บทท 5 การเลอนสถานภาพทางอ านาจของมชชนนารอเมรกนในสงคมเชยงใหม

พ.ศ. 2442-2463 เรองราวในบทท 5 นจะไดบรรยายถงการเปลยนแปลงบรบททส าคญทสดครงหนงในประวตศาสตรของลานนาคอ การเปลยนรปแบบการปกครองของลานนาจากระบบหวเมองประเทศราชไปสมณฑลเทศาภบาลทถอไดวาเปนการเปลยนแปลงโครงสรางทางอ านาจครงใหญทสด และแนนอนวาในยคสมยของการเปลยนแปลงในครงน มชชนนารอเมรกนเปนตวละครส าคญทมสวนชวยผลกดนใหเกดการเปลยนแปลง และมชชนนารกไดท างานตลอดจนเปลยนสถานภาพทางอ านาจของตนภายใตบรบทของการเปลยนแปลงดงกลาวน อนสงผลอยางลกซงตอความสมพนธเชงอ านาจระหวางมชชนนารอเมรกนกบชนชนตาง ๆ ในสงคมเชยงใหมในชวงเวลาทเจานายเชยงใหมสญเสยอ านาจทางการเมองและรฐบาลสยามเขามามอ านาจเพมขนอยางรวดเรว โดยมชชนนารกลายเปนพนธมตรทมความสมพนธอยางแนบแนนกบกลมพระบรมวงศานวงศและชนชนน าจากกรงเทพฯ 5.1 การจดตงมณฑลพายพ พ.ศ. 2442 หลงจากพระเจานองยาเธอ กรมหมนพชตปรชากร ทรงตงการปกครองหวเมองลาวเฉยงขนเมอ พ.ศ. 24271 ซงไดมการปฏรประบบราชการและการเกบภาษใหม โดยใหใชระบบเจาภาษนายอากรจนน าไปสการตอตานของคนในทองถนน าโดยพญาปราบสงคราม ขาราชการทหารของเชยงใหม หรอเรยกเหตการณครงนวา “กบฏพญาผาบ” พ.ศ. 2432 และพายแพใหแกรฐบาลสยาม (ดบทท 4)

1 หลงจากทมการตงกระทรวงมหาดไทยขนเมอ พ.ศ. 2435 เพอควบคมดแลกจการตาง ๆ ในสวนภมภาค จงมการรวมหวเมองเขาเปนมณฑลเปลยนการปกครองหวเมองลาวเฉยง เปนการปกครองมณฑลลาวเฉยง จนกระทงตอมามการเปลยนแปลงการปกครองสวนภมภาคเปนแบบมณฑลเทศาภบาล จงไดกลายเปนมณฑลพายพ. (ดรายละเอยดใน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, นทานโบราณคด, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ : ดอกหญา, 2543), หนา 527-539.)

182

แตความไมพอใจตอการปฏรปของสยามกยงคงด าเนนไปเหมอนคลนใตน า2 ตอมา พ.ศ. 2440 หลงจากทพระเจาอนทวชยานนท เจาครองนครเชยงใหม ถงแกพราลย รฐบาลสมบรณาญาสทธของสยามกมไดแตงตงเจาครองนครพระองคใหมขนโดยทนทแตอยางใด ซงกเหมอนกบครงทพระเจากาวโลรศสรวงษถงแกพราลย รฐบาลสยามในขณะนนกไมไดตงเจาครองนคร แตกลบปลอยใหเวนวางไวเปนเวลาถง 3 ปดวยกน เขาใจวาเพอเปนการสรางความไมตอเนองทางอ านาจของผปกครองเชยงใหมทขณะเดยวกนรฐบาลสยามสามารถแทรกแซงกจการภายในของเชยงใหมไดโดยสะดวก โดยในครงนนรฐบาลสยามไดท าสญญาเชยงใหมกบองกฤษไดส าเรจ (ดบทท 3) และการเวนวางเจาครองนครเชยงใหมในครงน รฐบาลสยามไดยกเลกฐานะเมองประเทศราชของเชยงใหมพรอมกบผนวกเชยงใหมเปนสวนหนงของอาณาจกรสยาม3 จากนนจงคอยแตงตงเจาอนทวโรรสสรวงษ เปนเจาครองนครเชยงใหม เมอ พ.ศ. 2444 ซงเปนเวลาหลงจากทเชยงใหมไดกลายเปนสวนหนงของมณฑลพายพไปแลวถง 2 ป ภายใตการปกครองใหมกท าใหเจาอนทวโรรสสรยวงษถอเปนขาราชการของสยามคนหนง โดยไดรบพระราชทานเงนผลประโยชนปละไมต ากวา 200,000 บาท ตามระบบการใหเงนเดอนขาราชการของรฐสมบรณาญาสทธของสยาม และไมมอ านาจในการปกครองบานเมอง เพราะราชการทงปวงจะขนตรงกบขาหลวงจากกรงเทพฯ 4 การจดตงมณฑลพายพเปนผลสบเนองมาจากการทพระเจานองยาเธอ กรมหมนด ารงราชานภาพ เสดจมาตรวจราชการมณฑลลาวเฉยง เมอ พ.ศ. 2441 ทรงเหนวาควรจะน าเอาการปกครองแบบเทศาภบาลมาใชในลานนา5 ในปถดมาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแตงตงพระเจานองยาเธอ กรมหมนด ารงราชานภาพ เปน กรมหลวงด ารงราชานภาพ และจงไดมการตงใหพระยาศรสหเทพ (เสง วรยศร) เปนขาหลวงพเศษขนมาจดการปรบเปลยนระบบราชการ

2 รตนาพร เศรษฐกล, ประวตศาสตรเศรษฐกจวฒนธรรมแองเชยงใหม-ล าพน (เชยงใหม : ส านกพมพซลคเวอรม, 2552), หนา 230-231. 3 สรสวด อองสกล, ประวตศาสตรลานนา, พมพครงท 7 (กรงเทพฯ : อมรนทร, 2553), หนา 344. 4 เรองเดยวกน. 5 การปกครองแบบเทศาภบาล คอ การปกครองโดยลกษณะทจดใหมหนวยบรหารราชการ (จากสวนกลาง) ออกไปด าเนนการในสวนภมภาค แบงเปนมณฑล เมอง อ าเภอ ต าบลและหมบาน โดยมณฑล เปนการรวมเขตเมองตงแต 2 เมองขนไป (เมอง จะมเขตอ าเภอตงแต 2 อ าเภอขนไป) จะมเทศาภบาลส าเรจราชการมณฑลบงคบบญชา พรอมดวยขาหลวงชนรองและเจาหนาทตาง ๆ ในชวงกอนทจะมการจดตงมณฑลพายพเปนมณฑลเทศาภบาลเมอ พ.ศ. 2442 นน เชยงใหม เปนเมองในมณฑลลาวเฉยง ซงเปนมณฑลในระบบการปกครองแบบหวเมองประเทศราช โดยมขาหลวงใหญตางพระเนตรพระกรรณดแลราชการ. (ดรายละเอยดใน ประมวลพระราชหตถเลขา รชกาลท 5 ทเกยวกบภารกจของกระทรวงมหาดไทย, เลม 1 ภาคท 1 และ 2, เรอง การปรบปรงการปกครองทองท (กระทรวงมหาดไทย, 2513), หนา 61-73.)

183

ทเชยงใหมโดยยกเลกระบบหวเมองแบบประเทศราช6 และใหลานนาเปนมณฑลพายพทมรปแบบการปกครองแบบเทศาภบาล7 โดยเปนเขตปกครองหนงทสงกดกระทรวงมหาดไทยในอาณาจกรสยาม ความเปลยนแปลงส าคญอยางหนงทมาพรอมกบการจดตงมณฑลพายพกคอ การทกลมชนชนเจานายลานนาสญเสยอ านาจทางการเมองการปกครองกลายเปนขาราชการของสยาม ซงการบรหารในระดบบนคอ มณฑลและเมอง รฐบาลสยามจะสงขาราชการจากกรงเทพฯ มาดแล โดยขาหลวงใหญหรอขาหลวงเทศาภบาลจะปกครองมณฑล ขณะทคณะผปกครองในระดบเมองคอ “เคาสนามหลวง” อนประกอบไปดวย เจาครองนคร ขาหลวงประจ าเมอง และขาหลวงผชวย มหนาทดแลราชการในระดบเมอง เปนสอกลางระหวางขาหลวงใหญกบชาวบานในทองท จะเหนไดวาเจาครองนครทแตเดมเคยมอ านาจมากไดถกลดรอนอ านาจลงไปเปนอยางมาก ในการปกครองแบบเทศาภบาลน เจาครองนครกลายสภาพจาก “เจาชวต” เปนเพยง “ผปกครองรวม” มหนาทจ ากดเพยงชวยรกษาความสงบเรยบรอยในเมอง ปองกนโจรผราย รกษากฏหมาย และดแลกลนชนชนเจานายทองถนใหปฏบตหนาทโดยชอบ8 การปฏรปการปกครองครงใหญ หรอการรวมศนยอ านาจเขาสสวนกลางของรฐบาลสยามเมอ พ.ศ. 2435 และการออกพระราชบญญตปกครองทองท ร.ศ. 116 ในอกหาปตอมา ไดสงผลใหกลมขนนางของสยามสญเสยอ านาจในการควบคมไพรโดยถกเปลยนเปนการรบเงนเดอนแทนนนไมไดสงผลตอกลมชนชนเจานายและขนนางในหวเมองประเทศราชเชนเชยงใหมอยางฉบพลน จนกระทง พ.ศ. 2442 เมอมการจดตงมณฑลพายพขนแลว พระยาศรสหเทพจงเปลยนใหมการเกบเงนคาแรงแทนการถกเกณฑแรงงาน โดยมเหตผลวาจะเปนการปลดเปลองภาระและความทกขยากของชาวบาน

...ในมณฑลตะวนตกเฉยงเหนอมการกะเกณฑใหราษฎรมาท าการตาง ๆ ตามประเพณเมอง มการหาบหามสงของเดนทาง แลมาเขาเวรประจ าการ ณ ทตาง ๆ ปหนงมก าหนดคนหนงตองท าการตงแตเดอนหนงถงสเดอน อกประการหนงมราษฎรบางจ าพวกซงตองเสยสรวยตาง ๆ

6 พระยาศรสหเทพ (เสง วรยศร) มไดเปนเชอพระวงศจงอาจไมไดรบความรวมมอจากเจานายลานนาเทาทควร ดงนนพระบาทสมเดจพระจลจอมจอมเกลาเจาอยหว จงทรงแตงตงใหเปนราชปลดทลฉลองกระทรวงมหาดไทย ทถอวาเปนต าแหนงทมความใกลชดและไดรบความไววางใจเปนอยางสงจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. (ด เตอนใจ ไชยศลป, “ลานนาในการรบรของชนชนปกครองสยาม พ.ศ. 2437-2476”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2536, หนา 159.) 7 รตนาพร เศรษฐกล, ประวตศาสตรเศรษฐกจวฒนธรรมแองเชยงใหม-ล าพน, หนา 222. 8 เรองเดยวกน, หนา 222-224.

184

เปนสงของแลเงน มมากบางนอยบางไมเสมอนากน เปนการเดอดรอนแกอาณาประชาราษฎรอย จงทรงพระราชร าพงถงการทจะท านบ ารงไพรฟาขาแผนดนในทางงดการกะเกณฑมาท าการโดยมไดรบคาจางแลลดหยอนการเสยสรวย ใหอยเยนเปนศขสมบรณยงขนกวาแตกอน...9

แมวาการปฏรปของรฐบาลสยามในครงนจะยนอยบนเหตผลทวาตองการทจะเปน “ผปลดเปลองภาระ” แตกลบกลายเปน “ผเพมภาระ” ใหแกชาวบาน10 โดยการเกบภาษแทนเกณฑปละ 4 บาทตอคนจากชายอายระหวาง 18-60 ป ถอวาเปนเงนจ านวนมากส าหรบชาวบาน โดยเฉพาะชาวบานบางกลมทอาศยในพนทหางไกลซงไมเคยถกเกณฑแรงงานมากอน แตเมอกฏหมายใหมออกมากลบตองเสยเงนจ านวนนกยอมมความไมพอใจเกดขน ชาวบานบางกลมทเคยอาศยการอปถมภเลยงดจากเจานาย และส าหรบบางคนทม “มลนายด” โดยปกตแลวกไมมความเปนอยทล าบากแตอยางใด ทส าคญความสมพนธระหวางนาย-ไพรในสงคมลานนา มการปฏบตตอไพรดกวาของสยาม11 ดงนน การทกลมชนชนไพรและทาสตองกลายสภาพเปนแรงงานเสรในระบบเศรษฐกจแบบเปดโดยทนทนน ส าหรบชาวบานบางคนจงเกดสภาพทยากจะปรบตวไดทน ท าใหมผผนตวเองไปเปนคนในบงคบของตางชาตมากขนทงเปนคนในบงคบขององกฤษและของมชชนนารอเมรกน12 ขณะทกลมเจานายทองถนไมสามารถควบคมไพรไดอกตอไป พวกเขาสญเสยไพรในฐานะก าลงในการผลต จากทเคยมความสมพนธทพงพาอาศยกนระหวางเจานายและไพรในระบบอปถมภ ความสมพนธแบบเดมจงสนสดลง13 ถอไดวาการปฏรปการปกครองใหเปนแบบเทศาภบาลนเปนการเปลยนแปลงเชงโครงสรางอ านาจครงใหญทสดของสงคมลานนา เชนเดยวกบทเคยเกดขนมาแลวในสงคมสยาม ดงท นธ เอยวศรวงศ เนนเกยวกบประเดนดงกลาววาเปนการ “...ท าใหเลกไพร

9 พระราชบญญตการเกบเงนคาแรงแทนเกณฑมณฑลตะวนตกเฉยงเหนอ ร.ศ. 119”, ใน สรสวด ประยรเสถยร, “การปฏรปการปกครองมณฑลพายพ (พ.ศ. 2430-2476)”, ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, 2522. อางใน เรองเดยวกน, หนา 226. 10 Ratanaporn Sethakul, “Political, Social, and Economic Changes in Northern States of Thailand Resulting from the Chiang Mai Treaties of 1874 and 1883”, Ph.D. Dissertation Northern Illinois University 1988, p. 306. 11 Lillian Johnson Curtis, The Laos of Northern Siam (Bangkok : White Lotus Press, 1998), p. 120. 12 Ratanaporn Sethakul, “Political, Social, and Economic Changes in Northern States of Thailand Resulting from the Chiang Mai Treaties of 1874 and 1883”, p. 306. 13 รตนาพร เศรษฐกล, ประวตศาสตรเศรษฐกจวฒนธรรมแองเชยงใหม-ล าพน, หนา 227.

185

กลายเปนขาราษฎรของกษตรยแตเพยงผ เดยว...”14 กลาวไดวา การปฏรปของรฐบาลสยามในครงนกไดสรางความไมพอใจเปนอยางมากในกลมคนในทองถนตงแตระดบชนชนปกครองจนถงระดบราษฎร เวนแตเจาภาษนายอากรและพอคาจนทไดประโยชน โดยเจาภาษนายอากรจะไดก าไรจากการเกบภาษ สวนพอคาจะไดประโยชนจากการทรฐบาลสยามยกเลกการเกบภาษผานดานระหวางเมองตาง ๆ และชวยปราบปรามโจรผรายอยางมประสทธภาพ การปฏรปการปกครองดงกลาวขางตนชวยสรางรายไดจ านวนมากใหแกรฐบาลสยาม เพราะทรพยากรในทองถนตกอยภายใตอ านาจการจดการของรฐบาลในสวนกลาง รายไดจากการใหสมปทานปาไมเปลยนมาอยในมอของรฐบาลสยาม สวนเงนคาแรงแทนเกณฑจะถกแบงออกเปนหกสวน หกเปนของรฐบาลสยามสองสวน ใชบ ารงเมองสามสวน ครงสวนใหเปนของเจาครองนคร และครงสวนสดทายใชเปนเบยหวดแกขาราชการและเจานายทไมไดรบเงนเดอน15 ท าใหกลมเจานายทองถนสญเสยประโยชนอยางมาก ระบบเกบภาษแบบตาง ๆ ของสยามทมการปรบเปลยนหลายครงนบตงแตหลงการท าสญญาเชยงใหมฉบบทสอง พ.ศ. 2427 (ดบทท 4) ภาษบางรายการกถกยกเลก ภาษบางรายการถกลด แตภาษบางรายการกถกเพมขนใหม ทปรากฏอยางเดนชดคอ ภาษทนาทพระยาศรสหเทพเหนวา เหลาเจานายผถอครองทดนซงรบเงนเดอนจากรฐบาลอยแลว ดงนนจงควรทจะเสยภาษทดนทตนเปนผถอครอง โดยอตราสงต าของจ านวนภาษทตองจายจะขนอยกบลกษณะของการผลตและความอดมสมบรณของทดนผนนน ๆ นอกจากนนภาษทเพมขนมาใหมทสรางรายไดใหแกรฐบาลสยามเปนอยางมากกคอ ภาษฆาสตว เชน โค กระบอ สกร โดย การฆาโคและกระบอนนตองเสยภาษตวละ 1-2 รปตามแตขนาด การฆาสกรทกขนาดตองเสยภาษตวละ 2 รป16 ซงกสงผลท าใหสภาพทางการเงนของสยามในลานนานนมเพยงพอส าหรบการบรหารราชการทว ๆ ไปโดยไมจ าเปนตองใชงบประมาณจากสวนกลางเลย17

14 นธ เอยวศรวงศ, “ภาษาไทยมาตรฐานกบการเมอง”, ใน ภาษาและหนงสอ อางใน อรรถจกร สตยานรกษ, การเปลยนแปลงโลกทศนของชนชนผน าไทย ตงแตรชกาลท 4 - พ.ศ. 2475 (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538), หนา 152. 15 รตนาพร เศรษฐกล, ประวตศาสตรเศรษฐกจวฒนธรรมแองเชยงใหม-ล าพน, หนา 227. 16 เรองเดยวกน, หนา 226. พบวาบญชรายไดของเมองล าพนมรายไดจากภาษสกรใน พ.ศ. 2442 เปนเงน 5,430 บาท และเพมเปน 10,538 บาทในปถดมา จงเปนการเพมขนสงถงรอยละ 51.5 หลงจากม การเปลยนแปลงภาษ 17 เรองเดยวกน, หนา 228. แตกเขาใจวางบประมาณทไดจากภาษในมณฑลพายพนนกยงคงมไมมากพอทจะใชในการสรางระบบสาธารณปโภคขนพนฐานตาง ๆ ได เนองจากปรากฏในหลกฐานอน ๆ ทระบวา รฐบาลสยามมการกยมเงนจากตางประเทศเพอใชสรางทางรถไฟสายเหนอ

186

มรายงานวา เม อแรกเ รมทมการเกบเงนคาแรงแทนเกณฑในมณฑลพายพนน มชชนนารอเมรกนในล าปางกใหความชวยเหลอแกขาหลวงประจ าเมองเปนอยางด ทงในการอธบายขนตอนตาง ๆ ใหแกชาวบาน รวมไปถงคอยเปนหเปนตาสอดสองดแลการกระท าของกลมชนชนเจานายวาจะไมเรยกรองซ าซอนจากชาวบานอกเมอมการจายเงนไปแลว ซงกปรากฏเรองราวท านองนจรง ๆ เมอเจาหลวงล าปางเรยกเกบขาวสารจากชาวบาน ศาสนาจารยฮวจ เทเลอร (Hugh Taylor) จงไดแจงแกขาหลวงประจ าเมองใหระงบเหตการณดงกลาวอยางทนทวงท ศาสนาจารยเทเลอร กลาวอยางภาคภมใจวา “...เปนทยอมรบกนวามชชนนารมความใกลชดกบชาวบานเปนอยางมาก และสามารถทจะเขาถงจตใจของเขาเหลานน ขณะทพวกขาราชการไมสามารถท าเชนนได ...”18 ในทางตรงขามกบมชชนนารอยางสนเชง กลมขาราชการระดบทองถนของสยาม ซงเปนขาราชการจากสวนกลางทถกสงมาประจ ายงมณฑลพายพนน มปญหากบชาวบานมากทสด เพราะกระท าการกดขขดรดชาวบานตาง ๆ นานา ดงจะกลาวถงขางหนา ในประเดนการเปลยนแปลงโครงสรางทางสงคมครงใหญจากแบบสงคมอปถมภระหวางมลนายและไพรไปสแบบสงคมสมยใหมทไพรกลายเปนแรงงานเสรนน กสงผลดตอกลมมชชนนารอเมรกนและกลมชนชนตาง ๆ ในเชยงใหมดวยเชนเดยวกน เนองจากแรงงานใหมทเกดขนจ านวนมากไดถกจางเขาท างาน มชชนนารไดจางคนเหลานไวในโรงเรยน โรงพยาบาล โรงพมพ ครสตจกรแหงตาง ๆ รวมไปถงเปนคนรบใชภายในบานดวย19 โดยลกษณะของความสมพนธตางไปจากเดม ทแตเดมนนคนรบใชในบานของมชชนนารยงตองสงกดมลนายของตนอย แตในครงนคนเหลานมฐานะเปนลกจางของมชชนนารอยางแทจรง โดยมชชนนารกอปถมภชาวบานเหลานเปนอยางด ซงการอปถมภทดของมชชนนารนนสะทอนไดจากการความไมพอใจของ คารล ควรท ฮอสเซอส (Carl Curt Hossé us) นกพฤกษศาสตรชาวเยอรมนทเดนทางมาส ารวจธรรมชาตในเชยงใหมในชวง พ.ศ. 2447-2449 ทวจารณดวยคตความเหนอกวาของคนผวขาววา การทมชชนนารในเชยงใหมทปฏบตตอชาวบาน “แบบพนอง” อยางคอนขางเทาเทยมเปนการกระท าทผด ท าใหชาวบานมนสย

18 หอจดหมายเหตมหาวทยาลยพายพ, Hugh Taylor, “Missionary Autobiography”, p. 169. cited in Ratanaporn Sethakul, “Political, Social, and Economic Changes in Northern States of Thailand Resulting from the Chiang Mai Treaties of 1874 and 1883”, p. 309. 19 Ratanaporn Sethakul, “Political, Social, and Economic Changes in Northern States of Thailand Resulting from the Chiang Mai Treaties of 1874 and 1883”, p. 310. และ ฟ ลป เจ.ฮวจ , ครสตศาสนาในลานนาการศกษาประวตครสตศาสนาในภาคเหนอ, ประสทธ พงศ อดม, แปล (เชยงใหม : โครงการต าราศาสนศาสตร คณะศาสนาศาสตร มหาวทยาลยพายพ, 2527), หนา 37-38.

187

เกยจคราน และอาจมความคดทจะท าตนเสมอกบคนผวขาว20 ทงนตองเขาใจวา บนทกของ คารล ควรท ฮอสเซอส นกลาวโจมตงานของมชชนนารอเมรกนในภาคเหนออยบอยครง และมน าเสยงของการดถกเหยยดหยามชาวบานพนเมองอยางมากเชนกน ซงความคดในลกษณะนมกปรากฏในงานเขยนของชาวตะวนตกในครสตศตวรรษท 19 หรอทเรยกวา ออเรยนทลลสม (Orientalism) ทอาจกลาวโดยยอไดวา การทชาวตะวนตกมอ านาจในการยดครองพนทแหงความทรงจ าทางภมปญญาของชาวยโรปและอเมรกนจงสราง “ความเหนอกวา” เผาพนธอน ๆ ผานการพรรณนาในบนทกและขอเขยนตาง ๆ อาจรวมไปถงการใชสญญะบางอยางดวย โดยอาจมการเพมเขา/ตดออก (include/exclude) ซงขอเทจจรงตาง ๆ กเพอเนนย า “ความเหนอกวา” ของตนเอง21 อยางไรกตาม แนวคดออเรยนทลลสมปรากฏในงานเขยนและบนทกตาง ๆ ของ มชชนนารอเมรกนคอนขางนอย

20 Carl Curt Hossé us, Through King Chulalongkorn’s Kingdom (1904-1906) (Bangkok : White Lotus, 2001) p. 242. 21 แนวคดออเรยนทลลสมนเองท าให เอดเวรด ซาอด (Edward Said) นกสงคมศาสตรชาวปาเลสไตน ไดวพากษแนวความคดดงกลาวในหนงสอชอ Orientalism (1978) ทอธบายการสรางวาทกรรมดานวรรณกรรม (literary discourse) ในชวงศตวรรษท 19 โดยทเขาใหความหมายของ Orientalism วามลกษณะเปนสถาบน ทางความคดหนง โดยมองวาตะวนออกนนออนแอกวาตะวนตก เปนการสรางวาทกรรมของสถาบนการเมอง ผานผมอ านาจทางการเมองและนกเขยนทเขยนขอความนน ๆ สงผลท าใหการถายทอดวาทกรรมนแพรไปได ทงในเชงกวางและเชงลกตามล าดบ ซงเขาไดใหตวอยางถงค าพดและงานเขยนในประวตศาสตรมากมายในยคกอนหนา จากทงมหากวและผมอ านาจทางการเมองทกลาวถง “ตะวนออก” วาเปนทง “คนอน” (other) และมความ “ดอยกวา” (inferior) โดยท ซาอด กลาวอยางชดเจนวา “My whole point about this system is not that it is a misrepresentation of some Oriental essence - in which I do not for a moment believe - but that it operates as representations ussually do, for a purpose, according to a tendency, in a specific historical, intellectual, and even economic setting”. (ด Edward Said. Orientalism (London : Routledge & Kegan Paul, 1978), p. 273.) การทแนวคดออเรยนทลลสมกลายเปนวาทกรรมทหยงรากในความคดผคนในสงคมตะวนตกแมกระทงในสมยน ซาอด ชวาเปนผลจากความคดและองคประกอบตาง ๆ มสบเนองมาตงแตศตวรรษท 18 เขาไดยกตวอยางไปทงานของนกเขยนชอดงอยาง เอดเวรด วลเลยม เลน (Edward William Lane) ผซงใชเวลา อยทอยปตเพยง 2-3 ป พอเมอกลบถงองกฤษแลว จงไดเขยนหนงสอชอ Manners and Customs of the Modern Egyptians และไดรบการยอมรบอยางกวางขวางในยโรป จนตอมาอยปตไดกลายเปนอาณานคมขององกฤษ แนวคดออเรยนทลลสมจงปฏบตการตวมนเองขน โดยความคดทคนองกฤษ (เจาอาณานคม) มองคนพนเมอง (คนทถกปกครองภายใตอาณานคม) ในลกษณะทเลนเคยเปรยบวา “ดอยกวา” จงไดกลายเปนเรองราวทเกดขนจรง ๆ ในประวตศาสตรของการลาอาณานคม (ด Ibid.,, p. 120.)

