Download pdf - แปลงหญ า · แปลงหญ า เลี้ยงโค แปลงหญ าเลี้ยงโค (สําหรับเกษตรกรรายย อย)

แปลงหญา เลยงโค

แปลงหญาเลยงโค(ส าหรบเกษตรกรรายยอย)

มหาวทยาลยเกษตรศาสตรโดย รศ. ปรารถนา พฤกษะศร

ภาควชาสตวบาลคณะเกษตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

เอกสารเผยแพรอนดบท 21

ISBN 974-552-733-5พมพครงท 2 พ.ศ. 2533

ความส าคญของการปลชนดหญาทควรเลอกปการปลกการใชประโยช

หญากนนหญาเนเปยรหญารซ (คองหญาขนหญาชวคราวต

ผลผลตและคณคาทางแหลงพนธหญา

สารบญกหญาลกนและการบ ารงรกษา

โก)

างๆอาหาร

แปลงหญาเลยงโค !!!!

๐ กลบไปหนากอนน ๐ ห

2

หญาคออาหารหลกของของการปลกหญา ถงแมจะปลกกนบาง หญากตองชวยตวเองได แมแตมลโคทบ ารงพชอนหมด แตในความเปนจรการจดการทด ตองการปยและน าเหมอนอยางดแลว หญาจะเปนพชเงนพชทองททานถออยนเปนเพยงค าแนะน าอยางยอส าหรบเกษตรกรรายยอย ถงแมบางสงบผลดในการปฏบตจรง ซงเกษตรกรหลาย

ค าน า

โค แตเจาของโคสวนใหญมกไมเหนความส าคญกท ากนอยางไมจรงจง เพระคดวาอยางไรกตามเลยงอยแทนทจะใสกลบคนแปลงหญาบางกน าไปงแลวหญาคอพชเศรษฐกจชนดหนงทตองการพชอนๆ ถาผปลกท าอยางถกตองและบ ารงดแลใหผลตอบแทนไมแพพชอนๆ ทเดยว เอกสารทๆ ทเรยบเรยงขนเพอเปนแนวทางในการปฏบตางอยางจะคลาดเคลอนไปจากทฤษฎบาง แตกไดรายท าไดผลมาแลว

(ปรารถนา พฤกษะศร)

นาถดไป ๐ กลบหนาหลก/สารบญ

แปลงหญาเลยงโค !!!!3

แปลงหญาเลยงโค

จวเจคใปทปเผสเ

ไใขสล

รศ. ปรารถนา พฤกษะศร

ค

ช

วามส าคญของการปลกหญา
การปลกหญาเพอใชเลยงโคนน ในสมยกอนแทบไมมความจ าเปนเลย เนอง
ากสมยนนเกษตรกรสามารถหาหญาทขนอย โดยธรรมชาต จากทงหญาสาธารณะพนท างเปลา หรอบนพนทท าการเกษตรของเกษตรกรเองกตาม แตในปจจบนเมอจ านวนประชากรพมมากขน ความตองการทดนในการท าการเกษตร อตสาหกรรมและเปนทอยอาศยมมากขนงไมมพนทวางเปลาเหลออย ท าใหเกษตรกรไมสามารถทจะหาหญาจากแหลงดงกลาวได วามจ าเปนในการปลกหญาเพอใชในการเลยงโคจงมากขนเรอยๆ ประกอบกบการเลยงโค นปจจบนไดเปลยนรปแบบมาเปนการเลยงเพอขายเนอแทนการเลยงเพอใชงาน ปจจยส าคญจจยหนงทจะท าใหธรกจการเลยงโคประสบความส าเรจ ขนอยกบอาหาร หญาเปนอาหารหลกส าคญและมราคาถกส าหรบเลยงโค ดงนนถาเกษตรกรสามารถปลกหญาทมคณภาพและรมาณเพยงพอกจะท าใหธรกจการเลยงโคประสบความส าเรจไปกวาครงหนงแลว โดยเฉพาะกษตรกรทอยในเขตชลประทาน ซงมน าใหใชตลอดทงป ถงแมวาจะตองลงทนปลกหญา แต ลตอบแทนทไดรบกคมคามาก เพราะสามารถควบคมหญาทปลกใหมคณภาพและปรมาณม าเสมอได นอกจากนน ยงสามารถควบคมพยาธใบไมในตบทตดมากบหญา รวมทงประหยดวลาทจะตองไปหาหญาจากแหลงธรรมชาตทอยไกลออกไปอกดวย

นดหญาทควรเลอกปลก

๐ กลบไปหนากอนน ๐ หนาถดไป ๐ กลบหนาหลก/สารบญ

หญาบางชนดปลกครงเดยว ถาบ ารงรกษาอยางถกตองจะสามารถใชประโยชนดนานนบ 10 ป ในทนเรยกวาหญาถาวร แตหญาบางชนดใชประโยชนได 3-5 ครงหรอภายน 1 ป กตองปลกกนใหมเรยกวาหญาชวคราว นอกจากนนการทจะเลอกชนดหญามาปลกยงนอยกบจดประสงควาจะปลกเพอตดมาใหสตวกนหรอเพอใหสตวลงแทะเลม ถาจะตดมาใหตวกนตองเลอกหญาทใหผลผลตสงและสามารถตดหรอเกยวไดงาย สวนหญาทจะปลอยสตวงแทะเลมควรจะเปนหญาทมล าตนไมสงนก และทนตอการเหยยบย า ซงหญาตางๆ ดงกลาว


๐ กลบไปหนากอนน ๐ หนาถดไป ๐ กลบหนาหลก/

4

มมากมายหลายชนด แตในท นจะกลาวเพยงบางชนดทเหมาะสมและเปนทนยมอย ในประเทศไทย

หญารซ (คองโก)

หญาขน (มอรชส)

