Download pdf - Damjan- Medjunarodni Odnosi Skripta Iz Hrestomatije

7/21/2019 Damjan- Medjunarodni Odnosi Skripta Iz Hrestomatije

1/48

MEUNARONI ONOSI

I TEORIJE SVJETSKE POLITIKE

I 1 Razumijevanje svjetske politike

Paradigma izveeno iz grke rijei paraeigma to znai primjer, uzor ili osnovni moel; paraigmastrukturie misli o oblasti istraivanja.

Konstruktivizam Nauni pristup istraivanja u kome se naglaava znaaj uesnika (ljui i grupa) i

zajenikih miljenja koja oni stvaraju a bi efinisali svoje ientitete, interese i institucije, tj. shvatanja

koja utiu na njihovo meunarono ponaanje. Konstruktivistiki prestavlja formulacije koje oreena

teoretska tumaenja ine rutveno prihvadenim i popularnim.

Formalno prouavanje meunaronih onosa poelo je poetkom XX vijeka. U ta vremena istraivai

meunaronih onosa prouavali su istoriju a bi stekli uvi u tekude ogaaje. Drugaije miljenje su

imali Ser Halford Mekinder i Alfred Tejer Mahan, koji su nastojali da stvore teoretkse pretpostavke koje

se onose na uticaj geografskih faktora na nacionalnu mod i meunaronu politiku, zahvaljujudi emu su

postavljeni temelji za prouavanje politike geografije, koja se o anas orala kao vaan geopolitiki

pristup svjetskoj politici.

GeopolitikaOnos izmeu geografije i politike i njihovih posljeica na nacionalne interese i relativnu

mod rava.

Savremeni istorijski pristup Naglasak na opisivanju savremenih i oreenih istorijskih ogaaja

umjesto na teoretskom tumaenju a bi se objasnili iri moeli meunaronih onosa.

Teorija Niz hipoteza kojima se postavljaju onosi izmeu varijabli ili uslova, kako bi se opisale,

objasnile ili predvidjele pojave i dale preporuke o tome kako pozitivne promjene treba osmisliti da bi se

postigli oreeni etiki principi.

Nacizam Njemaka varijanta nacional-socijalizma, koja glorifikuje ulogu rave u politikom ivotu, i

propagira rat kao sredstvo nacionalne politike.

I 2 Liberalizam

Nastao: poetkom XX vijeka.

Liberalizamparaigma zasnovana na nai a primjena razuma i univerzalnog morala na meunarone

onose moe ovesti o sreenijeg, pravenijeg i kooperativnijeg svijeta i a se meunarona anarhija i

rat mogu rati po kontrolom putem institucionalnih reformi koje aju ovladenja meunaronim

organizacijama i zakonima.

PolitikaZa liberalne iealiste, traganje za saglasnodu o zajenikim vrijenostima koje bi unaprijedile

saradnju u okviru svjetske zajednice.


2/48

Poto su zagovornici liberalizma inspirisani svojim interesima i iealima, poslije I svjetskog rata o njima

se poneka govorilo kao o iealistima, maa su oni bili skupina u okviru ire liberalne traicije. Idealizam

kakav su zastupali Alfre Cimerman, Norman Enel, Dems orvel i Vuro Vilson, baziran je na revnoj

liberalnoj filozofiji i tumaen razliito u raznim perioima. Svoju filozofiju su crpili o liberalnih naunika

kao to su bili Imanuel Kant, an ak Ruso i Aam Smit.

Idealistiljui inspirisani liberalnom teoretskom traicijom koji smatraju a tenja za iealima kao to je

svjetski mir moe promijeniti svijet.

Karakteristike liberalizma:

-

Naglasak na uticaju ieja na ponaanje, jenakost, dostojanstvo, sloboda pojedinca, potreba

zatite ljui o pretjerane ravne regulative.

- Posmatra pojeinca kao skup moralnih vrijenosti i vrlina i tvri a ljuska bida treba posmatrati

kao cilj umjesto kao sredstvo.

-

Naglaava moralni princip prije nego tenju za vladu i institucije prije nego sposobnosti kao sile

koje oblikuju onose izmeu rava, a politiku na meunaronom nivou ne efinie kao borbuza mod i presti nego prije kao borbu za saglasnost.

-

Slobodna trgovina

Liberalni idealisti poslije I svjetskog rata privatili su pogle na svijet koji je naglaavao snagu ieja u

upravljanju subinom svijeta, pri emu su se oslanjali na slijeeda ubjeenja:

1)

Ljuska priroa je u osnov obra ili altruistina

2)

Osnovna ljuska briga za obrobit rugih ini napreak mogudim

3) Greno ili loe ljusko ponaanje, npr nasilje, nije rezultat greke ljuske priroe, nego loih

institucija4)

Rat i meunarona anarhija nisu neizbjeni i uestalost ratova bi se mogla smanjiti jaanjem

institucionalnih rjeenja koja bi doprinijela njihovom nestanku

5)

Rat je globalni problem ije suzbijanje zahtjeva kolektivnu i multilateralnu a ne nacionalnu akciju

6)

Reforme moraju biti inspirisane saosjedajnom moralnom brigom za obrobit i bezbjenost svih

ljudi

7)

Meunarona zajenica mora se reorganizovati a bi se eliminisale institucije koje rat ine

vjerovatnim, a rave moraju reformisati svoj politiki sistem tako a emokratska vlaa i

graanske sloboe unutar rava mogu a zatite ljuska prava i pomognu u smirivanju onosa

izmeu rava.

Pojela liberalnih iealista po pogleu za reformu meunaronog politikog sistema:

a)

Prva grupa se zalagala za stvaranje meunaronih institucija koje bi zamijenile anarhian i u ratu

sklon sistem ravnotee sile, koji se karakterie koalicijama nezavisnih rava obrazovanih rai

voenja rata ili zatite slabijeg koalicionog partnera o rata. Umjesto ovog idealisti su nastojali

a stvore novi sistem baziran na kolektivnoj bezbjenosti. Ovaj pristup je problem rata rjeavao

tako to je agresiju bilo koje rave proglaavao za agresiju protiv svih koji bi zajeniki jelovali


3/48

a bi sprijeili agresora. Liga naroa bila bi institucionalno olienje kolekektivne bezbjenosti

kroz meunaronu organizaciju.

b)

Druga grupa je naglaavala upotrebu pravnih postupaka kao to su posreovanje i arbitraa kako

bi se rijeili sporovi i izbjegli oruani sukobi. Ovu stranu politikih recepata iealista ilustruju

stvaranje Stalnog sua meunarone prave za suenje meunaronih konflikata 1921. Goine

kao i ratifikacija Brijan-Kelogovog pakta 1928. godine.

c)

Treda grupa se zalagala za razoruanje kao srestvo za okonanje rata.

Kolektivna bezbjednostbezbjenosni reim uspostavljen ogovorom velikih sila kojim su postavljena

pravila za oravanje mira voena principom a de akt agresije naidi na kolektivni ogovor ostalih.

Brijan-Kelogov paktMultinacionalni sporazum sklopljen 1928. Goine kojim je rat kao nain rjeavanja

meuravnih sukoba proglaen nezakonitim.

Nekoliko pratedih ieja efinisalo je orijentaciju liberala na posticanje globalne saranje kroz

meunarone institucije, pravo i razoruanje. Meu njima su:

-

Potreba da se pristupi kod kojih je naglasak na uskogrudnoj nacionalnoj odanosti nezavisnim

suverenim ravama zamijene pristupom koji naglaava jeinstvo ovjeanstva;

-

Potreba pojedinaca ostojanstvo, jenakost, zatita ljuskih prava i sloboa

-

Upotreba snage ideja kroz obrazovanje da bi se svjetsko javno mnijenje pridobilo za borbu protiv

rata

-

Unapreenje slobone meunarone trgovine

-

Zamjena tajne iplomatije sistemom otvorenih paktova zakljuenih na otvoren nain

-

Okonanje meusobno uslovljenih bilateralnih saveza

U traganju za mirnijim svijetom, neki liberalni reformisti su se zalagali za ideal samoopredjeljenja, kojimse naronostima aje pravo a se putem izjanjavanja oprejele za samostalnu ravu. Taa je Vuro

Vilson apeloao za formiranje emokratskih institucija jer emoktratske rave kroz istoriju skoro nikaa

nisu meu sobom ratovale.

SamoopredjeljenjePrincip po kome je svjetska zajednica obavezna da nacionalnostima da sopstvenu

vlast.

Drava Pravno lice sa stalnim stanovnitvom, jasno definisanom teritorijom i vladom sposobnom da

vri suverenu vlast na naroima ili nacionalnim grupama koje ive u njenim zakonskim granicama.

Nacijaskup ljui koji se na osnovu etnike, jezike ili kulturne pripanosti smatra lanovima istegrupe.


4/48


5/48

Krajem 60tih godina XX vijekta, realizam je kritikovan od strane bihejviorista, koji su nastojali da

realisitnu misao i polemike zamijene teorijama testiranim na osnovu okaza.

Bihejviorizampristup prouavanju meunaronih onosa koji naglaava primjenu naunih metoda.

BihejvioristiNaunici koji primjenjuju naune metoe na prouavanje svjetske politike.

Postbihejvioristiki pokret pristup prouavanju meunaronih onosa koji apeluje a se vie panje

posveti politikom znaaju naunog istraivanja.

Strukturni realizamTeorija koja naglaava uticaj svjetske strukture modi na ponaanje rava u okviru

globalne hijerarhije, efinisane prvenstveno rasporeom modi.

Neotradicionalni realizamSkup novih realnih teoretskih razmatranja koji odstupa od neoralizma time

to vie naglaava motive koji lee u osnovi spoljne politike rava nego globalne strukture i koji se

usresreuju na unutranje uticaje umjesto na globalne orenice spoljnopolitikog ponaanja rava.

Dekonstruktivizam postmoderna teorija po kojoj sloenost svjetskog sistema onemoguduje precizanopis, a cilj naunika je a shvati skrivene motive uesnika putem ekonstruckije njihovih tekstualnih

izjava.

I 3 Neorealizam

Pionir neorealizma: Kenet Volc (Teorija meunarone politike 1979).

Neorealizam Teoretsko razmatranje ponaanja rava koje ga objanjava oreenom razlikom u

njihovoj relativnoj modi umjesto rugim faktorima, kao to su njihove vrijenosti, oblik ravnog

ureenja ili omade okolonosti.

U neorealizmu, kao i u realizmu, anarhija ili osustvo centralnih institucija izna rave jeste

najznaajnije i najtrajnije svojstvo strukture sistema. Drave ostaju primarni inioci, koji se ponaaju u

sklau sa principima samopomodi i nastoje a obezbjee sopstveni opstanak. Prema miljenju

neorealista, rave se ne razlikuju u pogleu svojih zaataka, nego samo sposobnosti. Sposobnost

oreuje poloaj rave u sistemu, a raspore sposobnosti oreuje strukturu sistema i oblikuje nain

na koji jedinice djeluju jedna na druge.

Mod ostaje jean o centralnih koncepata u neorealizmu, meutim, tenja za modi ne smatra se za cilj

sama po sebi, kao u realizmu, niti on proistie iz ljuske priroe. Umjesto toga, rave uvijek tee modi

kao srestvu za preivljavanje. Neorealizam tvri a se ravnotea sileuspostavlja automatski.

(neo)realizam priaje mali ili nikakav znaaj onome to se ogaa unutar rava kakvi su reimi na

vlasti, koja je ieologija ominantna, kakvo je rukovoenje.

Globalni nivo analize Analitiki pristup svjetskoj politici koji naglaava uticaj uslova u svijetu na

ponaanje rava, neravnih i rugih meunaronih inilaca.


6/48


7/48

Sloena meuzavisnost Teorija koja naglaava sloenost nana na koji sve vedi broj veza meu

transnacionalnim uesnicima ovoi o njihove ranjivosti na postupke rugih i osjetljivosti na potrebe

drugih.

