Zespół redakcyjny (Editorial Staff) · Zwe˛z˙enia te ˛tnic zewna˛trzczaszkowych jako póz ´ne powikłanie po radioterapii

Zespół redakcyjny (Editorial Staff)Prof. dr hab. Stefan Krus (Redaktor Honorowy – Honourable Editor)Dr hab. Piotr Fiedor (Redaktor Naczelny – Editor-in-Chief)

Mgr Mirosława Müldner-Kurpeta (Z-ca Red. Nacz. – Associate Editor)Mgr Magdalena Zielonka (Z-ca Red. Nacz., korekta – Associate Editor, Proof-Reading)Mgr Małgorzata Sieradzka (Asystent Red. Nacz., tłumaczenia – Assistant Editor, Translation)

Współpraca ze s´rodowiskiem (Public Relation)Mgr Mariusz Forys

Rada Programowa i Naukowa – Scientific Council

Profesor Janusz Piekarczyk – Rector of Medical University of WarsawProfesor Leszek Paczek – Deputy Rector for Educational AffairsProfesor Wiesław Glinski – Deputy Rector for Science and International RelationsProfesor Józef Sawicki – Deputy Rector for Human ResourcesProfesor Grzegorz Opolski – Deputy Rector for Clinical Affairs, Development and Regional CooperationProfesor Marek Krawczyk – Dean of the First Medical FacultyProfesor Hubert Wanyura – Deputy Dean for the Division of DentistryProfesor Jerzy Stelmachów – Dean of the Second Medical FacultyProfesor Jerzy A. Polanski – Deputy Dean for the English DivisionProfesor Jan Pachecka – Dean of the Faculty of Pharmacy Profesor Piotr Małkowski – Dean of the Faculty of Health SciencesProfesor Wojciech Noszczyk – Dean of the Faculty of Postgraduate Studies

Wydawca:Akademia Medyczna w Warszawie, Senacka Komisja ds. Informacji Naukowej i Wydawnictw

Adres Redakcji, Działu Promocji i Reklamy:Sekretariat: mgr Ewa Ke˛pska, ul. Z˙ wirki i Wigury 61, 02-091 Warszawa, tel. 5720-109e-mail: [email protected] i [email protected]

Dokumentacja fotograficzna:Dział Fotomedyczny AM

Prawa autorskie zastrzez˙one

Skład tekstu, druk i oprawaZakład Wydawniczo-Poligraficzny, 01-833 Warszawa, ul. Daniłowskiego 3Tel/fax 864 36 44, e-mail:[email protected]

Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXV (12), 2003 1

Spis tres ciZyczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Z zycia Akademii Medycznej w Warszawie 5

M. Sieradzka

LXIX Promocja lekarzy i lekarzy stomatologii I WL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

M. Krawczyk

Wystapienie Dziekana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

J. Piekarczyk

Wystapienie JM Rektora AM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

P. Syska

Wystapienie absolwenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

J. Regulski

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej – wielka szansa i wielkie wyzwanie . . . . . . . 12

K. Suwalski

Pierwszy przeszczep serca w warszawskiej AM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

M. Zielonka

Konferencja naukowa z okazji nadania godnos ći dhc prof. dr hab. M. Wierzbickiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

J. Piekarczyk

Wystapienie JM Rektora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

A. Górski

Konflikt interesów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

M. Wierzbicka

Na skrzyz owaniu polsko-szwedzkiej kultury i historii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

M. Zielonka

Sesja Noblowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

J. Piekarczyk

Wystapienie JM Rektora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Obrony prac doktorskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Medycyna 29

U. Sot

Nowe kierunki w leczeniu bólu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

I. Szyman´ski, J.Reymond, J. Wysocki

Złamania kosći skroniowej jako istotny interdyscyplinarny problem kliniczny . . . . 34

2 Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXV (12), 2003

Nauka 41

D. Szukiewicz

Wpływ bioaktywnych peptydów natriuretycznych na opór naczyniowy łoz ˙yskaludzkiego – badania in vitro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

D.M.Pisklak

NMR i modelowanie molekularne w badaniach nowych ligandów receptora 5HT . . . 43

R.Ciecierski

Ekspresja genów dla kolagenu typu III, fibronektyny, HGF, EGF i TGF-ß wregenerujacej watrobie – wpływ leków immunosupresyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

M. Ciurzynski

Odległa ocena echokardiograficzna i czynnos ćiowa chorych po przebytej zatorowosći płucnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

M. Janas

Zwezenia te tnic zewnatrzczaszkowych jako póz ńe powikłanie po radioterapiinowotworów okolicy szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

J. Michalak

Badania wydolnos ći zył kon czyn dolnych u chorych po uje ˛ciu niewydolnych z ˙yłpowierzchownych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Dydaktyka 50

M. Fraczek

Szkolenie podyplomowe dla chirurgów organizowane przez kliniki chirurgiczne I WL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Nowos ci wydawnicze 53

Nadcis nienie nerkopochodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Zasady diagnostyki i chirurgicznego leczenia nowotworów w Polsce . . . . . . . . . . . . . 53

Pro memoria 54

U. Woyda-Gradowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Refleksje wigilijne 55

Cz.M. Szczepaniak

Przy wigilijnym stole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Sprostowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Informacja o prenumeracie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Spis tresci


Od Redakcji


LXIX PROMOCJA LEKARZY I LEKARZYSTOMATOLOGII I WYDZIAŁU LEKARSKIEGO

Mgr Małgorzata SieradzkaBiblioteka Główna AM

On the 8th of December the 69th commencement of doctors and doctors of dentistry of the 1st Medical Faculty was held.The ceremony took place in the National Philharmonic Concert Hall of Warsaw and begun with the artistic part – a jazzconcert. Afterwards speeches were given by the Universitys authorities : dean of the 1st Medical Faculty – professor MarekKrawczyk and Rector of the Medical University of Warsaw, professor Janusz Piekarczyk. A large audience had a possibilityto hear the lecture given by professor Regulski, about the Polish accession to the European Union and the challenges connectedwith this event.The main part of the ceremony was delivering diplomas to promoted undergraduates.

Dnia 8 grudnia 2003 roku, w Sali Koncertowej Filharmo-nii Narodowej odbyła sie˛ uroczysta, 69. promocja lekarzy ilekarzy stomatologii I Wydziału Lekarskiego Akademii Me-dycznej w Warszawie.

Odswietna scenerie˛ i podniosła atmosfere˛ towarzyszacatej uroczystosći podkres´lił koncert w wykonaniu Big BanduZespołu Pan´stwowych Szkół Muzycznych im. FryderykaChopina w Warszawie pod dyrekcja Ryszarda Borowskiego,który z pasja wykonał klasyczne utwory jazzowe.

Chór Akademii Medycznej w Warszawie ods´piewał

„Gaude Mater Polonia”. Uroczystosć rozpocze˛ło wystapie-nie pana Dziekana I WL, prof. dr hab. med. Marka Krawczy-ka, który powitał wszystkich uczestników tej waz˙nej dlaUczelni chwili – wreczenia dyplomów absolwentom I WL iOddziału Stomatologii. Ws´ród nich znalazły sie˛ władzeUczelni z JM Rektorem, prof. dr hab. Januszem Piekarczy-kiem, na czele, Prorektorzy, Dziekani i władze administra-cyjne AM oraz przewodniczacy Naczelnej Izby Lekarskiej iOkregowej Izby Lekarskiej.

Rektor AM wygłosił przemówienie, po którym wszyscy

Z ZYCIA AKADEMII MEDYCZNEJ W WARSZAWIE

Rektor AM otwiera uroczystosć


zebrani wysłuchali wykładu prof. dr hab. Jerzego Regulskie-go pt. „Członkostwo Polski w Unii Europejskiej – wielkaszansa i wielkie wyzwanie”. Wysta˛pienia te prezentujemyponizej.

Potem zwrócił sie˛ do promowanych absolwentów PrezesOkregowej Izby Lekarskiej, dr Andrzej Włodarczyk, któryw kilku słowach przedstawił zadania tej instytucji i jej role˛ wzyciu zawodowym młodych lekarzy.

Nastepnie prodziekan I WL – prof. dr hab. I.W. Krasno-

debski, odebrał przysie˛ge Hipokratesa. Po tej cze˛sci uroczystosći dyplomy z wyróz˙nieniem ode-

brali absolwenci, którzy uzyskali najwyz˙sza srednia ocen, anastepnie pozostali absolwenci I WL i Oddziału Stomatolo-gii. Po odebraniu dyplomów promowani absolwenci wysłu-chali przemówienia absolwenta I WL– lek. Pawła Syski.

Na zakonćzenie uroczystosći chór AM tradycyjnie juz˙wykonał hymn młodziez˙y akademickiej „Gaudeamus igi-tur”.

Wystapienie Dziekana

Prof. dr hab. Marek Krawczyk

Magnificencjo, Panie Profesorze Regulski, Wysoki Senacie, Pani Dyrektor, Panie Dyrektorze, Szanowni Pan´stwo, a przede wszystkim Wy bohaterowie dzisiejszego dnia, młodzi lekarze – rocznik 2003.

Otrzymanie dyplomu wyz˙szej Uczelni jest dla kaz˙degowielkim przezyciem, wielkim swietem. Jestem przekonany,ze tak jest i w Waszej sytuacji. Licznie zgromadzeni tutajWasi najblizsi dowodza tego. Juz˙ zapewne dzisiaj, a jeszczebardziej za kilka lat ocenicie nasze wysiłki przekazaniaWam wiedzy. Studiowalisćie w Uczelni, która ma długa˛historie. Pierwszy Dziekan Wydziału Lekarskiego, wydzia-łu, który był jednym z 5 wydziałów Uniwersytetu Warsza-wskiego rozpoczał urzedowanie w 1916 r. Był nim Prof.Leon Kryn ski – anatom i chirurg. I tak było do 1949 r.,kiedy ostatnim dziekanem Wydziału Lekarskiego UW, byłwielki profesor tej Uczelni Prof. Marcin Kacprzak . Prof.Marcin Kacprzak był jednoczesńie pierwszym dziekanemwydziału lekarskiego Akademii Medycznej. Studiujac za-pewne spotykalisćie sie Panstwo z nazwiskami tak wielkichosobowosći pracujacych w naszej Uczelni, jak Prof. AntoniGluzinski – internista, Prof. Mieczysław Michałowicz –pediatra, Prof. Ludwik Paszkiewicz – anatomopatolog, czyProf. Grzywo-Dabrowski – medyk sa˛dowy, nie wspomne˛juz o Prof. Tadeuszu Butkiewiczu – chirurgu, czy fizjologuProf. Franciszku Czubalskim. Te wszystkie wielkie posta-cie wiaza sie z latami istnienia Wydziału Lekarskiego naUniwersytecie Warszawskim. Ale i w czasach, kiedy po-wstała najpierw Akademia Lekarska, która przekształciła sie˛w 1950 r. w Akademie˛ Medyczna mamy wielu wspaniałychnaukowców i dydaktyków. Wymienie˛ tylko twórców pol-skiej transplantologii – niez˙yjacego juz Prof. Jana Nielubo-wicza, czy ciagle pracujacego naukowo – prof. TadeuszaOrłowskiego. Dlaczego o tym wspominam, ano dlatego, z˙e

wierze, ze wsród Was sa tacy, których nazwiska zapisanedzisiaj, jako absolwentów kiedys´ beda przytaczane przezpokolenia. Z˙ ycze Wam tego z całego serca. Tak prosze˛ Pan-stwa. Nikt z nas tu siedzacych nie miał załoz˙onej togi profe-sorskiej, gdy konćzył studia. Wielu z nas nie pamie˛ta rozda-nia dyplomów, gdyz˙ nie były to uroczystosći – po prostu wgabinecie dziekana dostawalis´my dyplomy. Dzisiaj jestes´mydumni, ze kolejny rocznik otrzymuje dyplomy, z˙e ponad10% z Was otrzyma te dyplomy z wyróz˙nieniem.

Z zycia Akademii Medycznej w Warszawie

Przemawia Dziekan prof. dr hab. M. Krawczyk


Drodzy jestesćie szczególnymi absolwentami. W majuprzyszłego roku Polska staje sie˛ członkiem Unii Europej-skiej, za kilkanasćie minut bedziecie mieli okazje˛ wysłuchac´wykładu Prof. Jerzego Regulskiego, co nas czeka. Czy ma-my prawo wierzyc´, ze jest to wielka szansa, czy jeszczebardziej powinnis´my pamietac, ze jest to wielkie wyzwanie?I w tym miejscu zastanówmy sie˛ razem, co Was czeka. Niewszyscy zapewne be˛dziecie pracowac´ w Warszawie czy wUczelni, która skonczyliscie. Ale zapewne z takim samymniepokojem, jak my patrzycie na zmiany, które rozgrywaja˛sie w ochronie zdrowia. Wszyscy, którzy tu siedzimy, Wasinauczyciele, z wielka nadzieja patrzylismy na wprowadze-nie Kas Chorych. Niestety, niezwykle szybko okazało sie˛, zezmiany te, choc´ z załozenia słuszne sa w wiekszosci niebez-piecznie puste, z˙e nie starcza na finansowanie leczenia. Te-raz powtarza sie˛ nam, ze Narodowy Fundusz uzdrowi pro-blemy, ale on ich niestety nie uzdrowi. Powtarzanie przezwielu decydentów, z˙e długi szpitali to wina złego zarza˛dza-nia lub nieumieje˛tnego racjonalnego stosowania leków tonieprawda. To che˛c prosze Panstwa odwrócenia uwagi odistoty problemu, czyli od niewystarczajacego nakładu finan-sowego na leczenie. Otóz˙ dam Pan´stwu przykład – w tejUczelni, tak cze˛sto niezauwaz˙anej przez władze administra-cyjne miasta czy województwa, z˙e nie wspomne˛ juz o na-szym resorcie, wykonuje sie˛ liczne zabiegi z bliskiej midziedziny, jaka jest przeszczepienia narza˛dów i tkanek. Pro-sze Panstwa ta Akademia Medyczna, jej pracownicy wyko-nuja dla przykładu 70% wszystkich przeszczepien´ watrobyw Polsce, a gdyby odjac przeszczepienia u dzieci, to odsetekten wynosi 85% całej liczby w kraju. Przeszczepienia trzu-stek wykonuje sie˛ wyłacznie w Akademii Medycznej wWarszawie. Działalnosć ta nie zadłuz˙a ani szpitala na Bana-cha, ani na Lindleya. Dlaczego, dlatego, z˙e koszty zostałypoliczone własćiwie. A co to znaczy – własćiwie. Otóz pro-sze Panstwa koszty tych zabiegów sa u nas 4– krotnie, po-wtarzam 4-krotnie niz˙sze niz we Francji, czy Niemczech.My w naszych szpitalach potrafimy to robic´, dobrze i tanio.Zarzuty rozrzutnosći, czy niegospodarnosći sa niesłuszne.Moge ten sam wywód przeprowadzic´ dla naszej akademic-kiej hematologii, która nie wiem, czy Pan´stwo wiecie leczywieksza grupe chorych niz˙ cały Instytut Hematologii. Prosze˛Panstwa, wielokrotnie zadłuz˙onym naszym szpitalom prze-ciwstawia sie˛, te równiez˙ nasze szpitale, które nie maja dłu-gów. To dobrze, z˙e te szpitale nie maja długów, ale sa toszpitale monoprofilowe, które nie musza przyjmowac kaz-dego, a jeszcze do tego zajmuja sie leczeniem ludzi młodychlub opiekuja sie rodzacymi. Czy moz˙na nam zarzucac´ zadłu-zenie w szpitalu na Banacha, czy na Lindleya, gdy przyjmu-jemy na sławne styropiany, gdyz˙ nie mamy miejsc na łóz˙-kach (widzieliscie to odbywajac zajecia), a płaci sie˛ nam zato, co zapisano nie uwzgle˛dniajac potrzeb społeczen´stwa.

Nikt nie chce zauwaz˙yc, ze szpital uniwersytecki nie moz˙ebyc finansowany tak, jak szpital miejski, choc´ na swiecie juzdawno to zrozumiano. Oczekuje sie˛ od nas najwyz˙szychstandardów i tak pracujemy, ale jak długo tak be˛dzie? Wi-dzieliscie nasi drodzy absolwenci nasze warunki pracy idydaktyki. Blok operacyjny w Szpitalu na Banacha pracuje28 lat. 7 lat temu Minister Zdrowia swoim podpisem po-twierdził koniecznosć budowy nowego bloku operacyjnego isfinansował duz˙a suma projekt nowego obiektu. I co dalej?Decyzje zamroz˙enia spowodowały, z˙e od 3 lat nic sie˛ niedzieje. Zdaje sobie sprawe˛ z tego nasz prorektor ds. inwesty-cji, który w czasie wyborów podkres´lał, co bedzie jego prio-rytetem. A my uczymy i operujemy w obiekcie sprzed 30 lat.Dlatego prosze˛ Panstwa pojawiaja sie moje niepokoje. Jesz-cze Was bylis´my w stanie uczyc´ w tych warunkach, alecisnie sie na usta pytanie – jak długo?

Tak, jestes´my przygotowani do Unii, uprawiamy medy-cyne zauwaz˙alna przez naszych kolegów ze szpitali innychkrajów, ale trzeba nam pomóc. Drodzy Pan´stwo, nieszcze˛-sciem naszej Uczelni jest nasza lokalizacja. Wielu lekarzy zosrodków pozawarszawskich mówi, wy z Akademii Medy-cznej w Warszawie, to macie dobrze, blisko Miodowej, bli-sko Wiejskiej, blisko Alei Ujazdowskich. A my nauczycieleakademiccy w warszawskiej Alma Mater odczuwamy toinaczej. Prosze˛ popatrzec´ – uczelnie medyczne takich miastjak Białystok, Lublin czy Bydgoszcz sa oczkiem w głowiewładz tych miast, posłów i senatorów z nich sie˛ wywodza-cych. Ale moge˛ Panstwa wszystkich zapewnic´ – tak nie jestw Warszawie. W Warszawie najche˛tniej, warszawskiej wy-zszej szkole medycznej cos´ by sie nie dało lub zabrało. Wciagu ostatnich lat do trzech wydziałów, które mielis´mydzieki staraniom władz Uczelni doszły dwa nowe. Przeje˛li-smy nowe zadania w szkoleniu piele˛gniarek i szkoleniu po-dyplomowym, a czy dostalis´my na to finanse – prosze˛ zapy-tac Rektora. Zdziwicie sie˛ Panstwo, ze jako Dziekan I Wy-działu Lekarskiego o tym mówie˛. Ale mam do tego prawo,gdyz to zakłady i kliniki I Wydziału, którym kieruje˛ uczawiekszosc tych nowych studentów.

Drodzy, absolwenta medycyny powinny cechowac´ róz-norakie umieje˛tnosci. Nalezy do nich znajomosć i zrozumie-nie podstawowych elementów zawodu lekarza, ale takz˙ezrozumienie i stosowanie w pracy codziennej zasad moral-nych i etycznych. Tak moi drodzy, absolwenta medycynypowinna cechowac´ znajomosć wartosci zawodowych, w tymdoskonałosć i altruizm, ale równiez˙ zrozumienie choregoczłowieka i współczucie mu. Decyzje medyczne lekarza mu-sza byc partnerskie w relacji pacjent – lekarz. Jestem przeko-nany, ze takimi lekarzami be˛dziecie, a raczej juz˙ jestesćie.Musicie drodzy Pan´stwo takze pamietac, ze zastapicie nas wnaszych badaniach naukowych i w dydaktyce. Ta Uczelniabyła dla Was nauczycielka medycyny, ale teraz Wy musicie



stac sie czescia tych, którzy be˛da nauczac´ jutro i pojutrze.Słuszna jest, po wielu latach podje˛ta przez Izby Lekarskiedecyzja o ustawicznym kształceniu. Nikt z Pan´stwa otrzy-mujac dzisiaj dyplom nie watpi, ze zdobywanie wiedzy wmedycynie konćzy sie z uzyskaniem dyplomu. Nie zapomi-najcie o tym, nawet gdy be˛dziecie leczyc´ w najdalszymzakatku naszego kraju.

Drodzy, kochani nasi byli studenci, dzisiaj lekarze, z˙ycze

Wam byscie spełnili swoje marzenia podejmujac studia me-dyczne, z˙ycze Wam by Was zacze˛ły omijac trudy zdobywa-nia pieniedzy na leczenie, bysćie mogli po prostu dobrzeleczyc i zyc godnie, bo Wasza wiedza, Wasze wykształce-nie, a przede wszystkim Wy na to zasługujecie. Zacze˛liscienowe zycie, zycie, do którego przygotowywalisćie sie przez6 lat – zycie lekarza. Z˙ ycze Wam powodzenia na tej nowej,szczególnej drodze z˙ycia.

Wystapienie JM Rektora

Prof. dr hab. Janusz Piekarczyk

Panie Dziekanie, Wysoka Rado,Wielce Szanowni Pan´stwo,Dostojni Gosćie.

Serdecznie Pan´stwu dziekuje za przybycie na te˛ pieknauroczystosć w imieniu senatu, władz uczelni, całej społecz-nosci akademickiej. A w szczególnosći tych oto absolwen-tów I Wydziału Lekarskiego, którzy po zaliczeniu prawemprzypisanych egzaminów staja przed nami, aby złoz˙yc przy-siege Hipokratesa, abys´my mogli poprzez uroczyste wre˛cze-nie dyplomu podniesć ich do godnosći lekarza. Lekarz ... totytuł zawodowy uprawniajacy do ubiegania sie˛ o prawo wy-konywania tego pie˛knego zawodu, ubiegania sie˛ o zdobyciestopnia naukowego doktora i dalszych awansów naukowychi zawodowych. Ale z pewnosćia jest to nade wszystko powo-łanie do słuz˙by cierpiacemu człowiekowi... i nie bójmy sie˛tego słowa słuz˙ba, ono moz˙e miec specjalne znaczenie.Przed rokiem z okazji swojego złotego jubileuszu Prof. An-drzej Kułakowski – znakomity chirurg i wieloletni dyrektorInstytutu Onkologii, wydał monografie˛ pt: „50-lat słuzby...”

Im wieksza wiedze posiadłes´, im wiecej otrzymałas´ talen-tów, tym wiekszy obowiazek na Tobie spoczywa.

Kazdy lekarz jest przeciez˙ dla swoich pacjentów kims´wyjatkowym, dlatego tez˙ ciazy na nim specjalna odpowie-dzialnosc, szczególny obowiazek zwłaszcza wobec tychbezradnych, cze˛sto odartych z intymnosći ludzi chorych mupowierzonych.

To im, naszym pacjentom jestes´my winni niesienie po-mocy, ulgi w cierpieniu, a nade wszystko wycia˛gniecie donich przyjaznej dłoni, dodanie otuchy, przywrócenie wiary... w realnosć wyzdrowienia, w olbrzymie moz˙liwosci nowo-czesnej medycyny XXI wieku.

Pamietac musimy wszakz˙e o tym, z˙e coraz cze˛sciej naszpacjent, ten bezradny cierpiacy człowiek dorównuje nam

wykształceniem, inteligencja, a nawet wiedza. W zwiazku ztym zapytac´ mozna, w jaki sposób niesć pomoc, dodawacótuchy takiemu pacjentowi, czy jest to moz˙liwe i czy jestpotrzebne poza wykonaniem konkretnego zabiegu, zaordy-nowaniem potrzebnego leku?

Posłuchajcie Pan´stwo co mówia o tym wielcy lekarze,którzy zyli lub zyja wsród nas: Prof. Jan Nielubowicz -wielki chirurg i były Rektor Akademii powiedział: Im byłemstarszy, tym bardziej sie˛ dziwiłem. Rózni chorzy ludzie,czesto madrzejsi ode mnie, chcieli cia˛gle ze mna rozmawiac´.Pragneli, abym ciagle był przy nich, jak gdybym miał jakasnadprzyrodzona siłe... W koncu, po latach zrozumia-łem...Chory wierzy, z˙e lekarz ma jakas cudowna moc uzdra-wiania. Czesto bardzo pomaga to w leczeniu. Sta˛d wypływacały szereg imperatywów dla młodych lekarzy. Nie z˙ałujcieczasu i nie dziwcie sie˛... .

A oto co pisze Profesor Andrzej Szczeklik, który jestczłonkiem społecznosći naszej uczelni i I Wydziału Lekar-skiego, poniewaz˙ jest doktorem honoris causa AM. Che˛tniewracam do Jego ksiazki „ Katharsis”, pełnej humanistycz-nych tresći. Proponuje˛ Panstwu dzisiaj krótki cytat z roz-działu pt. Cierpienie ... wchodzac na korytarz i do sal szpital-nych, dos´wiadczamy w dramatyczny sposób słabosći i uło-mnosci naszej ludzkiej natury. Tu czekac´ na nas moz˙e bez-miar ludzkiego cierpienia i samotnosći. Ale to miejsce jesttakze miejscem nadziei. Nadziei samych chorych, odczuwa-jacych wole zycia, nadziei ich krewnych i przyjaciół, po-dzielajacych ich ufnosć w nadejsćie poprawy zapowiadaja-cej powrót do zdrowia. W odzyskaniu tej nadziei maja, oczy-wiscie, swój udział lekarze, piele˛gniarki i cały personel szpi-



talny. I jesli potrafia zespolic umiejetnosci i talent, wytrwa-łosc i zyczliwosc – to sa na najlepszej drodze, by zbudowac´wspólnote ludzi chorych i tych, którzy przychodza, by ulzycim w cierpieniach, wyzwolic´ z choroby do zdrowia. Klinikalub oddział szpitalny moz˙e oznaczac´ taka wspólnote.