หญากนน หญาเนเปยร

หญาขน

ม

หญาถาวร

แทะเลม

ตด, เกยว

ทดอน

ทลม

ทดอน

ทลม

ทลม

หญาชวคราว – ตด, เกยว

แผนภมแสดงพนธหญาตางๆ ทควรปลกในสภาพพนท

หญาซอก

หญาจมโบ

หญาสปดฟด
หญาไขมก
หญานวตรฟด
ไมม
ทดอน

สารบญ

ดอนและทลม



5

ในบรรดาหญาทปลกไวเพอใหสตวลงแทะเลม หญารซ เปนหญาทนยมปลกกนมากทสดในประเทศไทยขณะน เพราะเมลดมความงอกด เปนหญาททนตอการเหยยบย าและทนตอความแหงแลง ถงแมสตวจะแทะเลมจนเหลอแตตอ เมอฝนตกลงมาหญารซกจะแตกใบออนขนมาใหม ทงนเพราะมเหงาอยใตดน อกทงหนวยงานราชการไดมการผลตเมลดจ าหนายหรอจายแจกอกดวย อยางไรกตามหญาชนดนเหมาะส าหรบปลกในทไมมน าขงเทานน สวนทชนแฉะหรอมน าขงเปนครงคราวหรอทนาควรปลกหญาขนจะเหมาะทสด เมลดหญาขนมความงอกต ามากจงไมนยมใชเมลดปลก แตจะใชตนปลกแทนเพราะตนพนธหญาขนสามารถหาไดทวไปและปลกไดงายมาก



6

หญาทเหมาะส าหรบปลกไวเพอเกยวหรอตดสดมาใหโคกนคอหญากนนและหญาเนเปยร หญาเนเปยรเจรญเตบโตเรวกวาหญากนน ผลผลตตอไรสงมาก แตผลผลตจะสงอยเพยงประมาณ 2 ปเทานน ทงนเนองจาก หลงจากตดหญาไปแลวตนใหมจะแตกกอออกจากตนเกาเพมขนเรอยๆ จนในทสดพมของกอหญาจะใหญมาก แตมโคนและรากเพยงเลกนอย ซงตางกบหญากนน กลาวคอถงแมจะไดผลผลตต ากวาหญาเนเปยร แตถาหากไดรบการบ ารงรกษาอยางถกตอง ผลผลตจะคงทอยไดนานกวา 10 ป ทงนเพราะเมอหนอเกาตายไป หนอใหมจะแตกจากพนดนขนมาแทนทเรอยๆ หญากนนทมปลกกนอยในประเทศไทยขณะนมอย 4 ชนดดวยกนคอ

กนนธรรมดา ใบเลกเรยว ดอกสเขยวเฮมลกนน (กนนยกษ) ตนใหญ ใบใหญและแขง ดอกสเขยวกนนสมวง ใบใหญและนม ดอกมสมวงกนนสนวล ใบใหญคอนขางแขง ดอกมสเขยวนวล

ส าหรบขอดขอเสยของหญากนนทง 4 ชนดนน พอสรปไดวา1. ในสภาพทน าและปยสมบรณ หญากนนธรรมดาและหญากนนสมวงใหผล

ผลตใกลเคยงกน ใบนมและโคชอบกนพอๆ กน2. ในสภาพการปลกแบบปราณต ของเกษตรกรรายยอยจะไมนยมหญากนน

ยกษ เพราะแตกกอนอย ตนใหญและแขง3. ในสภาพทวไป ทไมมการใหน าใหปย หญากนนยกษเหมาะสมกวา4. หญากนนสนวล ผลผลตสงสด แตใบคอนขางแขง5. โดยปกตในฤดหนาวคอเดอนธนวาคม-กมภาพนธ หญากนนจะออกดอก

ท าใหผลผลตต าลงมาก แตหญากนนสมวงออกดอกนอยทสดและชวงเวลาสนทสดผลผลตจงลดลงไมมากนก


เมลดมคแตมขอชาตของแคระแกอาหารโอยางคอวา หญอยางไรรบดวน

๐ กลบไปหนากอนน ๐ หนาถดไป ๐ กล

หญาในตระกลขางฟาง ไดแกหญาซอกวามงอกดและเตบโตเรวมาก สามารถตดมาใหสเสยคอตดไดเพยง 3-5 ครงกตองปลกกนใหม คพชตระกลขางฟางจะมกรดไฮโดรไซยานค ซงเปนรนเนองจากกระทบแลงกจะมสารพษชนดนสะคจงควรตองระวงเรองนเปนพเศษ ถาโคยงไมเยเปนไป ไมควรใหกนอยางเตมทอยางทนททนใดาประเภทนท าใหโคขนทองอดบอยครง อาจจะเปกตามหญาประเภทนนบวาเหมาะสมส าหรบผทเรมกอนทหญาถาวรจะใชประโยชนได

บหนาหลก/สารบญ

ม, หญาจมโบ และหญาสปดฟดตวกนหลงจากปลกเพยง 35-45 วน อตองปลกใหมทกๆ ป และโดยธรรมสารพษอยโดยเฉพาะอยางยงหากพชสมอยมาก ดงนนในการน ามาเปนคยกนหญาชนดนมากอนกควรใหกน เกษตรกรผเลยงโคขนบางรายกลาวนเพราะตนและใบอวบน ามากนนเองตนเลยงโค ซงตองการใชหญาอยาง


ถาหากปลอยใหตดเมลด เมลดหญาซอกมสามารถน ามาปลกได สวนเมลดหญาจมโบและหญาสปดฟด ไมควรน ามาปลกเพราะเปนหญาลกผสม หากน าเมลดมาปลกจะไดตนหญาทมการเจรญเตบโตไมสม าเสมอ

หญาซอกม

หญาจมโบ

๐ กลบไปหน
ากอน
หญาไขมก

น ๐ หนาถดไป ๐ กลบหนาห

หญานวตรฟด

ลก/สารบญ


หญาอกชนดหนงทเพงจะรจกกนในประเทศไทยและก าลงไดรบความสนใจในขณะนคอ หญาไขมก (Pearl millet) หญาชนดนเปนหญาชวคราวเชนกน มขอดคอมโปรตนคอนขางสงกวาหญาชนดอนๆ และถาปลอยใหตดเมลดจะสามารถเกบเมลดไวปลกใหมไดโดยไมกลายพนธ หญาประเภทเดยวกนนมบรษทเอกชนไดน าเมลดพนธเขามาจ าหนาย โดยใชชอวานวตรฟด

ห

••••

คบแก

ขพหสอเตปร

เทรก

ย

ก
ารปลก การใชประโยชนและการบ ารง

ญากนน

1. การปลกหญากนนสามารถปลกโดยใชเมลดหรอแยกกอปลกกได แตเมลดจะมอตรา

วามงอกคอนขางต า ดงนนส าหรบเกษตรกรรายยอยและรายขนาดกลาง ซงปลกแบบปราณต นพนทไมมากนก การแยกกอปลกจะเหมาะสมกวา เพราะไมเสยงตออตราความงอกของเมลดละสามารถปลกไดเปนระเบยบ จงสะดวกตอการบ ารงรกษาและเกบเกยวหรอจะใชวธเพาะลาจากเมลดในพนทนอยๆ แลวแยกกลาไปปลกกได

