Istorija umetnosti je istraivanje istorijskog konteksta dela u odnosu na stvaraoce i periode u vizuelnim umetnostima. Shvatanje umetnosti, kroz istorijsku klasifikaciju u vizuelnim umetnostima, kao to su slikarstvo, vajarstvo, arhitektura i primenjene umetnosti (dekorativne i u novije vreme dizajn i fotografija), je glavni zadatak istorije umetnosti. Zaetak istorije umetnosti predstavlja delo ora Vazarija, ivoti slavnih slikara, vajara i arhitekata u kome je opisivao ivote umetnika, njihova dela i tehnike koje su koristili. Bio jeMikelanelov uenik. Vinkelman (Winkelman, Johann Joachim) (1717-1768.) se smatra zaetnikom istorije umetnosti kao discipline koju danas poznajemo. Veoma je bitno shvatiti period u kome je on iveo jer mi danas celokupnu istoriju umetnosti posmatramo kroz ablon koji je postavljen u XVIII veku. Istorijom umetnosti su se bavili i: Gete Didro Rigl Istoriar umetnosti prilikom procesa analize umetnikog dela, stvaraoca, ili perioda postavlja sebi dva osnovna zadatka: Prvi je pripisivanje odreenog umetnikog dela; studija autentinosti umetnikog dela; odreivanje perioda u stvaralakom razvoju umetnika ili kulturno-istorijskog perioda; uticaj na umetnost ili umetnike koji slede; sakupljanje biografskih podataka umetnika i dokumentacija o umetnikom delu. Drugi se zasniva na istorijskom istraivanju stila ili umetnikog jezika kojim se umetnik sluio, sa ire istorijske perspektive, a koja se sastoji od uporeivanja stila, perioda ili pravaca iz prolosti. Za istoriara je takoe veoma vana ikonografija (simboli, tema i znaenje), koja se moe nadi u delu, periodu, ili pravcu koji je predmet istraivanja. Umetnost Antike - Grka i Rim Helenizam (od grke rei helios koja znaava praoca Grka) je u istoriji umetnosti i kulturiepoha istonog sredozemlja i prednje Azije od osvajanja zapoeta 338. p. n. e.makedonskim vladarem Filipom II i njegovim sinom Aleksandrom Velikim i nastavljena je nastupajudim dravama (Makedonija sa Grkom, imperijom Seleukida, Ptolomeja, Baktrijsko carstvo, Pergamska imperija i dr.) sve do 30. p. n. e. i samovlade prvog rimskog cara Oktavijana Avgusta, do doba kada je poslednja helenistika drava izgubila samostalnost, Ptolomejski Egipat. Obrazovanje, umetnost, vrednosti i umetniki stilovistarih Grka primali su red naroda, i u isto vreme obogadivali domade tradicije. Helenizam se smatra znaajnim periodom antike kulture i umetnosti i u to doba se uticaji Grke ire daleko na istok gde su se u Aziji meali sa elementima orijentalnog sveta. Helenizam je pronikao u zemlje sredozemlja ne samo juno italijanske ved i na Kartaginu iRim. U to se vreme iri uticaj grkog jezika i pisma. Najvanija sedita helenistike kulture su;Aleksandrija Antiohija Pergam Efes Halikarnas Atina Rodos Arhitektura Razvija se arhitektura i graevinarstvo pre svega javnih zgrada, hramova i svetilita. Dolazi do slobodnijeg koridenja tradiocionalnih stilova grke arhitekture i po nekad kombinovanja stilova1

a naroito se primenjuje i usavrava korintski stil. Izvodili su se i graevine krunih oblika kao to je Zavetni spomenik Lizikrata u Ateni. U arhitekturi se razvija gradnja galerija,biblioteka i pogrebnih spomenika. Novi razvoj koji se karakterie impozantnodu i raznovrsnodu, se poto je sve u Aleksandriji u toku vremena nestalo, se nalazi u Pergamu (Zeusov hram iz 180. pne) u senatu u Miletu, u mauzoleju u Halikarnasu. [uredi]Vajarstvo Vajarstvo je mnogo raznovrsnije nego to je arhitektura. Nastajale su mnoge nage venerekoje su se inspirisale Praksitelovim delima. Skulptura se karakterie snanim pokretom i sloenih je oblika, kao Laokonova grupa (Vatikanski muzej, Rim), ili proeta snanim osedanjima kao Nike sa Samotrake (Luvr, Pariz). Nastaju i dela koje su odlivena u bronzi kao i manji radovi od terakote. [uredi]Slikarstvo Ved sa 4. vekom p. n. e. vazno slikarstvo se iscrpljuje. U vreme Aleksandra Velikog veliku slavu je dostigao Aples, ali nisu sauvana njegova dela koja su se izgubila tokom vremena. Sauvan je mozaik koji predstavlja Aleksandra Velikog u bici kod Isa. Slikarstvo helenistikog perioda je jako uticalo na rimsko slikarstvo i umetnost. [uredi]Literatura U literaturi je delom pronikao realistiki pristup to je primetno u helenistikoj komediji u kojoj nastupaju tipovi prostih ljudi i povedava se broj likova na sceni. U doba helenizma se razvija nauna literatura, poezija i nauka o jeziku. [uredi]Vidi jo Hram je tip objekta koji se koristi za religijske i duhovne aktivnosti kao to su molitve ili rtvovanje te za sline religijske procese. Hram je generalni arhitektonski izraz za molitvene objekte. [uredi]Istorija evropskih hramova U religijama drevne Evrope, hram je prvenstveno smatran kudom boga, a ne mestom za okupljanje vernika. Nastanak hrama se povezuje sa religijama koje imaju antropomorfna boanstva, pre svega sa starogrkom. Graevine koje su bile namenjene kultu su postojale i ukritsko-mikenskoj epohi, ali nije sigurno da su imale funkciju hrama. Najstarije grke graevine tog tipa datiraju iz 8. veka p. n. e. Bile su od drveta, a imale su statuu (u odaji koja se zvala naos ili cela) boga kome je hram posveden i rtvenik naspram ulaza. Najede su pravougaone graevine, usmerene od istoka ka zapadu, ali su poznati i drugi oblici, kao i veliine. Temelji (stereobat) su ukopavani u zemlju. esto se ispred naosa nalazi predvorje, pronaos, a iza manja prostorija za uvanje zavetnih darova (opistodom) ili koja slui zaproricanje (aditon). Manji hramovi imaju stubove (koji naleu na tzv. stilobat) na fasadi (prostilos) ili na svojim uim stranama (amfiprostilos), dok veliki, kameni hramovi od 6. veka p. n. e. u Grkoj, ali i nekim drugim mestima su okrueni stubovima (peripteros), koji su nekada i udvojeni (dipteros). Postojali su, ali ree i hramovi krune osnove (toloi), koji su ponekad takoe bili okrueni stubovima. Hram je graen od tesanika koji su spojeni metalnim klinovima, tako da su najnie postavljeni tesanici dvostruko vedi od ostalih. Krov je dvoslivan, sa zabatima na uim stranama. Oko hrama je osveden prostor, koji se naziva temenos i koji je ograen zidom. Rimskihramovi su graeni po uzoru na grke, ali i etrurske. Podizani su na visokom podijumu, za razliku od grkih, koji su podizani na niskom i stepenastom (krepis) i vrlo su retko bili okrueni stubovima. Etrurski hramovi nisu dovoljno2

