JU „II Srednja škola“ CazinVrsta škole : Poslovno pravni tehničar

MATURSKI RADTEMA: Politika asortimana

Mentor : Učenik : Beširević Mirela Družanović Haris Cazin,maj,2013.godina

Sadržaj:

1. UVOD..................................................................................................................................................3

2. Pojam asortimana...............................................................................................................................5

2.1 Prometne usluge u politici asortimana.........................................................................................6

2.2 Dinamika i životni ciklus asortimana.............................................................................................7

2.3 Životni ciklus proizvoida u asortimanu.........................................................................................8

2.4 Strategija asortimana...................................................................................................................8

2.5 Kvalitet robe...............................................................................................................................10

2.6 Rizici u asortimanu.....................................................................................................................12

2.7 Klasifikacija roba u asortimanu...................................................................................................14

2.8 Funkcija zaliha u asortimanu......................................................................................................16

2.9 Oblici zaliha robe........................................................................................................................16

2.10 Obnavljanje zaliha....................................................................................................................18

3. Zaključak...........................................................................................................................................19

4. Literatura..........................................................................................................................................20

2

1. UVOD

Termin „asortiman“ upotrebljava se često u različitim značenjima, ne samo u praksi nego i u ekonomskoj teoriji. Sa stanovišta proizvođača proizvodni program i asortiman mogu biti identični pojmovi ako se misli na varijacije određenog proizoda. Prema tome, proizvodni subjekat ima asortiman ako u procesu proizvodnje oblikuje više varijanti istog proizvoda.U tom smislu proizvođač uglja govori o asortimanu uglja ( komad, kocka, orah i sitni ugalj),kao i proizvođač televizora o svom asortimanu ( prema veličini ekrana). Dakle, proizvodne organizacije koriste pojam „asortiman“ za više verzija istog proizvoda. Sa stanovišta posrednika u robnom prometu prodajni program prometne organizacije se naziva „asortiman trgovine“. Prodajni program trgovinske organizacije predstavlja asortiman, koji je „sastavljen od određene količine robe raznih grupa i robnih vrsta po artiklima koji služe podmirivanju različitih potreba“. Prema ovoj definiciji „robne grupe sačinjavaju srodni artikli po sirovini ili namjeni, a robne vrste se među sobom razlikuju po količini pakovanja, po veličini, po bojama i dezenima i slično“. Proizvođač je po pravilu je kreator usluga i na eksluzivnoj osnovi može ih transferirati preko posrednika na potrošača, odnosno korisnika robe. Kupac se javlja kao nabavljač na prodajnom mjestu posrednika, dakle kupac se suočava sa prodajnim linijama posrednika. Na prodajnom mjestu može biti zastupljena jedna ili više prodajnih linija proizvoda koji su namjenjeni različitim potrebama potrošača. Što je veći broj prodajnih linija, to imamo veću širinu asortimana. Asortiman može biti dubok i plitak sa više ili manje selekcionih faktora u jednoj prodajnoj liniji. Selekcioni faktori su elementi koji čine proizvod specijalno podobnim za određenu svrhu i uslove kod potrošača. Asortiman može biti širok i uzak, sa više ili manje prodajnih linija u programu plasmana jednog prodajnog mjesta. Asortiman je gust ili visoko konzistentan ako su prodajne linije sastavljene od proizvoda koji zadovoljavaju iste potrebe potrošača. Ako se u projektovanju prodajnih linija primjenjuje kriterij proizodne klase, postiže se visoka konzistentnost asortimana. U istoj prodajnoj liniji mogu se naći artikli s različitim cijenama. Različite cijene su izraz različitog kvaliteta svakog artikla namjenjenog istoj potrebi potrošača. Na dimenzije prodajnog asortimana utjecajne su dvije grupe faktora :

1. Eksterni faktori koji djeluju iz okruženja na privredni subjekt koji formira prodajni asortiman

2. Interni faktori koji djeluju u organizaciji privrednog subjekta.

Proizvod namjenjen potrošnji doživljava četiri faze životnog ciklusa u sferi prometa : 1. Uvođenje,2. Rast,3. Sazrijevanje,4. Izbacivanje.

3

U politici proizvoda proizvodne organizacije glavninu proizvodnog programa treba da sačinjavaju proizvodi u fazi sazrijevanja. Održavanje dominantnog asortimana u prometnoj organizaciji mora se vršiti za glavne konvencionalne robe sa kratkim potrošačkim ciklusom. Prodajni program promete organizacije može se sastojati iz više predmetnih klasa, program se može razlikovati primjenom jedne ili više prodajnih metoda, u ovisnosti od uslova koji pogoduju primjeni svake metode posebno. Prodajni program može imati veću ili manju konzistentnost produktnih klasa. Konzistentne su naprimjer, potrebe porodične ishrane i opremanje kuhinje, potrebe utoku odmora i rekreacije itd. Izbor asortimana unutar prodajnog programa zauzima centralno mjesto u marketing miksu trgovinske organizacije, jer se po odabranom asortimanu projektuje metod prodaje i vrši izbor metode prodaje, a zatim vrši izbor podobne lokacije.U izboru asortimana mogu se primjeniti dvije osnovne strategije :

1. Strategija diverzifikacije 2. Strategija specijalizacije

Svi učesnici u robnom prometu : potrošač, distributer i proizvođač zainteresirani su u većoj ili manjoj mjeri za kvalitet robi, odnosno za različite elemente kvaliteta. Pojam kvaliteta (lat.qualitas) označava osobine koje ima upotrebna vrjednost određene robe, to je sinonim za valjanost robe i najvažniji elemenat po kome se razlikuju istovjetne ili sasvim srodne upotrebne vrjednosti. Na osnovu postignutih rezultata primjene odgovarajućih metoda ispitivanja može se dati ocjena kvaliteta i upotrebljivosti ili neupotrebljivosti proizvoda za najmanje svrhe upotrebe Primaran je zadatak proizvođača da u svojoj proizvodnoj funkciji ima kvalitetan proizvodni program prilagođen potrošaču, ali i u procesu distribucije preko distributera do potrošača. Zadatak je posrednika da očuva kvalitet proizvoda u sferi prometa, da bi potrošač dobio proizvod onakav kakavje proizveden.