การปลกหญาใหไดผลดนน ตองมความคดในเบองตนวาหญาคอพชเศรษฐกจองเรา ดงนนจงจ าตองเตรยมดนใหด เชนเดยวกบการปลกขาวโพด หรอพชเศรษฐกจอนๆ ถานทไมสม าเสมอ ควรจะตองปรบใหเรยบเสยกอน เพอสะดวกในการใหน าในภายหลง เพราะญาทปลกนสามารถใชประโยชนไดยาวนานเกน 10 ป จากนนควรไถและตากดนไว 1-2 ปดาห เพอใหวชพชแหงตาย แลวท าการพรวนยอยดนใหละเอยด จากนนกยกรองแบบรองอย ใหแนวสนรองหางกน 150 เซนตเมตร ตนพนธทจะน ามาปลกควรจะเปนตนทไมออนนก พราะตนพนธทออน และอวบน า (เนองจากไดรบปยไนโตรเจนสง) จะออนแอ ควรตดใบของนพนธออกจนเหลอตนพนธยาวประมาณ 1 คบ แลวน าไปปลกแบบปกด า (เชนเดยวกบการลกตะไคร) ทขอบรองแตละดานใหแตละหลมมตนพนธ 2-3 ตนตอหลม โดยใหมระยะปลกะหวางแถว 75 เซนตเมตร และระยะหางระหวางตน 50 เซนตเมตร

วธการปลกใหรวดเรวคอ ใหคนหนงสบจอบลงแลวงางดามจอบเลกนอย กจะกดหลมขนทใตจอบ อกคนหนงน าตนพนธใสลงไปในหลมจอบ เมอคนแรกดงจอบขนแลว คนสองกใชเทาเหยยบดนกลบปากหลม ท าเชนนเรอยไปจนกระทงปลกเสรจจงปลอยน าเขาตามองได ใหน าซมถงแนวปลกหญา การปลกหญาทสามารถใหน าไดเชนน สามารถท าไดทกฤดาล (ในฤดฝนไมจ าเปนตองใหน า สวนในฤดแลงควรใหน าแกหญา ประมาณ 10 วนตอครง)

หลงจากปลกไปแลว 15-20 วน ควรจะท ารน (ถากวชพช) พรอมกบใสปย เรยบรเวณโคนตน กอละ 1 ชอนชา แลวใหน าทนทหรอจะใสปยหลงจากใหน าเสรจใหมๆ กได


*** ภาพแสดงขนตอนการท าแปลงหญากนน ***

พ


รวนและปรบพนทใหเรยบเพอสะดวกในการใหน าในแปลง


ยกรองปลก


ปรบรองปลก


๐ กลบไปหนากอ

ลกษณะตนพนธทใชปลก

คนหนงสบจอบแลวงางดามจอบเลกนอย อกคนหนงน าตนพนธใสลงในรองไดจอบ

นน ๐ หนาถดไป ๐ กลบหนาหลก/สารบญ

ใชเทาเหยยบเพอใหดนแนน


ก าจดวชพชหลงปลก 2 สปดาห


ใสปยบรเวณโคนตนกอละ 1 ชอนชา


๐

14

•••• 2. การใชประโยชนการปลกหญากนนระบบเตมนนจะสามารถเกยวมาใชประโยชนไดหลงจากปลก

2-3 เดอน แตการปลกแบบปราณตดงกลาวแลวจะสามารถเกยวไดหลงจากปลก 45-50 วนเทานน ผเขยนไดเปรยบเทยบระดบความสงของการเกยวหญา 3 ระดบ คอ 5, 15 และ 25 เซนตเมตรจากพนดน พบวาการเกยวทระดบ 15 เซนตเมตร เหมาะสมทสดคอ หญาแตกกอด และใหผลผลตสง ในระยะแรกๆ กอยงไมขยายใหญ น าหนกตอกอของหญาทเกยวไดจะนอย แตหลงจากเกยวไปแลว 3 ครง จะไดน าหนกไมต ากวา 1 กโลกรมตอกอ (ยกเวนในฤดหนาว ซงหญาออกดอก) ถาใหน าและปยอยางถกตองจะสามารถเกยวหญามาใชเลยงโคไดทกๆ 25-30 วน ถาหญาเหลอใชกสามารถชะลอไดโดยการงดใหปยและน า พนท 1 ไร เมอปลกหญาระยะ 50 x 75 เซนตเมตร จะไดหญาประมาณ 4,000 กอ คดเฉลยกอละ 1 กโลกรม กจะไดหญา 4,000 กโลกรมตอ 30 วน หรอ วนละ 133.3 กโลกรม ถาโคขน 1 ตวกนหญา วนละประมาณ 20 กโลกรม ดงนนหญา 1 ไร สามารถเลยงโคขนไดถง 6.6 ตว แตในทางปฏบตทวไป น าและปยอาจจะไมสมบรณนก จงประมาณวาหญา 1 ไร สามารถเลยงโคขนได 4-5 ตว สวนแมโคซงกนหญาอยางเดยวโดยไมมอาหารขนจะกนหญาไดประมาณ 10 เปอรเซนตของน าหนกตวหรอประมาณวนละ 40 กโลกรม ดงนนหญากนน 1 ไรสามารถเกยวมาเลยงแมโคได 3 ตว คน 1 คน สามารถเกยวหญากนนโดยเฉลยไดชวโมงละประมาณ 200-250 กโลกรม ถาเลยงโคหลายตวอาจจะใชเครองตดหญาแบบสะพายหลงตดแทนการเกยวกจะประหยดเวลาลงไดมาก

•••• 3. การบ ารงรโคพน

กบหญากนน ถาปลกไมได ในระยะแรกปลวชพชจะไมสามารถเจพนดนนน แตพอจะม

กลบไปหนากอนน ๐ หนาถดไป ๐ กลบหนาหลก/สารบญ

กษาธดถาไดรบอาหารและการดแลไมด ผลทไดจะต ากวาโคพนเมองเชนเดยวแลวไมไดบ ารงรกษาอยางด ผลผลตกสหญาขน หรอหญาธรรมชาตอนๆ กจ าเปนจะตองก าจดวชพชอยางนอย 1-2 ครง เมอหญาแตกกอดแลว รญไดอกตอไป การใสปยจะมากนอยแคไหน ขนอยกบความสมบรณของหลกใหปฏบตดงนคอ เอามลโคทเลยงนนทะยอยใสแปลงหญาอยางนอย