Neravni uesnici Sve transnacionalno aktivne grupe osim rava kao to su organizacije iji su lanovi

rave i nevlaine organizacije iji su lanovi pojeinci i privatne grupe iz vie o jene rave.

Globalizacijaintegracija i sve veda zavisnost rava kroz njihove sve brojnije kontakte i trgovinu. Ovim

se stvara jeinstveno ujeinjeno globalno rutvo u okviru jeinstvene kulture kako bi se ljui povezali u

zajenikoj subini, ime se smanjuje mogudnost rava a utiu na svoju nacionalnu subinu.

Reimi Institucionalizovani ili regulisani obrazac saranje u atoj oblasti, izraen kroz uspostavljena

pravila.

Meunaroni reimi - gleite koje objanjava koristi o porke uesnika oreenim pravilima koja

reguliu oreenu meunaronu aktivnost kao to je na primjer olaganje otrovnog otpaa.

Niska politika kategorija globalnih pitanja koja se odnosi na ekonomske, socijalne, demografske i

ekoloke aspekte onosa meu vlaama i naroima.

I 6 Konstruktivistiki koncept

Dekonstruktivistima je zajeniko filozofsko gleite a su koncepti svih navoa o globalnoj stvarnosti u

vezi sa njihovim shvatanjima, a poto ne postoji nikakav objektivan princip ija bi vrijenost bila

nezavisna o linog gleita, a je svako tumaenje jenako vrijeno kao i ruga, te a nema svrhe

pokuavati a se razvije zajenika koncepcija o svijetu.

Dekonstrukcija Postmoerna teorija koja tvri a sloenost svjetskog sistema onemoguduje precizan

opis i a je svrha naunika a razumiju motive uesnika putem ekonstrukcije njihovih tekstualnih izjava.

Konstruktivizam predstavlja objektiv za kritiko miljenje o tome kako se mogu konstruisati teorije

meunaronih onosa, kao i vrste premisa i pretpostavki koje svaki teoretiar realno treba a postavi

kao polazite pri objanjavanju svjetske politike. Konstruktivizam prestavlja put ka teoretskom

tumaenju tako to naunike posjeda a se poimanje svjetske politike mora organizovati a bi se

pristupilo ispitivanju.

Konstruktivisti naglaavaju znaaj zajenikih ieja i razumjevanja koja se razvijaju izmeu uesnika na

svjetskoj sceni kroz njihovu meuzavisnost.

Teorija haosa Primjena matematikih metoa a bi se ientifikovali obrasci koji se perioino

ponavljaju u brzo izmijenjivim i naizgle nepovezanim onosima kako bi se bolje protumaila sloena

stvarnost.

Epistemologijafilozofsko razmatranje naina sticanja znanja i analitikih principa koji se primjenjuju pri

prouavanju pojava.


8/48

Socijalni konstruktivizamliberalno-realni teoretski pristup koji propagira Aleksander Vent prema kome

su rave zainteresovane samo za svoje interese glavni akteri svjetske politike, njihovi postupci nisu

oreeni anarhijom, nego nainom na koji rave rutveno konstruiu i zatim reaguju na znaenja

koja pripisuju politici sile, tako a se promjenom njihove efinicije moe odi o evolucije prakse

saradnje.

Transformacija - promjena karakteristinih obrazaca meuzavisnosti izmeu najaktivnijih uesnika u

svjetskoj politici takve snage a izglea kao a jean meunaroni sistem zamjenjuje rugi.

TABELA:

Osobina Realizam Neorealizam Liberalizam Neoliberalizam Konstruktivizam

Glavne jedinice Nezavisne

raveStruktura

meunaronogsistema

Institucije iznad

ravaPojedinci;

priobijenerave ineravnitransnacionalni

uesnici

Drutvene grupe

Kljuno pitanje Rat ibezbjednost

Borba za poloaji silu u uslovima

anarhije

Institucionalizacija

mira

Unapreivanjemeuravnesaradnje na

ekonomskim,

socijalnim i

ekolokimproblemima

zajenikim zasvijet

Znaenje i slikeo savremenom

me. ivotuzajenikirutvenimkolektivistima

Glavni pristup Ravnotea sile Ravnoteastraha; vojna

spremnost iovradanje

Meunaronopravo;

meunaroneorganizacije;demokratizacija

Sloenameuzavisnost i

reimi

Zalaganje za

normativne

inovacije putemkonstruisanja

novih predstava

Pogled na

globalnu

perspektivu

Pesimisti/

Stabilnost

Pesimistiki Optimistiki /napredak

Oekivanjesaradnje i

stvaranja

svjetske

zajednice

Nijedan, zavisno

od

najpopularnijih

ili rutvenoprihvadenihpogleda na

sposobnost

ovjeanstva astvori promjene

Motivi uesnika Nacionalni

interesi:konkurencija u

kojoj neki

dobijaju a neki

gube;

bezbjednost;

sila

Mod, presti i

prednost uodnosu na druge

rave

Saradnja,

uzajamna pomod,zadovoljavanje

ljudskih potreba

Globalni

interesi, pravda,mir, prosperitet,

sloboda, moral

U zavisnosti od

rutvenokonskturisanih

objanjenja oosnovnim

pokretakimsnagama me.Uesnika uraznim

razdobiljima


9/48

Centralni

koncept

Strukturna

anarhija, sila,

nacionalni

interesi,

ravnotea sile,polarnost

Strukturna

anarhija,

racionalan izbor,

trka u

naoruanju

Svjetski poredak

sa kolektivnom

bezbjenodu,pravo, integracija,

meunaronaorganizacija

Transnacionalni

odnosi, pravo,

slobodna

trgovina,

meuzavisnost,liberalna

republikanskavlast, ljudska

prava, pitanje

polova

Ideje; identiteti,

ideali, slike

Perspektive Povedanjenacionalne

modi, otporsmanjenju

nacionalne

autonomije

Ouvanjenuklearnog

ovradanja,izbjegavanje

razoruanja isupernacionalnih

organizacija

Institucionalna

reforma

Razvijanje

reima iunapredjenje

demokratije i

meunaronihinistitucija kako

bi se usaglasio

kolektivni

odgovor na

globalne

probleme

Proirenjerazumijevanja

naina na kojimeunaroniuesnicikonstruiu svojeslike o

meunaronimodnosima kako

bi se razjasnila

ogranienjasuparnikih iteoretskih

tumaenja ipolitika na

kojima se

zasnivaju

II SPOLJNOPOLITIKO OLUIVANJE

Spoljna politika je sistem aktivnosti koji su zajenice razvile a bi promijenile ponaanje rugih rava i

a bi svoje aktivnosti prilagoile meunaronom okruenju.

Dor Moelski, 1962.

Moerni ravni sistem kao mrea onosa meu nezavisnim teritorijalnim jeinicama nastao je

Vestfalskim mirom iz 1648. Goine, kojim je okonan triesetogoinji rat u Evropi.

Maa se izraz nacionalna rava esto koristi u istom smislukao rava i nacija, to su tehniki tri razliita

termina. Drava je pravno lice sa stalnim stanovnitvom, jasno efinisanom teritorijom i vladusposobnom a realizuje suverenitet. Nacija je skup ljui koji se na osnovu nacionalne, jezike ili kulturne

slinosti osjedaju pripanicima iste grupe. Tako izraz nacionalna rava porazumijeva pribliavanje

izmeu teritorijalnih rava i psiholoke ientifikacije ljui unutar njih.

Dravni suverenitet Vrhovna vlast rave u voenju omade politike i spoljnih odnosa.

Spoljna politikaOluke koje vlast onosi u cilju ostvarenja meunaronih ciljeva.


10/48

inioci koji utiu na oluke u oblasti spoljne politike:

A) Geostrateki poloaj

B) Vojna mod

C)

Ekonomska sposobnost

D)

Sistem ravnog ureenja.

Faktori koji oblikuju spoljnu politiku rava mogu se svrstati u tri osnovna nivoa.

1)

Na globalnom nivou nalaze se strukturne karakteristike meuaronog sistema, kao to su

preovlaujude prisustvo graanskih ratova i rasprostranjenost slobone trgovine.

2)

Na ravnom nivou nalazese unutranji ili omadi uticaji kao to su oblik ravnog ureenja ili

stavovi njihovih graana.

3) Na pojeinanom nivou su karakteristike voe njegova ili njena lina uvjerenja, vrijenosti i

linost.

Globalni ili spoljni uticaji na spoljnu politiku obuhvataju sve aktivnosti van granica rave koje utiu naoluke koje onosi njeno rukovostvo. To su saraj meunaronog prava, broj vojnih saveza,

unitavanje uma i ivotinjskih vrsta i promena nivoa meunarone saranje.

Nivoi analize razliiti aspekti i uesnici u meunaronim poslovima koji se mogu naglasiti pri

tumaenju svetske politike i objanjavanju globalnih pojava u zavisnosti o toga a li analitiar bira a se

usredsredi na cjeline ili na dijelove.

Meuomadi pitanja sa kojima se rave suoavaju, a istovremeno su i meunarona i omada.

Atributi rava karakteristike rava koje utiu na spoljnopolitiko ponaanje, kao to je njihova

veliina, bogatstvo i stepen ogovornosti njihovih voa prema graanima u onosu na ruge rave.

II 1 Geopolitika

Utemeljitelj geopolitike: Alfred Tejer Mahan, govorio o pomorskim silama kroz istoriju, gdje je tvrdio da

je kontrola na morima uticala na mod pojeinih zemalja.

Drugi geopolitiari: Halfor Mekiner, Nikolas Spajkmen.

Imperijalizam namjerno nametanje modi jene rave rugoj, traicionalno putem teritorijalnih

osvajanja, a u novije vrijeme putem ekonomske ominacije, pri emu se pogoenom narou uskraduje

sloboa ueda u onoenju oluka osvajakog reima.

Geopolitika Teoretska postavka po kojoj na spoljnu politiku rava utie njihov poloaj, prirona

bogatstva i fizika okolina.

Unutranje karakteristike rava koje utiu na njihovu politiku:


11/48

1)

Vojna mod Tezu a unutranje sposobnosti rave oprinose uspostavljanju njenih

spoljnopolitikih prioriteta potvruje injenica a priprema rava za rat snano utie na njihovu

kasniju upotrebu sile.

2)

Ekonomski usloviNivo privrenog i inustrijskog razvoja zemlje utie na spoljnopolitike ciljeve

kojima moe a tei. Po pravilu, to je zemlja razvijenija, to je sklonija da igra aktivnu ulogu u

svjetskoj politikoj ekonomiji.

3)

Oblik ravnog ureenja oblik ravnog ureenja ograniava izbor ko onoenja vanih

oluka, ukljuujudi i a li de se prijetnje upotrebom vojne sile sprovesti u praksi.

Transformacije iz diktatorskih u demokratsku vlast:

1)

Prvi talas se dogodio od 1878. Do 1926.

2)

Drugi talas izmeu 1943. I 1962. Goine

3)

Tredi talas poeo 1970-ih. Danas (2003.) po Friom Hausu svijeta su u potpunosti ili jelimino

demokratske.

Ustavna demokratija procesi upravljanja zemljom koji omoguduju a ljui preko svojih izabranih

prestavnika vre vlast i utiu na ravnu politiku.

Autokratska vladavinaSistem autoritarne ili totalitarne vlasti gje je neograniena vlast koncentrisana

u rukama jenog ovjeka.

Diverziona teorija rata (fenomen rtvenog jarca) Tvrnja a voe pokredu sukobe u inostranstvu kao

nain a povedaju nacionalno jeinstvo u zemlji time to de panju omade javnosti ovratiti o

nerijeenih omadih problema.

Kraj istorijeTeza koju je postavio Frensis Fukujama a je nametanje sa centralnoplanskim ravama

prestalo zbog toga to su liberalna emokratija i trina privrea jeine realne opcije za savremena

rutva.