W słowie wstepu do cytowanej ksiazki Czesław Miłoszpisze z kolei, jak nas lekarzy moga widziec nasi pacjenci...

Sa dwie strony: strona pacjenta i strona lekarza. W róz˙-nych okresach z˙ycia chorujemy i dos´wiadczenie bycia pa-cjentem jest powszechne. Ale kim jest człowiek, który zbliz˙asie do nas i od którego słów tak wiele zalez˙y? Zatrzymujemyuwage na jego ustach, które wypowiadaja zdania be˛dacenieraz wyrokiem. Trzeba przyznac´, ze wyposaz˙amy go wpotege, której byc moze nie posiada. Jest dla nas magiem,szamanem, kims´ w kazdym razie, kogo zawód wynosi ponadnas, zwyczajnych s´miertelników.

Pragne Panstwu powiedziec´, ze te wszystkie głe˛bokietresci przekazywane przez naszych nauczycieli kolejnympokoleniom lekarzy, przekazywane nam od najdawniej-szych czasów, od staroz˙ytnosci, sa i beda zawsze aktualne.Zasady poste˛powania lekarskiego ustalone w staroz˙ytnejGrecji przez Hipokratesa z Kos przetrwały do dzisiaj i stano-wia spuscizne kultury hellenskiej, obok zasad demokracji,do których nawiazuje obecny s´wiat, nasza cywilizacja XXIwieku, w tym cywilizacja europejska, nasza cywilizacja,która sie szczycimy. Z kultury staroz˙ytnej Grecji wartosći teniewatpliwie zaczerpne˛ła równiez Unia Europejska, do któ-rej przystepujemy za kilka miesie˛cy. W zwiazku z tym fa-ktem senat naszej uczelni przyjał uchwałe, gdzie miedzyinnymi zapisalis´my:

Obecnie, wkraczamy w decydujacy etap jednoczenia Sta-rego Kontynentu, ukierunkowania jego dalszej ewolucji kunowym celom. Od wielu wieków, słowo Europa okres´lałoprzestrzen´ geograficzna, wspólnote wartosci religijnych,filozoficznych i politycznych, a takz˙e cos, czego nie opiszezaden traktat – nowa tozsamosć obywatelska i ponadpan´-stwowa solidarnosć społeczna.

Szanowni Pan´stwo!Teraz gdy wejsćie do Unii jest dla nas faktem prawie

dokonanym tocza sie jednak ciagle negocjacje, które wydaja˛sie byc coraz bardziej nieugie˛te, twarde, chyba tez˙ corazbardziej profesjonalne. Chcielibys´my powiedziec´, ze dajanam one pewne poczucie godnosći i zadowolenia, z˙e potra-fimy jednak toczyc´ je w pozycji wyprostowanej i z podnie-siona głowa. Fakty te powiedziałbym napawaja pewna dozaoptymizmu wobec znanych nam niestety popełnionych błe˛-dów, przez brak profesjonalizmu naszych negocjatorów niz˙-szego szczebla, w randze urze˛dników panstwowych, którzystali sie przyczyna niewłasciwych zapisów przyje˛tych przezPolske w traktacie akcesyjnym. Dotycza one równiez˙ medy-cyny, w tym warunków wzajemnosći uznawania wykształ-

cenia zawodów medycznych, a przede wszystkim zawodulekarza.

Do przepisów niewatpliwie krzywdzacych dla naszychobywateli, nierówno, gorzej traktujacych absolwentów na-szych uczelni niz˙ absolwentów z Unii Europejskiej jestwprowadzony Pan´stwowy Egzamin Lekarski, który powo-duje, ze Pan´stwo – nasi absolwenci macie gorszy, trudniej-szy start w z˙ycie zawodowe niz˙ absolwenci wydziałów le-karskich Unii. Unia zaakceptowała takie warunki na z˙ycze-nie strony polskiej, przy braku sprzeciwu s´rodowiska, wła-sciwie jedynym ciałem zgłaszajacym protest była Konferen-cja Rektorów Akademickich Uczelni Medycznych w Polsce,protest w postaci uchwał zgłosiły takz˙e senaty wie˛kszosciuczelni, w tym Senat naszej Akademii Medycznej.

Jakze wazny, jawi sie zapis w Konstytucji Unijnej. Zdajacsobie sprawe˛ z niezbednosci zachowania szczególnej gie˛tko-sci jezyka dyplomacji, oczekujemy jednak zachowania nie-przekraczalnych granic uwarunkowanych cia˛głoscia euro-pejskiej tradycji, kultury, religii i nauki. Mys´le, ze wiekszoscz nas ma nadzieje˛, nawet jest przekonana, z˙e własnie tewartosci stana sie silnym spoiwem naszego niebawemwspólnego Europejskiego Domu. W moim przekonaniu Pol-ska analogicznie, jak kaz˙dy kraj wchodzacy w skład Unii,powinna miec´ i jak mniemam, be˛dzie miała szanse˛ na wnie-sienie do powszechnego dziedzictwa europejskiego cennychelementów swojej odre˛bnosci, wzbogacajac zarówno todziedzictwo, jak i własna tozsamosć. Myslac jednak o rela-cjach prawa europejskiego z ustawodawstwem poszczegól-nych krajów członkowskich moz˙na rozwaz˙ac pojedynczeproblemy, dotyczace róznych spraw, w tym równiez˙ sprawszczegółowych, np. dotyczacych zawodów medycznych.

Ciagle i coraz bardziej aktualnym tematem, coraz szerzejszczególnie w Europie dyskutowanym jest na przykład spra-wa eutanazji. Jest ona propagowana jako sposób na poczuciebeznadziei, bezradnosći lekarza, jak i pacjenta, gdy w pełniwdrozone poste˛powanie paliatywne nie przynosi rezultatów.Mysle, ze kazdy z nas zgromadzonych w tej sali powiedział-by, zarówno w moim przekonaniu, jak i w przekonaniuzdecydowanej wie˛kszosci srodowiska lekarskiego, potwier-dzajacego ten sposób mys´lenia uchwała Torunskiego Krajo-wego Zjazdu Lekarzy... wszystko to w z˙adnym stopniu nieusprawiedliwia eutanazji ... .

Tak, Szanowni Pan´stwo, przyjecie eutanazji, jako sposo-bu poste˛powania lekarza naruszyłoby w drastyczny sposóbrelacje pacjenta z lekarzem i musiałoby doprowadzic´ donieufnosci i leku wobec lekarzy i piele˛gniarek, co wyrazńiezaznaczyło sie˛ juz w tych krajach, gdzie parlament eutanazje˛zalegalizował. Bez watpienia czyn ten pozostaje w głe˛bokiejsprzecznosći z zasadami wypracowanymi na podstawie wie-lowiekowej europejskiej – kultury, tradycji, religii ... i etyki,w tym etyki lekarskiej. Eutanazja pozostaje w kranćowej



sprzecznosći z przysiega Hipokratesa, z której nikt lekarzanie moze zwolnic w ciagu całego z˙ycia zawodowego.

Szanowni Pan´stwo jestem przekonany, wiem, z˙e potrafi-cie dokonywac´ trafnych wyborów, a be˛dziecie na nie skaza-ni przez kilkadziesiat lat pracy zawodowej. Be˛da to wyboryzwiazane z narzucanymi Wam decyzjami polityków, organi-zatorów i reformatorów opieki zdrowotnej, ale równiez˙ zezmianami sposobów leczenia zwiazanymi z niebywałym po-stepem nauk medycznych. Poste˛p ten szlenie zdynamizowałsie u progu XXI wieku. Przeciez˙ w pierwszych miesiacachnowego tysiaclecia rozszyfrowano pełny zapis genetycznyczłowieka. Medycyna zmieniła charakter, stała sie˛ medycy-na molekularna.

Oparte na tym fakcie perspektywy sa oszałamiajace. Na-stepny krok zwiazany ma byc´ z proteomika, której istotabedzie poznanie dokładnej budowy i funkcji białek. Zwiaza-ne z tym teorie przewyz˙szaja wielokrotnie stopien´ zaawan-sowania dotychczasowej globalnej wiedzy w biologii i me-dycynie. Te wszystkie zdobycze nauki i techniki be˛da odda-ne do Pan´stwa dyspozycji i rozsadnego ich zagospodarowa-nia, rozsadnego wykorzystywania.

Chciałbym na koniec zaproponowac´ Panstwu wysłucha-nie jeszcze jednego cytatu z wypowiedzi naszego wspólnegonauczyciela, wielkiego lekarza – internisty, profesora, do-ktora honoris causa naszej Alma Mater – Tadeusza Orło-wskiego, który nieustannie pracuje naukowo. A oto cytat:pragne podzielic sie, zwłaszcza z kolegami planujacymi ka-riere naukowa, moimi doswiadczeniami, uzyskanymi w cza-sie przeszło 60-letniej działalnosći lekarskiej. Porównujacmózg ludzki z komputerem dochodze˛ do wniosku, z˙e przezten czas moja baza danych wybitnie sie˛ powiekszyła. Nieste-ty okazuje sie˛, ze zawiera ona w wie˛kszosci dane nieaktual-ne, a nawet nieprawdziwe. Doszedłem do wniosku, z˙e w

mojej bazie znajduja sie w zasadzie 2 typy informacji: ofaktach oraz o ich interpretacji. Informacje o faktach zawszezasługuja na zapamie˛tanie, gdyz˙ sa niezmienne. Ich interpre-tacje i opracowane na ich podstawach teorie ulegaja ciagłymzmianom, zalez˙nym od aktualnych poste˛pów wiedzy. Wpraktyce wiec konieczne jest us´wiadomienie sobie tego, cosie wie, czego sie˛ nie wie, oraz gdzie w razie potrzebybrakujaca wiedze mozna uzupełnic´.

Moja wiedza lekarska w dniu uzyskania dyplomu obej-mowała szeroki wachlarz nauki o chorobach wewne˛trznych.Dzis po przeszło 60 latach zdaje˛ sobie sprawe˛, ze nawet wszczególnie mi bliskich dziedzinach transplantologii i nefro-logii dysponuje zaledwie ułamkiem waz˙nych wiadomosći. Iw tym przypadku znaczna cze˛sc nabytej przeze mnie wiedzystała sie˛ nieaktualna lub nieprawdziwa. Nie uległy zmianiejedynie 2 dziedziny: podstawy diagnostyki opartej na bada-niu podmiotowym i fizycznym chorego oraz rozumienie rolinalezytego stosunku lekarza do chorego. Biegłosć w tychdziedzinach jest niezbe˛dnym warunkiem dla osia˛gnieciamozliwie jak najlepszych wyników terapeutycznych. Nie-stety wydaje sie˛, ze w dzisiejszych czasach zasady z nichwypływajace sa lekcewaz˙one, mimo z˙e tak dobrze słuz˙yłymedycynie przez przeszło 2000 lat.

Szanowni Pan´stwo – przyjmijcie tych kilka mys´li zawar-tych w cytatach z wypowiedzi wielkich lekarzy, profesorównaszych wspólnych nauczycieli, jako rodzaj przesłania naWasze z˙ycie zawodowe. Niech praca w tym pie˛knym zawo-dzie, równiez˙ praca naukowa dla osób, które wybiora tedroge przysporzy Pan´stwu wiele satysfakcji, niech zawszetowarzyszy Wam wdzie˛cznosc chorych, którym be˛dzieciespieszyli z pomoca, którym podacie pomocna dłon i przynie-siecie ulge˛ w cierpieniu.

Wystapienie absolwenta

Lek. Paweł Syska

Magnificencjo Panie Rektorze, Panie Dziekanie, szanow-ni Profesorowie, Drodzy Rodzice, Kolez˙anki i Koledzy.

Dzisiejsza uroczystosć, w której ze wzruszeniem bierze-my udział, przypomina uniwersalna prawde o nieubłaganymprymacie czasu. O tym, z˙e: „czas ma zazwyczaj cos´ gorzkie-go w sobie” i o tym, z˙e przesuwamy sie˛ na drodze z˙ycia.

Wiemy juz, ze sa na niej drogowskazy wartosći i musimyna nie nieustannie spogla˛dac. Zycie i dobro człowieka, po-winnosc, szacunek, odpowiedzialnosć, kompetencje – one

wyznaczaja kierunki drogi ku ostatecznej Tajemnicy. Szanowni Pan´stwo, i oto nadeszła chwila szczególna:

wreczono nam dyplomy, na które cie˛zko pracowalis´myprzez kilka ostatnich lat.

Mówi sie, ze miara ludzkiego szcze˛scia sa spełnione ma-rzenia i zrealizowane plany z˙yciowe.

Dzis mozemy smiało powiedziec´, ze juz udało sie namosiagnac wiele: studiowalis´my na uczelni uwaz˙anej za najle-psza akademie˛ medyczna w kraju. Zdobylismy wyzsze wy-



kształcenie i zawód powszechnie uznawany za jeden z naj-bardziej zaszczytnych.

Nie było to łatwe – medycyna to wiedza nieprzebrana,wymagajaca najpierw od studenta, a potem od lekarza pełne-go poswiecenia sprawie, cia˛głego doskonalenia i duz˙ej dys-cypliny wewnetrznej. Naszym powołaniem i zadaniem, któ-re własnie zaczynamy wypełniac´, jest niesienie pomocy iulgi cierpiacemu człowiekowi. Jestem przekonany, z˙e kazdyz nas zawsze o tym pamie˛tał w trakcie studiów i mys´l tabedzie nam towarzyszyc´ przez całe nasze lekarskie z˙ycie.

W naszym zawodzie, jak w z˙adnym innym, trzeba miec´mistrza i przewodnika. Z szacunkiem wie˛c w podziekowa-niu chyle głowe przed naszymi Profesorami i wszystkimi,którzy odkrywali przed nami tajniki wiedzy. To dopieropoczatek drogi i prosimy o dalsza opieke i mozliwosc czer-pania z Waszego dos´wiadczenia i ma˛drosci.

Dziekuje równiez wszystkim pracownikom naszej Uczelni.Słowa wdziecznosci w sposób szczególny kieruje˛ do na-

szych Rodziców. Te dyplomy to równiez˙ Wasz sukces ipowód do dumy.

Ukonczylismy studia w przełomowym momencie histo-rii. Zaczniemy pracowac´ w zjednoczonej Europie i uwaz˙am,ze jestes´my do tego dobrze przygotowani. Wielu z nas miałookazje poznac´ zagraniczne uczelnie medyczne i szpitale wramach wyjazdów stypendialnych, staz˙y, czy praktyk waka-cyjnych.

Okres studiów to czas, który be˛dziemy zawsze pamie˛tac –to przeciez˙ nie tylko nauka i uczelnia. Uroki i przywilejestudenckiego z˙ycia trudno zapomniec´ i mysle, ze juz powolizaczynamy odczuwac´ braki w tym zakresie.

Pielegnujmy troskliwie przyjazńie tutaj zawiazane, nieza-leznie od tego, gdzie przyjdzie nam mieszkac´ i pracowac´.Nie zawsze spotkamy sie˛ w jednym szpitalu z kolez˙anka zgrupy czy kolega z akademika, ale to od nas samych zalez˙y,czy po latach be˛dziemy dalej dobrymi przyjaciółmi, czy tez˙ludzmi znajacymi sie tylko z nazwiska.

Kolezanki i Koledzy – długo czekalis´my, by móc o sobiepowiedziec: „jestem lekarzem”. Teraz, kiedy to stało sie˛ juzfaktem, kiedy złoz˙ylismy przyrzeczenie lekarskie, pamie˛taj-my o istocie naszego powołania i strzez˙my godnosći tegozawodu przez całe z˙ycie.

Los nie oszcze˛dzi nam z pewnosćia porazek i smutkupłynacego z bezsilnej walki z choroba. Tego nie uniknie-my...

Radosc i satysfakcja z wyleczenia pacjenta przypomninam, ze warto było podjac ten trud!

A zatem: „szcze˛sliwej drogi juz czas” – jak mówia słowapopularnej piosenki – „mape˛ zycia w sercu masz; jestes´ jakmłody ptak”. Juz˙ czas...

Wreczanie dyplomów przez władze uczelni



Polskie członkostwo w Unii Europejskiej.Wielka szansa – wielkie wyzwanie

Prof. dr hab. Jerzy RegulskiCollegium Civitas

Po raz pierwszy od kilkuset lat przedPolska otworzyła sie wielka szansa. Wy-zwolilismy sie z pod obcych interwencji.Mamy bezpieczne granice. Nie musimysie obawiac agresji sasiadów. NATO roz-toczyło nad nami ochronny parasol. Uzy-skalismy mozliwosc swobodnych podróz˙yi kontaktów miedzynarodowych. Rozwijasie handel, wymiana naukowa i kultural-na. Nadchodzace nasze członkostwo wUnii Europejskiej stworzy trwałe podsta-wy dla naszego pełnego uczestnictwa weuropejskiej rodzinie krajów demokraty-cznych. Wykorzystanie tej wielkiej szansy staje sie˛ podsta-wowym zadaniem młodego pokolenia Polaków.

Nie potrzeba tutaj kolejny raz dowodzic´ historycznegoznaczenia tego członkostwa i wielkich korzysći, jakie moze-my osiagnac. Kampania przed referendum upowszechniławiedze w tej sprawie, a wynik referendum jednoznaczniepotwierdził wole społeczen´stwa, mimo powaz˙nej kampaniianty-unijnej. Wszyscy oczekujemy, z˙e dzieki temu członko-stwu uzyskamy nie tylko powaz˙ne wsparcie finansowe, aletakze szerokie moz˙liwosci wszechstronnego rozwoju, takgospodarczego, jak i społecznego. Ale wykorzystanie tychmozliwosci nie bedzie łatwe. W nadchodzacych latach be˛-dziemy musieli, w tym celu, dokonac´ ogromnego wysiłku.I z tego wiele osób albo nie zdaje sobie sprawy, albo woli otym nie pamie˛tac. Wszyscy mówia o integracji, ale nie wszy-scy zastanawiaja sie, co to oznacza.

* * *Termin „integracja europejska” jest na ogół rozumiany

jedynie jako proces naszego przyste˛powania do Unii Euro-pejskiej, a problemy integracji sprowadzane sa do pytania onasze rolnictwo, czy tez˙ do sprawy zakupu ziemi przez cu-dzoziemców. Jest to powaz˙ny bład, który nalez˙y sie starac´mozliwie szybko sprostowac´. A jest to moz˙liwe jedynie wte-dy, gdy nadamy własćiwa tresc pojeciu integracji europejskiej.

Trzeba wiec zaczac od elementarnych wyjasńien. Słowo„integracja” oznacza połaczenie, zespolenie czy scalenie.Termin ten moz˙na odnosic´ do róznych spraw. Moz˙na sieintegrowac, a wiec łaczyc, wokół wspólnych celów. Moz˙naintegrowac, a wiec zespalac´ wysiłki we wspólnych działa-

niach. Mozna wreszcie scalac´, czyli integro-wac instytucje.

Integracja jest ze swej natury procesem, ito procesem długotrwałym. Aby dojsć dogłebszej integracji pan´stwa i społeczen´stwa,musza przejsc długi okres wzajemnego po-znania i współpracy, a naste˛pnie upodobnia-nia sie, wykształcania wspólnych celów isukcesywnej integracji wysiłków we wspól-nych działaniach.

Pierwszym krokiem w procesie integra-cyjnym jest nawiazywanie współpracy mie˛-dzy panstwami i społeczen´stwami w róz˙-

nych dziedzinach, np. wymiany gospodarczej czy kultural-nej. Ale w wyniku takiej współpracy naste˛puje nie tylkopoznanie współpartnera, ale takz˙e obaj partnerzy zaczynaja˛w jakis sposób upodabniac´ swoje sposoby działan´, chociaz˙-by po to, aby te działania były skuteczniejsze. I ten poczatekwzajemnego upodabniania jest własńie poczatkiem proce-sów integracyjnych. Jest to poczatek zmian wewne˛trznych,spowodowanych potrzeba dostosowania sie˛ do innych part-nerów.

Dalszymi krokami be˛dzie integrowanie sie˛ wokół realiza-cji pewnych, wspólnych celów. Potem ujednolicanie proce-dur i budowanie wspólnych regulacji prawnych czy wspól-nych instytucji. Integracja musi przebiegac´ równoczesńie nawielu płaszczyznach. Nie moz˙na myslec jedynie o integracjigospodarczej bez jednoczesnego zbliz˙enia struktur pra-wnych i administracyjnych, bez zbliz˙enia mentalnosći i spo-sobu zachowan´ partnerów, a wie˛c bez zbliz˙enia kulturowegoi cywilizacyjnego. I własńie na te aspekty chciałem tu zwró-cic uwage, gdyz sa one w debacie publicznej zepchnie˛te namargines. Pisze sie˛ i dyskutuje o doste˛pie do funduszy, odopłatach dla rolników, o konkurencji i limitach produkcyj-nych. A trudnosći sprowadzane sa do spraw czysto technicz-nych, a wiec czy na czas be˛dzie działał system komputero-wy, albo czy powstana własciwe instytucje. To sa sprawywazne i konieczne, ale niestety niewystarczajace.

* * *Warunkiem wykorzystania szans wynikajacych z integra-

cji jest identyfikacja wspólnych celów i zadan´, ale takz˙ewykształcenie wspólnych form działania. A wie˛c jesli chce-

Prof. dr hab. Jerzy Regulski



my wykorzystac´ te mozliwosci, to trzeba sie˛ zastanowic´,gdzie wyste˛puja róznice? Prowadzi sie˛ prace nad dostosowa-niem prawa i instytucji. Róz˙nice w jakosći i strukturze pro-dukcji czy w rolnictwie sa przedmiotem troski przedsie˛bior-ców i władz pan´stwowych. Prowadzone sa rózne szkoleniadla dostosowania wiedzy i umieje˛tnosci. Ale pozostaje caławielka sfera mentalnosći społeczen´stwa i sposobu zachowan´ludzi. Róznice sa tu powaz˙ne, a ich usunie˛cie bedzie trwałodługo. Prawo moz˙na zmienic´ w kilka miesiecy. Przekształcenieinstytucji czy gospodarki wymaga kilku lat. Ale zmiana men-talnosci społeczen´stwa to sprawa pokolenia, a moz˙e i dwóch.

Polska jest bardzo zróz˙nicowana. Dystans mie˛dzy wielki-mi miastami i odległymi wsiami wynosi nie tylko wielekilometrów, ale i wiele lat rozwoju. Wysiłek wie˛c, jaki terózne społecznosći musza wykonac rózni sie bardzo. To comoze byc łatwe dla jednych, inni osia˛gna dopiero w naste˛-pnym pokoleniu. Ale te róz˙nice cywilizacyjne i kulturoweoznaczaja, ze obecnie ludzie w Polsce kieruja sie niejed-nakowymi przesłankami i podejmuja swoje decyzje wedługróznych kryteriów. Te wewne˛trzne róznice, wystepujace wkraju, sa grozne. Trzeba je pokonac, jesli Polacy maja pozostac´jednym narodem. I nie chodzi mi tutaj o mniejszosći etniczne iobcokrajowców, którzy musza miec zagwarantowane odpo-wiednie swobody. Chodzi mi niebezpieczen´stwa rozwarstwie-nia obywateli w zalez˙nosci od poziomu ich kultury i umieje˛tno-sci. Chodzi o Polske˛ A i Polske B, które moga nadal oddalac´ sieod siebie. Jednosć narodu to jednosć kultury.

Wszystko zaczyna sie˛ od wychowania, tego domowego itego szkolnego. Wiemy, z˙e szkolnictwo w Polsce odbiega odtego, czym chcielibys´my, aby było i czym powinno byc´.Miedzy Polska a panstwami Unii istnieja duze róznice, tak wpoziomie nauczania, jak i w programach, które utrudniaja˛wymiennosc dyplomów. Trzeba je wyrównac´ i trzeba spo-wodowac, aby ci, którzy juz˙ je maja podjeli trud uzupełnie-nia wiedzy.

Ale równiez trzeba wykształcic´ w społeczen´stwie zrozu-mienie i przestrzeganie tych wartosći, które znamy, ale od-nosimy sie do nich z lekcewaz˙eniem. A wiec uznanie, z˙eprawo obowiazuje zawsze i wsze˛dzie, a nie tylko wtedy, gdynam to jest wygodne; z˙e własnosć i pieniadze publiczne sa˛własnoscia wspólna, która trzeba szanowac´ i oszczedzac; zedo kazdego człowieka nalez˙y sie odnosic z przyjaznia iusmiechem. Niestety zbyt rzadko słyszymy ”przepraszam”w zatłoczonym autobusie.

