HISTORIA MYŚLI EKONOMICZNEJ - BARTKOWIAK
1. METODOLOGIA EKONOMII 1.1. Kryteria
Kryteria analizy ekonomicznej – należy określić:
● badany obiekt gospodarczy
○ mikro – punktem wyjścia określenie natury ludzkiej
○ makro – gospodarcze funkcjonowanie społeczeństw
● czas analizy
○ okres krótki - podejście statyczne (przedmiot analizy np. potencjalny poziom produktu w
danym okresie t0)
○ okres długi – podejście dynamiczne (przedmiot analizy np. zmiana produktu w dany
okresie od t0 do t1 – miarą stopa procentowa r)
● równowaga:
○ podejście równowagowe - poszukuje się w nim idealnego stanu, do którego dąży dane
zjawisko ekonomiczne [stan równowagi] à szczególny stan równowagi: QS=Q
D
(podaż=popyt)
○ podejście nierównowagowe – dopuszczalna rozbieżność miedzy wartościami, a nawet
kwestionowanie występowania tendencji do równości
Stosunek do równości QS=Q
D jest często wyróżnikiem danej teorii, pozwalającym zaliczyć
ją do jednego lub drugiego nurtu. Prawo rynków Saya – wokół niego toczą się spory o tę
równość.
● sposób zapisu wielkości ekonomicznych – ujęcia:
○ realne w jednostkach realnych – ważniejsze – produkt mierzony w umownej jednostce
fizycznej
○ nominalne w jednostkach pieniężnych – produkt wyrażony w jednostce ‘pieniądz’,
będącej iloczynem produktu w ujęciu fizycznym oraz indeksu cen p = pieniądz/produkt
● jednorodność lub niejednorodność w analizie zjawisk gospodarczych:
○ homogeniczność – produkt składa się z jednego uniwersalnego dobra, które może służyć
celom konsumpcyjnym jak i inwestycyjnym
○ heterogeniczność – w produkcie rozróżnia się różnorodne dobra np. konsumpcyjne i
inwestycyjne
Podejścia stosowane w analizie ekonomicznej:
● historyczne i ahistoryczne (uniwersalne / teoretyczne)
● instytucjonalne i ściśle ekonomiczne
● równowagowe i nierównowagowe
Ekonomia klasyczna postrzegana przez oponentów jako: ahistoryczna, ściśle ekonomiczna i
równowagowa --> takie postrzeganie jest niewłaściwe
1.2. Działy ekonomii
Struktura ekonomii:
● podział mikro i makroekonomia – twórcą Frisch 1933
○ mikroekonomia – przedmiotem zainteresowania człowiek jako jednostka gospodarująca i
tworzone przez niego gosp domowe i przedsiębiorstwa
○ makroekonomia – zajmuje się zbiorowościami ludzkimi, tworzącymi gospodarkę
narodową, której elementem jest państwo. Podejście statyczne w krótkim okresie –
kapitał stały, ograniczony produkt
● makroekonomia i teoria dynamiki gospodarczej – podział sztuczny (oba podejścia zajmują się
makro)
○ ujęcie dynamiczne – produkt max nieograniczony – dzięki inwestycjom możliwe
zwiększenie kapitału, co prowadzi do wzrostu potencjalnego produktu
Teorie dynamiki gospodarczej:
● teoria wzrostu gospodarczego – bada proces wzrostu produktu tak jakby przebiegał on
równomiernie
● teoria cyklu gospodarczego – bada nieregularności w procesie wzrostu produktu, najczęściej
przyjmując formę wahań okresowych
● teoria rozwoju gospodarczego – bada źródła wzrostu produktu (obecnie zwężona do analizy
krajów zacofanych gospodarczo)
● kto by to pisał
1.3. Problem miar
Wiele zjawisk w ekonomii nie ma obiektywnej, fizycznej miary, ale istnieją miary o charakterze nierealnym
(urojone).
● czas fizyczny – jedyna miara fizyczna, wszystkie zjawiska przebiegają w czasie fizycznym,
jednak żadnego czas nie tworzy, więc żadna wielkość ekonomiczna nie jest zmienną czasu
● czas operacyjny – stosowany w teorii ekonomii, wartość zmienna, podział na okres krótki i długi
● praca– tylko w teorii ekonomii, miara o charakterze urojonym zjawisk realnych
● produkt – tylko w teorii ekonomii, miara o charakterze urojonym zjawisk realnych, przydatna
wyłącznie w analizie abstrakcyjnej
● użyteczność – miara urojona i subiektywna, przydatna wyłącznie w analizie abstrakcyjnej
● pieniądz – miara obiektywna i realna, stosowana zarówno w teorii jak i praktyce
2. ZARYS ROZWOJU MYŚLI EKONOMICZNEJ 2.1. Problem ekonomiczny
Działalność gospodarcza – pozyskiwanie dóbr przyrody i przetwarzanie ich w produkt, składający się z
różnorodnych dóbr. Cel – zaspokojenie zbiorowych i indywidualnych potrzeb ludzi. Ostateczny cel – max
dobrobyt przeciętnego członka społeczności, mierzony produktem na głowę. Cel makro – max ogólnego
produktu.
a) opcja rynkowa – preferencja celów mikro – cel makro jest wypadkową indywidualnych działań
b) opcja nierynkowa – cele mikro pochodnymi celu makro
Stopa procentowa (rys.1 - realna stopa procentowa) jest miarą tempa przyrostu danego produktu =>
ekonomia nauką o stopie procentowej.
Zakres działania państwa – podstawowy problem makroekonomii, różniący między sobą teorie
ekonomiczne
2.2. Zarys rozwoju działalności gospodarczej
Zmienność gospodarki – pierwsze prawo ekonomii (Hansen)
Kształtowanie się gospodarki rynkowej – początek nowoczesnej działalności gospodarczej (Kuznets),
okres startu (Rostow)
Ekonomia klasyczna – stworzona dla opisu rozwoju przemysłu i gospodarki rynkowej (-> stopniowe
ograniczanie stopnia uzależnienia działalności gospodarczej od warunków przyrodniczych)
2.3. Optymalna gospodarka
Najsprawniejsza jest gospodarka rynkowa, nie jest ona jednak powszechna i prawdopodobnie
powszechna nie będzie, gdyż poziom życia był i jest nierówny, co oznacza, że czynniki różnicujące
działają silniej niż upodabniające.Dodatkowo sprzyjają temu wyczerpujące się zasoby przyrody.
2.4. Periodyzacja ekonomii
Jak zmieniały się nazwy na “ekonomię”: 1. Termin ekonomia polityczna - Antoine de Montchretien
wprowadził w 1615 r. 2. Potem używano terminu ekonomika, użytego po raz pierwszy przez Marshalla w
1890 r.
4. EKONOMIA KLASYCZNA: TEORIA PRACY I PRODUKTU 4.1. Rozwój ekonomii klasycznej
4.2. Natura ludzka, system ekonomiczny i rola państwa według Smitha
Ekonomia klasyczna:
● prekursorzy – W. Petty i D. Hume
● twórca – A. Smith:
● Praca – wykonywana w celu pozyskania i przetwarzania zasobów przyrody; jedyny czynnik za
sprawą którego może powstać nadwyżka w działalności gospodarczej (ziemia i kapitał – czynniki
uzupełniające)
● Mechanizm niewidzialnej ręki rynku – za jego sprawą egoistyczne skłonności ludzi przyczyniają
się do powszechnego dobro-odbytu
Państwo – tak, ale tylko w 3 sferach:
● utrzymywanie armii – dane społeczeństwo odgrodzone od innych społeczeństw i gospodarek →
podstawowym podmiotem w skali makro gospodarka narodowa
● utrzymywanie policji i sądownictwa – ochrona przed nieuczciwymi działaniami, zakres swobody
działalności gospodarczej musi być ograniczony → nigdy nie było i nie ma pełnej swobody
● utrzymywanie urządzeń i instytucji użyteczności publicznej, którymi nie chcą się zajmować ludzie,
ze względu na niewielką korzyść jaka przynoszą (głównie transport) – dostarczanie dóbr o dużej
korzyści społecznej i ochrona nowych dziedzin własnej gospodarki przed niszczącą konkurencją
zagraniczną → teoria dóbr publicznych (tworzone i dzielone poza mechanizmem rynkowym)
Pierwsze dwie są pośrednio związane z gospodarką, trzecia - bezpośrednio.
Natura ludzka (Smith):
● egoizm – przedkładanie interesu własnego nad interes innych ludzi. W trosce o interes własny
człowiek wchodzi w gospodarcze kontakty z innymi ludźmi, w miarę możliwości wykorzystując
ich.
● racjonalność działania – człowiek przeprowadza stosowną kalkulację
● skłonność do wymiany (handlu) – wynikają z tego gospodarcze kontakty
człowiek gospodarujący homo economicus – cechy te posiadają wszyscy ludzie w każdej społeczności i
epoce, są wiec uniwersalne, a wszystkie prawa ekonomii się do nich odnoszą. à Prawa ekonomii mają
ponadczasowy charakter. Natura ludzka jest czynnikiem wprawiającym gospodarkę w ruch.