๐ กล

15

ปละ 1 ครง และใหปยสตรครบธาตเชน 15-15-15, 20-20-15 ปละ 1 ครงเชนกน โดยวธขดหลมฝงบรเวณโคนกอหญาละ 15 กรม หรอ 1 ชอนโตะ นอกจากนนจ าเปนจะตองใหปย ยเรย (46-0-0) ทกครงหลงจากเกยว ในปรมาณกอละ 7 กรม โดยใชชอนนมผงตก 1 ชอนพอดหยอดลงบรเวณโคนตน ใกลรองน า โดยไมจ าเปนตองขดหลมฝง เพราะจะเสยเวลามาก ในฤดฝนอาจจะใชวธหวานทงแปลงกได แตมขอควรระวงอยางหนงในการหวานปยแปลงหญาคอ ควรหวานตอนสาย ๆ หลงจากน าคางทเกาะอยตามใบหญาแหงหมดแลว มฉะนนจะท าใหใบหญาไหม แตถามฝนตกมาลางปยทตดอยกบใบหญาออกไปกจะไมเกดปญหาดงกลาว

สวนใหญจะเกดปญหาหญาไดรบปยไมเพยงพอ ท าใหใบเหลอง และผลผลตต า แตในทางตรงกนขามถาหญาไดรบปยไนโตรเจน (เชนยเรย) มากเกนไปจนหญาน าไปใชประโยชนไมหมด ไนโตรเจนนนจะถกเปลยนเปนไนเตรท ซงเปนสารพษสะสมอยในหญานน ถาโคไดรบสารไนเตรทเขาไปจ านวนมาก กจะเกดอนตรายได

หญาเนเปยร•••• 1. การปลก

เนองจาก(ซงมลกษณะเหมอนตนออไวส าหรบขยายพนธควรปควรตดเมอมอาย 4-6 เด

เมอตองกตนพนธเปนทอนๆ โดยให

หญาเนเปยรตดเมลดนอย ดงนนการปลกจงควรใชสวนของล าตน ย แตมขนาดเลกกวา) ปลกจะใหผลดกวา ตนหญาเนเปยรทเตรยมลอยใหยาวคอ อายไมต ากวา 2 เดอน จากการตดครงกอนแตจะใหดอน เพราะจะไดทอนพนธมากขนารจะปลกกท าการตดตนพนธชดโคนตน ตดยอดและใบออก แลวสบแตละทอนมขออยางนอย 2 ขอ

ตดตนพนธชดโคนตน

บไปหนากอนน ๐
ห
บรเวณโคนตนมรากลอย

นาถดไป ๐ กลบหนาหลก/สารบญ


๐ กลบไ

16

การเตรยมกอใหญกวาหญากนน ดงนนแถว 75 เมตร

ภาพแ

ปหนากอนน ๐ หนาถดไป ๐ กลบหนาหลก/สารบญ

ดนท าเชนเดยวกบการปลกหญากนน แตเนองจากหญาเนเปยรแตกระยะระหวางรองจงควรขยายเปน 2 เมตร และมระยะหางระหวาง

สดงระยะปลกหางแถวระหวางตนหญาเนเปยร

ลกษณะทอนพนธหญาเนเปยร


๐ กลบไปหนา

17

เมอเตรยมดนและเตรยมทอนพนธเสรจเรยบรอยแลว น าทอนพนธมาปกลงสองขางรอง การปกตองปกใหสวนโคนลกลงไปในดนพอใหขอหนงเสมอดนหรอจมดนเลกนอย และควรปกใหเฉยงท ามม 45-60 องศากบพนดน แตละทอนปกใหหางกนประมาณ 75 เซนตเมตร หลงจากปลกเสรจกปลอยน าตามรองไดทนท อตราการปลกรอดของหญาเนเปยรสงกวาหญากนน ถาน าทวถงจะมโอกาสงอกถง 100 เปอรเซนต หลงจากปลก 15-20 วน หญาจะเรมแตกยอดออกมาตามขอระยะนควรท ารนก าจดวชพช และใสปยยเรยกกอละหนงชอนชา

•••• 2. การใชประโยชนและการบ ารงรกษาถาหากมน าและปยอยางสมบรณ หลงจากปลกประมาณ 50-60 วน

กสามารถตดไปใหสตวกนได และหลงจากนนกสามารถตดไดอกประมาณเดอนละ 1 ครง ถาปลอยใหอายการตดมากกวา 1 เดอน หญาเนเปยรจะเรมมล าตนแขงเปนปลอง ซงโค จะไมชอบกนและมคณคาทางอาหารต าลงดวย หญาทเจรญเตบโตเรวและใหผลผลตสง ยอมตองการปยในปรมาณสงดวย ดงนนหลงจากตดหญาไปแลวตองใสปยบ ารงตนใหทกครง วธการใหปยท าเชาเดยวกบกรณของหญากนน และอาจจะตองใหในปรมาณมากกวาเลกนอย เพราะผลผลตสงกวาหญากนน

หญารซ (คองโก)•••• 1. การเตรยมเมลดพน

ควรจดหาเมลดปลกในพนทนอยๆ สามารถขอเตองซอในราคากโลกรมละ 60 อาหารสตว กรมปศสตว ราชเอกหนวยงานหนงทผลตเมลดพนราชการ หรอโครงการตางๆ

กอนน ๐ หนาถดไป ๐ กลบหนาหลก/สารบญ

ธพนธไวใหพรอมกอนถงฤดปลก เกษตรกรรายยอยทตองการมลดพนธไดจากปศสตวอ าเภอในทองถน แตถาตองการมากจะบาท โดยตดตอผานปศสตวอ าเภอ หรอจะตดตอตรงไปทกองทว พญาไท กรงเทพฯ 10400 โทรศพท 2511941 กได ธหญารซ คอ กรป.กลาง จดประสงคเพอแจกจายแกหนวยงานหรอกลมเกษตรกร แตไมแจกจายแกเกษตรทวไป และไมม



18

จ าหนาย ตดตอรายละเอยดไดทศนยสงเสรมการขยายพนธสตว กรป.กลาง สนามเสอปา กรงเทพฯ โทรศพท 2828848

