melayu terdapat 9 jenis konsonan iaitu :

dua konsonan letupan dua bibir bersuara dan tidak bersuara ( p, b ).

dua konsonan letupan gusi bersuara dan tidak bersuara ( t, d ).

dua konsonan letupan lelangit lembut bersuara dan tidak bersuara ( k, g ).

satu konsonan hentian glotis. ( ? )

dua konsonan letusan bersuara dan tidak bersuara ( c, j )

18

dua konsonan geseran tidak bersuara, iaitu geseran gusi tidak bersuara ( s

) dan geseran glotis bersuara ( h ).

satu konsonan getaran bersuara ( r ).

satu konsonan sisian bersuara ( I ).

empat konsonan sengauan bersuara (m, n, ŋ , n )

dua konsonan separuh vokal bersuara, iaitu ( I ) dan separuh vokal dua

bibir bersuara ( w ).

satu konsonan separuh vokal lelangit keras bersuara ( j ).

Penghasilan konsonan-konsonan tersebut melibatkan daerah-daerah

artikulasi seperti dua bibir,gusi,lelangit keras,lelangit lembut,pita

suara,glotis dan rongga hidung.

3.2.3 Diftong

Bunyi diftong melibatkan dua deretan vokal yang hadir secara serentak.

Bunyi diftong adalah terhasil apabila bunyi vokal yang hadir selepas bunyi

vokal yang satu lagi menggeluncur ke arah vokal di mana pada mula-

mulanya hadir tanpa menampakkan sebarang puncak kelantangan.

Keadaan di mana ketiadaan puncak kelantangan semasa proses

penghasilan bunyi diftong menjadikan bunyi tersebut sebagai satu suku

kata sahaja semata-mata.

Diftong hendaklah dibezakan daripada vokal rangkap, yakni yang

merupakan urutan dua vokal penuh yang mempunyai dua puncak

kelantangan dan mempunyai dua suku kata. Contoh vokal rangkap

terdapat pada kata main. Vokal a dan i pada kata tersebut ialah

19

merupakan dua vokal penuh dan kata tersebut terdiri daripada dua suku

kata, yakni ma dan in.

Terdapat tiga jenis diftong dalam bahasa Melayu yakni / ai /, / oi / dan /au/.

Bunyi / i / akan menggeluncur ke bunyi / a / dan bunyi / i / tersebut akan

hilang puncak kelantangannya. Sama juga dengan / i / iaitu pada diftong /

oi / dan juga / u / pada diftong / au /. Lambang [ ˆ ] dapat digunakan untuk

menggambarkan sesuatu diftong.

Gambar rajah di ats menunjukkan kedudukan diftong dalam Bahasa

Melayu.

3.3 Artikulasi Fonem-Fonem Bahasa Melayu

3.3.1 Artikulasi Fonem Vokal

3.3.1.1 Vokal Hadapan Sempit atau Tinggi [ i ]

Hadapan lidah dinaikkan setinggi mungkin ke arah lelangit keras

tetapi tidak membuat sekatan kepada arus udara manakala bibir

dalam keadaan dihamparkan. Lelangit lembut dan anak tekak

dinaikkan untuk menutup bahagian rongga untuk membuat

sekatan, halangan atau sempitan. Pita suara kemudiannya

dirapatkan dan digetarkan. Sebagai contoh:

awalan pertengahan akhiran

[ijab] [minum] [beli]

20

[insan] [kilang] [cari]

Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal hadapan

sempit atau tinggi [ i ].

3.3.1.2 Vokal Hadapan Separuh Sempit atau Separuh Tinggi [ e ]

Bagi menghasilkan bunyi vokal /e/ pula, bahagian bibir atas dan

bibir bawah hendaklah dihamparkan. Kemudian, hadapan lidah

pula dinaikkan separuh tinggi iaitu rendah sedikit sahaja daripada

bunyi vokal /i/. Manakala lelangit lembut dan anak tekak pula

dinaikkan dengan menutup bahagian rongga hidung. Udara dari

paru-paru disalurkan keluar ke rongga mulut tanpa menerima

sebarang gangguan. Bersamaan dengan itu juga, bahagian pita

suara dirapatkan serta digetarkan. Sebagai contoh:


[ekor] [kekok] [kole]

[enak] [belok] [tauge]

21


separuh sempit atau separuh tinggi [ e ].