188

ภายหลงจากทเชยงใหมไดกลายเปนสวนหนงของการปกครองแบบมณฑลเทศาภบาลเมอ พ.ศ. 2442 มชชนนารกยงมสวนรวมอยางมากตอการสรางบคลากรเขารบราชการในมณฑลพายพทตงขนใหม เพราะการจดตงมณฑลพายพนนสงผลใหเกดความตองการขาราชการเปนจ านวนมาก แมวารฐบาลสยามไดตงโรงเรยนฝกอบรมขาราชการขนทเชยงใหมตงแต พ.ศ. 2436 แตกไมเพยงพอตอความตองการ และประสบปญหามากมาย อกทงโรงเรยนขาราชการทสยามตงขนน ไมเปนทนยมของกลมเจานายและขาราชการในเชยงใหมเทาทควร เนองจากโรงเรยนของมชชนไดรบความนยมจากกลมคนดงกลาวมากกวา เพราะมชชนนารไดเพมการสอนภาษาองกฤษเขาไปในโรงเรยนเพอทจะแขงขนกบโรงเรยนขาราชการ ซงภาษาองกฤษเปนทตองการแกคนกลมนเพอทจะไดน าไปใชประโยชนในการตดตอคาขายและสรางสถานภาพของตนใหสงขน มชชนนารจงถอไดวามสวนรวมในทางออมในฐานะทเปน “ผผลต” ขาราชการและ “พลเมองด” ใหแก “ชาตไทย” (ในประเดนนจะกลาวถงอยางละเอยดขางหนา) การทมชชนนารทมความสมพนธทดกบประชาชนในลานนาในบรบททประชาชนรสกตอตานรฐบาลสยามและขาราชการจากกรงเทพฯ ท าใหมชชนนารกลายเปนผอปถมภใหมทมสถานภาพและอ านาจตอรองกบกลมอ านาจทองถนและกลมอ านาจจากสวนกลางและสามารถขยายบทบาทตาง ๆ ไดอยางสะดวก 5.2 มชชนนารกบเหตการณกบฏเงยว พ.ศ. 2445 การปฎรปการปกครองในลานนาจากหวเมองประเทศราชสการเปนมณฑลเทศาภบาลของรฐบาลสยามนนสรางความไมพอใจแกชาวบานเปนจ านวนมาก โดยสาเหตส าคญประการหนงกคอ แมวารฐบาลสยามจะอางวาการเกบเงนคาแรงแทนเกณฑเปนการชวยเหลอชาวบานใหมความเปนอยทสบายขนและเปนการปลดเปลองภาระเรองการถกเกณฑแรงงานไพร และใหแปรสภาพเปนแรงงานเสรทมคาจางตามระบบเศรษฐกจแบบเสร ปรากฏวาชาวบานถกกดขและเอารดเอาเปรยบมากขนกวาในระบบความสมพนธระหวางมลนายและไพร มชาวบานทไมไดรบเงนคาจาง และมการบงคบเกณฑแรงงานชาวบานทจายเงนคาแรงแทนเกณฑไปแลวกม22 ซงเอกสารขององกฤษกระบเชนกนวา ปญหาของสยามในมณฑลพายพไมไดอยทการบงคบใชกฏหมายใหมหลงการปฏรป แตขาราชการระดบทองถนของสยามทถกสงมาจากสวนกลางคอตวการส าคญทสรางความไมพอใจใหแกชาวบาน ซงคนเหลานเปนขาราชการระดบลางทมความรเพยงอานออกเขยนได และท างาน

22 U.K., “Report Upon the Shan Rising at Phrae”, F.O. 628/23/279. อางใน รตนาพร เศรษฐกล, ประวตศาสตรเศรษฐกจวฒนธรรมแองเชยงใหม-ล าพน, หนา 236.

189

ในทองทอนหางไกลเกนกวาทขาหลวงระดบสงจะสอดสองดแลไดทวถง ขาราชการพวกนอาจมความรสกวาการถกสงมาปฏบตราชการในทองทอนหางไกลคอการถกเนรเทศ จงหาไดใสใจราชการอยางจรงจงไม แตมกวางทาใหญโต รงแกชาวบาน และเฝารอค าสงโยกยายจากสวนกลาง23 ในเดอนกรกฏาคม พ.ศ. 2445 ชาวบานทไดรบความเดอดรอนและไมพอใจการปฏบตทไมเปนธรรมของขาราชการระดบลางของสยามทลกฮอขนขดขนและกอการจลาจลขนทเมองแพรและเมองลอง กคอ “พวกเงยว” หรอไทใหญ ซงคนเหลานถกเอาเปรยบตาง ๆ นานา เปาหมายของการจลาจลของพวกเงยวไมไดมมากไปกวาความตองการจะฆาหรอขบไลชาวสยามทกคนในมณฑลพายพใหพนออกไป24 นายแพทยเจมส โธมส (Dr. James Thomas) มชชนนารอเมรกนทเมองแพร ซงเปนผอยในเหตการณเลาวา “...พวกเจา จน และเงยวทกคนในแพร ตองถกบงคบใหมารวมมอดวยโดยการข เขญถงตาย ตองกนน าสตยาเพอสนบสนนซงกน เพอขบไลชาวสยามออกไป...”25 “พวกเงยว” มนสยกลาหาญและมชอเสยงในการวชาการตอสอยแลว โดยการท างานคมสนคาทางไกล ท าปาไม หรอเหมอนแร ท าให “พวกเงยว” มความสามารถในการใชอาวธปนเปนอยางด ชาวบานลาวในทองถนกกลวเกรง “พวกเงยว” และตางมองวาพวกนอยยงคงกระพน26 อกทงการทชาวบานมความไมพอใจขาราชการสยามเปนทนเดมอยแลว จงมชาวบานบางคนเขารวมในการกอการจลาจลของ “พวกเงยว” ดวย และมผบอกทหลบซอนของขาราชการสยามใหแกกลมกบฏดวย ท าใหพระยาไชยบรณขาหลวงสยามประจ าเมองแพรถกกลมกบฏสงหาร27 นอกจากทแพรแลวยงมการลกฮอขนตามทองทตาง ๆ ในมณฑลพายพ สรางความหวาดกลวตอกลมผปกครองไปทว ดงทปรากฏในโทรเลขจากเชยงใหมถงบางปะอนวา “...เวลานพวกเงยวทปลนเมองแพรนนก าเรบ

23 U.K., “Mr. Beckett’s Report”, F.O. 628/23/279. อางใน เรองเดยวกน. 24 “รายงานของหมอโทมส มชชนนารอเมรกน”, อางใน ประชม อมพนนทน, เทยวไปในอดต เมอเงยวปลนเมองแพร และเมองนครล าปาง (กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย, 2527), หนา 89. 25 เรองเดยวกน, หนา 89-90. 26 รตนาพร เศรษฐกล, ประวตศาสตรเศรษฐกจวฒนธรรมแองเชยงใหม-ล าพน, หนา 233. 27 รตนาพร เศรษฐกล เสนอวา กบฏเงยวคอ การตอตานการปฏรปของสยาม เปนเพยงความคาดหวงทวาการตอตานในลกษณะนจะไดมการลดอ านาจของขาราชการสยามลง ทอาจน าไปส “สมดลเดม” ของสงคม กอนครงปฏรป การกบฏขาดอดมการณหลกท าใหไมอาจวางแผนการกบฏอยางมประสทธภาพได อกทงขาด การสนบสนนจากกลมชนชนเจานายในทองถน ซงขณะนนมความแตกแยกและออนแอลงมาก การกบฏของเงยวจงถงทางตนหลงจากสงหารขาราชการสยามแลว (ด รตนาพร เศรษฐกล, ประวตศาสตรเศรษฐกจวฒนธรรมแองเชยงใหม-ล าพน, หนา 239.)

190

ใหญขนมาก อาวธทเชยงใหมหาเพยงพอทจะใชใหไม ขอทรงโปรดเรงก าลงขนมาชวยโดยเรว ...”28 แมแตกงสลองกฤษทเชยงใหมกหวาดหวนใจวาการจลาจลอาจขยายวงกวางมาถงจงไดจดเตรยมก าลงคนไวรบมออยางพรอมสรรพเชนกน29 ขณะเดยวกน ทล าปางซงไมไกลจากเมองแพรอนเปนศนยกลางของการจลาจล ชาวตะวนตกทงครอบครวมชชนนารและนายหางคาไมไดตดสนใจอพยพมาเชยงใหมเพอความปลอดภย ซงในขบวนมการคมกนอยางเขมแขง ศาสนาจารยแฮรรสจากเชยงใหมกเขาไปรวมชวยเหลอในการอพยพดวย โดยไดเลาเหตการณในครงนนในบนทกสวนตววา

...สตรชาวตางประเทศพรอมกบเดกเลก ๆ ถกสงตวไปเชยงใหม โดยมกองคมกนอยางแขงแรง ฉนกบดร. เทยเลอร กเดนทางตอไปล าปาง ... นาวสาวฟรสน และดร. วลสน ผชรา พรอมกบชาวองกฤษ 3 คน ทคมเงนของบรษทของเขาเพอน าไปกรงเทพฯ ออกจากล าปางโดยทางเรอ และเราทงสองไดยนขาวลอเรองของดร. วลสน และคณะทถกปลน ดงนน เราจงขมาตามไปเปนเวลาหลายชวโมง ทามกลางแสงแดดทแผดเผาซงเกอบจะคราชวตของดร. เทยเลอร เสยแลว เราจงเปลยนใจลงเรอขดตดตามไป และไปทนเรอของดร. วลสน เมอตอนหวค า พวกโจรจะเขามาปลนเรอจรง ๆ แตเมอเหนหนาดร. วลสน เขากจ าได จงบอกทานวาพวกเขาจะไมท าอนตรายทาน และเขากไมไดท าการปลนเรอของดร. วลสน ดวย แตเรอของพอคาจนคนหนงถกปลนเรยบ...30

เรองราวดงกลาวท าใหอธบายไดวาศาสนาจารยวลสน ซงเปนมชชนนารทท างานในล าปางมานานนนเปนทรจกและเคารพนบถอของชาวบานเปนอยางมาก แมแตโจรทก าลงจะเขามาปลนครนเหนวาเปน “พอครวลสน” พวกเขากไดลาถอยไป ซงกเขาใจไดวาโจรทมาปลนนนกคงเคยไดรบการชวยเหลอจากมชชนนารเชนกน อาจเปนเรองการรกษาโรคภยไขเจบหรอไดรบแจกอาหารในชวงเวลาทคนเหลานนเดอดรอนกเปนได

28 ประชมพงศาวดาร ภาคท 75 ปราบเงยว ตอนท 1, โทรเลข เจาอนทวโรรส รกษาเทพ ถง กรมหลวงด ารงราชานภาพ (พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ หมอมเยอน ทองใหญ ณ อยธยา, ณ เมรวดมกฏกษตรยาราม วนท 14 ธนวาคม พ.ศ. 2502), หนา 140. 29 W. S. Bristowe, Louis and the King of Siam (London : Chatto&Windus, 1976), p. 115. 30 วลเลยม แฮรส, “ความทรงจ าของฉน”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หมวก ไชยลงการณ, แปล (เชยงใหม : แสงศลป, 2548), หน า 257.

191

เหตการณกบฏในครงนถอเปนเหตการณทสงผลท าใหรฐบาลสยามตระหนกและเขาใจถงปญหาระดบทองถนในมณฑลพายพมากขน การคดเลอกขาราชการจากสวนกลางมาประจ าในลานนากมความพถพถนมากขน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงมรบสงใหก าชบพระยาสรสหวสษฐศกด (เชย กลยาณมตร) ขาหลวงใหญมณฑลพายพคนใหมใหดแลเรองดงกลาวใหด และใหมการลดหยอนและยกเวนเงนคาแรงแทนเกณฑในเชยงใหม31 จากบนทกของมชชนนารกพบวา ขาหลวงคนใหมนนเปนทชนชม “...พระบาทสมเดจพระเจาอย หวทรงโชคดนกกบการมผ ทมประสทธภาพอยางพระยาสรสหวสษฐศกด เปนขาหลวง...”32 ขอความดงกลาวเปนการสะทอนใหเหนถงสมพนธภาพทดระหวางมชชนนารและขาหลวงใหญของสยาม 5.3 มชชนนารอเมรกนกบการจดการศกษาเพอเปนเครองมอในการสรางอ านาจตงแต พ.ศ. 2442-2463 แตเดมในสงคมลานนาโดยทวไปอาศยการถายทอดความรและความคดตาง ๆ ดวยวธการบอกเลา (oral tradition) มากกวาการใชตวหนงสอ โดยมวดเปนสถานทใหการศกษาหาความร โดยทชาวบานมความเชอกนวาความส าเรจทางการศกษาขนอยกบบญวาสนาของแตละคน และเปนเพยงผลพลอยไดจากการไดบวชเรยนซงมความส าคญมากกวาเทานน ดงนนการรหนงสอจงเปนเรองของผชาย จ านวนผหญงทรหนงสอในสงคมลานนาในสมยนนมนอยมาก33 เมอ พ.ศ. 2442 ศาสนาจารยวลเลยม แฮรรส รบสบทอดงานจดการโรงเรยนชายวงสงหค าซงเปนโรงเรยนของมชชนทศาสนาจารยคอลลนส ไดรเรมขนตงแต พ.ศ. 2430 โรงเรยนแหงนเปนโรงเรยนขนาดเลกมอาคารเรยนชนเดยว ม 4 หองเรยน ในบรเวณเดยวกนมเรอนเลก ๆ อก 2 หลง

31 พระราชหตถเลขา รชกาลท 5 ถง กรมหลวงด ารงราชานภาพ ลงวนท 12 พฤษภาคม ร.ศ. 122 ใน พระราชหตถเลขาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หว ร.ศ. 121-122 ตอน 2 (คณะกรรมการช าระประวตศาสตรไทย กรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม จดพมพเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ในโอกาสทวนพระบรมราชสมภพครบ 150 ป พทธศกราช 2546) (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2546), หนา 289. 32 Daniel McGilvary, A Half Century Among the Siamese and the Lao : An Autobiography (Bangkok : White Lotus, 2001), p. 419. 33 วชระ สนธประมา, “ภาษาทใช ในการสอนและการสอนภาษาในโรงเรยนของมชชนนารทางภาคเหนอนบตงแต เรมต นจนถงช วงสงครามโลกครงทสอง”, ใน ศาสนาครสต -มชชนนาร-สงคมไทย รวมบทความชดท 1, เฮอร เบท สวอนสน และ ประสทธ พงศ อดม, บรรณาธการ (กรงเทพฯ : สภาครสตจกร แห งประเทศไทย, 2533), หน า 14-15.

192

ซงใชเปนเรอนนอนของนกเรยน และความพรอมดานบคลากรกจดไดวาไมไดมความพรอมอะไรมากนก แตกมความสามารถในการอานเขยนภาษาไทยกลางได

...‘คณะคร’ ของเรา ประกอบดวยคร 3 หรอ 4 คนซงเรยนจบตามกระบวนวชา (ของเรา) วฒสามญกคออานและเขยนภาษาไทยเหนอและภาษาไทยกลางได คดเลขไดถงวธหารยาว ครทเกงทสดกท าเลขทศนยม ... ครเหลานนสอนหนงสอได 2-3 ปกลาออกไป เรากบรรจครแทนซงกมความรครอ ๆ กนและมสมรรถภาพจ ากด...34

ตงแตมการจดตงการปกครองมลฑลลาวเฉยงใน พ.ศ. 2436 สยามไดประกาศใหภาษาไทยกลางเปนภาษาราชการในลานนา พรอมทงไดตงโรงเรยนฝกอบรมขาราชการขนทเชยงใหม เพออบรมลกหลานของชนชนเจานายและขาราชการในทองถน เพอใหมความรความเขาใจแบบแผนธรรมเนยนทางราชการตามแบบของกรงเทพฯ ซงวชาพนฐานส าคญกคอวชาภาษาไทยกลาง35 อยางไรกตาม เนองจากโรงเรยนขาราชการมงสอนเฉพาะลกหลานของชนชนเจานายทองถนและขาราชการ จงสงผลท าใหกลมพอคาคหบดในเขตเมองซงมก าลงทรพยมากสงลกหลานเขาเรยนในโรงเรยนของมชชนแทน เพราะในชวงเวลาเดยวกน โรงเรยนของมชชนกแขงขนกบโรงเรยนขาราชการโดยมการสอนทงภาษาไทยกลางและภาษาองกฤษ ทงน มชชนนารใหความส าคญแกการสอนภาษาองกฤษอยางมาก แตกไมไดมองขามความส าคญของภาษาไทยกลางเลย เนองจากพวกเขามองวาภาษาไทยกลางเปนภาษาของ “ผปกครอง” ซงศาสนาจารยแมคกลวารกเคยใหทศนะเกยวกบภาษาไทยกลาง โดยมความเขาใจเปนอยางดวาภาษาไทยมความส าคญมากในบรบททลานนาตกอยภายใตการปกครองของกรงเทพฯ โดยตรงแลว

...แนนอนวาภาษาสยามเปนภาษาของชาตพนธทเปนผปกครองทวทงอาณาจกรสยามน ทถงแมวาเราก าลงพดภาษาลาวกนอยในขณะน แตกไมยากนกทจะคาดการณไดวาส าเนยงทองถนของภาคเหนอจะตองเลอนหายไปในทายทสด โดยเฉพาะอยางยงภาษาสยามนนถกใชภายใตวตถประสงคทเปนทางการและในเชงวรรณศลป ... ความจ าเปนทตองท าการสอน

34 วลเลยม แฮรส, “ความทรงจ าของฉน”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หน า 254. 35 วชระ สนธประมา, “ภาษาทใช ในการสอนและการสอนภาษาในโรงเรยนของมชชนนาร ทางภาคเหนอนบตงแต เรมต นจนถงช วงสงครามโลกครงทสอง”, ใน ศาสนาครสต -มชชนนาร-สงคมไทย รวมบทความชดท 1, หน า 19.

193

เปนภาษาสยาม เนองจากไมมต าราเรยนเปนภาษาลาวอยเลย...36 สวนภาษาองกฤษนน ตงแตทศวรรษ 2440 เปนตนมา เครองมอชนดหนงในการสราง “อ านาจ” ของมชชนนารอยางเดนชดกคอภาษาองกฤษนนเอง เมอโรงเรยนของมชชนมการเปดสอนภาษาองกฤษท าใหไดรบความนยมเปนอยางมากในกลมพอคาคหบดและกลมชนชนเจานายทองถนทตองการใหลกหลานมความรทางดานภาษาองกฤษเพอความสะดวกในการตดสอสารทงทางการคาและทางราชการ รวมไปถงการสมครเขารบราชการดวย ซงการรภาษาองกฤษจะเออตอการเลอนสถานภาพทางสงคมไดอยางด จากขอมลของโรงเรยนพระราชชายาพบวา กมฮอ ชตมา (นมมานเหมนท) บตรสาวของหลวงอนสารสนทร (สนฮ ชตมา) กเคยเขาเรยนทโรงเรยนแหงนเมอประมาณ พ.ศ. 244737 ขณะทเหลาทายาทของตระกลคหบดใหญอยางชตมา นมมานเหมนท ตางเขาเรยนทโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลยทงสน38 จงเปนการสะทอนใหเหนวาโรงเรยนของมชชนทงชายและหญงลวนไดรบความไววางใจจากกลมพอคาคหบดในทองถนทไดสงลกหลานมาเขาเรยน แมวาการสอนภาษาองกฤษในโรงเรยนสตรจะไมมความเขมขนเหมอนโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย แตกปรากฏหลกฐานวาชวงปลายทศวรรษ 2440 โรงเรยนพระราชชายามการสอนภาษาองกฤษบางแลว39 กลาวไดวา นโยบายตอการศกษาและชมชนของมชชนนารคอนขางเออตอการสรางสถานภาพทางอ านาจของมชชนนารดานการศกษาในสงคมเมองใหมนคงยงขน เพราะนอกจากจะตอบสนองความตองการของคนหลายกลมในเมองแลว ยงเปนประโยชนตอการเผยแผศาสนาครสตในชนบท เนองจากแนวทางในการพฒนาบคลากรของครสตจกรในชนบทกคอการสงนกเรยนจากโรงเรยนของตนในชนบทมาเรยนในโรงเรยนของมชชนในเมอง เพอจะใหกลบไปพฒนางานครสตจกรในชมชนของตนตอไป เพราะโครงสรางของสถานศกษาของมชชนจะมโรงเรยนในเมองเปนศนยกลาง โดยทโรงเรยนของครสตจกรชมชนจะคอยสงนกเรยนท “หนวยกานด” เขามาเรยนในเมอง ซงกแนนอนวา “นกเรยนทหนวยกานด” เหลานยอมจะมความสนทชดเชอและผกพนกบมชชนนารดานการศกษาในเมองมากกวา เนองจากจะไดรบการอบรมดแลอยางใกลชดจากมชชนนารดานการศกษาในเมองในชวงวยเรยนร ในการศกษาของ ประสทธ พงศอดม พบวา เชยงใหมมความสมพนธระหวางโรงเรยนในเมองและชนบทของมชชนเปนไปในลกษณะดงกลาว

36 Daniel McGilvary, A Half Century Among the Siamese and the Lao : An Autobiography, pp. 222-223. 37 สมาคมนกเรยนเกาดาราวทยาลย, “130 ป เลาขานต านานดารา” (เชยงใหม : ม.ป.พ., 2552), หนา 20. 38 ดรายละเอยดใน บคคลในประวตศาสตรปรนสรอยแยลสวทยาลย (เชยงใหม : แสงศลป, 2548). 39 สมาคมนกเรยนเกาดาราวทยาลย, 130 ป เลาขานต านานดารา, หนา 20.