4

2. Pojam asortimana

Termin „asortiman“ upotrebljava se često u različitim značenjima, ne samo u praksi nego i u ekonomskoj teoriji. 1. Sa stanovišta proizvođača proizvodni program i asortiman mogu biti identični pojmovi ako se misli na varijacije određenog proizoda. Prema tome, proizvodni subjekat ima asortiman ako u procesu proizvodnje oblikuje više varijanti istog proizvoda.U tom smislu proizvođač uglja govori o asortimanu uglja ( komad, kocka, orah i sitni ugalj),kao i proizvođač televizora o svom asortimanu ( prema veličini ekrana). Dakle, proizvodne organizacije koriste pojam „asortiman“ za više verzija istog proizvoda. Proizvodni program, kao i asortiman unutar proizvodnog programa proizvođača determinirani su uslovima i projektiranom tehnologijom proizvodnje u granicama ekonomije proizvodnje. 2. Sa stanovišta posrednika u robnom prometu prodajni program prometne organizacije se naziva „asortiman trgovine“. Prodajni program trgovinske organizacije predstavlja asortiman, koji je „sastavljen od određene količine robe raznih grupa i robnih vrsta po artiklima koji služe podmirivanju različitih potreba“. R.Senić pravi distinkciju između artikla, linije proizvoda i miksa proizvoda. „Artikal je specifična verzija proizvoda“. Artikli sačinjavaju asortiman jednog proizvoda u robnom prometu. Linija proizvoda ili grupa proizvoda je prema Kotleru „grupa proizvoda usko povezana bilo zato što zadovoljava klasu potreba, koristi se zajedno, prodaje se istoj grupi kupaca, prodaje se preko istih prodavaca ili spada u istu kategoriju cjena“. Širi pojam od linije proizvoda predstavlja miks proizvoda. Ovo je „kompozicija proizvoda koja se nudi na prodaju“. Slično gledište po pojmu asortimana zastupa R.Hercog. Prodajni program trgovinske organizacije predstavlja asortiman koji je „sastavljen od određene količine robe raznih grupa i robnih vrsta po artiklima koji služe podmirivanju različitih potreba“. Prema ovoj definiciji „robne grupe sačinjavaju srodni artikli po sirovini ili namjeni, robne vrste se među sobom razlikuju po količini pakovanja, po veličini, po bojama i slično“. U kanalima distribucije roba i usluga između proizvođača i potrošača javljaju se četiri globalna oblika asortimana:1. Nabavni asortiman proizvođača predstavljaju sve one robe koje kao utrošci ulaze u proces proizvodnje.2. Nabavni asortiman vele prodavca nastaje procesom sabiranja i sortiranja.Sabirni grosista sakuplja slične proizvode u veću homogenu količinu radi snabdijevanja velikih potrošača. Za razliku od sabirnog grosiste sortimentni grosista sakuplja različite grupe proizvoda istih branši.3. Nabavni asortiman maloprodavca predstavljaju artikli koji se mogu grupisati u prodajne linije i kombinovati sa prodajnim uslugama, tako da mogu zadovoljiti potrebe potrošača i podsticati potrošača za dalju kupovinu.

5

4. Nabavni asortiman potrošača i korisnika obuhvata paket roba ili usluga koje kvalitetno zadovoljavaju potrebe potrošača u skladu sa kupovinom i mogućnostima.

Asortiman ima sljedeće elemente : 1. Upotrebna vrijednost, predstavljena u kombinaciji fizičkog proizvoda i usluge,2. Nabavna vrjednost usklađena sa financiskim mogućnostima kupca,3. Proces korišćenja ili upotrebe proizvoda

2.1 Prometne usluge u politici asortimana Integritet nabavnog asortimana predstavlja fizički proizvod sa uslugom, kada npr. Potrošač traži uz robu i prodajne usluge koje mu olakšavaju kupovinu, pravilnu upotrebu i korišćenje, odnosno eksploataciju upotrebne vrjednosti robe. Takve usluge se mogu svrstati u pretprodajne, prodajne, poslijeprodajne i platežno-prodajne usluge. Pretprodajne usluge po pravilu kreira proizvođač, prodajne usluge proizvođač i veleprodavac, posleprodajne usluge proizvođač, platežno prodajne usluge o ovisnosti od financiske snage, kreira proizvođač ili maloprodavac. Kupac se suočava sa prodajnim linijama posrednika. Svaka prodajna linija može imati jedan ili više artikala izdeferenciranih po izvjesnim selekcionim faktorima. Selekcioni faktori su elementi koji čine proizvod specijalno podobnim za određenu svrhu i uslove upotrebe. U selekcijone faktore ubrajamo: a) Osnovni ili generički stil ili silueta ( kao npr. Švedsko staklo nasuprot venecijanskom ).b) Deklaracija.c) Materijal koji može biti diferenciran faktorimakao što su: gustoća, težina, trajnost diferencirani baznim komponentama kao što su metalna supstanca ili hemijska.d) Uzroci dezena ili dekoracija.e) Boja.f) Konstrukcija ili način izvedbe, što uključuje završnu obradu .g) Veličina, što je obično jedan faktor prirodne podobnosti unutar jednog prirodnog reda.h) Faktori osjetljivosti kao što su: ukus, miris, sluh.i) Trošak održavanja.j) Sposobnost da se uštedi ili sačuva energija u toku upotrebe proizvoda ovo je osnova za materijale da ušrtedi rad domaćina ili domaćice. Svi ovi faktori se kombinuju na različite načine i dobijaju zajednički naziv-marku ili prodajnu cjenu. Na dimenzije prodajnog asortimana utjecajne su dvije grupe faktora: 1) Eksterni faktori koji djeluju iz okruženja na privredni subjekt koji formira prodajni asortiman.2) Interni faktorikoji djeluju u organizaciji privrednog subjekta.