Demokratski mirTeorija po kojoj demokratske zemlje, mada ponekad ratuju protiv drugih, ne ratuju

meusobno.

II 2 Jeinstveni uesnik i racionalno oluivanje

Realizam i u svom klasinom i neorealnom obliku, naglaava a promjene na globalnom nivou analize

oreuju jelovanje rava. On pretpostavlja a se oluivanje u oblasti spoljne politike sastoji

prvenstveno o prilagoavanja rave pritiscima anarhinog svjetskog sistema. Poto realisti smatraju

a su ciljevi voa i njihov ogovarajudi pristup spoljnopolitikom oluivanju isti, proces olui vanja

moe se prouavati kao a je svaka rava jeinstveni uesnik homogena ili monolitna cjelina sa malim

ili bez ikakvih znaajnih unutranjih razlika koje utiu na njeno oluivanje.

Jeinstveni uesnik transnacionalni uesnik (obino suverena rava) po pretpostavci sa unutranjim

jeinstvom, tako a promjene u njenim unutranjim okolnostima ne utiu na njenu spoljnu politiku


12/48

toliko koliko oluke njenih voa kojima se hvataju u kotac sa promjenama u svom globalnom

okruenju.

Proces oluivanja jeinstvenih uesnika koji oreuju nacionalne interese po pravilu se opisuje kao

racionalan. Ovje racionalnost ili racionalan izbor efinienom kao namjerno, ciljno orijentisano

ponaanje koje se pokazuje kaa pojeinac u ogovoru na meunaorni ogaaj...koristi najboljeinformacije koje ima i bira iz mnotva mogudih ogovora onu alternativu koja de najvjerovatnije

maksimirati njegove ciljeve.

Naunici opisuju racionalnost kao niz aktivnosti oluivanja koji obuhvataju sleede intelektualne

korake:

1)

Problem raspoznavanja i efinicije. Potreba za oluivanjem javlja se kaa politiari uoe spoljni

problem i pokuaju a objektivno efiniu njegove specifine karakteristike. Objektivnost

zahtijeva potpunu informaciju o akcijama, motivima i sposobnostima drugih uesnika, kao i o

karakteru meunaronog okruenja i tenencijama unutar njega. Traganje za informacijama

mora biti sveobuhvatno i moraju se prikupiti injenice o znaaja za problem.

2)

Izbor ciljeva. Zatim oni koji su odgovorni za odluke u oblasti spoljne politike moraju da odrede

ta ele a postignu. Ovaj umirujude jenostavan zahtjev je esto teak. Zahtijeva ientifikovanje

i rangiranje svih vrijednosti.

3)

Ientifikacija alternativa. Racionalnost takoe zahtijeva sastavljanje sveobuhvatnog spiska svih

raspoloivih politikih mogudnosti i procjenu cijene koju svaka sa sobom nosi.

4) Izbor. Konano, racionalnost zahtijeva izbor jene jeine alternative sa najboljim izgleima a se

postigne eljeni cilj ili ciljevi.

Racionalan izbor proceure onoenja oluka voenje paljivom efinicijom situacije, omeravanjem

ciljeva, razmatranjem svih alternativa i izborom onih opcija koje de najvjerovatnije postidi najvedeciljeve.

II 3 Prepreke racionalnom izboru

Neke o prepreka koje oprinose a greke u spoljnoj politici buu tako este jesu ljuske, koje potiu

o neostataka inteligencije, sposobnosti i psiholokih potreba i tenji onih koji onose spoljnopolitike

oluke. Druge su organizacione, jer za vedinu oluka potreba grupna saglasnost o nacionalnim

interesima i najmuriji tok akcije. Zatim , raspoloivost i tanost informacija, saznajna isonanca,

oreivanje ciljeva koji najbolje slue nacionalnim interesima, nemogudnost nosilaca oluivanja a brzo

prikupe i obrae obilje informacija ograniavan njihovu sposobnost za kvalitetno oluivanje, problem

sa vremenom, naputanje formiranih miljenja, uovoljavanje omadim pritiscima, pogrene

pretpostavke.

Omeena racionalnost koncept po kome je sposobnost nosilaca oluivanja a izaberu najbolju opciju

esto ograniena mnogim ljuskim i organizacionim preprekama.


13/48


14/48

natezanje o koga olazi izmeu kljunih uesnika i birokratije svrstane u tzv. Kokuse u procesu

oluivanja.

Birokatrski politiki moel opis oluivanja ko koga se smatra a su spoljnopolitike oluke bazirane

na pregovaranju i kompromisu izmeu ravnih organa.

Politike mree voe i organizovani interesi koji formiraju privremen saveze a bi uticali na oreenu

spoljnopolitiku oluku.

Kokusi (engl. Caucuses) Neformalne grupe u koje se uruuju pojeinci u vlaida bi se borili za svoje

zajenike interese.

Jean o naina na koji velike birokratske organizacije oprinose procesu politikog oluivanja jeste

onoenje stanarnih operativnih proceura ustaljenih metoa kojih se treba priravati pri

obavljanju oreenih zaataka.

Standardne operativne procedurepravila za onoenje oluka o oreenom tipu situacija.

Grupno razmiljanje sklonost lanova grupe a prihvate i saglase se sa preovlaujudim stavom u grupi

umjesto a otvoreno izloe ono t osami misle.

II 5 Uloga voa u oluivanju o spoljnoj politici

O voa se oekuje a voe i pretpostavlja se a de nove voe onijeti neto novo. Ovu prestavu jo

vie uvrdujemo kaa oreenim politikama rutinski ajemo imena voa kao a su voe sinonimi za

samu ravu, isto kao i kaa vedinu uspjeha ili neuspjea spoljnoj politici pripisujemo voama koji su u to

vrijeme za nju bili zauene.

Model pojedinaca koji stvaraju istoriju Tumaenje spoljnopolitikog ponaanja koje izjenaavapostupke rava sa preferencijama i inicijativama najviih ravnih funkcionera.

Niksonova doktrina Stav presjenika Niskona a saveznici SAD treba a snose vedi teret svoje

odbrane.

Reganova doktrina Obaveza Reganove aministracije a de SAD pruiti porku antikomunistikim

pobunjenicima koji nastoje a zbace vlae koje porava SSR.

Klintonova doktrina Politika aktivnog ukljuenja Klintonove aministracije u svjetske poslove a bi se

postaklo irenje miroljubive liberalne emokartske zajenice.

Buova oktrina Jednostrana politika presjenika Dora V. Bua koja proklamuje a se SAD onositi

oluke samo a bi zaovoljile pretpostavljene nacionalne interese, a ne a bi uovoljile albama rugih

zemalja ili pridobile njihove simpatije.

Preceduralna racionalnostNain oluivanja bazirana posjeovanju savrenih informacija i paljivom

ocjenjivanju svih mogudih tokova akcije.


15/48


16/48

Dugotrajno suparnitvo ugogoinja konkurencija izmeu velikih sila ili parova rugih zemalja iji

neprestano sukobljeni interesi esto ovoe o rata.

III 2 - I Svjetski rat

Povod za I svjetski rat je ubistvo austrougarskog prijestolonasljednika Franca Ferdinanda u junu 1914.

Goine. Jo prije atentata formirana su va neprijateljska saveza, kojima su Njemaka, Austrougarska i

Otomansko carstvo suprotstavljeni Francuskoj, Britaniji i Rusiji.

Uzroci I svjetskog rata

Neki istoriari revizionisti, koristedi neinjenino rezonovanje smatraju a nema govora o tome a se

Prvi svjetski rat nisu mogli izbjedi.

Strukturalizam, neorealna teorija, posmatra promjenjiv raspore modi unutar globalnog sistema kao

primarni inilac koji oreuje ponaanje rava. Raspore modi oreuje hode li se obrazovati koalicije i

hode li preovlaati mir.

Strukturalizam teorija po kojoj se ponaanje rava formira prvenstveno po uticajem promjena

svojstava globalnog sistema umjesto jelovanjem pojeinanih efova rava ili promjenama

unutranjih karatkeristika rava.

Globalni nivo analize Analitiki pristup svjetskoj poltiici koji naglaava uticaj svjetskih uslova na

ponaanje rava, meuvlainih organizacija, nvo i rugih meunaronih aktera.

Ravnotea sile teorija po kojoj de se mir i stabilnost najvjerovatnije orati kaa je vojna sila

rasporeena tako a nijena sila niti blok nemogu dominirati drugima.

Britanija je dominirala svjetskom politikom u 19 vijeku i imala najrazvijeniju pomorsku silu. Poslije

ujeinjenja 1871. Goine, Njemaka je napreovala i osnaivala vojsku i mornaricu. S usponom

Njemake, ravnotea sile se pomjerala kako su njena sve veda snaga i globalne aspiracije mijenjale

evropski geopolitiki pejsa. Pri prelasku u 20 vijek Rusija se takoe irila i postajala prijetnja Njemakoj.

Austrougarska je slabila, to je Njemakoj povedavalo strah o Rusije i smatrali su a je najbolje povesti

kratkotrajan, lokalizovan i pobjeniki rat. Austrougarska je povela rat protiv Srbije, i to se pokazalo

ozbiljnim promaajem u procjeni. Taa je formirana Trojna antanta (Francuska, Britanija i Rusija) koja se

suprotstavila Centralnim silama. Amerika je ula u rat 1917. Goine kaa se rat proirio preko okeana, i

tada je rat porpimio prvi put u istoriji svjetske razmjere.

Teorija racionalnog izbora prua rugaije tumaenje I svjetskog rata. Prema njoj, postavljenoj naindividualni nivo analize, izbijanje rata bilo je rezultat elje njemake elite a sa ratom sa Francuskom i

Rusijom ojaa poloaj Njemake na kontinentu, potvri njen status kao svjetske sile kao i a se obrati

panja omade javnosti o unutranjih problema. Ako je model racionalnog izbora pri oluivanju

ponuio tano tumaenje, ona je I svjetski rat najbolje posmatrati kao posljeicu smiljene tenje

suparnikih velikih sila a se meusobno bore za globalnu premod, to je poriv koji realisti smatraju za

gvozeno pravilo istorije.


17/48

Individualni nivo analize analitiki pristup prouavanju svjetske politike koji naglaava psiholoko i

perceptivno porijeklo spoljnopolitikog ponaanja meunaronih uesnika, sa posebnim naglaskom na

voama.

Racionalan izbor teorija po kojoj donosioci odluka prave izbor na osnovu onoga to smatraju a je u

najboljem interesu za njih i njihove zemlje, na osnovu svojih oekivanja o relativnoj koristi alternativnihrjeenja za postizanje ciljeva. Ovaj moel, koji se jo naziva i teorija oekivane koristi potie iz realnih

teorija.

Ostala tumaenja. Mnogi istoriari smatraju a je bujanje nacionalizma, posebno u jugoistonoj Evropi,

stvorilo klimu miljenja koja je uinila rat vjerovatnim. Nijemci i Rusi su takoe bili voeni snanim

nacionalizmom. Prvi svjetski rat se vjerovatno ne bi ogoio a nije bilo formiranja vije zamrene

alijanse. Pojela multipolarnog sistema ravnotee sile koja je sve vedi broj velikih suparnikih sila

privukao u bipolarne koalicije i osustvo hegemona koji bi oravao re moa je uinilo rat

neizbjenim.

Dravni nivo analize analitiki pristup prouavanju svjetske politike koji naglasak stavlja na to kako

unutranja svojstva rava objanjavaju njihovo spoljnopolitiko ponaanje.

Nacionalizammentalni stav koji velia oreenu ravu i nacionalnu grupu koja u njoj ivi i koji ravni

interes smatra za najviu vrijenost.

Bipolarizammeunaroni sistem sa va ominantna centra modi.