194

อยางเดนชดทสด โดยใน พ.ศ. 2446 มโรงเรยนของครสตจกรชมชนทเชยงใหมถง 10 แหง40 และมโรงเรยนชายวงสงหค าเปนศนยใหญอยในเมอง ซงโรงเรยนของมชชนในเมองเชนโรงเรยนชายวงสงหค าทตอมาคอ โรงเรยนปรนสรอยแยลสว ทยาลย น กจะมแนวทางการจดการการศกษาทคลอยตามนโยบายการศกษาของรฐบาลสยามอกทอดหนง ในชวงทศวรรษ 2440 เปนชวงเวลาทสยามไดมการปรบปรงและขยายงานการศกษาโดยเนนการศกษาเพอความเปนเอกภาพของ “ชาตไทย” ในสวนภมภาค ซง “ประกาศจดการเลาเรยนในหวเมอง” เมอวนท 11 พฤศจกายน พ.ศ.2441 ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงมรบสงวา

…ความเจรญของคนทงหลายยอมเกดแตความประพฤตชอบ และการเล ยงชวตโดยชอบเปนทตง ครนทงหลายจะประพฤตชอบ แลจะหาเลยงชวตโดยชอบนนเลา กยอมอาศยการไดศกษาวชา ความร ในทางทจะใหบงเกดประโยชน มาแตยอมเยาว และฝกซอมสนดานใหนอยในทางสมมาปฎบตและเจรญปญญา สามารถในกจการตาง ๆ อนเปนเครองประกอบการหาเลยงชพเมอเตบใหญ จงเชอวาไดเขาสทางความเจรญ… บดนการฝกสอนในกรงเทพฯ เจรญแพรหลายมากขนแลว สมควรจะจดการฝกสอนใหหวเมองไดเจรญขนตามกน…41

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงมแนวพระราชด ารตอการศกษาในมณฑลลาวเฉยงวามพระราชประสงคจะใหจดโรงเรยนตวอยางเพอฝกอบรม “พลเมองด” ใหรธรรมเนยมการหนงสอ และฝกหดลายมอ ใหรหนงสอเพอสามารถเขารบราชการได42 โดยนโยบายทจะใชพระสงฆเปนบคลากรในการชวยสอนหนงสอ แตปญหาส าคญของแนวพระราชด ารนในมณฑลลาวเฉยงกคอ พระสงฆในเขตการปกครองนอานออกเขยนไดแตภาษาลานนา หรอ “ค าเมอง” ดวยอปสรรคเชนน ท าใหการสรางบรรทดฐานทางความรสกนกคดทเปนเอกภาพในลานนาเปนไปไดอยางชามาก ในขณะเดยวกนนนเอง อาจจะดขดแยงกบนโยบายของรฐสมบรณาญาสทธอยบาง กคอการทมชชนนารยงคงเปดสอนทงภาษาลานนา ภาษาไทยกลาง และภาษาองกฤษ

40 ประสทธ พงศ อดม, “มชชนนารอเมรกนกบการสร างชมชนชาวครสต ในล านนาช วงสมยของ การปรบเปลยนทางสงคม พ.ศ. 2410-2476”, วทยานพนธ อกษรศาสตรดษฎบณฑต สาขาประวตศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, 2550, หนา 123. 41 ประวตโรงเรยนยพราชวทยาลย, [ระบบออนไลน], แหลงทมา http://www.yupparaj.ac.th/history/part1.html (22 ธนวาคม 2554). 42 เรองเดยวกน.

195

ท าใหโรงเรยนของมชชนกยงคงเปนสถาบนทผลตซ า “ความเปนปกตวสย” ใหแกภาษาลานนาตอไป เนองจากส าหรบมชชนนารแลว ภาษาลานนามความส าคญตองานเผยแผศาสนาครสตในการเขาถงชาวบานทวไปมากกวาภาษาอน ๆ จนกระทง เหตการณกบฏเงยวเมอ พ.ศ. 2445 การปราบกบฎเงยวของรฐบาลสยามเปนการแสดงแสนยานภาพของกองทพสมยใหมของสยามในลานนา อกทงความพรอมดานสาธารณปโภคขนพนฐาน (infrastructure) ของรฐบาลสยามในดานอน ๆ อาท โทรเลข ทางรถไฟ ฯลฯ ท าใหอ านาจของสยามในลานนามมากขนเรอย ๆ แตอยางไรกตาม สยามกตระหนกถงปญหาความไมมเอกภาพทางความคดและความจ าเปนทตองปลกฝงส านกของความเปน “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” ในหมคนทองถนของลานนามากขนไปกวาเดม ส าหรบมชชนนารนน ชยชนะของสยามในการปราบกบฏเงยวครงน กเสมอนเปนจดเรมตนทท าใหมชชนนารรสกวาดนแดนลานนาจะไมสามารถแยกตวออกจากการเปนสวนหนงของสยามอกแลว43 จงเปนอกสาเหตส าคญทท าใหมชชนนารปรบเปลยนระบบการศกษาของตนเองใหมความคลายคลงกบระบบของสยามมากขน จนตอมาเมอมการสรางทางรถไฟกยงท าใหความรสกในประเดนนของมชชนนารตอรฐบาลสยามมความชดเจนยงขนไปอก ในการศกษาของ วชระ สนธประมา ไดเสนอวาการทมชชนนารคลอยตามนโยบายการศกษาของสยามนาจะมาจากปจจย 3 ประการนนกคอ ประการแรก ความมเอกภาพและความมมาตรฐานของระบบการศกษาของสยามทตามแบบของกรงเทพฯ มความชดเจนกวา ขณะทระบบการศกษาของมชชนนารไมมเอกภาพ44 กลาวโดยยอคอ รปแบบของการศกษาไมเปนไปในทศทางเดยวกนทกโรงเรยน และมความเหลอมล ากนอยมากระหวางเขตเมองและชนบท ประการทสอง ต าราแบบเรยนและสอในการสอนทเปนภาษาไทยกลางของสยามมความพรอมมากกวา ขณะทของมชชนนารขาดองคประกอบหลายอยาง ดงนนมชชนนารจะไดรบความสะดวกกวาเมอใชต าราแบบเรยนของสยาม45 ประการทสาม ตงแตมการจดตงมลฑลพายพขนใน พ.ศ. 2442 มการเปดรบคนเขารบราชการเปนจ านวนมาก สงผลใหความตองการเรยนภาษาไทยกลางมากขนตามไปดวย การเรยนภาษาไทยกลาง

43 วชระ สนธประมา, “ภาษาทใช ในการสอนและการสอนภาษาในโรงเรยนของมชชนนาร ทางภาคเหนอนบตงแต เรมต นจนถงช วงสงครามโลกครงทสอง”, ใน ศาสนาครสต -มชชนนาร-สงคมไทย รวมบทความชดท 1, หน า 23. 44 เรองเดยวกน, หน า 23-24. 45 เรองเดยวกน, หน า 24.

196

กเพอทจะเขารบราชการและเพอใชในการตดตอทางธรกจซงการคาในภาคเหนอขณะนนไดขยายตวขนมาก ดงนนภาษาไทยกลางจงกลายเปนความรทท าใหม “อ านาจ” สงขนมา โรงเรยนของมชชนจงตองปรบตวเพอแขงขนกบโรงเรยนของรฐทเปดใหเรยนฟร ดงนนมชชนนารจงตองเรงปรบปรงคณภาพการเรยนการสอน46 โดยวธทงายและสะดวกทสดกคอท าตามแนวทางของสยาม เชนเดยวกนกบ วชระ สนธประมา ประสทธ พงศอดม กมองวาในชวง พ.ศ. 2441-2464 งานดานโรงพมพของมชชนนารอเมรกนนนเปนเครองมอส าคญของสยามทตองการทจะสรางความรสกนกคดภายใตภาษาไทยในสงคมลานนาเชนกน แมวามชชนนารหวงจะใหงานในดานนเปน “หวหอก” ในการสรางสงคมครสเตยนซงแตกตางจากแนวศาสนาพทธในลานนากตาม แตทายสดแลวกเผยใหเหนวาทศทางของสงคมครสเตยนจะถกสรางขนภายใตกรอบของภาษาไทยแทนทจะเปนไปตามกรอบของภาษาลานนาทวางไวแตเดม47 อนเปนการแสดงใหเหนวา ในชวงเวลานนมชชนนารอเมรกนไดเลอกทจะปรบเปลยนนโยบายของกลมใหมความสอดคลองกบนโยบายสราง “ชาตไทย” ของสยาม นอกจากนนแลวขอสงเกตทนาสนใจมากประการหนงกคอ ตงแตชวงกลางทศวรรษ 2430 เปนตนมา ต าราแบบเรยนภาษาลานนาทมชชนนารใชสอนในวชาภมศาสตรในโรงเรยนของมชชนกคอ หนงสอฝากศรโหม ซงเปนหนงสอทศรโหมผเปนครสเตยนพนเมองชาวเชยงใหมทไดตดตามซาราห ชค ภรรยาของนายแพทยชค เดนทางไปยงสหรฐอเมรกาในฐานะ “พเลยงเดก” เมอ พ.ศ. 2432 ศรโหมไดเขยนเลาเรองสภาพสงคม วฒนธรรม และความแตกตางอน ๆ ของแตละทองถนทเขาไดเดนทางผานตงแต ฮองกง ญปน และอกหลาย ๆ เมองในสหรฐอเมรกา ดงนนหนงสอฝากศรโหม จงเปนหนงสอเพยงเลมเดยวทบอกเลาเรองราวของตางประเทศและ “ความศวไลซ” ของ “อารยประเทศ” เปนภาษาลานนาหรอ “ค าเมอง” และท าใหนกเรยนของโรงเรยนมชชนรบรเรองราวตาง ๆ ของ “โลกภายนอก” ไดโดยตรงและไมผานการ “คดกรอง” ของรฐบาลสยามอกดวย เขาใจวารฐบาลสยามทก าลงมงเนนนโยบายสรางเอกภาพในหมพลเมองของ “รฐชาตไทย” คงไมพอใจกบลกษณะของการเขยนบอกเลาเรองราวตาง ๆ ของศรโหมเปนอยางมาก จากการทศรโหมในมมมองของ “คนเชยงใหม” ในสมยนน ทยงมองวา “บางกอก” เปน “คนอน” ทดอยความเจรญ การบอกเลาของศรโหมมน าเสยงของความคกคะนองทวจารณกรงเทพฯ เมองหลวงของสยามในแงลบอยบอยครง ตวอยางเชน ในหนงสอฝากใบทหนงทวา “...ในเมองฮองกองมดอยใหญเทาดอยสเทพอยกลาง

46 เรองเดยวกน, หน า 24-25. 47 ประสทธ พงศ อดม, “มชชนนารอเมรกนกบการสร างชมชนชาวครสต ในล านนาช วงสมย ของการปรบเปลยนทางสงคม พ.ศ. 2410-2476”, หนา 195.

197

มน าหวยดวย ในเมองเปนแตคะตกใหญ กอดวยหนทงนน เรอนเหมอนบงกอกขาบหนม ขาไดไปแอวปาชาทฝงคนตาย ดมวนงนยงกวาสวนอทยานพระมหากษตรยบงกอกสกแสนเทา เมองฮองกองกสนกมวนงนหมดใสสะอาดดเหลอบงกอกแสนเทา...”48 หนงสอฝากใบทสองวา “[เมองญปน]...บมขเหยอ ใบตองทจะเรย กองเหมอนบงกอก...”49 หนงสอฝากใบทสเลาถงเมองโอคแลนดวา “...ในเวยงอกแลนนมคนอยสกหกหมนคน อนนงถาไหมแลว บไดไหมลกลามไปนกเหมอนบางกอก ไหมทใดกไหมทนน เพราะวาจกรส าหรบดบไฟม เปนรถมาลากแลรถเครองจกร แลคนส าหรบการนนกมอยหมหนง...”50 หรอทปรากฏในหนงสอฝากใบทหกทวา “[เวยงแซนแฟนซสะโก]...ถนนเมองทกถนนทางกลางรถมา เตยวทางรมคนเดยว ปสะตายแลปแปน เขาท าเลยนเกลยงงดงาม จกนงจกนอนไหนกด จกเปรยบเหมอนบงกอกไกลกนนก บมเครองบดของเหมนตามถนนเหมอนบงกอก...”51 จากตวอยางทไดหยบยกมาอางขางตน ท าใหพจารณาตอไปไดวาการเขยนบอกเลาโดยเปรยบเทยบสภาพสงคมของ “อารยประเทศ” กบกรงเทพฯ ในลกษณะนของศรโหมเปนการสะทอนวากรงเทพฯ ยงไมใช “เมองศวไลซ” เมอเทยบกบเมองเหลานน และแนนอนวาหาก หนงสอฝากศรโหม ยงเปนต าราเรยนอยตอไป จงนาจะเปนการยากล าบากส าหรบรฐบาลสยามทจะสรางเอกภาพทางความรสกนกคดในหมพลเมองทางภาคเหนอทเพงจะถกผนวกเขากบ “รฐชาตไทย” ไดไมนาน อกทงจะเปนอปสรรคในการทจะสรางกรงเทพฯ ใหเปนเมอง “ตนแบบ” ทางวฒนธรรมอกดวย ดงนนการปรบเปลยนต าราเรยนในโรงเรยนของมชชนใหเปนตามแบบของสยามจงชวยเพมระดบความเชอมนตอมชชนนารของรฐบาลสยามในอกทางหนง และท าใหชนชนน าสยามใหการสนบสนนแกงานตาง ๆ ของมชชนนารอยางมาก ดงจะกลาวตอไปขางหนา อกปจจยหนงซงมผลผลกดนใหมชชนนารเลอกทจะอยขางสยามในการใชภาษาไทยเปนเครองมอสการท าใหลานนากลายเปนเมองบรวารทางวฒนธรรมของกรงเทพฯ กคอ ค าสงจาก “คณะกรรมการมชชนตางประเทศ” ทนวยอรคตองานของมชชนนารในลานนาวา เนองจากรฐบาลสยามมแนวโนมทจะลบลางภาษาทองถนใหหมดไปโดยจะใหภาษาไทยเปนภาษาประจ าชาต ดงนนจงเหนควรวามชชนนารในลานนาจะตองตระหนกถงความเหนอกวาของภาษาไทยและรวมมอกบทางกรงเทพฯ เสย52

48 บญเสรม สาตราภย, ศรโหม คนเชยงใหมคนแรกทไปอเมรกา (เชยงใหม : สหนวกจ, 2523), หนา 2. 49 เรองเดยวกน, หนา 4. 50 เรองเดยวกน, หนา 13-14. 51 เรองเดยวกน, หนา 20. 52 Speer, Report of Deputation, pp. 74-75. อางใน ประสทธ พงศ อดม, “มชชนนารอเมรกนกบ การสรางชมชนชาวครสต ในล านนาช วงสมยของการ ปรบเปลยนทางสงคม พ.ศ. 2410-2476”, หนา 195.

198

อยางไรกด ศาสนาจารยแฮรรส ผซงมกจะมความกระดากอายทกครงทตอง “อก าเมอง”53 พบวา ปญหาส าคญในการสอนภาษาไทยกลางกคอ ขาดแคลนบคลากร เนองจาก มความเชอวาโดยพนฐานของการสอนภาษาควรมเจาของภาษา (native speaker) เปนผสอน54 ดงเชนทโรงเรยนของมชชนใชมชชนนารเปนผสอนภาษาองกฤษ ดงนน ใน พ.ศ. 2449 หลงจากมการสรางโรงเรยนของมชชนแหงใหมและไดรบการรบรองจากราชส านกสยามโดยไดรบพระราชทานนามโรงเรยนวาโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลยแลว ศาสนาจารยแฮรรส จงขอความชวยเหลอไปยงรฐบาลสยาม ใหรฐบาลสยามเขามาตรวจตราดแล แนะน าแนวทางการเรยนการสอนของโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย อกทงไดขอครภาษาไทยกลางจากธรรมการมณฑลพายพมาสอนภาษาไทยทโรงเรยนอกดวย55 ขณะเดยวกน เพอแกปญหาในระยะยาว ศาสนาจารยแฮรรส ไดสงนกเรยนของตนไปเรยนตอทโรงเรยนของมชชนในกรงเทพฯ เพอกลบมาสอนภาษาไทยกลาง “...เราคอย ๆ เขยบฐานะการสอนการเรยนใหดขนเรอย ๆ โดยใชวธสงครทเรามองเหนวาจะมแววกาวหนาไดมากไปเรยนตอทกรงเทพฯ...”56 ในขณะนนสงคมกรงเทพฯ ในระดบสามญชนก าลงเรมเดนทางไปสความกาวหนาอยางรวดเรว หรอทเรยกวา “ความศวไลซ” และสงทผจบการศกษากลบมาไดรบตดตวมาดวยกคอ ส านกเกยวกบ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” รวมไปถงคานยมแบบกรงเทพฯ ทถกมองในสงคมเชยงใหมวามความโกเกและทนสมย57 ความนยมในภาษาไทยทเพมมากขน ไมไดจ ากดอยในเฉพาะโรงเรยนเทานน แมแตสออยางหนงสอพมพ ลาวสนวส (Laos News) ของมชชนนารกยงลงขาวเกยวกบการแสดงละครเปนภาษาไทยกลางในพธฉลองการปดภาคเรยนของโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลยใน พ.ศ. 245258 แตส าหรบมชชนนารทท างานเผยแผศาสนาครสตกบชาวบานกยงใหความส าคญกบภาษาลานนาอย เพราะชาวบานอน ๆ ทอยนอกสงคมการศกษากยงมอกเปนจ านวนมาก และ “ค าเมอง” กเปนภาษาทใชในชวตประจ าของคนสวนใหญ

53 วลเลยม แฮรส, “ความทรงจ าของฉน”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หน า 253. 54 วชระ สนธประมา, “ภาษาทใช ในการสอนและการสอนภาษาในโรงเรยนของมชชนนาร ทางภาคเหนอนบตงแต เรมต นจนถงช วงสงครามโลกครงทสอง”, ใน ศาสนาครสต -มชชนนาร-สงคมไทย รวมบทความชดท 1, หน า 27. 55 หอจดหมายเหตแหงชาต, เอกสารกระทรวงศกษาธการ ศธ.51.10/23 ขาหลวงธรรมการมณฑลพายพ ถงอธบดกรมศกษาธการ ลงวนท 31 มกราคม ร.ศ. 124. อางใน เรองเดยวกน, หน า 26-27. 56 วลเลยม แฮรส, “ความทรงจ าของฉน”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หน า 254. 57 วชระ สนธประมา, “ภาษาทใช ในการสอนและการสอนภาษาในโรงเรยนของมชชนนาร ทางภาคเหนอนบตงแต เรมต นจนถงช วงสงครามโลกครงทสอง”, ใน ศาสนาครสต -มชชนนาร-สงคมไทย รวมบทความชดท 1, หน า 27. 58 Laos News 6 : 3 (August 1909) : 65. อางใน เรองเดยวกน.

199

5.4 มชชนนารอเมรกนกบการสรางโรงเรยนแหงใหม ตงแตแรกทศาสนาจารยแฮรรสมารบงานจดการโรงเรยนชายวงสงหค าทางฝงตะวนตกของแมน าปงเมอ พ.ศ. 2442 กพบวาโรงเรยนมพนทแคบและขยบขยายไมไดแลว จงไดขออนมตจากคณะกรรมการมชชนตางประเทศทนวยอรคเพอท าการสรางโรงเรยนบนสถานทแหงใหม ขอเสนอดงกลาวไดตกลงกนโดยมเงอนไขวามชชนนารในเชยงใหมจะตองหาเงนมาสรางโรงเรยนแหงใหมดวยตนเอง โดยทคณะกรรมการฯ จะไมเกยวของ59 ในระยะแรกนนศาสนาจารยแฮรรสเรมตนสรางหองสมดของโรงเรยนเปนอนดบแรก ในระหวางกลบเดนทางกลบไปพกผอนทสหรฐอเมรกาเมอ พ.ศ. 2446 เขาสามารถเรยไรเงนเพอสรางหองสมดไดถง 600 ดอลลาร (1,440 บาท)60 อกทงไดรบการสนบสนนเปนอยางดจากกลมชาวองกฤษทท ากจการปาไมในเชยงใหมในดานตาง ๆ อาท คาบ ารง รกษาหองสมด และการบรจาคหนงสอ เปนตน61 เขาใจวากลมชาวองกฤษเหลานกคอ “กลมสภาพบรษองกฤษ” ซงเปน “เครอขาย” สมาชกในสโมสรยมคานารวมกนกบศาสนาจารยแฮรรส โดยจะไดกลาวถงประเดนเกยวกบสโมสรยมคานาอยางละเอยดตอไปขางหนา “กลมสภาพบรษองกฤษ” ทท ากจการปาไมไดเสนอขายทดนรกราง 22 ไร ทางฝงตะวนออกของแมน าปง ในราคา 2,600 รป (6,240 บาท) เพอใชในการสรางโรงเรยนของมชชนแหงใหม ซงศาสนาจารยแฮรรสไดรวบรวมเงนจากการเรยไรระหวางทกลบไปพกผอนยงสหรฐอเมรกาเมอ พ.ศ. 2446 พ.ศ. 2463 และพ.ศ. 2472 โดยในแตละครงเขาไดท าการตดตอกบกลมบคคลทรจกหลายกลม อาท เพอนรวมชนสมยเรยนทมหาวทยาลยปรนสตน เพอนสนททเปนผอ านวยการของบรษทประกนพรเดนเชยลไลฟ เปนตน จนกระทงสามารถซอทดนเพมไดอก 75 ไร ในระยะเวลาดงกลาว และมคาใชจายในการสรางอาคารหลงตาง ๆ ของโรงเรยน รวมไปถงคาปรบปรงทศนยภาพของโรงเรยนซงไดปลกดอกไมตาง ๆ ทน าเมลดพนธมาจากองกฤษอกดวย62 รายงานของพระยาสนทรเทพกจจารกษ (ทอง จนทรางศ) ขาราชการจากกรงเทพฯ บนทกเกยวกบโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลยเมอ พ.ศ. 2465 ไวอยางชนชมวา

59 วลเลยม แฮรส, “ความทรงจ าของฉน”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หน า 255 60 เรองเดยวกน. 1 ดอลลารสหรฐมคาประมาณ 2.4 บาทในสมยนน 61 เรองเดยวกน, หน า 255-256. 62 เรองเดยวกน, หน า 258-259.

200

...โรงเรยนปรนสรอยน มการสอนทงภาษาไทยแลองกฤษ ตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ เปนโรงเรยนทรบนกเรยนใหกนนอนในโรงเรยน มสถานทเรยน เรอนนอน เรอนคร เปนตกอยบรเวณสนามหลายหลง ตรงกลางเปนสนามหญาส าหรบนกเรยนฝกซอมก าลงกาย ถนนรอบ ๆ สนามโดยมากปลกตนมะพราว นบวาเปนโรงเรยนทเปนสงาผาเผย แลอยในท ๆ ไมอดแอแจจน สมควรเปนทเลาเรยนอยางด...63

ในการกลบไปพกผอนทสหรฐอเมรกาเมอ พ.ศ. 2472 ของศาสนาจารยแฮรรส เปนครงทเขาไดรบการไหววานใหชวยน าอฐของขาราชการไทยทประจ าทนนกลบสบานเกดเมองนอน แมวาจะดเปนการชวยเหลอในดานพธกรรม แตการทชนชนน าสยามเปนผเอยปากขอใหชวยเหลอ จงนบวาเปนการสรางไมตรทดระหวางทงสองฝาย “...ในการเดนทางกลบเมอฤดใบไมรวงคราวน ฉนผานไปทางวอชงตนดซ และไดรบเชญจากหมอมเจาอมรทต กฤดากร เอกอครราชฑตไทยประจ ากรงวอชงตน ซงนบฉนเปนเพอนของทาน ใหไปรบประทานอาหารกบทาน และไดขอรองใหฉนชวยน าอฐของขาราชการสถานฑตคนหนงไปมอบแกครอบครวของเขาทกรงเทพฯ...”64 นอกจากนน การเดนทางกลบไปพกผอนทสหรฐอเมรกาในครงนนกเปนครงทศาสนาจารยแฮรรสไดรบบรจาคเงนจ านวนมากทสด โดยน าเงนจ านวนนนมาใชในการสรางโรงประชมและโบสถของโรงเรยน

...ฉนอยากใหเพอนรวมชนของฉนทมหาวทยาลยปรนสตน ชวยเหลอสรางโรงประชมสกหลงหนง ในราคา 5,000 ดอลลาร จงไดขอรองเพอนตลอดชวตของฉน นายเอดวารด บฟฟลด ซงในขณะนนด ารงต าแหนงผอ านวยการของพรเดนเชยลไลฟใหพยายามชวยหาเงนใหฉนสกจ านวนหนง ... เราตองการจะมโบสถอกหลงหนงอยางเหลอเกน และฉนกแบมอออกตามเคย และในบรรดาคนเหลานนกมนางสาวแอนเลฟรน มารดาของเธอและมารดาของฉนเปนเพอนสนทกน และนายเนด นองชายของเธอกเปนเพอนรกของฉน ฉนกฝนเฟองวาเธอคงจะใหอยางนอยประมาณ 100 ดอลลารเปนแน แตทไหนได เธอสงเชคจ านวน 10,000 ดอลลารไปใหฉน ซงกเกอบประมาณสองในสามของราคาทตงงบไว มเงนทมผกรณาใหตามศรทธาอกมากมาย เมอรวมกนเขาแลวกเปนเงนประมาณ 22,000 ดอลลาร...65

63 พระยาสนทรเทพกจจารกษ (ทอง จนทรางศ), ระยะทางไปมณฑลภาคพายพ พระพทธศกราช 2465 (กรงเทพฯ : โสภณพพรรฒธนากร, 2466), หนา 29. 64 วลเลยม แฮรส, “ความทรงจ าของฉน”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หนา 269-270. 65 เรองเดยวกน, หน า 268.