Eksterni faktori obuhvataju: 1. dohodak kupaca (nizak dohodak na prodajnom području uslovljava pojavu malo

prodajnih mjesta konvencijalne robe)

6

2. obilježje potrošača(između ostalog značajna su sljedeća obilježja: nacjonalna, socijalna, kulturna i druga obilježja, kao što su mivo obrazavanja, navike, običaji itd.)

3. tržišni potencijal (Tržišni potencijal se svodi na prodajno područje na kojem razvijamo veleprodaju, odnosno maloprodajnu aktivnost)

4. prodajni potencijal (predstavlja učešće u tržišnom potencijalu)5. rigidnost (krutost) tražnje (pojedini selekcijoni faktori asortimana su rigidni, kruti ili

neelastični)6. snagu konkurencije (ako na prodajnoj regiji posluje više prometnih organizacija sa

istim ili sličnim prodajnim programima, javlja se konkurencija.7. prodajnu sezonu (sezonska potrošnja uslovljava koncentraciju tražnje u pretprazničke

dane ili pred nastupajuće godišnje doba)8. uslove privređivanja (opšti uslovi privređivanja kao što su nivo dohotka, trendovi u

zaposlenosti i dohotku, u investicionoj, opštoj i ličnoj potrošnji, te privredno-sistemske mjere organa ekonomske politike na saveznom ili regionalnom nivou u oblasti cijena, poreza, novca i kredita, carinskog, spoljnotrgovinskog i deviznog sistema).

Interni faktori obuhvataju: 1. financijsku snagu učesnika u prometu (financijska snaga rezultira iz obima prometa,

tržišnog učešća, tržišnog pokrivanja, prodajnog područja, obima i strukture zaliha, koeficjenta obrta zaliha i poslovne saradnje sa dobavljačima.)

2. prirodu prodajnog programa (prodajni program samostalne veleprodajne organizacije zavisi od pripadnosti branši)

3. kontinuitet prodajnog programa (prodajni progrm može imati dugoročan uspjeh ako se sastoji od stabilnog asortimana.)

4. razvijesnost poslovne saradnje (opšti cilj svake poslovne saradnje je poboljšanje tržišnog položaja učesnika u saradnji, a u robnom prometu se u svim oblicima saradnje postiže sigurnije snabdijevanje i efikasnije prilagođavanje plasmana potrebama potrošača.)

5. metode prodaje (metodi prodaje utiču na to da se dimenzije asortimana prilagođavaju potrebama kupaca uz postizanje veće ekonomije prometa.)

6. sposobnost kadrova (valja naglasiti da je rukovodno osoblje prometne organizacije uvjek odgovorno za kreiranje novih metoda prodaje i razvijanje poslovne saradnje na liniji proizvođač-maloprodavac-potrošač.)

2.2 Dinamika i životni ciklus asortimana

Za razliku od prometne organizacije, koja bez investiranja u osnovna sredstva može mjenjati dimenzije svog prodajnog asortimana unutar proizvodne klase, proizvodna organizacija može mjenjati proizvodni program samo u granicama projektivnog tehnološkog procesa. Npr. Može povećavati širinu proizvodnog programa uz dodatna ulaganja u osnovna sredstva, ali ne može često širiti proizvodni program bez izmjene samog tehnološkog procesa.

7

Organizacije u oblasti procesne industrije, npr. elastičnije su u promjeni prodajnog asortimana nego organizacije u oblasti primarne proizvodnje sirovina i energije. Postoji, dakle korespondentna elastičnost proizvodnog programa proizvodne organizacije i prodajnog programa prometne organzacije.

2.3 Životni ciklus proizvoida u asortimanu

Proizvod namjenjen potrošnji doživljava četiri faze životnog ciklusa u sferi prometa: 1) uvođenje, 2) rast, 3) sazrijevanje, 4) izbacivanje. Ove faze su značajne u oblikovanju asortimana, jer treba voditi računa o svakom artiklu, tako da asortiman bude balansiran.Balansiranje se vrši na sljedeći način: a) Značajan broj artikala po vrjednosnom učešću u prometu treba biti u dominantnom asortimanu tj. u glavnini asortimana,b) Proizvodi u fazi uvođenja na tržište treba da budu tretirani kao eksperimentalni artikli, jer se snjima provodi testiranje njihovih obilježja,c) Proizvode u fazi izbacivanja tzreba tretirati kao umore artikle i postepeno ih povlačiti iz prometa. U sastavu prodajnih linija dominantnog asortimana može se javljati:1) sezonski asortiman (predstavlja onaj dio dominantnog asortimana koji se ponavlja periodično u vrijeme prodaje sezone)2) dodatni asortiman (sastavljen je od komplementarih proizvoda prema proizvodima dominantnog asortimana. Uvođenjem prodajne linije komplementarnog proizvoda postiže se širenje asortimana)3) propagandni asortiman (se sastoji od pozivnih artikala.To su proizvodi koji se prodaju uz veliki diskont ili po nabavnoj cjeni od proizvođača da bi se privukli kupci na mjestu prodaje).

Umorni artikli nastaju usljed zastarjevanja proizvoda. Umorni artikli se mogu predvidjeti još u sastavu dominantnog asortimana, ukoliko postoji razvijena proizvodno-prometna saradnja između dobavljača, proizvođača i trgovinske organizacije.

2.4 Strategija asortimana

U izboru asortimana mogu se primjeniti dvije osnovne strategije:1) strategija diverzifikacije (strategijom diverzifikacije formiramo više prodajnih linija, koje mogu biti konzistentne, tako da daju gust asortiman. U težnji da se ostvari veća zarada uz manji promet maloprodavci mogu pasti u grešku da izgube konzistentnost prodajnih linija, da asortiman postane širok, ali plitak, jer široki asortiman automatski dobro ograničava prosječnu dubinu zbog ograničenog prodajnog i skladišnog prostora. Širok asortiman i plitkost asortimana nedozvoljava potrošačima da nađu upravo ono što oni traže.)2) strategija specijalizacije (vodi računa o tome da se formira manji broj prodajnih linija velike konzistentnosti tako da artikli zadovoljavaju određenu potrebu jedne grupe potrošača.