Posljedice Prvog svjetskog rata

Nestanak austrougarskog, ruskog i otomanskog carstva, i formiranje novih rava Poljske, ehoslovake i

Jugoslavije. Stvorene su Finska, Estonija, Letonija i Litvanija. Svrgavanje ruskog cara 1917. Godine odstrane boljevika i pojava komunizma po vostvom Vlaimira Lenjina. 10 miliona ljui straalo.

Prvi svjetski rat izazvao je odbojnost prema ratu i teorijama realizma koje su opravdale nadmetanje

velikih sila, trka u naoruanju, tajna saveznitva i politiku ravnotee sile. Dvije ecenije poslije I svjetskog

rata poredstavljale su vrhunac liberalnog idealizma. Ta liberalna filozofija dobila je svoj izraz u govoru

Vuroa Vilsona etrnaest taaka, stvaranju Lige Naroa, Ugovoru pet sila (Japan, Britanija, Francuska,

Italija i SAD na vaingtonskoj pomorskoj konferenciji 1922 goine), Brijan Kelgovom paktu, Ugovoru

eteiri sile (kojim su se Japan, Francuska, Britanija i SAD obavezale a nede napaati kolonije potpisnica),

kao i ugovoru evet sila (kojim je Kina izuzeta o aljeg irenja imeprijalizma velikih sila).

Realizam kola misli koja tvri a poto je suparnitvo meu ravama prirono, rave treba a se

pripremaju za rat da bi ga izbjegle.

Liberalna teorija kola misli koja zastupa tezu a je napreak u oblasti mira mogud putem

institucionalnih reformi koje meunaronu anarhiju re po kontrolom.


18/48


19/48

preala. Pariz je osvojen juna 1940. Goine. U meuvremenu, a bi sprijeio SAD a uzmu uede u ratu,

Japan je septembra 1940. Goine sklopio Trojni pakt sa Njemakom i Italijom. Narenih mjeseci olazi

do bombardovanja Britanije i napada na Sovjetski Savez u junu 1941. Godine. 7. Decembra 1941. Godine

Japan napaa Perl Harbur, i Frenklin Ruzvel se ukljuuje u rat.

Izolacionizam politika povlaenja iz aktivnog ueda sa ostalim uesnicima u svjetskim poslovima iumjesto toga orijentacija ravnih napora na obavljanje unutranjih poslova.

Poputanje strategija pravljenja manjih ustupaka agresorskoj ravi bez osvete u nai a de je to

zaovoljiti te a nede alje nasrtati na teritoriju svojih susjea.

Kolonijalzamuprava nad nekom obladu o strane spoljne suverene sile.

Dublji uzroci

Mnogi istoriari smatraju ponovnu pojavu multipolarnosti u raspojeli modi za kljuni inilac izbijanja i

irenja II svjetskog rata. Slom meunaronog ekonomskog sistema tokom triesetih goina XX vijeka

takoe je oprinjeo ratu. Neuspjeh Lige naroa a organizuje kolektivni ogovor na akte agresije

oznaavao je slabe institucionalne barijere ratu.

Multipolarnost raspodjela svjetske modi izmeu tri ili vie centara velikih sila, pri emu su ostale

rave svrstane na stranu jenog o suparnika.

Politika ekonomija nauna oblast koja se bavi prouavanjem meuzavisnosti politike i ekonomije u

meunaronim onosima.

Protekcionizam prepreke spoljnoj trgovini, kao npr. Carinske stope i kvote, kojima se titi omada

inustrija o konkurencije ko kupovine proizvoa koje proizvoi omada inustrija.

Imperijalizampolitika irenja ravne modi putem osvajanja stranih teritorija.

Posljedice II svjetskog rata

53 miliona straalih. Atomsko bombarovanje Hiroime i Nagasakija. Preraspojela modi i

reorganizovanje granica. Sovjetski Savez se proirio na 600.000 kvaratnih kilometara, o Estonije,

Letonije i Litvanije, kao i o Finske, ehoslovake, Poljske i Rumunije. Njemaka poijeljena u

okupacione zone, kasnije poijeljena na Istonu i Zapanu. Pro sovjeti preuzeli vlast irom Istone

evrope.

Velika trojka voa Vinston eril, Frenklin Ruzvelt i Josif Staljin su se sastali na konfere nciji u Jalti u

februaru 1945. Goine a bi stvorili novi svjetski poreak, kako bi se rijeila poslijeratna teritorijalna

pitanja i postupak glasanja u UN u cilju kolektivnog upravljanja svjetskim poretkom.


20/48


21/48


22/48

Karterova doktrinaIzjava presjenika Dimija Kartera o spremnosti SAD a upotrijebi vojnu silu a bi

zatitila svoje interese u Persijskom zalivu.

Reganova doktrina Obaveza SAD a pomae antikomunistike pobunjenike koji su nastojali a zbace

reime poravane o strane SS.

Trumanova doktrina - izjava presjenika a de SAD pribjedi intervenciji a bi pomogla naroe koji su

stali na stranu SAD-a u borbi protiv spoljnog potinjavanja.

Pribliavanje u iplomatiji, politika kojom se tei uspostavljanje normalnih onosa izmeu neprijatelja.

Posljedice hladnog rata

Promjena meunaronih onosa. Transformacija globalne hijerarhije u kojoj Rusija ne prestav lja

prijetnju amerikom hegemonistikom vostvu. Olazak komunizma na ubrite istorije.

III 5 Buudnost politike velikih sila: hlani mir?

Buudi multipolarni svijet bide ustrojen sasvim rugaije o prethonog rasporea ravnotee sile u

kome jedna ili dvije zemlje posjeuju ogromnu mod. Suparnitvo u multipolarnom svijetu je po pravilu

ovoilo o hegemonistike borbe za premod i zavravalo katastrofalnim optim ratom, uvijek

razornijim od prethodnog.

Unilateralni koncept uloge velike sile predstavlja jenu o mogudnosti za ogovor na izazov

multipolarnosti. Unilateralizam moe ukljuiti i izolacionizam; pokuaj a se vri hegomnistiko vostvo;

strategiju selektivnog angaovanja koja spoljno angaovanje koncentrie na vitalne nacionalen interese.

Kao primjer toga jeste razvoj Evropske unije i njene zajenike politike u oblasti bezbjenosti i obrane.

Antantasporazum izmeu rava o konsultacijama u sluaju a jena bue napanuta s trede strane.

Paktsporazum o saranji izmeu velikih sila u cilju zajenikog upravljanja meunaronim sistemom.

IV NERAVNI INIOCI U MEURAVNOM SISTEMU

Postoje vije glavne vrste neravnih inilaca: meuvlaine organizacije (MVO) iji su lanovi rave, i

nevlaine organizacije (NVO), iji su lanovi pojeinci i grupe.

Meuvlaine organizacije Institucije koje su stvorile i u kojima uestvuju vlae rava a koje im aju

vlast da donose kolektivne odluke u vezi sa posebnim globalnim problemima.

Nevladine organizacije Transnacionalne organizacije privatnih graana koje u odnosu na UN imaju

konsultativan status; one ukljuuju profesionalna uruenja, fonacije, multinacionalne korporacije, ili

jenostavno, meunarono aktivne grupe u razliitim ravama uruene u rau na zajenikim

interesima.


23/48

IV 1 Ujedinjene nacije

UN su najpoznatija svjetska organizacija. Ono to ih izvaja o vedine rugih MVO jeste njihovo skoro

univerzalno lanstvo. Po pravilu svaka suverena rava koja prihvata okumente i principe UN moe

postati njena lanica, ali velike sile su esto oputale a interesi realpolitike iktiraju koje de rave biti

primljene u lanstvo.

Realpolitikateorijski koncept u kome se propisuje da zemlje moraju staviti svoje nacionalne interese

iznad interesa globalne zajednice.

Kao to se istie u lanu 1 povelje UN, njeni ciljevi su:

- Oravanje meunaronog mira i bezbjenosti

-

Razvijanje prijateljskih onosa izmeu naroa na osnovu uvaavanja principa jenakih prava i

samoopredjeljenja naroda;

-

Postizanje meunarone saranje u rjeavanju meunaronih problema ekonomskog,

socijalnog, kulturnog ili humanitarnog karaktera i unapreivanje i posticanje potovanjaljudskih prava i osnovnih sloboda za sve;

-

Funkcionisanje u ulozi centra za usaglaavanje jelovanja svih naroa na postizanju ovih

zajenikih ciljeva.

Organi UN: Savjet bezbjenosti, Generalna Skuptina, Ekonomski i socijalni savjet, Starateljski savjet,

Sekretarijat i Meunaroni su prave.

Grupa 77 Koalicija siromanih svjetskih zemalja formirana 1964. Goine u cilju pritiska a se obiju

ustupci od bogatih rava Globalnog sjevera.

IV 2 Ostale svjetske MVO: Svjetska trgovinska organizacija, svjetska banka i meunaroni monetarnifond

Svjetska trgovinska organizacija

Prije rada svjetske trgovinske organizacije postojao je Generalni sporazum o tarifama i trgovini (GATT).

STO je poela sa raom 1. Januara 1995. Goine. Svjetska trgovinska organizacija nije ba bila MTO

zamiljena neposreno poslije II svjetskog rata, ali je ipak o saa najambiciozniji pouhvat za

regulisanje svjetske privrede. STO je ovladena a rjeava sporove koji se javljaju meu trgovinskim

partnerima. STO ima ovladenja a namede pravila. Glavni cilj STO je a obezbijei nesmetanu,

previljivu i slobonu trgovinu.

G7 Grupa glavnih i najrazvijenijih industrijskih demokratija koju ine SAD, Britanija, Francuska, Japan,

Njemaka, Kanaa i Italija, koja se sastaje na reovnim ekonomskim konferencijama na vrhu, saa je sa

ukljuenjem Rusije, poznata kao G8.

Neintervencionizam Osnovni princip meunaronog prava, saa ugroen, kojim se mijeanje neke

rave u omade poslove ruge suverene rave po pravilu smatra nezakonitim.


24/48


25/48

- Sjevernoatlantski pakt (NATO), vojni savez stvoren 1949. godine. Ova bezbjednosna MVO je proirila

svoje lanstvo i misiju u cilju promovisanja emokratizacije i kontrolisanja graanskih ratova i terorizma

izvan svoje tradicionalne evropske teritorije.

- Uruenje naroa jugoistone Azije (ASEAN), osnovano 1967. Goine. U cilju promovisanja regionalne

ekonomske, socijalne i kulturne saradnje.

- Organizacija islamske konferencije (OIC), koorinira veliki broj aktivnosti izmeu 50 islamskih rava s

ciljem promovisanja islamske soliarnosti u ekonomskoj, rutvenoj, politikoj i kulturnoj oblasti.

IV 4 Nevladine organizacije (NVO)

NVO su privatni meunaroni inioci iji lanovi nisu rave, ved volonteri iz populacije vije ili vie

rava koji formiraju organizacije a promoviu svoje zajenike interese i ieale u cilju uticanja na

politiku vlaa i meuvalinih organizacija.

Devolucijaavanje politike vlasti na manjinske etnopolitike nacionalne grupe i omoroake naroe

u posebnim nacionalnim regijama. Uz oekivanje a de sveda autonomija smanjiti njihove zahtjeve za

nezavisnom ravom.

Neravni naroi nacionalne ili etnike grupe koje se bore a steknu vlast onosno ravnost.

Tri najistaknutija tipa politiki aktivnih neravnih aktera iz kategorije NVO:

1)

Neravni naroi: omoroake etnike grupe etvrtog svijeta

Maa je rava nevosmisleno i alje najviljiviji uesnik u svjetskim poslovima, kao to naglaava

konstruktivizam, na nacionalizam i nacionalnost treba gleati kao modne kulturne faktore koji efiniu

glavnu pripanost i ientitet mnogih ljui koji utiuna ponaanje rava. Mnogi ljui obavezuju se na tuosnovnu oanost ne ravi i vlai koja njome upravlja nego politiki aktivnoj manjinskoj grupi sa kojom

se najvie ientifikuje. Jena iroka kategorija takvih nacionalnih grupa su etnopolitike grupe iji lanovi

imaju istu nacionalnost, jezik, kulturno naslee i srone veze. Etnicitet je pojava vezana za kontakt

izmeu kulturno-jezikih zajenica...koje se karakteriu kulturnim prerasuama i rutvenom

diskriminacijom. U osnovni tih karakteristika je osjedanje ponosa unutar grupe i zatvorenost njenih

lanova.