poznati jer su bili graeni od drveta, ali utvreno je da su podizani na podijumu, imali pronaos i esto i tri cele. Da bi se drvo odralo, koristila se terakota. Krov je bio isti kao kod grkih hramova.[1][2] Iz Vikipedije, slobodne enciklopedije

Partenon, na Akropolju u Atini, u Grkoj. Grki hram (starogrki: , gr. ho nas, boravite, semantiki razliito od lat.templum, hram) je bio zdanje u kom su se uvale kultne statue u grkom svetilitu. Sam hram obino nije sluio za sprovoenje kultnih obiaja, poto su se rtvovanja i rituali posvedeni pojedinom boanstvu odigravali izvan njega. S druge strane, u njemu su se esto uvale ponude namenjene tom boanstvu. Grki hram je najvaniji i najrasprostranjeniji tip zgrade u grkoj arhitekturi. Uhelenistikim carstvima Jugozapadne Azije i Severne Afrike, zgrade podignute da zadovolje funkcije hrama su esto bile prilagoavane lokalnoj tradiciji. ak i u mestima u kojima je vidljiv grki uticaj, takva zdanja se obino ne smatraju grkim hramovima. Ovo vai za, na primer, grko-partijske i baktrijske hramove, ili za hramoveptolomejskog stila, koji slede egipatsku tradiciju. [uredi]Vidi jo Rimska umetnost imala je najvedi domet u periodu od 200. p. n. e. do 500.godine i dala je mnotvo umetnikih dela, ali nije dala nekih naroitih novina. Razvijala se od apeninskog poluostrva a zatim se sa rimskim osvajanjima proirila na ceo Mediteran i ceo poznati svet. Ova umetnost koja je prela naApeninsko poluostrvo dobila je odreene karakteristike i osobenosti i nije imala onaj oblik koji je bio u samom Rimu. Iako se rauna da su Rim osnovali Romul i Rem 773. p. n. e.- prava rimska umetnost se razvijala i see od 2.- 1. p. n. e. Rimljani su se oslobodili, postignuta su prava Rimljana a sa druge strane pojavili su se i zanati izanatlije, kao robovi dolazedi iz razliitih strana, donosili su sobom i odreene tradicije. U Rimu je dolo do razvoja umetnosti koja je koristila umetnost ranijihepoha prevashodno umetnost stare Grke. Prema legendi, grad Rim su osnovali brada Romul i Rem 21. aprila 753. p. n. e, ali arheoloki nalazi podravaju teoriju da je Rim iznikao iz seoskih naselja na brdu Palatin i na mestu bududeg rimskog Foruma, koji su se sjedinili u grad u VIII veku p. n. e. Taj grad se kasnije razvio u prestonicu Rimskog kraljevstva (kojim je neprekidno upravljalo sedam kraljeva, to je bilo u skladu sa tradicijom), Rimske republike (od 510. p. n. e, kojom je upravljao Senat) i konanoRimskog carstva (od 31. p. n. e, kojim je upravljao Car). Ovakav uspeh je zavisio od3

vojnih osvajanja, trgovake nadmodi i selektivne asimilacije susednih civilizacija, pre svega civilizacije Etruraca i Grka. Rimska dominacija se proirila na vedi deo Evrope i obale Sredozemnog mora, tako da je broj stanovnika narastao na iznad milion. Hiljadama godina Rim je bio politiki najznaajniji, najbogatiji i najvedi grad zapadnog sveta, a to je ostao i nakon propasti i podele Carstva, ak i kada je konano izgubio svoj prestoniki status u korist Milana i potom Ravene i bio nadmaen prestiom istone prestonice Konstantinopolja. [uredi]Pad Carstva i srednji vek Sa usponom ranog hridanstva rimski episkop je osim religioznog sve vie dobijao i politiki znaaj, postavi papa. Tako je Rim postao centar Katolike crkve. Nakon pljake Rima (410) od strane Alarika I i pada Rimskog carstva 476. godine, u Rimu su se smenjivalevizantijska uprava i pljakanja od strane germanskih varvara. U Srednjem veku broj stanovnika je smanjen na samo 20.000, a grad se sveo na grupu naseljenih zgrada koje su se nalazile izmeu velikih povrina ruevina i vegetacije. Rim je nominalno ostao deo Vizantijskog carstva sve do 752. godine kada su Langobardi konano unitili ravenski egzarhat koji je bio centar vizantijske snage u Italiji. Pipin Mali je 756. godine dao papi svetovnu jurisdikciju nad Rimom i okolnim oblastima i na taj nain je osnovana Papska drava. Rim je bio prestonica Papske drave sve do njegovog pripajanja Kraljevini Italiji 1870. Grad je postao glavno mesto hodoada u Srednjem veku i poprite borbe izmeu pape i Svetog rimskog carstva koju je zapoeo Karlo Veliki, koji je krunisan kao prvi car u Rimu na Boid, 800. godine, od strane pape Lea III. Osim kratkih perioda nezavisnosti u toku Srednjeg veka, Rim je zadrao status papske prestonice i svetog grada vekovima, ak i kada je sedite pape kratkotrajno izmeteno u Avinjon (1309-1337). Iako grad vie nije imao politike snage, to je tragino potvreno pustoenjem Rima 1527. godine od strane vojske Karla V, grad je cvetao kao sredite kulturne i umetnike aktivnosti u toku renesanse i baroka, a sve to pod pokroviteljstvom papske uprave. Romul (lat. Romulus) i Rem (lat. Remus) su, po rimskoj mitologiji brada blizanci, sinovi boga rata Marsa i vestalke Reje Silvije, osnivai Rima, a Romul je bio i prvi rimski kralj. [uredi]Mitologija Trojanski junak Eneja je posle pada Troje dugo lutao po svetu, i napokon je svoje utoite pronaao u Italiji, u Laciju, gde je osnovao grad Albu Longu. Posle smrti Eneja, Alba Longom su vladali njegovi potomci, a kada je na presto doao Enejev potomak Numitor, sa prestola ga je svrgnuo brat Amulije. Po preuzimanju prestola, Amulije je ubio Numitorovog sina, a njegovu kderku Rea Silviju poslao u hram boginje kudnog ognjita Veste. Amulije je Rea Silviju postavio za vestalku - svetenicuVeste, jer je znao da se vestalke ne smeju udavati, pa de Numitor ostati bez potomaka koji bi jednom mogli zatraiti pravo na presto Alba Longe. I mada je Rea Silvija bila svetenica u nju se zaljubio bog rata Mars, i ona mu je uskoro rodila blizance - Romula i Rema. Kada je kralj Amulije saznao ta se dogodilo, bojedi se da de mu brada, kada odrastu, oduzeti vlast, naredio je svome robu da blizance baci u rekuTibar. Romula i Rema je rob stavio u korpu i spustio u reku, ali je voda, korpu sa bradom izbacila na obalu reke, u podnoju Palatina, jednog od sedam breuljaka. U blizini obale je bila vuica Martia Marsova vuica koja je danas simbol grada Rima - i uvi pla dece dola je i nahranila ih je svojim mlekom.4