201

ในการสรางโรงประชมและโบสถของโรงเรยน ศาสนาจารยแฮรรสยงใหนองชายของเขาคอ แวน แอลเลน แฮรรส (Van Allen Harris) เดนทางมาจากสหรฐอเมรกาเพอเปนวศวกรคมงานกอสรางเองอกดวย66 ผบรจาคเงนแกโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลยเปนจ านวนเงนมากทสดคนหนงกคอนายแพทยโธมส เฮยเวรด เฮส (Dr. Thomas Heyward Hays) มชชนนารอเมรกนทกรงเทพฯ นายแพทยแหงโรงพยาบาลทหารเรอ อกทงเปนผอ านวยการและเปนอาจารยสอนวชาแพทยคนแรกของโรงพยาบาลศรราช ซงไดบรจาคใหแกโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลยเปนเงนถง 70,000 ดอลลาร (ประมาณ 168,000 บาท) เมอ พ.ศ. 2467 เปนปเดยวกนกบทเขาเสยชวต โดยมพนยกรรมมอบทรพยสน ทดน หนทกอยางบรจาคใหกบสาธารณกศลทงหมด67 เขาใจวาทรพยสนจ านวนหนงของนายแพทยเฮสกคอทรพยสนเดมของนายแพทยชคซงนายแพทยเฮสเปนผดแล (ดบทท 4) การรวบรวมเงนบรจาคเพอน ามาสรางและพฒนาโรงเรยนของศาสนาจารยแฮรรส ตลอดชวงเวลาสทศวรรษนสามารถสะทอนใหเหนถงความสามารถในการประสานประโยชนและการจดการของเขาไดเปนอยางด ศาสนาจารยแฮรรสใชประโยชนจากเครอขายความสมพนธอนดกบกลมคนตาง ๆ ซงมทงกลมคนทเคยรจกมาแตเกากอน และกลมคนทสรางความสมพนธใหมตงแตมาท างานในเชยงใหม นอกจากนนแลวเขายงเปนมชชนนารทมความสมพนธอนดมากกบพระบรมวงศานวงศของสยามอกดวย ซงจะไดกลาวถงขางหนา ทกลาวมาทงหมดนลวนเปนผลดตอการเลอนสถานภาพและอ านาจของมชชนนารทงสน 5.5 มชชนนารอเมรกนและการสราง “ชาตไทย” ตงแตสมยรชกาลท 5 มาแลว ทรฐบาลสยามพยายามปลกฝงความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” แกคนทวประเทศผานระบบการศกษาทบงคบใหนกเรยนตองเรยนวชาพงศาวดาร วชาภาษาไทย และวชาธรรมจรยา68 ความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” นมความส าคญอยางยงตอการจดความสมพนธเชงอ านาจในระบอบสมบรณาญาสทธราชย ในบรบททมการยกเลกระบบไพรและระบบทาส แตรฐบาลจ าเปนตองท าใหชาวสยามทงปวงยอมรบการแบงคน

66 เรองเดยวกน. 67 นายแพทยเฮส ไดบรจาคเงนเพอสรางอาคารหลายแหงเพอการกศล เชน อาคารหองสมดนลเซนเฮสบนถนนสรวงศ อาคารนลเซน เฮส โรงเรยนวฒนาวทยาลย อาคารนลเซนเฮส โรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย จงหวดเชยงใหม 68 โปรดดรายละเอยดใน วารณ โอสถารมย, “การศกษาในสงคมไทย พ.ศ. 2411-พ.ศ. 2475”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2524.

202

ออกเปนล าดบชน โดยยอมรบหลกชาตวฒทคนแตละชนมสถานภาพแตกตางกนบนฐานของชาตก าเนด ซงท าใหพระมหากษตรย (และเจานาย) มความชอบธรรมทจะมอ านาจเดดขาดสงสด69 จะเหนไดวา “ความเปนไทย” ในดานตาง ๆ ทไดรบการเนนผานระบบการศกษาทเปนทางการ ทงวชาพงศาวดาร วชาภาษาไทย และวชาธรรมจรยา เชน การปกครองแบบไทย ภาษาไทย ธรรมจรยาหรอคณธรรมไทย ลวนแตมงใหผเรยนยอมรบการแบงคนออกเปนล าดบชน มความจงรกภกดตอพระมหากษตรย และมความรกใน “ชาตไทย” ทงสน ในดานดนแดนนน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดทรงอาศยการนยาม “ชาตไทย” และ “ความเป นไทย” เพอทจะอ างสทธเหนอดนแดนต าง ๆ ดงจะเหนไดจากทพระองคทรงพระราชนพนธ พระราชปรารภเรองพระพทธชนราช เมอ พ.ศ. 2444 กเพอเนนย าว า ดนแดนลานนาเปน “ไทย” โดยทรงสถาปนาชอของอาณาจกรนวา “ลานนาไทย” ซงเปนสวนหนงของ “ชาตไทย” มาแตเดม “...ประเทศขางฝายเหนอซงเรยกวาลานนาไทย ในเวลานนครอบง าขนไปถงตลอดถงหวเมองลาว และเงยว ซงเรยกทราบกนโดยมากวาประเทศซาน อนอยฟากโขงฝงขางซายตลอดไปจนจดแดนจนและพมาเมองเชยงแสนซงแตกอนเคยเรยกวานาเคนทรเปนเมองใหญในหมชนทงปวง ซงมชาตเรยกวาไทย...”70 เพอปองกนไมให องกฤษและฝรงเศสอางสทธเหนอดนแดนลานนาซงทงสองประเทศ (โดยเฉพาะองกฤษ) มผลประโยชน จากป าไมอยางมหาศาล แมวาในความเปนจรงแลว มหาอ านาจจกรวรรดนยมทงองกฤษ (ทางทศตะวนตกและ

ทศใต) และฝรงเศส (ทางทศตะวนออก) ซงครอบครองพนททตดตอกบลานนาตางไมตองการทจะเขามามบทบาทในลานนาอยางเตมตว (แมวาทรพยากรธรรมชาตในดนแดนแหงนจะเปนผลประโยชนมหาศาลแกตนกตาม) เพราะมหาอ านาจทงสอง (อาจรวมไปถงสยาม) ตองการใหลานนาและสยามเปน “รฐกนชน” (buffer state) ของตนเองมากกวา แตอยางไรกตาม ความตองการใหลานนามสถานะเปน “รฐกนชน” ของทงองกฤษและฝรงเศสกไมใชเปนการปกปนเขตแดนของมหาอ านาจทงสองอยางแทจรง เพราะอ านาจขององกฤษและฝรงเศสอาจลกล าเขามาได หากดลอ านาจ (balance of power) ระหวางทงสองประเทศมการเปลยนแปลง ดงนน ส าหรบชนชนน าสยามแลวเชอวามความจ าเปนเรงดวนทจะตองผนวกลานนาใหเปนสวนหนงของสยาม71 และพฒนา “รฐชาตไทย” ใหมความกาวหนาและมเอกภาพ กลาวโดยสรปคอ แมวาลานนาจะเปน “รฐกนชน” ระหวางสามขว

69 โปรดดรายละเอยดใน สายชล สตยานรกษ, ประวตศาสตรวธคดเกยวกบสงคมและวฒนธรรมไทย ของปญญาชน พ.ศ.2435-2535, รายงานผลการวจยฉบบสมบรณ ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2550. 70 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระราชปรารภเรองพระพทธชนราช, พมพซ า (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2500), หนา 3-4. เนนโดยผเขยน 71 สรสวด อองสกล, ประวตศาสตรลานนา, พมพครงท 4, หนา 401-402.

203

อ านาจ แตส าหรบสยามนนมความดอยกวาทงองกฤษและฝรงเศส ดงนนการเขาไปปกครองลานนาเองกนาจะท าใหสยามไดประโยชนมากกวาการใชลานนาเปนเขตกนชนซงการเขาปกครองลานนาจะท าใหสยามไดรบประโยชนในดานเศรษฐกจและความมนคงเพมมากขนดวย การสราง “รฐชาตไทย” ใหเปน “รฐสมยใหม” ภายใตระบอบสมบรณาญาสทธราชยนนมรากฐานความคดทส าคญประการหนงคอ การสรางบรรทดฐานทางวฒนธรรมทมความเหมอนกนในหมพลเมอง หรอกคอ ความเปนอนหนงอนเดยวกนของ “พลเมอง” ใน “ชาตไทย” โดยการทจะน าไปสความมเอกภาพทงทางสงคม วฒนธรรม และความรสกนกคดของพลเมองทงประเทศไดนน แตเดมในกรณของลานนาซงการรบรของชาวสยามมองชาวลานนา หรอ คนลาว วาเปนคนตางชาตตางภาษา การสราง “การรบรใหม” วาทงชาวสยามและลานนาตางเปนคนไทยใน “ชาตไทย” เหมอนกนจงเปนภารกจอนส าคญยงของรฐบาลสยาม72 นอกจากนน “ชาตไทย” ควรประกอบดวย “พลเมองด” ซงตระหนกรวมกนวา การทแตละคนท าใหชวตของตนเจรญกาวหนา “ชาตไทย” กยอมเจรญกาวหนาไปดวย73 ซงหวเมองส าคญอยางเชยงใหมนน รฐบาลสยามจ าเปนตองพงพาอาศย “อ านาจเชงสถาบน” จากสถาบนการศกษาและสถาบนการแพทยของมชชนนารในการประกอบสราง “รางกายทเชอง” (docile body) ใหแกพลเมองของตน เพอความสะดวกในการปกครองและเปนพลงในการผลตทมประสทธภาพสงสดใหแกรฐ ในสมยรชกาลท 6 การสรางเอกภาพของ “ชาตไทย” โดยเนน “ความเปนไทย” อนมพระมหากษตรยเปนศนยกลางและใชภาษาไทยใหเหมอนกนจะตองท าอยางเรงดวน โดยเฉพาะอยางยง เมอปรากฏวาคนจนนนโดยมากมกพดแตภาษาจน จงเปนการยากทรฐจะเขาไปควบคม ดงนน จงน าไปสแนวพระราชด าร โดยใหใชภาษาไทยเปนเครองมอ วาผใดใชภาษาไทย พดภาษาไทย กนบไดวาเปนผมความเปนคนไทย และม “ความเชอง” ทรงมพระราชด ารสวา

...ถาจะกลาวโดยทางรฐประศาสนศาสตรตองถอเอาก าหนดแหงอ านาจของรฐบาลทจะแผความปกครองไปไดเพยงใดเปนทตง แตในสมยนดมหาชนโดยทวไป ๆ ไปเอยงไปขางจะถอเอาภาษาเปนเกณฑ ...ไมมขอสงสยแนแลว ภาษาเปนเครองผกพนมนษยตอมนษยแนนแฟนยงกวาสงอน และไมมสงไรทจะท าใหคนรสกเปนพวกเดยวกนดหรอแนนอนยงไปกวาพดภาษา

72 เตอนใจ ไชยศลป , “ล านนาในการรบร ของชนชนน าปกครองสยาม พ.ศ. 2437–2476”, หนา 190. 73 อรรถจกร สตยานรกษ, การเปลยนแปลงโลกทศนของชนชนผน าไทย ตงแตรชกาลท 4-พ.ศ. 2475, หนา 166. อรรถจกร ไดยกตวอยาง สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญานวโรรส ทมงสอนใหพลเมอง แตละคนหมนเพยรท ามาหากน มศลธรรม และมสขภาพทด

204

เดยวกน รฐบาลทงปวงยอมรสกในขอนอยด เพราะฉะนนรฐบาลใดทตองปกครองชนตางภาษา จงตองตงโรงเรยนและออกพระราชบญญตบงคบใหชนตางภาษาเรยนภาษาของผปกครอง ...และถายงจดการแปลงภาษาไมส าเรจอยตราบใด กแปลวาผ พดตางภาษากบผปกครองนนกยง

ไมเชองอยตราบนน ...เพราะฉะนนเมอบคคลใดยอมเปลยนภาษาเดมของตน นนแหละจงจะควรจดไดวาแปลงชาตโดยแทจรง...74

แนวพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวททรงมตอเรองภาษาน เปนไปในแนวทางเดยวกบค าอธบายเรองภาษาของนกสงคมศาสตรสมยใหมอยางมาก ความไมเขาใจกนตางเกดจากความแตกตางทางภาษา ภาษาของแตละทองถนมความแตกตางกนมากเกนไป คนสมยโบราณเชอกนวาความแตกตางนไมอาจเปลยนแปลงได แตส าหรบการเกดขนของภาษา-พมพ (print-languages) ในสงคมสมยใหมนนท าใหเกดขอบเขตของภาษาและระบบไวยากรณทเปนเอกภาพ โดยภาษา-พมพนเองทเปนเครองมอทส าคญทสดของแนวคดทนนยมดานการพมพ ซงการทจะพมพหนงสอ(ทเหมอนกน)จ านวนมากเพอใหมวลชนอาน กจ าเปนตองใชภาษาเดยวกน75 กลาวโดยสรปคอ ทรงตองการใหมเอกภาพทางภาษาอนเปนรากฐานของความรสกนกคดนน จ าเปนตอง “ฆาภาษาถน” โดยค าอธบายดงกลาว มความสอดคลองกบแนวพระราชด ารเปนอยางมาก เนองจากในตงแตสมยรชกาลท 4 เปนตนมา กปรากฏเทคโนโลยดานการพมพขนแลวทแรกเรมนนด าเนนการโดยหมอบรดเลย ท าใหเกดภาษา-พมพ อนเปนจดเรมตนของภาษาไทยกลางทเปนมาตรฐานภายใตไวยกรณควบคมทชดเจน ขณะทความรสกนกคดแบบทนนยมไดเกดขนกอนหนานนแลวตงแตสมยรชกาลท 376 นอกจากนภาษาไทยยงชวยใหคนทใชภาษาไทยยอมรบระเบยบแบบแผนของความสมพนธทางสงคมทมการแบงคนออกเปนล าดบชนอยางละเอยดซบซอน กลาวคอ ภาษาไทยเปนภาษาทมชนชน (hierarchical language) ดงนน แนวพระราชด ารเรองภาษากบการสราง “ชาตไทย” น จงไดเรมขนอยางชดเจนในสมยรชกาลท 6 โดยอาศยสถาบนการศกษาและต าราเรยนทมภาษาไทยกลางเปน

74 พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว, “ความเปนชาตโดยแทจรง”, ใน พระราชนพนธดานปลกใจใหรกชาตของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว (พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพคณหญงชลขนธพนต (ผกามาศ เหมสวาง) 5 มนาคม 2530), หนา 99-100. อางใน เตอนใจ ไชยศลป , “ล านนาในการรบร ของชนชนน าปกครองสยาม พ.ศ. 2437-2476”, หนา 133. เนนโดยผเขยน 75 เบน แอนเดอร สน, ชมชนจนตกรรม, ชาญวทย เกษตรศร, บรรณาธการแปล (กรงเทพฯ : โครงการต าราสงคมศาสตร และมนษยศาสตร , 2552), หน า 76-77. 76 Chris Baker. “Afterward”, in Nidhi Eoseewong, Pen and Sail : Literature and History in Early Bangkok (Chiangmai : Silkworm Books, 2005), pp. 376-378.

205

“ปกตวสย” เพอสรางความรสกนกคดของ “พลเมองด” ทงายตอการปกครองและไมเปนภยคกคามตอระบอบสมบรณาญาสทธราชย แตทงนตองท าความเขาใจกอนวา “จตส านกแหงทนนยม” และการแขงขนเสรตามแนวทางทนนยมไมไดเปนอนตรายตอการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชย ตราบใดทการแขงขนเสรตามระบบทนนยมนน ไมไดปลกฝงความคด ความเชอ หรออดมการณทางการเมองใหม ๆ ใหแกนกเรยน ทไมตรงตาม “แบบแปลน” ทรฐบาลตองการ จนอาจน าไปสการ “แขงขอและขดขน” ซงจะเปนในภยตอการปกครองในอนาคต ในทางกลบกน การแขงขนเสรในการจดการศกษาระหวางโรงเรยนของมชชนและของรฐ กลบเปนการท าใหมการพฒนาคณภาพการเรยนการสอน และบคลากรไปในตวอกตวอกดวย ซงเปนการดตอการปลกฝงวาทกรรมเรอง “ชาตไทย” ทเขมขนขนไปเรอย ๆ ของรฐบาล โดยแทจรงแลว ตงแตในสมยรชกาลท 5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกทรงตระหนกถงภยคกคามระบอบสมบรณาญาสทธราชยไดเรมกอตวขนมาจากคนหลากหลายกลมทมความคดความเชอใหม ๆ โดยเฉพาะจากความคดความเชอใหม ๆ ทปลกฝงจากการศกษาในโรงเรยนจนและโรงเรยนฝรงทแพรหลายขนน นจะสงผลใหคลายความเลอมใสศรทธาตอพระมหากษตรยและศาสนาพทธ77 ซงพระองคไดทรงก าชบเกยวกบการวางรากฐานการศกษาในมณฑลพายพวาใหถอเอาการท างานทม “คณธรรม” ของมชชนนารเปนแบบอยางโดยใหเนนเพอประโยชนทางราชการเปนส าคญ

...ผ ทจะไปจดการเลาเรยนจะตองเปนผ ทไมมสนดานเยอหยง หมนประมาทพวกลาววาเลวทรามกวาคนไทย ... จะตองมสตปญญาทจะหาทางสงสอนชกโยงใหพวกลาวรสกวา เปนขาราชการฤาเปนพลเมองอยางเดยวกบคนไทย ถาท าดกคงจะไดดเหมอนคนไทย ... โรงเรยนนนจะตองถอวาตงขนเพอประโยชนราชการเหมอนกบมชนนารเขาต งขนเพอประโยชนแกศาสนา ผ ซงจะไปจดการ ตองมน าใจ ผกพนมนคงอยางเดยวกน...78

77 หอจดหมายเหตแหงชาต, ร.5 ศ.5/81 พระราชหตถเลขาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ลงวนท 27 กนยายน ร.ศ. 129. 78 ส านกจดหมายเหตแหงชาต, ร.5 ศ.2/10 เรองพระบรมราโชบายการเลาเรยนเมองเชยงใหม, 7 กมภาพนธ ร.ศ. 124. อางใน ประสทธ พงศ อดม, “มชชนนารอเมรกนกบการสร างชมชนชาวครสต ในล

านนาชวงสมยของการปรบเปลยนทางสงคม พ.ศ. 2410-2476,” หนา 161. และ ประวตโรงเรยนยพราชวทยาลย, [ระบบออนไลน], แหลงทมา http://www.yupparaj.ac.th/history/part1.html (22 ธนวาคม 2554). เนนโดยผเขยน

206

จากนนไมนานสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธสยามมกฎราชกมาร กไดเสดจมายงเชยงใหม ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ เสดจเยอนทตงโรงเรยนของรฐซงอยในระหวางการกอสราง79 ในวนท 24 ธนวาคม พ.ศ. 2448 ดงในพระราชนพนธลลตพายพวา “...ครนรงขนพระองค ทรงรถยานขบร สทตงโรงเรยน อานเขยนหนงสอสยาม เลาบนตามก าหนด หมดทงเลขวทยา ราชาทอดพระเนตรเสรจ ผนพกตรเสดจโดยบาท สอาวาสเจดยหลวง...”80 และพระราชทานทรพยสวนพระองค จ านวน 500 บาท สมทบการสรางโรงเรยน และไดพระราชทานนามโรงเรยนนวา โรงเรยนยพราชวทยาลย ซงมความหมายวาเปนโรงเรยนของสมเดจพระยพราช ตามพระอสรยยศของพระองค และในวนท 2 มกราคม พ.ศ. 2448 สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธสยามมกฎราชกมาร เสดจเยอนโรงเรยนของมชชนทเพงตงขนใหมบรเวณฝงตะวนออกของแมน าปงตามค ากราบอญเชญของกลมมชชนนารในเชยงใหมและพระราชทานนามวา โรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย (The Prince Royal’s College) ตามพระอสรยยศของพระองคในภาษาองกฤษ กลมมชชนนารทเชยงใหมตางกรสกชนชมกบการพระราชทานนามของโรงเรยนในครงน ในบนทกของศาสนาจารยแฮรรสปรากฏน าเสยงของความประหลาดใจอยไมนอย

...ฉนเองรสกปลาบปลมใจอยางลนเหลอส าหรบนามนซงบอกลกษณะสงสงเหลอเกน เพราะคาดไมถงและเคยคดวาคงจะทรงพระราชทานนามวา ‘โรงเรยนวชราวธ’ แตฉนคดวา พระองคคงจะทรงคดตามแบบชาวองกฤษ โรงเรยนแรกททรงศกษากมชอวาอตนคอลเลจ และทรงยนยนวาจะใหใชชอนน ครงแรกฉนเองกเกอบจะไมกลาใชชอนน แต ดร.แมคกลวาร ไดพดอยางผชาญฉลาดวา ‘เราไมมทางเลอกหรอก จ าเปนตองใชตามทไดรบพระราชทาน’...81

79 เมอแรกเรมกอตงนน โรงเรยนมทตงอยทศาลากลางสวน ในจวนของพระยานรศรราชกจ (สาย โชตกเสถยร) ขาหลวงใหญมณฑลพายพในขณะนน ลกษณะการกอตงโรงเรยนเปนไปตามแนวพระด าร ของพระเจานองยาเธอ กรมหลวงด ารงราชานภาพ ททรงตองการใหโรงเรยนหลวงตงอยรมจวนขาหลวง หรอ ในวดทอยไกลจวนขาหลวง เพอจะไดชวยเปนธระดแลและใหครไดตงใจสงสอนนกเรยน ครนพอเรมมจ านวนนกเรยนเพมมากขน เมอ พ.ศ. 2444 จงไดขยายทเรยนมาอยทบรเวณโรงละครของเจาอนทวโรรสสรยวงค และตอมาเจาอนทวโรรสสรยวงคไดทรงบรจาคทดนในต าบลสแยกถนนวโรรส ภายในเขตก าแพงเมองเชยงใหม เพอใหกอสรางโรงเรยนเปนการถาวรขน (ทมา ประวตโรงเรยนยพราชวทยาลย, [ระบบออนไลน], แหลงทมา http://www.yupparaj.ac.th/history/part1.html (22 ธนวาคม 2554) 80 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, ลลตพายพ (พมพซ าเปนอนสรณในงานฌาปนกจศพ นางอรย เผอนปฐม (ณ เชยงใหม) ณ เมรวดไตรมตรวทยาราม วนท 30 มนาคม พ.ศ. 2511), พมพครงท 3 (กรงเทพฯ : ประเสรฐการพมพ), หนา 78. 81 เรองเดยวกน, หน า 260.

207

เขาใจวาการพระราชทานนามโรงเรยนของมชชนเปนโรงเรยนของ “พระยพราช” ในภาษาองกฤษนน แสดงถงนยของการรวมมอกนอยางเปนทางการระหวางโรงเรยนของมชชนและรฐบาลสยาม อกทงเปนการประกาศวามชชนนารกคอหนงในผทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงวางพระราชหฤทยวาจะสามารถ “ท าใหคนลาวไดดเหมอนคนไทย” ตามทมพระราชด ารสไวกอนหนานไมนาน แตเดมนนงานประวตศาสตรนพนธวาดวยมชชนนารอเมรกนในเชยงใหมมกมงเนนไปยงขอเสนอทวา มชชนนารอเมรกนคอชาวตางชาตตางศาสนา และเมอพวกเขาตองอยภายใตบรบทของสงคมทมกระแสสราง “ความเปนไทย” อยางเขมขนในสมยปลายรชกาลท 5 ถงรชกาลท 6 จงท าใหถกเขาใจวามชชนนารเปน “สงแปลกปลอม” ของกระบวนการการสราง “ความเปนไทย82 แตเนองดวยองคประกอบนานาประการทจะสามารถโตแยงขอเสนอเดมและวนจฉยวามชชนนารอเมรกนทเชยงใหมคอ “ขอยกเวน” ทจะเปนอนตรายตอระบบสมบรณาญาสทธราชยในชวงเวลาทพระราชส านกสยามนกระแวงสงสยในชาวตางชาตตางศาสนา โดยพจารณาอยางสบเนองตามชวงเวลาจากประสบการณของกลมมชชนนารทเชยงใหมตลอดชวงเวลาผานมา รวมไปถงความสมพนธสวนตวระหวางพวกเขาและพระบรมวงศานวงศของสยามตงแตครงรชกาลท 4 ทโปรดใหศาสนาจารยเจสซ แคสเวลล (Jessie Caswell) หนงในคณะมชชนนารอเมรกนถวายงานเปนครสอนภาษาองกฤษแกพระองคครงยงทรงผนวช83 และตอมาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

82 การศกษาของ ประสทธ พงศอดม ไดมงเนนไปทชาวครสเตยนพนเมองซงถกสงคมกดกนและ ขมเหงในทองทตาง ๆ เนองจากพวกเขาเปลยนศาสนาในสมยรชกาลท 6. (ดรายละเอยดใน ประสทธ พงศ อดม, “มชชนนารอเมรกนกบการสร างชมชนชาวครสต ในล านนาช วงสมยของการปรบเปลยนทางสงคม พ.ศ. 2410-2476”, หนา 232-239.) อยางไรกตาม การศกษาของ ประสทธ ไมไดมงเนนไปทตวมชชนนารอเมรกนวาถกกดกนจากสงคมแตอยางใด และม “ตวละครหลก” คอ กลมครสเตยนพนเมองและครสตจกรตาง ๆ ในสงคมชนบท เมอผเขยนศกษาจากหลกฐานอน ๆ ซงแสดงถงความสมพนธระหวางมชชนนารและกลมชนชนน าสยามแลว จงยงปรากฏเดนชดวาพวกเขาถกปฏบตจากสงคมราวกบเปนชนชนน าแทบทกประการอนคอขอเสนอทผเขยนไดมงเนนเสนอในบทท 5 น โดยมกลมมชชนนารอเมรกนในสงคมเมองเชยงใหมเปน “ตวละครหลก” 83 วลเลยม แอล. บรดเลย, สยามแตปางกอน : 35 ปในบางกอกของหมอบรดเลย, พมพครงท 2, ศรเทพ กสมา ณ อยธยา และ ศรลกษณ สงาเมอง, แปล (กรงเทพฯ : มตชน, 2547), หนา 130. และ จดหมายเหต พระราชกจรายวน ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จลศกราช 1239 พทธศกราช 2420 (คณะกรรมการอ านวยการจดงานนอมร าลก 100 ป วนสวรรคตพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จดพมพในวาระ “100 ปแหงการสวรรคตของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว” พทธศกราช 2553) (กรงเทพฯ : คณะกรรมการช าระประวตศาสตรไทย กรมศลปากร, 2553), หนา 492.