4.3. Proces tworzenia produktu. Funkcja produkcji
● Według Smitha dobrobyt=bogactwo=produkt narodowy, wyrażony wzorem 𝑄 = ∑𝑛𝑖=1 𝑄𝑖, gdzie
𝑄𝑖 to produkcja poszczególnych dóbr (wygodne, bo wtedy dobrobyt jest całkowicie mierzalny,
zakwestionował to potem Mill)
● Cel działalności gospodarczej: wzrost dobrobytu, czyli wytworzenie jak największego produktu →
wzrost gospodarczy
● Wielkość produktu zależy od czynników wytwórczych (podział wg Smitha, Saya i Milla):
○ ziemia T - zasoby przyrody (niewielka mobilność)
○ praca N - czynnik ludzki, zasadniczy, jedyny przynoszący nadwyżkę (największa
mobilność)
○ kapitał K - czynnik rzeczowy wytworzony przez człowieka (ucieleśnienie ludzkiej pracy),
czyli narzędzia i maszyny (stosunkowo duża mobilność)
● Klasyczna funkcja produkcji: 𝑄 = 𝐹(𝑇, 𝑁, 𝐾), lub częściej spotykana wersja 𝑄 = 𝐹(𝑁, 𝐾)
● Technologia - proporcja zaangażowania pracy i kapitału 𝑁/𝐾
● W przypadku stałej technologii 𝑁/𝐾 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡funkcja produkcji jest jednoczynnikowa: 𝑄 = 𝐹(𝑁),
czyli praca jest jedynym czynnikiem aktywnym w procesie produkcji
4.4. Prawo rynków Saya. Podejście podażowe i równowaga makroekonomiczna
● Twórca: J.B Say we współpracy z Jamesem Millem (ojcem J. S. Milla)
● W procesie produkcji powstaje zarówno produkt𝑄𝑆 (podaż), jak i wynagrodzenie czynników
wytwórczych: płace W (dla pracy N), zyski 𝛱(dla kapitału K) oraz renty gruntowe R (dla ziemi T),
które razem stanowią popyt 𝑄𝐷 (wynagrodzenie jako prawo do dysponowania częścią produktu)
● Wniosek: podaż tworzy popyt na siebie samą, czyli w skali makro (𝑄𝑆 →𝑄𝐷) ⇨(𝑄𝑆 = 𝑄𝐷) (w
skali mikro, czyli na rynkach pojedynczych produktów, Say dopuszczał występowanie
nierównowagi)
● Podział na mocną i słabą formę prawa rynków (W.Baumol i G. Becker):
○ tożsamość Saya: zawsze 𝑄𝑆 = 𝑄𝐷
○ równość Saya: 𝑄𝑖𝐷 ≠ 𝑄𝑖
𝑆→ mechanizm rynku →𝑄𝑖𝐷 = 𝑄𝑖
𝑆(niedopasowania możliwe na
rynku niektórych dóbr, ale ostatecznie gospodarka dochodzi do równowagi)
● Konsekwencja słabej formy prawa rynków: w krótkim okresie możliwy jest niedobór popytu w
stosunku do podaży, ale w długim okresie obowiązuje forma mocna
● Wniosek: w gospodarce występuje pełnie zatrudnienie czynników wytwórczych i nie mogą
występować kryzysy nadprodukcji (przyjmowali to Ricardo i Mill)
● Krytyka prawa rynków: Sismondi, Malthus, Keynes
4.5. Czynniki wzrostu produktu
czynniki wzrostu produkcji Smith
● zatrudnienie produkcyjne – tylko ono prowadzi do wzrostu produkcji
● produktywność pracy – większa im większa specjalizacja → pierwszy ekonomiczny dowód że
gosp rynkowa jest najlepsza
● akumulacja (tworzenie kapitału)
4.6. Tworzenie kapitału. Prawo Turgota
● dwojaki charakter oszczędności w gosp
○ przymusowe – ich źródłem podatki, a przeznaczenie wydatki publiczne
○ dobrowolne – podaż kapitału, przekształcają się w inwestycje, które tworzą kapitał, co w
skali makro daje efekt wzrostu produktu
● wzrost oszczędnośći → wzrost inwestycji → wzrost kapitału → wzrost produktu
● oszczędności = wyrzeczenie się konsumpcji bieżącej (wyżej cenionej) na rzecz przyszłej, stopa
procentowa r wyznacza rekompensatę tego wyrzeczenia (koszt abstynencji = r*S), zatem
oszczędności są rosnącą funkcją stopy procentowej
● inwestycje rosnącą funkcją oczekiwanej stopy zysku oraz malejącą funkcją stopy procentowej
● teoretycznie stopa zysku mogłaby być równa stopie procentowej, ale w rzeczywistości: stopa
zysku > stopa procentowa. Jest tak, bo stopa zysku musi być na tyle wysoka, by wynagrodzić
jeszcze pośredników finansowych (banki, giełdy) oraz samych przedsiębiorców.
● prawo równowagi rynku kapitału: wytworzone dobra dzielą się na konsumpcyjne i inwestycyjne,
dobra mogą być konsumowane lub inwestowane; podaż dóbr konsumpcyjnych i
inwestycyjnych określa popyt na te dobra, w taki sposób, że dla każdego rodzaju dóbr
popyt zrównuje się z podażą.
● rynek kapitału jest zawsze w równowadze za sprawą stopy procentowej, a całość oszczędności
przekształca się w inwestycje
● w długookresowej perspektywie (cecha ekonomii klasycznej) oszczędzanie pożądane, gdyż
pozwala społeczności max konsumpcję w długim okresie
4.7. Teoria wartości i teoria ceny
-
● źródłem produktu jest praca --> miernik zdarzeń gospodarczych? miara niedoskonała, więc, fuck
logic, użyjmy jeszcze bardziej niedoskonałej [<-- zaiste, najlepszy fragment tej książki xD] [jest
jeszcze kilka innych takich kwiatków :P]– pieniądza --> rozwiązaniem podwójny sposób analizy:
○ teoria wartości opartej na pracy i wynikająca z niej abstrakcyjna teoria ceny
○ realistyczne teorie wynagradzania czynników wytwórczych, w tym teoria ceny
● związek między pracą, wartością a ceną dóbr badany przez Smitha i Ricardo
○ w procesie produkcji powstaje dobro o pewnej wartości, której realnym
odzwierciedleniem jest cena
○ wartość dobra określana przez nakład pracy; struktura nakładów pracy określa strukturę
cen
○ problem transformacji (Ricardo, Marks) – przejście od wartości dóbr do ich cen –
struktura cen nie odpowiada strukturze wartości dóbr (jeśli dobra wytwarzane w tym
samym okresie) → rozbieżność między kosztami a cenami rynkowymi, której nie można
przezwyciężyć → teoria wartości konstrukcją bez rzeczywistego odpowiednika
● teoria ceny – o cenach faktycznie występujących w gosp
○ cena naturalna Smith – pokrywa wynagrodzenie czynników wytwórczych – cena
długookresowa (najniższa)
○ cena rynkowa zależy od stosunku między podażą krótkookresową a efektywnym
popytem - cena krótkookresowa ○ cena monopolowa – wyższa od naturalnej, ilość Q w monopolu mniejsza niż przy wolnej
konkurencji, jednak PmonQmon>PnatQkonk ß drugi ekonomiczny argument Smith, że wolny
rynek konieczny i = max dobrobyt
● krytyk J.B. Say → jego zdaniem cena musi z jednej strony przynajmniej pokrywać koszty, czyli
nakład pracy razy płacę, a z drugiej musi być równa bądź mniejsza od użyteczności (gdyby była
większa niż użyteczność, nikt by nie kupił danego dobra) → użył tu kategorii użyteczności!!
5. EKONOMIA KLASYCZNA: MODEL MAKROEKONOMICZNY 5.1. Podstawowe teorie
Na klasyczny model makroekonomiczny składają się teorie trzech autorów tzw. teorie wynagradzania
czynników wytwórczych
Kategoria Wynagrodzenie Autor
1. Produkt
2. Praca
3. Kapitał
4. Ziemia
Cena
Płaca
Zysk
Renta gruntowa
Adam Smith
Thomas Malthus
Ricardo
Ricardo
1. Teoria ceny –Adam smith
2. Teoria ludnościowa- Malthus. Wypływa z niej klasyczna teoria wynagrodzenia siły roboczej; teoria
płacy
3. Teoria zysku i renty gruntowej-Ricardo
5.2. Zasada ludnościowa Malthusa. Teoria płacy
Sformułowana w latach 1798-1803.
Zmienne w zasadzie ludnościowej:
● Produkt tworzony przez dana społeczność (Q)
● Liczebność danej społeczności (H)
● Produkt na głowę ( q ), gdzie q=Q/H
Tempo wzrostu liczby ludności przewyższa tempo wzrostu ilości środków potrzebnych do jej utrzymania,
których reprezentantem jest produkt ∆𝐻 / 𝐻 > ∆𝐻/𝐻
Produkt na głowę maleje w długim okresie osiągając biologiczne minimum egzystencji qmin
Kiedy q osiągnie minimum egzystencji, liczba ludności musi się zmniejszyć. Malthus wyróżnił dwa
sposoby redukcji lub ograniczania przyrostu liczby ludzi:
1. Hamulce prewencyjne - dobrowolne wstrzymanie się ludzi od posiadania potomstwa
2. Hamulce pozytywne – wojny, głód, epidemie
Teoria płacy
Wywodzi się bezpośrednio z zasady ludnościowej Malthusa
Należy zmodyfkowac zmienne zastępując ludność siłą roboczą (N), a produkt na głowę płacą (w)
Zasada ta mówi o stałej nadwyżce tempa przyrostu siły roboczej nad tempem przyrostu produktu, który ta
siła wytwarza.
Dążeniu produktu na głowę do minimum egzystencji towarzyszy też dążenie płacy do minimalnej wartości
(wmin), przy czym ten minimalny poziom staje się poziomem przeciętnym (wśr).
5.6. Dylematy ekonomii klasycznej
Podstawę ekonomii klasycznej stanowiła teoria wartości opartej na pracy Smitha. Jednak Say zwrócił
uwagę na rolę użyteczności dóbr w wyznaczaniu ceny, jest on prekursorem teorii wartości opartej na
użyteczności, chociaż częściej cytuje się w tym kontekście Gossena, który pisał 40 lat później.
Jeśli chodzi o poglądy dotyczące podstawy ceny, według Smitha były to przeciętne warunki wytwarzania,
natomiast zgodnie z teorią renty gruntowej Ricardo warunki krańcowe.
Klasycy ekonomii stosowali podejście podażowe w swoich analizach, akceptując prawo rynków Saya.
Jean Charles de Sismondi i Thomas Malthus wyłamali się wskazując znaczenie popytu w gospodarce. De
Sismondi wywarł wpływ na Marksa, a Malthus na Keynesa.
6. EKONOMIA KLASYCZNA: TEORIA PIENIĄDZA 6.1. Rozwój klasycznej teorii pieniądza
Ekonomia klasyczna nie posiadała systemu poglądów na temat roli pieniądza w gospodarce. Istniały
jedynie luźne poglądy, z kórych większa część była sformułowanaw okresie przedklasycznym.
6.2. Funkcje pieniądza
Klasycy definiują pojęcie pieniądza poprzez określenie jego funkcji. Wyróżnia się trzy funkcje pieniądza, z
czego dwie nie budzą kontrowersji, natomiast trzecia nie jest jednoznaczna:
1. Funkcja miernika wartości -służy do określania cen dóbr w transakcjach kupna-sprzedaży
2. Funkcja pośrednika wymiany-umożłiwia bezpośrednią zamianę umownej wartości pieniężnej na
dobra o określonych walorach uzytkowych. tzw pieniądż transakcyjny
3. Funkcja środka przechowywania (gromadzenia) wartości- według części ekonomistów w tej
funkcji pieniądz jedynie czasowo jest wyłączony z obiegu ze względu na nieciągłość transakcji
kupna-sprzedaży. Jest to dopełnienie funkcji pośrednika. tego zdania byli klasycy a potem
neoklasycy. Inni ekonomisci uważali, że pieniądz jest wycofywany z obiegu celowo i
oszczędzany, przez co mooże byc naruszona ciąłość procesu kupna-sprzedaży. jest to tzw
pieniądz spekulacyjny. Charakterystyczny dla ekonomii Keynesowskiej.
Problemem był też zakres pieniądza tj. w praktyce agregat pieniężny.