3.3.1.3 Vokal Hadapan Separuh Luas atau Separuh Rendah [ ε ]

Bunyi vokal /ε/ dapat dihasilkan melalui hadapan lidah yang

dinaikkan separuh rendah ke daerah lelangit keras, iaitu rendah

sedikit daripada cara menghasilkan bunyi vokal /e/. Kemudian,

lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga

hidung. Udara dari paru-paru disalurkan keluar ke bahagian

rongga mulut dan pita suara digetarkan. Manakala bibir pula

adalah berada dalam keadaan dihamparkan. Vokal ini juga

dikenali juga sebagai vokal depan lampau separuh rendah.

Sebagai contoh:


[εsok] [kεk] [sorε]

[εnak] [bεlok] [olε-olε]


separuh luas atau separuh rendah [ ε ].

3.3.1.4 Vokal Hadapan Luas atau Rendah [ a ]

Turut dikenali juga sebagai vokal hadapan lampau rendah. Untuk

menghasilkan bunyi vokal tersebut, hadapan lidah hendaklah

diturunkan serendah yang mungkin. Kemudian lelangit lembut

dan anak tekak dinaikkan untuk menutup bahagian nasal.

Seterusnya udara dari paru-paru disalurkan keluar ke bahagian

22

rongga mulut sambil menggetarkan pita suara. Walau

bagaimanapun,udara yang keluar ini tidak mengalami sebarang

halangan. Sebaliknya, bibir pada ketika ini adalah dalam keadaan

yang melampau dan bunyi yang dihasilkan pula ialah bunyi [a].

Sebagai contoh:


[angsa] [rapi] [lupa]

[alis] [palam] [kena]


luas atau rendah [ a ].

3.3.1.5 Vokal Belakang Sempit atau Tinggi [ u ]

Vokal /u/ dihasilkan dengan cara belakang lidah dinaikkan ke

daerah lelangit lembut untuk menyempitkan bahagian rongga

mulut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga hidung.

Bersamaan dengan itu, pita suara dirapatkan serta digetarkan.

Sementara itu, bibir dibundarkan dan bunyi yang dihasilkan ialah

bunyi vokal /u/. Sebagai contoh:


[ungka] [tuba] [batu]

[ulam] [pucat] [kelu]

23

Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal belakang

sempit atau tinggi [ u ].

3.3.1.6 Vokal Belakang Separuh Sempit [ o ]

Bahagian belakang lidah sedikit antara paling tinggi belakang dan

yang paling rendah boleh dicapai di belakang lidah. Bibir

dibiarkan dalam keadaan bundar. Apabila udara disalurkan keluar

maka bunyi yang dihasilkan ialah vokal /o/. Sebagai contoh:


[orang] [roket] [milo]

[onar] [pocong] [keromo]


separuh sempit [o].

3.3.1.7 Vokal Separuh Luas atau Separuh Rendah [ כ ]

Vokal ini juga dikenali sebagai vokal belakang separuh luas

rendah. Untuk menghasilkan vokal /כ/ ini, belakang lidah

24

hendaklah dinaikkan separuh luas ke arah lelangit lembut.

Manakala, lelangit lembut dan juga anak tekak pula dinaikkan

untuk menutup rongga nasal sementara pita suara dirapatkan

sambil digetarkan. Bibir pula hendaklah dalam keadaan bundar.

Bunyi vokal dihasilkan ialah vokal /כ/. Sebagai contoh:


[lehכ] [b [lehכ [pidat [כ

[peraכ] [pr [tonכ [tomat [כ


separuh luas atau separuh rendah [כ].

3.3.1.8 Vokal Tengah [ ə ]

Untuk menghasilkan vokal ini, bahagian tengah lidah mestilah

dinaikkan ke bahagian pertemuan di antara lelangit keras dan

lelangit lembut. Kemudian, lelangit lembut dan anak tekak

hendaklah dinaikkan untuk menutup bahagian rongga nasal. Pita

suara dirapatkan apabila udara disalurkan melaluinya, maka pita

suara pula akan bergetar. Bunyi /ə/ akan dihasilkan di mana vokal

ini pula hanya terdapat di bahagian awalan dan di pertengahan

perkataaan sahaja. Sebagai contoh:

awalan pertengahan

[əmak] [bəlah]

[əmas] [cəlah]

25

Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal tengah [ə].

3.3.2 Artikulasi Fonem Konsonan

3.3.2.1 Konsonan letupan dua bibir bersuara [ b ].

Dua bibir ditemukan dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke

belakang rongga tekak. Udara daripada paru-paru disalurkan

melalui rongga mulut dan dibiarkan, tersekat di bahagian

belakang rapatan dua bibir itu. Sekatan udara itu dilepaskan,

dengan serta-merta dengan menggetarkan pita suara. Sebagai

contoh:


[batu] [lumba] [kelab]

[balu] [labu] [maktab]

26

Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan

letupan dua bibir bersuara [b].