Nakon nekoga vremena pastir Faustul je, uvajudi svoja stada, prolazio pored pedine na brdu Palatinu iznad Tibra, i spazio gde vuica doji dva mala deaka. Priekao je da ih vuica nahrani, i da se udalji od pedine, a onda je uao i odneo deake u svoju kolibu. Aka Larencija, ena Faustula je odluila da ih usvoji jer oni nisu imali dece, i nazva ih Romul i Rem. Faustul ih je, uz pomod svoje ene Ake Larencije, odgojio, a da nije ni znao da su to sinovi boga Marsa i vestalke Reje Silvije, deaci kojima je sudbina odredila da buduosnivai grada Rima.[1] Kada su Romul i Rem odrasli, i saznali za sudbinu, otili su do kralja Amulija i svrgnula ga sa vlasti, tako to je Romul ubio kralja Amulija i vlast vratio svom dedi Numitoru. Posle nekog vremena Romulu i Remu se uinilo da je Alba Longa mali grad i odluili su da osnuju novi, vedi grad. Kada je trebalo da se odlue ko je taj koji de biti osniva grada, dogovorili su se, da onaj koji ugleda vie ptica, bude osniva novog grada, i time su odluku prepustili bogovima. Romul se popeo na breuljak Palatin, a Rem na Aventin, i bogovi tada odluie da Romul ugleda dvanaest, a Rem est ptica, pa je tako Romulu pripala ast da osnuje novi grad. On se tada prihvati pluga i zaora brazdu oko breuljka Palatina, da bi izbaenom zemljom iz brazde odredio zidine bududeg grada. Rem, videvi maleni zemljani zid, a zavidan na brata, preskoio je zid, a Romul, koji nije mogao podneti ponienje da bilo ko, pa i roeni brat nepozvan ue u jo nesagraen grad, potegnu oruje i ubije Rema, govoredi mu: Neka svako ovako proe ko pree moje zidove. Romul je, 21. aprila 753. godine pre nove ere [2], sam zavrio grad i dao mu ime Roma - Rim. Romul je postao prvi kralj grada Rome, i u to novo naselje primao je sve pastire iz okoline, lutalice, kao i izbeglice iz Lacija. [uredi]Napomene ^ Na rimskom breuljku Palatinu, danas se nalazi Faustulova koliba, u kojoj su navodno odrasli Romul i Rem. ^ Od te, 753. godine pre nove ere Rimljani raunaju vreme. Zna;ajna djela rimske arhitekture Terme, Hramovi, Pozorita, Trijumfalni lukovi, Rimske bazilike, Mostovi akvadukti viadukti tvrave ulica. Prvi mostovi su bili prvo primitivne klupe od drveta. Napredak u tehnologijama omogudio je gradnju drvenih mostova, ponekad na kamenim stubovima ili na obeenim klupama (Carstvo Inka). U Starom rimskom carstvu poznavali su svodove, i zahvaljujudi svodovima mogude je bilo graditi mostove od kamena. U blizini velikihgradova bili su graeni akvadukti i neki postoje do dananjih dana. Posle pada Rimskog carstva graevinari su nadovezali na rimske tradicije gradnje. Romanski mostovi su upravi izlazili iz naina i rimskih uzora. Nastupanje gotike i5