W teorii monetarnej (NIE MYLIĆ Z MONETARYSTYCZNĄ) zasób pieniądza tworzą wyłącznie monety i
banknoty emitowane przez uprawnioną instytucję
W teorii bankowej w tworzeniu pieniądz auczestniczą również banki komercyjne. Do gotówki dodajemy
depozyty GD i przedsiębiorstw składane w bankach
Większość klasyków ze Smithem na czele uważa, że aby pieniądz efektywnie spełniał funkcje miernika
wartości sam musi mięc wartość. Warunek ten spełnia wyłączne pieniądz kruszcowy.
6.3. Poglądy Hume 'a i Saya
Hume pierwszy przeprowadził kompletne rozważania na temat roli pieniadza w gospodarce ponad 20 lat
przed Smithem i jego Bogactwem narodów.
● rozróżnil wielkości nominalne i realne
● wprowadził pojęcie neutralności pieniądza - stała się kluczowym składnikiem neoklasycznej
(ilościowej) teorii pieniądza
● upowszechnił pojęcie prędkości obrotu pieniądza - ważny składnik neoklasycznej teorii pieniadza
[Locke]
● oferował sformułowania mechanizmu transmisyjnego pieniądza , czyli sposobu w jaki pieniądz
oddziałuje na sfere realną gospodarki [Cantillion]; później dwie formy:
○ efekt Cambridge
○ mechanizm transmisyjny Chicago
● był prekursorem monetaryzmu co potwerdził Milton Friedman
Hume wpłynął na poglądy Saya, jednak ten szerzej analizował role pieniądza w gospodarce
● był zwolennikiem neutralności pieniądza - wynikała z jego prawa rynków (roz.13)
● przyjęcie neutralności pieniądza oraz prawa rynków Saya spowodowało, że ekonomia klasyczna
nie stworzyła żadnej teorii cykli koniunkturalnych
Krytycy zasady neutralności pieniadza - Thornton (nienaturalna rola pieniadza) → prekursor
Keynesowskie teorii pieniądza?
9. NURT KLASYCZNO-NEOKLASYCZNY W EKONOMII 9.1. Cechy szczególne nurtu klasyczno-neoklasycznego
Nurt klasyczno-neoklasyczny – cechy:
● podejście realne – w klasycznej pieniądz ma marginalną rolę w gospodarce (zas. neutralności
pieniądza) → neoklasyczna teoria pieniądza (wzmocnienie poglądów klasyków)
● podejście równowagowe: prawo Turgota dla rynku kapitału i prawo Saya dla rynku dóbr; neo –
prawa dla sfery pienieżnej i rynku pracy → system praw równowagi rynków
● silnie rozbudowana teoria mikroekonomiczna
● przekonanie, że najsprawniejsza jest gospodarka rynkowa – jest to forma ostateczna, więc olali
inne formy gospodarowania
9.2. Rozwój ekonomii neoklasycznej
ogólnie nuda i nic wartego uwagi
9.3. Szkoły w ekonomii
Szkoły w ekonomii z czasów rewolucji marginalistycznej:
● austriacka – zwana psychologiczną
○ twórcy: Menger, Bohm-Bawerk, Wieser
○ inni: Shumpeter (ekonomia shumpeterowska), Mises, Hayek (obaj wpływ na teorię
monetarystyczną; Hayek współzałożycielem szkoły Chicago)
○ w oderwaniu - Morgenstern i Neumann – teoria gier
● manchesterska - angloamerykańska
○ twórca – Jevons
○ B. Clark i M. Clark
● lozańska - matematyczna
○ twórca: Walras – upowszechnił stosowanie matematyki w ekonomii
○ w węższym ujęciu autorzy rozwijający walrasowską teorię równowagi ogólnej (Pareto –
współtwórca eko dobrobytu)
10. REWOLUCJA MARGINALISTYCZNA: NARODZINY
MIKROEKONOMII
10.1. Podejście subiektywistyczno-marginalistyczne
Aspekt subiektywistyczny - podejście mikroekonomiczne jako podstawowe, w którym badanym
podmiotem gospodarującym jest człowiek. Dominuje interes indywidualny nad interesem ogólnym,
Aspekt marginalistyczny – to analiza ostatnich stanów zjawisk ekonomicznych i ich zmienności tj.
wielkości krańcowych. Charakterystycznym dla tego aspektu jest nieistotna przyszłość, nieistotna historia,
a koncentracja na teraźniejszości, a więc ujęcie statyczne.
10.2. Prekursorzy i twórcy rewolucji marginalistycznej
a. Menger (austriacki ekonomista) 1871
b. Jevons 1871
c. Walras 1874
10.3. Teoria wartości. Użyteczność
Teoria prezentuje odświeżoną koncepcję człowieka. Dalej jest racjonalistycznym egoistą, który jednak
żyje w świecie, gdzie jego potrzeby są większe niż środki, które posiada na ich zaspokojenie. Przez co
staje przed wyborem, by dopasować poziom środków do odpowiednich potrzeb. (gdyby nie było wyboru,
wtedy by nie było zagadnienia ekonomicznego). Dokonuje wyboru na podstawie odpowiednich kryteriów,
które wynikają z celu, jaki chce osiągnąć by osiągnąć max. użyteczność.
Użyteczność
1. Dotyczy jedynie konsumpcji
2. Ma charakter indywidualny – każdy z osobna okresla użyteczność dobra konsumpcyjnego. Na
podstawie wyborów mikroekonomicznych wytwarza się uogólnienie makroekonomiczne.
3. Powstaje podczas procesu konsumpcji
10.4. Przypadek jednego dobra konsumpcyjnego. I prawo Gossena. Funkcja popytu Jevonsa
W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra użyteczność krańcowa każdej kolejnej jednostki
maleje.
Qi- ilość dobra konsumpcyjnego
Dolną granicą użyteczności krańcowej jest wartość zerowa co oznacza, że zaspokojenie danej potrzeby
jest pełne – jest to stan nasycenia, a dobro służące temu celowi staje się dobrem wolnym. Suwerenny
konsument nie może konsumować poniżej wartości zerowej, gdyż postępowałby nieracjonalnie. Potrzeba
zaspokojona byłaby w stopniu nadmiernym.
W szczególnych przypadkach np. gdy interes ogólny jest przedkładany nad interes indywidualny,
suwerenność konsumenta może być naruszana, czyli może być on zmuszany do konsumpcji dóbr, które
przynoszą mu użyteczność ujemną Typowym przykładem jest edukacja na poziomie elementarnym. Jest
to dobro, którego użyteczność jest ujemna dla każdej oferowanej jednostki.
10.5. Przypadek wielu dóbr konsumpcyjnych. II prawo Gossena
W celu osiągnięcia największej sumy zadowolenia konsument stara się tak podzielić dostępne mu środki,
aby stosunki użyteczności krańcowych poszczególnych dóbr do ich cen były sobie równe.
10.6. Przypadek dóbr kapitałowych. Teoria procentu Bohm-Bawerka
Całość tego etapu analizy tworzą 3 teorie, które nawiązują do teorii kosztu abstynencji Seniora: teoria
procentu Böhm-Bawerka oraz teorie impotencji i kosztu alternatywnego Wiesera.
Użyteczność powstaje podczas konsumpcji dobra, a więc: u(Qinw/i) = 0
Takie dobro nie powinno mieć ceny, ale aby być przedmiotem kupna-sprzedaży na rynku musi ją mieć.
W związku z tym cenę nadaje się (imputuje) dobru kapitałowemu poprzez odniesienie do użyteczności
dobra konsumpcyjnego Qkon, którego tworzeniu ono służy: (Qinw/i → Qkon/i) → [u(Qkon/i) → u(Qinw/i)]
Konsumpcja bieżąca jest wyżej ceniona niż przyszła, dlatego: 1. Użyteczność dobra kapitałowego w
danym momencie ulega powiększeniu w zależności od długości okresu oczekiwania t; 2. Cena dobra
kapitałowego jest wyższa od ceny dobra konsumpcyjnego.
Konsument musi wybrać między mniejszą konsumpcją bieżącą lub większą konsumpcją w przyszłości.
Wynagrodzeniem za okres wyrzeczenia się części konsumpcji bieżącej na rzecz przyszłej jest procent.
10.7. Przypadek pracy. Teoria podaży pracy Jevonsa
Każdy człowiek jest opisywany z dwóch punktów widzenia: 1. Punktu widzenia producenta, który
obrazuje malejąca użyteczność krańcowa pracy umar(NS); 2. Z punktu widzenia konsumenta, który
obrazuje malejąca użyteczność krańcowa pracy umar(w).
Użyteczność krańcowa pracy jest początkowo dodatnia, a potem ujemna. Funkcja użyteczności
krańcowej płacy jest malejąca. Wraz ze wzrostem podaży pracy rośnie płaca, której każda kolejna
jednostka ma mniejszą użyteczność (na mocy I prawa Gossena): NiS↑ → wi↑ → umar(wi))↓
Równowaga następuje gdy wartości bezwzględne użyteczności krańcowych płacy realnej i pracy się
zrównują. Każdy producent-konsument ma różne funkcje użyteczności, a zatem mają różne punkty
równowagi. W praktyce jednak czas pracy jest zunifikowany.
Dochodzi do sprzeczności między efektywnością przedsiębiorstwa, które narzuca zunifikowany czas
pracy, a suwerennością producentów-konsumentów, którzy chcieliby pracować w różnym czasie. Nie jest
możliwe jednoczesne respektowanie obu stron i interes jednej musi zostać naruszony. Zazwyczaj
suwerenność producentów-konsumentów ustępuje miejsca efektywności przedsiębiorstwa.
10.8. Podejście klasyczne a podejście marginalistyczne
Zestawienie podejść klasycznego i marginalistycznego.
Kwestia Ekonomia klasyczna Rewolucja marginalistyczna
Problem badawczy Gospodarka – makro Podmioty gospodarcze – mikro
Podstawowy podmiot Gospodarka Konsument
Cel gospodarowania Dobrobyt powszechny Dobrobyt jednostki
Podejście Podażowe
Obiektywne (koszty)
Popytowe
Subiektywne (użyteczność)
11. SYNTEZA NEOKLASYCZNA
11.1. Istota syntezy neoklasycznej
Istotą syntezy neoklasycznej było połączenie dorobku ekonomii klasycznej z dorobkiem rewolucji
marginalistyczniej.
Syntezy były dwie:
· Teoria równowagi ogólniej
Stworzył ją Leon Walras w 1874-1877. W swojej teorii zintegrował pojęcia makro i mikroekonomiczne.
Prekursorzy Walrasa - Jevons, Menger, Quesnay, Say. Następcy: Arrow, Debreu.
ujęcie zaaawansowane
· Teoria równowag cząstkowych
Sformułował Alfred Marshall w 1890 r. Jego ujęcie było węższe niż ujęcie Walrasa, ponieważ Marshall
nie dokonał makroekonomicznego uogólnienia.