Moze kogos´ zdziwic, ze mówiac o integracji europejskiejchce, aby nie potracac ludzi w autobusie. Przeciez˙, mogłobysie wydawac, ze sprawy sa całkowicie odległe. Otóz˙ wcaletak nie jest. Integracja be˛dzie tylko wtedy moz˙liwa i efe-ktywna, gdy be˛dziemy szukac´ kontaktu z innymi, gdy be˛-dziemy innych szanowac´ i szukac wspólnych celów i intere-sów. Musimy byc´ otwarci i chciec´ współdziałac´. Tymcza-

sem nasze społeczen´stwo jest ciagle zbyt zamknie˛te. Zbytczesto postrzegamy innego człowieka jako potencjalnegowroga. Zbyt cze˛sto chcemy walczyc´ z naszymi partnerami, anie współpracowac´ z nimi. Nie umiemy szukac´ wspólnychproblemów, a koncentrujemy sie˛ na róznicach. Obecna dys-kusja wokół przysta˛pienia naszego do Unii przebiega w na-stroju, ze z Unia trzeba walczyc´, bo ona jest przeciw nam. Aprzeciez˙ wstepujemy do niej, z˙eby współpracowac´ z innymi.Przeciez˙ do autobusu wsiadamy, aby wspólnie z innymipodrózowac, a nie wzajemnie kopac´ sie po kostkach.

Ten społeczny aspekt integracji wymaga specjalnegopodkreslenia. Integracja przyniesie efekty tylko wtedy, gdybedziemy chciec´ współpracowac´ i wspólnie rozwiazywacwspólne kłopoty.

Trzeba wiec wykształcic społeczen´stwo obywatelskie,aktywnie uczestniczace w sprawowaniu władzy i rozwiazy-waniu spraw wspólnych, ale takz˙e spraw swoich własnych.Przyszłosć jest otwarta dla aktywnych i przedsie˛biorczych.Ale tylko tych, którzy be˛da uczciwie stosowac´ sie do ogólnieprzyjetych standardów w zintegrowanej Europie. Tylko spo-łeczenstwo, złozone z takich ludzi be˛dzie zdolne, aby wyko-rzystac nowe szanse.

* * *I wreszcie chciałbym zwrócic´ uwage na jeszcze jedno

zagadnienie. Koncentrujemy nasza uwage na członkostwiew Unii. I słusznie, jest to bowiem sprawa o wadze historycz-nej. Ale nie wolno zapominac´, ze procesy integracyjne nieprzebiegaja jedynie w ramach instytucji Unii, ale poprzezrozwijanie wiezów i współpracy na wielu róz˙nych płaszczy-znach. Tworzy je wiele organizacji mie˛dzyrzadowych, za-wodowych, regionalnych, społecznych w których uczestni-cza władze pan´stwowe, organizacje czy poszczególni ludzie.

Wystepuje wiec bardzo wiele form współpracy, którychnie ma moz˙liwosci nawet wymienic´. Jednak konieczna jestswiadomosc ich wystepowania i powaz˙nej roli, jaka onespełniaja. Integracja poste˛puje bowiem głownie droga˛kształtowania wspólnego sposobu mys´lenia i pojmowaniawystepujacych problemów. A to sie˛ własnie dokonuje po-przez kontakty osobiste, przez wzajemne kształtowanieswych postaw i sposobów zachowan´.

Warto na te˛ sprawe zwrócic uwage. Współpraca mie˛dzy-narodowa – to cia˛głe negocjacje i zawieranie porozumien´,dotyczacych przyszłych działan´. Otóz podstawowym ele-mentem kaz˙dych negocjacji jest zaufanie do partnera.

I teraz trzeba sobie zadac´ pytanie, od czego ono zalez˙y?Nie ma na to jednolitej odpowiedzi. Zaufanie jest bowiemwynikiem wielu, bardzo róz˙nych czynników i nie tu jestmiejsce, aby sie˛ nad nimi zastanawiac´. Ale trzeba zawszepamietac, jak wazne jest osobiste wraz˙enie, jakie sie˛ wywie-ra na partnerze. Ludzi sie˛ ocenia najpierw według ich wygla-du zewne˛trznego i sposobu zachowania. Jes´li ktos sie zacho-



wuje inaczej niz˙ do tego przywyklis´my to oznacza, z˙e onsam jest inny od nas. A zaufanie ma sie˛ do ludzi podobnych,o których sie wie, ze beda sie zachowywac´ do nas podobnie,a szczególnie w sytuacjach trudnych be˛da podejmowac´ zro-zumiałe dla nas decyzje, oparte na podobnych kryteriach iwartosciach. Jes´li wiec ktos bedzie zaliczony do kategorii„innych”, to dopiero be˛dzie musiał dowiesć, ze na zaufaniezasługuje. Gdy zas´ jest podobny, to zdobywa zaufaniew sposób niejako automatyczny. Dlatego stosowanie sie˛ dostandardów zachowan´ jest tak waz˙ne. Akcentujmy podo-bienstwa. I starajmy sie˛ zmienic stereotyp Polaka, jaki cia˛glefunkcjonuje w s´wiadomosci wielu społeczen´stw. Stereotypniezbyt pozytywny, który jednak jest w duz˙ej mierze wyni-kiem zachowan´ naszych rodaków. Jes´li chcemy miec´ korzy-sci z integracji, to nasi partnerzy z Unii musza miec do naszaufanie, musza nas uznac´ za „swoich”.

I wreszcie trzeba pamie˛tac, ze mamy sasiadów nie tylkona zachodzie, ale takz˙e na wschodzie. Polska, aby sie˛ rozwi-

jac potrzebuje wokół siebie spokoju. Stabilizacja politycznaw skali kontynentu moz˙e byc osiagnieta jedynie poprzezpogłebiajaca sie współprace˛ miedzynarodowa, a wiec po-przez proces integracyjny. Jest oczywiste, z˙e stopien´ naszejintegracji z róz˙nymi panstwami nie be˛dzie jednakowy. Na-sze dazenie do członkostwa w Unii Europejskiej zaowocujedaleko posunie˛ta integracja prawa, gospodarki i instytucji. Znaszymi sasiadami na wschodzie integracja be˛dzie ograniczonado integracji wysiłków i działan´ dla osiagniecia wspólnychcelów. Nie be˛dzie jeszcze przez wiele lat integracja instytucjo-nalna. Ale jest w polskim, z˙ywotnym interesie, aby procesyintegracyjne obje˛ły wszystkie pan´stwa europejskie.

* * *Nasze członkostwo w Unii otwiera wielka szanse˛. Musimy

ja własciwie wykorzystac´. A bedzie to zalez˙ało od nas wszy-stkich, a przede wszystkim od młodego pokolenia. Wierze˛, zesprosta ono tym wyzwaniom. Wierze˛, ze Polak potrafi, jaktylko zechce. A w tym przypadku zechce na pewno.

Pierwszy przeszczep serca w warszawskiej AM

Prof. dr hab. med. Kazimierz SuwalskiI Katedra i Klinika Kardiologii AM

Podczas niedługiej, dwuletniej działalnosći KlinicznegoOddziału Kardiochirurgii AM w Warszawie leczylis´my wie-lu chorych. Niektórych pamie˛tamy szczególnie wyrazńie,innych wspominamy cieszac sie z ich szybkiego powrotu dozdrowia i krótkiego okresu hospitalizacji. Jest jednak pa-cjent, którego historia choroby stanowi cze˛sc naszej historii– i tak juz pozostanie.

Na jesieni 2003 roku do Klinicznego Oddziału Kardiochi-rurgii trafił 16-letni chłopiec w stanie krytycznym, ze skraj-nie nasilona niewydolnosćia serca. Chłopca juz˙ znalismy,gdyz w lecie tego samego roku zespół kardiochirurgów na-szego os´rodka dokonał korekcji wrodzonej wady serca utego wysportowanego młodzienća. Nie wiedzielis´my dla-czego w ciagu kilku miesiecy doszło do tak tragicznej iniespodziewanej utraty wydolnosći krazenia. W celu rato-wania zycia chłopca podjałem decyzje˛ o próbie chirurgicz-nej naprawy zastawki serca. Dokładnie pamie˛tam noc przedzabiegiem. W gronie kardiochirurgów, kardiologów ikardioanestozjologów do pózńych godzin nocnych planowa-lismy kazde posunie˛cie i rozwaz˙alismy kazda mozliwa stra-tegie postepowania.

Operacja przeprowadzona naste˛pnego dnia umoz˙liwiła

chłopcu przez˙ycie. jednak widzac tak zniszczone serce, le-dwo kurczace sie w klatce piersiowej młodego człowieka,przeczuwalis´my wynik pobranej s´ródoperacyjnie biopsji naka-zujacej nam zakwalifikowac´ pacjenta do przeszczepu serca.

Wiedzielismy, ze wszczepiona sztuczna zastawka mitral-na umoz˙liwi funkcjonowanie serca tylko na krótki czas,gdyz choroba podstawowa mie˛snia (kardiomiopatia) poste˛-powała szybko.

Pamietam, ze robiac obchód w czasie dni oczekiwania naserce, miałem wraz˙enie, jakby cały personel Oddziału Kar-diochirurgii wstrzymał oddech. Pracownicy i pacjenci prze-bywajacy w tym czasie na Kardiochirurgii naprawde˛ zaan-gazowali sie i zwiazali z chłopcem i jego rodzicami.

Wiadomosc o tym, ze jest dawca serca dla naszego pa-cjenta przyje˛lismy z nadzieja na wykorzystanie rodzacej sieszansy uratowania z˙ycia chłopcu.

Póznym wieczorem 20 listopada 2003 roku na bloku ope-racyjnym kardiochirurgii zebrał sie˛ cały personel.

Rozpocze˛lismy zabieg, który trwał prawie do rana.Udział w operacji wzie˛ły dwa zespoły: zespół kierowanyprzez prof. Kazimierza B. Suwalskiego oraz zespół dr M.Garlickiego z CKW MSWiA. Nigdy nie zapomne˛ widoku



bijacego, „nowego” serca chłopca.Po przewiezieniu pacjenta na Oddział Intensywnej Tera-

pii Pooperacyjnej Kardiochirurgii zacze˛lismy trwajaca dodzisiaj walke o utrzymanie przeszczepu oraz zachowaniefunkcji wszystkich narza˛dów.

Mimo, iz jest to poczatek drogi chłopca i jego rodziców z„nowym” sercem – dobrze jest móc rozmawiac´ z nim iwidziec go usmiechnietego. Jest to dla mnie osobista saty-sfakcja oraz – jak to w medycynie – che˛c pomocy jeszczeinnym chorym.

Konferencja naukowa z okazji nadania godnos ćidoktora honoris causa prof. dr hab. M. Wierzbickiej

Mgr Magdalena ZielonkaDział Wydawnictw AM

9 grudnia 2003 r. w sali Senatu Akademii Medycznejodbyła sie konferencja naukowa z okazji nadania godnosćidoktora honoris causa Uniwersytetu w Malmö prof. dr hab.Marii Wierzbickiej. Pani Profesor jest pierwsza kobieta ipierwszym polskim stomatologiem, który uzyskał ten tytuł.

Organizatorem Konferencji były dwie Komisje Senackie:Komisja ds. Informacji Naukowej i Wydawnictw oraz Ko-misja ds. Nauki, a patronat nad uroczystosćia objał JM Re-ktor naszej Uczelni – prof. dr hab. Janusz Piekarczyk.

W programie uroczystosći znalazło sie˛ wystapienie JMRektora, które drukujemy w całosći.

Nastepnie zabrał głos dr hab. Piotr Fiedor – przewodni-czacy Senackiej Komisji ds. Informacji Naukowej i Wydaw-nictw, który przedstawił historie˛ nadawania honorowych od-znaczen´ zarówno w s´wiecie, jak i w Polsce.

„Nadanie godnosći doktora medycyny honoris causa todawny, europejski, uniwersytecki zwyczaj sie˛gajacy XIIwieku. Jest to uroczysta ceremonia majaca na celu uhonoro-wanie wybitnych osobistosći swiata nauki, kultury czy poli-tyki. W Polsce pierwszy raz tytuł doktora h.c. przyznano 7czerwca 1900 roku w pie˛csetlecie odrodzenia UniwersytetuJagiellonskiego. Procedury zgłaszania i wyboru kandydatasa podobne, jednak ceremonia moz˙e miec odmienny chara-kter w zalez˙nosci od kraju i uczelni.

Uniwersytet Warszawski pierwszy doktorat medycynyh.c. wreczył w dniu 2 maja 1920 roku Józefowi Piłsudskie-mu – Marszałkowi Niepodległej Polski. Dzisiejsze wydarze-nie jest niezwykłe, bowiem ten zaszczytny tytuł otrzymałaprof. Maria Wierzbicka od Uniwersytetu w Malmö za wielo-letnia współprace˛ naukowa i edukacyjna na europejskimforum. Jest to dlatego waz˙ne wydarzenie naukowe, ponie-waz wyrózniono naszego profesora, a wie˛c nasza Alma Ma-ter na kilka miesie˛cy przed przysta˛pieniem Polski do UE,

przed ogłoszeniem Konstytucji Zjednoczonej Europy, costanowi dobra zapowiedz´ dalszej akademickiej współpracyna europejskim forum naukowym”.

Prof. dr hab. Renata Górska – Dyrektor Instytutu Stoma-tologii AM oraz przewodniczaca Senackiej Komisji ds. Na-uki przedstawiła dorobek naukowy, przebieg pracy zawodo-wej oraz wkład w rozwój nauki polskiej prof. dr hab. MariiWierzbickiej.

Czytelnicy naszego miesie˛cznika mogli sie˛ zapoznac´ zdokonaniami i sylwetka naukowa Pani Profesor w numerze9/2003 r.

Wykład wprowadzajacy „Konflikt interesów w medycy-nie” wygłosił prof. dr hab. Andrzej Górski.

Uroczystosć zakonczył, bogato ilustrowany slajdami wy-kład „Na skrzyz˙owaniu polsko-szwedzkiej kultury i histo-rii”, który prof. Wierzbicka wygłosiła na uroczystosći wMalmö, a nasi czytelnicy moga go przeczytac´ w tym nume-rze miesie˛cznika.

Prof. dr hab. M. Wierzbicka otrzymuje kwiaty z rak Rekto-ra prof. dr hab. J. Piekarczyka





Wielce Szanowni Pan´stwo,Witam Pan´stwa bardzo serdecznie na Konferencji zor-

ganizowanej z okazji nadania godnosći doktora honoris cau-sa Uniwersytetu w Malmö Pani Prof. dr hab. Marii Wierz-bickiej, wieloletniemu kierownikowi Zakładu StomatologiiZachowawczej, byłemu Prodziekanowi Oddziału Stomato-logii Akademii Medycznej w Warszawie.

Jest Pani Profesor drugim uczonym w historii polskiejstomatologii, który uzyskał te˛ wysoka godnosć akademicka.Profesor Zbigniew Janćzuk otrzymał te˛ godnosć we własnejuczelni – Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie.

Warto przy tej okazji wspomniec´, ze tradycje nadawaniadoktoratu doktora honoris causa naszej uczelni sie˛gaja roku1921, kiedy to Wydział Lekarski Uniwersytetu Warsza-wskiego, nadał te˛ godnosć Józefowi Piłsudskiemu. Ostatni z6 doktoratów honorowych nadanych przed II wojna swiato-wa nadany został marszałkowi Edwardowi Rydzowi – S´mi-głemu w 1938r.

Po wojnie, powrócilis´my do nadawania tej godnosći do-piero w połowie lat 60-tych; wczesńiej panujacy systempolityczny nie uznawał i nie zezwalał na takie „ekstrawagan-cje”. Do 2003 r. Akademia Medyczna nadała 50 tytułówdoktora honoris causa, w tym 6 Wydziału Lekarskiego Uni-wersytetu Warszawskiego – przed wojna.

W tym gronie było 11 uczonych Polaków, a ws´ród nichprofesorowie: Adam Gruca, Witold Zawadowski, Witold Ru-dowski, Jerzy Choróbski, Piotr Kubikowski, Jan Nielubowicz,Tadeusz Orłowski, Franciszek Kokot i Andrzej Szczeklik.

W gronie tych wybitnych uczonych znalazło sie˛ 9 profe-sorów ze Stanów Zjednoczonych, 5 z Francji, 4 z WielkiejBrytanii, 4 z Niemiec, 3 ze Szwecji, w tym 2 stomatologów– Prof. Öwal w 1984r. oraz Prof. Bratthal w 1990r. Ponadto

wyróznilismy 2 profesorów z Holandii, 2 ze Szwajcarii i pojednym z Kanady, Włoch i Danii.

Przy kazdej okazji, podczas wszystkich uroczystosći aka-demickich podkres´lamy, ze społecznosć naszej uczelni two-rza wszyscy pracownicy uczelni, jej władze, członkowie radwydziałów, wszyscy pracownicy naukowi i dydaktyczni,studenci, a nawet absolwenci, i równiez˙ doktorzy honoriscausa. Na codzien´ zapominamy o tej, jakz˙e waznej grupiewybitnych uczonych, którzy przyczynili sie˛ do rozwoju na-uki i do rozwoju naszej Alma Mater, którzy przynosza uczel-ni i nam wszystkim zaszczyt i sa nasza chluba.

Darza bowiem nasza uczelnie sympatia, a jej sprawy,nasze troski i radosći nie sa im obojetne, o czym wielu z tegogrona uczonych zapewnia nas osobisćie lub koresponden-cyjnie przy okazji s´wiat i waznych wydarzen´ w zyciu uczel-ni. Ciesze sie, ze wybitni przedstawiciele naszej społeczno-sci otrzymuja to wielkie wyróznienie znakomitych uczelnipolskich i zagranicznych. Najmłodszym doktorem honoriscausa spos´ród najwybitniejszych uczonych naszej Alma Ma-ter jest Pani Profesor Maria Wierzbicka, której w całosćiposwiecamy dzisiejsza konferencje˛ naukowa.

Pragne wyrazic wielka radosc, ze bierze w niej udziałgrupa młodych kolegów, którzy mam nadzieje˛ beda kon-tynuatorami tej chlubnej tradycji, be˛da tez mam nadzieje˛,przynajmniej niektórzy, laureatami tej najwyz˙szej akade-mickiej godnosći honorowej.

Pani Profesor Marii Wierzbickiej gratuluje˛ przyznanej god-nosci przez Uniwersytet w Malmö i jednoczesńie zapewniam,ze dla nas wszystkich, dla Alma Mater jest to wielkie wyróz˙nie-nie, które złotymi literami zapisujemy w annałach historiiuczelni wraz z postacia wybitnej laureatki tej godnosći.



Konflikt interesów

Prof. dr hab. Andrzej GórskiZakład Immunologii Klinicznej IT AM

W moim wykładzie przedstawiłem istote˛ zagadnieniakonfliktu interesów (CoI, conflict of interest) w nauce imedycynie i jego wpływ na wiarygodnosć badan´ nauko-wych, dydaktyke˛ i proces leczenia chorych. W pewnej mie-rze moje wysta˛pienie było pokłosiem naszej mie˛dzynarodo-wej konferencji bioetycznej z kwietnia 2002 na temat CoI,której program doste˛pny jest na stronie

http://surfer.iitd.pan.wroc.pl/events/coi.html. Przypomne˛równiez, ze materiały konferencji zostały wydane jako nu-mer specjalny Science & Engineering Ethics, zatem osobyzainteresowane bardziej szczegółowymi danymi moga sieg-nac do tego z´ródła (doste˛pne w naszej bibliotece).

Zasadniczym z´ródłem problemu jest oczywisty fakt, z˙ecele działania wyz˙szej uczelni i instytucji naukowych (po-szukiwanie prawdy, kształcenie lekarzy i leczenie chorych)sa rózne od zadan´ przemysłu farmaceutycznego, dla któregosukces rynkowy jest ostatecznym wyznacznikiem powodze-nia. Ten oczywisty fakt podkres´lono wielokrotnie w czasiekonferencji, m.in. uczynił to Jan Paweł II w swym posłaniudo jej uczestników.

W tym konteksćie warto zauwaz˙yc, ze jeden z listopado-wych numerów New England Journal of Medicine(13.11.2003) przynosi recenzje˛ własnie wydanej ksiazki„Science in the private interest: has the lure of profits cor-rupted biomedical research?”. Recenzent uwaz˙a, ze juz samtytuł moze odstraszyc´ niektórych czytelników, byłaby tojednak reakcja nieusprawiedliwiona jej zawartosćia. Przed-stawia dalej zalety tej publikacji podkres´lajac jej wywazonycharakter i obiektywizm (jak wiadomo, sam fakt zamiesz-czenia recenzji na łamach tego pisma jest przeciez˙ znacza-cym wyróznieniem). Warto zacytowac´ fragment ksiazki:

„A Polish medical scientist summarized the state of affa-irs as follows:”Privatization and commercialization arethreatening the objectivity of clinical research and the avai-lability of health care because uncontrolled market mecha-nisms focused on profit are nurturing conflict of interest thatgenerate bias and unreliability into research and medicine.”

Pochodzi on z publikacji przedstawiajacej znaczenie CoIw naszym rejonie Europy (1).

Istota problemu sprowadza sie˛ zatem do zagadnienia: jaksprawic, aby te róz˙ne cele sie˛ spotkały dla dobra obu współ-pracujacych partnerów, tym bardziej, z˙e w niektórych aspe-ktach sa one przeciez˙ wspólne (dobro chorych, poste˛p medy-cyny i kształcenie młodej kadry jest przeciez˙ takze celem

działan przemysłu, z drugiej zas´ strony placówki akademic-kie i naukowe sa zywo zainteresowane poprawieniem swegostanu finansowania).

W ostatnich latach ukazało sie˛ bardzo wiele publikacjipodkreslajacych koniecznosć zachowania obiektywizmu wbadaniach sponsorowanych i liczne przykłady, w jaki spo-sób fakt sponsorowania moz˙e wpływac na wiarygodnosćuzyskanych wyników. Czy tylko przypadkiem jest np. fakt,ze w ostatnio prowadzonych niezalez˙nych badaniach nadwpływem glukozaminy na zmiany zwyrodnieniowe stawównie udało sie˛ potwierdzic uprzednio uzyskanych wynikówsugerujacych jej dobroczynne działanie, a pochodzacychwłasnie z badan´ sponsorowanych? (2).

Zawsze reprezentowałem stanowisko, z˙e współpracaprzemysłu z instytucjami akademickimi i naukowymi jestpotrzebna, a w obecnych realiach i niezbe˛dna dla zapewnie-nie własciwego finansowania badan´. Jednakowoz˙ – wzoremUSA i zach. Europy – niezbe˛dne jest zachowanie odpowied-nich standardów, które w tych krajach zapewniaja regulacjena szczeblu wyz˙szych uczelni, placówek naukowych, towa-rzystw naukowych (3). Co wie˛cej, procedury takie sa rów-niez fragmentem akredytacji szpitali klinicznych i szkół wy-zszych (4,5). Warto dodac´, ze niedawno przedstawiciel Ko-misji Europejskiej (obecny na konferencji) równiez˙ zajałstanowisko, podkres´lajac koniecznosć wprowadzenia odpo-wiednich regulacji w zakresie CoI przez kraje majace wnajblizszej perspektywie połaczenie z Unia (6). Nie wszy-stkie jednak zalecenia urze˛dników Unii znajduja powszech-na aprobate˛; tak np. dyrektywa dot. badan´ klinicznych(uchwalona w r.2001, i która powinna w zasadzie obowiazy-wac i nowe kraje członkowskie) jest uwaz˙ana np. przezLancet i Nature jako faworyzujaca badania sponsorowanewyłacznie przez przemysł, utrudniajac (jesli nie uniemoz˙li-wiajac) prowadzenie badan´ finansowanych ze z´ródeł publi-cznych (np. w Wielkiej Brytanii uderza ona w badania pro-wadzone przez Medical Research Council i National HealthService, sta˛d np. protest Association of British Pharmaceuti-cal Industry (7,8).

Uwazam równiez˙, ze liderzy swiata akademickiego i na-ukowego powinni wspierac´ taka współprace˛ z przemysłem irozwijac jej rózne formy dla obustronnego poz˙ytku, a zwła-szcza kierowanych przez siebie instytucji i ich pracowników(w tym mozliwosc korzystania przez nich ze sponsorowaniawydarzen naukowych, dodatkowego wynagrodzenia etc).



Sami jednak powinni zachowac´ całkowita niezalez˙nosc tak,aby było jasne, iz˙ kierujac tymi instytucjami (i podejmujac wich imieniu odpowiedzialne decyzje cze˛sto decydujace o ichimage i przyszłosci) reprezentuja wyłacznie te własńie insty-tucje akademickie i naukowe, ich społecznosć akademicka inaukowa oraz studentów

(czyli to, co na łamach czołowej mie˛dzynarodowej prasybiomedycznej we wszelkich dyskusjach na te tematy okres´lasie terminem public interest).