3.3.2.2 Konsonan letupan dua bibir tidak bersuara [p].

Dua bibir ditemukan dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke

belakang rongga tekak. Udara daripada paru-paru disalurkan

melalui rongga mulut dan dibiarkan, tersekat di bahagian

belakang rapatan dua bibir itu. Sekatan udara itu dilepaskan,

dengan serta-merta tanpa menggetarkan pita suara. Sebagai

contoh:


[palu] [sampah] [malap]

[pedang] [sepah] [kejap]


letupan dua bibir tidak bersuara [p].

3.3.2.3 Konsonan letupan gigi-gusi bersuara [ d ].

Hujung lidah diketemukan, mencapai ke gigi-gusi dan lelangit

lembut dinaikkan, rapat ke belakang rongga tekak. Manakala

udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan

dibiarkan, di bahagian belakang pertemuan di antara hujung lidah

dengan gigi-gusi itu. Sekatan udara itu dilepaskan dengan serta-

merta sambil menggetarkan pita suara. Sebagai contoh:

27


[datuk] [sedut] [salad]

[diari] [saderi] [nomad]


letupan gigi-gusi bersuara [d].

3.3.2.4 Konsonan letupan gigi-gusi tidak bersuara [ t ].

Hujung lidah diketemukan, mencapai ke gigi-gusi dan lelangit

lembut dinaikkan, rapat ke belakang rongga tekak. Manakala

udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan

dibiarkan, di bahagian belakang pertemuan di antara hujung lidah

dengan gigi-gusi itu. Sekatan udara itu dilepaskan dengan serta-

merta tanpa menggetarkan pita suara. Sebagai contoh:


[tebu] [satu] [selat]

[tabur] [ketum] [pelat]

28


letupan gigi-gusi tidak bersuara [t].

3.3.2.5 Konsonan letupan lelangit lembut bersuara [ g ].

Lelangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga

tekak. Kemudian, bahagian belakang lidah dinaikkan ke lelangit

lembut supaya udara daripada paru-paru tersekat pada bahagian

belakang lidah berdekatan dengan lelangit lembut tersebut.

Sekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta dengan

menggetarkan pita suara. Sebagai contoh:


[gajah] [megah] [beg]

[gelap] [sergah] [jag]


letupan lelangit lembut bersuara [g].

3.3.2.6 Konsonan letupan lelangit lembut tidak bersuara [ k ].

29


tekak. Kemudian, bahagian belakang lidah dinaikkan ke lelangit

lembut supaya udara daripada paru-paru tersekat pada bahagian

belakang lidah berdekatan dengan lelangit lembut tersebut.

Sekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta tanpa



[kalau] [bekal] [selak]

[kari] [cekal] [elak]


letupan lelangit lembut tidak bersuara [k].

3.3.2.7 Konsonan letusan lelangit keras bersuara [ j ].

Depan lidah ditemukan pada daerah lelangit keras dan lelangit

lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak.

Kemudian, udara daripada paru-paru melalui bahagian rongga

mulut dan dibiarkan tersekap di bahagian belakang pertemuan di

antara depan lidah dan lelangit keras tersebut. Sekatan udara itu

dilepaskan dengan serta-merta dengan menggetarkan pita suara.

Sebagai contoh:


[jambu] [laju] [kolaj]

30

[jambang] [baju] [mesej]


letusan lelangit keras bersuara [ j].

3.3.2.8 Konsonan letusan lelangit keras tidak bersuara [č].

Depan lidah ditemukan pada daerah lelangit keras dan lelangit

lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak.

Kemudian, udara daripada paru-paru melalui bahagian rongga

mulut dan dibiarkan tersekap di bahagian belakang pertemuan di

antara depan lidah dan lelangit keras tersebut. Sekatan udara itu

dilepaskan dengan serta-merta tanpa menggetarkan pita suara.

Sebagai contoh:


[čatan] [beča] [mač]

[čuba] [kača] [klač]

31


letusan lelangit keras tidak bersuara [č].

3.3.2.9 Konsonan getaran gigi-gusi bersuara [ r ].

Bahagian hujung lidah dinaikkan ke gigi-gusi dan lelangit lembut

dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian,

udara yang keluar daripada paru-paru melalui rongga mulut dan

menggetarkan hujung lidah ke gigi-gusi. Pita suara digetarkan.

Sebagai contoh:


[rotan] [kerap] [pakar]

[rancang] [perap] [cakar]


getaran gigi-gusi bersuara [r].

3.3.2.10Konsonan sengauan dua bibir bersuara [m].