เมอไดเมลดพนธแลวควรศกษาขอมลใหถถวนวาเมลดหญานนพรอมจะปลกแลวหรอไม ถาเมลดเพงเกบมาใหมแลวน ามาปลกเลยจะไมงอก เพราะโดยปกตเมลดหญารซตองการเวลาพกตวประมาณ 6 เดอนหลงเกบเกยว และเพอใหแนใจวาเมลดหญาทเตรยมไวนนมอตราความงอกเปนทนาพอใจหรอไม จงควรท าการทดสอบหาเปอรเซนตความงอกกอนปลกจรง ทงนเพอลดการเสยงตอความลมเหลว ซงเทากบเปนการลงทนเตรยมพนทโดยไมไดผลตอบแทนเทาทควร และอาจจะท าใหลาชากวาฤดกาล คอหมดฝนเสยกอน การทดสอบหาเปอรเซนตความงอกท าไดงายๆ คอ

1. จดหาภาชนะทปดฝาไดมดชด เชน กลองพลาสตก2. เอากระดาษฟางหรอกระดาษเชดหนา (ทชช) พบซอนกน 3-4 ชน

ใหขนาดเทาภาชนะนน วางกระดาษทพบแลวลงในภาชนะ เอาน าหยดลงบนกระดาษใหชม นบเมลดหญาหรอถวทตองการทดสอบจ านวน 100 เมลด วางเรยงแถวบนกระดาษนน แลวปดภาชนะใหมดชดไมใหน าระเหยออกได และทงไว ณ อณหภมหองธรรมดา

3. หลงจากเรมทดสอบ 7 วน เปดภาชนะนน ใชคมหยบเมลดทงอกแลวออกจากภาชนะและนบจ านวน แลวปดฝาไวเชนเดม ถาหากความชนทกระดาษมไมเพยงพอกใหหยดน าลงไปอก 7 วนตอมาเปดฝาภาชนะและนบจ านวนเมลดงอกอกครงหนง จ านวนเมลดงอก 2 ครงรวมกนคอ เปอรเซนตการงอกของเมลดหญา

จากการทดลองดงกลาวเมลดหญารซทด 100 เมลดควรงอกไมต ากวา 70 เมลด (70 เปอรเซนต) ซงจะใชเมลดปลกในอตรา 2 กโลกรม/ไร อยางไรกตามถาพบวาเมลดมความงอกนอยกวานอกครงหนงกยงสามารถใชปลกได แตควรจะเพมอตราการปลกใหสงขนตามสวน

•••• 2. การปลกการเตรยมดนเพอปลกหญากท าเชนเดยวกบการเตรยมดนเพอปลกพชไรทวๆ

ไป คอ ท าใหดนรวนซย และก าจดวชพช โดยการไถ และพรวน ยงไปกวานน การเตรยมดน เพอปลกหญาจะตองท าใหดนละเอยดมากกวาการปลกขาวโพดหรอขาวฟางเสยอก เพราะเมลดหญามขนาดเลกกวา และการงอกของหญากชากวาขาวโพด และขาวฟางมาก ถาเตรยมดนไมดวชพชจะขนมาขมหญาทปลกไดงาย หลกการเตรยมดนพอจะสรปเปนแนวทางกวางๆ คอ ถาจะปลกหญาแปลงไหนควรจะไถดวยผาน 3 ตงแตปลายฤดฝนหรอชวงทเมลดวชพชยงไมแกครงหนง แลวตากดนทงไวจนถงตนฤดฝนหนา เมอมวชพชงอกขนมายงเปนตนเลกๆ อยกใหไถอกครง และพรวน 1-2 ครง แลวจงท าการหวานเมลด

ฤดทเหมาะสมในการปลกคอ ตอนตนฤดฝนคอประมาณเดอนพฤษภาคม-มถนายน เพราะเปนชวงทมน าเพยงพอส าหรบหญาและจะใชประโยชนจากหญานไดในราว



19

ปลายฤดฝนนน โดยทวไปเกษตรกรรายยอยนยมการใชมอหวานเมลดไปทวๆ แปลงหญาทเตรยมไวท านองเดยวกบการหวานขาว แตตามหลกการทถกตองแลวถาสามารถท าใหเมลดหญาอยใตผวดนเลกนอยกจะเปนการดมาก เพราะจะท าใหเมลดหญาจะงอกดกวาการหวานมาก ทงนเนองจากเมลดไดรบความชนอยางสม าเสมอและถกรบกวนจาก นก หน และมดนอยลง ดงนนในการปลกหญาของเกษตรกรรายยอยควรจะตองยอมเสยเวลาใชจอบ หรอใชคราดท าใหดนเปนรองลก ประมาณ 1-2 นว แตละรองหางกนประมาณ 30 เซนตเมตร เอาเมลดโรยตามรอง แลวใชเทาเกลยดนกลบรองเพยงบางๆ ใหเมลดอยใตผวดนประมาณครงนว การปลกวธนนอกจากเมลดจะงอกดแลวจากงานวจยพบวาสามารถประหยดเมลดและไดผลผลตสงกวาการปลกดวยวธหวานมากทเดยว (ดจากตารางท 1)

ตารางท 1 แสดงการงอกของหญารซทปลกเปนแถว (ท ารองและกลบเมลด) กบการปลกดวยวธหวานดวยมอ ในสภาพการเตรยมดนตางกน 3 ระดบ

จ านวนตนหญารซ / ตอตารางเมตรการเตรยมดน อาย 2 สปดาห อาย 4 สปดาห

ปลกเปนแถว หวานดวยมอ ปลกเปนแถว หวานดวยมอดนละเอยดดนปานกลางดนหยาบ

250200180

157.5140107.5

225206.7178.3

152.5135105

ทมา : วสษฐพร (2533)

ถาความชนในดนมมากพอ เมลดหญากจะงอกออกมาใหเหนเปนแถวภายใน 7-14 วน เมอหญาตงตวไดดแลวคอประมาณหนงเดอนหลงจากปลก ควรหวานปยยเรยอยางบางๆ ประมาณ 5-10 กโลกรมตอไร ควรหวานในวนทฝนตก หรอในขณะทดนยงเปยกชนอย ถาดนแหงกควรใหน าทนทหลงจากหวานปย การหวานปยควรท าในขณะทน าคางบนใบหญาแหงแลว เชนเดยวกบทกลาวไวในเรองหญากนน

•••• 2. การใชประโยชนและการบ ารงรกษาหญารซเปนหญาทเหมาะส าหรบปลอยโคลงแทะเลม หลงจากปลกหญาได