Etniki nacionalizam (oanost posebnoj etnikoj grupi i ientifikaciji sa njom) smanjuje relevantnost

unitarne rave. Onosi izmeu etnikih grupa su kljuni element u izjenaavanju onosa izmeu NVO

i rave, poto je kontakt izmeu grupa koje svoj ientitet oreuju zajenikim porijeklom snaan.

Etnopolitiki izazovi rava u etvrtom svijetu. Domoroaki naroi su etnike i kulturne grupe na

geografskoj lokaciji koju saa kontrolie rugarava ili politika grupa. U vedini sluajeva ti naroi su

nekaa bili politiki suvereni i ekonomski samoovoljni. O tom segmentu globalnog rutva se uobiajno

govori kao o etvrtom svijetu a bi se naglasilo siromatvo s kojim se suoavaju mnogi uroeniki ili

plemenski omoroaki naroi. Na svijet se sastoji o bar osam osobenih transnacionalnih kulturnih


26/48

zajenica: evropski, kineski, ruski, hispanski, islamski, hunu i crnoafriki i junoafriki ientitet.

Razvijajudi pesimistiku tezu Semjuel Hentington je previio a de od o sukoba civilizacija izmeu

seam ili osam univerzalnih civilizacija, kao to je rat izmeu Zapaa i Islama.

Jeinstveni uesnik transnacionalni uesnik (obino suverena rava) za koju se pretpostavlja a je

interno ujedinjenja, tako a promjene u unutranjim okolnosima ne utiu na njenu spoljnu politiku tolikokoliko oluke voa tog uesnika onijete a bi se ogovorilo na promjene u globalnom okruenju.

Nacionalizam velianje posebne rave i nacionalne grupe koja ivi u njoj, pri emu se ravni

nacionalni interesi oivljavaju kao vrhovna vrijenost.

Etnopolitike grupe ljui iji je ientitet prvenstveno oreen osjedanjem zajenikog pretka, jezika,

kulturnog naslijea i sronikih veza.

Etnicitetopaanje slinosti meu lanovima posebne rasne ili lingvistike grupacije, to ovoi o toga

da se sa predrasudama odnose prema pripadnicima drugih kulturnih grupa.

Etniki nacionalizam oanost kulturnoj, etnikoj ili lingvistikoj zajenici unutar postojede rave.

Etnike grupe grupa ljui iste nacionalnosti koji ijele zajeniku kulturu, pretke ili jezik.

Domoroaki naroi uroenike etnike i kulturne populacije u zemljama ije vlae kontroliu rugi,

poznate kao etvrti svijet.

etvrti svijet termin koji se koristi za uroenike nacionalne grupe koje ive u mnogim tzv ujeinjenim

ravama a koje su, maa esto u poloaju manjina, prve nastale na teritoriji te rave i obijaju a

prihvate ominaciju, teedi stvaranju nove rave bilo cijepanjem postojedih rava bilo sticanjem vede

politike sloboe a upravljaju sobom.

Sukob civilizacija kontroverzna teza politikog filozofa Semjuela P. Hantingtona a de se u XXI vijeku

glavne svjetske civilizacije meusobno sukobiti, ovoedi o anarhije i rata slinog onom koji je bio

rezultat sukoba izmeu rava tokom prolih pet stotina goina.

2)

Religijski pokreti

Vjera je sistem misli zajeniki nekoj grupi koji svojim lanovima prua premet oboavanaj i koeks

ponaanja na osnovu koga mogu a moralno prosuuju osvojim postupcima.

Maa svi raikalni religijski pokreti umjeani u politiku nisu isti, ijele izvjesne karakteristike:

-

Militantni vjerski politiki pokreti postojedu vlast vie kao korumpiranu i nelegitimnu;

- Napaaju nesposobnost vlae a izlijei bolesti rutva u kome pokret postoji;

- Pripaaju posebnom sistemu ponaanja i miljenja za koji vjeruju a ga vlast mora reflektovati,

promovisati i zatiti u svim vlainim i rutvenim aktivnostima;

-

Oni su univerzalistiki: za razliku o etnikih pokreta, njihvoa gleita su io naslijea svakoga ko

je vjernik;


27/48

-

Oni su iskljuivi: sva konfliktna miljenja o priklanom politikom i rutvenom poretku oni

potiskuju na marginu;

-

Oni su militantni, spremni da upotrebe prinudu u postizanju jedinog pravog cilja.

Vjerski pokret skup vjerovanja, postupaka i ieja koje politiki sprovoi vjerska grupa u cilji

propagiranja oboavanja njenog koncepta transceentnog boanstva ili principa ponaanja.

Ekstremni militantni religijski pokreti politiki aktivne organizacije zasnovane na snanim religijskim

uvjerenjima, iji su lanovi fanatino oani globalnoj promociji svojih religijskih vjerovanja.

Secesija ili separatistiki revolti pokuaj religijske ili etnike manjine a istupi iz meunarono priznate

rave.

Iredentizamnastojanje etnonacionalne ili religijske grupe da silom zadobije kontrolu nad teritorijom,tako a granice postojede rave vie ne razvajaju grupu.

3)

Multinacionalne korporacije i transnacionalne banke

Multinacionalne korporacije (MNK) poslovna preduzeda organizovana u jenom rutvu sa jelatnodu

u drugom koja se razvijaju na osnovu direktnih investicija u inostranstvu. Sa globalizacijom MNK su se

ramatino rairile. irenje MNK olakavaju transnacionalne banke (TNB), ruga vrsta NVO iji se prihoi

i aktiva stvaraju finansijskim transakcijama u svjetskoj privredi. One doprinose procesu globalizacije koji

je oveo o svjetske finansijske integracije. MNK se vie kao sve uticajnije MVO zato to su svjetske

gigantske proizvone, trgovinske i uslune korporacije postale primarni inioci globalizacije. 90%

matinih MNK potie sa Globalnog sjevera. U nekim sluajevima, MNK se mijeaju u politiku zemalaja iz

kojih potiu aktivno utiudi na svoje vlae a jo vie liberalizuju trgovinsku i investicionu politiku.

Transnacionalne banke (TNB) vrhunske svjetske bankarske firme ije su finansijske aktivnosti

usresreene na transakcije van ravnih granica.

Strateki korporativni savezi saranja izmeu multinacionalnih korporacija i stranih kompanija u istoj

industriji, podstaknuta globalnom prirodom MNK.

Visoka politikageostrateka pitanja nacionalne i meunarone bezbjenosti koja se tiu pitanja rata i

mira.

Niska politika kategorija globalnih pitanja koja se odnose na privredne, socijalne, demografske i

ekoloke aspekte onosa izmeu vlaa i ljui.

V TRITE I NOVAC U NOVOJ GLOBALNOJ I POLITIKOJ EKONOMIJI

Meunarona politika ekonomija prouavanje poruja u kome se preklapaju politika i ekonomija.

Zahvaljujudi tom prouavanju otkrivamo razloge zbog kojih olazi o promjena u rasporeu modi i

bogatstva rava.


28/48

V 1Globalni kontekst za tumaenje ekonomskih promjena u savremenom svijetu

O svih mnogobrojnih neavnih promjena, moa ni jena nije bila toliko sutinska i alekosena koliko

je to bila globalizacija. Meunarona trgovinska integracija i sve povezanija svjetska privrea, ine a se

posveduje velika panja ekonomskim transakcijama. Rast obima meunarone trgovine uinio je a

trgovina postane sve vanija za ekonomiju rava i oekuje se a de se ona uvedavati po jo vioj stopisve o 2015. Goine.Trgovina ima rastudi uio u globalnoj privrei i anas taj uio iznosi 40% globalnog

omadeg proizvoa, u onosu na 20% koliko je iznosio 1990.

SAD su teile slobonoj trgovini, otvorenim tritima, monetarnoj stabilnosti to su sve osnovna naela

na kojima poiva bretonvuski sistem utemeljen na teorijskim osnovama trgovinskog liberalizma koji

se zalae za slobona trita sa to manje prepreka na putu razvoja trgovine i tokova kapitala.

Trgovinski liberalizam ekonomska teorija koja se zalae za slobona trita i uklanjanje prepreka na

putu protoka trgovine i kapitala koji se smatraju lokomotivom, onosno pokretakom snagom

prosperiteta.

Merkantilizam teorija iz XVII vijeka po kojoj rave koje su jake u trgovini treba a povedaju svoje

bogatstvo i mod tako to de povedavati obim izvoza, a istovremeno tititi svoju omadu privreu o

uvoza.

Pravila uspostavljna u Breton Vusu oravala su izvanrean nivo saglasnosti i upravo su s e njima

upravljali meunaroni ekonomski onosi u narenih etvrt vijeka, jer su ta pravila poivala na trima

politikim osnovama:

1)

Prvo, mod je bila koncentrisana u bogatim zapanoevropskim i sjevernoamerikim zemljama, to

je smanjilo broj rava ija je saglasnost bila neophodna za efikasno upravljanje jer je smanjen

potencijalni izazov koji su mogli prestavljati Japan, Globalni jug i u to oba komunistike rave

Istone Evrope i SS.

2)

Drugo, funkionisanje sistema bilo je olakano zajenikom naklonodu ominantnih rava ka

otvorenoj meunaronoj privrei uz ograniene vlaine intervencije. Poetak hlanog rata

pomogao je a se ursti zapano jeinstvo, zbog toga to je postojanje zajenikog spoljnog

neprijatelja podstaklo zapadne industrijske zemlje da ekonomsku saradnju shvate kao

neophodni preduslov i za prosperitet i za vojnu bezbjednost.

3)

Trede, Breton Vus jefunksionisao zbog toga to su SAD preuzele na sebe breme rukovoenja,

ok su rugi spremno prihvatili a Amerika bue ta koja de rukovoiti.

Liberalni meunaroni ekonomski poreak (LIEO) je ustrojstvo uspostavljeno poslije II svjetskog rata ijije cilj bilo podsticanje monetarne stabilnosti i smanjenje prepreka za slobodan protok trgovine i kapitala.

Temelji se na takvim principima slobodnog trita kao to su otvorenost i neiskriminatorna trgovina.


29/48

1 Trgovinski liberalizam

Trgovinski liberalizam je politika teorija kojom se ekonomija objanjava tako to se sve grai na

pretpostavci da postoji prirodna sklonost ljudske vrste ka saradnji u cilju uvedanja prosperiteta i

proirenja iniviualne sloboe u sklau sa zakonom.

Komparativna prednost koncept u liberalnoj ekonomiji po kome de rava imati koristi ukoliko se

specijalizuje u proizvonji one robe koju moe a proizvoi relativno jeftino i ukoliko kroz trgovinu

nabavlja iskljuivo onu robu koju bi inae sama proizvoila po vioj cijeni.

Liberalizam smatra a otvorena trita i slobona trgovina prestavljaju i prenost i motor onosno

pokreta ekonomskog napretka. Ako elimo a na ruginain izrazimo ovu ieju moemo a kaemo a

svaka zemlja treba a se specijalizuje u proizvonji one robe u kojoj ima najvedu komparativnu

trokovnu prenost ili najmanju komporativnu trokovnu manu, onosno zaostatak. Konkurencija

stimulie tehnoloke inovacije kako bi se poboljala efikasnost proizvonje a bi se ogovorilo

konkuretnim trgovinskim izazovima rugih proizvoaa. Trgovinski liberalizam priznaje a kratkorono

gleano slobona trgovina onosi neujenaene nagrae nekima, onosno, ovoi o nejednakosti u

stopi rasta pojeinih zemalja, ali istovremeno tvri a su o najvedeg znaaja ugorona ostvarenja koja

svi postiu u sistemu laissez-faire ekonomije i slobonog trita.