8

Kao supstrategija specijalizacije javljaju se: standardizacija i usvajanje najboljih maraka u asortimanu (Creoming) ) Modeliranje prodajog asortimana na malo prodajnom mjestu možemo uspješno vršiti ako znamo standarde kvaliteta i selekcione faktore koji utiču na odluke ciljanih potrošača.

Postoje sljedeći zaključci o faktorima modeliranja zaliha u proizvodnoj liniji:a. vrsta kupaca b. vrijeme u prodajnom ciklusuc. prodajne linijed. tip maloprodajnog mjesta i prakse konturencije

Razmotrićemo modeliranje zaliha prema ovim faktorima:a) Vrsta kupaca- ukoliko imamo homogeniju grupu ciljanih kupaca, potrebno jeimati naglašenu dubinu na račun širine asortimana.b) Vrijeme u prodajnom ciklusu- robe koje su prolazne mode ili podložene sezonskim promjenama, svrstavaju se u širok i plitak asortiman. Reakcije prvih potrošača otkrivaju koncentraciju tražnje, pa nam to ukazuje koliko moramo zalihe reducirati u širini i proširiti u dubinu. Proces produbljivanja zalihe nastavlja se u jeku sezone, poslije čega se sužavanje obavlja po bržoj stopi nego produbljivanje zaliha.c) Prodajne linije- širina prodajnog asortimana može se povećati na dva načina: 1) dodavanjem prodajnih linija i 2) dodavanjem verzija jednoj proizvodnoj liniji. Dodavanje komplementarne prodaje linije neće smanjiti prodaju glavnine asortimana. Dodavanje verzija jednoj proizvodnoj liniji koja čini glavninu asortimana ne može donijeti srazmjerno veći promet.d) Tip maloprodajnog mjesta i konkurencije- postoje sljedeći tipovi maloprodajnog mjesta: 1. dragstor, 2. Supermarket, 3. hipermarket. Izgleda da praksa konkurencije navodi specijalizirana prodajna mjesta da drže gust asortiman visokog kvaliteta da bi se održala privlačna snaga asortimana. Kvalitet asortimana se može mjeriti prisustvom neelastičnih selekcionih faktora i neelastičnih prometnih usluga.Elastičnost selekcionih faktora se formira pod utjecajem tražnje: što je više kruta tražnja za određenim selekcionim faktorom, to je selekcioni faktor manje elastičan, sa takvim faktorom proizvodi moraju biti zastupljeni u aosrimanu. Asortiman može biti manje kompletan u faktorima koji su fleksibilni. Fizički sastav zaliha treba biti podešen prema tražnji, da bi se potrošaču olakšala selekcija i da se olakša prodajnom osoblju da odabere ono što treba da pokaže potrošaču. Npr. u prodaji odjeće se smatra da su veličina i cjena neelastični faktori asortimana. Zalihe odjeće treba da budu klasirane po veličinama a unutar svake veličine po cjenama. Po neelastičnim faktorima vrši se kontrola zaliha, fizičko stanje zaliha se iskazuje po strogo selekcionim-neelastičnim faktorima, jer je neracjonalno trošiti vrijeme na analizu prodaje po svakom selekcionom faktoru. U elemente koji utječu na rigidnost tražnje u procesu oblikovanja asortimana ubrajamo:1) priroda robe s obzirom na napor koji ulaže kupac da bi došao do robe 2) nivo cjene robe- Priroda robe, proizvod namjenjen ličnoj potrošnji ima različitu rigidnost tražnje; konvencijalna dobra kupuju se uz minimum razmišljanja i napora, i to odmah čim se pojavi

9

potreba. Ove robe imaju kratki ciklus ponovljene potrošnje. Kod šoping robe, čiji su ciklusi potrošnje višegodišnji, neelastičan selekcioni faktor postaje imidž proizvođača ili distibutera, izgrađen na osnovu kvalitetnog marketing programa. Takav program sadrži ponudu roba i usluga visokokvalitetnih standarda, koji su zaštićeni markom proizvođača ili distributera. Takve marke su postale neelastični selekcioni faktori, koje moramo planirati u prodajnom asortimanu.- Nivo cjene robe, Potrošači određenih dohodovnih grupa i svi oni racjonalni potrošači spremni su izdati samo određenu sumu novca za izvjesne potrebe u robi; cjena artikla postaje neelastičan selekcioni faktor u prodajnom asortimanu. Npr. potrošač je spreman utrošiti samo određeni iznos novca za nabavku odjela, ručnog sata i sl.

2.5 Kvalitet robe

Kvalitet označava osobine koje ima upotrebna vrijednost određene robe, to je sinonim za valjanost robe i najvažniji elemenat po kome se razlikuju istovjetne ili sasvim srodne upotrebne vrijednosti. Kod tehnički zahtjevnih proizvoda razlikuju se tri atributa kvaliteta:1) kvalitet konstrukcije,2) kvalitet konformnosti,3) pouzdanost kvaliteta.- Kvalitet konstrukcije je značajan faktor upotrebne vrijednosti kapitalne opreme i kod trajanih potrošnih dobara, npr. automobila. Dva proizvoda razne konstrukcije, ali iste namjene mogu se diferencirati kvalitetom konstrukcije, kojoj pažnju posvećuju stručni i racjonalni kupci. - Kvalitet konformnosti (saobraznosti) pokazuje kvalitet izvedbe. Npr. tri proizvoda iste namjene, pa i iste marke, izrađeni u tri tvornice nemaju po pravilu isti kvalitet izrade usljed različite tehnološke discipline, pa se proizvodi razlikuju u kvalitetu konformnosti.- Pouzdanost kvalitete je vjerodostojnost da će proizvod u toku korišćenja funkcjonisati bez zastoja i grešaka, te da će sačuvati definisane karekteristike kvalitete u propisanim granicama u datim uslovima i u predviđenom intervalu eksploatacije. Prema ovim atributima kvalitete potrošači vrše ocjenjivanje kvaliteta trajnih potrošačkih dobara i kapitalne opreme, na osnovu ocjene vrše izbor prodavača, dobavljača i kooperanta, pa ih svrstavaju u dvije kategorije: 1) prihvatljivi i 2) neprihvatljivi. Razvrstavanje prodavača možemo vršiti i u više kategorija: odličan, dobar, zadovoljavajući i nezadovoljavajući.Kada ove pokazatelje kompletiramo podacima o nabavnoj cjeni i prometnim uslugama možemo lakše donijeti kupovnu odluku. Ispitivanje kvaliteta se može vršiti na dva načina, ovisno od prirode proizvoda:a) subjektivno čulima mirisa, ukusa i vizuelno, b) tehničko ispitivanje kvaliteta korišćenjem naučno primjenjenih metoda i opreme. U toku procesa praćenja i ocjenjivanja nivoa kvaliteta kod proizvođača prema dokumentaciji, koja sadrži kriterije kvaliteta, javljaju se tri grupe proizvoda:

- defektan proizvod,

10

- dorada,- škart.

Defektan proizvod ne odgovara kriterijumima dokumentacije koja definiše dobar kvalitet. Defektan proizvod ne odstranjujemo iz procesa proizvodnje, nego mu određujemo nižu cijenu za određen procenat u odnosu na normalnu cijenu finalnog proizvoda. Dorada je onaj proizvod koji ne odgovara dokumentaciji, ali ga na osnovu dodatnih troškova možemo doraditi i svrstati kvalitet. Škart je proizvod bez ciljane upotrebne vrijednosti, ne odgovara dokumentaciji što definiše dobar kvalitet, pa ga odstranjujemo iz proizvodnje, jer se ne može poboljšati, ili je neekonomična dorada. Škart može nastati krivicom neposrednog proizvođača, ali i krivicom tvornice. Poduzimaju se i mjere obezbeđivanja kvaliteta robe u koje ubrajamo: 1) mjere standardizacije i 2) mjere označavanja i markiranja.- Standardizacija je mjera racjonalizacije proizvodnje putem smanjivanja većeg broja proizvoda na manji broj tipičnih obrazaca (standarda) istog kvaliteta, oblika, veličine, težine, sastava. Standard je akt o standardizaciji robe te sadrži odredbe koje se odnose na: a) sastav, b) fizička, mehanička i hemijska svojstva robe,c) način pakovanja d) način označavanja,e) način manipulisanja robom (u transportu i skladištelju),f) metod provjere kvalitetnih obilježja. Standardizacijom se omogućava klasifikacija proizvoda od najslabijih do najboljih po kvalitetu. Standardizacija se može provoditi u dvije varijante: tipizacija i unifikacija.

1) Tipizacija je oblik standardizacije kojom se smanjuje broj tipova proizvoda da bi se dobio racjonalan broj veličina, oblika, dimenzija i time olakšala nabavka proizvoda i njegova upotreba.2) Unifikacija je oblik standardizacije kojim se ujednačavaju obilježja više tipova proizvoda, kombinuju se specifikacije, tako da proizvodi budu zamjenjivi.

- Označavanje i markiranje kvaliteta robe ove radnje služe za označavanje kvaliteta robe. U robnom prometu i trgovini se javljaju sljedeće oznake robe: 1) Znak kvaliteta se registruje kod nadležne Ustanove za patente i njegova upotreba je fakultativna, ali jedinstvena na tržištu. Znak kvaliteta (ZK) izražava se u vidu slike, crteža, riječi, šifre.2) Isticanje kvaliteta proizvođač može vršiti primjenom specifikacije. Specifikacija treba da sadrži sljedeće elemente:

a. naziv namirnice i trgovačko ime ( ako ga proivod ima ) b. naziv i sjedište proizvođača c. neto količina ( zapremina, težina) namirnice, ako se namirnica stavlja u promet

u originalnom pakovanju,

11

d. osnovne sastojke namirnice i količinu tih sastojaka, izraženu u mjernim jedinicama ili u procentima u odnosu na neto količinu,

e. hemijski sastav namirnice dobiven njenom analizom f. kratak opis tehnološkog postupka proizvodnje namirnica

Atest je uvjerenje koje izdaje proizvođač fakultativno, na zahtjev kupca ili obavezno, ako je to određeno zakonom. Atest dokazuje da proizvod zadovoljava u pogledu funkcjonalnosti i tehničkih karekteristika. Atestiranje proizvoda vrše stručne i ovlaštene organizacije ( laboratorij, zavodi, instituti). Certifikat je izjava koju izdaje ovlaštena stručna organizacija za kvalitativnu kontrolu. Uslovi kontrole kvaliteta mogu ugovoriti prodavac ili kupac, a nalazi ovlaštene organizacije su mjerodavni za regulisanje ugovrenih odnosa između poslovnih partnera. Homologacijoni list je izjava koju daje ovlaštena stručna oranizacija da proizvod namjenjen izvozu ispunjava normirane tehničke uslove o kvalitetu ugrađenih materijala. Izdaje se za izvoz opreme, postrojenja i uređaja. Garantni list i tehničko uputstvo izdaje prodavač, a za uvozne proizvode uvoznik. Garantnim listom proizvođač tehničke robe daje jamstvo:a) za ispravno funkcjonisanje proizvoda u garantnom roku nakon prodaje krajnjem korisniku,b) da će otkloniti nedostatke na proizvodu nastale pri normalnoj upotrebi za vrijeme garantnog roka i u vezi s tim snositi troškove prevoza proizvoda. Deklaracija pakovanja služi za identifikaciju proizvoda u prometu i omogućava potencijalnom kupcu da odabere proizvod. Deklaracija sadrži:a) naziv proizvođača b) ime proizvodac) količinu supstance proizvoda ( neto ibruto) sa ambalažam. Marka proizvoda je ime, termin, simbol, ili oblik ili kombinacija navedenih elemenata koji imaju za cilj da identifikuju robu ili uslugu jednog proizvođača i da ih identifikuju od konkurentske robe. Cilj je distributera da markiranjem proizvoda u svojim prodajnim linijama stekne preferencije potrošača, da se razlikuje od konkurencije i da postigne bolje nabavne pozicije u pregovaranju sa proizvođačima koji nemaju marke proizvoda i sa proizvođačima koji imaju markirane proizvode.