ประมาณ 2 เดอน กสามารถปลอยโคลงแทะเลมได ถารบปลอยเรวกวานน รากของหญายงยดเกาะกบดนไมแขงแรงพอ หญาอาจจะถกถอนขนมาทงตนทงรากเลยทเดยว การปลอยสตวลงแทะเลมไมควรปลอยสตวจ านวนนอยลงในพนทแปลงหญาใหญๆ เพราะสตวจะเลอกกน ท าใหหญาไมสม าเสมอและฝงสตวตองอยในแปลงหญานนนานกวาหญาจะหมด ดงนนหลกการทถกตองคอ ควรปลอยสตวจ านวนมากลงในแปลงหญาทไมใหญนกเพยงระยะเวลาสนๆ เพอใหหญา



20

มโอกาสฟนตว ท าไดโดยการกนแปลงหญาเปนแปลงยอยๆ (ถาสามารถท าได) พอจะประมาณไดวาแมโค 20 แมอยในแปลงหญา 1 ไรเปนเวลา 2 วน แลวยายไปแปลงถดไปเรอยๆ ในฤดฝนหรอในในฤดแลง แตมน าใหหญาอยางเตมทจะสามารถปลอยโคลงแทะเลมไดอกครงในเวลา 1 เดอน ถาปลอยไวจนหญาแก โปรตนในหญาจะต าลงมากเยอใยหรอการจะมมากขนซงจะท าใหยอยยาก ในทางตรงขามถาหญาอายนอยเกนไป ถงแมจะมโปรตนสง ยอยงาย แตกจะใหผลผลตต า

ส าหรบผลผลตหญารซจะผนแปรตางๆ กนขนอยกบหลายปจจย จากตวเลขในตารางท 2 พบวาความละเอยดของการเตรยมดน และวธการหวานเมลดจะมผลกระทบตอ ผลผลตอยางมาก

ตารางท 2 แสดงผลผลตหญารซทปลกเปนแถว (ท ารองและกลบเมลด) และหวานดวยมอ ในสภาพดนทเตรยมตางกน 3 ระดบ เมออายได 7 สปดาห

ชนดดนผลผลตหญารซ (กโลกรม / ไร)

ปลกเปนแถว หวานดวยมอ ดนละเอยด ดนปานกลาง ดนหยาบ

3,1601,734.41,459.2

1,243.2795.2763.2


ธาตอาหารหลกทพชตองการคอ N (ไนโตรเจน) P (ฟอสฟอรส) และ K (โปตสเซยม) ในการสรางใบและกงกานนนพชตองการ ไนโตรเจนมากกวาธาตอนๆ ดงนนการใหปยหญาจงใหไนโตรเจนเปนหลก อยางไรกตามหญากยงตองการธาตอนๆ ดวยแมจะตองการในปรมาณเพยงเลกนอย แตกมความจ าเปนตอการเจรญเตบโตของหญา ถาเกยวหญาบอยๆ ครง ธาตอนๆ เหลานนอาจจะหมดไปจากดน ดงนนจงตองการใหปยสตรทมทง N, P, K และใหมลโคดวย แปลงหญาทปลอยโคลงแทะเลมตามก าหนดเรยบรอยแลวควรจะตองหวานปยยเรยใหในอตราไรละ 20 กโลกรม และใหน าตามทนท แลวใหน าซ าอกทกๆ 7-10 วน หากไมท าเชนนจะไมสามารถใชหญาไดเดอนละครงตามทคาดหวง นอกจากนนมลโคทมอยทงหมดควรจะน ามาทะยอยใสแปลงหญาอยางทวถง และจะใหดกวานกควรจะใสปยสตร 15-15-15 หรอปยสตรสามตวท านองนปละ 50 กโลกรม/ไร


๐

21

หญาขน•••• 1. การปลก

หญาขไมต ากวา 1 เดอน หญทมความชนพอกสามาแปลงนาเพราะการใหไมเหมาะทจะใหน าตามท าอยางปราณตนก

การปลเตรยมพนทเสรจเรยบรในแปลง จนทวแปลง แปลง อกรปแบบหนโยนหญาขนครงละ 1 ถาตนพนธมนอยอาจจเดยวกบการด านากไดเ

•••• 2. การใชประหลงจา

จากปลกควรท าการหวกสามารถใหสตวลงแทตนหญาจมดน หญากจและการใหน าท าเชนเดไมเหมาะส าหรบปลกเนเปยร อกทงล าตนเล

กลบไปหนากอนน ๐ หนาถดไป ๐ กลบหนาหลก/สารบญ

นตองปลกดวยตน ซงตนพนธหญาขนหาไดทวไปและควรเลอกทมอายาขนปลกไดงายมาก เพยงใหสวนใดสวนหนงของตนหญาขนจมอยในดนรถงอกได กอนปลกตองเตรยมพนทโดยการไถปรบท และยกคนเหมอนน าหญาขนนยมใหแบบทวมแปลงหรอใหน ากระจายเปนผนไปทวแปลง รองเหมอนหญากนน หรอ หญาเนเปยร การเตรยมดนกไมจ าเปนตอง

กหญาขนนนท าได 2 รปแบบ แบบทหนงปลกแบบแหง คอหลงจากอยแลว กน าทอนพนธ (หญาขนทเกยวมาทงตน ไมตองสบ) มาหวานลงแลวท าการไถผาน 7 จาน หรอพรวนกลบหลงจากนนปลอยน าใหทวมงคอปลกแบบเปยก หมายถงปลอยน าใหทวมแปลงจนดนแฉะเละกอน ก ามอลงบนพนดนแลวใชเทาเหยยบใหหญาขนบางสวนจมลงในดน หรอะใชวธสบทอนพนธใหยาวประมาณ 8 นว แลวน ามาปกลงในแปลงแบบชนกน

โยชนและดแลรกษากปลกแลวตองหมนใหน าใหดนชนแฉะอยเสมอ ประมาณ 1 เดอน หลงานปยยเรยในอตรา 20 กโลกรม/ไร ประมาณ 2 เดอน หลงจากปลก ะเลมได ขอดของหญาขนอยางหนงคอ ถาหากดนแฉะเมอสตวเหยยบ ะแตกหนอใหมเพมขนอก หลกการในการปลอยโคลงแทะเลม การใหปย ยวกบทกลาวไวในเรองหญารซ แตหญาขนตองการน ามากกวา หญาขนเพอเกยวมาใหโคกนเพราะผลผลตต าเมอเทยบกบหญากนนและหญา อยท าใหเกยวล าบากอกดวย อยางไรกตามในสภาพทลมจ าเปนตองปลก