Na koniec warto zacytowac´ fragment przysie˛gi Hipokra-tesa (wg najbardziej wiarygodnego z´ródła, jakim jest Encyc-lopedia Britannica, zatem cytuje˛ za nia w jez. angielskim,nie zas´ greckim czy tez˙ polskim): „I will keep pure and holyboth my life and my art.”

Literatura1. Górski A. Conflict of interest and its significance in

science and medicine. A view from Eastern Europe. Science

& Eng Ethics 2001,7,307.2. Mc Alidon T. Why are clinical trials of glucosamine no

longer uniformly positive? Rheum Dis North Am2003,29,789.

3. Sollitto S et al. Intrinsic conflict of interest in clinicalresearch: a need for disclosure. Kennedy Inst Ethics2003,13,83.

4. Editorial. Conflict of interest policies in the hospitalcredientialling process. Hosp Law Newsl 2003,21,1.

5. Steward DE. A proposal to enhance the disclosure ofpotential conflict of interest for continuing medical educa-tion events. Teach Learn Med. 2003,15,267.

6. Salvi M. Conflict of interest in biomedical research: aview from Europe. Science & Eng Ethics 2003,9,101.

7. Editorial. Whos afraid of the European Clinical TrialsDirective? Lancet 2003,361,2167.

8. Bosch X. European researchers up in arms over newclinical trials edict. Nature Medicine 2003,9,1336.

Na skrzyz owaniu polsko-szwedzkiej kultury i historii

Prof. dr hab. M. WierzbickaZakład Stomatologii Zachowawczej IS AM

W ostatnim okresie spotkało mnie ze strony szwedzkiejogromne, prestiz˙owe wyróznienie. Tytuł, który mi przyzna-no potraktowałam jako zobowiazanie moralne, wykraczaja-ce poza ramy profesjonalne. Postanowiłam w tym momenciedowiedziec sie czegos´ wiecej o historii naszych wzajemnychpolsko-szwedzkich stosunków oraz kontaktów kulturalnychi naukowych. Tak sie˛ zdarzyło, z˙e w roku 2003 zorganizo-wano wystawe˛ poswiecona historii szwedzko-polskiej pt.”Three crowns and Polish eagle”, której otwarcie celebrowa-ły para królewska i para prezydencka. Z tej okazji ukazałosie bardzo wiele wspólnych, interesujacych i raczej nietypo-wych opracowan´. Przegladajac te wydawnictwa dowiedzia-łam sie szczegółów nieznanych mi wczesńiej.

Wybierajac temat wykładu, postanowiłam rozwinac tewatki. W historii krajów sasiadujacych ze soba mozna za-wsze wyróz˙nic okresy przyjazńi – współpracy i okresy ry-walizacji – wojen. W moim wysta˛pieniu skoncentrowałamsie na latach przyjazńi uznajac, ze grabiez˙e wikingów i po-top szwedzki z jego konsekwencjami sa nam dobrze znaneod wczesnego dziecin´stwa.

Bliskie sasiedztwo naszych krajów sprawiło, z˙e od same-

go poczatku łaczyły nas sćisłe wiezy polityczne, handlowe ireligijne. Wyrazne slady szwedzkiego dziedzictwa widocz-ne sa na co dzien´ w naszym kraju. Ale o tym pózńiej.

Stosunki handlowe Polski i Szwecji sie˛gaja czasu Wikin-gów, którzy łatwo przekraczali Bałtyk i wiosłowali w dółWisły. Panujacy w Szwecji na przełomie IX i X wieku,pierwszy chrzesćijanski król o imieniu Olaf miał słowian´-skie korzenie. Był synem S´wietosławy, córki Mieszka I iDobrawy.

Wiek XIV, to czas S´wietej Brygidy Szwedzkiej. Mistykajej medytacji i rygor zakonny utorowały sobie droge˛ donaszego kraju. Powstały zakony Brygidek, pózńiej zbudo-wano tez˙ Kosciół pod wezwaniem S´w. Brygidy w Gdan´sku,który przyciagał osoby podróz˙ujace miedzy Szwecja i Pol-ska. Kosciół ten stał sie˛ w II połowie XX wieku centrumoporu Polaków przeciw rez˙imowi komunistycznemu.

W XVI wieku bylismy swiadkami przemieszczania sie˛ wobie strony uciskanych mniejszosći religijnych. W tym cza-sie setki wybitnych i szanowanych Szwedów znalazło swójnowy dom w Polsce. Ws´ród nich znajdował sie˛ dyplomata iutalentowany kartograf Olaus Magnus. Osiedlił sie˛ on wraz



z bratem w Gdan´sku i rozpoczał prace nad mapa CartaMarina, która uwaza sie za najambitniejsze dzieło kartogra-ficzne tamtych czasów.

Szesnasty wiek to takz˙e czas, w którym powstały nowewiezi personalne i instytucjonalne mie˛dzy naszymi krajami.W 1562 roku Jan Waza III, młodszy syn szwedzkiego mo-narchy Gustawa, pojechał do Wilna, aby pos´lubic polskaksiezniczke Katarzyne Jagiellonke˛.

Starszy brat Jana – Eryk, który nie zaaprobował tegozwiazku, połozył w koncu kres tym nazbyt niezalez˙nympoczynaniom brata osadzajac Jana i panne˛ młoda w wiezie-niu w Gripsholm natychmiast po ich powrocie. Tam tez˙ po 4latach urodził sie˛ Zygmunt. W naste˛pnym roku wiezniówuwolniono, a Jan został pózńiej królem Szwecji i pracowałwydatnie nad poprawa stosunków z Polska oraz pod wpły-wem zony takze nad pojednaniem protestantów z katolika-mi.

W 1587 Zygmunt Waza, który zapowiadał sie˛ jako uta-lentowany artysta został wybrany królem Polski i udał sie˛ zorszakiem do stolicy Polski – Krakowa. Towarzyszyły musetki zołnierzy piechoty i kawalerii. Był to poczatek rzadóww Polsce dynastii Wazów, które trwały 81 lat. W 1592r. posmierci ojca Zygmunt odziedziczył równiez˙ tron Szwecji istał sie królem 2 krajów Szwecji i Polski. Aby zmniejszycódległosc do Sztokholmu, Zygmunt przeniósł stolice˛ Polskiz Krakowa do Warszawy – i tego krakowianie nigdy mu niewybacza.

Nowy wystrój architektoniczny Warszawy wprowadzony

przez Zygmunta cieszy nas po dzis´ dzien. Zamek Królewskizostał zaprojektowany przez Malteo Castello i zbudowanyjako rezydencja królewska i siedziba polskiego parlamentu.Zniszczony w czasie II wojny s´wiatowej, odbudowany podługich wahaniach za czasów Gierka, Zamek Królewski za-jał nalezne mu miejsce na historycznym Starym Miesćie.Jako rezydencje˛ letnia połozona poza miastem, Zygmuntwybrał pałac Ujazdowski, w którym dzis´ organizowane sa˛wystawy dzieł sztuki. Droga mie˛dzy obu zamkami zwanaDroga Królewska stanowiła trase˛ ceremonialnych podróz˙ykrólewskich z jednego zamku do drugiego. Nazywano ja˛równiez Droga Wazów – Via Vasorum. Podazajac ta trasamijamy trzeci z królewskich budynków Zygmuntowskich,Villa Regia, czyli Pałac Kazimierzowski, mieszczacy obec-nie PAN, a takz˙e wiele historycznych kosćiołów, pomnikówwybitnych ludzi polskiej kultury, nauki, religii i polityki.Kolumna Zygmunta kształtuje panorame˛ Warszawy ogla˛da-na od strony rzeki. Ten 23 metrowej wysokosći pomnikzostał postawiony w sasiedztwie Zamku przez króla Zyg-munta syna Władysława IV. Mimo, iz˙ kolumna na którejobecnie znajduje sie˛ statua jest trzecia w historii pomnika, tosama statua jest oryginalna i pochodzi z czasów Władysła-wa. Zrobiono ja z brazu posługujac sie technika odlewu,która do dzis´ jest stosowana przy wykonywaniu odlewówkoron protetycznych. Transport i wzniesienie kolumny byływielkim osiagnieciem XVII– wiecznej inz˙ynierii. Dwukrot-nie w historii pomnika próbowano nam go zabrac´, po razpierwszy usiłował to zrobic´ Karol Gustaw krótko po wznie-



sieniu pomnika, a potem car Rosji Piotr Wielki. Szcze˛sliwie,dzieki determinacji mieszkanćów Warszawy i pewnych pro-blemów technicznych okazało sie˛ to niemoz˙liwe i nadalmamy nasza kolumne.

Posiadanie króla mieszkajacego w Polsce nie było na re˛keSzwecji, totez˙ kiedy Zygmunt wrócił na północ w 1598r.,mógł sie łatwo przekonac´, ze nie jest mile widziany. Wnastepnym roku Szwecja miała juz˙ nowego króla. Zygmuntwrócił do Polski zabierajac ze soba siostre Anne. Jako prote-stantka w katolickim kraju Anna uczyniła swój pałac miej-scem spotkan´ szwedzkich katolików i polskich protestan-tów.

W 1632r. zmarło dwóch szwedzkich monarchów: GustawAdolf król Szwecji i Zygmunt Waza król Polski.

W XVII wieku pojawiły sie rysunki i grafiki obrazujaceWarszawe˛ wykonane przez dyplomate˛ i kartografa szwedz-kiego Eryka Dahlberga. Te rysunki były na tyle szczegółowei dokładne, z˙e zostały pózńiej wykorzystane do planowanianiespodziewanej wizyty Karola Gustawa w naszym miesćie,a mówiac prosto – jego napasći na stolice naszego kraju wczasie potopu szwedzkiego. Przełom XVII wieku to czasKarola XII. Ten monarcha szwedzki spe˛dził wiele czasu wPolsce, mimo z˙e narzekał na niska jakosc tutejszej wodypitnej. Nie majac zadnych ksiazek badz innych pomocy,szybko nauczył sie˛ polskiego, po prostu przez osłuchanie imógł z łatwosćia prowadzic rozmowy ze zwykłymi ludz´mi.

Wiek XVIII, to wiek oswiecenia. W tym czasie kwitłozycie kulturalne i mimo, iz˙ nie znalazłam dosć danych natemat interakcji polsko-szwedzkich w tym czasie wydaje sie˛,ze mozna przyjac, iz wiele zdarzen´ wystepowało niejakorównolegle w obu krajach. Był to czas Gustawa III w Szwe-cji i Stanisława Augusta Poniatowskiego w Polsce, monar-chów wspierajacych rozwój kultury we własnych krajach.Patronowali oni sztuce i literaturze, osobisćie interesowalisie architektura i ogrodami. Obydwaj otworzyli teatry naro-dowe – Opere˛ w Sztokholmie i Teatr Narodowy w Warsza-wie. Gustaw, sam be˛dac poeta, ufundował Szwedzka Akade-mie i wspierał wybitnych pisarzy, natomiast ostatni królPolski Stanisław August organizował słynne obiady czwar-tkowe, które stymulowały uczestniczacych w nich artystów ipisarzy. Pod koniec wieku obu tych monarchów spotkałtragiczny koniec. Gustaw zmarł w Sztokholmie zastrzelonypodczas balu maskowego, a Stanisław August zmarł samot-nie w St. Petersburgu, jego królestwo Polska znikła z mapyEuropy.

Dalsza cze˛sc XVIII wieku to czas trudnych zmagan´ mie-szkanców Polski, których kraj został podzielony mie˛dzy Au-strie, Rosje i Prusy. Majac przed oczyma Polske˛ jako przy-kład tego, co potencjalnie mogło zdarzyc´ sie w Szwecji królGustaw III wprowadził w swoim kraju radykalne zmianypolityczne. Szwecja wysłała tez˙ do Warszawy posła w oso-

bie Larsa von Engströma, pózńiejszego rektora Uniwersyte-tu w Lund. Von Engström nawiazał w Warszawie sćisłekontakty z grupami polskich patriotów. Pózńiej ozenił sie zpolska arystokratka i dał swemu synowi imiona GustawStanisław, na dowód lojalnosći wobec Szwecji i Polski.

XIX wiek, to czas znaczacych przemian politycznych wEuropie, rewolucji przemysłowej, rozwoju róz˙norodnych ru-chów politycznych i społecznych oraz silnych nowych tren-dów literackich. Duchy bohaterów starej Skandynawii opi-sane w północnych sagach fascynowały Europe˛. Nordyckamitologia stała sie˛ nowym zródłem inspiracji dla pisarzy iznalazła miejsce w pracach wielu pisarzy polskich tegookresu.

Tysiac osiemset trzydziesty rok przyniósł ze soba próbeodzyskania niepodległosći w powstaniu listopadowym. Wtym czasie wielu młodych lekarzy z Lundu przyjechało doWarszawy, aby niesć pomoc chorym i rannym zarówno nafroncie, jak i na obrzez˙ach miasta. Opis tego co działo sie˛ wtym czasie w miesćie mozna znalezć w pismach Svena Jona-sa Stillesa jednego z lekarzy, który przyjechał do pracy wszpitalu wojskowym. Po upadku powstania wielu Polakówmyslało o ucieczce przez morze w obawie przed represjamize strony Rosji. Wielu znalazło bezpieczna przystan´ wSzwecji, gdzie m.in. gazety wspierały polskie aspiracje wol-nosciowe.

W ciagu zaledwie jednego roku ponad 250 artykułów naten temat opublikowano w „Aftonbladed” i dalszych 150 w„Stokholm Posten”.

Głównym centrum emigracyjnym dla uchodzćów z Pol-ski był Paryz˙. W 1860 roku wysłannik polskich imigrantóww Paryzu Zygmunt Jordan przyjechał do Szwecji, aby na-wiazac kontakty z reprezentantami Polskiego ruchu oporu igrupami liberałów szwedzkich. To doprowadziło do współ-pracy Jordana z prasa szwedzka. W tym trudnym dla Polskiokresie – brat Karola XV, Oskar utrzymywał bliskie konta-kty z polskimi imigrantami w Szwecji. W Polsce, wzoremSzwecji debatowano tez˙ nad emancypacja kobiet. Wieleprac Fryderyka Bremera przetłumaczono na polski i pózńiejwykorzystywano w Polsce w goracych dyskusjach nad rów-nouprawnieniem kobiet.

W roku 1890 szwedzki pisarz August Strinberg spotkałswego polskiego kolege˛ „po piórze” Stanisława Przybysze-wskiego. Mimo, z˙e pisarze ci pózńiej stali sie zatwardziały-mi wrogami z powodu kłótni o kobiete˛, pisma Strinbergawywarły znaczacy wpływ na Polski modernizm.

Pod koniec XIX wieku reprezentanci polskiego z˙yciapolitycznego szukali inspiracji w najlepszych systemach po-litycznych innych krajów dla przyszłego pan´stwa polskiego.W tym tez celu podróz˙owali do Skandynawii, gdzie jakopisywali znalez´li dobrze funkcjonujace, zorganizowanespołeczen´stwo, które warto było nas´ladowac. Byli pod głe-



bokim wrazeniem ludzi, których spotkali i naturalnego oto-czenia, które widzieli oraz politycznych instytucji i poste˛puspołecznego. Czytelnikowi polskiemu przedstawiono obrazkrajów skandynawskich jako oazy wolnosći i demokracji. Wtym samym czasie w Szwecji na nowo zacze˛to interesowac´sie polska polityka, kultura i problematyka społeczna. Mu-zyka Chopina grana i słuchana słuz˙yła artystom szwedzkim,takim jak Jensy Lindth jako z´ródło inspiracji.

Dzieki intensywnej pracy tłumaczy czytelnicy szwedzcymogli poznawac´ literature polska.

Wiek XX przyniósł wielkie zmiany na scenie europej-skiej. Powołano Fundacje˛, jedyna tego typu instytucje˛, abywprowadzic w zycie wole wybitnego naukowca szwedzkie-go Alfreda Nobla. Poczatek XX wieku przyniósł Polakomsukcesy w postaci nagrody Nobla. W 1903 roku Maria Skło-dowska-Curie otrzymała nagrode˛ w dziedzinie fizyki, w1911 ponownie przyznano jej wraz z me˛zem nagrode˛ wdziedzinie chemii. W 1905 roku Szwedzka Akademia przy-znała nagrode˛ Nobla w dziedzinie literatury HenrykowiSienkiewiczowi za „Quo vadis”. Ten gest wymagał odwagi,poniewaz˙ w tym czasie Polski nie było na mapie Europy.

Z zakonczeniem pierwszej wojny s´wiatowej Polska poja-wiła sie ponownie na mapie Europy, po 123 latach niewoli.W nastepnym roku Szwecja i Polska nawiazały stosunkidyplomatyczne. Fascynacja Szwecja wróciła. Poeta Zdzi-sław Debicki w 1923 roku napisał: „Istnieje kraj jak z basńi.”Polacy interesowali sie˛ w tym czasie forma sprawowaniarzadów w Szwecji, klimatem społecznym, wysokim stand-

ardem stylu z˙ycia mieszkanćów i dobrze rozwinie˛tym syste-mem edukacji. Bylis´my oczarowani kolorytem scenerii, wy-gladem domów i otoczenia i z˙yciem codziennym ludzi wSzwecji. Upatrywalis´my zródeł prosperity Szwecji w posta-wie społeczen´stwa i wysokim poziomie kultury politycznej.W roku 1926 utworzono w Sztokholmie Towarzystwo Pol-sko-Szwedzkie z odpowiednikiem w Warszawie. Obydwiete organizacje istnieja do dzis i działaja we wszystkich wie˛-kszych miastach w Szwecji i Polsce. Słuz˙a one jako miejscespotkan znanych reprezentantów s´wiata nauki, kultury, eko-nomii oraz polityków. Tam tez˙ powstały plany wprowadze-nia nauki jezyka szwedzkiego na Uniwersytety w Krakowie,Poznaniu i Warszawie. W roku 1930 podje˛ło nauczanie je˛zy-ka polskiego na Uniwersytetach w Lund, Uppsali i Sztokhol-mie i powołano w Warszawie Instytut Skandynawistyki.Dwudziestolecie mie˛dzywojenne poza osia˛gnieciami wdziedzinie kultury i edukacji przyniosło tez˙ intensywnawspółprace˛ ekonomiczna pomiedzy naszymi krajami. Wewczesnych latach 30-tych liczne przedsie˛biorstwa okre˛towemiały swych reprezentantów w Gdyni. Zbudowano tez˙ ko-sciół szwedzki, który istnieje do dzis´. W czasie drugiej woj-ny swiatowej kosciół ten pomagał w przerzutach uchodzćówdo Szwecji w przebraniu marynarzy, a w latach 70-tych i80-tych stanowił waz˙ne miejsce tajnych spotkan´ polskiejopozycji z przedstawicielami Europy Zachodniej.

W 1939r po wybuchu II wojny s´wiatowej w Szwecjitworzono komitety, które miały za zadanie pomoc ludnosćicywilnej w okupowanej Polsce. Pojedyncze osoby narodo-



wosci szwedzkiej uczestniczyły w polskim ruchu oporu. Wczasie wojny ludnosć szwedzka mogła s´ledzic to, co działosie w Polsce dzie˛ki czasopismu Svio-Polonica wydawanemuwe Sztokholmie. Tytuł ten funkcjonuje do dzis´ pod nazwa„Acta Suedo-Polonica”. Wydaje sie˛, ze najbardziej znacza-ca akcja ludzi w Szwecji na rzecz rozdartej wojna Polskibyła pomoc zorganizowana przez Folke Bernadotte, prezy-denta Szwedzkiego Czerwonego Krzyz˙a dla ponad 30.000byłych wiezniów obozów koncentracyjnych. Tylko w sa-mych białych autobusach szcze˛sliwie przetransportowanookoło 8000 osób do szpitali szwedzkich. Cze˛sc z nich wróci-ła potem do Polski, ale wielu pozostało. Ponownie w naszejpózniejszej historii uchodzćy z Polski znalez´li bezpiecznaprzystan w Szwecji, a wielu znalazło tam drugi dom.

Po wojnie znów nastał dla Polski czas zmagan´, jako zezostalismy właczeni do Bloku Sowieckiego. Przez wiele latpo wojnie Szwecja kontynuowała swa pomoc przysyłajaczywnosc, leki i odziez. Przykładem tej pomocy sa Szwedz-ko-Polski Szpital Dziecie˛cy w Otwocku i szwedzkie wypo-sazenie szpitala ortopedycznego w Poznaniu. Innym przy-kładem pomocy było przesłanie do naszej szkoły kilku kom-pletnych unitów dentystycznych. Po wojnie Polska rozwine˛-ła stosunki handlowe ze Szwecja. W roku 1945 Szwecja byładrugim krajem po Zwiazku Radzieckim, który podpisał zPolska układ handlowy. Szwecja kupowała od nas główniewegiel, w ilosci która pokrywała 80% zapotrzebowania naten produkt. Do dzis´ mamy w Warszawie kilka budynkówzbudowanych w tamtych czasach przez Skanska-Cement. Wlatach 70– tych Polska była najwie˛kszym w Europie central-no-wschodniej partnerem handlowym Szwecji. W roku 1974zniesiono wizy mie˛dzy Szwecja i Polska i otwarto bezpo-srednie połaczenie kolejowe mie˛dzy naszymi krajami. Wtym tez czasie otwarto Instytut Polski w Sztokholmie. Byłoto pierwsze tego typu centrum polskie w całej Skandynawii,powołane do promowania współpracy w dziedzinie sztuki,kultury i nauki. W latach 60-tych i 70-tych istniała wymianakulturalna miedzy Szwecja i Polska. Skandynawistyka zo-stała ustanowiona jako kierunek studiów. Utwory polskichpisarzy grano w teatrach szwedzkich, w kinach pojawiły sie˛filmy polskich rezyserów, a na ekranach telewizorów serialei filmy dokumentalne. Z inicjatywy Bengta Forslunda polscyaktorzy, dyrygenci i kompozytorzy byli zapraszani do Szwe-cji, gdzie dawali wspólne koncerty i robili wspólne nagrania.Z czasem Szwecja zyskała okres´lona pozycje w naszymzyciu kulturalnym. Dramaty Per Olova Enquista, Stiga Lars-sona i Augusta Strindberga znajdowały sie˛ w repertuarze i naafiszach polskich teatrów. Literatura szwedzka jest czytana ilubiana. Przez wiele lat jedno z wydawnictw poznan´skichspecjalizowało sie˛ w literaturze skandynawskiej.

W 1980 utworzenie pierwszego niezalez˙nego zwiazkuzawodowego o nazwie Solidarnosć zwróciło uwage˛ Europy

na nasz kraj. W Szwecji wyczuwało sie˛ atmosfere˛ wspieraja-ca starania Polaków o odzyskanie niepodległosći. Zarównowładze szwedzkie, jak i zwiazki zawodowe okazywaływsparcie dla Solidarnosći. Przejawiało sie˛ to m.in. w gesćieprzyznania w 1980 roku nagrody Nobla w dziedzinie litera-tury Czesławowi Miłoszowi. W uzasadnieniu tej decyzjipodniesiono bezkompromisowa klarownosc w interpretowa-niu ludzkich praw w s´wiecie silnych konfliktów. NarodzinySolidarnosći wywołały ponownie zainteresowanie polska˛kinematografia dzieki filmom Wajdy, takim jak np. „Czło-wiek z marmuru”. Krzysztof Kies´lowski i Agnieszka Hol-land znalez´li miejsce na ekranach kin szwedzkich.

Przełomowym momentem dla Polski było wprowadzenie13 grudnia 1981r. stanu wojennego i pozbawienie Solidar-nosci prawa do działania. Raz jeszcze Szwecja przyszła namz pomoca pozwalajac pozostac´ tym Polakom, którzy znalez´lisie w tym czasie w Szwecji i organizujac pomoc humanitar-na dla tych, którzy pozostali w kraju. Pamie˛tamy jeszcze tirywypełnione materiałami i narze˛dziami oraz odziez˙a, któreosobiscie przywozili do nas koledzy profesorowie i asysten-ci z uczelni szwedzkich, np. prof. Bengt Öwall (od 1984 r.doctor honoris causa naszej Uczelni). W całej powojennejhistorii Polski kraj nasz był otoczony ze wszystkich stronkrajami nalez˙acymi do bloku sowieckiego. Jedyna drogaucieczki było morze. Wszelkie tego typu próby były trakto-wane przez pan´stwo jako ciezkie przeste˛pstwa kryminalne,za które dostawało sie˛ kilka lat wiezienia. Raz jeszczeuchodzcy z Polski znalez´li schronienie w Szwecji. Przyzna-nie w 1983r. pokojowej nagrody Nobla Lechowi Wałe˛sie,liderowi zdelegalizowanego zwiazku zawodowego było zestrony krajów skandynawskich oznaka wsparcia dla polskiejopozycji. Naste˛pna nagrode˛ Nobla, tym razem w dziedzinieliteratury, przyznano w roku 1996 Wisławie Szymborskiejjuz w wolnej, niezalez˙nej Polsce.