208

ทรงโปรดเกลาฯ ใหหมอจนดเล (John Hassett Chandler) เดนทางกลบไปยงสหรฐอเมรกาเพอท าราชการในฐานะตวแทนพระองคในงานแสดงนทรรศการทฟลาเดลเฟย84 (the Philadelphia Centennial Exposition) กระทงทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวตรสตอเจาพระยาภาณวงศมหาโกษาธบด (ทวม บนนาค) ทวามชชนนารอเมรกนมาสอนศาสนานนไมเปนภยตอบานเมอง แตตรงกนขามบานเมองกลบจะไดประโยชน85 (ดบทท 3) นอกจากนกลมมชชนนารทเชยงใหมยงมความสมพนธพเศษเฉพาะกบรฐบาลสยามในสมยตนรชกาลท 5 ซงมชชนนารและรฐบาลสยามเกอกลกนในเรองราวตาง ๆ เปนอยางด และพวกเขาทกคนลวนพดภาษาไทยกลางได และยงชวยสรางการรบรถงการมอยของพระมหากษตรยสยามในลานนาอกดวย โดยจะเหนไดจากเมอครงทคณะของศาสนาจารยแมคกลวารไปสอนศาสนาแกชาวมเซอ และไดมการแสดงพระบรมฉายาลกษณของรชกาลท 5 ขณะททรงอยกบพระราชโอรสธดาสามพระองค ซงพระองคหนงในนนทรงก าลงโอบพระศอของพระราชบดาอย86 ซงทงนกเพอสรางการรบรถงภาพลกษณอนทนสมยในอรยาบทททรงผอนคลายและเปยมดวยความออนโยนในต าแหนงแหงท “พอ” ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวในหมชนกลมนอยอกดวย อาจถอไดวามชชนนารอเมรกนไดชวยกลมชนชนน าสยามในการท าหนาทเปนผ ทท าใหมวลชนสามารถเขาถงการรบรภาพลกษณททนสมยของพระมหากษตรยแหงสยาม87 (democratization of modern image) ไดเปนอยางด กระทงตอมากลมมชชนนารกยงแสดงจดยนทางการเมองชดเจนวาเปนผยอมรบพระราชอ านาจของพระมหากษตรยแหงสยามและด าเนนการสรางบคลากรทใชภาษาไทยกลางในมณฑลพายพผานโรงเรยนของมชชนดวยความเตมใจ โดยสงทสะทอนไดเปนอยางดกคอ การพระราชทานนามโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย และการพระราชทานพระราชด ารสหลงจากทรงวางศลาฤกษโรงเรยน

84 เรองเดยวกน, หนา 288. และ จดหมายเหตพระราชกจรายวน ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จลศกราช 1239 พทธศกราช 2420, หนา 419. 85 พระราชหตถเลขาในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ถง เจาพระยาภาณวงศมหาโกษาธบด (ทวม บนนาค) วนองคาร ขน 9 ค า เดอน 4 จ.ศ. 1239 ใน ณฐวฒ สทธสงคราม, เจาพระยาภาณวงศมหาโกษาธบด (ทวม บนนาค) : เจาคณกรมทา (พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ นายเทอด บนนาค ณ เมร วดธาตทอง วนท 16 สงหาคม พ.ศ. 2522), หนา 212. 86 Daniel McGilvary, A Half Century Among the Siamese and the Lao : An Autobiography, p. 382. 87 Maurizio Peleggi, Lords of Things : The Fashioning of the Siamese Monarchy’s Modern Image (Honolulu : University of Hawai’i Press, 2002) pp. 62-63.

209

...เรารยนดเปนอนมาก ทจะไดใหนามแกโรงเรยนทเราพงไดวางศลารากนวา ‘The Prince Royal’s College’ ขอใหโรงเรยนแหงน ทเราไดตงนามให จงเจรญและบรรลวตถประสงคทงปวง ทบรรดาผหวงดทงหลายมงมาดปรารถนาไว ขอใหโรงเรยนนตงอย ชวกาลนาน และเปนอนสรณอนมคณคาของการท างานของคณะอเมรกนเพรสไบทเรยนในจงหวด น คอความปรารถนาดอยางจรงใจของมตรของทาน...88

ค าวา “มตรของทาน” (sincere friend) ทพระองคทรงเอยถงนเคยปรากฏมาแลวในความตอนหนงครงเสดจประพาส ณ มหานครนวยอรค สหรฐอเมรกา เมอ พ.ศ. 2445 ซงทรงมพระปฏสนถารกบคณะกรรมการมชชนตางประเทศของครสตจกรเพรสไบทเรยนแหงสหรฐอเมรกา (Board of Foreign Missions of the Presbyterian Church in the United States (BFM)) ถงมชชนนารอเมรกนในประเทศสยามวา

...เรายนดตอนรบมชชนนารคณะเพรสไบทเรยนของทาน พวกเขาไมเคยทจะแทรกแซงกจการอนใดของรฐ ทงยงเชอและแสดงความพรอมทจะปฏบตตาม กฏหมายของรฐบาลอย เสมอ พวกเขาไมมแผนการทางการเมองใด ๆ เหมอนกบทคนอนม พวกเขาเปนมตรของเราเสมอ พวกเขาไดใหการชวยเหลอทยอดเยยมแกเราในหลาย ๆ ทาง...89

ในการเสดจเย ยมโรงเรยนของมชช นแหงใหมเม อวนท 2 มกราคม พ.ศ. 2448 สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธสยามมกฎราชกมาร ไดทรงพบกบมชชนนารคนส าคญของเชยงใหมหลายคนดวยกน ไดแก ศาสนาจารยแมคกลวาร นายแพทยแมคเคน ศาสนาจารยแฮรรส ซงมชชนนารอเมรกนแตละคนนนตางสามารถใช “ภาษาสยาม” ไดเปนอยางด และไดเทาความถงมชชนนารไดรบพระมหากรณาธคณมากมายจากสถาบนพระมหากษตรยของสยามในการท างานของตน ซงไดทรงเลาไวในพระราชนพนธลลตพายพวา

88 อางใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หน า 4. 89 PUA RG001/78, APM Box 2, Folder 10, Paul M. Hinkhouse, 3; และ Laos News 3, 1(January 1906) : 26. อางใน วชระ สนธประมา, “มชชนนารกบการศกษาในลานนา สมยรชการท 5 พ.ศ. 2411-2453”, เอกสารประกอบการสมมนาวชาการเรอง “ทองถนลานนาในยคพระพทธเจาหลวง” จดโดย หอจดหมายเหตแหงชาต เฉลมพระเกยรตฯ เชยงใหม และส านกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม, ณ หองแกรนดบอลรม โรงแรมเชยงใหมฮลล จงหวดเชยงใหม, 10 กมภาพนธ 2554, หนา 9.

210

...ทสองวาระเชา หนอพทธเจาทรงรถ แสนงามงดมาเรยบ สองคเหยยบดนสนน รถหลายคนขบตาม ขามฟากทางสะพานดล ถงต าบลจะสราง โรงเรยนกวางควรด อนเหลาครผ เพยร สอนคฤสเตยนลทธ อะเมรกะชาตฉลาดจดท าขนไว ปางรถไผทขบถง จงอาจารย แฮรรส เชญพระอศรธ ารง ทรงด าเนรสบลลงก ฟงครแมคกลเวรกลาววาทอานออน วอนพระผ เปนใหญ ในสกลเปนทนบ ค ารพแหงพวกเขา ให ธ เอาธระ ปกปองราชา และโอรสาธราช ใหสองนาถภญโญยศ พจนจบลงอาเมน หมอแมคเคนจงอาน สารเปนภาษาสยาม มเนอความยดยาว กลาววาชาวอะเมรกะ ไดรบพระกรณา แหงราชาจอมไทย ไดอย เยนเปนสข นฤทกขภยพาล อาจกอปรการบมขด สอนลทธเยซ ปวงรสกพระคณ พระการญภาพยง มงเมองนเจรญวย

อาศยพระปรชา ญาณแหงราชานาถ ราษฎรไทยเหลอเกษม ชาตอนเปรมทวกน ครงผองจบอาจารย แฮรรสอานสารเปรอง อธบายเรองปรารถ จบแลวเชญยพราช ใหยรยาตรทรงวาง ศลากลางสนามใหญ ใหเปนฤกษเหลอด ครนภมตรสตอบ ขอบใจเสรจเสดจลง ทรงจบเกรยงถอปน แลวศลาศนยทรงวาง กลางทตามก าหนด ประทบรถบมชา สารถขบสมา กลบเขาคนทประทบนาฯ...90

ในสารกราบบงคมทลทเปนภาษาองกฤษของศาสนาจารยแฮรรสทไดอานตอหนาพระพกตรในวนท 2 มกราคม พ.ศ. 2448 มขอความบางตอนได “เนนย า” ถงหนาทของงานการศกษาของมชชนวาจะไมปลกฝงอดมการณทางการเมองอนเปนภยตอระบอบสมบรณาญาสทธราชยของสยามอยางแนนอน แตจะท าใหทกคนยอมรบสถานภาพของตนและมงมนท าในสงทเปนประโยชนตอประเทศชาตของตนดวย โดยขอความดงกลาวมใจความดงน

...แมการจดการศกษาโดยมเปาหมายอยการพฒนาอปนสยแลว กยงคงตองจดใหมความรทวไปอยางกวาง ๆ การอาน การเขยน และการคดค านวนยงเปนเรองจ าเปน เพราะเปนความรพนฐานส าคญทจะน าไปสความรอนอกมากมาย ซงความรเพยงเทานเปรยบไดแคซมทพกหนาประตสหองโถงของความร การเรยนวชาภาษาองกฤษไมไดมจดประสงคเพยงเพอน าไปใชประโยชนในการประกอบอาชพทางการคาขายเชนทกวนนเทานน แตยงไปกวานภาษาองกฤษจะชวยใหนกเรยนมวสยทศนกวางไกล รทนตอความเปนไปในโลก วชาประวตศาสตรยงจ าเปนทสด

90 พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว, ลลตพายพ (พมพซ าเปนอนสรณในงานฌาปนกจศพ นางอรย เผอนปฐม (ณ เชยงใหม) ณ เมรวดไตรมตรวทยาราม วนท 30 มนาคม พ.ศ. 2511), พมพครงท 3, หนา 94-95. เนนโดยผเขยน

211

เพราะจะท าใหเกดความกระตอรอรนมความมมานะทจะท ากจการงานทเหมาะสมกบตนเองอนจะอ านวยประโยชนแกประเทศชาตตามสมควร การศกษาทสมบรณแบบจะตองเปนการศกษาในสงทจะสามารถน าไปใชไดจรงในชวตจรง ทกคนไมมความจ าเปนทจะตองมปกไวใชบนใหสงขนไปจนใกลดวงอาทตยเหมอนอคารส แตควรใชขาทงสองขางยนหยดบรการ

รบใชผคนบนทองถนนจะดกวา ทงนการไดรบการศกษาจะท าใหคนแตละคนไดทราบวาตนเองนนเหมาะสมทจะยนอย ณ ทใดในสงคม...91

การทศาสนาจารยแฮรรสไดเอยถง อคารส (Íkaros) ซงเปนตวละครในเทพปกรณมกรกขนมาในค ากราบบงค าทลซงเปนภาษาองกฤษนน ถอไดวาเปนการสอ “ขอความ” ทางออมถงสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธสยามมกฏราชกมาร วาจะสนบสนนชวยเหลองานของรฐบาลสยามตอไปอยางด โดยการใชเรองราวในเทพปกรณมชดนในการสอความหมาย ซงเรองราวมอยวา กษตรยไมนอสแหงครต (King Minos of Crete) โปรดให เดดาลส (Daedalus) สรางเขาวงกตเพอปดผนกกกขงสตวราย ไมโนทอร (Minotaur) ตอมา เพราะเรองราวบางประการเดดาลสท าใหกษตรยไมนอสทรงพโรธ จงไดทรงกกขงเดดาลสพรอมทงบตรชายคอ อคารส (Íkaros) ไวบนเกาะครต เดดาลสจงคดจะบนหนโดยการใชขนปกนกออกมาเยบเชอมกนดวยขผง และเมอตดทแขนของตนกพบวาสามารถท าใหบนได แตขอเสยของปกนนกคอหากโดนความรอนกจะละลาย อคารสจงขอใหบดาสรางปกแบบนใหแกตน แมเดดาลสผเปนบดาจะเตอนวาอยาเขาใกลดวงอาทตย แตเขาดใจจนลมตว จงใชปกขผงบนขนสทองฟาไปสงขนเรอย ๆ จนท าใหอพอลโล (Apollo) สรยเทพทรงพโรธเมออคารสบนเขาใกลดวงอาทตย โดยถอวามนษยธรรมดาอยางอคารสก าลงทาทายตอเทพเจา จงทรงใชความรอนของดวงอาทตยหลอมละลายปกขผ งของอคารสเสย จากนนอคารสจงตกลงมาสกนทะเล ในประเดนดงกลาว ธเนศวร เจรญเมอง ซงเปนศษยเกาของโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลยเคยวเคราะหค ากราบบงคมทลของศาสนาจารยแฮรรสในการอางถงอคารสนนหมายความถง มชชนนารจะท าการสอนใหคนใน “ชาตไทย” มความรแตพอควรทจะท าหนาทเปนสวนหนง

91 วลเลยม แฮรส, “ค ากราบบงคมทลตอ สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธสยามมกฏราชกมารวนท 2 มกราคม พ.ศ. 2448”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หน า 8-9. เนนโดยผเขยน

212

ของสงคมภายใตพระราชอ านาจ และไมจ าเปนตองยกฐานะของตนเองใหสงโดยไมจ าเปน92 และหากพจารณาเชงสญญะถงความสมพนธของตวละครในเทพปกรณมชดนลกไปกวาการตความเฉพาะตวอคารสดงทกลาวมา ค ากราบบงคมทลทอางถงอคารสถอเปนมายาคตของมาตรฐานการศกษาตอการสราง “ชาตไทย” โดยจะเหนวา โครงสรางของความสมพนธเชงอ านาจของเหตการณในตอนนนมความคลายคลงกบเรองราวในเทพปกรณมกรกชดนคอ มผมอ านาจสงสดคอ กษตรยไมนอส มคปรปกษทางอ านาจคอ สตวรายไมโนทอร และผชวยของอ านาจสงสดคอ เดดาลส กลาวคอ เดดาลสชวยเหลอกษตรยไมนอสในการผนกกกขงสตวรายไมโนทอร โดยทงหมดคอเรองราวทเกดขนกอนท อคารสจะบนเขาใกลดวงอาทตย ซงเปนเรองทศาสนาจารยแฮรรสอางถงในค ากราบบงคมทล เรองราวนสามารถแทนทไดดวยเหตการณทมโครงสรางเดยวกนคอ มชชนนารชวยเหลอรฐบาลสยามในการลดรอนอ านาจของเจานายทองถน ตวละครเดดาลสถกแทนทดวยมชชนนาร กษตรยไมนอสถกแทนทดวยรฐบาลสยาม และสตวรายไมโนทอรถกแทนทดวยเจานายเชยงใหม ขณะเดยวกน เมอเรองราวในเทพปกรณมถกเลามาถงตอนทเดดาลสสรางปกขผงใหอคารส และไดบนเขาใกลดวงอาทตยจนปกละลาย กสามารถแทนทตวละครในเทพปกรณมกบเหตการณจรงซงมโครงสรางทางอ านาจเดยวกนกคอ เดดาลสยงคงถกแทนทดวยมชชนนาร อ านาจสงสดคอ อพอลโลถกแทนทดวยระบอบสมบรณาญาสทธราชย และอคารสถกแทนทดวยนกเรยนในโรงเรยนของมชชน เมอประกอบตวละครทถกแทนทแลวเขาดวยกนจะมความหมายวา มชชนนารเนนการใหการศกษาตามอตภาพ ซงสอดคลองกบนโยบายจดการศกษาของรฐบาล (เหมอนกบทเดดาลสตองถกกกขงอยกบอคารสบนเกาะครตตามรบสงของกษตรยไมนอส) มชชนนารสญญาวาจะไมท าใหพลเมองมการศกษาสงเกนไป เพราะจะน าไปสการเลอนชน (ดงเชนทเดดาลสสรางปกใหกบอคารส) เพราะการเลอนชนของสามญชนในระดบทสงเกนไปนนจะเปนทมาของหายนะ (ดงจดจบของอคารสทบนเขาใกลดวงอาทตยจนปกละลาย) และอาจเปนทระคายเคองเบองพระยคลบาทของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว (ดงเชนทอคารสท าใหอพอลโลทรงพโรธ) แตมชชนนารจะฟมฟกนกเรยนในโรงเรยนของมชชนใหเปน “พลเมองด” ของ “ชาตไทย” อนมศนยกลางคอพระบาทสมเดจพระเจาอยหว กลาวโดยสรปคอ ค ากราบบงคมทลของศาสนาจารยแฮรรส เปนการแสดงวา มชชนนารจะไมท าใหคนระดบสามญเลอนชนจนสงเกนไปซงจะเปนอนตรายตอระบอบสมบรณาญาสทธราชยทอ านาจสงสดตองอยในกลมพระบรมวงศานวงศหรอชนชนน าเทานน

92 ธเนศวร เจรญเมอง, “อภปรายการวเคราะค ากราบบงคมทลของศาสนาจารยวลเลยม แฮรส”, ใน การประชมเสวนา ฉลอง 120 ป P.R.C. ครงท 1 วนท 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2547 ณ โรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย. อางใน ประสทธ พงศ อดม, “มชชนนารอเมรกนกบการสร างชมชนชาวครสต ในล านนาช วงสมย ของการปรบเปลยนทางสงคม พ.ศ. 2410-2476”, หนา 173.

213

ในทนเขาใจวาการอางถงเรองราวของอคารสของมชชนนารน เปนการสรรเสรญระบอบสมบรณาญาสทธราชยดวยวามอ านาจดจอพอลโลในเทพปกรณมกรก ซงนบวาเปนการสอความหมายตอรฐบาลสยามทางออมทลกซงเปนอยางมากของมชชนนารทจะใหการสนบสนนนโยบายของรฐบาลสยามในการสราง “ชาตไทย” สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธสยามมกฎราชกมาร กทรงพอพระราชหฤทยอยมากกบค ากราบบงคมทลของศาสนาจารยแฮรรสในครงน ดงปรากฏในพระราชด ารสตอบของพระองคอนมใจความวา

...ขาพเจาไดฟงถอยค าอนไพเราะ ซงหวหนาพวกทานกลาวมาแลว เปนทพอใจเปนอนมาก ถอยค าททานไดกลาวมาแลวนนเปนพยานใหแลเหนไดชดวา ทานทงหลายตงใจหมายดตอกรงสยามทวไป เมอขาพเจาไปเทยวอยในประเทศอะเมรกา ชาวอะเมรกากไดจดการรบรองขาพเจาเปนอยางดทสด มพวกบรษท ครสอนศาสนา ไดจดการเลยงใหญใหขาพเจานน เปนตน ขาพเจาไดสงเกตเหนไดชดวา ในเวลานนชาวอะเมรกาไดกระท าการรบรองขาพเจาโดยอาการเตมใจจรง ๆ หาใชสกแตวาท าฉนนไม ซงท าใหขาพเจาแลเหนไดชดวา ชาวอะเมรกามไมตรจตรตอประเทศสยามจรง ขาพเจารสกอมใจเปนอนมาก แลคงจะยงไมลมเวลาทขาพเจาอย ในประเทศอะเมรกานนอกนาน เมอการเปนเชนนแลว จ าขาพเจาจะตองตงใจตอบแทนจนสดก าลงของขาพเจาทจะท าไปได สมเดจพระบรมอยกาธราชและสมเดจพระบรมชนกนารถของขาพเจา ไดทรงพระกรณาเกอหนนแกครศาสนาคฤสเตยนเทาใด ขาพเจาหวงใจวาขาพเจาเองจะไดมโอกาสเกอกลทานคลาย ๆ กน ในสมยอนควรอยางมากทสดทขาพเจาจะกระท าได...93

การสราง “ชาตไทย” ตามนยามของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลา เจาอยหวน น สถาบนการศกษานบวาเปนเครองมอทส าคญมากตามทไดกลาวมาแลว การสอนภาษาไทยกลางเพอสรางความรสกนกคดใหมแกชาวบานในสวนภมภาค และการวางรากฐานความทรงจ ารวม (collective memory) ชดใหมใหเปนไปตามแนวทาง “ประวตศาสตรแหงชาต” เพอสรางความทรงจ าแหงชาต (national memory) ตลอดจนการสรางคานยมตาง ๆ ตามแบบสงคมสมยใหม ลวนเปน

93 พระราชด ารสตอบของสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธสยามมกฎราชกมาร วนท 2 มกราคม ปลายป พ.ศ. 2448 (พมพซ าใน หนงสอระลกวนพระราชทานนามโรงเรยน วนพธท 2 มกราคม พ.ศ. 2551 ณ โบสถ และ บรเวณขวงอนสาวรยหนหวมม ปรนสรอยแยลสวทยาลย). เนนโดยผเขยน

214

“ระบอบของความจรง” (regime of truth) ของ “สงคมในอดมคต” ในพระราชด ารพระองคทตองอาศยสถาบนการศกษาเปนตวขบเคลอนในกระบวนการประกอบสราง “พลเมองด” ทพรอมตอการใหรฐบาลควบคมพฤตกรรมตาง ๆ ในชวตประจ าวนตลอดจนความรสกนกคดได ทงนเนองมาจากธรรมชาตของมนษยทกคนนน ระบบความทรงจ าลวนมาจากการสรางขน ไมมผใดสามารถสรางความทรงจ าเองได ความจ าทรงของทงสวนรวมและปจเจกลวนถกสรางขนจากกระบวนการผลตซ าตาง ๆ ในชวตประจ าวน อาท การเรยนวชาประวตศาสตรภายในโรงเรยน การมนามสกล ผงครอบครว เอกสารแสดงตวตนตาง ๆ หรอแมแตรปถาย94 สงเหลานเปนสงประกอบสรางของความเปนสงคมสมยใหมทไดกอตวขนผานระบบการศกษา ดงนนท าใหเขาใจไดวาในพระราชหฤทยของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว มชชนนารยงคงเปน “มตร” (friends) ดงเดมเหมอนกบททรงเคยตรส ณ มหานครนวยอรค สหรฐอเมรกา เมอครงยงเปนสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธสยามมกฏราชกมารวา “... พวกเขาเปนมตรของเราเสมอ...”95 เนองจากมชชนนารอเมรกนแสดงความจงรกภกดกบสยามมาโดยตลอด ซงพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวกคงจะทรงระลกไดเปนอยางดวาโรงเรยนของมชชนไดท าการผลตซ าวาทกรรมของความเปน “ชาตไทย” ของพระองคมาโดยตลอด จดยนวาจะจงรกภกดตอพระมหากษตรย และชวยสราง “พลเมองด” ผานการใหการศกษาภายในโรงเรยน เพอจะบรรลเป าหมายอนส าคญยงของการสราง “ชาตไทย” ซงกคอ “...รฐบาลต องการคนใชทเปนทควรไว วางใจได ...รฐบาลต องการให มหาชนไว วางใจในกจการทรฐบาลจะกระท า

...”96 ซงมชชนนารกแสดงใหพระองคทรงเหนวามชชนนารยงสามารถท าหนาทนนอยางแขงขนและมประสทธภาพ ไมไดท าใหพระองคทรงผดหวง

94 เบน แอนเดอร สน, ชมชนจนตกรรม, หน า 376-377. 95 PUA RG001/78, APM Box 2, Folder 10, Paul M. Hinkhouse, 3 ; และ Laos News 3, 1 (January 1906) : 26. อางใน วชระ สนธประมา, “ภาษาทใช ในการสอนและการสอนภาษาในโรงเรยนของมชชนนาร ทางภาคเหนอนบตงแต เรมต นจนถงช วงสงครามโลกครงทสอง”, ใน ศาสนาครสต -มชชนนาร-สงคมไทย รวมบทความชดท 1, หนา 9. 96 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกล าเจ าอย หว, “พระบรมราโชวาท (เรองประโยชน แห งการอย ในธรรม) พระราชทานแก สมาชก เสอป า ณ พระทนงสามคคมขมาตย พระราชวงสนามจนทร ” วนท 24 มนาคม พ.ศ. 2457 ใน พระบรมราโชวาท เสอป า พระบาทสมเดจพระรามาธบดศรสนทรมหาวชราวธ พระมงกฎเกล าเจ าอย หว (ทรงพระราชศรทธาพมพ ขนอทศ ส วนพระราชกศลแด นายหมวดเอกพระเจ าพยาเธอ กรมหลวงปราจณกตบด, 2462), หน า 45-46.