snanih carstava je unapredio gradnju mostova i mostovi su graeni sa vedim lukovima. Sa pojavom renesanse je dolo do vedih promena i stubovi su postali laki i mostovi su postali iri. Velike promene su nastale u doba industrijalizacije. Razvoj eljenice je zahtevao ove konstrukcije i one su morale da budu jeftinije i izdrljivije. U prvo vreme su se gradili drveni mostovi i vijadukti od kamena i opeka. Posle se sve vie koristilo liveno gvoe. Prvi most od gvoa je bio postavljen 1779. godine preko reke Severn u Engleskoj. Posle usavravanja elika mostovi se grade od elika. Velika tranja za mostovima od elika je dovela do prefabrikacije i do proizvodnje prefabrikovanih i standardizovanih delova i nosedih elinih elemenata koji se i danas upotrebljavaju u gradnji. U 19. i u 20. veku je izgradnja i razvoj elinih konstrukcija dobio i doao do faze kada se mogu graditi lanani mostovi i mostovi od elinih kablova i druge savremene konstrukcije velikih razmera. U 20. veku za konstrukciju mostova je bio odluujudi beton armirani beton i prednapregnuti beton. [uredi]Vrste strukture mostova Luni mostovi jedan od najstarijih vrsta mostova koji su izmeu ostalog gradili Rimljani za svoje akvedukte i vijadukte a od kojih mnogi postoje i dan-danas. Primer savremenog lunog mosta je Harbor brid u Sidneju. Gredni mostovi mostovi ije su grede poloene na stubove ili poduipirae. Ovi mostovi mogu imati raspon i do 300 m. Koriste se esto na autoputevima. Reetkasti mostovi mostovi koje podupiru reetke u obliku trougla. Grade se za premodavanje klisura, reka i drugih prepreka. Koriste se esto za eleznicu. Visei mostovi mostovi sastavljeni od gvozdenih lanaca i elinih ica. Imaju uglavnom dva elina stuba, od kojih svaki stoji na jednom stubu nosau. elini kablovi, koji se sastoje od hiljada ica, su privrdeni za eline stubove mosta i za put koji se nalazi ispod. Kablovi su glavni nosa saobradaja na mostu i puta, a kod nekih mostova su direktno vezani za potporne stubove. Mogu imati raspon od 1.200 m ili jo vedi i spadaju u najbezbednije mostove na svetu, kad su pravilno konstruisani. Neki poznati visedi mostovi su Storebelt u Danskoj, Bruklinski most, Golden gejt i Pon de Normandi. Konzolni mostovi imaju dva masivna konzolna potporna stuba sa obe strane mosta. Grede su privrdene za svaki potporni stub kao to je daska za skakanje privrdena za ivicu bazena, a spajaju se na sredini mosta vrstim graninikom. Konzolna konstrukcija mosta moe biti poeljna nad brzim rekama poto se stubovi postavljaju usred korita. Idealni su za teak saobradaj kao to je saobradaj teretnih vozila. Pokretni mostovi mogu se podizati ili okretati kako bi brodovima omogudili prolaz (primer londonski Tauer brid). [uredi]Neki uveni mostovi Rimske terme su bila javna kupatila u antikom Rimu. Vedina rimskih gradova je imala bar jednu takvu graevinu, koje su bile centar javnog ivota. Bogatiji Rimljani su ih obino posedivali svakog dana, dok su siromaniji jednom nedeljno. Odlazak u javno kupatilo u Starom Rimu, predstavljalo je isto zadovoljstvo kao i odlazak u pozorite ili na gladijatorske borbe. Posete kupatilu i priredbama su se u Rimupladale, ali su te cene bile skromne (za posetu kupatilu pladao se jedan kvadrans, dakle najmanji kovani novac koji je postojao). Svi ljudi su imali slobodan pristup na priredbu ili u kupatilo slobodni ljudi, robovi, ene, deca. Najvedi deo privatnog ivota provodio se na javnom mestu. Kupanje nije6

predstavljalo samo higijenu, nego sloeno zadovoljstvo, kao kod nas danas odlazak na plau. Ponekad su knjievnici u termama itali svoja dela, a retori svoje govore. Istraivanjima se ispostavilo da su terme na kraju postale ustanove za uivanje. Od helenistilog perioda njihova funkcija nije samo omoguditi higijenu, ved i iveti na poeljan nain. Najranija javna kupatila za koja se danas zna potiu iz Pompeje i sagraena su poetkom 1. veka p. n. e. U kupatilima je od tada postojalo i podzemno grejanje; vie nije bilo dovoljno grejati vodu u kadama i bazenu, nego je narodu ponuenprostor u kome je bilo toplo. U to vreme, bez obzira na zimu, ljudi su u kudama iveli u kaputu kao i u kudi. Sirotinja je dolazila da za koju paru ostane satima okruena raskoi koju joj je darovala vlast, car ili neka druga ugledna linost. Pored sloenih instalacija za toplu i hladnu vodu, postojala su etalita i tereni za sport i igru. Za ene su postojala posebna javna kupatila. Inae u Rimu nije bilo bogate kude u kojoj kupatilo ne zauzima vie naroito ureenih prostorija, s grejanjem ispod poda. Nije bilo varoi bez barem jednog javnog kupatila, a ni bez vodovoda, koji snabdeva vodom kupatilo i javne esme. Ono to pokazuje koliko su Rimljani voleli javna kupatila je to to je Ciceron rekao da je gong koji je svakoga dana najavljivao otvaranje javnih kupatila bio slai uhu od glasa nekogfilozofa u koli. Pozorite je dramska umetnost koja se obino izvodi po scenariju i u kojoj je akcija detaljno planirana u cilju stvaranja koherentnog dramskog doivljaja. Pozornica za izvoenje pozorinog komada je obino u unutranjosti zgrade izgraene u tu svrhu, ali takoe i pod otvorenim nebom. Pozornica na kojoj de se izvoditi pozorini komad se unaprijed detaljno priprema, kako bi svaki njen dio bio u slubi impresije koja se eli prouzrokovati kod publike. Gluma je osnovni elemenat u pozorinom delu, a ine je gest, pokret i govor. Pozorite je mesto gde se odvija interakcija izmeu izvoaa pozorinog komada i publike. Za razliku od umetnosti kao to su slikarstvo, film,skulptura, itd., koje poseduju svoju materijalnu formu nezavisno od vremena i prostora, pozorite je usko vezano za prostor i vreme u kojem se izvodi odreeni pozorini komad, kao i za interakciju sa publikom. [uredi]Spoljanje veze Tvrava (utvrda, utvrenje, hisar) je oblik vojne graevine sa stalnom vojnom postavom, sa prevashodno odbrambrenim i zatitnim zadatkom, koju karakterie sistem kula i jakih bedema. Graene su na teko pristupanim mestima, tako da im se moglo pridi samo sa jedne strane, dok su ih sa drugih uvale prirodne prepreke poput stena ili reka. Istorijski razvoj fortifikacione arhitekture Najstariji primeri gradova utvrivanja nekog mesta zabeleeni su jo u kasnom neolitu pre vie od 7.000. godine p. n. e. kada su nastajali prvi gradovi i kada su ljudi okruivali naselja podignuta na uzviicama anevima i bedemima od drvenog kolja. U Egiptu su nastali prvi gradovi od kamena na reci Nil kao i u Mesopotamiji na Tigrisu i Eufratu a Antike civilizacije su poele da svoje gradove zatiduju visokim kamenim bedemima (Antike tvrave), ali tvrave svoj vrhunac dostiu u srednjem veku (Srednjevekovne tvrave) u vreme kada jo nije bila u upotrebi eksplozivna municija i kada su tvrave sa svojim zidovima kulama i bedemima mogle i pruale zatitu od neprijatelja. Tvrave se prema nainu gradnje mogu podeliti na: Privremena utvrde, koje podie vojska tokom pohoda (najede nodu) da bi se zatitila tzv. utvreni logor.7

