Kapittel 10:Samfunn og stat i mellomalderen

NYNORSK

– Det norske fastlandet (inkludert Båhuslen)

– Island

– Orknøyane

– Shetland

– Færøyane

– Hebridane (Suderøyane)

– Isle of Man

Kongemakta styrkte makta si over områda til samane i nord

gjennom skattlegging og bygging av militære utpostar.

Noregsveldet på 1200-talet omfatta:

Levekåra til bøndene:

 

– Færre enn 30 % åtte si eiga jord rundt 1300.

 

– Kyrkja, kongemakta og adelen åtte det meste.

 

– Folk som rydda nytt land i allmenningen, blei leiglendingar.

NoregsveldetBondesamfunnet

Mann og kvinne:

 

– Like viktige i dagleglivet på garden.

 

– Kvinner arbeidde inne, menn ute.

 

– Foreldra til gutar fann ektemakar til dei.

 

– Arverett for både søner og døtrer i 1270-åra.

 

– Kyrkja kravde samtykke frå begge partane ved giftarmål.

NoregsveldetBondesamfunnet

Trælane:

 

– Ufrie, men kunne kjøpe seg fri.

 

– Trældommen forsvann utover gjennom 1200-talet.

 

– Svikt i rekrutteringa etter at vikingferdene tok slutt.

NoregsveldetBondesamfunnet

Byar og byfolk

 

– Byane avløyste marknadsplassane.

 

– Byar som oppstod på 1000-talet:

 

Borg (Sarpsborg)

 

Oslo

  Tønsberg

  Bergen

  Nidaros (Trondheim)

Noregsveldet

Byar og byfolk

 

– Handel (korn, tørrfisk, handverk, trelast).

 

– Administrative sentra.

 

– Bylova av 1276 definerte faste grupper i bybefolkninga:

«Husfaste menn» som åtte eigne bygardar

Handverkarar, skipperar

Fleirtalet var arbeidarar og småkårsfolk

Noregsveldet

Kongemakta

 

Lov og rett:

 

– Kongemakta tok gradvis over rolla til dommarane.

 

– Sette i verk dommane og kravde inn bøter.

 

– Tok etter kvart over retten til å lage lover.

 

– Magnus Lagabøtes landslov av 1274 og bylova av 1276.

Noregsveldet

Forsvaret:

 

– Leidangen blei omgjord til ein skatt i fredstid.

 

– Hirda, kongens elitesoldatar, blei til ein slags adel.

Noregsveldet

Kyrkja som statsmakt

 

– Kyrkja samarbeidde med kongen i rikssamlinga.

 

– Økonomisk uavhengig gjennom store jordeigedommar.

 

– Stod under leiing av erkebiskopen i Nidaros.

 

– Ca. 2000 «tilsette» (prestar, nonner og munkar).

 

– Usemje om kor mykje kyrkja eigentleg påverka folk.

Noregsveldet

Kyrkja som statsmakt

 

– Kyrkjeleg umoral?

 

– Kristendommen prega dagleglivet til folk (gudstenester,

skriftemål, faste, pilegrimsreiser osv.).

Noregsveldet

Kva slags stat?

– Føydalismen i Europa var eit hierarkisk system med kongen

på toppen.

 

– Kongen bytte jord mot truskap frå vasallane.

 

– Færre trinn i den norske «samfunnspyramiden».

 

– Den norske adelen var tenarar for staten.

 

– Bøndene hadde ein meir sjølvstendig posisjon i forhold til

adelen.

Var den norske mellomalderstaten «føydal»?