หญาขนไวเพอเกยว จากการทดสอบพบวาคน 1 คน ใชเคยวเกยวหญาขนไดชวโมงละประมาณ 70 กโลกรม

หญาช••••

การปลกหญาขนแบบแหง

๐ กลบไปหนากอนน ๐

วคราวตางๆ1. การเตรยมเมลดพนธ

เมลดพนธสามารถหาซอหญาซอกม : ซอจากกรมหญาไขมก : ซอจากศน

จ.นครราชหญาจมโบ : ซอไดจากบ

หญานวตรฟด เมลดหญาเหลานไมตอ

การปลกหญาขนแบบเปยก

หนาถดไป ๐ กลบหนาหลก/สารบญ

ไดจากแหลงตอไปนปศสตวยวจยขาวโพดขาวฟางแหงชาต ต.กลางดง อ.ปากชอง สมา (30130) โทร. 044-361108, 361770รษทเอกชนทผลตเมลดพนธหญาจ าหนาย

งการเวลาพกตว ดงนนจงสามารถน ามาปลกไดเลย



23

•••• 2. การปลกการเตรยมดนท าเชนเดยวกบการปลกหญารซ และควรใสป ยคอกไรละ

ประมาณ 1-3 ตน พรอมกบปยสตร 15-15-15 อกไรละ 25 กโลกรม การปลกท าได 2 วธคอ

2.1 ปลกเปนแถว เปนวธทดทสด โดยท ารองใหลกประมาณ 1 นว ระยะหางระหวางรอง 50 เซนตเมตร โรยเมลดลงในรอง เมลดหญาประเภทนมความงอกดมาก จงไมควรโรยเมลดใหถเกนไป เพราะตนจะขนมาแนนมากแลวจะไมโตควรโรยใหหางกนเมลดละ 3-5 ซม. และโรยใหเปนแถว

เมอโรยเมลดแลวควรกลบดนบางๆ เพอใหเมลดไดรบความชนตลอดเวลาและยงปองกนนก หน และมดมาท าลายไดอกดวย

2.2 ปลกแบบหวาน หลงจากเตรยมดนเรยบรอยแลวท าการหวานเมลดแบบเดยวกบการหวานขาว จากนนจงพรวนกลบ

การปลกทง 2 วธใชเมลดประมาณ 3-4 กโลกรม/ไร แตจากรายงานวจยพบวาอตราการงอกและผลผลตทไดจากการปลกแบบเปนแถวจะสงกวาการหวาน อกทงการเตรยมดนทละเอยดด กมผลตอผลผลตเชนเดยวกน (ดตารางท 3, 4)

ตารางท 3 แสดงจ านวนตนหญาไขมก ทปลกเปนแถว (ท ารองและกลบเมลด) และหวานดวยมอเมออาย 2 และ 3 สปดาห ในสภาพดนทเตรยมตางกน 3 ระดบ

จ านวนตนหญาไขมก/ตอตารางเมตรชนดดน อาย 2 สปดาห อาย 4 สปดาห

ปลกเปนแถว หวานดวยมอ ปลกเปนแถว หวานดวนมอดนละเอยดดนปานกลางดนหยาบ

498.3293.3286.7

390212.2162.5

481.3285300

372.5220175



ตารางท 4 แสดงผลผลตหญาไขมกทปลกเปนแถว (ท ารองและกลบเมลด) และหวานดวยมอ ในสภาพดนทเตรยมตางกน 3 ระดบ เมออายได 5 สปดาห

ชนดดนผลผลตหญาไขมก (กโลกรม / ไร)

ปลกเปนแถว หวานดวยมอ

ดนละเอยดดนปานกลางดนหยาบ

6,172.82,478.42,809.6

4,020.81,588.81,560


การปลกตามวธดงกลาวขางตน เหมาะส าหรบการปลกแบบอาศยน าฝนหรอมการใหน าแบบสปรงเกอร แตถาจะใหน าแบบรองเหมอนการปลกหญากนนสามารถเตรยมดนเปนรองเชนเดยงกบหญากนน และโรยเมลด 2 ขางรองไดเชนกน

•••• 3. การใชประโยชนและการบ ารงรกษาหลงจากปลกได 30-45 วน กสามารถตดมาใหสตวกนได โดยตดทโคนตนให

เหนอพนดนประมาณ 15 เซนตเมตร และสามารถตดครงตอๆ ไปไดทกๆ 20-30 วน ซงจะตดไดอก 2-4 ครง หลงจากตดแตละครงจะตองใสปยยเรยใหในอตรา 20-25 กโลกรม/ไร หรอถาดนเปนดางควรใชปยแอมโมเนยมซลเฟต ในอตรา 40-50 กโลกรม/ไร เพอชวยในการเจรญเตบโตของหญา




25

จากตารางท 5 จะเหนไดวาหญาทกชนดมคณคาอาหารใกลเคยงกนเปนการยนยนวาพนธหญาไมมผลตอคณคาทางอาหารของหญามากนก แตอายการตดและการใหปยจะมผลมากกวา สรปงายๆ วา หญาทมอายการตด 1 เดอนไดรบปยและน าอยางเพยงพอนน ในหญา 100 กโลกรมจะมน าอยประมาณ 80 กโลกรม มเนอหญาแหงจรงๆ ประมาณ 20 กโลกรม และถาคดตอเนอหญาแหง 100 กโลกรมจะมโปรตนอยประมาณ 13 กโลกรม มไขมนประมาณ 2.5 กโลกรม และมเยอใยประมาณ 30 กโลกรม

ในเรองผลผลตนน พบวาหญาเนเปยรใหผลผลตสงสด คอใหน าหนกสดตอการตด 1 ครงมากกวา 10 ตนตอไร หญากนนสนวลใหผลผลตรองลงมาคอ ประมาณ 6 ตนตอไร สวนหญาขนใหผลผลตนอยทสด อยางไรกตามผเขยนไดทดลองปลกหญากนน (แบบยกรอง) หญาขน และหญารซ ในแปลงใหญทมน าสมบรณและปลอยโคลงแทะเลม พบวาหญาขนกลบดทสด ดงนนจงกลางไดวาหญาแตละชนดมความเหมาะสมในสภาวะแวดลอมและการจดการทตางๆ กน ในการเลอกชนดหญาปลกจงควรค านงถงเรองนซงไดกลาวไวแลวในเรอง “ชนดหญาทควรเลอกปลก”

ตารางท 5 คณคาทางอาหารและผลผลตของหญาชนดตางๆ 1/

คณคาทางอาหาร (% ของนน.แหง) 3/ ผลผลตในการเกยว 1 ครง 2/ (กก.)