Poluprivremene utvrde, koje podie vojska tokom pohoda da bi zatitila odreeno mesto ili ojaala svoj poloaj za predstojedi sukob sa neprijateljem. Stalne utvrde, koje se podiu sa ciljem trajne zatite odreene oblasti, trga, rudnika, raskrda ili kakvog drugog strateki vanog mesta. odnosno prema materijalu koji je koriden na: Drvene tvrave, koje su podignute od drvenog kolja ili trupaca tzv. palisade. Kamene tvrave, koje su vedim delom podignute od vrstog materijala koji ne gori (kamen, cigla, ...). [uredi]Podela prema nameni U politikom smislu Rim je promenio tri ustrojstva: 1. Rimsko Kraljevstvo od 9. veka p. n. e. do 509. p. n. e. 2. Rimska republika od 509. p. n. e. do 27. p. n. e. 3. Rimsko carstvo od 27. p. n. e. do 395. odnosno do 476. godine Rimsko carstvo, na vrhuncu svoje modi (za cara Hadrijana), se prostiralo od severne Engleske i Rajne do ivica Afrike pustinje, i od zapadne obalePirinejskog poluostrva pa do Crvenog mora i Mesopotamije. "Najveda graevina Rimljana bila je njihova drava." Ta vrsta politika tvorevina od skromnog saveza lacijskih plemena seoskog porekla postaje sila koja de sebi sjediniti Etrurce i dovesti do ujedinjenja Italije, snaga koja de pobediti u suparnitvu s punskom Kartaginom, osiguravajudi Rimu prevlast naSredozemlju, velika tvorevina koja de u Evropi, Aziji i Africi prekriti celokupno podruje zapadne civilizacije. Na tom podruju Rim uspostavlja svoju civilizaciju zasnovanu na osebujnoj meavini samovlade i demokratije. Stoga, nije udo to svet obuzet praktinim potrebama (politike, vojne, ekonomske, organizacijske, finansijske...) i u umetnosti daje praktini peat. Tako de jedna od glavnih osobina rimske umetnosti biti tenja ka velianstvenodu kao znamenjem modi, dakle impozantnost i vrstina ispred elegancije i ljupkosti, umetnost koja se bavi potrebama velikog mnotva. Upravo zato graditeljska i arhitektonska dela svojom originalnodu i monumentalnodu uveliko zasenjavaju ona u skulpturi i slikarstvu. [uredi]Izvori rimske umetnosti Predrimske civilizacije Italije u razdoblju kraljevstva uveliko utiu na razvoj umetnosti Rima. Od 3. veka p. n. e. Etrurski gradovi padaju pod vlast Rima koji preuzima i razvija etrursku kulturu. U kasnijem razdoblju republike rimljani vremenski produavaju i prostorno ire grku umetnost. Grka umetnost je svoj uticaj na rimske narode prvo vrila iz brojnih grkih kolonija na Italijanskom tlu. Taj uticaj je bio jak iako su Rimljani imali zakon protiv preterane javne potronje i line raskoi. Od 339. p. n. e. kada su se reili sukobi patricija i plebejaca, nastalo je drutvo koje je bez obzira na porodino poreklo poelo da umetnost shvata kao znak drutvenog statusa. Za vrijeme Aleksandra Velikog (334.-323. p. n. e.) nastaje oponaanje klasinog i helenistikog grkog stila. To se pojaalo trgovinom i ratovima, putem kojih su u Rim stizala predivna umetnika dela (osvajanje Sirakuze, 212. p. n. e.) i nastala je kolekcionarska strast za grkim umetninama. ak je vedina umetnika koja je radila u Rimu za vreme Republike (509.-27. p. n. e.), i do kraja carstva (27. p. n. e. 395. godine) bili su poreklom iz Grke. Oni na svoje kopije nisu potpisivali svoja imena nego imena originalnih umetnika po ijim je originalima kopija i nastala.8

Neki naunici idu toliko daleko da tvrde kako "rimski stil" ne postoji, ved samo rimska tema grkog stila. Ako uzmemo u obzir da jegrka umetnost tada bila u procesu opadanja usled infiltracije drugih ne-grkih uticaja, i da je rimsko carstvo bilo kosmopolitsko drutvo koje je vrlo brzo apsorbiralo razne uticaje pod zajedniki naslov jedne prestonice Rima. Pri tom upijanju uticaja imalo je veliku toleranciju prema tuim tradicijama i usklaivala ih je i prilagoavala rimskim propisima i pravilima. Dakle, Rimljani su nametali svoje zakone i vlast, ali su bili otvoreni prema umetnosti, kulturi i obiajima potinjenih naroda (to je pridonosilo vrstom jedinstvu drutva, otvorenom i raznolikom u isto vreme). Odtuda je rimska umetnost, kao takva, prirodan i opravdan nastavak grke umetnosti. [uredi]Karakteristike rimske umetnosti O rimskoj umetnosti se obino govori kao o umetnosti jednog naroda, ali u toku proirenja teritorija pod rimskom vladu u redove Rimskih graana primani su i pripadnici drugih naroda. Tako su u rimskim kolonijama iveli mnogi rimski graani koji su taj naslov stekli sluedi u rimskoj vojsci. Svoj najvedi sjaj, rimska umetnost, je dosegla u doba Carstva. Bila je to aristokratska i oficialna umetnost; luksuz za bogatae, ili oznaka rimske dominacije.

Friz sa Konstantinovog slavoluka, 313.-315. g. u Rimu. Primer kasno-antike umetnosti. U rimskoj umetnosti postoje dvije faze: klasina rimska umetnost (1. vek p. n. e. - 2. veka) kasno-antika umetnost (3. - 5. veka) U prvoj fazi vrede sva pravila koja su ustvrdili jo Grci. U 3. veku. nakon drutvene i privredne krize Carstva uslijed pre-glomaznosti teko odrivog Carstva i robovlasnikog sustava, Carstvo je podeljeno na vie-manje samostalne provincije, a u 4. veku su opet ujedinjene zajednikom religijom hrdanstvom koje je ukinulo rimski pluralizam. Moemo prepoznati previranja i uticaje tih kriza kroz promene u umetnikom izrazu. Samostalnost rimskog skulpture i slikarstva se moe dovesti u pitanje, ali rimska arhitektura je stvaralaki podvig velikih razmera koji rui svaku sumnju u njenu bitnost. Pre od arhitekture, Rimljani su bili poznati graevinari. Iza njih su ostali brojni mostovi, brane,kanali, poploani putevi i uopte brojna ininjerska remekdela koja su bila rasejana po celom Rimskom carstvu. Prvi put, Via Appia iz 312. p. n. e. protezala se 300 km. od Rima do Kapue; kasnije su Rimljani poploali do 5000 000 km. puta i oko 1500 urbanizovanih gradova. Rimski grad bi rastao unutar utvrde (castruma), oko centralnih ulica koje su se sekle na sredini (cardo i decumanus) to je predstavljalo oblik urbanizacije koja nije postojala kod grkih kolonija, zatim bi se gradilo izvan zidina (suburbium) (npr. Split okoDioklecijanove palate) itd. U grad bi se uveo vodovod (akvadukt) i kanalizacija (rimskaCloaca maxima i dan danas, nakon 2500 godina, slui svojoj svrsi).