Ostatnie 10– lecie przyniosło wzrost kontaktów mie˛dzyobu krajami. Polske˛ odwiedził król szwedzki Karol Gustaw idwóch kolejnych prezydentów polskich złoz˙yło wizyte wSzwecji. Kontakty handlowe mie˛dzy krajami zwiekszyły siei rozrosły tez˙ inwestycje szwedzkie w Polsce. Szwecja zaj-muje obecnie 8 miejsce na lisćie najwiekszych inwestoróww Polsce. Wiele duz˙ych przedsie˛biorstw ma u nas stałeprzedstawicielstwa, a liczba małych szwedzkich przedsie˛-biorstw w naszym kraju zwie˛ksza sie˛. Jeden z budynkówprzedsiebiorstwa Skanska w Warszawie został niedawno na-grodzony za projekt architektoniczny. Równoczesńie rosniepozycja Polski na rynku w Szwecji. W ubiegłym roku Polskazajmowała 12 miejsce na lisćie eksporterów do Szwecji i 14na liscie importerów, be˛dac równoczesńie najwiekszympartnerem handlowym Szwecji spos´ród krajów Europy cen-tralno-wschodniej.

Miejsce Szwecji w polskiej edukacji, kulturze jest okre-



slone. Ostatnie pokolenia dzieci wzrastały na bajkach SelmyLagerlöf i Astrid Lindgren. Pierwsza z wymienionych dodzis znajduje sie˛ na liscie ksiazek zalecanych dla szkół.Mozna tez powiedziec´, ze powiesći Astrid Lindgren dladzieci stały sie˛ czescia polskiej kultury. Wiele pokolen´ pol-skich dzieci wzrastało z Fizia Ponczoszanka i z dziecmi zmałego szwedzkiego miasta Bullerbyn. Ksiazki tych autorekstały sie pomostem łaczacym dzieci obu naszych krajów. W1989r Uniwersytet Warszawski nadał Astrid Lindgren tytułdoktora honoris causa.

Zaledwie kilka lat temu znów doznalis´my pomocy iwsparcia ze strony Szwecji. Było to w czasie powodzi w1997r., która obje˛ła wiele krajów Europy centralnej. Razjeszcze Szwecja uczestniczyła w szeroko zakrojonej akcjipomocy dla Polski.

Jednym ze szczególnych obszarów, który pozostaje podsilnym wpływem Szwecji jest stomatologia, która reprezen-tuje. Stomatologia szwedzka jest dla nas wzorem. Wpływyszwedzkie na polska stomatologie˛ zaczeły sie wraz z wyjaz-dem polskich stomatologów na zjazdy i seminaria organizo-wane w Szwecji. Juz˙ w 1957r. uczestniczylis´my w zjezdzieORCA w Malmö i w roku 1960 w seminarium WHO organi-zowanym w Goeteborgu, a pos´wieconym organizacji opiekistomatologicznej nad dziec´mi. W czasie konferencji zor-ganizowanej w stulecie Szwedzkiego Towarzystwa Stoma-tologicznego w Sztokholmie prof. Maria Kobylan´ska z Aka-demii Medycznej w Poznaniu jako gosć zaproszony wygła-szała wykład. Warto tez˙ wspomniec´, ze maz prof. Marii

Kobylanskiej, który angaz˙ował sie bardzo w organizacje˛nauczania je˛zyka szwedzkiego w Polsce otrzymał KrólewskiOrder Gwiazdy Polarnej, który jest najwyz˙szym odznacze-niem szwedzkim przyznawanym cudzoziemcom. Odzna-czen takich przyznano zaledwie 100. W czasie gdy doste˛p doswiatowej literatury w Polsce był dramatycznie ograniczo-ny, dzieki czasopismom takim jak Svensk Tandlakare Tid-skrift i pózniej Acta Odontologica Scandinavica, które przy-syłano bezpłatnie i regularnie do niektórych kolegów ba˛dzUczelni oraz dzie˛ki przesyłanym nam odbitkom i tezom pracdoktorskich szwedzkie idee na temat roli i efektów miejsco-wego stosowania zwiazków fluoru zostały upowszechnionew Polsce. Literatura naukowa, która otrzymywalismy byłaszczególnie waz˙na jako zródło informacji dotyczacej metodbadawczych, które moglis´my wykorzystac´ w naszych włas-nych badaniach oraz jako z´ródło informacji dotyczacychnowych technik w stomatologii. Nowe kontakty w czasiezjazdów i seminariów otwierały droge˛ do staran´ o pobytystypendialne na uniwersytetach szwedzkich. I wielu z nasstomatologów skorzystało z tej szansy pracujac w zakładachnauk podstawowych, klinikach uniwersyteckich i wizytujacregionalne kliniki stomatologiczne. Podczas wizyt w klini-kach regionalnych otrzymywalis´my ogromnie kompetentneinformacje o systemie opieki stomatologicznej w Szwecji,jego finansowaniu, rodzaju personelu, o programach zapo-biegawczych itp. Osobisćie miałam okazje˛ odwiedzic w ra-mach małych grup roboczych WHO m.in. dr Larsa Salone-na, który zapoznał nas z nowo wprowadzona w tym czasie



koncepcja zróznicowania ubezpieczen´ zdrowotnych zalez˙-nie od indywidualnego ryzyka choroby. Dr L. Solanen byłpierwszym stomatologiem, którego pacjenci ubezpieczalisie na nowych zasadach. Wysokosć składki ubezpieczenio-wej była uzalez˙niona od ryzyka choroby wyznaczonegowstepnie przez dr L. Salonena. Ogromnie interesujace byłytez wizyty w prowincji Halland, gdzie prof. Lars Peterson ijego koledzy zapoznawali nas z organizacja programów za-pobiegania, ale takz˙e z kolejno wprowadzanymi zmianamisystemu opieki zdrowotnej, wyposaz˙ajac nas przy tym nietylko w pakiety odpowiednich danych, tabel i rycin, aletakze w zabawne rysunki, które osobisćie bardzo lubie˛ iczesto wykorzystuje˛. Te spotkania były okazja do zapozna-nia sie zwykle o kilka, a czasem nawet o kilkanasćie latwczesniej z ideami, które pózńiej wprowadzano tez˙ w Pol-sce.

Mielismy tez okazje goscic w Polsce dr Helge Berggrenaze Szwecji, który na przełomie lat 50/60-tych jako ekspertWHO konsultował system opieki stomatologicznej dla dzie-ci szkolnych. Polscy stomatolodzy praktycy mieli tez˙ okazjesłuchac wykładów ekspertów szwedzkich w wielu dziedzi-nach stomatologicznych, z˙e wspomne˛ protetyków prof. P.E.Glanza, B.Öwalla, specjaliste˛ w chorobach jamy ustnej ToniAxella, czy periodontologów Jana Egelberga, Sture Nyma-na, Jana Wennstroma, ba˛dz Gunille Bratthalla, którzy przy-jezdzali do Warszawy w ramach współpracy naukowej na-szej Uczelni z Uniwersytetem w Lund lub na zaproszenieSekcji Periodontologii. Takz˙e w biezacym roku w czasiezjazdu w Gdan´sku moglismy ogladac pokaz techniki opera-cyjnej osadzania implantów prof. Ingvara Ericssona transmi-towany na z˙ywo z sali operacyjnej.

Kontakty z kolegami szwedzkimi umoz˙liwiły nam do-głebne zrozumienie problematyki zdrowia publicznego igrup ryzyka oraz zasad planowania zdrowia. Wiele z tego,czego nauczylis´my sie w Szwecji próbowalis´my wprowa-dzic w Polsce. W czasie spotkan´ z kolegami ze Szwecjipowstała koncepcja podje˛cia wspólnych projektów badaw-czych, które nasza Uczelnia realizuje od 1974r. Współpracanaszej uczelni została nawiazana z inicjatywy i staraniemprof. E.Spiechowicza, który znacznie wczesńiej odwiedzałSzwecje i nawiazał skuteczne kontakty z kierownictwemWydziału Stomatologii w Lund. Spos´ród Zakładów Stoma-tologicznych umowe˛ realizowały w ciagu wielu lat ZakładProtetyki, Zakład Stomatologii Dziecie˛cej, SamodzielnaPracownika Radiologii Stomatologicznej i Zakład Stomato-logii Zachowawczej. Najistotniejsze wydaje sie˛ to, ze kolej-ne generacje pracowników obu Uczelni uczestniczyły w re-alizacji współpracy i tak np. w Zakładzie Stomatologii Dzie-ciecej rozpoczynali projekty badawcze prof. I.Grodzka orazprof. Frostell i prof. L.Petersson, a kontynuowała prof.

M.Szpringer –Nodzak i U. Schroeder z zespołami. ZakładProtetyki kierowany przez prof. E.Spiechowicza realizowałwspółprace˛ z 3 jednostkami Wydziału Stomatologii w Lundw tym z trzema kolejnymi kierownikami Zakładu Protetyki(prof. Nyquistem, prof. Öwallem i prof. Glanzem). ZakładStomatologii Zachowawczej współpracował z 2 Zakładami:z Zakładem Keriologii – zrealizowano wspólnie 3 tematy i toprzy udziale nowej generacji pracowników Zakładu, tj. prof.G.Bratthalla i prof. P.Carlssona oraz prof. D.Ericsona i prof.K.Wretlind. Z Zakładem Periodontologii zrealizowano je-den bardzo obszerny temat, który był przedmiotem wielupublikacji. Współpraca z Zakładem Keriologii zaowocowałarozszerzeniem naszych kontaktów naukowych w Szwecji.Podjelismy realizacje˛ tematu badawczego z prof. Per Axels-sonem z Preventive Oral Health Centre of Karlstad afiliowa-nym przy Wydziale Stomatologii Uniwersytetu w Goetebor-gu. Współpraca Zakładu Stomatologii Zachowawczej roz-poczeła sie w poczatkach lat 80-tych. Udział w realizacjiwspólnych projektów umoz˙liwił nam lepsze opanowaniediagnostyki i zapobiegania próchnicy, znaczenia i standarduleczenia, uzyskanie czynników warunkujacych przewidy-walny wynik zapalen´ przyzebia.

Bliska współpraca mie˛dzy Zakładami obu Uczelni umo-zliwiła udział naszych nauczycieli w seminariach organizo-wanych w Szwecji w takich dziedzinach jak planowaniezdrowia jamy ustnej, stomatologia prewencyjna i epidemio-logia, praca z asystentka na 4 rece i ostatnio opracowaniechemo-mechaniczne ubytku próchnicowego. Nasza współ-praca zaowocowała wielu publikacjami w czasopismach ozasiegu miedzynarodowym i krajowym oraz duz˙a ilosciadoniesien´ zjazdowych. Nasze kontakty ze stomatologia˛szwedzka wzmocniły sie ostatnio. Dzie˛ki stypendium IADRdr A.Mielczarek mogła przeprowadzic´ swoje badania naddiagnostyka laserowa próchnicy w Karolinska Institutet przywspółpracy prof. A. Ingmar Manson.

Nowe przyjazńie zostały nawiazane tez˙ na poziomie stu-dentów. Wizyta 5 naszych studentów wraz z młodym na-uczycielem w ubiegłym roku akademickim zaowocowałajuz wprowadzeniem po raz pierwszy PBL do nauczania pro-blematyki klinicznej w naszym Zakładzie. Aktualnie prowa-dzimy nauczanie tego typu na III roku. Mam nadzieje˛, zeinicjatywa naszych studentów jest zapowiedzia dalszegorozwoju kontaktów zawodowych i personalnych kolejnejgeneracji stomatologów szwedzkich i polskich oraz mie˛dzyAkademia Medyczna w Warszawie i Wydziałem Stomatolo-gii Uniwersytetu w Malmö.

Konczac – pragne˛ podkres´lic swoje zadowolenie i poczu-cie satysfakcji, z˙e mogłam w skromnym zakresie uczestni-czyc w procesie współpracy mie˛dzy bliskimi sobie naroda-mi.



SESJA NOBLOWSKA

Mgr Magdalena ZielonkaDział Wydawnictw AM

15 grudnia 2003 r. w Muzeum Kolekcji im. Jana Pawła IIodbyła sie XIII uroczysta sesja naukowa I Wydziału Lekar-skiego Akademii Medycznej w Warszawie z okazji przyzna-nia nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny w2003 roku.

Tegorocznymi laureatami sa: chemik Paul C. Lauterburz USA i fizyk Peter Mansfield z Wielkiej Brytanii, nagrode˛otrzymali za badania nad rezonansem magnetycznym. Tymsamym powie˛kszyli liste noblistów, którzy otrzymali nagro-de w zakresie rezonansu magnetycznego do 6 osób.

Gospodarz uroczystosći – dziekan I WL prof. dr hab.Marek Krawczyk powitał licznie zgromadzonych gosći: JMRektora naszej Uczelni prof. J. Piekarczyka, wykładowcówtegorocznego spotkania prof. A. Jasin´skiego i prof. M. Gołe˛-biowskiego, wykładowców poprzednich Sesji, m.in. prof. A.Trzebskiego, prof. A.Czyz˙yka, prof. M. Jakóbisiaka, prof. J.Naumana, prof. T. Mazurczaka, prof. J. Strosznajder, prof.D. Maslinska, prof. A. Kaczanowskiego, byłych rektorów:prof. J. Szczerbania, prof. B. Pruszyn´skiego i prof. T. Tołło-czko, władze rektorskie, dziekan´skie i administracyjneUczelni, dyrektorów szpitali klinicznych i kierowników Za-kładów Radiologii, prezesa Okre˛gowej Izby Lekarskiej dr A.Włodarczyka.

W swoim wystapieniu, bogato ilustrowanym slajdamiPan Dziekan omówił historie˛ ustanowienia nagrody Noblaoraz przypomniał sylwetke˛ twórcy tej uroczystosći w Aka-demii Medycznej prof. A. Karwowskiego. Naste˛pnie przy-pomniał tematyke˛ kolejnych spotkan´, przedstawił postacilaureatów oraz wykładowców, omawiajacych dany problem.Całosc materiałów zebrano w ksiazeczce „Sesje Noblowskiew I Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Warsza-wie”, która jako niespodzianke˛ gwiazdkowa Dziekana otrzy-mał kazdy z uczestników spotkania.

JM Rektor w swoim wysta˛pieniu podkres´lił, ze grudzien´,to miesiac wielkiej aktywnosći I Wydziału Lekarskiego; ty-dzien wczesniej na spotkaniu w Filharmonii absolwenciotrzymali dyplomy ukonćzenia studiów. Podkres´lił, ze cze-sto osiagniecia z fizyki i chemii maja zastosowanie w medy-cynie. Było tak chociaz˙by w przypadku nagród dla W. Ro-entgena – odkrywcy promieniowania X, czy obydwu nagróddla M. Curie-Skłodowskiej. Obie nagrody stały sie˛ motoremogromnego poste˛pu w medycynie. Obrazowanie magnetycz-ne to kolejny przewrót w dziedzinie diagnozowania.

Tematem wykładu prof. dr hab. Andrzeja Jasin´skiego by-ło „Obrazowanie magnetyczno-rezonansowe. Historiaodkrycia; podstawy fizyczne”. Prof. dr hab. Andrzej Jasin´-ski jest kierownikiem Zakładu Radiospektroskopii i Pracow-ni Tomografii MR w Instytucie Fizyki Ja˛drowej PAN. Jestabsolwentem Wydziału Fizyki UJ, tamz˙e uzyskał naste˛pnestopnie naukowe. W latach 1975-76 jako Senior Fellow Not-tingham University współpracował z prof. P. Mansfieldem,którego w trakcie wykładu nazwał swoim osobistym przyja-cielem. W latach 1990-91 jako Visiting Professor pracowałw Ottawie. Jest pionierem MRI w Polsce. Do jego głównychzainteresowan´ nalezy:

1. Relaksacja NMR w cieczach.2. Fizyka obrazowania MR.3. Rozwój nowych metod i technologii MR.Jest członkiem wielu mie˛dzynarodowych stowarzyszen´

naukowych.W swoim wykładzie wspomniał, z˙e profesor Rudolf Kli-

mek, ginekolog jako pierwszy lekarz w Polsce zetknał sie zrezonansem magnetycznym (w latach 80-81) współpracujacz P. Lauterbachem. W Polsce pierwszy aparat do rezonansuMRI zainstalowano w 1990 roku w Instytucie Psychiatrii iNeurologii w Warszawie.

Ciekawostka wystapienia prof. Jasin´skiego była informa-Prof. dr hab. A. Jasin´ski



cja, ze obydwaj tegoroczni Noblisći byli w Polsce, w Krako-wie, gdyz obydwaj sa doktorami honoris causa krakowskichUczelni, prof. P. Lauterbach Akademii Medycznej, a prof.Mansfield Uniwersytetu Jagiellon´skiego.

Nastepnym wykładowca był prof. Marek Gołe˛biowski,absolwent naszej Uczelni, obecnie jej profesor. W czasieswojej drogi zawodowej był stypendysta Zakładów Radiolo-gii w Japonii, Rzymie, Monachium i Belgii. Członek Euro-pejskiego Towarzystwa Radiologicznego, sekretarz KomisjiRadiologii PAN.

Główne zainteresowania zawodowe Profesora to:1. Radiologia gastroenterologiczna.2. Neuroradiologia.3. Diagnostyka MR.Wykład prof. Gołebiowskiego „Obrazowanie magnety-

czno-rezonansowe. Zastosowania kliniczne”, bogato ilu-strowany slajdami, pokazał zebranym jak znakomitym na-rzedziem diagnostycznym jest rezonans MRI. Stosowanyprzede wszystkim w badaniach mózgu i twarzoczaszki,układu naczyniowego, kostno-stawowego, jest podstawo-

wym badaniem w diagnostyce stwardnienia rozsianego.Główne zalety to: wysoka rozdzielczosć obrazu (co po-

zwala uwidocznic´ nawet zmiany mikroskopowe), wielo-płaszczyznowosć prezentacji, moz˙liwosc oceny dyfuzji iperfuzji tkankowej, obrazowanie czynnosćiowe (pozwala tonp. ocenic´ aktywnosc kory mózgowej), moz˙liwosc monito-rowania zabiegów oraz bezpieczen´stwo badania.

W tej chwili wykonuje sie˛ rocznie na s´wiecie ok. 30milionów badan´ magnetyczno-rezonansowych, ale juz˙ w2005 r. ta liczba sie˛ podwoi.

„Strawe duchowa” zapewnił recital młodej, urodziwej,obdarzonej pie˛knym głosem sopranistki Izabeli Kopec´, wzróznicowanym, wieloje˛zycznym repertuarze.

Na zakonćzenie uroczystosći odbył sie koktajl sponsoro-wany przez firme˛ Radisson SAS, w trakcie którego słuchali-smy koled Chóru Akademii Medycznej pod dyrekcja BeatyHerman.

Sponsorami głównymi uroczystosći były firmy farmaceu-tyczne: Polfa Warszawa, GE Medical Systems, Philips iSchering-Plough.

Prof. dr hab. M. KrawczykProf. dr hab. M. Gołe˛biowski





Panie Dziekanie,Wysoka Rado,Wielce Szanowni Pan´stwo.

Spotykamy sie˛ dzisiaj w grudniowy wieczór, jak co rokuod 13 juz lat, z okazji przyznania nagrody Nobla w dziedzi-nie medycyny i fizjologii przez Szwedzki Królewski Karo-linski Instytut Medyczno-Chirurgiczny. Nagroda Nobla jest– jak wiemy – najbardziej prestiz˙owa nagroda, przyznawana˛za najwybitniejsze osia˛gniecia naukowe w dziedzinie : fizy-ki, chemii, fizjologii lub medycyny, w dziedzinie literaturyoraz nagroda pokojowa. Od 1969r. przyznawana jest tez˙,jako nagroda w dziedzinie ekonomii. Nagrode˛ te po razpierwszy otrzymali norweski uczony R. Frisch oraz J. Tin-bergen – holenderski ekonomista.

Pamietam te date, grudzien 1969r. sprzed 35 lat, ponie-waz dokładnie wtedy rozpoczałem prace˛ w Akademii Medy-cznej w Warszawie. Przez te 35 lat z˙aden polski ekonomistanagrody Nobla nie otrzymał, podobnie, jak niestety nie byłotej nagrody przyznanej dla Polski w dziedzinie fizjologii,medycyny – przez okres 103 jej edycji.

Czesto było natomiast tak, z˙e nagrody z dziedziny fizyki ichemii znajdowały zastosowanie w medycynie.

Tak było z pierwsza edycja nagrody w dziedzinie fizyki w1901r. przyznanej Röntgenowi i w dwa lata pózńiej dlaMarii Skłodowskiej-Curie w zespole z Piotrem Curie i Bec-querelem, za odkrycie nowych promieniotwórczych pier-wiastków: polonu i radu. To była jednoczesńie pierwszanagroda dla Polski; Maria Skłodowska powtórzyła ten su-kces indywidualnie w dziedzinie chemii w 8 lat pózńiej w1911r. za prace dotyczace wyodrebnienia, oczyszczania orazokreslenia własciwosci polonu i radu. Pos´rednio wiec nagro-da Nobla dla Polski, a raczej Jej odkrycia stały sie˛ motoremwielkiego poste˛pu w medycynie.

Pragnałbym usprawiedliwic´ sie przed Pan´stwem, dlacze-go podaje˛ te powszechnie znane fakty zwiazane z nagroda˛Nobla, otóz˙ usprawiedliwieniem jest konwencja tego spot-kania, dzisiejsza – tegoroczna nagroda, zwiazana jest z od-kryciem i zastosowaniem klinicznym obrazowania magnety-czno-rezonansowego, jako kolejnego, choc´ juz przeciez˙ nienajnowszego przewrotu w diagnostyce medycznej.

Ale jezeli mozna na moment wrócic´ do Polaków nagro-dzonych „Noblem”, łacznie z 2 nagrodami dla M. Skłodo-wskiej, tych nagród otrzymali Polacy 7, przy czym zdecydo-wanie jestes´my lepszymi humanistami, na co składaja sie 4

nagrody literackie dla Sienkiewicza, Reymonta, Miłosza iSzymborskiej oraz pokojowa nagroda Nobla dla Lecha Wa-łesy, przyznana mu juz˙ 20 lat temu – wszyscy wiemy za cote nagrode˛ otrzymał Lech Wałe˛sa. W 20-ta rocznice jejprzyznania, przed kilkoma dniami powiedział w wywiadzietelewizyjnym naste˛pujace słowa „Nagroda Nobla uczyniłamnie własnie niesmiertelnym, a ruchowi, któremu przewo-dziłem pozwoliła nabrac´ wiatru w zagle i doprowadzic´ dozwyciestwa”... .

Szanowni Pan´stwo – Lech Wałe˛sa to niewatpliwie histo-ria, to najpopularniejszy Polak konća XX wieku i to niewyłacznie ze wzgle˛du na przyznana mu te nagrode˛, ale dla-tego, ze odegrał olbrzymia role w pokojowym upadku syste-mu komunistycznego. Od tego czasu stał sie˛ symbolem, nawiele lat – symbolem Polski i tych przemian w całejWschodniej Europie; zatem, chyba rzeczywisćie role Wałe-sy dla dziejów Europy, moz˙na byłoby porównywac´ z rolaJana III Sobieskiego, kilkaset lat wczesńiej podczas odsie-czy wieden´skiej. Pewne jest to, z˙e w obydwu wypadkachEuropa te fakty szybko zapomniała, a najszybciej ta wschod-nia czesc Europy. Rzecza oczywista jest, ze biegu historii niewyznaczaja pojedynczy ludzie, nie sa to tez ich pojedynczesukcesy, na ogół zarówno w pracowniach uczonych, jak i wpolityce sa ludzie – symbole i ludzie – mrówczej pracy,których zasługi pozostaja w kategorii anonimowych.

Warto przypomniec´ tez fakt podstawowej wagi ... .Zanim ruch Solidarnosći rozwinał swoje skrzydła, padło

w 1978 r. znamienne i wiekopomne zdanie „Habemus Pa-pam”... pojawił sie˛ człowiek z Polski, który otrzymał najwy-zsze stanowisko na arenie mie˛dzynarodowej, spos´ród wszy-stkich Polaków w historii.

Jan Paweł II stał sie˛ jednoczesńie niewatpliwie najwie-kszym autorytetem moralnym i ore˛downikiem wartosćihumanistycznych, w tym propagatorem pokoju w skali glo-balnej.

Nagroda Nobla jest niewatpliwie najbardziej prestiz˙o-wym wyróznieniem w tych 6 przyznawanych kategoriach,niewatpliwie tez niemal kaz˙dy z przeszło 6 miliardówwspółobywateli naszej Ziemi, otwarcie lub skrycie o niejmarzy, niestety kaz˙dego roku zaledwie kilka wybitnychosób staje sie˛ jej laureatami. Stawiane jest czasami pytanie,



czy wysoka komisja Królewskiej Akademii Nauk jest dokonca obiektywna; ale jest to raczej pytanie niedorzeczne,bo to tylko ta komisja jest kompetentna i nikt poza nia.

Moze bardziej interesujace byłoby pytanie, kto z ludzizyjacych na naszym globie jest do konća pozbawiony emocjiw chwili przyznawania Nobla.