Laissez-faire ekonomija potie o francuskog izraza koji znai pustiti na miru koji su Aam Smit i

rugi zagovornici liberalne trgovine u XVIII vijeku koristili a opiu prenost slobonog kapitalizma bez

mijeanja vlae u ekonomska pitanja.

2 Merkantilizam

Njeno teorijsko utemeljene postaklo je Aama Smita a napie svoju kritiku u bogatsvu nacija ok je

njena primjena u praksi postakla buntovne stanovnike kolonija u Sjevernoj Americi a bace britanski aj

u bostonsku luku 1773. Goine. Merkantilizam se zalae za vlaino regulisanje ekonomskog ivota kako

bi se uvedala mod i bezbjenost rave. On se pojavio u Evropi kao voeda politiko-ekonomska filozofija

poslije propasti feualizma i pomogao je a se stimulie prvi talas evropske imperijalistike ekspanzije

zapoet u XV vijeku.

U savremenom kontekstu, neomerkantilizam porazumijeva trgovinsku politiku u kojoj rava nastoji a

zari suficit trgovinskog bilansa i a postakne omadu proizvonju i zaposlenost tako to de smanjiti

uvoz, stimulisati omadu proizvonju i posticati izvoz.

Neomerkantilizam Savremena verzija klasinog merkantilizma koja se zalae za posticanje omadeproizvonje i platnobilansni suficit zahvaljujudi subvencionisanju izvoza i primjeni carinskih i necarinskih

barijera kako bi se smanjio uvoz.


30/48

2.1. Protekcionizam

Protekcionizam je generiki termin koji se koristi za opisivanje izvjesnog broja merkantilistikih politikih

mjera iji je cilj a strana roba ne ue u zemlju i a se istovremeno subvencionie izvoz kako bi se stranci

postakli a uvoze omadu, tj. nau robu.

-

Politika upropastiti komiju nastoji a uveda omade blagostanje uveavajudi trgovinski suficit

koji je mogude ostvariti na tetu ruge rave. To oraava vlaine napore a se smanji

nezaposlenost kroz devalvaciju nacionalne valute, carinski sistem, kvote, izvozne subvencije i

druge strategije koje negativno djeluju na trgovinske partnere.

-

Uvozne kvote jenostrano utvruju koliinu atog proizvoa koji se moe uvesti iz

inostranstva.

-

Izvozne kvote nastaju kao rezultat sporazuma postignutih kroz pregovore izmeu proizvoaa i

potroaa i ograniavaju protok proizvoa o proizvoaa ka potroaima.

-

Trini aranmani za uspotavljanje pravilnosti (OMA) je formalni sporazum kojim se zemlja

saglaava a ogranii izvoz proizvoa koji bi mogao nanijeti tetu ranicima u zemlji-uvozniku.

- Uvozne i izvozne kvote prestavljaju jenu iru kategoriju trgovinskih ogranienja koje nazivamo

necarinskim barijerama (NTB) kojima se iskriminie, onosno ograniava uvoz, a a se pritom

ne uvoe irektna oatna poreska opteredenja.

-

Na Globalnom sjeveru stvaranje komparativnih prenosti anas motivie primjenu onoga to se

naziva stratekom trgovinskom politikom kao neomerkantilistikim srestvom za obezbjeivanje

zaravanja konkurentnosti nacionalne inustrije. Strateka trgovina prestavlja oblik vladine

inustrijske politike koja je usmjerena ka subvencionisanju oreenih inustrijskih grana ne bi li

one stekle konkurentnu premod na stranim proizvoaima. Postoje vije protekcionistike

strategije koje se sve vie koriste dodatne uvozne carine na oreenu robu, onosno uvoenje

carina a bi se pariralo subvencijama koje obijaju strani proizvoai i antiampinke carine kojese oreuju a bi se pariralo oekivanoj proaji proizvoa po cijeni ispo proizvone.

Protekcionizam Politika postavljanja prepreka spoljnotrgovinskoj razmjeni, kao to su carine i kvote,

kojom se lokalna inustrija titi o konkurencije.

Politika upropastiti komiju Pokuaj a se poveda trgovinski suficit pomodu trgovinske politike koja

de partnierima nanijeti estog trgovinski eficit.

Uvozne kvote necarinske barijere slobonog trgovini koje porazumijevaju ogranienja na koliinu

oreenog proizvoa koja se moe uvesti.

Izvozne kvoteprepreke slobodnoj trgovini nastale kao rezultat dogovora dveju drava koje uestvuju u

trgovini, a ele a zatite omade proizvoae.

Trini aranmani za uspostavljanje pravilnosti (OMA) Dobrovoljna ograniena na izvoz koja

porazumijevaju meuvlain sporazum i esto neka specifina pravila upravljanja.


31/48

Dobrovoljno ogranienje izvoza (VER) Protekcionistika mjera popularna tokom osamesetih i

poetkom eveesetih goina; zemlje-izvoznice su pristajale a ogrnaie isporuke nekog konkretnog

proizvoa u oreenu zemlju ne bi li tu zemlju ovratile o uvoenja jo stroih uvoznih kvota.

Necarinske barijere (NTB)Mjere kojima se iskriminie uvoz robe bez irektnih poreskih opteredenja;

te mjere premauju razmjere meunarone regulative.

Strateka trgovinska politika industrijska politika koja ima za cilj vladino subvencionisanje oreenih

inustrijskih grana kako bi one stekle konkurentnu prenost u onosu na strane proizvoae.

Antiampinke carine Carine koje se uvoe kako bi se zatitili omadi proizvoai o mogudnosti a

proizvoai iz rugih rava proajurobu po nioj cijeni o proizvone.

V 2 Hegemonijada li je to preduslov za red u ekonomskim odnosima i za slobodnu trgovinu?

Teorija hegemonistike stabilnosti tako pretpostavlja a liberalni ekonomski sistem ne moe biti

samooriv, ved se mora ugorono oravati mjerama koje preuzima ominantna ekonomija.

Teorija hegemonistike stabilnosti pretpostavka a slobona trgvoina i meuravni mir zavise o

postojanja predominantne velike sile koja je voljna i sposobna da iskoristi svoju ekonomsku i vojnu

snagu za unapreenje globalne stabilnosti.

Hegemonija je sposobnost a se iktiraju pravila i aranmani na temelju kojih se ovijaju meunaroni

politiki i ekonomski onosi, ili bar a se u utvrivanju tih pravila zauzme ominantan poloaj. Do nje u

svjetskoj privredi dolazi onda kada jedna velika sila stekne dovoljno bogatstvo u materijalnim resursima

a moe a ominira meunaronim tokovima sirovina, kapitala i trgovine. Iz tog svog

preominantnog poloaja hegemon je ara a oreuje pravila kojima de se upravljati cjelokupan

globalni sistem, a ta pravila tite interese samog hegemona. Meutim, hegemoni su imali i posebneogovornosti. Oni su morali a kooriniu makroekonomsku politiku rava, a upravljaju meunaroni

monetarnim sistemom kako bi se omogudilo a nacionalna valuta jene rave bue normalno

mijenjana za nacionalnu valutu ruge rave.

Makroekonomija Prouavanje agregatnih ekonomskih inikatora kao to je BDP ili trgovinski bilans.

Vlaa kontrolie te pokazatelje a bi mjerila promjene u nacionalnoj privred.

Kolektivna dobraobra koja svako koristi i za svakoga su vana, kao to je ispravna voa za pide.

Oni koji ive na tui raun (free riers) oni koji uivaju sve prenosti kolektivnih obara, ali za to ne

pladaju nita ili sasvim malo.

Nulti zbirRazmjena u kojoj ono to jean konkurent izgubi rugi obija.

Imperijalno pregrijavanje, preforsiranost- Teza Pola Keneija a hegemoni biljee pa zbog toga to aju

skupa globalna obedanja koja premauju njihovu sposobnost ispunjavanja tih obedanja.


32/48

Meunaroni reimi skup pravila, normi i postupaka za onoenje oluka kojima se koorinie

ponaanje rava u takvim oblastima kao to je meunarona trgovina.

Urugvajska runda multilateralni trgovinski pregorovi u okviru GATT koji su zapoeti 1986. A zavreni

1994. Godine, osnivanjem STO.

Formiranje STO predstavljalo je pobjedu liberalizma i neuspjeh neomerkantilista. U isto vrijeme, taj

sporazum koji je imao veliku sposobnost transformacije ekonomskih prilika u svijetu podsticao je

globalizaciju i multilateralizam, zbog toga to je smanjio ovladenja svih vlaa a same reguliu

ponaanje i a uspostavljaju potpuno samostalne i ni o koga nezavisne mjere ekonomske politike.

V 3 Monetarna pitanja: mogu li finansijski reimi posticati rast?

Monetarni sistem ima kljuni znaaj za meunaronu trgovinu zato to bez stabilnog i previljivog

metoa izraunavanja vrijenosti proaje i stranih ulaganja, sve te transakcije postaju isuvie riskantne,

to opet izaziva smanjenje trgovine i investicionih aktivnosti.

Monetarni sistem stabilan i previljiv meto izraunavanja vrijenosti proaja i stranih ulaganja

preko nacionalnih valuta.

Monetarna politika funkcionie na temelju vije osnovne ekonomske varijable: agregatnoj novanoj

masi u opticaju i nivou kamatnih stopa. Novana masa rektno je povezana sa nivoom ekonomske

aktivnosti u tom smislu a veda novana masa postie pojaanu ekonomsku aktivnost jer omoguduje

ljuima a kupuju vie robe i usluga. To je sutina monetaristike teorije ekonomske aktivnosti.

Zagovornici monetaristike teorije tvre a vlae mogu regulisati ekonomsku aktivnosti svojih zemalja i

kontrolisati inflaciju tako to de kontrolisati rast novane mase.

Monetarna politikaodluke koje donose centralne banke rava u cilju regulisanja nacionalne privree ikontrolisanja inflacije, primjenjujudi pritom takve ekonomske mjere kao to je promjena novane mase i

kamatnih stopa.

Novana masa ukupna koliina novca u opticaju u jenoj ravi, izraunata tako a obuhvati depozite

po vienju.

Devizni kursodnos u kome se jedna nacionalna valuta menja za drugu nacionalnu valutu na globalnom

tritu.

Platni bilans proraun kojim se aje rezime svih finansijskih transakcija jene zemlje sa spoljnim

svijetom, oreenihnivoom kreita umanjen za ukupne meunarone ugove te zemlje.

Deficit platnog bilansasituacija koja nastaje kaa rava u inostranstvu kupuje vie nego to proaje

tom istom inostranstvu.

Centralna banka voeda finansijsa institucija koja je ogovorna za emitovanja novca, upravlajnje

eviznim rezervama, implementaciju monetarne politike i pruanje bankarskih usluga vlai i

komercijalnim bankama.


33/48

Devalvacija snienje zvaninog eviznog kursa nacionalne valute u onosu na vrijenost valuta svih

ostalih zemalja, u nai a de evalvacija ohrabriti strance a kupuju proizvoe poto de cijene za njih na

ovaj nain biti vjetaki sniene.

Devizni kurs kurs po kome se nacionalna valuta jedne zemlje mijnja za drugu nacionalnu valutu na

globalnoj monetarnoj berzi.

Spoljni dugug jene zemlje nerezientima; taj ug se otpladuje u stranoj valuti, robi i uslugama.

Fiksni devizni kurs sistem u okviru koga vlaa utvruje vrijenost svoje valute prema fiksnoj stopi

razmjene za valutu druge zemlje.