9

Urbanizacija bi se nastavljala i izvan grada gde su zemljane parcele bivale podeljene u pravilne kvadrate agera (400 x 400 m.) i obino darivane rimskim veteranima. Osnova dananje agrarne organizacije poljoprivrednih, agronomskih dobara. Rimska civilizacija donela je novinu vezanu za grad, ta novina je trg (forum) kao organizovana i urbanizirana celina. Taj glavni gradski prostor je sa svih strana bio okruen javnim objektima i hramovima koji kao pojedinani objekti nisu bitni nego znaaj dobivaju uklopivi se u celi kompleks i inedi forum. Na vrhuncu carstva grad Rim je imao vie foruma. Forum nije imao iskljuivo slubene funkcije nego i trgovake, pa je najvedi "Forum Romanum" (graen od 5. veka p. n. e. do 3. veka) pored ostalih javnih objekata imao i 2 reda prodavnica. Njega ini nekoliko trgova sa zajednikom glavnom osovinom, a svaki je okruen zgradama razliitih funkcija vezanih za javni ivot (bazilikama) i rasporeenim sasvim slobodno. Upravo te zgrade svojim volumenima odreuju raznolike, manje ili vede prostore trgove. Na njemu se nalazila i govornica (24 m.), prolazio je kroz njega "sveti put" koji je sluio za procesije. Dugo su se na forumima odigravale i gladijatorske igre, sve dok Rimljani nisu stvorili prostor amfiteatra samo za tu svrhu. [uredi]Rimska arhitektura rhitektura antikog Rima izrasla je iz preistorijskog razvoja gradnje na Apeninskom poluostrvu kao i uticaja grke arhitekture i orijentalnih kultura. to se tie arhitekture u Rimskoj umetnosti pojavljuje se jedno drugaije shvatanje prostora ikonstrukcije, za razliku od shvatanja hramova kao plastike, pojavljuje se shvatanje koje ne zatvara ved pokriva prostori statinost jeste jedna nova karakteristika. Bazilikarni oblik jeste takoe karakteristika za rimsku arhitekturu (bazilika). Od 2. veka p. n. e. u rimskoj arhitekturi se upotrebljava beton. U beton se moe umeati kameni lake ga je oblikovati. Tako su izgraeni mnogi objekti a elementi luka i kupola koje on omogudava su postali karakteristika rimske arhitekture. Za razliku od grke arhitekture znaaj rimske arhitekture je u zidovima koji su konstruktivni elementi dok se stubovi nalaze uputeni u zidove u vidu pilastera i u kupoli. Pod snanim uticajam Grke upotrebljavali su se i stilski stupovi (dorski stil jonski stil i korintski stil) no oni su bili samo dodani elementima zidnih konstrukcija koji su se gradili kao nosedi elementi a zgrade su ogromnih dimenzija po pravilu se grade od opeka u malteru a na povrini se upotrebljava kamen koji se donosi iz Azije i Afrike. Poto su bili zaljubljeni u sjaj i rasko to se ogledalo u unutranjem prostoru. Po konstruktivnoj i umetnikoj strani razvoj rimske umetnosti se zavrava tek u 6. veku. Uticaj rimske arhitekture na okolne zemlje bio je ogroman. Uzimajudi grke elemente Rimljani su stekli preduslove za monumentalnost, te sasvim nove pojmove kao to je luk i svod bez kojih ne bi postojala arhitektura zapada. Razvoj arhitekture od samih poetaka odraava specifino rimski karakter i rimski nain privatnog i javnog ivota, tako da su svi elementi pozajmljeni od Etruraca i Grka, ubrzo dobili nesumnjivo rimsko obiljeje. To se na prvi pogled vidi na raznovrsnim tipovimarimskih hramova bazilikalnog, krunog ili osmougaonog oblika, rimskih kuda i palata, samostalnih (domus) ili grupisanih u blokove (insula), carskih palata - velianstvenih po razmerama, pozoritima, amfiteatrima, hipodromima i javnim kupatilima (Termama).10