Bibir bawah dirapatkan ke bibir atas. Lelangit lembut dalam

keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke belakang rongga

tekak. Kemudian, udara yang dikeluarkan daripada paru-paru

disalurkan terus melalui rongga hidung sambil pita suara

digetarkan. Sebagai contoh:


32

[mantan] [semak] [selam]

[maki] [amal] [suram]


sengauaun dua bibir bersuara [m].

3.3.2.11 Konsonan sengauan gigi-gusi bersuara [n].

Bahagian hujung lidah dirapatkan ke bahagian gig-gusi.

Kemudian, lelangit lembut dalam keadaan biasa dan tidak

dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Udara yang

dikeluarkan melalui paru-paru disalurkan terus melalui rongga

hidung sambil pita suara digetarkan. Sebagai contoh:


[naga] [benam] [ikan]

[niaga] [enam] [lokan]

33


sengauan gigi-gusi bersuara [n].

3.3.2.12 Konsonan sengauan lelangit keras bersuara [n].

Bahagian depan lidah dirapatkan ke lelangit keras. Kemudian,

lelangit lembut dalam keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke

bahagian belakang rongga tekak. Udara yang dikeluarkan melalui

paru-paru disalurkan terus melalui rongga hidung sambil pita

suara digetarkan. Sebagai contoh:

awalan pertengahan

[nawa] [senap]

[nasi] [guna]


sengauaun lelangit keras bersuara [n].

3.3.2.13 Konsonan sengauan lelangit lembut bersuara [ŋ].

Bahagian belakang lidah dinaikkan rapat ke lelangit lembut.

Kemudian, lelangit lembut dalam keadaan biasa dan tidak


dikeluarkan melalui paru-paru disalurkan terus melalui rongga

hidung sambil pita suara digetarkan. Sebagai contoh:


34

[ŋilu] [baŋsal] [senaŋ]

[ŋaŋa] [seŋal] [renaŋ]


sengauaun lelangit lembut bersuara [ŋ].

3.3.2.14 Konsonan pinjaman geseran bibir tak bersuara [f].

Bibir bawah dirapatkan kepada gigi atas supaya membuat

sempitan. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke bahagian

belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan

daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan

bergeser keluar di daerah rapatan bibir bawah dan gigi atas

tersebut tanpa menggetarkan pita suara. Sebagai contoh:


[feri] [safari] [mualaf]

[fasa] [kafir] [alaf]

35


pinjaman geseran bibir tak bersuara [f].

3.3.2.15 Konsonan pinjaman geseran bibir-gusi bersuara [v].

Bibir bawah dirapatkan kepada gigi atas supaya membuat

sempitan. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke bahagian


daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan

bergeser keluar di daerah rapatan bibir bawah dan gigi atas

tersebut sambil menggetarkan pita suara. Sebagai contoh:

awalan pertengahan

[van] [larva]

[violin] [kanvas]


pinjaman geseran bibir-gusi bersuara [v].

36

3.3.2.16 Konsonan pinjaman geseran gigi tak bersuara [θ].

Daun lidah berada di antara gigi atas dan gigi bawah. Kemudian,

lelangit lembut terangkat rapat ke belakang bahagian rongga

tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan

melalui rongga mulut dibiarkan, bergeser keluar di daerah gigi itu

tanpa menggetarkan pita suara. Sebagai contoh:


[θabit] [iθnin] [wariθ]

[θelasa] [peθan] [keriθ]


pinjaman geseran gigi tak bersuara [θ].

3.3.2.17 Konsonan pinjaman geseran gigi-gusi bersuara [z].

Daun lidah didekatkan di daerah gigi-gusi supaya dapat membuat

sempitan udara keluar, sambil lelangit lembut dinaikkan rapat ke

bahagian belakang rongga tekak. Udara yang dikeluarkan

daripada paru-paru dibiarkan, bergeser di daerah gig-gusi yang

membuat sempitan dengan daun lidah tersebut, sambil pita suara



[zikir] [nazak] [lafaz]

[zaman] [azimat] [hafaz]

37


pinjaman geseran gigi-gusi bersuara [z].

3.3.2.18 Konsonan pinjaman geseran lelangit lembut tak bersuara

[ x ].

Belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut untuk membuat satu

sempitan. Lelangit lembut sendiri dinaikkan ke bahagian belakang

rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru

dibiarkan, bergeser pada sempitan di daerah lelangit lembut

dengan bahagian belakang lidah tersebut, sambil pita suara tidak



[xianat] [maxluk] [tarix]

[xamis] [axbar] [marix]


pinjaman geseran lelangit lembut tak bersuara [x].