Prekursorzy: Walras, Jevons, Menger. Kontynuator – Samuelson.
ujęcie elementarne
11.2. Teoria równowagi ogólnej Walrasa
Walras analizował rynek doskonale konkurencyjny - cenotwórcą jest rynek. Podmiotami na tym rynku
są przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe. Każdy podmiot ma określony cel:
● gospodarstwa domowe chcą maksymalizować swoją konsumpcję- można sprowadzić do
maksymalizacji płacy
● przedsiębiorstwa zyski
Można przedstawić to za pomocą schematu ruchu okrężnego [Knight]. Gospodarstwo domowe
zgłaszają popyt na dobra oferując w zamian podaż pracy (z otrzymanej płacy będą mogli kupować
dobra), natomiast przedsiębiorstwa produkują dobra i zgłaszają popyt na pracę. U Walrasa wszystkie
podmioty wstępują na rynek jednocześnie, a ceny kształtują równowagę ryn. Wymiana pomiędzy
podmiotami naku dokonuje się z pomocą tzw. Aukcjonatora (niewidzialna ręka rynku) który ustala ceny
równowagi na wszystkich rynkach (zarówno makro jak i mikroekonomiczna).
Walras - równowaga kształtuje się równocześnie na wszystkich rynkach,ceny są cenami
równowagi, tworzy je rynek - aukcjonator
11.3. Szkoła Cambridge
Marshall jest założycielem szkoły Cambridge, należał do nurtu klasyczno-neoklasycznego. Do szkoły
Cambridge należeli także :
Pigou – teoria pieniądza 1927, kontynuował poglądy Marshalla
Keynes – twórca nowej ekonomii (1930, 1936), zupełnie inne poglądy od Pigou.
Hicks – twórca modelu IS-LM, krytykował Keynesa, ale ostatecznie model IS-LM dobrze tłumaczył
ekonomię keynesowską.
11.4. Metoda Marshalla. Teoria równowag cząstkowych
Marshall prowadził analizę wyłącznie w ujęciu mikroekonomicznym przy założeniu ceteris paribus. Walras
traktował wszystkie elementy jako zmienne, natomiast u Marshalla jeden element wyizolowany jest
zmienny, a reszta stała. Dzięki temu można uchwycić zależności między konkretnymi wielkościami
ekonomicznymi bez wpływu innych wielkości. Podstawowe składniki gospodarki u Marshalla to :
Gospodarstwo domowe, przedsiębiorstwo, rynek pojedyńczego dobra.
W modelu rynku połączył podejście podażowe klasyków wykazujących koszty produkcji jako czynnik
wytwórczy z podejściem popytowym marginalistów uznających użyteczność za czynnik cenotwórczy.
Funkcja popytu spada, ponieważ rosnąca sprzedaż sprawia, że nabywcy mają coraz mniejszą
użyteczność, a to pociąga za sobą spadek ceny. Stale rosnąca podaż angażuje czynniki o coraz
mniejszej produktywności, zatem powoduje to wzrost kosztów wytworzenia i ceny. W punkcie przecięcia
następuje równowaga.
Teoria Wymóg Ograniczenie
Ekonomia klasyczna Cena = nakład pracy Cena ≤ użyteczność
Ekonomia neoklasyczna Cena = użyteczność Cena ≥ nakład pracy
12. DALSZY ROZWÓJ MIKROEKONOMII: EKONOMIA DOBROBYTU
12.1. Rozwój teorii dobrobytu
Ekonomia ogólnie jako nauka jest ekonomią dobrobytu. Ekonomiści nie analizuja rzeczywistości
ekonomicznej wyłącznie dla samej analizy, ale celem badań jest rozwikłanie tajemnicy jak osiągnąć
dobrobyt zarówno z perspek tywy jednostki jak i z perspektywy ogółu (społeczeństwa). Formalny
początek ekonomii dobrobytu miał miejsce na przełomie XIX i XX wieku i należy go wiązać z rewolucją
marginalistyczną, w której kluczowym elementem jest UŻYTECZNOŚĆ jako miara dobrobytu. To właśnie
maksymalizacja użyteczności jest głównym celem ekonomii dobrobytu Swój wkład w nią mieli w zasadzie
wszyscy ekonomiści (wynika to z początkowego spostrzeżenia, że każda ekonomia jest na swój sposób
ekonomia dobrobytu) lecz najbardziej zaznaczyli swoją obecność w tej kwestii:
· Marshall (uznawany za twórcę tej odmiany ekonomii)
· Edgeworth,
· Pareto
· Barone
· Pigou
12.2. Teoria dobrobytu Marshalla
Marshall spostrzegł, że w ekonomii występuje nadwyżka konsumenta. Wynika ona z prostego faktu.
Cena kształtuje się na poziomie odpowiadającym krańcowej użyteczności z jednostki danego dobra.
Oznacza to, że cena odpowiada użyteczności jaką przynosi ostatnia sztuka dobra skonsumowana przez
konsumenta. Wcześniejsze jednostki dobra nabywane są po tej samej cenie ale przynoszą przecież
wyższą użyteczność (prawo malejącej użyteczności krańcowej). Użyteczność początkowo
konsumowanych dóbr przewyższa zatem cenę dobra -> tę właśnie przewagę nazywamy nadwyżką
konsumenta.
Producenci również muszą notować jakąś nadwyżkę korzyści i rzeczywiście tak się dzieje. Producenci
produkują dobro do momentu aż krańcowy koszt wytworzenia jednostki jest mniejszy bądź równy od
ceny rynkowej. W końcu zwiększenie produkcji sprawia, że koszt wytworzenia ostatniej jednostki jest
równy cenie rynkowej więc produkcja nie zostaje już powiększana – zostaje osiągnięta równowaga.
Jednak wytworzenie każdej jednostki wyprodukowanej wcześniej tj. zanim koszt produkcji zrównał się z
ceną, przynosi producentowi nadwyżkę. Przecież wyprodukował on produkt po koszcie niższym od ceny
rynkowej po jakiej produkt ten zostanie sprzedany. Przewagę ceny nad kosztami wytworzenia dobra
nazwymy właśnie nadwyżką konsumenta.
Dobrobyt ogólny jest sumą nadwyżek konsumentów oraz nadwyżek producentów.
Obie sytuacje obrazuje grafika poniżej:
12.3. Dobrobyt Indywidualny. Optimum Pareto.
Pareto zajął się optymalizacją użyteczności z konsumpcji dóbr z perspektywy indywidualnego
konsumenta. Użył do tego krzywych obojętności Edgewortha. Przedstawienie idei Pareto łatwiej
przychodzi jednak używając przykładu liczbowego. Załóżmy, że mamy dwóch konsumentów. Każdy z nich
dysponuje dobrem jednego rodzaju. Posiadanie dużej ilości jednego dobra i zerowej ilości innego dobra z
reguły nie optymalizuje użyteczności konsumenta, a więc zazwyczaj (zazwyczaj bo można wyobrazić
sobie dobra, które dla jednego z konsumentów mają np. ujemną użyteczność i konsument nie chce ich
pozyskiwać w procesie wymiany) dojdzie do wymiany między konsumentami. Wymiana części dobra,
którego konsument ma dużo na dobro, którego konsument w ogóle nie posiada zwiększa jego
satysfakcję (prawo malejącej użyteczności krańcowej). Według Pareto konsumenci będą wymieniać ze
sobą kolejne jednostki dóbr do tego momentu, w którym wymiana kolejnej jednostki dobra obniża
użyteczność jednego z konsumentów z konsumpcji obu dóbr. Co ważne zdaniem Pareto konsumenci nie
będą optymalizować łącznej (wspólnej) użyteczności z konsumpcji dóbr a jedynie egoistycznie będą
optymalizować użyteczność z własnej konsumpcji. Można powiedzieć, że zdaniem Pareto konsumenta
nie interesuje maksymalizacja użyteczności ogólnej ale tylko i wyłącznie użyteczności własnej.
12.4. Zasada kompensacji Barone
Przykład przedstawiający sposób myslenia Barone jest identyczny jak w przypadku Optimum Pareto
(12.3.): dwóch konsumentów, dwa dobra. Chcą oni wymieniać dobra by maksymalizować użyteczności.
Zdaniem Barone istnieje inne Optimum niż Pareto, które optymalizuje użyteczność łączną konsumentów.
Optymalizacja nie kończy się w momencie kiedy użyteczność z konsumpcji jednego z konsumentów
spada. Optymalizacja kończy się w momencie kiedy dalsza wymiana sprawia, że suma użyteczności z
konsumpcji obu konsumentów maleje. Zobrazować to można prostym przykładem. Załóżmy, że mamy
osobę bogatą i biedną. Zabierając osobie bogatej 100 zł obniżamy oczywiście jej zadowolenie. Dając to
100 zł komuś biednemu zwiększamy jego satysfakcję dużo bardziej aniżeli obniżyliśmy ją bogaczowi.
Taka wymiana doprowadza więc do wyższej użyteczności łącznej układu dwóch konsumentów. Optimum
Pareto nie dopuściłoby do takiej wymiany gdyż użyteczność jednej ze stron spada (bogacz). Barone
uważał jednak, że ważniejsza jest użyteczność łączna. Zasada kompensacji Barone stała się bazą do teorii
redystrybucji dochodów, której celem jest maksymalizacja ogólnej użyteczności a nie wyłącznie
użyteczności indywidualnej. Oczywiście narusza to suwerenność konsumentów w dysponowaniu
własnymi dobrami – nikt nie chce przecież celowo obniżać własnej użyteczności z konsumpcji.
Redystrybucja niesie za sobą ryzyko obniżenia efektywności pracy – obniża motywację.
12.5. Dobrobyt społeczny. Teoria dobrobytu Pigou.
Teoria dobrobytu Piqou jest swego rodzaju kompromisem pomiędzy teoriami Pareto oraz Barone. Pigou
twierdził, że w państwie powinny występować dobra publiczne tj. takie, które gwarantuje państwo.
Gdyby dystrybucja tych dóbr postępowała zgodnie z indywidualnym podejściem optymalizacji Pareto,
wówczas dobra te, mimo że podstawowe i niezbędne, do wielu jednostek by nie trafiły. Konsumpcja
dóbr innych niż publiczne zachodzi według Pigou zgodnie z podejściem Pareto, jednostki indywidualne
są egoistyczne i chcą optymalizować własną użyteczność (nawet kosztem użyteczności ogólnej). Ważne
jest natomiast by optymalizacja Pareto nie dokonywała się w kontekście wszystkich dóbr obecnych na
rynku. Wiele dóbr podstawowych musi trafić do wszystkich (kryterium sprawiedliwości) stąd konieczne
jest publiczne udostępnianie tych dóbr przez państwo.
Według Pigou społeczeństwo jest dynamiczne i różnorodne. W gospodarce powstają nowe dobra, które
stwarzają nową strukturę potrzeb. To sprawi, że optymalna sytuacja na rynku jest nieuchwytna i
dynamiczna. Jednostki zmierzające do maksymalnej użyteczności w sensie Pareto, z racji niestabilnej
sytuacji, zapewne nigdy tego maksimum nie osiągną. Pigou oceniał, że optymalizacja Pareto to twór
wyłącznie teoretyczny. Najlepszy efekt dla społeczeństwa przyniesie optymalizacja użyteczności
jednostek dóbr w sposób Pareto, ale koniecznie wspomagana przez państwo. Pigou łączy zatem
podejścia do dobrobytu Pareto oraz Barone.