Rimljani su shvatili etrurski polukruni luk i koristili sve njegove sposobnosti (do 16 m.). Reanjem lukova u istom smeru dobiva se obliasti svod (do 20 m). Ukrtanje dvaju obliastih svodova pod uglom od 90 stvara se krstati svod (30x30 m.). Rotacijom polukrunog luka za 360 stvara se kupola (najpoznatija je Hadrijanova kupolaPanteona, 43,60 m.). Sve ove rimske konstrukcije izvedene su zahvaljujudi jednom od najvedih dostignuda rimske civilizacije, a to je cement (cementum, oko 4.vek pne.). Arhitektonska dela koja su poivala upravo na konstrukciji luka bili su rimski akvadukti. Jedan od najlepih primera je Pont du Gard (Francuska), 19. p. n. e. sa duinom od 269 m. Njegove jasne i iste linije koje premoduju iroku dolinu ne govore samo o graditeljskoj sposobnosti Rimljana, nego i trajnom osjedaju za red koji je bio vena inspiracija. Tako se prirodan tok vode simulira usitnjenim ritmiziranjem najmanjih lukova na tredem horizontalnom pojasu akvadukta. Rekonstrukcija Konstantinove (prvotno Maksencijeve) bazilike, u Rimu, bila je oko 310. 320. godine. To je jedna od prvih trobrodnih graevina iji je glavni, tj. sredinji, brod bio vii od ostala dva, ime se dobio dodatni prostor za prozore. Ovakav tip bazilike je bio sigurno pun svetlosti i od tada ovakav tip osvetljenja nazivamo bazilikalno osvetljenje. Ovakvu konstrukciju demo nadi u mnogim kasnijim graevinama, od crkvi do eljeznikih stanica. Rimljani trg okruuju graevinama koje su raene iskljuivo zbog potrebe za velikim natkrivenim prostorom Bazilike, to su jednostavno pokrivene hale iji krov dre dva reda stupova. Tu su se skupljali svi koji su imali posla na forumu u vreme vrudina i kia. Bazilika je pravougaonog oblika, a kasnije su u njoj radili sudovi, trnice, sastanci i dr. Osnovu ove longitudinalne graevine de preuzeti hridanstvo za oblik svoje sakralne bazilike, koja mora biti izduena i podeljena na 3 broda. Stambene zgrade su bile samostalne kude (domus), stambena zgrada viespratnica (cenacule) ili stambeni blokovi (insulae =ostrva) koje su obino imale 4 sprata, a neretko i do deset spratova. Domusi u Rimu su bile raskone, ali i funkcionalne stambene kude. Obino su se sastojale od brojnih kvadratnih prostorija raznih namena koje su bile orijentisane prema sredinjem otvorenom dvoritu sa bazenom, etrurskog porekla atriju. Takvim se rasporedom rimska kuda izolirala od ulice i okolnih kuda, ali su prostor, svetlost i zelenilo prisutni u samom njenom sreditu. Takva je i Vila Misterija s kraja 2. veka p. n. e. iz Pompeja. U carske palate ak uvode i podno grejanje (hipocastum), kao u Vespazijanovoj vili. Terme su bila velika zajednika kupatila s uglavnom slinim osnovnim rasporedom prostorija. Sastojale su se od kupaonica sa toplom vodom, kupaonica sa hladnom vodom, prostorija za masau, prostorija sa toplim vazduhom, parne kupaonica, vestibila, prostora za razgovor, sobe za vebu, pa ak i itaonice. Uz terme su bili vrtovi, terase, biblioteke, pa su terme zapravo predstavljale jedan od centara drutvenog ivota. Kompleksi osnova rimskih termi su ujedno najkomplikovaniji i najuspjeniji primeri rimskog napretka. Iznenauje injenica da su od svih monumentalnih rimskih graevina, upravo terme bile najvedi samostalni objekti. Najvede rimske terme suKarakaline terme, graene od 212. do 223. Bili su to ogromni prostori nadsvoeni svodovima u rasponima od 25 m, bogato ukraeni mozaicima, tukaturama, i posebno novim razigranim arhitektonskim elementima koji se mogu videti iz sloene osnove. to se tie pozorita (teatar), Rimljani grade zatvoreni kompleks po uzoru na grko pozorite, ali s razlikom toskena prelazi u prvi plan, a u orkestrisede rimski dostojanstvenici. Rimska11

pozorita se uveliko razlikuju od grkih, pre svega u tome to su Grciiskoritavali prirodnu padinu brega za pravljenje mesta za sedenje, dok su Rimljani gradili sedalita kao posebnu graevinu koju su nastavljali i iza skene (scene) zatvarali dinamiziranim zidnim platnom. No, amfiteatar je isto rimska tvorevina koja jednostavno spaja dva pozorita u eliptian objekat za zabavu (Koloseum 50 000 mesta za sedenje). Slavoluci su osobiti arhitektonski oblik koji su izmislili Rimljani. Oni su bili monumentalni arkadni spomenici podignuti u ast pobeda imperatora ili velikih vojskovoa, obino su oznaavali kraj ulice i poetak foruma. U poetku su podizani u ast vojnih pobeda i trijumfalnih doeka, kako bi vojskovoa mogao s pobednikom vojskom kroz trijumfalni luk ujahati u grad. Najede su sa jednim ili tri zasvoena prolaza, ukraena stupovima ili polustupovima koji stoje na visokoj bazi. Ukraeni su brojnim reljefima koji su i bitni kod slavoluka. Najpoznatiji slavoluci su u Rimu: Titov slavoluk, Slavoluk Septimija Severa i Konstantinov slavoluk, i u Francuskoj u Nimesu. [uredi]Skulptura Vajarstvo se razvijalo od 6. veka p. n. e. pod uticajem Etruraca a posle od 3. veka p. n. e. i Grka. U svim dobima je prisutan portret koji tei za realizmom. Znaajne su biste Cezara iCicerona. Prisutni su i reljefi koji slave istorijske linosti i dogaaje iz doba Augusta, kao i reljefi na Titovom luku, na Trajanovim stupovima kao i Marka Aurelija. Reljefno su ukraavanisagkofazi koji simbolizuju posmrtni ivot. Iz sitne plastike na ceni su reljefi na slonovai kao i gvozdenom posuu. Poeci rimske skulpture oslanjaju se na etrursku skulpturu ili su doslovna kopija grkih majstora u mermeru. Dok su u klasinoj Grkoj interesi bili usredsreeni na traenje, oblikovanje opteg, idealnog ljudskog lika, u rimskoj je umetnosti akcent na prikazivanju pojedinanog i karakteristinog. To najbolje dolazi do izraaja u mnotvu portreta rimskih graana (14 000 skulptura). Na tim portretima se postiu meki prelazi svetla i senke mekanom obradom povrine.Karakterizacija ponekad ide do potpune naturalizacije, kao kod Portreta Rimljanina iz 1. veka p. n. e. Jedinstveni su i rimski reljefi koji su obino bivali vezani za zavjetne objekte, sarkofage,trijumfalne stupove ili slavoluke. Ara Pacis Augustae (13. p. n. e. - 9. godine.) je zavetni objekat koji je car August dao napraviti i najire izraava carsku koncepciju portreta. Na figurama prevladava realistiki naglasak bez insistiranja na pojedinostima, samo jednostavan ritam nabora koji su pokrenuti sveanim hodom. Najbolji reljefi se nalaze na Titovom slavoluku iz 81. godine, a predstavljaju osvajanje i razaranje Jeruzalima. Dojam prostornosti na ovim rimskim reljefima postie se kombinacijom visokog reljefa u prvom i plitkoga u drugom planu. Trajanov stup, Rim, 106. 113. godine mermer, visina trake reljefa oko 1,27 m. Je najpoznatiji trijumfalni stup u Rimu Trajanov stup visok je 38 m, (106. - 113.) podignut u spomen Trajanovih osvajanja Dakije. On je ukraen od baze do vrha narativnim reljefima koji u vidu spiralne trake obavijaju stup i u plitkom reljefu prikazuju pobedonosni rat protiv Daana. Na pretrpanom reljefu postignuta je zavidna karakternost, ak i u portretu svakog lika, bogata igra svjetlosti i senke i mnogostruki prostorni planovi. Unutar stupa nalazi se stepenite, a na vrhu tog stepenita se nalazila skulptura Trajana (danas Sv. Petra).12