Pytanie to nalez˙ałoby skierowac´ szczególnie do osób,które były lub be˛da w grupie kandydatów nominowanych dotej nagrody? Czy sa tacy ludzie? Mys´le, ze tak; ze byli i sa, ito jest najwaz˙niejsze. Nie to, z˙e niektórzy z nich te˛ nagrode˛otrzymali a inni nie ... .

Prosze posłuchajcie Pan´stwo jeszcze króciutkiego frag-mentu wiersza Szymborskiej – naszej Noblistki, tematyczniezwiazanego z konćem roku i upływem czasu:

„Nic dwa razy sie˛ nie zdarzai nie zdarzy. Z tej przyczynyzrodzilismy sie bez wprawyi pomrzemy bez rutyny.

Chocbysmy uczniami byli najlepszymi w szkole s´wiatanie bedziemy repetowac´ zadnej zimy ani lata.Zaden dzien´ sie nie powtórzynie ma dwóch podobnych nocydwóch tych samych pocałunkówdwóch jednakich spojrzen´ w oczy”.

I na koniec z z˙yczeniami s´wiatecznymi zacytujmy jedna˛zwrotke wiersza „Kolednicy” – Czesława Miłosza napisane-go w Waszyngtonie w 1949 roku.

„ Z koza, piszczałka i turoniemGdy wieje wicher s´wietokrzyskiI ponad struga i nad błoniemLataja w mrozie białe listki,Z koza, piszczałka i turoniem.”A teraz mys´le, ze czas abys´my posłuchali historii odkry-

cia i klinicznego zastosowania rezonansu magnetycznego.

Obrony prac doktorskich

Dziekanat II Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie uprzejmie zawiadamia, z˙e w dniu 12 grudnia 2003roku w sali Senatu w Gmachu Akademii Medycznej przy ul. Z˙wirki i Wigury 61 w Warszawie odbe˛da sie publiczne obronyrozpraw doktorskich:

godz.12.00 Lek. Marcin Janas

Zwezenia tetnic zewnatzrczaszkowych jako pózńe powikła-nie po radioterapii nowotworow okolicy szyi

promotor: prof. dr hab. Wojciech Noszczykrecenzenci: prof. dr hab. Andrzej Andziak prof. dr hab. Jerzy Michalak

godz.13.00 Lek. Jacek Michalak

Badania wydolnosći zył głebokich konćzyn dolnych u cho-rych po usunie˛ciu niewydolnych z˙ył powierzchniowych

promotor: dr hab. med. Piotr Ciostekrecenzenci: prof. dr hab. Wiesław Stryga prof. dr hab. Marek Maruszyn´ski

Z pracami mozna zapoznac´ sie w Bibliotece Głównej Akademii Medycznej ul. Oczki 1



Nowe kierunki w leczeniu bólu

Mgr Urszula Sot Zakład Farmakodynamiki Akademii Medycznej w WarszawieKierownik Zakładu: prof. dr hab. Witold S. Gumułka

Ból jest to nieprzyjemne, zmysłowe i emocjonalne dozna-nie towarzyszace istniejacemu lub zagraz˙ajacemu uszkodze-niu tkanek, ba˛dz jedynie odnoszace sie do takiego uszkodze-nia [19].

Ból moze powstawac´ w nastepstwie podraz˙nienia recep-torów bólowych (ból receptorowy), jak i w naste˛pstwie usz-kodzenia układu nerwowego (ból niereceptorowy – neu-ropatyczny). Rodzajem bólu niereceptorowego jest ból psy-chogenny, na ogół zwiazany z silnymi emocjami. Nie towa-rzyszy mu uszkodzenie tkanek, ale jest opisywany w tychkategoriach [34].

Ból fizjologiczny, wywołany przez bodzće szkodliwe,pełni funkcje odruchowo-obronna. Jest najcze˛sciej krótko-trwały oraz ograniczony do miejsca uszkodzenia. Jego nate˛-zenie zalez˙y bezpos´rednio od siły bodzća i zazwyczaj towa-rzysza mu objawy wegetatywne (wzrost cisńienia krwi,przyspieszenie akcji serca i oddechu, nadmierne pocenie sie˛,rozszerzenie z´renic), a takz˙e uczucie niepokoju, a nawetstrachu. Ból kliniczny najcze˛sciej zwiazany jest z uszkodze-niem tkanek. Towarzyszy mu pojawienie sie˛ nadwraz˙liwoscizwiazanej ze zmiana własciwosci i wrazliwosci pierwotnychzakonczen nerwowych oraz zmianami w OUN. Zjawisko tomanifestuje sie˛ obnizeniem progu bólowego (alodynia) lubwzrostem odpowiedzi na stymulacje˛ (hiperalgezja). Ból tenma charakter obronno-zabezpieczajacy, gdyz wzrost wraz˙li-wosci ułatwia zdrowienie poprzez minimalizowanie moz˙li-wosci wystapienia dalszych uszkodzen´ na drodze eliminacjiwszystkich bodzćów. Jez˙eli dolegliwosci bólowe trwaja dłu-zej niz 3 miesiace lub utrzymuja sie po wygojeniu uszkodzo-nych tkanek, wówczas mamy do czynienia z bólem przewle-kłym. Ból taki traci fizjologiczne, sygnałowe znaczenie,przyczynia sie˛ natomiast do rozwoju licznych zaburzen´przebiegajacych z pogorszeniem samopoczucia, jak tez˙ ob-nizeniem nastroju [9,15,34].

Proces powstawania odczucia bólowego nosi nazwe˛ no-cycepcji i obejmuje 4 etapy: transdukcje˛, przewodzenie, mo-dulacje i percepcje˛. W procesie transdukcji zachodzi zamia-na energii działajacego bodzća na impuls elektryczny prze-wodzony włóknami nerwowymi odbywa sie˛ w obwodowych

zakonczeniach nerwowych neuronu nocyceptywnego, tzw.nocyceptorach, czyli receptorach bólowych [34].

Sa to wolne zakonćzenia cienkich, zmielinizowanychwłókien Aδ o srednicy 2-5 m i pre˛dkosci przewodzenia 6-30m/s. Pobudzenie tych receptorów powoduje wysta˛pienieostrego bólu o sćisle okreslonej lokalizacji. Druga populacjareceptorów czucia bólu to wolne zakonćzenia niezmielini-zowanych włókien C o s´rednicy 0,4-1,2 m i pre˛dkosci prze-wodzenia 0,5-2 m/s. Pobudzenie tej populacji receptorówpowoduje wysta˛pienie bólu te˛pego, piekacego lub gniotace-go. Inna cecha tego bólu jest niemoz˙liwosc jego precyzyjnejlokalizacji [21].

Na poziomie tkankowym, w odpowiedzi na pobudzenienocyceptywne dochodzi do wydzielenia licznych mediato-rów, okreslanych w pismiennictwie jako „tkankowy koktajlbólowy”, czyli: prostanoidów, bradykininy, substancji P, cy-tokin, jonów potasu, adenozynotrifosforanu (ATP), histami-ny, serotoniny. Substancje te bezpos´rednio pobudzaja lubuwrazliwiaja neurony czuciowe w odpowiedzi na bodzćebólowe [10,27].

Włókna Aδ i C przenoszace informacje˛ nocyceptywna˛wnikaja do rdzenia kre˛gowego przez korzen´ grzbietowy,tworzac połaczenia synaptyczne z neuronami drugorze˛-dowymi w rogu tylnym rdzenia kre˛gowego. Z rogu tylnegoinformacja nocyceptywna przekazywana jest do wyz˙szychpieter OUN dwiema drogami: boczna droga rdzeniowo-wzgórzowa, której aksony szybko przekazuja do wzgórzainformacje o dokładnej lokalizacji oraz charakterze bodzćanocyceptywnego i informacja ta jest projektowana ze wzgó-rza do somatosensorycznej kory mózgowej, oraz przys´rod-kowa droga rdzeniowo-wzgórzowa, która przewodzi znacz-nie wolniej i przekazuje informacje˛ nocyceptywna do srod-kowej czesci wzgórza, mostu, substancji szarej okołowodo-ciagowej, oraz podwzgórza. Naste˛pnie informacja ta jestszybko projektowana do kory mózgowej i do układu limbi-cznego. Uwaz˙a sie, iz droga ta przenoszone sa informacje„stale przypominajace” o zaistniałym uszkodzeniu, warunku-jace własciwe „zachowania bólowe” (ochrona gojacego sie˛miejsca, prawidłowy przebieg procesu gojenia) [22, 34, 36].

MEDYCYNA


Koncowym etapem procesu nocycepcji jest percepcjamajaca miejsce w korze mózgowej, która spełnia role˛ po-znawcza i jest odpowiedzialna za us´wiadomienie działaniastymulacji bólowej, jej ocene˛ oraz reakcje wegetatywne iemocjonalne. Tutaj powstaja lek, agresja, gniew oraz kształ-towane sa modele zachowan´ zwiazanych z zapamie˛tanymbólem [3,34].

W komórkach rogu tylnego i całym układzie rdzeniowo-wzgórzowym dochodzi do modulowania przewodzonychimpulsów, którego rezultatem jest zahamowanie uwalnianianeuroprzekazńików z osrodkowych zakonćzen pierwotnychwłókien aferentnych lub tez˙ modulowanie aktywnosći neu-ronów projekcyjnych w rogach tylnych.

W procesie tym biora udział „mechanizmy wewne˛trzne”na poziomie rogu tylnego, jak i tak zwany „zste˛pujacy układantynocyceptywny”. Stymulacja nocyceptywna przewodzo-na z obwodu do kory mózgowej jest wie˛c poddawana mody-fikacji, w której biora udział endogenne układy opioidowe,układ noradrenergiczny, cholinergiczny, serotoninergicznyoraz GABA-ergiczny [34].

Farmakoterapia jest główna, dominujaca metoda walki zbólem. W strukturach jak i w substratach układu nocycep-tywnego moz˙na znalezć wiele punktów, w których informa-cja nocyceptywna moz˙e ulec przerwaniu lub osłabieniu [35].

Jedna z najwaz˙niejszych funkcji endogennych systemówopioidowych jest ich wpływ na procesy przewodzeniabodzców nocyceptywnych, dlatego tez˙ opioidy, czyli sub-stancje działajace poprzez receptory opioidowe sa najstarsza˛i bardzo liczna grupa substancji stosowanych w us´mierzaniubólów silnych i bardzo silnych [26]. Opioidy działaja bezpo-srednio na trzy rodzaje receptorów opioidowych: mi, kappaoraz delta. Mechanizm działania agonistów receptorówopioidowych na poziomie rdzenia i ponadrdzeniowym wia-ze sie z presynaptyczynym zahamowaniem uwalnianiapronocyceptywnych neuroprzekazńików (neurokininy A,substancji P, aminokwasów pobudzajacych) poprzez za-mkniecie kanałów jonowych dla jonów wapnia lub hiper-polaryzacja postsynaptycznych neuronów, co zmniejsza ichwrazliwosc na mediatory uwalniane z zakonćzen presynap-tycznych, w naste˛pstwie otwarcia kanałów jonowych dlajonów potasu [12]. Ostatnie badania dowodza istnienia re-ceptorów opioidowych na obwodzie. W stanach zapalnychmoze dojsc do migracji recptorów opioidowych na obwodo-we zakonćzenia włókien nocyceptywnych. Proces ten rozpo-czyna sie˛ zwykle w pierwszym lub drugim dniu po wysta˛pie-niu zapalenia, jednakz˙e egzogenne opioidy działaja juz poupływie minut lub godzin od wysta˛pienia zapalenia. Pra-wdopodobnie wiaze sie to z uaktywnieniem „cichych” ob-wodowych receceptorów opioidowych. Ponadto potwier-dzono zdolnosć komórek immunokompetentnych (makrofa-gi, mastocyty, limfocyty) do produkowania peptydów opioi-

dowych. Na podstawie tych spostrzez˙en przeprowadzonobadania eksperymentalne i kliniczne, które upowaz˙niaja dostwierdzenia, z˙e miejscowe podanie egzogennych opioidówlub blokerów enkefalinazy (peptydaza rozkładajaca endo-genne opioidy), w warunkach stanu zapalnego, stwarza no-we perspektywy uzyskania analgezji opioidowej bez efe-któw ubocznych [8]. Działania niepoz˙adane stwarzajacegłówne problemy w stosowaniu opioidów to: sennosć, spo-wolnienie procesów mys´lenia, euforia, dysforia, nudnosći,wymioty, zaparcia, uwalnianie histaminy. Działaniami nie-pozadanymi, które niewatpliwie budza najwieksze obawy sa˛depresja oddechowa oraz uzalez˙nienie. Depresja oddechowanie wystapi, gdy dawki leków be˛da dostosowane do wyste˛-pujacego u danego chorego nate˛zenia bólu. Przypuszczalniejest tak dlatego, z˙e impulsacja bólowa powoduje w mózgustan ogólnego pobudzenia obejmujacego takz˙e osrodek od-dechowy. Równowaz˙y to hamujace działanie opioidów naten osrodek [2]. Z kolei uzalez˙nienie od własćiwie dawko-wanego opioidu zdarza sie˛ rzadko u chorych cierpiacych nasilne bóle. Lek z reguły znosi w takich sytuacjach ból ipowoduje poprawe˛ nastroju, natomiast tylko w niewieluprzypadkach i zasadniczo tylko podawanych parenteralniewywołuje stany euforyczne [25].

Nowoscia w grupie silnych opioidów do leczenia prze-wlekłego jest wprowadzenie postaci leku o przedłuz˙onymdziałaniu: preparaty morfiny o przedłuz˙onym działaniu(MST, M-eslon, Vendal) pozwalaja na podawanie leku co12, a nie co 4 godziny; oksykodon jest produkowany wpostaci o działaniu dwufazowym, działajacej szybko a jed-noczesńie długotrwale; o przedłuz˙onym działaniu produko-wany jest równiez˙ tramadol (Tramal Retard). Do nowosćinalezy fentanyl (w Polsce zarejestroany w 1997) w postaciprzezskórnego systemu transparentnego. Znajduje on zasto-sowanie w znoszeniu przewlekłych bólów nowotworowych.Plaster doste˛pny jest w 4 rozmiarach, zakłada sie˛ go raz na 3dni. Zaczynaja sie rozpowszechniac´ nowe sposoby stosowa-nia leków opioidowych, np. podanie donosowe (szybkiewchłanianie przy jednoczesnym ominie˛ciu efektu pierwsze-go przejsćia), w bólach ostrych opioidy w postaci lizaka(wchłanianie przez s´luzówke jamy ustnej), dostawowe. Cy-trynian fentanylu jest podawany przez tzw. doustny prze-zsluzówkowy system terapeutyczny. Wchłanianie przez s´lu-zówke jest bardzo szybkie, umoz˙liwia to znoszenie nagłegotzw. przełamujacego bólu u chorych leczonych opioidami.Ten sposób podania znacznie zmniejsza przełamujacy bóljuz w ciagu 5 minut [13,29].

Podawanie opioidów stanowi do chwili obecnej najbar-dziej rozpowszechniona forme usmierzania bólu poopera-cyjnego, pourazowego i nowotworowego, ale w terapii prze-ciwbólowej stosuje sie˛ równiez nieopioidowe analgetyki zgrupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ)

Medycyna


oraz paracetamol. Zwalczaja one bóle róz˙nego pochodzeniao nasileniu słabym do umiarkowanego, zwłaszcza o chara-kterze zapalnym (bóle ze˛bów, uszu) takz˙e bóle głowy. Za-równo NLPZ, jak i paracetamol sa stosowane jako lekiwspomagajace terapie˛ opioidami po zabiegach operacyj-nych, w us´mierzaniu bólu pourazowego oraz w leczeniubólu przewlekłego. Zastosowanie tych leków pozwala zre-dukowac dawki opioidów o ok. 40-50%, czego bezpos´red-nim naste˛pstwem jest zmniejszenie cze˛stosci wystapieniaobjawów niepoz˙adanych zwiazanych ze stosowaniem opioi-dów [32]. Leki z tej grupy sa inhibitorami syntezy prosta-glandyn poprzez hamowanie cyklooksygenazy. Prostaglan-dyny, szczególnie prostaglandyna E2, które powstaja w usz-kodzonych i zmienionych zapalnie tkankach powoduja m.in.obnizenie progu pobudliwosći nocyceptorów, czego naste˛-pstwem jest pojawienie sie˛ bólu i nadmiernej wraz˙liwosci wobszarze uszkodzenia [13].

Cyklooksygenaza ma przynajmniej dwie znane formy:COX-1 i COX-2 (ostatnio mówi sie˛ o istnieniu formy COX-3, jednak nie została ona jeszcze sklonowana). Pierwsza znich okres´la sie jako „konstytutywna”, poniewaz wystepujestacjonarnie w wie˛kszosci tkanek i jest odpowiedzialna zafizjologiczna produkcje prostaglandyn. COX-2 (sklonowanaw 1991) definiowana jako enzym indukowalny, ulega eks-presji pod wpływem czynników patologicznych, w tym pro-wadzacych do powstania stanu zapalnego. Prostaglandynysyntetyzowane przez COX-2 miały brac´ udział w rozwojustanu zapalnego. Odkrycie to rodziło nadzieje na uzyskaniezwiazków, hamujacych selektywnie COX-2 i dzie˛ki temupozbawionych działan´ niepozadanych dotychczas stosowa-nych leków [17,20]. Doprowadziło to do powstania koxi-bów, czyli leków selektywnie hamujacych COX-2. W Pol-sce od roku 1999 obecny jest refekoxib (nazwa handlowaVioxx), a od 2000 r. doste˛pny jest celekoxib (Celebrex).Dalsze koxiby, nie zarejestrowane jeszcze w Polsce to: eto-rikoxib, lumirakoxib, waldekoxib oraz prolek tego ostatnie-go parekoxib. Parekoxib w postaci soli sodowej jest jedy-nym koxibem, który jest doste˛pny do podan´ pozajelitowych(dozylnych i domiesniowych) [6,28]. Obecnie nie przypisujesie juz COX-2 roli enzymu wyste˛pujacego wyłacznie w sta-nach patologicznych. Stwierdzono jego fizjologiczna obe-cnosc w mózgu, nerkach, z˙oładku, narzadach rodnych. Wy-stepuje w obrebie gojacych sie ran oraz bierze udział wsamoistnym cofaniu sie˛ stanu zapalnego. Wynika sta˛d, zesilne zahamowanie aktywnosći COX-2 przez wybiórcze in-hibitory moze miec niekorzystne skutki (działania niepoz˙a-dane ze strony górnego odcinka przewodu pokarmowego,działanie na układ sercowo-naczyniowy, upos´ledzenie fun-kcji nerek, zaburzenia owulacji). Ostatnie badania dotyczacedziałan niepozadanych selektywnych inhibitorów COX-2wykazuje, z˙e wiedza na ten temat jest nadal niewystarczaja-

ca [7]. Nie ma wie˛c w chwili obecnej pewnosći, czy sele-ktywne hamowanie COX-2 rozwiaze definitywnie problemskutecznosći przeciwbólowej i bezpieczen´stwa NLPZ, zwła-szcza stosowanych długotrwale. Wskazania do podawaniakoxibów, w wiekszosci krajów, gdzie zostały one zarejestro-wane, obejmuja przede wszystkim reumatoidalne zapaleniestawów (RZS), chorobe˛ zwyrodnieniowa stawów (CHZS).Sa to leki dosc drogie i odpłatnosć za nie wynosi 100%, niema wiec szans na szerokie ich zastosowanie, jez˙eli nie bedarefundowane. Tak wie˛c, starsze NLPZ, jak i paracetamolciagle sa najczesciej stosowanymi nieopioidowymi lekamiprzeciwbólowymi [37].

Szukajac nowych alternatyw w walce z bólem zwróconouwage na bradykinine˛ (BK). Bradykinina jest silnym algo-genem uwalnianym w tkankach w wyniku uszkodzenia tka-nek, reakcji alergicznych, zakaz˙enia bakteryjnego. Działaona miejscowo, wywołuje obrze˛k i bierze udział w powsta-waniu bólu towarzyszacemu zapaleniu bezpos´rednio pobu-dzajac receptory nocyceptywne [5]. Zastosowanie antagoni-stów receptorów bradykininowych stwarza nowe moz˙liwo-sci w leczeniu bólu towarzyszacemu zapaleniu. Badania do-swiadczalne na zwierze˛tach potwierdziły antynocyceptywnedziałanie antagonistów receptorów bradykininy w bólachostrych i przewlekłych. Obecnie pracuje sie˛ nad stworze-niem niepeptydowych, podawanych droga doustna antago-nistów bradykininy, które be˛da skuteczne u ludzi [4, 23].

Rola BK w przekazńictwie bodzców nocyceptywnychjest tematem mojej pracy doktorskiej. Inspiracja do podje-tych badan´ było odkrycie przez innych badaczy anyno-cyceptywnego, czyli przeciwbólowego działania BK po jejpodaniu os´rodkowym. Uwaz˙a sie, ze to działanie BK zwia-zane jest z aktywacja zstepujacego noradrenergicznegoukładu antynocyceptywnego oraz z hamowaniem syntezytlenku azotu i prostaglandyn na poziomie rdzenia kre˛gowe-go. Uzyskanie stabilnej metabolicznie BK stwarza moz˙liwo-sci uzyskania nowego analgetyku podawanego intratekalnielub epiduralnie [14].

Obecnie szczególne zainteresowanie zarówno neurofizjo-logów, jak i klinicystów zwiazane jest z badaniami nadmodulacja aktywnosci zstepujacego układu antynocycep-tywnego, a zwłaszcza komponentu adrenergicznego i sero-toninergicznego. Noradrenalina (NA) modulujeprzekaznictwo bólowe w wyniku pobudzenia receptorówadrenergicznych 2. Dobre efekty lecznicze uzyskuje sie˛ je-dynie po intratekalnym i epiduralnym podaniu agonisty re-ceptora 2 np. klonidyny. Klonidyna takz˙e nasila i przedłuz˙aczas działania opioidów i leków miejscowo znieczulajacych.Przeszkoda dla skutecznego wykorzystania agonistów re-ceptora 2 droga podania ogólnego sa działania niepoz˙adane(spadek cisńienia tetniczego, bradykardia, działanie seda-tywne). Wydaje sie˛, ze obiecujacy kierunek badan´ stanowia

Medycyna


m.in. próby dokładnego okres´lenia roli poszczególnych pod-typów receptorów 2 w antynocycepcji, a takz˙e ocena inter-akcji miedzy układem noradrenergicznym a innymi wpły-wajacymi na przekazńictwo bólowe, co pozwoli uzyskac´skuteczna i długotrwała analgezje˛ [1].

Lekami, które moduluja proces nocycepcji poprzez akty-wacje zstepujacego układu antynocyceptywnego sa trójpier-scieniowe leki antydepresyjne (TAD). Mechanizm ich dzia-łania polega zarówno na zwie˛kszeniu poziomu NA, jak iserotoniny (5-HT) w strukturach noradrenergicznych i sero-toninergicznych zste˛pujacego układu antynocyceptywnego,hamujac wychwyt zwrotny tych monoamin.

Analgezja wywołana przez leki przeciwdepresyjne moz˙erówniez wynikac z działania hamujacego na receptoryNMDA. TAD wywołuja działanie analgetyczne w dawkacho połowe mniejszych niz˙ te, które stosowane sa w leczeniudepresji. Leki te, potencjalizuja analgezje˛ opioidowa,zmniejszaja napiecie miesni, usuwaja lek. Sa skuteczne wbólach ostrych, jak i przewlekłych oraz w bólach neuropaty-cznych. Prowadzone sa badania kliniczne z zastosowaniemnowych, nietrójpiersćieniowych leków przeciwdepresyj-nych (wenflaksyny i nefazodonu), które posiadaja mniejdziałan niepozadanych (suchosć w ustach, zaparcia, zabu-rzenia w oddawaniu moczu, podwójne widzenie, nadmiernasedacja) [31].

Ostatnio wiele uwagi pos´wieca sie działaniu przeciw-bólowemu uzyskiwanemu przez wpływ na drogi choliner-giczne w rdzeniu kre˛gowym. Neostygmina – inhibitor cho-linesterazy, podana na rdzen´ kregowy, wykazuje działanieantynocyceptywne, zarówno u ludzi zdrowych, jak i u pa-cjentów z bólem pooperacyjnym, czy przewlekłym stanemzapalnym. Jednak nardzeniowo podane cholinomimetyki,nawet w dawkach zbliz˙onych do analgetycznych, moga wy-wołac efekty uboczne (nudnosći, słabosć w nogach, sedacje˛,podniesienie cisńienia, przys´pieszona akcje serca). Zauwa-zono, ze podanie neostygminy do zmienionych zapalnie sta-wów, pozwala na osia˛gniecie długotrwałej analgezji (6h),podczas której nie obserwowano wysta˛pienia objawów nie-pozadanych towarzyszacych nardzeniowym podaniom neo-stygminy [16].