215

ตวอยางหนงของการปลกฝงการรบรเรอง “ชาตไทย” ทมพระมหากษตรยเปนศนยกลางโดยมชชนนารไดแกเหตการณเมอวนท 23-25 กมภาพนธ พ.ศ. 2450 มชชนนารในมชชนลาวไดจด การประชมแบบอยกระโจม มผเขารวมประมาณ 1,000 คน นายแพทยแมคเคน บรรยายวา การตระเตรยมงานโดยเฉพาะเรองอาหารนนตองเตรยมววไวถง 6 ตว และไดมการรวบรวมเครองครวตาง ๆ จากทตาง ๆ การจดเตรยมทพกนนไดมชาวพทธ 5 ครอบครว เสนอตวใหใชบานของตนเปนทพกของผมารวมประชมดวย บรรยากาศระหวางทมการจดงานนน ตอนค ามการฉายสไลดภาพประกอบค าบรรยายเรองชวตของพระเยซและเรองราวในพระคมภร ตอนหนงเมอมพระบรมฉายาลกษณของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวและสมเดจพระบรมราชนนาถปรากฏขน เหลานกเรยนของโรงเรยนชายกลกขนยนรองเพลงชาตของสยาม97 นอกจากการใหนกเรยนซงจะกลายเปน “พลเมองด” แสดงความจงรกภกดตอสยาม การทมชชนนารจะยงคงสนบสนนการใชภาษาไทยกลางอยางออกหนา และมการน าแสดงวฒนธรรมแบบกรงเทพฯ ภายในโรงเรยนตอไป แนวโนมทโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลยซงเปนโรงเรยนของมชชน (ลาว) จะถอดภาษาลานนาออกจากหลกสตรการเรยนการสอน จงถกมชชนนารในมชชนลาวคนอนคานวา โรงเรยนควรรกษา “เอกลกษณของมชชนลาว”98 ไว นนคอ การเกบภาษาลานนาไวในหลกสตร จนกระทง พ.ศ. 2455 โรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลยกไดแสดงความภกดตอสยามโดยใหถอดภาษาลานนาออกจากหลกสตรการเรยนการสอน

...ฉนมองเหนชดวาจ าเปนตองใชหลกสตรของกระทรวงศกษาธการและเลกสอนหลกสอนภาษาไทยเหนอเสยเลย ... แมวาจะมการคดคานจากบางคนในคณะมชชนของเรา ในป 2458 เมอเลขาธการของกรรมการประกาศศาสนานอกประเทศมาเยยมเยยน บคคลคนหนงในคณะของเราไดน าเรองนตอเสนอตอคณะเลขาธการ นายโรเบอรท อ สะเปยร (เลขาธการผหนง) ผ รและเขาใจเรองนด ไดตอบโตทานผนนวาดงน ‘คณอยากจะใหเราอย หวแถวหรอรงทายแถว’ นนคอการระงบค าเสนอของฝายคานทนท แทจรงแลวกเปนความประสงคของรฐบาลไทย

97 James W. McKean, “The Me Dawk Deng Convention”, Laos News 4 (April, 1907) : 45-48. ประสทธ พงศอดม เสนอวา เนองจากใน พ.ศ. 2450 สยามยงไมมเพลงชาตไทย ดงนนทหมอแมคเคนใชค าวา Siamese National Anthem นาจะหมายถงเพลงสรรเสรญพระบารม ซงเปนเพลงทใชในการถวายตอพระบรม ฉายาลกษณ (ด ประสทธ พงศอดม, “ปอเกา แมเดม”: ประวตศาสตรชมชนครสเตยน ดอยสะเกด (กรงเทพฯ : ชวนพมพ, 2536), หนา 102.) 98 “...the Laos should, of course, be the language of the schools.” (ด Daniel McGilvary, A Half Century Among the Siamese and the Lao : An Autobiography, p. 223.)

216

อยแลวทจะแพรภาษาไทย (กลาง) ไปทวประเทศ และไดท าอยแลวตามโรงเรยนรฐบาลทวประเทศ

และหากเราไมท ากเทากบเราเปนฝายพยายามตอตาน...99

ทไดอางมาขางตนนนคอชวงเวลาหลงจากทพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวทรงขนครองราชยไดเพยง 2 ป ในขณะทใน พ.ศ. 2457 โรงเรยนพระราชชายากเรมใหมหลกสตรเทยบเทารฐบาลโดยเรมจากระดบชนประถม 1-4 เสยกอน จากนนคอย ๆ เพมขนตามล าดบจนถงชนมธยมศกษาทป 6 ในปเดยวกนกบการประกาศใชพระราชบญญตประถมศกษา พ.ศ. 2464100 นโยบายตาง ๆ ของกลมมชชนนารดานการศกษาทกลาวมาทงหมดนน ถอไดวาเปนการประกาศจดยนและ “เลอกขาง” อยางชดเจนของมชชนนาร สงผลใหใหมชชนนารไดรบพระมหากรณาธคณจากพระมหากษตรยแหงสยามและไดรบการรบรองใหม “อ านาจ” ในฐานะ “มตร” ของพระองค ซงคนทกชนชนในสงคมลานนาจะตองเกรงใจและใหความรวมมอ กระทงในครงทศาสนาจารยแฮรรส ถกเลอกใหเปนตวแทนของสหรฐอเมรกาเขารวมในพระราชพธพระบรมศพของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เมอ พ.ศ. 2454 กยงเปนการเนนย าถงสถานภาพทางอ านาจและสายสมพนธทแนบแนนกบสถาบนพระมหากษตรยอนเกดจากการท างานดานการศกษาทสนบสนนสยาม

...โรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย กเหมอนกบครสตจกรทหนง คณะพระครสตธรรม และสถาบนครสเตยนอกหลายแหง ทไดรบพระราชทานนาฬกาตงพนทรงสงเปนของทระลกเนอง

ในพระราชพธพระบรมศพของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หว ในเดอนมนาคม ค.ศ. 1911 ในตนเดอนนน มพระราชสาสนจากกรงเทพฯ ใหโรงเรยนสงตวแทนลงไปรบพระราชทานของทระลกเนองในพระราชพธพระบรมศพ ซง ดร. แฮรรสถกเลอกใหเปนตวแทน ขณะนนเขาเพงจะปนจกรยานเพอไปประชมทล าพน ดงนนเขาจงไมไดกลบบานแตไดหยบยมเสอผาของเพอนทนน ตอนสามทมของวนนน เขาควบมาอยางรวดเรวเพอไปยงสดทางรถไฟทสรางใหม จากนนเดนทางดวยรถไฟตอไปยงกรงเทพฯ ใชเวลาไปทงหมดหาวนกบสามชวโมง ซงโดยปกตตองใชเวลาประมาณสบหาวน และเมอถงกรงเทพฯ เขาเปนหนงในชาวอเมรกนสามคนทถกเลอกใหเปนตวแทนของประเทศสหรฐอเมรกาในระหวางพระราชพธพระบรมศพ...101

99 วลเลยม แฮรส, “ค ากราบบงคมทลตอ สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฏราชกมารวนท 2 มกราคม พ.ศ. 2448”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หน า 254. เนนโดยผเขยน 100 สมาคมนกเรยนเกาดาราวทยาลย, 130 ป เลาขานต านานดารา, หนา 21. 101 Kenneth Elmer Wells, History of Protestant Work in Thailand 1828-1958 (Bangkok : Church of Christ in Thailand, 1958), p. 78. เนนโดยผเขยน

217

5.6 มชชนนารอเมรกนกบงานดานการแพทยระหวาง พ.ศ. 2442-2463 การรวมศนยอ านาจการปกครองมาไวทกรงเทพฯ ในสมยรชกาลท 5 เมอ พ.ศ. 2435 นน แมวาจะมการตงกรมพยาบาลขนในกรงเทพฯ แตงานราชการตาง ๆ ในสวนภมภาคลวนเปนกจการของกระทรวงมหาดไทย ดงทพระเจาบรมวงศเธอ สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพทรงกลาวไววา “...ทรงพระกรณาโปรดใหฉนเปนเสนาบดกระทรวงมหาดไทยแลว ตอมาโปรดใหโอนราชการพลเรอนตามหวเมอง ... มารวมขนกระทรวงมหาดไทยแตกระทรวงเดยว ... อนนเปนเหตหนาทจดการบ ารงอนามยตามหวเมองมาตกอยในกระทรวงมหาดไทย. ..”102 ซงงานดานการแพทยของมชชนนารอเมรกนทเชยงใหมเปนทพอพระทยของพระองคอยางมากดวย ดงจะเหนจากขอความชนชมงานของมชชนนารทเชยงใหมตอแฮมลตน คง (Hamilton King) อครราชทตสหรฐอเมรกาประจ าสยาม เมอ พ.ศ. 2442 อนมใจความวา

...ขาพเจาอยากจะบอกทานวา เรานบถอผสอนศาสนาชาวอเมรกนทงหลายทอยในบานเมองของเราเปนอยางยง และเลงเหนคณคาอนสงสงของงานทพวกเขาก าลงปฏบตเพอพลเมองของเรา ขาพเจาตองการใหทกคนเขาใจในเรองน และหากทานอยในฐานะทจะสามารถแจงใหเพอนรวมชาตของทานไดทราบเรองนแลวละก ขาพเจากหวงวา ทานจะชวยแจงเรองดงกลาวเพอขาพเจาดวย โดยเฉพาะเหตการณเมอครงทขาพเจาไปเยอนเชยงใหมและลาวไดอย ในความทรงจ าของขาพเจาในขณะน งานของผคนของทานวเศษสด ขาพเจาไมสามารถจะสรรหาค ายกยองใด ๆ ไปมากกวาน โดยเฉพาะกบบรรดานายแพทยมชชนนารทนน...103

งานดานการแพทยของมชชนนารในเชยงใหมรวมไปถงลานนาถอวามบทบาทส าคญมากอยกอน พ.ศ. 2442 แลว กอนท สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพจะตรสตอคงดวยในขอความขางตนอกดวย ขณะทแนวความคดเกยวกบการตงกองโอสถศาลาของรฐบาลสยามเพอแจกจายไปตามหวเมองเพงจะเรมตนขนเมอ พ.ศ. 2455 จะเหนวางานดานการแพทยของรฐบาลสยามด าเนนการลาชากวามชชนนารในเชยงใหมอยหลายป เพราะส าหรบหวเมองแลว “...เหนวาจะจดตามอยางในกรงเทพฯ ไมไดเพราะหวเมองไมมทนและไมมคนจะใชมากเหมอนอยางในกรงเทพฯ...”104 ขณะทในเชยงใหมงานดานดงกลาวด าเนนการโดยมชชนนาร ความพยายามตาง ๆ ของกองโอสถศาลาของรฐบาลสยาม

102 สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, นทานโบราณคด, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ : ดอกหญา, 2543), หนา 219. 103 Lillian Johnson Curtis. The Laos of Northern Siam, p. 336 104 สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, นทานโบราณคด, พมพครงท 2, หนา 220.

218

ทจะเปลยนแปลง “มายาคต” เรองยาฝรงทชาวสยามโดยมากในสมยนนรงเกยจยาฝรง “...ในสมยนนผ ทเชอถอยาฝรงยงมนอย แมทในกรงเทพฯ คนกยงรงเกยจยาฝรงอย แทบทวไป...”105 จงตองเรยกยาฝรงทท าขนใหมเปนยาไทยแทนชอวา “ยาโอสถศาลา” ดงทวา “...‘ยาควนนดกวายาไทย แตคนไขไมยอมกน จะใหท าอยางไร กไดแตตองปลอมใหกนเปนยาไทย สดแตใหหายเปนประมาณ’...”106 กคาดวา “มายาคต” เรองยาฝรงไมนาจะพบเหนในเชยงใหมในชวงเวลาเดยวกน ซง “ยา อ.ม.”107 ของนายแพทยแมคเคนไดรบความเชอถอมากอนแลวตงแตกลางทศวรรษ 2440 เปนตนมา ในบนทกของมชชนนารไดบนทกเกยวกบความเชอถอของชาวบานในเมองเชยงใหมตอยาฝรงและโรงจายยา (โอสถศาลา) ของนายแพทยแมคเคน เอาไววา “...เดยวนคนจนไดกกตนยาควนนและยาทไดมาตรฐานไวเตมราน ซงพรอมทจะจ าหนายไดทนท แตความตองการยาทโรงจายยากมมากถงทสดอย ด ชวงเวลาตลอดทงวน นอกจากคนลาวแลว ตงแตหนาประตเราพบคนยโรป คนสยาม คนจน คนพมา ชาวเขาเผาตาง ๆ คนขม ฯลฯ เบยดเสยดกนเขามายงกระไดททอดสโรงจายยา.. .”108 นอกจากน ใน พ.ศ. 2457 นายแพทยแมคเคนยงผลตวคซนปองกนโรคฝดาษขนเปนผลส าเรจอกดวย และภายในระยะเวลาสบปวคซนชนดนกมมากพอส าหรบแจกจายแกรฐบาลสยามและโรงพยาบาลของมชชนทมอยหลายแหง109 จากประเดนขางตนทกลาวมานนจะเหนไดวา มชชนนารซงท างานดานการแพทยทเชยงใหมมาตงแต พ.ศ. 2410 คอนขางประสบผลส าเรจในการปลกฝงความเชอในการรกษาโรคและการดแลสขภาพแบบสมยใหมใหแกผคนในเชยงใหมอยางหลากหลายชนชนและชาตพนธ ซงนอกจากโรงจายยาของมชชนนารทไดกลาวถงไปแลว ในชวงเวลากอนทจะมการสรางโรงพยาบาลสมยใหมนน จากขอความในหนงสอความทรงจ าของนายแพทยคอรทพบวาสภาพของโรงพยาบาลยงไมมมาตรฐานนก อกทงมความวนวายจากญาตผปวยทยงมความเขาใจผด ๆ ตอการรกษาพยาบาล และสนขจ านวนมากในบรเวณโรงพยาบาล และยงขาดบคลากรในดานตาง ๆ อยมาก

105 เรองเดยวกน, หนา 224. 106 เรองเดยวกน, หนา 225. 107 หมายถง ยาควนนทปรงขนโดยนายแพทยแมคเคน โดยใชชอผลตภณฑวา “อเมรกนมชชนนาร” หรออกษรยอวา “อ.ม.” 108 Lillian Johnson Curtis, The Laos of Northern Siam, p. 299. 109 Siam in 1930 General and Medical Features : Executive Commitee of the Eight Congress of the Far Eastern Association of Tropical Medicine, Reprint (Bangkok : White Lotus, 2000), p. 328. และ Kenneth Elmer Wells, History of Protestant Work in Thailand 1828-1958, p. 79.

219

...อาคารหลกคอนขางคบแคบ โครงสรางของอาคารสรางจากไมสกหยาบ ๆ ดไมนาเชอถอ มระเบยงยาวทอดยาวตลอดดานหนาอาคาร หองคนไขเปดโลง หองจายยา หองผาตด หองตรวจ และหองทดลอง อยในอาคารนหลงเดยว มสวนทใชสวดนมสการยนออกมาจากสวนกลางของอาคาร สวนหลงอาคารมหองอย 8 หองซงเรยกกนวา ‘วอรดเจา’110 เพราะเจานายเชยงใหมบรจาคเงนสรางสวนน ขางหลงยงใชเปนโรงครวอกดวย ... ทนไมมพยาบาล ไมมนกโภชนาการ คนไขจะมญาตคอยดแล ซงญาตจะใชโรงครวของโรงพยาบาลในการปรงอาหารใหแกคนไข คนหนงมการส ารวจพบวามคนไข 79 คน ญาต 275 คน และสนข 400 ตว จ านวนของญาตทมากนท าใหการดแลคนไขเปนไปอยางยากล าบาก มคนไขคนหนงดพะอดพะอมกบการกนยา กมญาตกนแทนดวยความสงสาร ... และจากการทสงคมไทยไมใหหญงสาวท างานนอกบานแกบคคลแปลกหนา เดกหนมกลมหนงจงไดรบการฝกใหเปน ‘ผชวย’ ของแพทย เดกเหลานมความรระดบประถมและสามารถจะวางยาสลบคนไข วดอณหภม เขยนรายงาน จายและฉดยาได ... ในหองผาตดนนมการดแลการฆาเชอในระดบทพอใชได แตปญหากมาจากญาตคนไขอกนนแหละ ทมกจะเปดดแผลผาตด การปองกนแผลตดเ ชอเลยเปนเรองสาหสยงของโรงพยาบาล...111

เนองจากโรงพยาบาลทคบแคบในสมยนน ซ ายงเตมไปดวยญาตผปวยทคอนขางสบสนวนวาย ส าหรบชาวตะวนตกทปวยนน บานของตนเองจงถกใชเปนทพกฟน โดยทเพอนทเปนมชชนนารหรอเปนคนของบรษทท าไมทเปนผชายกจะผลดกนไปเฝาไข ซง “พยาบาลอาสาสมคร” เหลานบางคนกไมไดมประสทธภาพมากนก ดงทศาสนาจารยแฮรรสเลาวา “...เพอนชาวองกฤษของเราซงเราชอบเขามาก ลมปวยดวยโรคแอนแทรกซ ซงเปนโรครายแรงมาก สาเหตมาจากการจบถองาชางทตายดวยโรคน คนหนงชาวองกฤษ 2 คนทมารบเวรตอจากฉนนนท าอะไรไมเปนเลย ฉนจงขนอาสาอยเวรตอไปอก พยาบาลอาสาสมครอยางวาน บางคนกมสมรรถภาพมาก...”112 โดยทบานของศาสนาจารยแฮรรสกถกปรบใชใหเปนทพกฟนคนไขเชนกน เนองจากทนจะม คอรเนเลย แฮรรส (Cornelia Harris) ผเปนบตรสาวของศาสนาจารยแมคกลวาร และภรรยาของศาสนาจารยแฮรรสคอยดแลผปวยไดอยางใกลชด และนายแพทยแมคเคนกจะแวะเวยนมาดอาการผปวยเสมอ

110 มาจาก “Princes’ ward” 111 Samuel Agnew Schreiner Jr., My Uncle Charlie Angel Doctor of Siam (Bangkok : National YMCA, 1985), p. 18. 112 วลเลยม แฮรส, “ค ากราบบงคมทลตอ สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฏราชกมารวนท 2 มกราคม พ.ศ. 2448”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หนา 281.

220

ศาสนาจารยแฮรรสเปนมชชนนารผหนงทมความสมพนธกบกลมชาวองกฤษดมาก ท าใหมกจะเปนคนกลางทคอยดแลอาการเจบปวยของคนองกฤษอยเสมอ ดงเชน “...มชาวองกฤษ 2 คนทฉนไปพบเขาปวยหนกอย ทบงกะโลของเขา คนหนงคอ นายดลกลศ เปนไขจบสนลงไต [ปสสาวะเปนสด า] และนายเคอรเปล เปนไขรากสาดทงสองไมไดรบการรกษาพยาบาลดพอ ดงนนแนลลจงเอาเขามารกษาท ‘สถานพยาบาล’ ของเราจนเขาทงสองหายเปนปกต...”113 ในระหวาง พ.ศ. 2442-2463 นน แมวางานของมชชนนารอเมรกนดเหมอนจะเปนการแขงขนกบงานของรฐบาลสยามในเรองการจดจ าหนายยา แตในความเปนจรงประเดนนไมไดสรางขอหมางใจอนใดแกรฐบาลสยามเลยแมแตนอย ซงแพทยประจ ามณฑลพายพของสยามคอ นายแพทยอาเธอร เคอร (Dr. Arthur Kerr) แพทยชาวองกฤษกมความสมพนธทดกบมชชนนารอเมรกนเชนกนดงทศาสนาจารยแมคกลวารกลาววา “...งานของดร. เคอร ผ เปนแพทยของรฐบาลสยามในเชยงใหมนนเปนทซาบซงแกเรายง นอกจากนนแลวเขายงมใจอารตอโบสถอยางมาก ...”114 และกนาจะมาจากเหตทวางานดานการแพทย คอ ปจจยส าคญของการเปนรฐสมยใหมทชนชนน าสยามตงแตสมยรชกาลท 5 ใหความส าคญอยางมาก115 เพราะจะน าไปสการทพลเมองจะถกควบคมอยภายใตอ านาจของความรทางการแพทยสมยใหมทรฐบาลสามารถจดการไดสะดวก อกทงพลเมองทมสขภาพพลานามยทดกจะกลายเปนพลงในการผลตทมประสทธภาพใหแกรฐบาลในภายภาคหนา116 5.7 ความสมพนธระหวางมชชนนารอเมรกนกบคนกลมตาง ๆ ในสงคมเชยงใหม พ.ศ. 2442-2463 หากเปรยบกบการพฒนาอยางรวดเรวของงานดานการแพทยและการศกษาของมชชนนารอเมรกนในเชยงใหม อาจกลาวไดวาในครงแรกของชวงเวลาระหวาง พ.ศ. 2442-2463 นน เปนชวงเวลาทงานดานศาสนาของมชชนนารแทบจะไมมการพฒนาไปจาก “ยคของการขยายอาณาเขต” ระหวาง พ.ศ. 2427-2441 เลย (ดบทท 4) ไมมความเปลยนแปลงอยางมนยส าคญของงานในดานน มชชนนารไมสามารถผลตบคลากรในงานดานศาสนาทเปนชาวพนเมองเพมได แมวาจ านวนครสเตยนในลานนาจะเพมจ านวนขนถงรอยละ 70 คอจาก 2,257 คน ใน พ.ศ. 2442

113 เรองเดยวกน, หน า 282. 114 Daniel McGilvary, A Half Century Among the Siamese and the Lao : An Autobiography, p. 423. 115 ทวศกด เผอกสม, การแพทยสมยใหมในสงคมไทย : เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม (กรงเทพฯ : ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2545), หนา 106. 116 เรองเดยวกน, หนา 138.

221

เปน 3,821 คน ใน พ.ศ. 2452 กตาม117 เขาใจวาการทครสเตยนเพมจ านวนมากขนนน มสาเหตมาจากชาวบานทกลายเปนแรงงานเสรภายหลงการยกเลกระบบไพรเมอ พ.ศ. 2442 ไดเขามาเปนผใตอปถมภของมชชนนาร แตกไมไดหมายความวาชาวบานเหลานบางคนจะยดเอามชชนนารเปนผอปถมภอยางถาวร กลบเปนเพยงเพอแสวงหาโอกาสยกระดบสถานภาพทางสงคมและความเปนอยใหดขนเทานน ซงมชชนนารเองกยอมรบวาพวกครสเตยนใหมเหลานบางคนตองการ “ยกระดบในทางวตถ”118 จะเหนไดวาความสมพนธระหวางมชชนนารและชาวบานในชวงเวลาน ถาไมใชความสมพนธกบกลมมชชนนารทท างานดานการแพทยและการศกษาแลว จะมลกษณะเปนความสมพนธแบบ “ครสเตยนขาว” เทานน (ดบทท 4) เนองจากมชชนนารทท างานดานศาสนาไมมอทธพลและเครอขายทางสงคมในสงคมเชยงใหม หรอมความสามารถและก าลงเพยงพอทจะเปนผอปถมภทดไดเหมอนมชชนนารทท างานในดานการแพทยและการศกษา เพราะมชชนนารสองกลมหลงมรฐบาลสมบรณาญาสทธของสยามสนบสนนอย เหตการณส าคญทเปลยนความสมพนธเชงอ านาจภายในกลมมชชนนาร เขาใจวามาจากครงทศาสนาจารยแฮรรสน าภาษาไทยเขามาในการเรยนการสอนในโรงเรยน อกทงยงถอดภาษาลานนาออกจากโรงเรยนดวย ขณะนนมมชชนนารหลายคนทไมเหนดวย เพราะ “มชชนลาว” ยดภาษาลานนาเปนสอในการเขาหาชาวบาน การกระท าของศาสนาจารยแฮรรสแมจะอางวาเปนการปรบเปลยนนโยบายทางการศกษาใหเขากบบรบท แตในทางกลบกน กท าใหมชชนนารทท างานดานศาสนาซงเนนการใชภาษาลานนาถกลดความส าคญลง ขณะท “อ านาจ” ของมชชนนารทท างานดานการศกษากลบเพมสงขนอยางมาก และรฐบาลสยามกยงใหความส าคญกบมชชนนารกลมนมากขนไปกวาเดมอก ตอมาในสมยรชกาลท 6 ซงเปนครงหลงของชวงเวลา พ.ศ. 2442-2463 เปนยคสมยทกระแสสราง “ความเปนไทย” และการใชภาษาไทยเขมขนขนมาก แมวามหลกฐานทางประวตศาสตรมากพอ ทจะยนยนไดวามชชนนารอเมรกนในเชยงใหมไมใชกลมเปาหมายทกระแส “ชาตนยม” โจมต ดงทไดกลาวถงไปแลวในตอนตนของบท แตจากวาทกรรมชดดงกลาวกสงผลรายตอมชชนนารใน “มชชนลาว” ทท างานดานศาสนา เนองจากมชชนนารกลมนใชภาษาลานนาเปนสอกลางในการเผยแผศาสนาแกกลมเปาหมายใหญคอ คนกลมชาตพนธไท (Tai race) ทมตระกลภาษาเปนภาษาเดยวกนกบภาษาลานนา ซงในชวงทศวรรษ 2450 นน งานของ “มชชนลาว” ไดขยายไปถงรฐฉานในพมา เชยงรง และจนตอนใต ดงนนจากพระราชด ารสของรชกาลท 6 ทวา “...ถายงจดการ

117 Herbert R. Swanson, Khrischak Muang Nua : A Study in Northern Thai Church History (Bangkok : Chuan, 1984), p. 117. 118 ฟ ลป เจ.ฮวจ , ครสตศาสนาในล านนาการศกษาประวตครสตศาสนาในภาคเหนอ, หนา 39.