Jedini sauvani konjaniki spomenik je onaj Marka Aurelija, rimskog cara, filozofa i pesnika (161. - 180.). Na ovoj bronanoj skulpturi veliki oblici su sitnim detaljima spojeni na krajnje prirodan nain. Ovo delo bilo je uzor velikim konjanikim skulpturama renesanse (Donatelo i Andrea del Verokio). Kada Rimsko carstvo zapada u krizu, u 3. veku umetnici na kasnim portretima iskazuju svojevrsnu krizu, tako oni izgledaju mistino. Rimski portret se sve vie udaljava od objektivne slike stvarnog, a postaje sve vie vidljivi simbol duhovne linosti. Tako portret caraKonstantina Velikog, imperatora koji de priznati hrdanstvo i time, na izvesno vreme, doprinieti stabilnosti i jedinstvu Rima, je nezgrapan u razmerama i proporcijama, grub i neprecizan u pojedinostima i izrazito ukoena pogleda (kao da eli redi kako vidi sve i svakoga) - vie uopten portret cara nego njegov realistian prikaz. Ogromne oi, masivno, nepokretno lice, ne govore nam mnogo o Konstantinovom stvarnom izgledu, ali nam govore veoma mnogo o tome kako je on gledao na sebe i svoje zvanje. Jedna od vanijih promena u kasnoantikim reljefima, u odnosu na klasine, jeste gubitak osjedaja za prostor i dubinu. [uredi]Slikarstvo U slikarstvu moemo pratiti iste tendencije kao i u arhitekturi i u vajarstvu. Slikarstvo je bilo pod snanim uticajem grkog slikarstva. Tu se javlja oblik zidnog slikarstva koje ukraava unutranje zidove na profanim objektima, privatnih zgrada i vila. Primeri su u Pompejima, Herkulanumui Rimu. Naroita panja se poklanja oima. Tenja ka naturalizmu, detalju i interes za perspektivu su izraeni a to se tie tehnike naroito se razvila pored freski i mozaik, tehnika koja je prisutna u svim umetnostima a naroito se razvijala u Vizantiji. Mozaik je u Rimskoj umetnosti imao veliki znaaj i preovlaivao je nad slikom. Motivi su birani iz lova, moreplovstva, pojavljuju se i vedute pa iprikazi vrtova, mitoloke figure a u malim spavadim sobama nisu nedostajale ni erotske scene.Perspektiva se takoe pojavljuje i nastojanje da se prikae ta je blie i ta je dalje za razliku odegipatskih shvatanja koje se karakterie prikazima po vanosti. Grci nisu poklanjali naroitu panju izradi stakla ved su vie radili na izradi keramike, meutim u Rimskoj umetnosti se izradi stakla poklanja naroita panja i u 1. veku rasprostranjana je bila i upotreba i providnog stakla kao i stakla bojenog a vrhunac predstavlja i upotreba tzv. diatreta to je u stvari vaza od stakla izraena duvanjem i prevuena mreom od stakla. Prilikom ukraavanja se kombinuje i gravirani kamen. Izrada nakita takoe je rasprostranjena, u prvo vreme nakit je jednostavniji nego u Grkoj no vremenom postaje vrlo komplikovan i na kraju i upadljiv- poznat je i gravirani nakit. U pozno doba se javljaju uticaji aleksandrijskog portretnog slikarstva i egipatski mozaici. Bitka kod Isa Aleksandra i Perzijanaca, mozaik, kopija helenistikog originala iz 315. p. n. e. Pompeji, 2,7 x 5,1 m. Arheoloki muzej,Napulj je slika koja pokazuje izvesnu kolekcionarsku strast Starih Rimljana koju su oni gajili za sve to je poreklom iz Antike Grke. Izuzetno veliki i tehniki savren podni mozaik ipak nema onu bitnu karakteristiku svakog umetnikog dela originalnost. Rimsko slikarstvo sauvano je u manjoj meri u Rimu, a ponajvie u Pompejima i Herkulanumu stradalim u prirodnoj katastrofi vulkanaVezuva i "konzerviranima" u pepelu. Slikarstvo se verovatno oslanjalo na helenistiko slikarstvo, iako od helenistikog slikarstva nije ostalo gotovo nikakvih tragova. Ipak, jedan veliki mozaik prikazuje helenistiki motiv "Bitka kod Isa" gde Aleksandar Veliki pokorava perzijskog cara Darija. To je velianstveni13

prizor potenciran snanim pokretima ljudskog mnotva; oblici su modelirani senkama, a prostorna reenja poznaju smela skradenja. Mnoge imudne, pa i one ne tako imudne, graanske kude bile su ukraavane zidnim slikama (freskama). Prvo te freske pokuavaju prikazati iluzionistikuarhitektonsku perspektivu sa iluzijom mermernih ploa i dekorativnih stupovakoji uokviruju neobine poglede na povrinske ili iluzionistike pejzae (od 2. veka p. n. e. do prve polovice 1. veka p. n. e.), no iako prelepih dometa, ta perspektiva je neveta, a pokatkad i inverzna. Kasnije nestaje arhitektonskih okvira, a slike su slikane s velikom prirodnom uverljivodu. Iz druge polovice 1. veka p. n. e. je i veliki friz u Vili misterija uPompejima. Na uskoj povrini zelenog poda, a ispred crvene pozadine, koja je okomitim crnim prugama podeljena na manja polja, nalazi se niz prizora iz nama nepoznatog obreda. Tela u elegantnim pozama i raskone draperije oslikane su sa dotad nepoznatom modelacijom i realizmom, umenost koja de se brzo zaboraviti dok se ponovno ne otkrije u renesansi. Portreti su u rimskom slikarstvu bili veoma retki (za razliku od skulptura), a najlepi su primeri iz Fajuma u donjem Egiptu. Oni su slikani enkaustikom na drvenim ploama, veoma tekom tehnikom koja zahteva brzo slikanje, te zbog toga slike odiu izrazitom sveinom, a kako su imali ulogu grobnog priloga (iz staro-egipatske tradicije) savreno su odgovarali da prikau ivotnost portretiranog. Ti najstariji ouvani portreti su sauvani zahvaljujudi prastarom egipatskom obiaju da se portret preminuloga privrsti za njegovo mumificirano telo. Oni su ouvani jasnih i sveih boja zato to su raeni u veoma trajnoj tehnici enkaustike koja se sastoji u boji rastopljenoj u toplom vosku. Ova tehnika je dozvoljavala slikanje od neprozirnih i gustih sve do prozirnih namaza.

14