38

3.3.2.19 Konsonan geseran gigi-gusi tak bersuara [s].

Daun lidah didekatkan ke bahagian gigi-gusi supaya dapat

membuat sempitan udara keluar. Kemudian, lelangit lembut


disalurkan keluar dari paru-paru dibiarkan bergeser di daerah

gigi-gusi yang membuat sempitan dengan daun lidah itu. Pita

suara pula tidak digetarkan. Sebagai contoh:


[sama] [nasi] [kipas]

[silap] [asap] [tulus]


geseran gigi-gusi tak bersuara [s].

3.3.2.20 Konsonan geseran glotis tak bersuara [h].


tekak. Kemudian, pita suara direnggangkan luas dan udara keluar

dari paru-paru dengan bebas melalui glotis yang terbuka itu

seperti keadaan biasa ketika bernafas. Sebagai contoh:


[hantu] [mahir] [sirih]

[haram] [dahan] [madah]

39


geseran glotis tak bersuara [h].

3.3.2.21 Konsonan sisian gigi-gusi bersuara [ l ].

Hujung lidah dikenakan ke bahagian tengah gigi-gusi. Kemudian,

lelangit lembut dinaikkan rapat ke belakang rongga tekak. Udara

yang dikeluarkan dari paru-paru disalurkan melalui rongga mulut,

tetapi hanya dapat keluar melalui tepian lidah serta pita suara



[lapar] [balik] [cekal]

[lima] [bila] [pukul]

Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sisian

gigi-gusi bersuara [ l ].

3.3.2.22 Konsonan separuh vokal dua bibir bersuara [w].

Bahagian bibir dibundarkan dan belakang lidah dinaikkan ke arah

lelangit lembut. Lelangit lembut itu sendiri terangkat ke bahagian

belakang rongga tekak. Kemudian, pita suara digetarkan sambil

lidah bergerak pantas ke kedudukan untuk mengeluarkan vokal

tengah. Sebagai contoh:

40


[wakil] [bawal] [straw]

[wilayah] [tawakal] [takraw]


separuh vokal dua bibir bersuara [w].

3.3.2.23 Konsonan separuh vokal lelangit keras bersuara [y].

Bahagian depan lidah diangkat agak tinggi ke arah lelangit keras

dengan bibir dihamparkan. Lelangit lembut itu sendiri terangkat ke

bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, pita suara

digetarkan sambil lidah bergerak pantas ke kedudukan untuk

mengeluarkan vokal tengah. Sebagai contoh:

awalan pertengahan

[yuran] [sayu]

[yakni] [bayar]

41


separuh vokal lelangit keras bersuara [y].

3.3.2.24 Konsonan geseran gigi bersuara [ð].

Daun lidah berada di antara gigi atas dan gigi bawah. Kemudian,

lelangit lembut terangkat rapat ke belakang bahagian rongga

tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan

melalui rongga mulut dibiarkan, bergeser keluar di daerah gigi itu

sambil menggetarkan pita suara. Sebagai contoh:

awalan pertengahan

[ðaif] [farðu]

[ðarurat] [haðir]


geseran gigi bersuara [ð].

3.3.2.25 Konsonan geseran lelangit keras-gusi tak bersuara [š].

Bahagian daun lidah dirapatkan ke daerah di antar lelangit keras

dengan gusi untuk membuat sempitan. Kemudian, lelangit lembut

terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak. Udara yang

dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut

dibiarkan, bergeser keluar di daerah sempitan gusi itu tanpa



42

[širik] [muškil] [Quraiš]

[šurga] [ašik] [skuaš]


geseran lelangit keras-gusi tak bersuara [š].

3.3.2.26 Konsonan lelangit lembut bersuara [o].

Belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut untuk membuat

suatu sempitan. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke


daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dibiarkan,

bergeser keluar di daerah gigi itu sambil menggetarkan pita

suara. Sebagai contoh:


[oaib] [looat] [tablio]

[oairah] [maorib] [balio]

43


lelangit lembut bersuara [o].

3.3.3 Artikulasi Fonem Diftong

3.3.3.1 Artikulasi fonem diftong [ai ]

Mula-mulanya, vokal depan luas lalu digeluncurkan ke arah vokal depan sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada keadaan yang terhampar. Sebagai contoh:


[aising] [hairan] [belai]

[aikido] [kailan] [kedai]

Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan fonem diftong [ ai ].