12.1. Rozwój ekonomii dobrobytu
Ekonomia dobrobytu – Marshall
● Optimum Pareto
● Zasada kompensacji Barone
● Rozwiązanie kompromisowe - Pigou
12.2. Teoria dobrobytu Marshalla
Dobrobyt ogólny jest sumą nadwyżki producentów i konsumentow
dobrobyt ogólny = nadwyka konsumentów + nadwyżka producentów
Nadwyżka konsumentow to suma nadwyżek użyteczności nad ceną, po której dobro jest sprzedawane
Nadwyżka producentów jest równa nadwyżce ceny nad kosztami wytworzenia.
Nadwyżkę producentów trzeba traktowac odmiennie niż nadwyżkę konsumentów. Przyjmuje ona formę
zysków, które będą służyc zaspokajaniu przyszłych potrzeb konsumpcyjnych producentów.
12.3. Dobrobyt indywidualny. Optimum Pareto
Konstuując tą teorię Pareto opiera się na krzywych obojętności Edgewortha.
12.4. Zasada kompensacji Barone
12.5. Dobrobyt społeczny. Teoria dobrobytu Pigou
Istnieją dwa fundamentalne twierdzenia ekonomii dobrobytu opisujące związek pomiędzy
wolnokonkurencyjnymi rynkami a efektywnością ekonomiczną w rozumieniu optimum Pareta:
1. Każda gospodarka, w której istnieje konkurencja rynkowa, jest efektywna w rozumieniu
Pareta
2. Za pośrednictwem mechanizmu konkurencji rynkowej można - dokonując odpowiedniej
zmiany wyjściowego podziału dochodów - osiągnąć każdą efektywną w rozumieniu
Pareta alokację zasobów[1]
13. NEOKLASYCZNA TEORIA PIENIĄDZA
13.1. Rozwój neoklasycznej teorii pieniądza
Ta teoria powstała jako ostatnia w nurcie klasyczno-neoklasycznym.. Sformułowana przez Fishera -
teoria pieniądza(1911) i zainspirowanego nim Pigou (1927). Bezpośredni wpływ mieli Marshall i Keynes,
pośredni Hume (neutralność pieniądza, dostosowania ilościowe), Wicksell i Say (popyt na pieniądz).
13.2. Zasada neutralności pieniądza
Sformułowana przez Hume’a, jest również zwana teorią ilościową. Zgodnie z tą teorią pieniądz nie ma
wpływu na realne procesy gospodarcze (tworzenie produktu), jest “woalem na gospodarkę”, pełni funkcję:
jednostki obrachunkowej i pośrednika wymiany. Strefa realna i pieniężna nie oddziałują na siebie.
Gospodarka mogłaby funkcjonować bez pieniądza. Przez zwiększenie zasobu pieniądza M nie można
powiększyć produktu Q (brak funkcyjnej zależności).
(M ⇑ to Q →) to Q=/ f(M)
ALE zmniejszenie zasobu pieniądza spowoduje zmniejszenie produktu:
(M ⇓ to Q ⇓) to Q=f(M)
I w tym przypadku występuje zależność, ale zaada neutralności jest JEDNOSTRONNA.
13.3. Ilościowa teoria pieniądza Fishera
Występują dwie strefy: wolumen transakcji kupna-sprzedaży - Z oraz zasób pieniądza M. Są one
uzgodnione ze sobą przez indeks cen dóbr - 𝑝𝑧 oraz ujednolicone ilościowo za pomocą wsp.
transakcyjnej prędkości pieniądza - 𝑣𝑧
Wyjściowe równanie ma postać: M * 𝑣𝑧 =𝑝𝑧* Z
Prędkość obrotu pieniądza była ważna gdy pieniądz miał charakter kruszcowy, większa prędkość
rekompensowała niedobór kruszca i transakcje następowały bez przeszkód.
Wada: uwzględnienie transakcji dokonywancyh zarówno z okresów lat poprzednich jak i tych bieżących.
Po modyfikacjach (wprowadzenie cen dóbr nowo wytworzonych oraz wspołczynnika prędkości
dochodowej, założenie że gospodarka jest stabilna) równanie zapisywane jako:
M*v=p*Q
wada: poziom cen dóbr nowo wytworzonych jest wysoki w stosunku do faktycznego: p>𝑝𝑎𝑘𝑡
założenia: v=const ( nie wsytęują niedopasowania popytu i podaży - kryzysy, więc prędkość obrotu
stała)
M=const ( pieniądz oferowany przez państwo, sektor prywatny nie ma wpływu na ilość)
Wniosek: zmienny może być poziom cen dóbr: p = f(M) = v/Q*M
Nie można tu określić zasad polityki pieniężnej.
13.4. Podejście Pigou. Równanie Cambridge
Arthur Pigou zmodyfikował równanie wymiany Fischera poprzez wyeliminowanie z niego niespójności
podmiotowej. We wcześniejszym równaniu sektor prywatny wytwarzał produkt Q, a pieniądz M był
dostarczany przez państwo. Podejście Pigou zakładało aktywny udział sektora prywatnego w tworzeniu
pieniądza poprzez zgłaszanie na niego popytu. Pieniądz ten jest potrzebny dla obsługi wytworzonego
produktu. Równanie Cambridge, nazwane tak ze względu na fakt, że Pigou był przedstawicielem Szkoły
Cambridge w ekonomii, łączy popyt na pieniądz (L) z nowo wytworzonym produktem (Q), poziomem cen
(p) oraz współczynnikiem utrzymywania dochodu w postaci pieniężnej (k – współczynnik Cambridge) i ma
postać
L = pQk lub M = pQk (podaż pieniądza musi być równa popytowi na niego)
Współczynnik k jest odwrotnością współczynnika prędkości obiegu pieniądza z równania wymiany
Fischera. Ilość pieniądza może tylko wzrosnąć przy wzroście produktu. Jeżeli państwo autonomicznie
zwiększy ilość pieniądza efektem będzie wzrost cen (efekt Cambridge).
Pigou uzupełnił również prawo rynków Saya o jego odpowiednik w sferze pieniężnej. Mówi ono, że podaż
dóbr kształtuje popyt na pieniądz, który kreuje podaż, która przekształca się w zakupy (czyli popyt na
dobra).
Teoria pieniądza Pigou jest zwieńczeniem nurtu klasyczno-neoklasycznego w ekonomii.
13.5. Podejście Patinkina
Po wielkim kryzysie miejsce nurtu klasyczno-neoklasycznego zajęła ekonomia keynesowska, która miała
własną teorię pieniądza. Milton Friedman przywrócił teorię ilościową w zmodyfikowanej postaci jako
zasadniczy składnik jego teorii monetarystyczej. Nawiązał do niej również Don Patinkin w teorii realnego
efektu kasowego (1956). W równaniu Cambridge należy zastąpić produkt wolumenem transakcji kupna-
sprzedaży Z, a współczynnik Cambridge zmodyfikowany (odniesionym do Z) współczynnikiem
utrzymywania dochodu w postaci pieniężnej. Posługiwał się on również pieniądzem realnym. Ostatecznie
równanie miało postać:
M/p = k (zmodyfikowane) * Z
To równanie znalazło oddźwięk w modelu IS-LM.
16. WCZESNA KRYTYKA EKONOMII KLASYCZNO-
NEOKLASYCZNEJ 16.1. Zawodność ekonomii klasyczno-neoklasycznej
Przedstawiciele ekonomii klasyczno-neoklasycznej nie zakładali, aby kryzys gospodarczy mógł
kiedykolwiek nastąpić, dlatego też nie potrafili wyjaśnić jego przyczyn i jemu zapobiec- nie stworzyli
polityki gospodarczej państwa. 16.2. Prekursorzy rewolucji keynesowskiej
- teoria niedostatecznego popytu- Gunnar Myrdal, Michał Kalecki
- teoria konkurencji niedoskonałej: Joan Robinson, Edward Chamberlin (inspiracją była teoria oligoplu
Cournota)
- siła i polityka monopolu- Abba Lerner
16.3. Teoria niedostatecznego popytu Myrdala i Kaleckiego
- Wątpliwości:
- czy w gospodarce rynkowej występuje dążenie do równowagi makroekonomicznej
- czy równowaga może być uznana za stan optymalny
Myrdal i Kalecki - teoria: - równowaga podaży i popytu - ex post
- ex ante: popyt nie równa się podaży, najczęściej: popyt<podaż, podaż musi się dopasować do popytu,
nadprodukcja, stan równowagi przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji - skutki: czasowy niedobór popytu powoduje trwały ubytek produktu -> tempo wzrostu produktu jest
nieregularne-> wahania koniunkturalne - wnioski: sektor prywatny nie tworzy odpowiedniego popytu, więc ze wsparciem przychodzi państwo
(zwiększenie zaangażowania państwa w gospodarkę)
16.4. Teoria konkurencji niedoskonałej Chamberlina i Robinson
- rynki są zmonopolizowane, ceny regulowane i „lepkie”- reagujące z opóźnieniem na niedopasowania
popytu i podaży
- rynek dóbr zdominowany przez przedsiębiorstwa monopolistyczne: ceny monopolowe
- rynek pracy zdominowany przez związki zawodowe: płace regulowane
- nie występuje doskonała konkurencja, ceny reagują z opóźnieniem i nie biorą udziału w przywracaniu
równowagi, równowaga jest przywracana przez dostosowanie wielkości większej do mniejszej - wnioski: produkt gospodarki zmonopolizowanej jest mniejszy od produktu w gospodarce wolnorynkowej - uwaga: w długim okresie monopolizacja może być korzystna- jeżeli będą wprowadzane nowe
technologie (wiele nowych technologii może być używanych tylko przedsiębiorstwach relatywnie dużych)
16.5. Siła i polityka monopolu według Lernera
- stopień monopolizacji rynku: iloraz nadwyżki ceny dobra nad kosztem krańcowym jego wytworzenia - gosp. wolnorynkowa: stopień monopolizacji rynku=0
- rynek zmonopolizowany: cena>koszt krańcowy, stopień monopolizacji rynku>0 i jest tym wyższy im
mniej elastyczny jest popyt ; cel przedsiębiorstwa: usztywnienie popytu- wzrost ceny rekompensuje
zmniejszenie sprzedaży i zysk rośnie - warunki do stworzenia monopolu: brak bliskich substytutów dla produktu, bariery wejścia
17. EKONOMIA KEYNESOWSKA: TEORIA POPYTU I PRODUKTU 17.1. Rozwój ekonomii keynesowskiej
John Keynes w 1936 r. w dziele „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” skrytykował
teorię Ricardo, nawiązując do Malthusa, nie nawiązując jednak do Sismondiego. Oryginalne dzieło
Keynesa wkrótce nabrało historycznego znaczenia, a jego teoria stała się znana w formie interpretacji.