Epibatyna to alkaloid wyizolowany ze skóry jadowitejzaby południowoamerykan´skiej. Zwiazek ten działa poprzezcholinergiczne receptory nikotynowe i posiada 200 razy sil-niejsze od morfiny działanie analgetyczne. Szeroki zakresdziałan niepozadanych charakterystycznych dla agonistówreceptorów nikotynowych (nadcisńienie, poraz˙enia, drga-wki), jakie wystepuje po podaniu epibatyny wyklucza jejzastosowanie. Obecnie prowadzone sa badania nad analo-giem epibatyny, który wykazuje silne działanie analgetycznew bólu ostrym, neuropatycznym oraz zwiazanym ze stanemzapalnym i jak na razie nie stwierdzono efektów ubocznych

przypisywanych epibatynie [11].Inhibitory aktywacji cytokin. Istotna grupe mediatorów

bioracych udział w rozwoju procesu nocycepcji sa cytokiny[interleukina-1 (IL-1), interleukina-6 (IL-6), interleukina-8(IL-8) oraz czynnik martwicy nowotworu (TNF alfa)]. Za-stosowanie pentoksycykliny (inhibitora aktywacji niektó-rych cytokin) stwarza nowe moz˙liwosci modulowania odpo-wiedzi ustroju na uraz [33].

Antagonisci receptora substancji P. Substancja P jestpeptydowym neurotransmiterem, który jest uwalniany przezobwodowe i os´rodkowe zakonćzenia pierwotnych włókienaferentnych pod wpływem bodzća szkodliwego. SubstancjaP wiaze sie z receptorami neurokininowymi (NK-1) w rdze-niu kregowym i wywołuje długotrwała depolaryzacje˛ neuro-nów rogu tylnego oraz podwyz˙sza odpowiedz´ neuronówwstepujacych na działanie aminokwasów pobudzajacych,powoduje to zwielokrotnienie impulsacji bólowej oraz sty-muluje wzrost i regeneracje˛ nerwów. Działanie substancji Pzwiazane jest raczej z bólem przewlekłym niz˙ ostrym, ponie-waz antagonista receptora NK-1 był nieskuteczny w modelubólu ostrego, natomiast był bardzo skuteczny w znoszeniudoznan bólowych w modelu bólu przewlekłego. Obecnietrwaja badania nad niepetydowymi antagonistami, któremozna by było podawac´ droga doustna, wolnych od działanńiepozadanych, np. sercowo-naczyniowych [18,24].

Antagonisci receptora NMDA. Jednym z mechanizmówodpowiedzialnych za nasilenie doznan´ bólowych, rozszerze-nie miejsca odczuwania bólu i jego przewlekły charakter,jest powstawanie nadwraz˙liwosci neuronów rdzenia kre˛go-wego i wyzszych pieter OUN, nazwanej os´rodkowa sensyty-zacja. Wazna role w powstawaniu i utrzymywaniu sie˛ osrod-kowej sensytyzacji odgrywa pobudzenie receptorówNMDA, przez uwalniane w nadmiarze pobudzajace amino-kwasy (kwas glutaminowy, kwas asparaginowy). Wiele ba-dan, zarówno dos´wiadczalnych, jak i klinicznych wskazujena skuteczne działanie antagonistów receptorów NMDA wzapobieganiu i zmniejszeniu obecnosći nadwraz˙liwosciosrodkowej i w konsekwencji zmniejszenie nate˛zenia do-znan bólowych. Ze wzgle˛du na toksycznosć specyficznychantagonistów receptorów NMDA, w badaniach dos´wiad-czalnych i klinicznych stosowano znane od dawna leki, be˛-dace niekompetycyjnymi antagonistami receptorów NMDA,takie jak: ketamina, dekstrometorfan, i memantyna. Zastoso-wanie tych leków w przewlekłych zespołach bólu neuropa-tycznego, wpływało na zmniejszenie doznan´ bólowych, cow szczególnosći odnosiło sie˛ do takich elementów bólupatologicznego, jak alodynia i hiperalgezja. Ketamina w po-łaczeniu z silnymi opioidami nasila działanie przeciwbólo-we i pozwala zredukowac´ dawki opioidów. Obecnie szukasie nowych leków pozbawionych działan´ ubocznych gł.psychozomimetycznych [25, 31].

Medycyna


Blokery kanały wapniowego. Przepływ jonów wapniaprzez błone˛ komórkowa jest jednym z podstawowych czyn-ników warunkujacych transmisje˛ informacji nocyceptywnej.Dlatego tez˙ wydaje sie, iz zastosowanie blokerów kanałuwapniowego moz˙e w istotnym stopniu poprawiac´ jakoscpostepowania przeciwbólowego w terapii ostrych i przewle-kłych zespołów bólowych. Jak na razie, w praktyce klinicz-nej znalazł zastosowanie zikonotid, który jest selektywnymantagonista kanałów wapniowych typu N, a stosowany jestpodpajeczynówkowo u chorych z przewlekłym bólem no-wotworowym i neuropatycznym [30].

Adenozyna i jej analogi. Mechanizm działania adenozy-ny, wiaze sie z zahamowaniem aktywnosći neuronów wnastepstwie wzrostu przewodnosći dla jonów potasu i presy-naptyczne zahamowanie uwalniania substancji P i amino-kwasów pobudzajacych. W badaniach dos´wiadczalnychstwierdzono, z˙e adenozyna jak i jej analog, który jest agoni-sta receptorów adenozynowych A1, powoduje zmniejszenienatezenia doznan´ bólowych w modelu bólu ostrego i prze-wlekłego [30].

Intensywne badania nad bólem w ostatnich latach dopro-wadziły do poszerzenia asortymentu leków przeciwbólo-wych poprzez wprowadzenie nowych zwiazków przeciwbó-lowych nalez˙acych do znanych grup leków, jak i zwiazkówo nowych mechanizmach działania; zastosowanie nowychdróg podania i nowych postaci znanych substancji przeciw-bólowych. Wiele potencjalnych zwiazków przeciwbólo-wych ma budowe˛ peptydowa, dlatego tez˙ o ich wykorzysta-niu w leczeniu bólu decyduje stworzenie substancji stabil-nych metabolicznie, tzn. odpornych na działanie enzymówproteolitycznych.

Literatura1. Antkowiak B, Kowalczyk M: Rola układu noradre-

nergicznego w antynocycepcji.; Neur. Neurochir. Pol. 1998,suppl. 3 (3) 81-95.

2. Brookoff D: Chronic pain:2. The case for opioids.Hosp. Pract. 2000, 35 (9) 69-72.

3. Brookoff D: Przewlekły ból: nowa choroba? Medycy-na po dyplomie 2001, 10(4) 185-194.

4. Burgess G M et al.: Bradyzide, a potent non-peptide B2

bradykinin receptor antagonist with long-lasting oral activi-ty in animal models of inflammatory hyperalgesia. Br. J.Pharmacol. 2000, 129, 77-86.

5. Calixto J B, Cabrini D A, Ferreira J, Campos M M:Kinins in pain and inflammation. Pain 2000, 87, 1-5.

6. Cheer S M, Goa K L: Parecoxib (parecoxib solium).Drugs 2001, 61 (8) 113301141.

7. Colvile-Nash P R, Gilroy D In: Potential adverse ef-fects of cyclooxygenase-2 inhibition: evidence from animalmodels in inflammation. BioDrugs 2001, 15 (1) 1-9.

8. Dobrogowski J, Wordliczek J: Opioidowe leki przeciw-bólowe. W: „Ból przewlekły” red. Wordliczek J, Dobrogo-wski J; Medyczne Centrum Kształcenia PodyplomowegoUniwersytetu Jagiellon´skiego, Kraków 2002; 233-245.

9. Domzał T: Kliniczne aspekty bólu. Post. Hig. Med.Dosw. 1986, 40 (4) 448-453.

10. Dray A, Bevan S: Inflammation and hyperalgesia:highlighting the team effort. TiPS 1993, 14, 287-290.

11. Flores Ch, M: The promise and pitfalls of nicotiniccholinergic approach to pain management. Pain 2000, 88,1-6.

12. Gumułka W S: Narkotyczne leki przeciwbólowe. W:„Współczesne metody zwalczania bólu” red. Gumułka W S,Mészáros J: Os´rodek Informacji Naukowej „Polfa” Sp. zo.o., Warszawa 2000; 23-71.

13. Korbut R, Radomski M: Rola metabolitów kwasuarachidonowego w mediacji bólu. Post. Hig. Med. Dos´w.1986, 40 (4) 435-447.

14. Laneuville O, Reader T A, Couture R: Intrathecalbradykinin acts presynaptically on spinal noradrenergic ter-minals to produce antinociception in the rat. E. J. Pharmacol1989, 159, 273-283.

15. Loeser J D, Melzack R: Pain: an overview. Lancet1999, 353, 1607-1609.

16. Machelska H: Rola układu cholinergicznego w nocy-cepcji.; Neur. Neurochir. Pol. 1998, suppl. 3 (3) 7-17.

17. Marnett L J, Kalgutkar A S: Cyklooxygenase-2 inhibi-tors: discovery, selectivity and the future. TIPS 1999, 20,465-469.

18. Megens A et al.: Pharmacological profile of (2R-trans)-4-[1-[3,5-bis(Trifluoromethyl)benzoyl]-2-(phenylmethyl)-4-piperiidinyl[-N-(2,6-dimethylphenyl)-1-acetamide(S)-Hydroxybutanedioate (R116301), orally and centrallyactive neurokinin-1 receptor antagonist. J. Pharm. Exper.Terapeu. 2002, 302 (2) 696-709.

19. Merskey H, Bogduk N: Classification of chronic pain.Seattle: International Association for the Study of PainPress. 1994, 210.

20. Mészáros J: Nieopioidowe leki o działaniu przeciwbó-lowym. W: „Współczesne metody zwalczania bólu” red. Gu-mułka W. S., Mészáros J.: Os´rodek Informacji Naukowej„Polfa” Sp. z o.o., Warszawa 2000; 71-107.

21. Millan M. J.: The induction of pain: an integrativereview. Prog. Neurobiol. 1999, 57 (1) 1-164. 4

22. Narkiewicz O., Nitecka L.: Osrodki i drogi nerwowemodulujace czucie bólu. Post. Hig. Med. Dos´w. 1986, 40 (4)380-399.

23. Perkins M N, Campbell E, Dray A: Antinociceptiveactivity of the bradykinin B1 and B2 receptor antagonists,des-Arg9, [Leu8]-BK and HOE-140, in two models of per-sistent hyperalgesia in the rat. Pain 1993, 53, 191-197.

Medycyna


24. Perkins M, Dray A: Novel pharmacological strategiesfor analgesia. Ann. Rheum. Dis. 1996, 55, 715-722.

25. Porter J, Jick H: Addiction rare in patients treatedwith narcotics. N. Engl. J. Med. 1980, 302(2) 123.

26. Przewłocka B: Endogenne układy opioidowe i ich rolew antynocycepcji. Nowa Klinika 2000, 7, 924-928.

27. Rang H P, Bevan S, Dray A: Chemical activation ofnociceptive peripheral neurones. Br. Med. Bull. 1991, 47 (3)534-548.

28. Rehman Q, Sack K E: Kiedy stosowac´ wybiórczeinhibitory COX-2. Medycyna po dyplomie 2000, 9 (5) 39-48.

29. Špacek A: Współczesne metody zwalczania bólu. W:„Współczesne metody zwalczania bólu” red. Gumułka W. S,Mészáros J: Os´rodek Informacji Naukowej „Polfa” Sp. zo.o., Warszawa 2000; 109-127.

30. Wordliczek J, Dobrogowski J: Farmakoterapia ostre-go bólu. W: „Ból ostry” red. Wordliczek J, Dobrogowski J;Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellon´skiego, Kraków 2002;265-281.

31. Wordliczek J, Dobrogowski J: Ko-analgetyki. W:„Ból przewlekły” red. Wordliczek J, Dobrogowski J; Medy-czne Centrum Kształcenia Podyplomowego UniwersytetuJagiellonskiego, Kraków 2002; 247-251.

32. Wordliczek J, Dobrogowski J: Nieopioidowe lekiprzeciwbólowe. Nowa Klinika 2000, 7 (9) 944-947.

33. Wordliczek J, Szczepanik A M, Wne˛k J: Rola cytokinw procesie nocycepcji. Ból 2002, 3 (1) 7-11.

34. Wordliczek J: Patofizjologia bólu receptorowego.Nowa Klinika 2000, 7 (9) 917-923.

35. Wörz R: Farmakoterapia bólu PZWL, Warszawa1992.

36. Wozniak W: Przebieg dróg bólowych, Neur. Neuro-chir. Pol. 1998, suppl. 3 (3) 21-23.

37. Wykaz s´rodków farmaceutycznych wpisanych do Re-jestru Srodków Farmaceutycznych i Materiałów Medycz-nych Ministra Zdrowia dopuszczonych do obrotu w Polsce.Baza danych. Adres sieciowy: http://leki.mz.gov.pl/defa-ult.asp.

Złamania kosći skroniowej jako istotnyinterdyscyplinarny problem kliniczny

Lek. Ireneusz Szyman´ski1, Lek. Jerzy Reymond 2,Dr hab. Jarosław Wysocki 3

1SPZOZ Warszawa-Białołe˛ka Dyrektor SPZOZ-u: lek. Ireneusz Szyman´ski2Oddział Chirurgii Szcze˛kowo-Twarzowej Radomskiego Szpitala Zespolonego Ordynator Oddziału: lek. Jerzy Reymond3Zakład Anatomii Prawidłowej Akademii Medycznej w Warszawie Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. Bogdan Ciszek

SummaryTemporal bone fractures make important and interdisciplinary clinical problem because of their abundant and variablesymptomatology and significant consequences for quality of life for the people who survive. The longitudinal fractures arepresent in 70-90%, transverse in 10-20% and mixed in 5-10% of cases. Facial canal injuries are present in almost a half of thelongitudinal fractures, although cuts of the facial nerve stem are in these cases rarely encountered. Damages to the facial canalsubsequent to longitudinal fractures are most frequently seen in the region of geniculum. However, all the transverse fractureswith facial canal involvement are most frequently encountered in its labyrinthine portion, causing a complete cut of the facialnerve. Injuries to the jugular bulb are frequent and are observed in all types of temporal bone fractures. Damages to the

Medycyna


auditory ossicles are common in all temporal bone fractures. They include the disconnection of their joints or fractures of themalleus or stapes. Fractures of the incus are not observed. Injuries to the carotid canal are also frequent, although such an injuryof arterial wall is very rarely observed. Although potentially all the structures of the temporal bone can be damaged during itsfracture, the frequency and nature of damage is strictly connected with the type of fracture, especially regarding facial nervedisorders: the most serious damages are observed in the fractures with otic capsule involvement (i.e. the transverse and mixedones).

Key words: temporal bone, injuries, fractures, survey

Słowa kluczowe: kosć skroniowa, urazy, złamania, przegla˛d

StreszczenieZłamania kosći skroniowej stanowia wazny i interdyscy-

plinarny problem kliniczny z uwagi na bogata i zmiennasymptomatologie˛ oraz znaczace konsekwencje dla jakosćizycia u ozdrowienćów. Złamania podłuz˙ne stanowia 70-90% złaman´, poprzeczne 10-20%, a mieszane 5-10% przy-padków. Złamania kanału twarzowego stanowia obecnieprawie połowe˛ przypadków wszystkich złaman´ podłuznych,jednak rzadko dochodzi w ich trakcie do przerwania cia˛gło-sci nerwu, co z kolei jest reguła we wszystkich złamaniachpoprzecznych, w których doszło do naruszenia cia˛głosci te-go kanału. Zranienia opuszki z˙yły szyjnej sa czeste i obser-wowane we wszystkich typach złaman´ kosci skroniowej.Uszkodzenia kosteczek słuchowych i ich połaczen sa takzepowszechnym zjawiskiem obserwowanym w złamaniachkosci skroniowej. Obejmuja one rozłaczenie połaczen koste-czkowych lub/i złamania młoteczka lub strzemiaczka. Zła-man kowadełka nie obserwuje sie˛. Złamania obejmujacekanał tetnicy szyjnej, aczkolwiek cze˛ste, prawie nigdy niepowoduja zranienia sćiany tetnicy. Aczkolwiek potencjalniekazda ze struktur kosći skroniowej moz˙e ulegac´ zniszczeniulub uszkodzeniu w jej złamaniach, cze˛stosc i charakter ichuszkodzen´ zalezy od typu złamania, w szczególnosći w od-niesieniu do uszkodzen´ nerwu twarzowego, które sa najpo-wazniejsze w złamaniach obejmujacych kapsułe˛ uszna (tj.złamaniach poprzecznych i mieszanych).

WprowadzenieKosc skroniowa, stanowiaca wazny element mózgoczasz-

ki i tworzaca jej podstawe˛ oraz cze˛sc jej sciany bocznej,miesci narzad słuchu i równowagi, a takz˙e liczne naczynia inerwy, których zwiazek z narza˛dem przedsionkowo-s´lima-kowym jest tylko lub prawie wyłacznie topograficzny (1).Bogactwo struktur obecnych w obre˛bie kosci skroniowej, azwłaszcza jej piramidy, a takz˙e jej sasiedztwo sprawia, z˙ezłamania kosći skroniowej maja ciezki przebieg, charakte-ryzuja sie złozona symptomatologia i stanowia interdyscy-plinarny problem kliniczny. Narza˛d słuchu i równowagi jestnajczesciej uszkadzanym narza˛dem zmysłu człowieka pod-czas urazów głowy (2). Wzrost liczby wypadków drogo-wych, w których najcze˛sciej dochodzi do obraz˙en głowypowoduje, z˙e wzrasta cze˛stosc urazów i złaman´ kosci skro-

niowej (3, 4, 5). Sprawia to, z˙e urazy kosći skroniowej, tak zuwagi na wczesne, jak i pózńe ich powikłania, stanowia˛zagrozenie zycia oraz sa czynnikiem powaz˙nie obnizajacymjego jakosć u ozdrowienćów, stanowiac tym samym powaz˙-ny problem kliniczny, psychologiczny i społeczny.

Przyczyny, wystepowanie i klasyfikacja złaman kosciskroniowej

Złamania kosći skroniowej moga byc wynikiem róznychurazów głowy, pod warunkiem jednakz˙e zadziałania odpo-wiedniej siły. Nalez˙a do nich: wypadki samochodowe, mo-tocyklowe, rowerowe, potracenia przez pojazdy mechanicz-ne, upadki z wysokosći, uderzenia te˛pym narze˛dziem, post-rzały i odłamki, a nawet czasem tak egzotyczne, jak uderze-nie przez latajaca rybe podczas podróz˙y jachtem (6, 7, 8, 9,10, 11, 12, 13). Me˛zczyzni stanowia ponad ofiar złaman´kosci skroniowej, a prawie 60% pacjentów nie przekracza30-go roku z˙ycia (7, 10, 11, 13).

Klasyfikacja złaman´ kosci skroniowej moz˙e byc wprowa-dzona w oparciu na rozmaitych kryteriach, sta˛d wielosc po-działów spotykanych nadal w pis´miennictwie, mimo z˙e mijajuz 80 lat od pierwszego podziału wprowadzonego przezUlricha (14). Przebieg szczeliny złamania, jak to wynika zpodstawowych zasad mechaniki, jest uwarunkowany wyste˛-pujacymi w obrebie tej kosci licznymi jamami, otworami,kanałami i szczelinami, a takz˙e rozmaita gestoscia tkankikostnej, co składa sie˛ na swoiste loci minoris resistentiae.Sprawia to, z˙e szczelina złamania, łaczac te naturalne miej-sca zmniejszonej opornosći, przebiega zwykle w sposób ty-powy.

Ulrich w 1926 roku podzielił złamania kosći skroniowejna podłuz˙ne i poprzeczne, biorac pod uwage˛ stounek szcze-liny złamania do długiej osi piramidy (14). Brunner wyróz˙niłzłamania podłuz˙ne, poprzeczne i złamania szczytu piramidy(15). Voss wprowadził podział złaman´ az na 5 typów. Wy-róznił on złamanie podłuz˙ne z uszkodzeniem ucha s´rodko-wego, złamanie poprzeczne z uszkodzeniem ucha wewne˛trz-nego, skojarzone złamania skosńe i poprzeczne, skojarzonezłamania skosńe i podłuz˙ne, a takz˙e skojarzone złamaniapodłuzne i poprzeczne (16). Obecnie wie˛kszosc autorówpublikacji dotyczacych złaman´ kosci skroniowej stosuje po-

Medycyna


dział zaproponowany przez Mc Hugh w 1959 roku. Klasyfi-kacja ta wyróz˙nia trzy kategorie złaman´: złamania podłuz˙ne,poprzeczne i mieszane (2). Mimo prób wprowadzenia in-nych podziałów, ten podział tak utrwalił sie˛ w pismiennic-twie dotyczacym przedmiotu, z˙e nadal jest cytowany przezwiekszosc autorów. Nadal jednak nie brak prób innych kla-syfikacji złaman´ kosci skroniowej. Inspiracja do tych dzia-łan jest coraz doskonalsza diagnostyka obrazowa, pozwala-jaca szczegółowo przedstawic´ przebieg szczeliny złamania.Ghorayeb i Yakeley wprowadzili podział na złamania pod-łuzne, poprzeczne, mieszane i skosńe (6). Kelly zapropono-wał tylko dwie grupy złaman´ piramidy kosci skroniowej,wyrózniajac złamania oszcze˛dzajace pochewke˛ kostna błed-nika oraz złamania przebiegajace z przerwaniem tej poche-wki (17). W niniejszej pracy autor posługiwał sie˛ podziałemMac Hugh, odnoszac spostrzegane w swym materiale sytu-acje do tych własńie trzech typów złaman´.

Złamania podłuz˙ne sa najczestsze i wyste˛puja w 70-90%przypadków (2, 5, 9, 18). W złamaniach podłuz˙nych liniazłamania generalnie przebiega równolegle do długiej osipiramidy, zazwyczaj wzdłuz˙ jej przedniej krawe˛dzi (18).Czynnikiem sprawczym tych złaman´ jest najcze˛sciej uraztepy, działajacy na boczna sciane czaszki. Szczelina złama-nia rozpoczyna sie˛ w tylnej czesci łuski kosci skroniowej ibiegnie w kierunku przednio-przys´rodkowym. Przebiegaprzez górna lub tylno-górna sciane przewodu słuchowegozewnetrznego kostnego, pokrywe˛ jamy bebenkowej, i omi-jajac od przodu błe˛dnik, dochodzi do s´rodkowego dołu cza-szki, konczac sie w okolicy otworu poszarpanego lub owal-nego (Zabek). W cze˛sci przypadków złamanie moz˙e przejsćna druga strone podstawy czaszki dajac w efekcie tzw. obu-stronne podłuz˙ne złamanie kosći skroniowej (17, 19, 20). Wwielu przypadkach stwierdza sie˛ równiez szczeline˛ złamaniaw łusce kosći skroniowej (5, 18). Złamania podłuz˙ne mogabyc przednie albo tylne (21). Złamanie przednie, okres´laneczasem jako skosńe, lezy w przedniej cze˛sci piramidy, bieg-nie przez pokrywe˛ jamy bebenkowej i okolice˛ kolanka ner-wu twarzowego, podazajac do szczytu piramidy i obejmujaczwykle równiez panewke˛ stawu skroniowo-z˙uchwowego (3,19). Złamania tylne z kolei lokalizuja sie w wyrostku sutko-wym i w tylnej czesci piramidy, niszczac łancuch kosteczeksłuchowych i kolanko nerwu twarzowego, konćzac sie wokolicy otworu poszarpanego. Podłuz˙ne złamania moga˛obejmowac´ takze kanał te˛tnicy szyjnej wewne˛trznej, powo-dujac jej rozwarstwienie, zwe˛zenie lub, po dłuz˙szym okresieczasu, te˛tniak rzekomy. Moga równiez powodowac´ uszko-dzenia zatoki esowatej (19).

Poprzeczne złamania piramidy kosći skroniowej, prosto-padłe do jej osi, stwierdza sie˛ w ok. 10-30% przypadków (5,9, 18). Ich przyczyna jest siła działajaca na okolice˛ czołowalub potyliczna. Niektórzy autorzy wyróz˙niaja złamania po-

przeczne boczne i przys´rodkowe w zalez˙nosci od usytuowa-nia szczeliny wzgle˛dem wyniosłosći łukowatej (22). Moz˙natakze wyróznic dwie główne podgrupy złaman´ poprze-cznych: złamania wewne˛trzne (przednio-przys´rodkowe) izewnetrzne (tylno-boczne). Wszystkie złamania rozpoczy-naja sie zwykle w otworze wielkim lub okolicy otworu szyj-nego. Naste˛pnie w przypadku złaman´ wewnetrznych peknie-cie przebiega wzdłuz˙ przewodu słuchowego wewne˛trznego,przechodzi przez s´limak i zwój kolanka, kierujac sie naprzedni brzeg piramidy. Z kolei złamania zewne˛trzne prze-biegaja przez cale ucho wewne˛trzne (slimak i przedsionek),wzdłuz kanału nerwu twarzowego do zwoju kolanka. Uchosrodkowe, błona be˛benkowa i przewód słuchowy zewne˛trz-ny znajduja sie bocznie w stosunku do linii złamania i naj-czesciej sa nienaruszone. Zdarza sie˛ jednak, z˙e szczelinazłamania biegnie przez wzgórek i w tym wypadku dochodzido przerwania s´luzówki jamy bebenkowej i powstania he-motympanum (8, 17, 18).