3.3.3.2 Artikulasi fonem diftong [ au ]

Mula-mulanya, vokal depan luas lalu digeluncurkan ke arah vokal belakang sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada keadaan yang bundar. Sebagai contoh:


[aur] [maulana] [pulau]

[aurat] [saudara] [relau]

44

Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan fonem diftong [ au ].

3.3.3.3 Artikulasi fonem diftong [oi ]

Mula-mulanya, vokal belakang separuh sempit lalu digeluncurkan ke arah vokal depan sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang bundar kepada keadaan yang terhampar. Sebagai contoh:

pertengahan akhiran

[boikot] [kaloi]

Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan fonem diftong [ oi ].

3.4 Alat-Alat Artikulasi

45

3.4.1 Alat Pertuturan Dan Fungsinya

1. Bibir atas 11. Tengah lidah2. Bibir bawah 12. Belakang lidah3. Gigi atas 13. Akar lidah4. Gigi bawah 14. Epiglotis5. Gusi 15. Pita suara6. Lelangit keras 16. Rongga tekak7. Lelangit lembut 17. Rongga Hidung8. Anak tekak 18. Rongga mulut9. Hujung lidah 19. Rahang

10. Hadapan lidah 20. Tenggorok

3.4.2 Fungsi Alat Pertuturan

3.4.2.16.1Lidah

46

Lidah ialah alat artikulasi yang terpenting dan paling aktif

dalam pengeluaran bunyi bahasa. Lidah terbahagi kepada

empat bahagian, iaitu hujung lidah, tengah lidah, hadapan

lidah, dan belakang lidah. Pembahagian ini membolehkan

lidah membuat deskripsi pelbagai jenis penghasilan bunyi.

Bahagian hadapan lidah, tengah lidah dan belakang lidah

penting dalam pengeluaran bunyi-bunyi vokal, iaitu bunyi

vokal hadapan, tengah dan belakang. Hujung lidah

merupakan bahagian paling aktif dan boleh digerakkan ke

mana-mana bahagian mulut untuk membuat penyekatan.

3.4.2.16.2Gigi

Gigi juga memainkan peranan dalam penghasilan bunyi

bahasa tetapi peranannya tidaklah seaktif lidah.

Kedudukannya yang statik dan sentiasa digunakan

sebagai penampan aliran udara dalam penghasilan bunyi.

Penampan aliran udara inilah yang menghasilkan bunyi.

3.4.2.16.3Bibir

Bibir adalah alat artikulasi yang terletak pada bahagian luar

rongga mulut. Bibir terdiri daripada otot-otot kenyal yang

boleh dihamparkan dan dibundarkan dan berperanan

mengeluarkan bunyi yang berbagai-bagai. Bibir juga

menjadi sempadan paling luar daripada rongga mulut. Bibir

juga berfungsi membuat sekatan kepada udara yang keluar

daripada rongga mulut.

3.4.2.16.4Gusi

Gusi merupakan bahagian yang embung dan menurun dari

gigi ke bahagian dalam rongga mulut. Organ ini digunakan

47

sebagai daerah sebutan dengan bantuan hujung lidah

yang berfungsi membuat penyekatan.

3.4.2.16.5Lelangit

Lelangit dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu

lelangit keras dan lelangit lembut. Lelangit lembut

menganjur dari sempadan lelangit keras hingga ke akhir

rongga mulut. Lelangit keras bermula dari sempadan gusi

di bahagian hadapan atas rongga mulut dapat

diturunnaikkan untuk menutup atau membuka saluran

rongga tekak terus ke rongga hidung. Apabila dinaikkan,

rongga mulut akan terbuka dan udara akan keluar melalui

rongga mulut dan apabila diturunkkan, rongga mulut akan

tertutup dan udara terpaksa keluar melalui rongga hidung.

3.4.2.16.6 Rongga Hidung

Terletak di atas rongga mulut yang dipisahkan oleh lelangit.

Rongga hidung boleh dibuka atau ditutup, bergantung

kepada keadaan sama ada anak tekak dan lelangit lembut

dinaikkan atau tidak.

3.4.2.16.7Pita Suara

Pita suara terletak dalam ruang tenggorok (halkum) dan

amat penting dalam penghasilan bunyi. Proses

pengeluaran suara berlaku dengan cara memperluas dan

mempersempit lubang yang terdapat di antara dua keping

selaput nipis berkenaan.

48

3.4.3 Daerah-Daerah Artikulasi

Daerah atrikulasi adalah alat atrikulasi yang tidak boleh digerakkan

dan sentiasa berada di tempat asalnya kecuali berlaku sesuatu yang

luar biasa.Contoh alat-alat atrikulasi untuk daerah atikulasi ialah gigi,

gusi, lelangit dan rongga hidung.