Nieodzownym składnikiem ekonomii keynesowskiej są wskazania, jak państwo powinno
prowadzić politykę gospodarczą. Keynes oferował jedynie ogólne wskazówki, natomiast teorię polityki –
zwłaszcza polityki fiskalnej finansowanej z deficytu budżetowego – stworzył Abba Lerner w 1944 r. W ten
to sposób w ciągu zaledwie ośmiu lat (w okresie 1936-1944) powstały wszystkie istotne składniki
ekonomii keynesowskiej. Ekonomia klasyczno-neoklasyczna potrzebowała na to ponad 150 lat – od
dzieła Adama Smitha w 1776 r. do teorii pieniądza Pigou 1927 r.
17.2. Podejście popytowe. Konsumpcja, oszczędności i inwestycje
Formułowanie funkcji oszczędności Keynes rozpoczął od określenia czynników kształtujących
popyt w gospodarce. Są to wg niego konsumpcja i inwestycje. Konsumpcja zależy od bieżącego
produktu, wynika z tego, że konsumpcja jest funkcją produktu. Oszczędności jest to nieskonsumowaną
cześć produktu. Z tego wynika, że oszczędności są także funkcją produktu. Wynika z tego, że wraz ze
wzrostem produktu wzrasta poziom oszczędności. W prowadzonych rozważaniach, Keynes zastosował
podejście popytowe w przeciwieństwie do klasyków, którzy podchodzili do tego zagadnienia od strony
podażowej. W odróżnieniu od klasyków Keynes na pierwszym miejscu stawiał cele konsumpcyjne,
klasycy natomiast propagowali wstrzemięźliwość od bieżącej konsumpcji kosztem oszczędności.
17.3. Krzyż keynesowski. Mnożnik. Polityka kształtowania popytu
Krzyż keynsowski:
Znaczenie popytu w gospodarce przedstawia krzywa keynsowska. W gospodarce powstaje produkt, który
składa się z dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych.
QS = Qkon + Qinw
Na wytworzony produkt zgłaszany jest popyt. Na popyt w głównej mierze składa się popyt konsumpcyjny
gospodarstw domowych (C). Składa się on z części autonomicznej (Caut) oraz z części uwarunkowanej od
produktu, którego miarą jest współczynnik skłonności do konsumpcji (c)
C = Caut + cQS
Na popyt składa się również popyt na dobra inwestycyjne (I) oraz wydatki rządowe (G).
QD = Caut + cQ
S + I + G
W sytuacji gdy popyt jest mniejszy od ogólnej podaży występuje luka deflacyjna, tzn. że produkt stanu
równowagi (Q*) jest mniejszy od produktu potencjalnego (Qmax)
Luka deflcyjna Q < Qmax
Ogólnie ujmując luka deficytowa to nadwyżka podaży nad popytem. Może też występować zjawisko luki
inflacyjnej tzn. nadwyżki popytu nad podażą → niedobór podaży.
Mechanizm mnożnikowy:
W sytuacji, gdy sektor prywatny gospodarki na generuje popytu niezbędnego do wchłonięcia całego
wytworzonego produktu państwo zgłasza dodatkowy popyt. Taką sytuację nazywamy interwencjonizmem
państwa. Jest to ściśle związane z działaniem mechanizmu mnożnikowego. Wydatki rządowe
uruchamiają większy popyt. W efekcie zwiększony popyt wynosi:
QD = konsumpcja + inwestycje + (wydatki rządowe + wzrost wydatków rządowych)
Wzrost wydatków np. na inwestycje prowadzi do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i w konsekwencji
wywołuje zwielokrotniony popyt.
∆ popytu = mnożnik x ∆ inwestycji
Mnożnik jest zawsze większy od 1, gdyż każda zmiana w wydatkach inwestycyjnych uruchamia łańcuch
zmian w wydatkach konsumpcyjnych.
18. EKONOMIA KEYNESOWSKA: MODEL MAKROEKONOMICZNY 18.1. Kształtowanie się keynesowskiego modelu makroekonomicznego
Keynesowskim modelem makroekonomicznym jest model IS-LM, który przez swojego autora, J. Hicksa,
nazwany został modelem IS-LL. W zamierzeniu miał stanowić krytykę teorii Keynesa.
Rodowodem modelu IS-LM są keynesowska t. produktu dla sfery realnej gospodarki oraz t. pieniądza dla
sfery pieniężnej.
Keynes stworzył inną od neoklasycznej t. pieniądza- tzw. mechanizm oddziaływania pieniadza na sferę
realną. (autor: Thornton, potem przejął Ricardo, na końcu- Keynes)
Hicks stworzył trzy wersje modelu IS-LM:
a. nawiązująca do A. Marshalla (ricardiańsko - marshallowska)
b. keynesowską
c. z wykorzystaniem t. stopy naturalnej Wicksella
Za właściwą Hicks uznał te trzecią, ale znana jest druga.
18.2. Zanegowanie zasady neutralności pieniądza przez Wicksella.Teoria naturalnej stopy
procentowej
- służyła wykazaniu, że teoria neutralności pieniądza nie jest poprawna
- w wyniku częściowo niezależnego kształtowania się zjawisk pieniążnych oraz zjawisk ze sfery
realnej dochodzi do wachań na poziomie aktywności gospodarczej → czyli prawo rynków Saya
też jest błędne
- naturalna (realna) stopa procentowa to stopa przyrostu wielkosci realnych w gospodarce (np.
produkt czy bogactwo). W szczególności odnosi się ona do inwestycji I, od których zalezy tempo
wzrostu produktu Q
- producenci wytwarzają dobra wg. stopy naturalnej → sprzedają je i osiagają korzysć wg. stopy
rynkowej, uzależnionej od wielkości popytu na dobra (wlk. popytu zależy od masy pieniądza w
gospodarce)
- podwójne zależności w gospodarce: stopa naturalna zależy od czynników realnych, stopa
rynkowa od czynników pieniężnych (jest to odzwierciedlenie zależności między sferami realną i
pieniężną gospodarki)
- gdy stopy są sobie równe -->stabilizacja cen p-->brak bodźców do zmian struktury podaży/popytu
- w przypadku przeciwnym pojawiają się wahania w tempie wzrostu produktu. Jeżeli stopa rynkowa
jest mniejsza od naturalnej, to występuje duże zapotrzebowanie na kredyty bankowe, które są
przeznaczone na inwestycje. Następuje wówczas poprawa koniunktury
- ta sytuacja trwa do momentu, gdy wzrost rynkowej stopy procentowej w wyniku silnego popytu na
kredyty bankowe nie spowoduje zmniejszenia popytu na kredyty, ograniczenia inwestycji i spadku
tempa wzrostu produktu
- wszystko to stoi w opozycji do tego, co głosił Pigou ( w gospodarce występuje dostosowanie się
ilości pieniądza w czasie t1 do faktycznie wytworzonego produktu w czasie t0 → czyli w oparciu o
zasadę neutralności pieniądza)
- Wicksell wykazał, że tak nie jest- przedsiębiorcy zgłaszają popyt na kredyt w pieniądzu w czasie
t0, który dopiero w przyszłości- po realizacji inwestycji-dostarczy produktu w czasie t1.
18.3. Teoria pieniądza Keynesa
Keynes zanegował zasadę neutralności pieniadza. Neoklasycy traktowali sferę pieniądza jako woal nad
sfera realna . Keynes natomiast uznał je za struktury w cześci autonomiczne.
Keynes uwzglenil oprocz miernika wartości i pośrednika wymiany - funkcje pieniądza którą jest
przechowywanie pieniadza, gromadzenia wartości.
Według Keynesa wyróżnia się trzy motywy trzymania pieniędzy:
· Transakcyjny zasób pieniądza
· Ostrożnościowy zasób pieniądza
· Spekulacyjny popyt na pieniądz – polega na celowym wycofywaniu pieniądza z obiegu i
oszczędzaniu go, wprowadzaja pieniadz spekulacyjny. Produkt Q (w zapisie bez pomniejszenia
Qaut) wymaga pieniądza do swej obsługi. Odpowiada jej pieniadz transakcyjny Ltr, bedacy jedynym,
jaki został uwzględniony w ilościowej teorii pieniadza: Ltr=f(Q)
Pieniądz transakcyjny jest neutralny natomiast pieniądz spekulacyjny nie jest neutralny i popyt na niego
jest niezależny od produktu. Lsp≠f(Q)
Według Keynesa popyt na pieniądz transakcyjny Ltr i pieniadz spekulacyjny Lsp tworzą popyt łączny,
określany jako preferencja płynnośi L=Ltr+Lsp. W związku z częściowym brakiem neutralności
pieniądza, zmiana ilości pieniądza może wpłynąć na wielkość produktu. Z tego wynika że: Q(produkt)=
f(M), M-ilość pieniądza
W szczególności jest wazna zalezność dodatnia, czyli możliwość pobudzania wzrostu produktu przez
wzrost ilości pieniadza emitowanego przez panstwo w ramach ekspansywnej polityki pieniężnej.
Komponentom produktu odpowiada stosowne zapotrzebowaniem na pieniądz. Części konsumowanej C
odpowiada popytowi na pieniądz transakcyjny, natomiast oszczędzanej S odpowiada popyt na pieniądz
spekulacyjny. Według Keynesa w krótkim okresie popyt na pieniądz transakcyjny i spekulacyjny jest
wymienny i jest to przyczyną zmian proporcji pomiędzy konsumpcją i oszczędzaniem.
18.4. Ujęcie Hicksa: model IS-LL (IS-LM)
Zamiarem Johna Hicksa było wykazanie, że John Keynes nie dokonał rewolucji w myśli ekonomicznej, a
teoria keynesowska, uważana przez swego twórcę za ogólna, stanowi jedynie szczególny przypadek
teorii klasyczno – neoklasycznej, tę zaś należy traktować jako teorię ogólną . W celu udowodnienia tego
poglądu Hicks stworzył model gospodarki określony przez niego jako IS-LL, a obecnie jako IS-LM.
Rzecz znamienna, wbrew zamysłowi autora, model ten stał się standardowa forma prezentacji teorii
Keynesa (czasami nazywa się jego teorię neoklasyczna synteza teorii Keynesa). Sformułowanie jest to
przewrotne, bo wiele te teorie różni i wrodzy względem siebie sa ich przedstawiciele.
