Zware metalen in Vlaanderen:
reden tot paniek?
Hilde Vandendriessche, BDB
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Zware metalen in Vlaanderen: reden tot paniek?
• Zware metalen
• Zware metalen en/of essentiële spoorelementen
• Normale waarden van zware metalen
• Lokale bodemonderzoeken
• Wettelijk beoordelingskader zware metalen: Vlarebo
• Situatie in Vlaamse tuinen, akkers en weiden
• Situatie in Vlaamse sportvelden
• Conclusies
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Zware metalen
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Zware metalen of essentiële spoorelementen
Noodzakelijk
Voornaamste symptomen
gebrek
Voornaamste symptomen
overmaat
plant dier mens plant dier plant mens en dier
koper x x x Granen
Bomen
bij hoge pH
Diarree, bloedarmoede,
abnormale beender-
groei/beharing
Groeiremming,
vergeling door
verdringing van Fe
Schapen opslag Cu in
lever, bij stress Cu vrij
=>dood
zink x x x Kleine bladeren
Witte strepen maïs
Groeivertraging,
huidaandoening,
anorexie
Schadelijk Darmklachten,
huidirritatie, anemie
cadmium - - - - - Nierbeschadiging (mens)
lood - - - - - Bloedarmoede,
zenuwstelsel, nieren
kwik - - - - -
chroom - - - - -
arseen - - - - -
nikkel - - - - -
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Zware metalen of essentiële spoorelementen
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Normale waarden zware metalen
• natuurlijke gehalte
• afhankelijk van mineralogische samenstelling van gesteente
• in 1982 in Belgische bodems (Temmerman et al., 1982 & 1984)
• 130 stalen, 10 cm diepte, onder gras of bos, op zand- zandleem-leem-klei
• bodems onder bos � hogere concentraties Pb en Hg
Gehalten in ppm op droge stof (16 u / 105 °C)
Z, S P, L A G, E, U
arseen (As) 10 15 20 30
cadmium (Cd) 1 1 1 1
chroom (Cr)* 80 150 200 300
koper (Cu) 15 25 25 30
kwik (Hg) 0,15 0,15 0,15 0,20
lood (Pb) 50 50 50 50
nikkel (Ni)* 10 20 40 80
zink (Zn) 100 100 150 200
* totale gehalten inclusief elementen gebonden in mineralen
Z: zand; S: lemig zand; P: licht zandleem; L: zandleem; A: leem; G: stenig leem; E: klei;
U: zware klei.
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Lokale bodemonderzoeken
Onderzoek in Reppel/Bocholt rond vroegere arseenfabriek
• Arsenicumfabriek, 1895-1970
• bodem-, gewas- en waterstalen, op vraag van landbouwer
• arseenverontreiniging in bodem (in relatie tot afstand fabriek-windrichting)
• geen koper-, lood- of zinkverontreiniging in bodem
• op terrein wel hoge koper- en cadmiumgehaltes
• sanering in eind jaren ’80 – begin jaren ’90
• onderzoek OVAM, 2014:
• geen acuut risico voor mens
• wel nog arseenverontreiniging in grondwater
• geen grondwater als drinkwater gebruiken
• consumptie van eigen groenten is ok,
MAAR wel goed wassen
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Lokale bodemonderzoeken
Onderzoek in Hemiksem rond “Gassite”
• zwavelzuur- en koperfabriek,
• gasproductie als nevenactiviteit