3.4.3.16.1Gigi

Gigi juga berperanan dalam penghasilan bunyi bahasa

tetapi peranannya tidaklah aktif.Kedudukannya yang statik

dan sentiasa digunakan sebagai penampan aliran udara

dalam penghasilan bunyi.Penampan aliran udara inilah

yang menghasilkan bunyi.

49

3.4.3.16.2Gusi

Gusi merupakan bahagian yang embung dan menurun dari

gigi ke bahagian dalam rongga mulut.Organ ini digunakan

sebagai daerah sebutan dengan bantuan hujung lidah

yang berfungsi membuat penyekatan.

3.4.3.16.3Lelangit

Lelangit dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu

lelangit keras dan lelangit lembut.Lelangit lembut

menganjur dari sempadan lelangit keras hingga ke akhir

rongga mulut.Lelangit keras bermula dari sempadan gusi

di bahagian hadapan atas rongga mulut dapat

diturunnaikkan untuk menutup atau membuka saluran

rongga tekak terus ke rongga hidung.Apabila dinaikkan,

rongga mulut akan terbuka dan udara akan keluar melalui

rongga mulut dan apabila diturunkkan, rongga mulut akan

tertutup dan udara terpaksa keluar melalui rongga hidung.

3.4.3.16.4Rongga Hidung

Terletak di atas rongga mulut yang dipisahkan oleh

lelangit.Rongga hidung boleh dibuka atau ditutup,

bergantung kepada keadaan sama ada anak tekak dan

lelangit lembut dinaikkan atau tidak.

3.5 Carta Fonem Bahasa Melayu

3.5.1 Carta Fonem Vokal

50

Bahagian lidah

Cara sebutan

Depan Tengah Belakang

Hadapan Sempit atau Tinggi i

Hadapan Separuh Sempit atau Separuh Tinggi

e

Hadapan Separuh Luas atau Separuh Rendah

ε

Hadapan Luas atau Rendah A

Belakang Sempit atau Tinggi U

Belakang Separuh Sempit O

Belakang Separuh Luas atau Separuh Rendah

כ

Bahagian tengah e

3.5.2 Carta Fonem Konsonan

51

Daerah sebutan

Cara sebutan

1

Dua

bibir

2

Gusi

3

Gusi

Lelangit

keras

4

Lelangit keras

5

Lelangit

Lembut

6

Pita suara

Letupan tidak bersuara

p t k

Letupan bersuara b d g

Letusan tak bersuara

Letusan bersuara

Sengauan m n

Geseran tak bersuara

S

Geseran bersuara H

Getaran

Sisian i

Separuh vokal w y/j

Rajah dan carta di atas menunjukkan tentang carta konsonan-konsonan dalam

bahasa Melayu.

3.5.3 Carta Fonem Diftong Bahasa Melayu

Cara Penghasilan Diftong

Vokal depan luas ke vokal depan sempit ai

Vokal depan luas ke vokal belakang sempit au

Vokal belakang separuh sempit ke vokal

depan sempit

oi

Carta di atas menunjukkan tentang carta diftong-diftong dalam bahasa Melayu.

52

3.6 Kesimpulan Bab

Melalui bab ini kita dapat mengetahui maksud fonologi iaitu salah satu

cabang dalam ilmu bahasa yang mengkaji tentang bunyi-bunyi yang

berfungsi serta memberikan makna dalam sesuatu bahasa manakala

fonetik pula ialah salah satu cabang fonologi yang membincangkan tentang

bidang yang mengkaji segala jenis bunyi-bunyi bahasa yang dihasilkan oleh

alat-alat artikulasi manusia dan juga memberikan lambang kepada bunyi-

bunyi tersebut dan bagi fonemik pula, ianya merupakan cabang fonologi

yang menganalisa sistem sesuatu bahasa yang dikaji secara sinkronik.

Bab ini juga telah menerangkan cara-cara penghasilan fonem-fonem yang

terdapat dalam bahasa Melayu. Setiap fonem mempunyai cara tersendiri

untuk dilafazkan yang melibatkan kedudukan lidah, bibir, lelangit dan alat-

alat artikulasi yang lain.Setiap kedudukan alat-alat artikulasi menghasilkan

bunyinya yang tersendiri yang akan menghasilkan.

Selain daripada itu, kita dapat mengetahui bahawa dalam bahasa Melayu

terdapat sebahagian huruf-hurufnya adalah pinjaman dan ada sebahagian

huruf digabungkan untuk menghasilkan satu bunyi yang dipanggil diftong.