Plivajudi devizni kurs sistem kojim je zamijenjen bretonvudski sistem fiksnih deviznih kurseva

poetkom 70ih goina, kaa je poljuljana veza izmeu olara i zlata.

Kontrolisani sistem deviznog kursa vrsta sistema koji je uspostavljen u EU kada je formirana

jedinstvena evropska valuta, evro.

Zvanini evizni kurs stopa po kojoj centralna banka jedne zemlje pristaje da kupi i proda nacionalnu

valutu u zamjenu za nacionalnu valutu druge zemlje.

Inflacija se pojavljuje ona kaa vlaa iza previe novca u onosu na robu i usluge koji se u toj

nacionalnoj privrei proizvoe, onosno, kaa koliina izatog novca nije pokrivena.

pekulanti oni koji kupuju i proaju novac u nastojanju a na taj nain ostvare profit takoe mogu

uticati na meunaronu stabilnost nacionalne valute jedne zemlje.

Trgovinska teorija domina pretpostavka a de u uslovima globalizacije smanjenje eviznih rezervi

jene zemlje izazvati paniku meu investitorima irom svijeta i proiriti se kao zarazna bolest na rugezemlje, koje de, u viu lanane reakcije, biti svjeoci paa, onosno smanjenja sopstvenih eviznih

rezervi, buudi a beg kapitala istovremeno umanjuje i vrijenost nacionalne valute.

Poslije 1971. Goine presjenik SAD Riar Nikson neoekivano je objavio a SAD nede vie mijenjati

olare za zlato. Uz cijenu zlata koja vie nije bila fiksirana i bez garantovane konvertibilnosti olara,

bretonvuski sistem je nestao a njegovo mjesto je zauzeo sistem zasnovan na plivajudim valutnim

kursevima.

Regionalna valutna unija uruivanje suvereniteta kako bi se formirala jedinstvena valuta (evro) i

jedinstveni monetarni sistem za zemlje pripanice tog regiona; rije je o sistemu koji regulieregionalna centralna banka unutar valutnog bloka ne bi li smanjila vjerovatnodu pojave velike krize

likvidnosti.

Unilateralnost ravna politika kojom se spoljnopolitiki problemi rjeavaju nezavisno, kroz mjere

samopomodi.


34/48

Mehanizam za brze pregovoreUstupak koji je kongres SAD uinio presjeniku omogudavajudi mu a

pregovara o recipronom smanjenju carina sa rugim zemljama, to olakava SAD postizanje bilateralnih

sporazuma.

Ljudska pravapolitika prava i graanske sloboe koje meunarona zajenica priznaje kao neotuiva

prava svih pojeinaca u svim zemljama; to je neto to im pripaaved samom injenicom a su ljui.

Sjevernoameriki sporazum o slobonoj trgovini (NAFTA) Sporazum na osnovu kojeg je Meksiko

ukljuen u zonu slobone trgovine koja povezuje Kanau i SAD.

Meuameriki sporazum o slobonoj trgovini (FTAA) Niz pravila koja postiu slobonu trgovinu meu

34 emokratske zemlje Sjeverne i June Amerike.

Trgovinska integracijarazlika izmeu stopa rasta trgovine i bruo omadeg proizvoa.

Oekivana posljeica jeste a de trgovinska integracija sve vie povezivati nacionalne privrede

uspostavljajudi meu njima onose ekonomske meuzavisnosti, ime de se unapreivati alji rast

globalizacije; prema jenoj procjeni, previa se a de o 2015. Goine svjetska trgovina uestvovati sa

40% u ukupnom svjetskom BDP.

Mnoge rave uoavaju da postoje prednosti u odbacivanju merkantilizma i prihvatanju principa

najpovladenije nacij (MFN), koji se anas oznaava termin normalni trgovinski onosi koji

podrazumijeva da se carinski preferencijali odobreni jednoj zemlji moraju odobriti svim ostalim

zemljama koje izvoze isti proizvo, ba kao i normu reciprociteta. Tu treba imati na umu i naelo

nediskriminacije.

Princip najpovladenije nacije (MFN) Bezuslovni neiskriminatorni tretman u trgovini izmeu

ugovornih strana koji garantuje GATT; goine 1997. Ameriki senator Danijel Patrik Mojnihan preloioje zakon koji je i usvojen kojim se termin MFN zamjenjuje terminom normalni trgovinski onosi jer

on preciznije oraava stvarno znaenje tog pojma.

Nediskriminacijaprincip u trgovini kojim se proklamuje a roba omade i strane proizvonje mora biti

tretirana na isti nain u uvozno-izvoznim sprazumima.

Pretpostavke za buudu globalnu privreu

Postoji est premisa koje iktiraju granice unutar kojih de se vjerovatno razvijati u buudno sti, u okviru

nekoliko razliitih varijeteta.

1)

Slobodna trgovina doprinosi ekonomskom rastu, a trgovinski protekcionizam smanjuje

prosperitet na ugoronom planu.

2)

Buudnost de umnogome zavisiti o pravila koje voede ekonomske sile oaberu kao porku

upravljanju trgovinskom i monetarnom politikom.


35/48

3)

Poloaj voede svjetske privree, SAD, vjerovatno de ostati kljuni u ovoj jenaini jer de o toga

kakvu de ekonomsku politiku voiti taj hegemon zavisiti smjer u kome de se kretati trgovinska i

monetarna politika drugih.

4) Aktivnosti modnih i bogatih vrlo pokretljivih multinacionalnih korporacija na planu stranih

ulaganja i trgovine sve de vie oreivati ekonomske tokove;

5)

Neravni komercijalni i monetarni akteri obezbijeide najvedi io maziva za normalno kretanje

globalnog trgovinskog motora.

6)

Globalizacija de se vjerovatno ubrazti i, kako konkurencija bue irila bogatstvo i smanjivala

trokove proizvoa i raa, ekonomska subina ljui bide u sve vedoj mjeri meuzavisna i vrsto

povezana.

VI PRITISAK STANOVNITVA, ISCRPLJIVANJE RESURSA I OUVANJE GLOBALNOG OKRUENJA

Demografijaprouavanje promjena vezanih za populaciju, njihovih izvora i posljeica.

Trageija zajenikih obara Metafora koja se esto koristi za objanjavanje posljeica ljuskog

ponaanja na ekoloke sisteme, to objanjava kako racionalno samoivo ponaanje pojeinaca moe a

ima destruktivne kolektivne posljedice.

Stopa fertilitetaprosjean broj jece koje roi jena ena u toku svog ivota.

Prosta reprodukcijajedan par zamjenjuje sebe sa voje jece, tako a de stanovnito te zemlje ostati

stabilno, ukoliko ta stopa preovlada.

Demokrafska tranzicija objanjenje promjena stanovnitva tokom vremena koje istie u prvi plan

razloge opaanja stope raanja i smrtnosti, tako astanovnitvo neke zemlje moe a ostigne stabilan

nivo.

Postoje va pristupa koje emografske tranzicije, zahvaljujudi promjenama u stopama raanja i

smrtnosti, mogu a razviju. Prvi, smanjenje stope smrtnosti sam po sebi moe a stimulie opaanje

stope prirataja. Kaa ljui ponu a oekuju a de ue ivjeti, parovi poinju a shvataju a de vedi

broj njihove jece oivjeti zrelost, i samim tim poinju a smatraju a mogu manje a raaju, a ipak a

imaju eljeni broj jece. Drugo, emografske tranzicije su nusproizvod modernizacije koja vodi ka

promjenama vrijenosti u pogleu eljenog obima poroice.

Implozija stanovnitva naglo smanjenje stanovnitva koje preokrede prethoni tren u pravcu

progresivnog povedanja stanovnitva.

VI 1Nove kuge? Globalne posljedice tuberkuloze i HIV/AIDS

Sumorna mogudnost a smrtonosna zarazna bolest smanji broj svjetskog stanovnitva i a nas sve zaesi

ista subina, nigje nije ola toliko o izraaja kao u irenju virusa ljuskog neostatka imuniteta (HIV)

koji izaziva AIDS (sinrom steenog neostatka imuniteta).


36/48

Niska politika kategorija globalnih pitanja vezanih za ekonomske, socijalne, demografske i

environmentalne aspekte onosa izmeu vlaa i ljui.

Visoka politikageostrategijska pitanja nacionalne i meunaorne bezbjenosti u koja spaaju u oblast

rata i mira.

Neomaltuzijanci pesimisti koji upozoravaju na globalne ekopolitike posljeice nekontrolisanog rasta

stanovnitva.

Kornukopijancioptimisti koji ovoe u pitanje analize o ogranienjima rasta i tvre a trita u sutini

oravaju ravnoteu izmeu stanovnitva, resursa i sreine.

Genetski inenjering istraivanja koja imaju za cilj a otkriju sjeme za nove vrste biljnog i ivotinjskog

ivota za proaju i koridenje kao zamjene za one koji se proizvode prirodnim putem.

Transgenetski uslovinovi usjevi sa poboljanim karakteristikama vjetaki stvorenim putem genetskog

inenjeringa koji ukrta gene iz vrsta koje se ne ukrtaju prironim putem.

Ekopolitika kako politiki inioci utiu na percepciju i politike ogovore na promjenu uslova ivotne

sreine, kao to je gustina stanovnitva.

Environmentalna bezbjednost koncepcija koja priznaje da su enviornmentalne prijetnje globalnim

ivotnim sistemima isto tako znaajne kao i opasnost o oruanih sukoba.

Epistemska zajednicagrupa eksperata iz cijelog svijeta koji, na osnovu svog znanja razvijaju zajeniko

shvatanje nekog problema na globalnoj agendi i niz prioriteta u odgovaranju na njega.

Orivi razvoj saa se popularno shvata kao alternativa traganju za nesputanim rastom. Orivi razvoj je

ekonomski rast koji ne iscrpljuje resurse neophone za ouvanje rasta. Orivost se ne moe ostvaritibez ramatinih promjena u socijalnoj, ekonomskoj i politikoj praksi u cijelom svijetu koji je u sve vedoj

mjeri meusobno povezan.

Diplomatija prinude upotreba prijetnji ili ograniene oruane sile sa ciljem a se protivnik ubijei a

izmjeni svoju spoljnu i/ili omadu politiku.

Efekat staklene bate fenomen koji prouzrokuje planetarno zagrijavanje kaa gasovi osloboeni

sagorijevanjem fosilnih goriva jeluju kao pokriva u atmosferi, povedavajudi na taj nain temperaturu.

Efekti kontinuiranog povedanja temperature mogli bi biti i ramatini i razorni:

-

Nivo mora bi se mogao povedati za o 3 stope, zbog topljenja leda i ekspanzije vode koja se

zagrijeva;

- Zime de postati toplije, a perioi toplog vremena postade edi i edi.

-

Kine paavine de se globalno povedavati, ali samo u oblastima koje su inae sklone poplavama,

poplave de biti tee i ede...


37/48


38/48

VII 1Suprotstavljene teorije o uzrocima agresije

Tri kljuna kategorijalna nivoa uzroka rata:

1)

Pojeinani

2)

Dravni

3)

Globalni sistem.

1)

Ljudska priroda pojedinca

U izvjesnom smislu svi ratovi meu ravama voe porijeklo iz oluka nacionalnih voa iji je izbor taj

koji konano oreuje a li de odi ili nede odi o oruanog sukoba. Uestalo izbijanje rata navelo je

neke kao to je psiholog Sigmun Froj a zakljue kako agresija prestavlja instinktivni io lju dske

priroe koji proistie iz ljuskog genetskog koa i psiholokog sklopa. Ientifikujudi Homo sapiensa kao

najsmrtonosniju o svih vrsta etolozi kao to je Konra Lorenc na slian nain tvre a je ljuska vrsta

jedna od rijetkih koje praktikuju intraspecifinu agresiju za razliku o vedine rugih vrsta koji praktikuju

interspecifinu agresiju. Oni zato prihvataju zakljuak koji se moe izvesti iz Darvinove teorije evolucije i

prirone selekcije: ivot je borba za opstanak onih najsposobnijih, a prironaselekcija uklanja one odlike

koje ometaju uspjeno nametanje sa rugima kao to je pacifizam, koji obacuje pravo ljui a ubijaju

kako bi se domogli vlasti.