• bodem-, gewas- en waterstalen, op vraag van gemeente
• 1988-2005
• tuinen, serres, gazons, weides, grachten
• geen evolutie in pollutieniveau
• algemene loodverontreiniging in bodem
• cadmiumverontreining in bodem (80%)
• koperverontreining in bodem (>50%)
• terreinen met zwerfvuil �zeer sterk verontreinigd
(koper, lood, zink, cadmium)
• geen groenten verbouwen (opname Cd)
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Wettelijk beoordelingskader zware metalen
Streefwaarden
(mg/kg droge grond)
Richtwaarden
(mg/kg droge grond)
Saneringsnormen per
bestemmingstype
(mg/kg droge grond)
I II III IV V
arseen 16 35 58 58 103 267 267
cadmium 0,7 1,2 2 2 6 9,5 30
chroom 62 91 130 130 240 560 880
koper 20 72 120 120 197 500 500
kwik 0,1 1,7 2,9 2,9 4,8 4,8 11
lood 31 120 200 200 560 735 1250
nikkel 16 56 93 93 95 530 530
zink 77 200 333 333 333 1000 1250
(VLAREBO 2008; Bodemdecreet 2006)
Normale
waarden
(mg/kg)
30
1
300
30
0,20
50
80
200
(Temmerman 1982, 1984)
I bosgebied, natuurgebied
II agrarisch gebied
III woongebied, speelgebied
IV park- en recreatiegebied, sportterreinen
V industriegebied
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Cu in Vlaamse akkerlanden en tuinen privaat/publiek
meting zware metalen per gemeente
Cu-gehalte (mg/kg droge grond)
0 - 20
21 - 72
73 - 120
121 - 197
198 - 500
> 500
±
3
1
2
9
1
6
8
2
4
48
2
3
2
2
2
5
4
8
4
3
1
48 1
6
1
1
4
5
1
2
1
4
1
2
1
1
2
1
9
1
1
3
1
2
3
1
3
2
1
1
1
2
1
1
1
11
1
4
21 2
1
4
1
3
2
3
3
2
1
111
2
3
1
2
2
1
4
2
4
4
1
1
5
3
3
1
3
2
2
1
1
1
1
1
1
3
3 2
1
1
1
1
1
4
4
4
6
1 2
2
5
2
1
1
1
2
1
2
2
1
1
2
1
1
1
12
2
2
3
3
1
1
2
4
2
1
1
3
2
4
3
17 13
1
3
1
3
2
2
1
2
2
4
1
1
2
1
1
3
1
1
11
3
4
1
2
2
1
2
23
1
2
1
7
2
1
2
31
1
2
1
3
4
1
1 1
1
2
1
2
2
1
1
1
2
3
1
1
2
3
1
2
3
4
1
1
8
1
6
2
1
6
9
4
tuinen (568) ±
5
6
5
9
9
5
1
14
8
5
10
10
9
13
5
14
5
10
10
9
15
10
10
10
10
15
13
9
10
8
9
14
10
17
8
1
10
10
10
10
20
10
10
10
13
7
10
10
13
10
8
1
15 11
15
15
15
15
10
8
10
1014
9
10
10
10
10
zware metalen per gemeente - akkers 1995
Cu-gehalte (mg/kg droge grond)
0 - 20
21 - 72
73 - 120
121 - 197
198 - 500
> 500
akkerlanden (600)
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Cu in weilanden
Procentuele verdeling van het kopergehalte van de weilandstalen in zeven
bodemvruchtbaarheidsklassen van 1989-2011 voor België
Bodemvruchtbaarheidsklasse ‘89-‘91 ‘92-‘95 ‘96-‘99 ‘00-‘03 ‘04-‘07 ’08-‘11
Zeer laag 25 2,0 0,5 0,5 0,9 1,0 0,8
30 ppm gevaar voor schapen
100 ppm gevaar alle grazende dieren
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Cu in Vlaamse akkerlanden en tuinen privaat/publiek
typische koperbril rond ogen
kopergebrek bij geit
Dag van de TuinBodem, 17 september 2015
Zn in Vlaamse akkerlanden en tuinen privaat/publiek
±
3
1
2
9
1
6
8
2
4
48
2
3
2
2
2
5
4
8
4
3
1
48 1
6
1
1
4
5
1
2
1
4
1
2
1
1
2
1
9
1
1
3
1
2
3
1
3
2
1
1
1
2
1
1
1
11
1
4
21 2
1
4
1
3
2
3
3
2
1
111
2
3
1
2
2
1
4
2
4
4
1
1
5
3
3
1
3
2
2
1
1
1
1
1
1
3
3 2
1
1
1
1