53

BAB 4: PENUTUP

4.0 Pengenalan

Dalam bab ini kita akan membuat kesimpulan secara keseluruhan mengenai

penghasilan kerja kursus bahasa Melayu ini. Kesimpulan dibuat berdasarkan

keseluruhan penghasilan kerja kursus bahasa Melayu ini.

Disamping itu, kita juga akan membincangkan tentang kelemahan-kelemahan

cara-cara mengatasinya supaya dapat kita perbaiki pada masa yang mendatang.

54

4.1 Penutup (Keseluruhan)

Melalui kerja kursus ini terdapat banyak yang kita dapat pelajari daripada bahasa

Melayu itu sendiri dimana terdapat bidang yang mengkaji tentang bunyi yang

bermakna yang dipertuturkan oleh manusia iaitu fonologi yang terbahagi kepada

2 iaitu fonetik dan fonemik. Fonemik merupakan kajian yang berkaitan dengan

organ pertuturan,sifat bunyi bahasa dan pendengaran. Manakala fonemik

berkaitan kajian tentang fungsi dan struktur bunyi bahasa.

Di samping itu saya juga mengkaji bagaimana penghasilan vokal, konsonan dan

diftong. Setelah mengkaji,vokal merupakan bunyi bersuara kerana tidak

halangan semasa udara keluar dari peparu.Lidah dan bibir memainkan peranan

yang amat besar dalam penghasilan bunyi vokal manakala konsonan

mempunyai bunyi yang bersuara dan bunyi yang tidak bersuara. Bunyi konsonan

terhasil kerana ada gangguan atau halangan semasa udara keluar dari peparu

dan dua bibir, gusi, lelangit keras, lelangit lembut, pita suara, glotis dan rongga

hidung amat penting dalam penghasilan bunyi konsonan. Selain itu saya juga

membuat kajian tentang diftong. Ia merupakan hasil daripada penggabungan

dua vokal. Antaranya ialah [ ai ], [ oi ] dan [ au ].

Selain daripada itu, saya juga telah mengkaji tentang alat-alat artikulasi dan

dearah-daerah artikulasi. Alat-alat artikulasi melibatkan semua organ yang

terlibat dalam penghasilan bunyi manakala dearah artikulasi adalah bagi organ

yang tidak boleh digerakkan dan sentiasa berada pada tempatnya. Untuk

memahami dengan lebih mendalam,carta vokal,konsonan dan diftong

dimasukkan sekali ke dalam kerja kursus ini

55

4.2 Refleksi Tugasan

Setelah berusaha saya telah berjaya menyiapkan kerja kursus yang telah

diamanahkani. Sepanjang masa penghasilan kerja kursus ini banyak yang telah

saya pelajari. Pelbagai pengalaman dan kenangan yang telah dilalui sepanjang

membuat kerja kursus ini seperti berjaga malam, bekerjasama dalam satu

kumpulan pengajian dan menaip hampir 10000 patah perkataan.

Tambahan lagi saya telah banyak mempelajari tentang bahasa Melayu ini. Saya

pada mulanya memikirkan bahasa Melayu ini hanya direka secara tidak sengaja

sahaja, tetapi setelah kajian demi kajian dilakukan akhirnya saya menyedari

bahawa bahasa Melayu mempunyai cara-cara penghasilannya tersendiri.

Banyak lagi yang kita belum kaji dan selidik. Sesuatu yang biasa bagi kita kalau

dikaji mungkin akan jadi sesuatu yang baru bagi kita. Sepanjang penghasilan

kerja kursus ini banyak yang saya pelajari. Saya berharap agar, apa yang saya

dapat ini terus berada didalam ingatan dan seterusnya akan diaplikasikan

sepanjang kehidupan untuk menjadi seorang guru yang cemerlang, gemilang

dan terbilang.

.

BIBLIOGRAFI

1. Indirawati Zahid & Mardian Shah Omar. ( 2006 ). Fonetik dan Fonologi. Kuala

Lumpur: PTS Professional Publishing Sdn. Bhd.

56

2. Nik Safiah Karim & Wan Malini Ahmad. ( 2006 ). Fonologi, Bahasa Melayu

STPM. Ipoh: Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.

3. Goay Teck Chong, Choo Say Tee & Zainuddin Ahmad. ( 2006 ). Fonologi,

Bahasa Melayu Kertas 1. Ipoh: Pearson Malaysia Sdn. Bhd.

4. http://www.tutor.com.my/stpm/fonologi/Fonologi.htm

5. http://ms.wikipedia.org/wiki/Fonetik

57

http://ms.wikipedia.org/wiki/Fonetik

http://www.tutor.com.my/stpm/fonologi/Fonologi.htm