Model Hicksa integruje ze sobą dwie sfery gospodarki: realną oraz pieniężną. Reprezentantem sfery
realnej jest rynek kapitału, ujęty jako funkcja IS (krzywa reprezentująca rynek dóbr). Generalnie rzecz
ujmując funkcja IS obrazuje wszystkie przypadki , gdy inwestycje I (popyt na oszczędności) są równe
oszczędnościom S (podaż dóbr inwestycyjnych) czyli rynek kapitału w równowadze: IS:I=S
Reprezentantem sfery pieniężnej jest natomiast krzywa LL. Obrazuje ona wszystkie przypadki gdy
popyt na pieniądz L jest równy podaży pieniądza M czyli sfera pieniężna gospodarki jest równoważna
LL:L=M . Współcześnie funkcja LL jest zastąpiona przez LM w której podaż pieniądza jest
uwzględniana. Zmiana ta ma szerszy wymiar i mówi ze model IS-LM (nie IS-LL) ma być stosowany do
badania wpływu polityki pieniężnej państwa czyli polityki kształtowania podaży pieniądza, na sferę realną
gospodarki.
Hicks przyjął poziom cen za stały i mógłby równie dobrze posługiwać się kategorią produktu, stosował
jednak zamiast niego dochód pieniężny Y, tj iloczyn cen i produktu w ujęciu realnym Q: Y= pQ
Hicks stworzył trzy modele i każdy z nich przypisał innej teorii ekonomii: klasycznej, keynesowskiej i
neoklasycznej. Pierwsze Ujecie ricardiańsko-marshallowskim, drugie keynowskim a trzecie wickellowsko-
hicksowskie. Jako standardowy w postaci IS-LM funkcjonuje drugi z nich. Zgodnie z przyjętym
rozróżnieniem, w gospodarce występują dwie sfery. Sfera realna jest opisywana przez funkcję
inwestycji uzależnionych ujemnie od stopy procentowej oraz warunek inwestycji i oszczędności.
Model Hicksa pod zmienioną nazwą IS-LM stał się z czasem podstawowym narzędziem w analizie
zjawisk makroekonomicznych. Paradoksalnie natomiast narzędziem tym nie stalo się ujęcie
wickellowsko-hicksowskie które Hicks preferował lecz ujęcie keynesowskie które krytykował. Jest jeszcze
inny paradoks. Hicks podja zadania krtyki teorii Keynesa, tymczasem analize prowadził w calowicie
keynesowskim duchu.
W tym rozdziale ktoś sobie skrócił i wyszły głupoty, ot co!
19. KEYNESOWSKA TEORIA DYNAMIKI GOSPODARCZEJ 19.1. Rozwój keynesowskiej teorii dynamiki gospodarczej
19.2. Teoria stagnacji sekularnej Hansena
Stagnacja sekularna - teoria ekonomiczna przewidująca trwałe zahamowanie wzrostu gospodarczego w
krajach wysoko rozwiniętych. Została ona sformułowana przez keynesistów (w szczególności Alvina
Hansena), a jej popularność przypada na lata 40. i 50. XX wieku. Według koncepcji tej stagnacja miała
być spowodowana wyczerpaniem się zasobów naturalnych, wygaśnięciem fali innowacji, spowolnieniem
tempa przyrostu ludności, wzrostem skłonności do oszczędzania, a spadkiem skłonnności do
inwestowanie -> stała nadwyżka oszczędności nad inwestycjami. → faktyczny produkt stanu równowagi
jest mniejszy od produktu potencjalnego
19.3. Model Harroda-Domara
● w procesie wzrostu typowa jest nierównowaga
● dynamiczny charakter analizy
● dualny charakter inwestycji - efekt podażowy i popytowy
● podaż: efekt inwestycji, przyrost podaży zależy od wielkości inwestycji i ich produktywności
(zawsze dodatni)
● popyt: przyrost popytu zależy od przyrostu inwestycji i efektu mnożnikowego (może być ujemny)
● pełne wykorzystanie kapitału wymaga stałego wzrostu inwestycji, żeby efekt inwestycyjny
podażowy był równy popytowemu
● nierównowaga inflacyjna (efekt popytowy>podażowy) lub deflacyjna (efekt popytowy<podażowy)
● źródłem przyrostu produkcji jest kapitał, warunek: stała proporcja kapitału do siły roboczej
● równowaga pojawia się tylko incydentalnie (patrz pkt 1)
● pochwała oszczędzania, które przyczynia się do wzrostu produktu (sprzeciw do Keynesa)
19.4. Model Samuelsona-Hicksa
● określił granice wzrostu produkcji
● model mnożnika-akceleratora (mnożnik -popyt, akcelerator-podaż)
● inwestycje autonomiczne = inwestycje przedsiębiorców indukowane przez wzrost technologii lub
chęć zysku w długim okresie + inwestycje państwowe
● inwestycje autonomiczne konieczne do uruchomienia wzrostu (czynnik zewnętrzny)
● inwestycje autonomiczne via mnożnik -> wzrost popytu konsumpcyjnego via akcelerator ->wzrost
inwestycji
● granice wzrostu: dolna=inwestycje autonomiczne, górna=pełne zaangażowanie czynników
produkcji
● między granicami wzrost przebiega w sposób cykliczny
● wdługim okresie granice mogą się przesuwać
20. ODRODZENIE EKONOMII KLASYCZNO-NEOKLASYCZNEJ:
MONETARYZM 20.1. KONTRREWOLUCJA MONETARYSTYCZNA. SZKOŁA CHICAGO.
Tak jak kryzys gospodarczy lat 1929-1933 spowodował narodziny ekonomii keynesowskiej, tak dobra i
stabilna koniunktura gospodarcza pod II wojnie światowej stała się powodem jej (pewnego) zmierzchu.
Pojawienie się Johna M. Keynesa stanowiło w ekonomii rewolucję, natomiast zjawienie się Miltona
Friedmana z teorią monetarystyczną – krytyczną wobec keynesowskiej – było kontrrewolucją.
Od 1945 r. pewnym problemem zaczęła stawać się inflacja. Monetaryzm przebił się jako czołowa
doktryna ekonomiczna nie tyle dzięki pracy jego twórców, ile za sprawą inflacji. Rozwój monetaryzmu
przedstawiony jest na rysunku.
Monetaryzm wiąże się nierozdzielnie z osobą Friedmana i stworzoną przez niego szkołą Chicago. Na
rysunku poniżej przedstawieni są główni przedstawiciele tej szkoły.
Szkoła Chicago jest utożsamiana z Friedmanem, jednak niewątpliwie wpływ na jej powstanie miał
Friedrich von Hayek. Hayek przeniósł do niej idee i pomysły, jakie swego czasu powstały w szkole
austriackiej, do której należał. Przypomnieć należy także o dwóch innych ekonomistach. Pierwszym jest
Ronald Coase, który stworzył teorię kosztów transakcyjnych, poprzez którą wyjaśniał sposoby
podejmowania przez przedsiębiorców decyzji gospodarczych. Drugi to Arthur Laffer, znany jako
konstruktor krzywej Laffera, wykorzystywanej do ustalania zakresu ingerencji państwa w gospodarkę
(poprzez zbieranie podatków).
20.2. TEORIA DOCHODU PERMANENTNEGO FRIEDMANA. STABILNOŚĆ GOSPODARKI.
Zgodnie z hipotezą dochodu permanentnego podstawowym podmiotem jest człowiek, który
przeprowadza kalkulacje w bardzo długim okresie – równym przewidywanemu przez niego okresowi
życia. Człowiek określa przede wszystkim iloma i jakimi dobrami będzie w ciągu życia dysponować.
Zestaw tych dóbr stanowi jego majątek permanentny (oczekiwany bądź pożądany).
Przykładowo, niech majątek permanentny Qper/j (j jest numerem jednostki) składa się z dóbr Qi (i jest
numerem dobra), które człowiek zamierza posiadać pomiędzy 15 a 80 rokiem życia, gdy ma świadomość
celowości gromadzenia dóbr:
Wielkość majątku permanentnego zależy od dwóch czynników. Po pierwsze, od wyposażenia
początkowego, otrzymywanego najczęściej od rodziny, czyli w gruncie rzeczy od pochodzenia
(urodzenia). Po drugie, od zdolności do powiększania majątku, czyli wiedzy i zdolności do pracy. Ten
czynnik Friedman nazywał kapitałem ludzkim. Kapitał ludzki jest kształtowany w procesie edukacji, której
jakość w istotnej mierze zależy również od pochodzenia.
Ostatecznie indywidualny majątek permanentny można zapisać jako funkcję pochodzenia i kapitału
ludzkiego :
Szacowanie majątku permanentnego jest możliwe tylko w stabilnym socjalno-ekonomicznie
społeczeństwie, gdyż tylko w nim można choćby w przybliżeniu określić swoją sytuację na wiele lat
naprzód. Gorsze wyposażenie początkowe oznacza mniejszy kapitał ludzki i mniejszy majątek
permanentny. Odwrotnie, lepsze wyposażenie to większy kapitał i większy majątek.
Kapitał ludzki decyduje zarówno o dobrobycie indywidualnym, jak i o dobrobycie zbiorowym, gdyż od
zasobu wiedzy zależy dobrobyt całego społeczeństwa:
Sumowanie indywidualnych kapitałów ludzkich w kapitał ludzki całego społeczeństwa jest obarczone
istotnym mankamentem. Niektórzy ludzie wykorzystują swoją wiedzę na niekorzyść innych ludzi. W takich
przypadkach ich kapitał ludzki właściwie należałoby odliczyć od kapitału społecznego.
Kształtowanie kapitału ludzkiego następuje w procesie edukacji. Ponieważ podmioty sektora prywatnego
pojedynczo nie są zainteresowane powszechną edukacją, zadanie to przejmuje w ich imieniu i
zastępstwie państwo. Dlatego też podstawę dobrobytu społeczeństwa o gospodarce rynkowej stanowią w
pewnej mierze nierynkowe działania państwa. Friedman w swoim podejściu odwołuje się się również do
tzw. teorii Pareto.
Człowiek kalkuluje majątek w okresie całego życia, ale konsumuje na bieżąco. W zależności od majątku
permanentnego ustala dochód (produkt) permanentny (oczekiwany) Qper/j, który stanowi określoną, np.
stałą, część majątku liczoną za pomocą stopy majątku permanentnego rj :
Dla podanych wcześniej liczb stopa majątku permanentnego wynosi:
Zrozumiałe, że dochód permanentny człowieka bogatego (bogatszego) jest większy od dochodu
człowieka biednego (biedniejszego).
Dochód permanentny różni się od dochodu bieżącego (faktycznie otrzymywanego) Qakt/j niemal w każdym
roku ludzkiego życia:
Qakt/j = Qperj/j.
20.3. ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYDATKAMI A DOCHODEM WEDŁUG KEYNESA I FRIEDMANA
Przeprowadzona wyżej analiza dotyczyła poszczególnych ludzi. Można ją uogólnić w celu wyciągnięcia
wniosków makroekonomicznych. Wielce sugestywne jest zestawienie poglądów Johna Keynesa i Miltona
Friedmana dotyczących związku między wydatkami ludzi na cele konsumpcyjne a ich dochodami.
Zdaniem Keynesa dochód bieżący Qakt w okresie t0 określa konsumpcję C w tym samym okresie, ta zaś
wpływa na dochód w okresie przyszłym t1 :
Natomiast według Friedmana to wcześniejsze zamiary konsumpcyjne Cper z okresu t-1 określają dochód
permanentny Qper w okresie t0, ten zaś konsumpcję bieżącą i dochód bieżący.