2.6 Rizici u asortimanu

U procesu manipulisanja robom kod svih učesnika u robnom prometu javljaju se rizici koje možemo razvrstati u gubitke na robi za vrijeme skladištenja, transporta i u toku prodaje. Gubici mogu nastati dejstvom više sile, nestručnim manipulisanjem robe, nesavjesnim i nepoželjnjim postupcima rukovalaca robe i krađom, kao i lošom evidencijom zaliha. Rizici na robi mogu se minimizirati kontrolom izvjesnih faktora u koje ubrajamo:- ambalažiranje (tehnologija i kvalitet pakovanja),- uslovi uskladištenja,

12

- način manipulisanja robom,- evidencija zaliha,- metod maloprodaje (samousluživanje ili klasična prodaja). Ambalaža treba biti kreirana tako da može imati sljedeće funkcije: zaštitnu, skladišnu, transportu, prodajnu i upotrebnu. Signatura pakovanja služi za identifikaciju zbirnih pakovanja robe u transportu i uskladištenja. Prodavac se sa kupcem dogovara o sadržaju signature pakovanja.Signatura obično sadrži:- naziv proizvođača i sjedište i zemlju isporučioca,- uputnu stanicu ( luku, aerodrom, željezničku stanicu),- broj koleta,- uputstvo za manipulaciju. Uloga kvaliteta u procesu razmjene, i ako kvalitet robe nije bitan element ugovora o kupoprodaji, važno je definisati kvalitet robe, jer se upotrebna vrijednost vezuje za kvalitet. Kvalitet se može izraziti na više načina:1) standardom,2) specifikacijom3) znakom kvaliteta,4) uzrokom,5) uobičajenim izrazima. Zaštitna funkcija ambalaže svodi se na to da robu treba zaštititi od raznih mehaničkih naprezanja, atmosferskih uticaja, fizičkih uticaja, od djelovanja mikroorganizama, insekata, glodara i protiv krađa. Osim toga ambalaža sprečava gubitak robe ili njenih sastojaka koji mogu predstavljati opasnost po okolini. Ambalaža može biti kreirana tako da se može tolerisati: a) normalni kalo i b) rasip (rastur). Normalni kalo predstavlja gubitak na težini, površini, obimu i nastaje kao posljedica prirodnih procesa i pored normalno manipuliranja robom. Kaliranjem se smanjuje kvalitet robe usljed sušenja, isparavanja, rasipa, smrzavanje i truljenja. Rasip nastaje u toku manipulisanja i transporta i to: kod presipanja i razmjeravanja zrnaste robe, kod pretakanja i razmjeravanja tečne robe, kod transporta i uskladištenja curenjem tečne i smrznute robe. Uslovi uskladištenja. Skladišni prostor svojim konstruktivnim rješenjem utiče na proces čuvanja robe. U toku skladištenja treba kontrolisati promjene na robi ( biološke, biohemijske, hemijke, fizičko-hemijske i mehaničke), koje nastaju dejstvom: mikroorganizama, parazita, dejstvom enzima, hemijske promjene, pod dejstvom toplotne i svjetlosne radijacije na supstancu robe, prisustvo insekata, gljiva i glodara, fizičko-mehanički utjecaji ( pritisak, udari, sušenje, smrzavanje) i zagađivanje proizvoda stranim materijama. Način manipulisanja robom može uticati na pojavu gubitka na robi, nestručnim i nepažljivim rukovanjem uređajima za manipulaciju ( viljuškari, kranovi). U procesu manipulisanja robom nastaje i bespravno otuđivanje robe koje se može djelomično spriječiti i smanjiti izborom ambalaže koja ometa krađu.

13

Evidentiranje zaliha, je jedna od čestih grešaka koju rukovodioci zalihama robe prave, a koje dovode do razlika između stvarnog i knjigovodstvenog stanja u zalihama, pa se javljaju kao viškovi ili manjkovi robe. Manjkovi u toku evidentiranja nastaju: 1) ispuštanjem izvjesnih artikala iz popisa robena zalihama,2) uključivanjem nekih stavki dva puta u popisnu listu,3) greške u sastavljanju izvještaja o prodaji,4) greške u primanju robe na skladište,5) netačno markiranje cjena na robi za maloprodaju,6) greške u sabiranju vrijednosnih stavki zaliha,7) netačno obilježavanje cjena inventurnoj listi,8) ispuštanje dokumenata za knjiženje ulaza ili izlaza robe.

2.7 Klasifikacija roba u asortimanu

Klasifikaciju robe vrše svi učesnici u robnom prometu da bi ostvarili ciljeve u okviru svoga poslovnog sistema, klasifikaciju roba vrše i organi ekonomske politike u okviru svojih spoljnotrgovinskih, carinskih, poreških i planinskostatističkih sistema radi ostvarivanja specifičnih ciljeva u okviru ovih sistema. Klasifikaciju vrše i tržišne ustanove: sajmovi, izložbe, aukcije, tržnice i robne berze, ali i organizacije koje ispomažu proces poslovne i fizičke distribucije: transporteri, špediteri, osiguravajuće ustanove i poslovne banke. Naj opštiju klasifikaciju roba po vrstama dao je R.Seyffert u svome djelu „Ekonomika trgovine“. Seyffert djeli robe na dvije velike skupine: idealne i realne. Idealne robe obuhvataju vrijednosne papire i pismena zagarantovana prava na robama (robni papiri). Realne robe su namjenjene robnoj razmjeni i proizvode se po narudžbi poznatog kupca te služe za proizvodnu potrošnju, kao što je oprema. Ciljevi klasifikacije proizvoda u prodajnom programu proizvođača su jasni: pratiti odnose u obimu prodaje prema obimu tržišnog učešća i prema akumulativnosti proizvoda da bi se povećao obim proizvodnje održavanjem i rastom tržišnog učešća. Kao kriterij proizvođačeve klasifikacije roba služi područje plasmana tj. odnos u vrijednosti prodaje na domaćem iinostranom tržištu prema tabeli:

PROIZVOD i/ili uslugaSTRUKTURA PLASMANA

Domaće tržište Inostrano tržište

ABC

80%90%

70%

20% 10% 30%

Ukupno 90% 10%

Kvalifikacija robe prema izvoznoj orijentaciji

14

Proizvođač vrši kvalifikaciju roba u prodajnom programu i prema tržišnim segmentima u cilju utvrđivanja prodajnih kvota, po tržišnim segmentima. Npr. proizvođač jedne baze hemikalije raspoređuje proizvod „x“ na sljedeće grupe kupaca: - idustrijska stakla,- idustrija sredstava za pranje,- industrija celuloze i papira,- crna metalurgija, itd. Proizvođači roba namjenjenih proizvodno-uslužnoj potrošnji kvalificira svoje prodajne programe u okviru sljedećih proizvodnih grupa: 1) Sirovine,2) Materijali,3) Djelovi,4) Bazična oprema i objekti,5) Pomoćna oprema,6) Istraživačka oprema,7) Otpaci (sekundarne sirovine),8) Pomoćni materijali. Da bi sistem kvalifikacije nabavljene robe bio dobar, u osnovi mora: 1) omogućavati brzo i sigurno pronalaženje robe,2) upozoriti koja je roba slična i kojom se robom mogu alternativno koristiti,3) osigurati da se roba automatski uskladišti na pravo mjesto,4) biti elastičan i neprekidno omogućavati nova dodavanja. Sav materijal na zalihama svrstava se po tehnološkom kriterijumu na grane. Materijali iz jedne grane svrstavaju se u jedno skladište:

Konto Naziv skladišta Oznaka

310 Skladište alata 21

310Skladište boja i lakova, itd. 22

Nakon određivanja broja skladišta, vrši se klasiranje artikala po nomenklaturi skladišta. Nomenklatura skladišta sastavlja se na početku godine i prema njoj se knjiži u kladišnoj kartoteci i materijalnom knjigovodstvu u toku cijele godine. U klasifikaciji roba može se koristiti ovaj put:1) Izraditi spisak materijala koji se javljaju u prometu poslovanja.2) Materijale svrstati po tehnološkoj srodnosti u klase.3) U okviru klasa vrši se dalje razvrstavanje materijala na podgrupe, vrste, oblike, kvalitete i dimenzije. Nomenklatura se dobije sistemom brojčanog označavanja materijala. Označavanje se može vršiti: sistemom rednih brojeva, sistemom brojčanih serija i dalekim sistemom koji je podoban za mašinsku obradu.

15

Klasifikaciju robe vrše trgovinske organizacije u svrhu kontrole zaliha robe u maloprodaji. Broj klasifikacija za jedno odjeljenje može biti od 2 do 40, u ovisnosti od prirode robe. Klasifikacija robe po nomenklaturi spoljne trgovine zasniva se na Standardnoj međunarodnoj klasifikaciji Ujedinjenih nacija od 1963. godine.

2.8 Funkcija zaliha u asortimanu

Zalihama robe se savladava vremenskii prostorni nesklad između proizvodnje i potrošnje, zalihama reprodukcionog materijala osigurava se kontinuitet proizvodne potrošnje, zalihama trgovačke robe osigurava se kontinuitet prodajnog asortimana za snabdjevanje potrošača. Nivo zaliha bilo kod proizvodne ili prometne organizacije jednak je razlici između ulaza i izlaza uvećanom za tečenim zalihama iz prethodnog perioda, što se može predstaviti ovom formulom:

Z t=Z0+∑t=0

t n

(Zu−Z i )

Gdje je:

Zt = nivo zaliha u periodu tZ0 = početne ili prelazne zaliheZu = ulaz robe na skladišteZi = izlaz robe sa skladišta

Zalihe angažuju značajna finanacijska sredstva, pa utiču na likvidnost nosioca zalihe robe ne samo obimom plaćanja za nabavljanje robe nego i obimom izdataka na skladišnji prostor, opremu, te obimom rashoda izazvanih otpisom nekorentnih zaliha i raznim oštećenjima ( kalo, rastur, lom, krađa i sl.).

2.9 Oblici zaliha robe

1) Minimalne zalihe2) Zaštitne zalihe3) Maksimalne zalihe4) Prosječne zalihe5) Optimalne zalihe

Minimalne zalihe predstavljaju onu količinu robe onu količinu robe ispod koje se zaliha nesmije smanjiti, jer bi došlo do zastoja u proizvodnji, odnosno do nedostatka robe u prodajnom asortimanu prometne organizacije. Izračunavaju se po formuli:

16

Zmin = P · t

Gdje je: Za proizvodnu organizaciju Za prometnu organizaciju P = potrošnja( dani) P = prosječna prodaja ( dnevna) t = vrijeme isporuke ( dani) t = vrijeme isporuke ( dani) Potrošači roba lične potrošnje su osjetljivi i na povremene nedostatke konvencijonalne robe na maloprodajnim mjestima. Učestali nedostatci ovih roba dovode do trajnog gubitka potrošača. Prema tome za prometnu organizaciju minimalne zalihe su najniže moguće zalihe koje osiguravaju stabilnu prodaju, one mogu ali i nemoraju biti optimalne. Zaštitne zalihe su veće od minimalnih. Uloga zaštitnih zaliha kod prometne organizacije jeste održavanje glavnog asortimana i uslovima naglih varijacija tražnje pa se izračunavaju po formuli: Zz = ( P+ p) · ( T + t )

Gdje je:p = ocjenjena dodatna potrošnjat = ocjenjeno odstupanje u vremenu isporuke

Maksimalne zalihe predstavljaju onu gornju granicu kod koje se javljaju neopravdano povećani troškovi držanja zaliha, rizici zbog kvara, loma, rastura i sl. Maksimalne zalihe imaju manji koeficjent obrta, a lako prelaze u prekomjerne zalihe, odnosno nekorektne zalihe. Prosječne zalihe nam služe da utvrdimo prosječno angažovanje obrtnih sredstava u zalihama. Prosječne zalihe nazivamo one količine, odnosno vrijednosti kojima se raspolaže u određenom vremenskom periodu, koristi se sljedeća formula:

Zp = a1

2+a2+…+an−1+

an2

n−1

Gdje je: Zp = prosječna zaliha u periodu ( 12 mjeseci) a = stanje zaliha početkom svakog perioda.