ช น ดหญา

ความชน

โปร-ตน

ไข-มน

เยอใย NDF 4/ ADF 5/น น .สดตอกอ

นน.สดตอไร

น น .แหงตอไร

นน.โปร-ตนตอไร

กนนธรรมดากนนสมวงกนนสนวลกนนยกษ(เฮมล)เนเปยรขนรซ

78.69

80.81

79.33

83.08

83.7981.6178.44

12.40

12.86

12.79

12.12

13.4414.4313.89

2.32

2.34

2.63

2.09

2.722.502.42

32.01

30.61

32.37

31.79

28.0228.6825.91

70.83

68.94

71.26

69.38

62.3166.0263.51

43.40

41.94

43.87

44.76

38.8638.1035.14

1.13

1.04

1.45

0.93

3.160.500.77

4,821

4,437

6,186

3,968

13,4832,1333,285

1,027

851

1,279

671

2,186392708

127.3

109.4

163.6

81.3

293.856.698.3

เฉลย 80.82 13.13 2.43 29.911/ ขอมลจากการปลกหญาในแปลงทดลองของผเขยน ดนมความอดมสมบรณสง คอใหปยมลโคกอนปลกกอละ 1 บงก และใหปยยเรยกอละ 1 ชอนโตะ

ผลผลตและคณคาทางอาหาร


๐ กลบไปหนากอนน

26

2/ ตดหญาเดอนละครง ตวเลขทแสดงเปนคาเฉลยของการตดหญาเดอนท 8-17 หลงจากการปลก ซงระยะนผลผลตคอนขางจะคงท สวนเดอนท 1-6 ไมน ามาคดเพราะน าหนกหญาคอยๆ เพมขนทกๆ เดอน

3/ คณคาทางอาหารเปนคาเฉลยของตวอยางหญาทเกยว 7 ครง อายการเกยวแตละครง 30-33 วน (เฉลย 31.28 วน)

4/ NDF เปนคาซงบงบอกวาในเซลของหญามผนงเซลมากนอยแคไหน ตวเลขนอย = ด ตวเลขมาก = ไมด

5/ ADF เปนคาซงบงบอกวาในผนงเซลมลกนน และเซลลโลส มากนอยแคไหน ตวเลขนอย =ด ตวเลขมาก = ไมด

กรมปศสตว1. ราคาเมลดพนธห

เมลดพนธ ราคา/กรซเฮมลกนนพลแคตลมซาบโรดเซทตาเรย

60606060606080

2. สถานทตดตอการซอเมลดพนธ

ปศสตว พญาไท กรงเทพฯ 10400สตวและสถานอาหารสตว ซงมอยทวปร

2.1 ภาคกลาง1. ศนยวจยอ

อ.ชะอ า จ.เพชรบร โทร. (032) 47122. ศนยวจยอ

โทร. (056) 411162

แหลงพนธหญา

๐ หนาถดไป ๐ กลบหนาหลก/สารบญ

ญาและถว (พ.ศ. 2533)ก. เมลดพนธ ราคา/กก.

บฟเฟลซอกมแดงฮามาตาเซอราโตรเซนโตซมากระถนตางประเทศแลปแลป

806504030205

หญาสามารถตดตอโดยตรงทกองอาหารสตว กรม โทรศพท 2511941 หรอจะตดตอทศนยวจยอาหาระเทศดงรายละเอยดตอไปน

าหารสตวแกงกระจาน ถนนเพชรเกษม ต.เขาใหญ 18าหารสตวชยนาท ต.บางหลวง อ.สรรพยา จ.ชยนาท



27

2.2 ภาคเหนอ1. ศนยวจยอาหารสตวล าปาง ถนนล าปาง-เชยงใหม อ.หางฉตร

จ.ล าปาง2. สถานอาหารสตวแพร ถนนสายรองกวาง-งาว ต.แพะหนองคาย

อ.รองกวาง จ.แพร3. สถานอาหารสตวเพชรบรณ ถนนสายสระบร-หลมสก หมท 4

ต.สะเดยง อ.เมอง จ.เพชรบรณ โทร. (056) 7215584. สถานอาหารสตวสโขทย ต.สามพวง อ.ครมาศ จ.สโขทย

2.3 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ1. ศนยวจยอาหารสตวปากชอง หมท 2 ต.ปากชอง อ.ปากชอง

จ.นครราชสมา โทร. (044) 3116122. ศนยวจยอาหารสตวขอนแกน ส านกงานเกษตรภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ จ.ขอนแกน3. ศนยวจยอาหารสตวซบหวาย ถนนมตรภาพ ต.ปากชอง

อ.ปากชอง จ.นครราชสมา โทร.(034) 3116324. สถานอาหารสตวยโสธร ต.ทงหายแห อ.ค าเขอนแกว จ.ยโสธร5. สถานอาหารสตวสกลนคร ถนนอดร-สกลนคร ต.หนองหลวง

อ.สวางแดนดน จ.สกลนคร6. สถานอาหารสตวมกดาหาร ต.ค าฮวน อ.เมอง จ.มกดาหาร7. สถานอาหารสตวหนองคาย ต.น าสวย จ.หนองคาย8. สถานอาหารสตวเลย ต.วงสะพง อ.วงสะพง จ.เลย9. สถานอาหารสตวหวยสทน หมท 8 ต.ล าปาง อ.เมอง

จ.กาฬสนธ10. สถานอาหารสตวเชยงยน ถนนขอนแกน-ยางตลาด

อ.เชยงยน จ.มหาสารคาม11. สถานอาหารสตวกตรง ต.บานกตรง อ.บรบอ จ.มหาสารคาม12. สถานอาหารสตวหวยหลวง ต.กดจบ อ.กดจบ จ.อดรธาน13. สถานอาหารสตวทงกลารองไห อ.สวรรณภม จ.รอยเอด14. สถานอาหารสตวทาอเทน อ.ทาอเทน จ.นครปฐม15 . สถานอาหารสตว อบลราชธาน ต .จาระแม อ .เมอง

จ.อบลราชธาน


2.4 ภาคใต1. ศนยวจยอาหารสตวนราธวาส หมท 6 ต.ไพรวล อ.ตากใบ

จ.นราธวาส2. สถานอาหารสตวชมพร ถนนเพชรเกษม หม 9 ต.สลบ

อ.ทาแซะ จ.ชมพร3. สถานอาหารสตวตรง ต.นาทามเหนอ อ.เมอง จ.ตรง4. สถานอาหารสตวสตล ต.ทงนย อ.ควนกาหลง จ.สตล