222

แปลงภาษาไมส าเรจอยตราบใด กแปลวาผ พดตางภาษากบผปกครองนนกยงไมเชองอยตราบนน...”119 ยงผลใหมชชนนารกลมนประสบปญหาในการท างานภายหลงการเกดกระแสใหใชภาษาไทย เขาใจวาหนงสอชอ The Tai Race : Elder Brother of the Chinese ทศาสนาจารยดอดด ใชเวลาเกบขอมลเกยวกบกลมชาตพนธไท และพยายามทจะเสนอวาคนกลมนเปน “พนอง” กนกบคนไทย เนองจากมวฒนธรรมและขนบธรรมเนยม ตลอดจนภาษาทใชกไมตางกนมากนก120 แมวาไมปรากฏสาเหตของแรงบนดาลใจในการศกษาทชดเจนนก แตกเชอวา “หมอดอด” ซงเปนมชชนนารทท างานดานศาสนาใน “มชชนลาว” ตองการทจะใชเนอหาในหนงสอเลมนสอความถงรฐบาลสยาม ดงทปรากฏในตอนทายของหนงสอวา “...ขาพเจาไดพยายามเขยนหนงสอเลมนเพอทจะใหทานมองคนกลมชาตพนธไทเหมอนกบทขาพเจามอง...”121 แตทายทสดแลว “มชชนลาว” ของเขากถกรวมเขากบ “มชชนสยาม” (Siam Mission) เมอ พ.ศ. 2463 จงเปนการสนสดงานของมชชนนารอเมรกนใน “มชชนลาว” ทยดภาษาลานนาเปนสอกลางของงานเผยแผศาสนา ขณะทมชชนนารทท างานดานการแพทยและการศกษายงคงมสถานภาพทางอ านาจทสงอยเชนเดม ความสมพนธทสะทอนใหเหนถงความสามารถในการอปถมภของมชชนนารดานการแพทยและการศกษา ในทนขอยกตวอยางของครสเตยนชาวเชยงใหมคอ เมองใจ ชยนลพนธ เขาเขาเรยนทโรงเรยนชายวงสงหค าของมชชนนารตงแต พ.ศ. 2437 เมออายได 7 ขวบ และศกษาอยทนนหลายปจากนนจงไปเรยนตอโรงเรยนยพราชวทยาลยทเพงจะสรางเสรจใหม ๆ เมอจบการศกษาแลว แมวาจะมความคดทจะรบราชการ แตสดทาย เมองใจ กกลบมาท างานเปนผชวยของนายแพทยแมคเคนทโรงพยาบาลของมชชน

119 พระบาทสมเดจพระมงกฏเกาเจาอยหว, “ความเปนชาตโดยแทจรง,” ใน พระราชนพนธดานปลกใจใหรกชาตของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว (พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ คณหญงชลขนธพนต (ผกามาศ เหมสวาง) 5 มนาคม 2530), หนา 99-100. อางใน เตอนใจ ไชยศลป , “ล านนา ในการรบร ของชนชนน าปกครองสยาม พ.ศ. 2437–2476”, หนา 133. เนนโดยผเขยน 120 ศาสตราจารยบาเรนด ยาน เทอวล ( Barend Jan Terwiel) กลาวถงเนอหาในหนงสอเลมนวา “It may be regarded as a strange irony that The Tai Race was not particularly successful in achieving the main aim of its authors in that it did little to foster the cause of the christianization of the Tai peoples. Instead, it was eminently successful in propaganting its extravagant scholarly claims. Its provided Thai chauvinists of the late 1920s and early 1930s with an easily accessible set of information which revealed a glorious past, just when they felt in need of establishing such credentials for their state.” (ด B.J. Terwiel, “Forward to the New Edition”, in William Clifton Dodd, The Tai Race : Elder Brother of the Chinese, Second reprint (Bangkok : White Lotus, 2010), p. xvi. เนนโดยผเขยน 121 William Clifton Dodd, The Tai Race : Elder Brother of the Chinese, p. 353.

223

[พ.ศ. 2447]...ขาพเจาจบจากการเรยนแลว มอายได 17 ป เวลานนเกดการเรยนการปกครองขนในศาลากลางเชยงใหมทจบจากประโยค 2 ชน 1 สามารไปเรยนได ขาพเจาตงใจทจะไปเรยนทางปกครองเหมอนกน การเรยนการปกครองกเหมอนทเรยนในโรงเรยน อะไรอะไรกทอง อยางทขาพเจาจ าไดตอนทไปเรยนการปกครอง การปกครองนนจดเปนแผนกหนงในเทศาภบาล หนาทสรรพกรตรวจเกบภาษอากรและผลประโยชนตาง ๆ ของแผนดนทกอยางไมใหขาดหรอไมใหใครเอาออกไป เพราะฉะนนการเรยนปกครองกตองทอง เมอขาพเจาไปอยนนไมถงเดอนเดยว หมอแมคเคนทานบอกวาขาพเจาจะไปอยการปกครองเสยแลว กเรยกขาพเจาใหกลบมาท างานในโรงพยาบาล ในโรงพยาบาลกมแตหมอแมคเคนคนเดยว และคนงานทมาชวยอยางพอเลยงแกว พอเลยงจนตา พอครค าอาย มาชวยในการบ าบดคนเจบปวยในโรงพยาบาล เพราะสวนมากพอเลยงแมคเคนไมไดอย ทโรงพยาบาลประจ า คนไขมาถอนฟนกด ลางแผลกด มาผานตดฝกด มาเกดลกกด ขาพเจาเปนคนรบท าหมด...122

เรองราวของ เมองใจ ชยนลพนธ สะทอนใหเหนถงความสมพนธเชงอ านาจระหวางมชชนนารและคนใตอปถมภคอ ครสเตยนในทองถนไดอยางชดเจน โดยทตอนแรกนน เขาเขาเรยนทโรงเรยนของมชชนและไดรบการขดเกลาทางสงคมโดยมชชนนารดานการศกษา เมอจบการศกษาแลว การทเขาตองการทจะอบรมดานการปกครองเพอทจะเขารบราชการ กเปนกระแสของสงคมทการเขารบราชการในมณฑลพายพก าลงไดรบความนยมในหมคนทมการศกษา แตสดทายแลว จากการชกชวนของนายแพทยแมคเคน เมองใจกกลบมาอยภายใตการอปถมภของมชชนนารอกครง เขาใจวามชชนนารปฏบตตอผใตอปถมภเปนอยางด ท าใหผอยใตการอปถมภของมชชนนารส านกในบญคณ และยอมท าตามค าขอรองแมวาจะขดตอเจตจ านงเดมของตนเองกตาม แมแตกลมเจานายเชยงใหมกไดสงลกหลานมาเรยนทโรงเรยนของมชชน ทง ๆ ทมชชนนารมไดใหเกยรตแกบตรหลานของเจานายเชยงใหมเปนพเศษ กลบพยายามเนน “ความเสมอภาค” ระหวางบตรหลานของเจานายเชยงใหมกบสามญชน ซงสอดคลองกบนโยบายของรฐบาลสยามทตองการลดสถานภาพทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองของตระกลเจานายทองถนลงไป เพอใหคนในทองถนยอมรบอ านาจของสวนกลางอยางเตมท ดงท เมองใจ ชยนลพนธ เลาถงเรองราวในสมยทยงเปนนกเรยนวา

122 พษณ อรรฆภญญ, “ค าสมภาษณของพอเลยงเมองใจ ชยนลพนธ วนท 11 พฤศจกายน พ.ศ. 2506”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หน า 28.

224

...นกเรยนทพกอยนอกโรงเรยนตองมาเรยนกอน 8 โมง ถาใครมาสายจะปดประต ไมใหเขา เวลานนมหวดทพอเลยงชคใชเปนตวบอกเวลา 8 โมง จะชกหวดมเสยงโหวด ๆ หมายความวาทกคนตองมาท างาน ทโรงเรยนชายวงสงหค ามโรงเลอยของพอเลยงชค เปนโรงเลอยทใหญทสด เขาเลอยไมสกไมตาง ๆ พอถง 8 โมง คนงานกเขามาท างาน ชกหวดคอเวลา 8 โมง เพราะสมยนนคนทมนาฬกามนอย เพราะนาฬกาสมยนนหายาก คนทมาเรยนสวนมากจะเปนเจาเปนนาย ทเปนเจาเปนนายไมสามารถมาเรยนกบคนจนได เขาแยกไปคนละพวก เรยนคนละทกน เมอพอครแฮรสมากใหมาเรยนรวมกน ไมสนวาใครเปนใคร ตอนแรกพวกทเปนเจาเปนนาย

กตองเขามากวาดท าความสะอาดหองเหมอนอยางคนอนดวย คอ มหลกประชาธปไตย พอจบไปกตองท างานเปนประชากรในเมองเดยวกน จะตองกนดวยมอตนเอง เวลานน มเจานายทชอบออกหนาออกตาคอ เจานอยวน เจานอยวน เปนลกของเจาสรยะ และเจาธะกเปนลกของเจาราชวงศ ภายหลงมากเปนเจาราชภาคไนย เจาไชยวรเชษฐกเปนเจานายในเวลานน แตเวลาเมอเขามาโรงเรยนกขมาและทาสของเขากเอามากลบไป พอบาย ๆ กเอามามารบกลบบาน ไมใหไดกนขาวรวมกนกบคนธรรมดา...123

จากเรองราวทไดหยบยกมานน แสดงใหเหนถงสถานภาพและอ านาจของศาสนาจารยแฮรรสไดเปนอยางด “พอครแฮรรส” ไมสนใจวานกเรยนของตนจะเปนกลมคนชนชนใด เขาจะใหนกเรยนมาเรยนรวมกนโดยไมแบงแยก ความสมพนธเชงอ านาจทเกดขนภายในโรงเรยนของมชชน ระหวาง พ.ศ. 2442-2463 คอจดเรมตนของความสมพนธแบบ “คร-ลกศษย” ทคอย ๆ กอตวขนอยางชา ๆ ในสงคมเชยงใหม ทในสมยตอมา เมอเดกนกเรยนเหลานไดเตบโตขน สวนหนงกกลายเปนกลมชนชนใหมของสงคมเชยงใหมกคอ กลมชนชนกลาง ทถกขดเกลามาภายใตแนวคดแบบสงคมสมยใหมซงถายทอดโดยมชชนนาร และเคารพนบถอมชชนนารในฐานะ “คร” จงเปนการเพมสถานภาพทางสงคมและสถานภาพทางอ านาจของมชชนนารใหสงขนไปอกในสงคมเชยงใหมสมยตอมา และ “ความเปนคร” ของมชชนนารไมไดมอ านาจเหนอกวาเพยงแคกลมชนชนกลางทจะเกดใหมเทานน แตรวมไปถงกลมเจานายเชยงใหมทเปนลกศษยดวยเชนกน ขณะทมชชนนารอกกลมหนงทมอ านาจไมดอยไปกวามชชนนารทท างานดานการศกษากคอ มชชนนารทท างานดานการแพทย ทไดเคยกลาวถงมาแลวในขอหวกอนหนาน ความสมพนธเชงอ านาจระหวางมชชนนารกลมนกบคนกลมตาง ๆ ในสมยตอมานน กจะเกดความเปลยนแปลง

123 เรองเดยวกน, หนา 29. เนนโดยผเขยน

225

ลกษณะของความสมพนธเชนเดยวกน ซงในประเดนความสมพนธเชงอ านาจรปแบบใหมระหวาง มชชนนารทมอ านาจเหลานและกลมชนชนตาง ๆ นนจะไดกลาวถงอยางละเอยดในบทตอไป 5.8 ศาสนาจารยแดเนยล แมคกลวาร : บคคลผสะทอนสถานภาพทางสงคมและสถานภาพทาง

อ านาจในสงคมเชยงใหมของมชชนนารอเมรกน ในหนงสอชวประวตของนายแพทยคอรท เลาถงงานเลยงของพระราชชายาเจาดารารศม ครงททรงกลบมายงเชยงใหมเมอ พ.ศ. 2453 ไววา “...ดร. แมคกลวาร นนนงในทถดจากทพระราชชายาฯ ประทบ พระนางทรงโคงค านบแกดร. แมคกลวารอยางงดงาม และกยงเปนบคคลเพยงผ เดยวทพระนางทรงมรบสงดวย เพราะดร. แมคกลวารเปนพระสหายของพระบดาผ ลวงลบของพระนาง และยงคนเคยกบพระนางครงยงทรงพระเยาว...”124 เหตการณดงกลาวสะทอนใหเหนถงสถานภาพทสงมากของศาสนาจารยแมคกลวาร ทมไดเปนเคารพนบถอเฉพาะในหมชาวบานหรอชนชนอน ๆ ในระดบกลางถงลาง จากขอความดงกลาวพบวา แมแตพระราชชายาเจาดารารศมกทรงเคารพนบถอมชชนนารอเมรกนผนเชนกน ทงน การทพระราชชายาเจาดารารศมทรง “โคงค านบ” แกศาสนาจารยแมคกลวาร สะทอนใหเหนถงการแสดงใหเกยรตอยางสง เนองจากพระราชชายาเจาดารารศมมไดเปนเจานายเชยงใหมธรรมดา แตทรงเปนถง “พระราชชายา” ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ในงานครบรอบแตงงาน 50 ป (Golden Anniversary) ของศาสนาจารยแมคกลวารและโซเฟย ภรรยา ทมขนในปเดยวกนนน พระยาสรสหวสษฐศกด ขาหลวงใหญมณฑลพายพ ไดน าของขวญมาแสดงความยนดแก “พอครแมคกลวาร” ดวยตนเองถงบาน ของขวญชนดงกลาวคอ ชามเครองเคลอบโบราณทประดบดวยทองค าและเงน นอกจากขนนางผใหญอยางพระยาสรสหวสษฐศกดแลว งานครบรอบแตงงาน 50 ปน ศาสนาจารยแมคกลวารยงไดรบจดหมายแสดงความยนดจากพระเจานองยาเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ อกดวย จดหมายนมขอความวา “...ฉนเพงรจากหนงสอพมพทองถนเกยวกบงานฉลองแตงงานปทองของหมอ ฉนหวงวาหมอและมสซสแมคกลวารจะรบรถงความชนชมยนดและความปรารถนาดทสงไปของฉน ฉนหวงเปนอยางยงวาทงสองจะรกษาความตงใจทจะท างานทมคณคาตอไปอกหลาย ๆ ป, ด ารง...”125

124 S.A. Schreiner, Jr., My Uncle Charlie Angel Doctor of Siam (Bangkok : National YMCA, 1985), หนา 35. 125 Daniel McGilvary, A Half Century Among the Siamese and the Lao : An Autobiography, p. 428.

226

อยางไรกตาม มชชนนารอเมรกนชราผทไดรบการเคารพนบถอจากชนทกชนผน กเสยชวตลงเมอวนท 22 สงหาคม พ.ศ. 2454 ในวย 83 ป ทเชยงใหม ครงนนมพธศพทยงใหญสมเกยรตจดขนทเชยงใหม อารเธอร เจ. บราวน (Arthur J. Brown) เลขาธการคณะมชชนนารตางประเทศบรรยายถงบรรยากาศในตอนนนวา “...ดนแดนลาวไมเคยมพธศพใดทเปนสกขพยานใหแกชวตทนาจดจ าไดเทาเทยมกบคราวน กลมเจานาย ขาราชการ และขาหลวงใหญ ตางโศกเศราอาลยไปพรอมกบชาวบานจ านวนมาก กจการรานคาและส านกงานในเชยงใหมตางหยดท าการ ธงชาตถกลดลงครงเสา...”126 นอกจากนน หนงสอพมพลาวสนวสยงรายงานวาชาวตะวนตกในเชยงใหมตางรวมในพธศพ รวมไปถงกลมขาราชการ กลมพอคาคหบด และชาวบานทไมใชครสเตยน โลงศพของ “พอครหลวง” สรางจากไมสกอยางด มดอกไมประทบไวอยางสวยงาม127 มโทรเลขจากสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ถงศาสนาจารยแฮรรส วา “โศกเศรายงนกททราบจากโทรเลขของคณวาชวตทย งใหญและแสนมคาของหมอแมคกลวารไดสนสดลง จะเรงน าความขนทลเกลาแกพระเจาอยหว ตามทขอมา ในครานโปรดรบความเหนใจอยางสดซงของฉนไว ณ ทนดวย, ด ารง”128 และโทรเลขฉบบทสองกมใจความวา “ฉนขอยนยนการไดรบโทรเลขของคณทแจงขาวเศราเรองการจากไปของหมอแมคกลวาร ฉนไดทลเกลาตอพระเจาอยหว พระองคมพระด ารใหฉนแจงแกคณและครอบครวและเหลามชชนนารอเมรกนวาทรงเสยพระทยและเหนใจการ สญเสยน ในหลวงทานทรงรจกกบกบดร. แมคกวาร และชนชมในความสามารถหลาย ๆ ดานของเขาทเยยมยอดทงกายและใจ, ด ารง”129 นอกจากนนแลว ศาสนาจารยแฮรรสยงไดรบโทรเลขจากพระยานรศรราชกจ (สาย โชตกเสถยร) อดตขาหลวงใหญมณฑลพายพวาแสดงความเสยใจตอการจากไปของศาสนาจารยแมคกลวารอกดวย130 เหตการณตาง ๆ ทเกดขนในชวงเวลาดงกลาว มความชดเจนเปนอยางยงวาศาสนาจารยแมคกลวาร ผมฐานะเปนผน าและ “เสาหลก” ของกลมมชชนนารอเมรกนในลานนา มสถานภาพทางสงคมและสถานภาพทางอ านาจทสงมาก ไดรบเกยรตจากชนชนน าทกกลม โดยเฉพาะอยางยงกลมพระบรมวงศานวงศของสยามทมอ านาจสงทสดในระบอบสมบรณาญาสทธราชย โทรเลขทงสองฉบบของสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ แสดงใหเหนถงความใสใจและความส าคญ

126 Arthur J. Browm. “An Appreciation”, in Daniel McGilvary, A Half Century Among the Siamese and the Lao: An Autobiography, p. 10. 127 Laos News 8 (October, 1911) : 110. 128 Ibid., pp. 114-115. 129 Ibid., p. 115. 130 Ibid.

227

ของขาวการเสยชวตของศาสนาจารยแมคกลวารเปนอยางยง และแมวาศาสนาจารยแมคกลวารจะจากไปอยางสงบเมอ พ.ศ. 2454 กมไดท าใหความสมพนธทแนนแฟนระหวางมชชนนารอเมรกนและกลมชนชนน าสยามเสอมคลายลงแตอยางใด รวมไปถงสถานภาพทางสงคมและสถานภาพทางอ านาจของมชชนนารอเมรกนในเชยงใหมทไมไดลดนอยลงเลยจากการสญเสย “เสาหลก” ในครงน ในทางตรงกนขาม การแสดงออกของกลมชนชนตาง ๆ ตอการจากไปของศาสนาจารยแมคกลวาร และพธศพทยงใหญกลบเปนการเนนย า ผลตซ า และสะทอนถงสถานภาพทสงมากของมชชนนารอเมรกนในชวงเวลานนไดเปนอยางด 5.9 สโมสรยมคานา131: บทสะทอนในอกดานหนงของ “อ านาจ” “ความศวไลซ” และความเปน

“ชนชนน า” ในเชยงใหมของมชชนนารอเมรกน (ปฐมบท) สโมสรยมคานากอตงขนใน พ.ศ. 2441 มจดประสงคเพอเอาไวเปนสถานเลนกฬาและประกอบกจกรรมทางสงคม ตนฤดรอนของ พ.ศ. 2441 ไดมกลมชาวตางชาต (ในเครอจกรภพองกฤษทงหมด) ทเกยวของกบกจการปาไมในภาคเหนอ 11 คน ลงความเหนกนวาควรจะจดซอทดนแปลงหนงทางฝงตะวนออกของแมน าปงเพอใชเปนสถานทไวส าหรบพกผอนและพบปะสงสรรค ทดนบรเวณนนเรยกวา “บานแมกาย” ซงชาวบานในแถบนนอางกรรมสทธอย กลม “สภาพบรษองกฤษ” จงไดใหชาวบานชอ นายเผ เขาไปเจรจาซอขายทดนผนนนในราคา 2,000 รป แตเนองจากมเจานายในทองถนชอ เจาพรม เขามาอางสทธในทดนแปลงนแตผเดยว โดยอางวาไดซอทดนแปลงนจากชาวบานมาเปนของตนกอนนแลว สดทายจงตกลงราคากนท 2,500 รป132 (ประมาณ 1,786 บาท) ดงนนจงเชญพระยาทรงสรเดช (อน บนนาค) ขาหลวงใหญมณฑลลาวเฉยง เขารวมในกลมจดตงสโมสรดวย พระยาทรงสรเดชกรวมออกเงนดวยเปนจ านวน 100 รป และยงไดชกชวนชาวองกฤษทเกยวของกบกจการปาไมมาเขารวมซอดวยอก 2 คน และใหซอทดนในนามของพระยาทรงสรเดชกอน จากนนพระยาทรงสรเดชกไดท าการโอนทดนแปลงนใหแกกลม “สภาพบรษ” ทง 14 คน ภายใตชอนตบคคลวา “สโมสรยมคานา คนในบงคบสยาม”133 ทงนกเนองจากปญหากฏหมาย

131 ยมคานา เปนภาษาสนสกฤต เรยกตามคนอนเดย มความหมายใกลเคยงกบยมเนเซยม (Gymnasium) (ทมา “เลาะกรนสนามกอลฟแหงแรกของไทย เชยงใหมยมคานา 110 ป”, [ระบบออนไลน], แหลงทมา http://www.oknation.net/blog/print.php?id=337745 (24 เมษายน 2555). 132 อตราแลกเปลยนทเปนทางการใน พ.ศ. 2440 คอ 5 บาท เทากบ 7 รป. (ด พษณ จนทรวทน, ลานนาไทยในแผนดนพระพทธเจาหลวง, พมพครงท 3 (กรงเทพฯ : สายธาร, 2546), หนา 83.) 133 เอกสารรปถายส าเนาโฉนดของสโมสรยมคานา. อางใน The Chiengmai Gymkhana Club : A Century Publication (Chiang Mai : Craftman, 1997), p. 37.