Optimalne zalihe predstavljaju naj ekonomičniji nivo zaliha. To je onaj nivo koji daje naj niži zbir troškova nabavki i troškova držanja zaliha:

Zopt = (T n+¿ T z ¿ )min

Gdje je: Tn = troškovi nabavki Tz = troškovi držanja zaliha

17

2.10 Obnavljanje zaliha

Obnavljanje zaliha možemo vršiti na dva sistema: 1) obnavljanje u optimalnim količinama ( Qe) narudžbe vršimo onda kada zaliha padne na minimalni nivo.2) obnavljanje u istim vremenskim periodima ( No) vrši se prema ustanovljenom kalendaru nabavki tj. vremenskom rasporedu nabavki. Stvarna količina porudžbine ( Q1) zavisit će od veličine dostupanja stvarne potrošnje, odnosno prodaje od predviđene. Primjenjuje se sljedeća formula nabavke:

Q1 = Pm ( v + No + s ) – RZ – IN

Gdje je: Pm = mjesečna potreba u količini artikla,v = vrijeme porudžbine,No = period između dvije ekonomične narudžbe,s = dodatno vrijeme u kojem se može tolerisati zakašnjenje isporuke,RZ = raspoloživa zaliha u skladištu IN = ispostavljanje narudžbe materijala

Primjer: Neka je mjesečna potreba za artiklom „A“ 83,3 komada, vrijeme porudžbine 0,3 mjeseca (10 dana), a period između dvije ekonomične narudžbe 0,233 mjeci (7 dana), dodatno vrijeme u kojem se može tolerisati zakašnjenje iznosi 0,10 mjeseci (3 dana), raspoložive zalihe 8 komada, a narudžbe u toku, 3 komada. Nabavit ćemo sljedeću količinu artikla „A“:

Q1 = 83,3 ( 0,3 + 0,23 + 0,10 ) – 8 – 3 Q1 = 44 komada

U idealonom slučaju količina raspoložive zalihe na skladištu i naručene robe bila bi u toku narudžbe jednaka u periodu isporuke ( v + No ), plus prošla minimalna zaliha.

18

3. Zaključak

Asortiman (fr. assortir, sastaviti, kompletirati artikle prema nekom zajedničkom kriterijumu) predstavlja skup izvjesnog broja proizvoda koji su predmet proizvodnje jednog proizvođača ili skup izvjesnog broja artikala robe kojom trguje jedna prometna orgainizacija.Bliže definišući svoje zadatke trgovinska preduzeća politikom asortimana određuju sopstveni indentitet i mjesto u društvenoj reprodukciji.

Asortiman jednog preduzeća obuhvata svu robu koja je predmet njegove ekonomske aktivnosti. Proizvođač se obično orijentiše na jednu užu oblast u proizvodnji zbog čega njegov asortiman proizvoda najčešće predstavlja srodne artikle. U trgovinskom preduzeću asortiman je u određenom trenutku, izvršeni izbor različite vrste robe (ili usluga) radi nastupa na tržištu. Formiranje asortimana u trgovinskom preduzeću predstavlja kontinualan proces planskog stvaranja optimalne kombinacije između njegovih dimenzija.

Optimalna kombinacija ostvaruje se u uslovima kada je trgovinsko preduzeće u mogućnosti da realizuje sljedeća dva osnovna cilja:•da kao „agent potrošača“ obezbjedi asortiman koji će biti prilagođen njihovim tekućim i perspektivnim zahtjevima i potrebama•da održavanjem ravnoteže između obima prodaje i nivoa zaliha ostvari što povoljnije rezultate poslovanja

Politikom asortimana obezbjeđuju se potrebne informacije za ostale marketing aktivnosti u trgovini. Ističući veliki značaj politike asortimana mnogi je autori izjednačavaju sa politikom marketinga u trgovini. Međutim to poređenje se ne bi moglo prihvatiti, iz prostog razloga što je proces marketinga znatno složeniji i što pored asortimana u svom najširem smislu obuhvata i druge specifične i značajne instrumente.

Planiranje asortimana jeste kontinualan proces prilagođavanja brzim i čestim promjenama koje nastaju u fazi proizvodnje i potrošnje. Bez obzira na to da li je rezultat kratkoročnog ili dugoročnog procesa planiranja, asortiman uvjek predstavlja izvršeni izbor robe koja se nudi na tržištu.

Asortiman je nesumnjivo najvažniji elemenat marketing mixa prometne organizacije. Riječ je o ključnom elementu tržišne ponude trgovinske organizacije i planiranje marketinškog mixa prometne organizacije počinje formulisanjem ponude, prvenstveno izborom asortimana, čime treba u potpunosti zadovoljiti potrebe i želje potrošača. Sam kupac cijenit će ponudu prvenstveno sa tri ključna elementa: (1) kvaliteta proizvoda, (2) ponude i kvaliteta usluga i (3) primjerenosti ponuđene cijene.

19

4. Literatura:

1. Dr Radoslav Senić. OSNOVI SAVREMENE MALOPRODAJE. Naučna knjiga, Beograd, 1978

2. R.Obraz: Suvremena prodaja, Informator, Zagreb, 1975. 3. Internet: http://www.maturskiradovi.net/forum/Thread-pojam-i-

zna%C4%8Daj-asortimana

20

Datum predaje rada:________________________

Mentor:_________________________________

Komentar:

Članovi ispitne komisije:

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

ocjena:________________( )

21