U sutini, na nekom funamentalnom, genetskom nivou, kako tvri Fransis Fukujama ljuska bida su

sazana za saglasnost, a ne za sukob: Ljui se osjedaju izrazito nelagono kaa ive u rutvu koje nema

moralne vrijenosti. Kako tvri Dejms K. Vilson Darvinova realisitka teorija po kojoj opstaju samo

najjai i najsposobniji prenebregava injenicu aosjedaj za moral mora imati aaptivnu vrijenost; a

nije tako, prirona selekcija bi u stvari raila protiv onih koji imaju tako beskorisne olike kao to su

suosjedanje, samokontrola ili elja za pravinodu, a u korist onih koji imaju potpuno suprotne osobine.

Ralf Ban: ne postoje ratoborni naroi, postoje samo ratoborni lieri.

Intraspecifina agresija ubijanje pripadnika sopstvene vrste

Opstanak najsposobnijih Realistika koncepcija proistekla iz teorije evolucije arlsa Darvina, a koja

obrazlae a je surovo nametanje etiki prihvatljivo zara opstanka, ak i ukoliko akcije prestavljaju

krenje moralne zapovjesti a se ne smije ubijati.

Priroda naspram vaspitanja spor koji se voi oko toga a li je ljusko ponaanje u vedoj mjerideterminisano biolokom osnovom ljuske priroe nego vaspitanjem, onosno uticajem uslova u

ivotnoj sreini u kojoj je ovjek orastao.

2)

Unutranje karakteristike rava

Opte je uvjerenje a razlike u vlasti, veliini, ieologiji, geografskom poloaju, emografskoj dinamici,

etnikoj homogenosti, bogatstvu, ekonomskim rezultatima, vojnim sposobnostima i nivou prosjenog


39/48


40/48

naelu slobonog trita uz minimalno vlaino regulisanje stanja na tritu racionalizuje militarizam i

imperijalizam u cilju sticanja ekonomske dobiti. Nasuprot marksistikoj teoriji stoji uvjerenje trgovakog

liberalizma a sistem slobonog trita promovie mir, a ne rat. Branioci kapitalizma oavno ved vjeruju

a su zemlje slobonog trita koje slobono trguju sa inostranstvom u vedoj mjeri naklonjene

pacifizmu. Viestruki su razlozi za to, ali se oni prije svega usresreuju na tezu a su trgovinska

preuzeda prironi lobisti za mir u svijetu, jer njihov profit zavisi o tog mira.

Globalizacija. Kroz koju je rastuda ekonomska meuvazisnost zemalja tijesno povezala i stope rasta

rava, osnaila je ebatu o onosu izmeu trgovine i meunaronih oruanih sukoba. Maa je vedina

liera i alje sklona avnanjem uvjerenju a de proirenje ekonomskih veza cementirati onose

prijateljstva meu ravama i unutar njih samih, to de uiniti a posezanje za orujem postane

nezamislivo, nasuprot tome realisti i marksistiki kritiari obacuju liberalno stanovite po kome de

otvaranje ekonomija slobonog trita unutar rava i povieni nivo trgvoine ravama rezultirati

mirom.

Tip vlasti. Pristalice realistikih i neorealisitkih teorija obacuju vanost tipa vlasti kao inioca koji mogu

uticati na rat i mir. To, meutim, nije sluaj sa liberalizmom, posebno sa neoliberalnim teorijama.

Liberalna traicija priaje veliki znaaj vrsti politikih institucija koje rave stvaraju zara onoenja

politikih oluka i previa a de irenje slobonih emokratskih vlasti posticati mirne meuravne

odnose. Tu dolazi do pojave teorije demokratskog mira po kojoj trajni mir zavisi od produbljivanja

liberalnih emokratskih institucija unutar rava i njihovog irenja u svijetu, s obzirom na gvozeni zakon

po kome emokratije ne voe meunarone ratove.

Nacionalizam. Ljubav i lojalnost prema sopstvenoj nacijipo optem uvjerenju prestavlja ono izvorite

iz koga esto nastaju ratovi.

Dravni nivo analize analitiki pristup prouavanju svjetske politike u kome se naglaava kako seinternim olukama rava moe objasniti njihovo spoljnopolitiko ponaanje.

Nacionalizamsentimentalna posvedenost blagoati sopstvene nacije bez voenja rauna o zajenikim

interesima svih nacija i rava u globalnoj zajenici.

3)

Ciklusi rata i mira u globalnom sistemu

Realizam naglaava a korijeni oruanog sukoba lee u ljuskoj priroi. Nasuprot tome, ne orealizam vidi

rat kao neto to nastaje iz promjena na globalnom nivou analize to znai a je on proizvo

ecentralizovanog karaktera globalnog sistema koji zahtejva o suverenih rava a se oslone na

samopomod kako bi osigurale vlastitu bezbjenost.

Meunarona anarhija takoe moe postadi izbijanje ratova, ali ona ne aje cjelovito objanjenje

promjena u nivoima rata i mira koje se ovijaju tokom vremena, niti se pomodu nje moe precizno

tumaiti zbog ega se voe neki konkretni ratovi. Da bismo spoznali mnoge strukturalne determinante

jenog rata moramo razmotriti kako se i zbog ega mijenja sistem. To zahtjeva a istraimo uticaj

rasporea vojnih sposobnosti, ravnotee modi, broj saveznitava i meunaronih organizacija kao i


41/48

pravila Meunaronog prava. Postavlja se pitanje kako svi ti faktorikarakteristike sistema i institucija

mogu u razliitim meusobnim kombinacijama a utiu na uestalost ratova.

Tranzicija modi- Bez obzira na ove tenencije, rat je esto izbijao ona kaa bi olo o promjena u

vojnoj modi velikih rava. Maa je nimnovan, rat je bio vjerovatan ka go bi onos konkurentne modi

rava bio umanjen. Ova teorija koju nazivamo teorija tranzicije modi vue korijen iz strukturalnogrealizma i objanjava sleede: ujenaena istribucija politikih, ekonomskih i vojnih sposobnosti meu

konkuretnim grupama rava vjerovatno de uvedati mogudnost izbijanja rata; mir de najbolje biti ouvan

tamo gje postoji neravnotea nacionalnih sposobnosti izmeu nacija koje su u povladenom i onih kojie

su u poreenom poloaju; agresor de poticati iz male grupe nezaovoljnih jakih zemalja, agresor de

najvjerovatnije biti slabija, a ne jaa sila.

Cikline teorije- Novija formula analiza ciklusa poznata je kao teroija dugog ciklusa. Teorija dugog ciklusa

nastoji a objasni kako jena svemodna neviljiva ruka ugraena u inamiku sistema izazvia takve vrne

vrijenosti i tolike paove. Maa ova teorija prihvata mnoga inae protivrijena objanjenja, sva ta

objanjenja stiu se u pretpostavci a je neka kombinacija olika sistema ta koja proizvoi uestalost sa

kojom su najvedi ratovi perioino izbijali tokom cijele moerne istorije. Perspektiva ugog ciklusa

temelji se na injenici a se velika sila uzie u poloaj hegemona otprilike svakih stotinu go ina. Ako

kao mjeru ominacije koristimo posjeovanje neproporcionalno velike mornarike sile, uoidemo a se

uspon pojeinanog hegemona reovno ovija poslije posebno hegemonistikih perioa.

Bezbjednosna dilematenencija rava a na efanzivno naoruavanje svojih protivnika gledaju kao

na preijetnju, tako a se u ogovor na tu prijetnju naoruavaju, to ona ovoi o paa svaije

bezbjednosti.

VII 2Oruani sukob meu ravama

Graanski ratovi ratovi unutar rava izbijali su i izbijaju mnogo ede nego to je to bio sluaj sa

ratovima meu ravama.

Graanski ratovi koncentrisani su oko nekoliko istaknutijih pitanja, a to su:

-

Etnike grupe koje trae vedu autonomiju ili nastoje a za sebe stvore nezavisnu ravu.

- Meunarone borbe koje se voeza sticanje kontrole neke postojede rave.

-

Neuspjene rave, u kojima je vlast nacionalne vlae oivjela kolaps i u kojima je izbila

oruana borba izmeu suparnikih etnikih milicija, ratnih gospoara ili kriminalnih organizacijakoje nastoje da steknu vlast i uspostave kontrolu na ravom.

Karakteristike graanskih ratova:

1)

Tren u pravcu globalizacije spoljne intervencije u unutranjim oruanim sukobima;

2)

estina. Broj ivota izgubljenih u graanskom nasilju veoma je visok i pokazuje alarmantni rast,

posebno nakon II svjetskog rata.


42/48

3)

Dugo trajanje

4)

Rezistentnost na rjeenje putem pregovora. Uspostavljanje mira izmeu suparnikih frakcija

koje se bore za vlast, voenje mrnom i zatrovane inercijom ugotrajnog ubijanja koje je postalo

nain ivota, veoma je teko. Graanski ratovi rijetko kaa ovoe o oluujude pobjee jene

frakcije nad drugom.

Uzroci graanskog rata:

1) Unutranja pobuna

2) Secesionistike pobune

3)

Nacionalizam

4)

Etnonacionalni sukob. Poslije II svjetskog rata, u multietnikim ravama veoma su esti bili

graanski ratovi izazvani starom etnikom ili rasnom mrnjom.

5)

Neuspjene rave mnoge novonastale vlae su slabane i raspaaju se u pokuaju a na

efikasan nain ovlaaju regulativnom vladu koje im suverenitet po meunaronom pravu aje

u upravljanju stvarima u okviru teritorijalnih granica. Loe upravljanje vlaine aministracije

izaziva pravu epiemiju neuspjenih rava na itavoj planeti, ok pometnja, nezaovoljstvo i

nere navoe na pobunu oajno stanovnitvo koje ivi u uslovima anarhije.

6)

Ekonomski izvori unutranjih pobuna. Destabilizacija izazvana brzim rastom takoe moe a

objasni to to su interni ratovi prisutni skoro svua.

7)

Siromatvo.

Karakteristike neuspjene rave po CIA:

-

Demokratija uglavnom sniava opasnost o neuspjenostirave; autokratija ga povedava.

-

Siromane emokratije su nestabilnije i o bogatih emokratija i o siromanih neemokratija, a

siromane emokratije nekoje ne poboljavaju ivotni stanar su posebno ranjive.- Najbolji preskaziva neuspjeha je velika smrtnost djece.

- Stie se utisak a visoki nivo trgovinske otvorenosti vakcinie svaku vrstu reima protiv

neuspjeha. Drave koje imaju pravine propise koji omogudavaju visok stepen meunarone

trgovinske razmjene, stiu stabilnost.

-

Postojanje omlainskog buma velikog proporcionalnog udjela proporcije mladih odraslih

osoba u ukupnom stanovnitvu.

-

Masovna ubijanja se esto povezuju sa niskim nivoima trgovinske otvorenosti, jelimino zbog

toga to su zemlje sa malom spoljnom trgovinom esto neovoljno vane za meunaronu

zajednicu.


43/48

VII 3Terorizam

Terorizam je upotreba nasilja ili prijetnja nasiljem , metod borbe ili strategija da se postignu izvjesni

ciljevi, a je njegova shvra a se izazove strah ko rtve, a je nemilosran i a nije u sklau sa

humanitarnim normama i a je publicitet bitan faktor u teroristikoj strategiji. Terorizam je taktika

nemodnih protiv modnih. Teroristi se efiniu po srestvima (teror) koja koriste, a borci za slobo pocilju (graanska sloboa) kojem tee. Poto se za slobou moe boriti moralnim i legalnim metoama

koje potuju imunitet neb