Trudno jednoznacznie wydedukować, które z ujęć jest poprawne. Właściwie poprawne są oba, gdy
przyporządkuje się je określonym stanom koniunktury gospodarczej. W przypadku złej koniunktury
prawdziwe jest podejście Keynesa:
zła koniunktura --> niedobór kredytu konsumpcyjnego --> brak uzupełniania przez kredyt dochodu
bieżącego do dochodu permanentnego --> istnienie niestabilnego dochodu bieżącego → prawdziwa
teoria Keynesa.
W przypadku dobrej koniunktury swoją prawdziwość potwierdza ujęcie zaproponowane przez Friedmana:
dobra koniunktura --> rozwinięty kredyt konsumpcyjny --> uzupełnianie przez kredyt dochodu bieżącego
do dochodu permanentnego --> istnienie stabilnego dochodu permanentnego --> prawdziwa teoria
Friedmana.
Również przy innych okazjach potwierdzi się, że różnice między teoriami Keynesa i Friedmana nie tyle
wynikają z powodu zastosowania właściwych bądź żadnych narzędzi analitycznych (bez przypisywania
którychkolwiek z nich do żadnej z teorii), ile ze względu na opisywanie innej gospodarki.
20.4.TEORIA PIENIĄDZA FRIEDMANA
Milton Friedman twierdził, że rozwijał ilościową teorię pieniądza Fischera. Artykułowi, w którym
zaproponował swoją wersję tej teorii, nadał tytuł Powrót do ilościowej teorii pieniądza. Wraz z teorią
ilościową przyjął zasadę neutralności pieniądza, wyrażając ją nawet mocniej niż poprzednicy. Pomimo
tego co twierdził Friedman o samym sobie, wnikliwe przyjrzenie się sprawie wskazuje jednak, że
najbliższa teorii friedmanowskiej jest teoria Pigou skorygowana o element keynesowski.
Friedman – w przeciwieństwie do Fischera i Pigou – zaakceptował pogląd Keynesa, że pieniądz stanowi
jeden z aktywów (jak dobra konsumpcyjne), tzn. występuję chęć posiadania go dla dochodu, który
przynosi. A skoro przynosi dochód, musi mieć cenę, po której się go pozyskuje, oraz rynek na którym jest
obracany. Ceną pieniądza jest stopa procentowa. I chociaż Friedman nie przyjął keynesowskiego
podziału na pieniądz transakcyjny Ltr i spekulacyjny Lsp, w rzeczywistości go zastosował, uwzględniając w
części spekulacyjnej dodatkowe czynniki:
oraz
Dodatkowe czynniki oznaczone są jako (.), nie są jednak wymienione, aby nie zaciemniać dalszej analizy.
Istotny jest nie sam zakres (z (.) bądź bez) zamienności pieniądza transakcyjnego na zmodyfikowany
pieniądz spekulacyjny, lecz siła tej zamienności.
Twórcy ilościowej teorii pieniądza zakładali, że prędkość obrotu pieniądza jest stała. Tymczasem badania
wykazały tendencję odmienną. Ponadto prędkość obrotu pieniądza zmieniała się w zależności od stanu
aktywności gospodarczej. Należało zatem zastąpić stały współczynnik k w równaniu Cambridge
autorstwa Pigou elementem mniej stabilnym. Friedman wprowadził w to miejsce funkcję k(.):
W funkcji k(.) Friedman uwzględnił inne – oprócz produktu wpływającego na popyt na pieniądz
transakcyjny – czynniki kształtujące popyt na pieniądz, w tym stopą procentową r. Jest to podejście
szersze niż keynesowskie, w którym występuje tylko stopa procentowa.
Druga zmiana w stosunku do równania Cambridge polegała na zastąpieniu produktu bieżącego Q w
kształtowaniu popytu na pieniądz przez dochód (produkt) permanentny Qper:
Ostatecznie monetarystyczne równanie popytu na pieniądz przyjęło postać, w której po prawej stronie
pierwszy człon odpowiada (nie jest jednak tożsamy) popytowi na pieniądz spekulacyjny, a człon drugi –
popytowi na pieniądz spekulacyjny, przy czym łączny popyt L jest równy podaży pieniądza M:
Friedman przyznał stopie procentowej znacznie mniejsze znaczenie w kształtowaniu popytu na pieniądz
niż Keynes, uznając funkcję k(.) za niemal stałą. Argumentem za takim podejściem była długa
perspektywa decyzyjna podmiotów indywidualnych, sprawiająca, że sektor prywatny gospodarki jest
stabilny:
W tej sytuacji wymienność między pieniądzem transakcyjnym a pieniądzem spekulacyjnym jest niewielka:
Zarówno dochód permanentny, jak i popyt na pieniądz są bardzo stabilne, co dodatkowo sprzyja
stabilizacji gospodarki.
20.5. POLITYKA PIENIĘŻNA
W opinii Miltona Friedmana polityka pieniężna jest niezwykle ważna, chociaż trudno pogodzić to
stwierdzenie z przyjętą przez niego zasadą neutralności pieniądza.
Podstawową zasadą monetaryzmu jest stabilność sektora prywatnego gospodarki. Niestabilność może
być spowodowana jedynie działalnością państwa, dlatego też na politykę pieniężną, która może być
realizowana przez państwo, muszą być nałożone rygory.
Polityka pieniężna to w ostateczności określanie ilości pieniądza w gospodarce. Oprócz państwa,
pieniądz tworzą banki komercyjne, kierując się wysokością stóp procentowych. Powstaje zatem dylemat
sposobu realizacji polityki – przez tworzenie pieniądza czy przez stopy procentowe.
Monetaryści za zmienną decyzyjną polityki pieniężnej uznają ilość pieniądza. Nie może nią być stopa
procentowa, gdyż stóp procentowych jest w gospodarce wiele i czasami wykazują one rozbieżne
tendencje.
Friedman określił zasady polityki pieniężnej dopiero w 1968 r. Powinna to być polityka całkowicie bierna,
polegająca na dostosowywaniu tempa wzrostu ilości pieniądza do tempa wzrostu produktu w długim
okresie. Rzeczywiście, po II wojnie światowej w najwyżej rozwiniętych krajach o gospodarce rynkowej
tempo wzrostu było stabilne, co pozwalało przypuszczać, że takie pozostanie:
W tej sytuacji rekomendacja dostosowania tempa wzrostu ilości pieniądza do przewidywanego tempa
wzrostu produktu wydawała się słuszna:
przy założeniu pewnej korekty wynikającej ze stwierdzonej przez Friedmana zmniejszającej się prędkości
obrotu pieniądza.
Od końca lat 1960. tempo wzrostu produktu przestało wykazywać trend regularny. Nawet przy możliwym
do ustalenia przeciętnym tempie wzrostu w okresie długim utrzymanie poprzedniej rekomendacji dla
polityki pieniężnej nie miałoby sensu, gdyż w poszczególnych okresach krótkich składających się na
okres długi występowałyby nadmierne rozbieżności między faktycznym tempem wzrostu produktu a
założonym dla okresu długiego stabilnym tempem przyrostu ilości pieniądza.
Nastąpiła reorientacja wskazań dla polityki. Tempo przyrostu pieniądza powinno być dostosowywane do
tempa przyrostu produktu z niewielkim odroczeniem czasowym, akurat takim, które pozwoliłoby służbom
statystycznym na uchwycenie przyrostu produktu:
21. NEOKLASYCZNA TEORIA DYNAMIKI GOSPODARCZEJ
21.1. Rozwój neoklasycznej teorii dynamiki gospodarczej
Twórca: Robert Solow (wychodzi od prawa rynków Say’a krytykuje ricardiańską teorię stanu
stacjonarnego (Ricardo nie uwzględnił postępu technologicznego i przyjął, że po wyczerpaniu się
zasobów przyrodniczych gospodarka rynkowa osiągnie stan stacjonarny).
Solow: w procesie wzrostu produktu nie istnieją żadne ograniczenia ze strony przyrody.
W przeciwieństwie do keynesistów (Domara) w teorii wzrostu gospodarczego Solow uwzględnił oprócz
kapitału rzeczowego również siłę roboczą i założył pełne wykorzystanie czynników wytwórczych.
Analizował tylko stronę podażową (keynesiści podażową i popytową). Nie przewidywał nierównowagi
gospodarczej.
21.2. Model Solowa
Q zależy od kapitału i pracy. Czynniki te mogą mieć zmienną produkcyjność (najczęściej rosnącą).
Nośnikiem postępu technologicznego jest nowy kapitał, którego źródłem są inwestycje.
S->I->przyrost (im większe inwestycje tym większy przyrost produktu).
- pochwała oszczędzania
Postęp polega na przejściu f. produkcji z fto do ft1
21.3. Teoria kapitału ludzkiego. Weryfikacja modelu Solowa
Twórcy teorii kapitału ludzkiego: Friedman, Schultz, Becker
Uwzględnienie kapitału ludzkiego –> modyfikacja modelu Solowa, dochodzi jako trzeci czynnik w funkcji
produkcji.
Wzrost kapitału ludzkiego-> wzrost Q
Wprowadzenie kapitału ludzkiego do modelu Solowa: Mankiw, Romer, Weil – test na grupie
kilkudziesięciu krajów.
Wniosek: nieuwzględnienie kapitału ludzkiego przez Solowa sprawia, że jego model jest
nieweryfikowalny, ponieważ znaczenie kapitału ludzkiego jest takie samo jak kapitału rzeczowego i pracy
(każdy 1/3).
Model Solowa nie wyjaśniał czemu wzrost w niektórych krajach jest wolniejszy mimo, że przyrost kapitału
rzeczowego jest większy.
Kapitał ludzki mierzyli jako nakłady na edukację ludzi w wieku 12-17 lat.
Wniosek: działania edukacyjne państwa – istotny czynnik pobudzania wzrostu produktu.
21.4. Teoria realnych cykli gospodarczych
-ekonomia neoklasyczna
-gospodarka nieustannie się zmienia, ale nie są to regularnie powtarzające się fluktuacje (cykle
koniunkturalne)
- nieregularnośc zmian wynika z szoków (impulsów z otoczenia wpływających na gospodarkę)
Np. SZOK INSTYTUCJONALNY – radykalna zmiana ustroju gospodarczego (Cassel)
Największe znaczenie: SZOKI PODAŻOWE (wywołane wprowadzeniem do gospodarki nowych
technologii i produktów, innowacji)
Wnioski:
- przebieg wzrostu jest nierównomierny (ek. Keynesowska, schumpeterowska)
- ale gdy nie ma szoków jest równomierny (obowiązuje prawo Saya)
Szok korzystny: ścieżka wzrostu (sayowska) przesuwa się do góry, szok niekorzystny – przesuwa się w
dół.
Recommended