228

การถอครองทดนของชาวตางชาตในเชยงใหม134 ท าให กลม “สภาพบรษ” ผกอรวมตงสโมสรยมคานามทงสน 14 คน อนประกอบดวยชาวองกฤษและสหราชอาณาจกร 13 คน และชาวสยาม 1 คน135 และใหทง 14 คนเปนสมาชกตลอดชพโดยไมเสยคาสมครสมาชก แตใหจายคาธรรมเนยมรายเดอน136 ซงคาสมครสมาชกอยท 100 รป และตองจายคาธรรมเนยมเดอนละ 2 รป137 ในครงทเรมตงสโมสรยมคานาเมอ พ.ศ. 2441 คณะกรรมการบรหารสโมสรใหมการเชญบคคลตาง ๆ ทมหนามตาในสงคมเชยงใหมมาเปนผอปถมภสโมสร ถาบคคลนนยนยอมรบเปนผอปถมภ เชน เจาอนทวโรรสสรยวงศ เจาราชวงศแกวนวรฐ ขาหลวงใหญ เปนตน138 ทงนกเพอสรางความชอบธรรมและใหเปนทยอมรบแกสงคมโดยทวไป ซงคณะกรรมการบรหารสโมสรมจ านวน 5 คน โดยใหบคคลหนงมาจากกงสลองกฤษ บคคลหนงมาจากบรษทบอรเนยว บคคลหนงมาจากบรษทบอมเบย เบอรมา บคคลหนงมาจากกรมปาไมหรอตวแทน และบคคลสดทายใหกรรมการทง 4 คนเปนผเลอกผ ทเหมาะสม ซงคณะกรรมการของสโมสรไดเลอกศาสนาจารยวลเลยม แฮรรส (William Harris) มชชนนารอเมรกน บตรเขยของศาสนาจารยแมคกลวาร ผเปนเหรญญกของ

134 The Chiengmai Gymkhana Club : A Century Publication, pp. 21-22. 135 สมาชก “กลมสภาพบรษ” ทง 14 คนทรวมออกเงนซอทดน “บานเมองกาย” 2,500 รป ไดแก

1) ดบเบลย. อาร. ด. เบคเกตต (W. R. D. Beckett) 200 รป 2) ด. จ. แอนเดอรสน (D.G. Anderson) 300 รป 3) แอล. ท. ลโอโนเวนส (L. T. Leonowens) 300 รป 4) อาร. เจ. ชารลดคอตต (R. J. Chaldecott) 100 รป 5) เจ. เกรย (J. Gray) 300 รป 6) เจ. ฮารเปอร (J. Harper) 100 รป 7) ท. เอช. ไลล (T. H. Lyle) 100 รป 8) อาร. จ. แมคฟารเลน (R. G. Macfarlane) 100 รป 9) ด. เอฟ. แมคฟ (D. F. Macfie) 100 รป 10) ดบเบลย. ดบเบลย. วด (W. W. Wood) 300 รป 11) ดบเบลย. จ. เพนเกอร (W. G. Peiniger) 100 รป 12) อาร. มารตน (R. Martin) 100 รป 13) เอช. สเลด (H. Slade) 300 รป 14) พระยาทรงสรเดช (อน บนนาค) 100 รป

(ด Ibid., p. 21.) 136 Ibid., p. 62. 137 Ibid., p. 59. 138 Ibid., p. 60.

229

กลมมชชนนารในภาคเหนอ และเปนอาจารยในโรงเรยนชายวงสงหค าทเปนโรงเรยนของมชชน เปนกรรมการคนสดทาย คาดวาคณะกรรมการทง 4 คนคงจะเลงเหนวากลมมชชนนารม “อ านาจ” ในทางสงคมและเปนทนบนาถอในเชยงใหม การทไดมชชนนารอเมรกนมาเขารวมเปนคณะกรรมการของสโมสรกนาจะท าใหสโมสรเปนทรจกและยกสถานะของสโมสรใหเปนทยอมรบมากขน ทงนการคดเลอกกลมผอปถมภใหเปนชนชนน าของทองถนและขาหลวงของสยามนนกเพอใหเปนทยอมรบในหมชนชนน า กลาวคอ ทงบคคลทเปนคณะกรรมการ และกลมผอปถมภของสโมสรลวนเปนผทม “อ านาจ” และ “อทธพล” ในเชยงใหมทงสน ซงอาจถอไดวาการซอทดนและการสรางสโมสรยมคานาเปนการสรางพนททางกายภาพและพนททางสงคมทศวไลซของกลมผมอ านาจในเชยงใหมอยางเปนทางการ การทศาสนาจารยแฮรรสไดเขาเปนหนงในคณะกรรมการ 5 คนของสโมสรดวยนน กสะทอนใหเหนวามชชนนารในทศวรรษ 2440 ไดกลายเปนกลม “ชนชนน า” ในเชยงใหมอยางเตมตวแลว และศาสนาจารยแฮรรสกเปนเสมอน “ตวแทน” (nominee) ของกลมมชชนนารอกดวย เนองจากมฐานะเปนบตรเขยของ “พอครแมคกลวาร” ผน าของกลมมชชนนารซงเปนผทม “เกยรตคณ” สงสงและเปนทรจกอยางกวางขวางทสดในมชชนลาว ในทางกลบกน จากการทศาสนาจารยแฮรรสเขารวมในคณะกรรมการของสโมสรยมคานากท าใหกลมมชชนนารม “อ านาจ” มากขนดวย เนองจากเขารวมใน “พนทชนชนน า” อยางเปนทางการนนเอง ซงศาสนาจารยแฮรรสกยงคงรวมอยในคณะกรรมการของสโมสรตลอดมาจนถง พ.ศ. 2463139 และเปนสมาชกของสโมสรจนถงเวลาปลดเกษยณและกลบไปสหรฐอเมรกา140 ในชวงเทศกาลครสตมาสของทกป สโมสรยมคานาจะจดการแขงขนกฬาประจ าปตลอดชวงเวลาหนงสปดาห การแขงขนกฬาประจ าปครงแรกของสโมสรถกจดขนเมอวนท 25 ธนวาคม พ.ศ. 2442 ถงวนท 3 มกราคม พ.ศ. 2443 โดยมกจกรรม อาท แขงครกเกต แขงมา แขงโปโล (ตคล) แขงเทนนส แขงกรฑา และกจกรรมรนเรงระหวางเดก-ผใหญ จากการศกษารายงานการประชมของสโมสรพบประเดนทนาสนใจในกฬาแขงมาวา มการแบงชนชนทางสงคมคอนขางมาก ซงมการแบงประเภทของการแขงมาถง 8 ประเภท 1) The Midget Stakes เปนการแขงทวไป ขนาดของมา 9-11 ฝามอ ระยะทาง 6 รอบสนาม คาสมคร 2 รป 2) The Challenge Cup จ ากดประเภทของมาเฉพาะมาสายพนธพมาและสายพนธไทย โดยทเจาของมาตองเปนคนในบงคบขององกฤษเทานน คาสมคร 10 รป 3) The Forrest Cup ใหมาทกชนดรวมการแขงได ไมจ ากดสญชาตของเจาของมา

139 เสรนทร จรคปต, ตามรอย 120 ป ปรนสรอยแยลสวทยาลย (เชยงใหม : แสงศลป, 2548), หนา 34. 140 เรองเดยวกน, หน า 256.

230

และผข คาสมคร 10 รป 4) The European Scurry จ ากดประเภทของมาเฉพาะมาสายพนธพมาและสายพนธไทย โดยตองมผขเปนชาวยโรป ไมทราบอตราคาสมคร 5) The Borneo Cup Hurdle Race ใหมาทกชนดรวมการแขงได จ ากดสญชาตของผขเฉพาะชาวยโรปเทานน คาสมคร 10 รป 6) The Pagoda Stakes ก าหนดขนาดมา 10-12 ฝามอ ระยะทาง 5 รอบสนาม คาสมคร 2 รป 7) The Burmah Cup จ ากดประเภทของมาเฉพาะมาสายพนธพมาและสายพนธไทย ขนาดไมเกด 13 ฝามอ จ ากดผขเฉพาะชาวยโรป คาสมคร 10 รป 8) Consolation Cup ใหมาทกประเภททเขารวมใน 7 รายการกอนหนาแตไมชนะ สามารถเขาแขงได คาสมคร 2 รป141 ทงหมดนจะเหนไดวา การแขงมาทง 8 รายการทไดกลาวถงมานน ในเบองลกอาจสะทอนใหเหนถงมายาคตทางชาตพนธหรออคตทางชาตพนธ (Eurocentrism) อนเปนพนฐานทางความคดของชาวตะวนตกในชวงสมยนนไดเปนอยางด ซงหากพจารณาถงรายละเอยดและระเบยบของแตละรายการใหถถวนจะพบวาการแขงมาบางรายการเปนการแสดงความ “เหนอกวา” คนพนเมองของชาวตะวนตกในเชงสญลกษณ เนองจากม 3 รายการทก าหนดใหเฉพาะมาสายพนธพมาและสายพนธไทยเขาแขงขน หรอกคอ มาสายพนธพนเมอง ซงทง 3 รายการนน ไดก าหนดใหชาวตะวนตกเปนผขถง 2 รายการ และอกรายการหนงก าหนดใหคนในบงคบขององกฤษเปนผขได ซงเปนการแสดงความ “เหนอกวา” ในลกษณะตวแทนวาชาวยโรปและคนในบงคบของชาวยโรปมความ “เหนอกวา” คนพนเมองทงพมาและไทย ในบนทกของศาสนาจารยแฮรรส ไดกลาวถงสโมสรยมคานาไววา การมสโมสรยมคานาชวยใหมสถานทไวส าหรบพกผอนหยอนใจและหลกหนจากความตงเครยดของการท างาน

...ส าหรบสวนตวแลว ฉนเหนวาสโมสรนเทากบวาเปนการชวยชวตงานประจ าทหนกองทเดยวทฉนท าอยตลอดเวลา 20 ป ดงนนในสปดาหหนงถาเราสามารถจะปลกตวไปได เราจะไปสโมสรประมาณ 5 วนเพอเลนเกมตาง ๆ ฉนเองเลนตคลตลอดเวลาหลายปหรอไมกเพยงไปนงพกบนสนามหญายามเยน ... การทแนลลไปทสโมสรนนกนบวาเปนการท าใหบรรยากาศดขน และเปนอทธพลในทางดอยมาก142 เพราะสงเกตเหนไดวาบรรดาสภาพบรษเหลานนชอบและใหความนบถอเธอมาก การนงสนทนาหลงจากเลกเลนกฬาแลวกเปนสาระมากขนและคมคา

141 The Chiengmai Gymkhana Club : A Century Publication, pp. 30-31. 142 วลเลยม แฮรส, “ค ากราบบงคมทลตอ สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฏราชกมารวนท 2 มกราคม พ.ศ. 2448”, ใน อมตพจน 120 ป P.R.C., หนา 256-257.

231

ทเดยว ทงนเพราะบรรดาบรษเหลานนสวนมากมการศกษาด...143 แมวาเอกสารรายงานการประชมของสโมสรยมคานาระหวางทศวรรษ 2450 จนชวงกลางทศวรรษ 2460 จะสญหายไป แตจากการศกษาเอกสารและบนทกของมชชนนารรวมสมยกสามารถยนยนไดถง “ความศวไลซ” ภายในสโมสรยมคานาวายงคงเปนไปเชนเดมตลอดชวงเวลากวาทศวรรษ ซงกสอดคลองกบขอเสนอทกลาววามชชนนารไดกลายเปนชนชนน าในเชยงใหมอยางเปนทางการไปแลว ท าใหขอเสนอทงสองนนมความชดเจนมากขนกวาเดมมาก ดงปรากฏหลกฐานจากความทรงจ าของนายแพทยเอดวน ชารลส คอรท (Dr. Edwin Charles Cort) ทไดเลาเรองราวของมชชนนารในชวงประมาณทศวรรษ 2450 ให เอส. เอ. ชไรเนอร (S. A. Schreiner) ผเปนหลานของเขาฟงวา ในสมยนนมชชนนารมสถานภาพเสมอกบชนชนเจานาย มชชนนารอยอาศยในบานทจดสรรอยางดเยยม ซงแตกตางจากบานของชาวบานทวไปทงขนาดของบานและรปทรง มชชนนารโดยทวไปจะมกลมคนรบใชภายในบานอนประกอบไปดวย คนครว คนเสรฟอาหาร (เดกจดโตะ) สาวใชซกผา คนสวน และคนเลยงมา มชชนนารจะถกเชอเชญใหเขารวมในกจกรรมและงานสงคมทหรหรารวมกนกบกลมชนชนเจานาย ทมกจะจดขนทสโมสรยมคานา144 มบนทกวาครงหนงในกลางฤดรอน พ.ศ. 2453 นายแพทยคอรทไดมโอกาสพบและสนทนากบศาสนาจารยแมคกลวารท “บานพกหนรอน”145 บนดอยสเทพ ซงศาสนาจารยแมคกลวารไดเลายอน

143 อาจารยหมวก ไชยลงการณ ผแปลเอกสารฉบบนของศาสนาจารยแฮรรส แสดงความเหนวา “...และเปนอทธพลในทางดอยมาก...” นาจะหมายความถง บรรดาผชายกลดความเอะอะลงบาง การคยกนอยางโขมงโฉงเฉง บางทอาจจะใชภาษาหยาบคาย การดมสรากพอสณฐานประมาณ ใน เรองเดยวกน. 144 Samuel Agnew Schreiner Jr., My Uncle Charlie Angel Doctor of Siam, p. 30. 145 เนองจากมชชนนารเปนคนเมองหนาวจงไมคนเคยกบอากาศทรอนจดในฤดรอนของประเทศไทย นอกจากนนแลว พวกเขากยงสวมใสเสอผาแบบตะวนตก ดงนน เมอถงฤดรอนของทกป พวกเขากจะขนไปพกอาศยบนภเขาสงทมอากาศเยนกวา เพอเปนการ “หนรอน” ซงมชชนนารมกจะอาศยอยทนนจนฤดรอนสนสดลงและเรมเขาสฤดฝนแลว (ด Joan Ross Acocella, Mission to Siam : The Memoirs of Jessie MacKinnon Hartzell (Honolulu : University of Hawai’i Press, 2001), p. 40.) “[บนดอยสเทพ]...พวกมชชนนารไดสรางบานหลงเลกขนไวเพอใหใชเปนทหลบรอนยามวางงาน ในโรงเรยนและโรงพยาบาล และอากาศขางลางรอนจด นบวาเปนทสงทหลบอากาศแบบเขตรอนไดอยางแทจรง สถานทนเปนทพกผอนทยงไมถกรบกวนและหาไดยากในโลกน ทางทจะเขาไปถงมแตทางเดนทสงชน มตนสนขนปกคลม บนเนนต าลงไปมบานพกรอนซงชาวยโรปทพ านกอยในเชยงใหมสรางไวเพอหลบรอน...” (ด เคลาส เวงค และ เคลาส โรสเซนแบรก, เยอรมนมองไทย (กรงเทพฯ : เคลดไทย, 2520), หนา 142-143. อางใน รตนาพร เศรษฐกล, ประวตศาสตรเศรษฐกจวฒนธรรมแองเชยงใหม-ล าพน, หนา 276 -277.)

232

ถงเหตการณตาง ๆ ตงแตสมยทศวรรษ 2410 ทศาสนาจารยแมคกลวารและรฐบาลสยามรวมมอกนตอสกบกลมอ านาจทองถนและสราง “อ านาจ” ในเชยงใหมอยางทรหดอดทนในชวงหลายทศวรรษแรก แตเนองจากการทมชวตทดและสะดวกสบายอยางมากของมชชนนารในทศวรรษ 2450 ท าใหเขาไมเชอวาเหตการณในอดตตาง ๆ ท “พอครแมคกลวาร” เลามานนคอความจรง ซงนายแพทยคอรทได บอกเลาการสนทนานนผานชไรเนอรอกตอหนงวา

...ใน ค.ศ. 1910 ดร. แมคกลวาร อายกวา 80 ปแลว คงยงคงตนตว กระฉบกระเฉง และขมาไดอยางคลองแคลว มกรยาทาทางทเหมอนเปนทหาร อกทงตาดวงเปนประกายชางท าใหดรบกบใบหนาทไดรปและหนวดเคลาสขาวโพลนนนเปนอยางด โดยเปนเวลาหลายชวโมงทเขารงตวลงชารล (นายแพทยคอรท) เอาไวเพอทจะใหนงฟงการร าลกเรองราวถงเมอครงทไดขชางผจญภยในปาลกเพอท าการสอนศาสนาและรกษาคนปวย เหตการณทครสเตยนพนเมองรนแรกสองคนถกน าตวไปในปาและฟาดดวยไมหนาสามจนตายตามค าสงของพระเจากาวโลรศสรยวงษ ผ ซงอนญาตเองวาให ‘สอนศาสนา เปดโรงเรยน รกษาคนปวย‘ จากนนกเปนเวลานานพอดทชวตของมชชนนารประสบแตความยากล าบาก ... ลงชารลกลาวทาทาย “พอครเฒา” ไปวา ‘คณ แตงมนขนมาเปนแน’ จงไดรบค าตอบวา ‘อยาไดเหลวไหล คอรท ... มชชนนารไมกลาววาจาโปปดหรอก...’146

ส าหรบนายแพทยคอรทแลว เชยงใหมในชวงทศวรรษ 2450 มสภาพเมองทประกอบไปดวยคนหลายชาตพนธท งชาวองกฤษทท ากจการเกยวกบไมสก มชาวอตาเลยน กลมชนชนน าของรฐบาลสยาม กงสลฝรงเศส147 และชาวยโรปอกหลายกลม สโมสรยมคานาเปนสถานททชาวตางชาตจะมารวมตวกนมากทสด และหากผใดตองการเรยกตวนายแพทยคอรทเพอทจะไปท าการรกษาผปวยฉกเฉนนนกมกจะพบเขาทสโมสรยมคานา ซงโดยมากแลวผทเรยกนายแพทยไปเพอใหท าการรกษาฉกเฉนจะเปนชาวตะวนตกทอาศยในเชยงใหม148 กลาวกนวาความคกคกของสโมสรยมคานาอนเปนสถานทรวมตวของชาวตะวนตกจากหลายชาตนนหาสถานทใดเสมอเหมอนไมไดในตะวนออกไกล

146 Samuel Agnew Schreiner Jr., My Uncle Charlie Angel Doctor of Siam, pp. 40-41. ขยายความ ในวงเลบโดยผเขยน 147 รายงานการประชมของสโมสรยมคานาวนท 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2473 ไดเชญ เมอรซเออรลยซ (Luisi) กงสลฝรงเศส เปนสมาชกกตตมศกดของสโมสร ( ด The Chiengmai Gymkhana Club : A Century Publication, p. 45.) 148 Samuel Agnew Schreiner Jr., My Uncle Charlie Angel Doctor of Siam, p. 38.

233

...ทนมสนามโปโล สนามกอลฟ 18 หลม คอรตเทนนสหญาหลายแหง และคอรตสควอช อกสองแหง แมวาพนทของบานสโมสรจะเลก แตกมเครองอ านวยความสะดวกครบครน มทงโตะพล หองอาบน าและหองแตงตว โดยทวไปแลว แขกจะนงในบรเวณรอบ ๆ สนามหญาทตดไวเปนอยางด เวนเสยแตในฤดหนาวและในวนทฝนตก ... ทางสโมสรจะมบรการสวมถงขาใหแกแขกดวย หลงตะวนตกดน เพอเปนการปองกนยง ... ในชวงเทศกาลครสตมาสและฤดใบไมผลของทก ๆ ป สโมสรจะจดงานเฉลมฉลอง ซงเหลา ‘ผพเนจร’ จากปาลกและมชชนนารจากสถานตาง ๆ จะมารวมพบปะกน...149

โดยปกตแลวนายแพทยคอรทกมชวตประจ าวนและกจกรรมยามวางไมตางจากชาวตะวนตกคนอนในสมยเดยวกน เมอมเวลาเขาจะใชไปกบการเลนกฬาตาง ๆ ทสโมสรยมคานา อาท โปโล กอลฟ และเทนนส โดยนายแพทยคอรทตงขอสงเกตทนาสนใจวาการออกก าลงกายสามารถท าใหรางกายของชาวตะวนตกปรบตวตอภมอากาศเขตรอนไดดขน และสาเหตทผหญงชาวตะวนตกเจบปวยไดงายกวาผชายเพราะเนองจากไมไดออกก าลงกาย150 5.10 สรปความสมพนธเชงอ านาจของมชชนนารอเมรกนกบคนกลมตาง ๆ ในเชยงใหม

พ.ศ. 2442-2463 จากเรองราวและค าอธบายตาง ๆ ในบทท 5 จะเหนไดชดเจนวาในชวง พ.ศ. 2442-2463 น งานส าคญของมชชนนารสองดานคอ งานดานการรกษาพยาบาล และดานการศกษานนมความกาวหนาไปจากเดมเปนอยางมากโดยเฉพาะดานการศกษา และทงสองดานกตางมความสอดคลองกบการสราง “ชาตไทย” ทเขมแขงของรฐบาลสยามทมงเนนการจดการดานประชากรเปนหลก การทเปนไปในทางเดยวกนกบรฐบาลสยามทมอ านาจเดดขาดในเชยงใหมแลวนน จงสงผลท าใหมชชนนารมอ านาจมากขนตามไปดวย ความสมพนธของทงสองฝายเปนไปในลกษณะพงพาอาศยซงกน กลาวโดยละเอยดกคอ ภายใตแรงกดดนของการใชภาษาไทยเปนภาษาราชการในมณฑลพายพจะท าใหมชชนนารอเมรกนในโรงเรยนละทงการใชภาษาลาวซงเปนภาษาหลกทใชมาโดยตลอด กเพอใหงานดานการศกษาของตนนนมประสทธภาพมากขนโดยจะไดใชต าราเรยนทไดมาตรฐานกวาของสยาม และไดรบการสนบสนนจากรฐบาลสยามซงมอ านาจมากอกดวย การเพมภาษาองกฤษเขาไปในการสอนภายในโรงเรยน กเพอทจะท าใหสามารถดงดดความสนใจของนกเรยนใหเขามาเรยน

149 Ibid., pp. 37-38. 150 Ibid., p. 39.

234

ในโรงเรยนของตน โดยทจะท าใหเหนอกวาโรงเรยนของรฐบาลสยามทเปนคแขงในชวงเวลาดงกลาวได ส าหรบความรดานภาษาองกฤษนนจดวาเปนเครองมอของ “อ านาจ” ทเคยเปนเฉพาะของมชชนนารมากอน แตเมอบรบทตาง ๆ เปลยนแปลงไป และเพอรกษาสถานภาพทางสงคมทสงของกลมตนเองไว รวมกบเหตผลดานการบรหารกจการโรงเรยน มชชนนารกจ าเปนตองปรบตวดวยการถายทอดความรทางภาษาองกฤษแกคนกลมอน ๆ คอ กลมลกหลานของพอคาคหบดและเจานายทองถน เหตการณหลายเหตการณทเกดขนตลอดชวง พ.ศ. 2442-2463 ตางกแสดงใหเหนถงความรวมมอระหวางมชชนนารและรฐบาลสยามทเปนไปอยางคอนขางเปดเผย และในระหวางนน จากหลกฐานมากมายแสดงไดวา มชชนนารอเมรกนไดกลายเปนชนชนน าในเชยงใหมอยางเตมตวแลว สะทอนจากชวตความเปนอย และการยอมรบจากคนกลมตาง ๆ โดยหลกฐานส าคญทจะสนบสนนประเดนนคอ การทสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธสยามมกฎราชกมารเสดจเยยมและพระราชทานนามโรงเรยนของมชชนวา “The Prince Royal’s College” การทพระราชชายาเจาดารารศมทรงใหเกยรตอยางมากแกศาสนาจารยแมคกลวาร การทเจานายชนสงของกรงเทพฯ แสดงความยนดในงานครบรอบแตงงาน 50 ปของศาสนาจารยแมคกลวารและโซเฟย ภรรยา ใน พ.ศ. 2453 และพธศพของศาสนาจารยแมคกลวารซงจดขนอยางยงใหญและมคนทกชนมารวมในพธในปถดมา แมวาในชวงเวลานในเชยงใหม งานดานการแพทยของมชชนนารจะกาวหนากวาโรงพยาบาลของรฐบาลสยามอยบาง แตอยางไรกตาม กตองยอมรบวาสภาพของการจดการตาง ๆ ของโรงพยาบาลของมชชนยงไมมมาตรฐานนก ยงไมมความเปนโรงพยาบาลสมยใหมทมการจดการพนทของสวนตาง ๆ อยางเหมาะสมตามมาตรฐานของโรงพยาบาลทด อาคารผปวยกมสภาพเปนเพยงอาคารหลงเดยว และอาศยบานของมชชนนารดวยกนเพอเปนหองดแลคนไข ซงอาจรวมไปถงทศนคตผด ๆ ของคนไขและญาตทรเทาไมถงการณอกดวย ตอมาเมอเสนทางรถไฟสายเหนอจากกรงเทพฯ ถงเชยงใหมเปดใชงานใน พ.ศ. 2464 สงคมเมองเชยงใหมกจะเกดความเปลยนแปลงไปสความเปนสงคมเมองสมยใหมอยางรวดเรว และรปแบบการจดการโรงพยาบาลแบบสมยใหมจะไดถกน ามาใชจรงทเชยงใหมในโรงพยาบาลแหงใหมของมชชนนารทก าลงจะสรางขนภายใตการดแลของนายแพทยคอรท ซงจะมทงการใชอปกรณทางการแพทยสมยใหม การสรางมาตรฐานและทศนคตใหมในการดแลผปวย โดยเรองราวตาง ๆ เหลานจะไดกลาวถงโดยละเอยดในบทตอไป