W złamaniach mieszanych uszkodzone moga byc zarów-no struktury ucha s´rodkowego, jak i wewne˛trznego (23).Przebieg linii złamania jest zwykle nieregularny i składa sie˛z kilku szczelin i odłamów, a cechy kliniczne tych złaman´ sakompilacja cech złamania poprzecznego i podłuz˙nego.

Symptomatologia złaman kosci skroniowejW pierwszym okresie po złamaniu kosći skroniowej pa-

cjent znajduje sie˛ w stanie bezpos´redniego zagroz˙enia zyciai wymaga intensywnego, wielospecjalistycznego poste˛po-wania diagnostycznego i terapeutycznego (2, 3). Do najwaz˙-niejszych, choc´ niestałych objawów złamania kosći skronio-wej nalezy krwotok lub – cze˛sciej – krwawienie z ucha (2).Krwawienie moz˙e byc spowodowane rozerwaniem skóryprzewodu słuchowego zewne˛trznego przez odłamy kostnealbo rozerwaniem błony be˛benkowej. Przy zachowanej cia-głosci błony bebenkowej daje to wyciek krwi do gardła, atakze obraz hemotympanum. Krwawienie z ucha wyste˛pujew około 60% złaman´ podłuznych, a hemotympanum w oko-ło 40% złaman´ podłuznych i około 19% poprzecznych (9,17). Przy towarzyszacym uszkodzeniu stropu jamy be˛benko-wej i rozerwaniu opony twardej moz˙e wystapic płynotokuszny (otorrhea) lub nosowo-uszny (otorhinorrhea). Zjawi-ska te według róz˙nych autorów obserwuje sie˛ w 11-45%złaman kosci skroniowej (4, 5, 10, 8, 24, 25).

Objawy uszkodzenia nerwu twarzowego towarzysza zła-maniom podłuz˙nym tylko w 10 do 25% przypadków, pod-czas gdy jest ono obserwowane prawie w połowie przypad-ków złaman´ poprzecznych (4, 5, 9, 26, 27). Co waz˙ne, wokoło 90% przypadków uszkodzenie kanału nerwu twarzo-wego w przebiegu złaman´ podłuznych zlokalizowane jest wokolicy zwoju kolanka (4, 26, 27).

Niedosłuch lub głuchota wyste˛puje w -? złaman´ (5, 9,

Medycyna


28). W złamaniach podłuz˙nych stwierdza sie˛ w wiekszosciprzypadków niedosłuch przewodzeniowy, stwierdzany u –? pacjentów; w złamaniach poprzecznych, wobec nieodwra-calnego zniszczenia ucha wewne˛trznego we wszystkichprzypadkach naste˛puje zazwyczaj nagła i całkowita utratasłuchu, be˛daca wyrazem zniszczenia s´limaka; w złamaniachmieszanych, jes´li nie doszło do naruszenia s´limaka czyprzedsionka, niedosłuch moz˙e miec charakter przewodze-niowy. Nie jest jednak wyjatkiem wystapienie pełnej odbior-czej głuchoty w przebiegu złamania podłuz˙nego, moz˙e bo-wiem w wyniku urazu dojsć do wstrzasnienia błednika (4, 9,29).

U wiekszosci pacjentów ze złamaniem kosći skroniowejobserwuje sie˛ róznego stopnia i o róz˙nym charakterze za-wroty głowy czy inne zaburzenia równowagi (9, 28, 30).Przyczyna zawrotów głowy moz˙e byc wstrzasnienie, czyrozerwanie błe˛dnika, powstanie przetoki perylimfatycznej,czy kamica narza˛du osklepkowego, ale takz˙e wstrzasnieniepnia mózgu z mikrouszkodzeniami struktur układu równo-wagi (30). W złamaniach z rozerwaniem błe˛dnika błoniaste-go dochodzi do całkowitego jego zniszczenia. Zawroty gło-wy sa zwykle bardzo silne, z towarzyszacymi nudnosćiami iwymiotami, oczoplasem poziomym z szybka faza skierowa-na w strone ucha zdrowego (30). Zaburzenia przedsionkowebedace wynikiem powstania przetoki perilimfatycznej mani-festuja sie okresowo, a zawrotom głowy towarzyszy poste˛-pujacy niedosłuch odbiorczy (30). Kamica osklepkowa cha-rakteryzuje sie˛ tzw. łagodnym napadowym zawrotem głowyze zmiany połoz˙enia (30).

W przypadkach złaman´ mieszanych obraz kliniczny mo-ze obejmowac´ najrozmaitsze kombinacje powyz˙szych obja-wów. Nalezy podkres´lic, ze u dzieci znacznie rzadziej obser-wuje sie porazenia nerwu twarzowego, rzadziej tez˙ dochodzido wstrzasnienia mózgu, płynotoku, czy odbiorczej głucho-ty, co wiaze sie z plastycznosćia i zdolnosciami regeneracyj-nymi młodego organizmu oraz gie˛tkoscia kosci czaszki, któ-re amortyzuja wstrzasy i urazy (10, 11, 20).

Diagnostyka złaman kosci skroniowejPacjent z podejrzeniem złamania kosći skroniowej wy-

maga szeroko zakrojonej diagnostyki, która jednak, jakoobciazajaca, musi byc´ prowadzona etapami, w miare˛ popra-wy stanu ogólnego (31). W pierwszym etapie, po dokonaniuoceny czynnosći układu oddechowego i układu krazenia,nalezy wykluczyc obrazenia os´rodkowego układu nerwowe-go. W okresie pózńiejszym przeprowadza sie˛ wywiad, bada-nie otoskopowe, ocene˛ stanu nerwu twarzowego, badaniaotoneurologiczne i audiometryczne oraz CT kosći skronio-wych (10, 32, 33, 34). Nalez˙y podkres´lic, ze CT kosci skro-niowej jest badaniem niezbe˛dnym tak dla potwierdzenia zła-mania, jak dla okres´lenia stopnia i rozległosći uszkodzen´, co

stanowi podstawe˛ dla dalszych działa (9, 27, 34). CzułosćCT w rozpoznawaniu zmian urazowych tej okolicy wynosiprawie 100% (35). Tradycyjne badanie RTG pozwala nawykrycie jedynie 17-30% złaman´ (36, 37).

Znacznie mniejsze zastosowanie we wczesnym okresiepourazowym ma magnetyczny rezonans ja˛drowy (MRI) –jako badanie trudniej doste˛pne i wymagajace dłuzszego po-zostawania chorego w bezruchu. Jest on z kolei badaniem zwyboru w obrazowaniu struktur tylnej jamy czaszki, którychocene w CT utrudniaja artefakty spowodowane odbiciami odmasywnych struktur kostnych (34). Ja˛drowy rezonans mag-netyczny znakomicie diagnozuje zmiany urazowe w obre˛biemózgowia, a z zastowaniem opcji angio-MR – stan naczyn´tetniczych i zylnych. MRI jest takz˙e cenne w diagnostycepatologii wewnatrzbłednikowych, np. pourazowego krwiaka(34).

Powikłania wczesne złaman´ kosci skroniowejZłamanie sćian kanału te˛tnicy szyjnej wewne˛trznej moze

byc powikłane przerwaniem sćiany tetnicy albo zakrzepemtetnicy szyjnej wewne˛trznej (12). W pierwszym przypadkudochodzi zazwyczaj do s´miertelnego krwotoku z ucha przezrozerwany przewód słuchowy lub nosogardło. W drugimprzypadku wyste˛puje połowicze poraz˙enie/niedowład prze-ciwstronny (25). Operacja ratujaca jest zespolenie omijajace(zewnatrz–wewnatrzczaszkowe) dla zachowania ukrwieniaporazonej półkuli mózgowej (25). Złamanie przebiegajaceprzez zatoke˛ esowata zwykle narusza cia˛głosc jej sciany i,zwłaszcza powikłane stanem zapalnym, moz˙e byc przyczy-na zakrzepicy zatoki, co w przypadku obliteracji dominuja-cej strony w odpływie z˙ylnym, moze prowadzic´ do wzmoz˙o-nego cisńienia sródczaszkowego i obrze˛ku mózgu (25). Po-twierdzeniem zakrzepu zatoki esowatej jest faza z˙ylna an-giografii mózgowej lub rezonansu magnetycznego, a za-krzep wyste˛puje jako wzmoz˙enie sygnału (34). Koniecznejest w tych sytuacjach wykonanie zespolenia omijajacegowg Sindou, łaczacego zatoke˛ poprzeczna z zyła szyjna we-wnetrzna (25).

Złamanie szczytu piramidy moz˙e przebiegac´ z izolowa-nym poraz˙eniem nerwu odwodzacego i zespołem Hornera(38, 40). Złamaniom tym moz˙e towarzyszyc´ takze poraz˙enienerwu okoruchowego (38).

Wynikiem przedostania sie˛ powietrza przez uszkodzonebariery kostne jest odma s´ródczaszkowa (39).

Kolejnym istotnym, zagraz˙ajacym zyciu powikłaniemzłamania kosći skroniowej jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (25). Cze˛stotliwosc wystepowania zapaleniaopon w przetokach pourazowych wynosi według róz˙nychautorów od 3 do 50% (41). Stany te wymagaja skojarzonejantybiotykoterapii, a niekiedy leczenia operacyjnego (24,25).

Medycyna


Płynotok uszny jest kolejnym cze˛stym naste˛pstwem zła-mania kosći skroniowej. Zwykle płynotok zatrzymuje sie˛samoistnie w cia˛gu 2-3 tygodni i jedynie sporadycznie wy-maga plastyki s´rodkowego dołu czaszki. Dlatego poczatko-wo postepowanie prawie zawsze jest wyczekujace (7, 25).W przypadkach przedłuz˙ania sie płynotoku ponad 5 dni,wskazane jest wykonanie punkcji le˛dzwiowej lub załoz˙eniestałego drenaz˙u podpaje˛czynówkowo-ledzwiowego w celuutrzymania niskiego cisńienia sródczaszkowego, a w razieniepowodzenia tego poste˛powania – plastyka s´rodkowegodołu czaszki (7, 25).

W przypadkach uszkodzen´ nerwu twarzowego decyduja-ce znaczenie przy kwalifikacji do operacji ma wynik testówelektrodiagnostycznych: testu pobudliwosći nerwu, maksy-malnej pobudliwosći nerwu, czy elektroneuronografii (7, 26,27, 42). Wczesna interwencja chirurgiczna po złamaniu ko-sci skroniowej jest zalecana, jez˙eli stopien degeneracji ner-wu twarzowego w elektroneuronografii przekroczy 90% wciagu pierwszych szesćiu dni, a w tesćie pobudliwosći notujesie brak odpowiedzi na pobudzenie o nate˛zeniu 10 mA (26,27). W przypadku potwierdzenia koniecznosći interwencjichirurgicznej, wykonywana jest operacja eksploracyjna ner-wu twarzowego, z rekonstrukcja za pomoca jednej z kilkumetod, w zalez˙nosci od miejsca i charakteru uszkodzenia (7,26, 27,42, 43, 44).

Leczenie uszkodzen´ słuchu jest w kaz˙dym przypadkuprowadzone indywidualnie, jednak obowiazuja pewne uni-wersalne kryteria poste˛powania. O ile w złamaniach poprze-cznych nie ma z reguły moz˙liwosci uzyskania z˙adnej popra-wy słuchu, to niedosłuch typu przewodzeniowego moz˙e bycz powodzeniem leczony operacyjnie (9, 45). Przewodzenio-wy ubytek słuchu moz˙e byc spowodowany przez obecnosćperforacji błony be˛benkowej, skrzepu krwi, czy tez˙ przerwa-nia ciagłosci łancucha kosteczek słuchowych (31, 36). Per-foracja czy skrzep krwi maja tendencje˛ do samoistnego zani-kania, wobec czego obowiazuje leczenie zachowawcze (36).W przypadku utrzymujacego sie˛ ponad 3-6 miesie˛cy niedo-słuchu typu przewodzeniowego nalez˙y zaplanowac´ zabiegtympanoplastyczny w celu rekonstrukcji aparatu przewodza-cego ucha s´rodkowego (13, 36, 46, 49). W złamaniach su-prastruktury lub płytki strzemia˛czka stosuje sie˛ protezkiteflonowe łaczone z kowadełkiem; przy luksacji strzemia-czka – jego repozycje˛ z uszczelnieniem klejami tkanko-wymi (46).

Powikłania odległe złaman´ kosci skroniowejPacjent, który przebył złamanie kosći skroniowej, wyma-

ga okresowych kontroli laryngologicznych z uwagi na mo-zliwosc powikłan odległych, pojawiajacych sie niekiedy kil-ka lat po urazie.

Usznopochodne, nawracajace zapalenie opon mózgo-

wych i ropnie mózgowia to rzadkie, ale bardzo powaz˙neodległe powikłanie złamania kosći skroniowej. Przyczyna˛jest niekompletne wygojenie sie˛ szczeliny złamania kosćiskroniowej z powstaniem mikroprzetok, stwarzajacych dro-ge dla przejsćia infekcji do ucha wewne˛trznego i dalej – downetrza czaszki (47). Czynnikiem sprawczym jest zwykleepizod ostrego ropnego zapalenia ucha. W kaz˙dym przypad-ku nawracajacego zapalenia opon mózgowych lub zapale-nia, naste˛pujacego u pacjenta po przebytym złamaniu kosćiskroniowej, nalez˙y podejrzewac´ etiologie urazowa i nie-zbedne jest wykonanie wysokorozdzielczej tomografii kom-puterowej, tomografii komputerowej z kontrastem lub bada-nia izotopowego (25). Odległym powikłaniem zapalnymmoze byc takze ropien mózdzku lub płata skroniowego móz-gu (25).

Perlak pourazowy jest wynikiem wrastania nabłonka pła-skiego w obre˛b szczeliny złamania i dalej – do przestrzeniucha s´rodkowego. Powikłanie to ma miejsce wyłacznie wzłamaniach podłuz˙nych lub mieszanych, kiedy nabłonekpłaski przewodu słuchowego zewne˛trznego moz˙e zostac´wciagniety w obreb kosci skroniowej. Przy planowaniu le-czenia operacyjnego nalez˙y pamietac, ze pourazowy perlakpojawia sie zwykle w dobrze upowietrznionych kosćiachskroniowych, co wymaga rozległej mastoidektomii (17, 36).

Zawroty głowy moga wystapic w czasie znacznie nierazodległym od złamania. Łagodne, napadowe zawroty głowyze zmiany połoz˙enia moga nie ujawniac´ sie przez miesiacelub nawet lata po urazie (30). Sa one wynikiem oderwaniafragmentów narza˛du otolitowego w plamce woreczka czyłagiewki (30). Przyczyna zawrotów głowy moga byc takzeprzetoki perylimfatyczne. Przetoki takie wyste˛powac mogaw obrebie kanału półkolistego bocznego lub w obre˛bie sli-maka (36). Odległym powikłaniem złamania kosći skronio-wej sa takze wywołane wstrzasnieniem mózgu zawroty gło-wy pochodzenia centralnego, cerebrastenie i bóle głowy (17,30). Czesto takze pojawiaja sie szumy uszne i/lub nadwraz˙li-wosc słuchowa (48).

Pourazowe przetoki te˛tniczo-zylne powstaja na skutekpołaczenia sie˛ swiatła zmiazdzonej tetnicy i zyły oponowej,przebiegajacych w okolicy szczeliny złamania (25). Po dłuz˙-szym czasie moz˙e dochodzic´ do samoistnego nagłego pe˛k-niecia takiej przetoki i powstania krwiaka nad– lub podtwar-dówkowego. Znacznie cze˛sciej dochodzi do powstania po-urazowej przetoki szyjno-jamistej, be˛dacej wynikiem prze-rwania ciagłosci tetnicy szyjnej w obre˛bie zatoki jamistej,której sciana została uprzednio naruszona przez odłam kost-ny szczytu piramidy. Objawem patognomonicznym jest jed-no– lub obustronny wytrzeszcz te˛tniacy oka (exophtalmospulsans), któremu towarzyszy uporczywy i zgodny z te˛tnemszum. Zamknie˛cie i zabezpieczenie przetoki polega na balo-nizacji całej zatoki jamistej (25).

Medycyna


Literatura1. Wysocki J.: Zarys anatomii topograficznej kosći skro-

niowej. W: Wysocki J., 31 H.: Urazy kosći skroniowej.IFPS, Warszawa 1999, 7-22.

2. Mc Hugh H.E: The surgical treatment of facial paraly-sis and traumatic conductive Deafness in fractures of thetemporal bone, Ann. Otol. Rhinol. Laryngol. 1959, 68, 855-889.

3. Austin D.F.: Trauma as it affects the temporal bone.Laryngoscope 1968, 78, 938-943.

4. Nosan D.K., Benecke J.E., Murr A.H.: Current per-spective on temporal bone trauma, Otolaryngol. Head. NeckSurg. 1997, 117, 67-71.

5. Avrahami E., Chen Z., Solomon A.: Modern HRCTdiagnosis of longitudinal fractures of the temporal bone.Neuroradiology 1988, 30, 166-168.

6. Ghorayeb B.Y., Yeakley J.W.: Temporal bone fractu-res: Longitudinal or Oblique The Case for oblique temporalbone fractures. Laryngoscope 1992, 102, 129-134.

7. Brodie H.A., Thompson T.C.: Management of compli-cations from 820 temporal bone fractures. Am. J. Otol. 1997,18, 188-197.

8. Cannon C.R., Jahrsdoefer R.A.: Temporal bone fractu-res: review of 90 cases, Arch. Otolaryngol. 1983, 109, 285-288.

9. Tos M.: Course of and sequelae to 248 petrosal fractu-res. Acta Otolaryngol. 1973, 75, 353-354.

10. Liu-Shindo M., Hawkins D.B.: Basilar skull fracturesin children. Int. J. Ped. Otolaryngol. 1989, 17, 109-117.

11. Williams W.T., 6 B.Y., Yeakley J.W.: Pediatric tem-poral bone fractures. Laryngoscope 1992, 102, 600-603.

12. Goodwin W.J.: Temporal bone fractures. Otolaryngol.Clin. N. Am. 1983, 16, 651-659.

13. Pederson C.B.: Traumatic middle ear lesions. Fractureof the malleus handle, aetiology, diagnosis and treatment. J.Laryngol. Otol. 1989, 103, 901-903.

14. Ulrich K: Verletzungen des Gehörorgans beiSchädelbasisfrakturen. Acta Otolaryngol Suppl. 1926, 6, 1-150.

15. Brunner H: Ohr und Schadeltrauma. Wien Klein.Wchnschr. 1934, 47, 114-126.

16. oss O: Die Chirurgie der Schadelbasisfrakturen aufGrund. 25 jahriger Erfahrungen. J. A. Barth, Leipzig 1936,1-24.

17. Kelly K.E., Tami T.A.: Temporal bone and skull basetrauma. In: Jackler R.K., Brackmann D.E. (eds.): Neurotolo-gy, St. Louis, Mosby 1994, 340-360.

18. Lindeman R.C.: Temporal bone trauma in facial para-lysis. Otolaryngol. Clin. N. Am. 1979, 12, 403-413.

19. Bonafe A., Laval C., Arrue P.: Temporal bone fractu-res. Riv. Neuroradiol. 1995, 8, 847-854, 1995.

20. Lee D., Honrado C., Har-El G., Goldsmith A.: Pedia-

tric temporal bone fractures. Laryngoscope 108, 816-820,1998.

21. Gentry L.R.: Temporal bone trauma: current perspec-tives for diagnostic evaluation. Neuroimaging Clin. N. Am.1991, 1, 319-340.

22. Schubiger O., Valavanis A., Stuckman G., AntonucciF.: Temporal bone fractures and their complications: exami-nation with high resolution CT. Neuroradiology 1986, 28,93-99.

23. Khan A.A., Marion M., Hinojosa R.: Temporal bonefractures: A histopathologic study, Otolaryngol. Head. NeckSurg. 1985, 93, 177-186.

24. Brawley B.W., 17 W.A.: Treatment of Basal SkullFractures with and without cerebrospinal fluid fistulae, J.Neurosurg. 1967, 26, 56-61.

25. Ciszek B., Za˛bek M., Mazurowski W.: Złamania pod-stawy czaszki i płynotoki. Klinika 1995, 26-29.

26. Fisch U.: Facial paralysis in fractures of the petrousbone. Laryngoscope 1974, 84, 2141-2154.

27. Lambert P.R., Brackmann D.E.: Facial paralysis inlongitudinal temporal bone fractures: a review of 26 cases.Laryngoscope 1984, 94, 1022-1026.

28. Alvi A., Bereliani A.: Trauma to the temporal bone:diagnosis and management of complications. J. Cranioma-xillofac. Trauma 1996, 2, 36-48.

29. Griffin J.E., Altenau M.M., Schaffer S.D.: Bilaterallongitudinal temporal bone fractures: A retrospective reviewof seventeen cases, Laryngoscope 1979, 89, 1432-1435,1979.

30. Janczewski G., Pierchała K.: Zawroty głowy po uraziekosci skroniowej. W: Wysocki J., 31 H.: Urazy kosći skro-niowej. IFPS, Warszawa 1999, 83-94.

31. Skarz˙ynski H., Szwedowicz P.: Poste˛powanie w zła-maniach kosći skroniowej. W: Wysocki J., 31 H.: Urazykosci skroniowej. IFPS, Warszawa 1999, 67-81

32. Kinney S.E.: Violence and the ear and temporal bone,Arch. Otolaryngol. Head Neck Surg. 1992, 118, 581-583.

33. Zimmerman R.A., Bilaniuk L.T., Hackney D.B.,Goldberg H.I., Grossman R.I.: Magnetic resonance imagingin temporal bone fracture. Neuroradiol. 1987, 29, 246-251.

34. Szwejda E.: Diagnostyka obrazowa złaman´ kosciskroniowej. W: Wysocki J., 31 H.: Urazy kosći skroniowej.IFPS, Warszawa 1999, 50-64.

35. Johnson D.W., Hasso A.N., Stewart C.E., J.R., Hins-haw D.B.: Temporal bone Trauma: High-resolution compu-ted tomographic evaluation. Radiology 1984, 151, 411-415.

36. Johnson J.W.: Trauma of the ear. Radiol. Clin. N. Am.1974, 12, 527-432.

37. Harwood-Nash D.C.: Fractures of the petrous andtympanic parts of the temporal bone in children: a tomograp-hic study of 35 cases. ARJ 1970, 110, 598-607.

Medycyna


38. Brodsky L., Eviatar A., Daniller A.: Post-Traumaticfacial nerve paralysis: three cases of delayed temporal boneexploration with recovery. Laryngoscope 1983, 93, 1560-1565.

39. Goldenberg D., Karam M., Danino J., Flax-39 R.,Joachims H.Z.: Temporal bone fracture following blunt trau-ma caused by a flying fish. J. Laryngol. Otol. 1998, 112,959-961.

40. Ozveren M.F., Uchida K., Erol F.S., Tiftikci M.T.,Cobanoglu B., Kawase T.: Isolated abducens nerve paresisassociated with incomplete Horner’s syndrome caused bypetrous apex fracture--case report and anatomical study.Neurol. Med. Chir. (Tokyo) 2001, 41, 494-498.

41. MacGee E.E., Cauthen J.C., Brackett C.E.: Meningitisfollowing acute traumatic cerebrospinal fluid fistula, J. Neu-rosurg. 1970, 33, 312-316.

42. May M.: Trauma to the facial nerve. Otolaryngol.Clin. N. Am. 1983, 16, 661-670.

43. Yanagihara N., Murakami S., Nishihara S.: Temporal

bone fractures inducing facial nerve paralysis: A new classi-fication and its clinical significance. ENT J. 1997, 76, 79-86.

44. Barrs D.M.: Facial nerve trauma: optimal timing forrepair. Laryngoscope 1991, 101, 835-848.

45. makishima K., Sobel S.F., Snow J.B.: Histopathologiccorrelates of otoneurologic manifestations following headtrauma. Laryngoscope 1976, 86, 1303-1314.

46. Spector G.J., Pratt L.L., Randall G.: A clinical studyof delayed reconstruction in ossicular fractures. Laryngosco-pe 1973, 83, 837-851.

47. Sudhoff H., Linthicum F.H.: Temporal bone fractureand latent meningitis: temporal bone histopathology study ofthe month. Otol. Neurootol. 2003, 24, 521-522.

48. Vernon J.A., Press L.S.: Characteristics of tinnitusinduced by head injury. Arch Otolaryngol. Head Neck Surg.1994 120, 547-551

49. Applebaum E.L., Doldin A.D.: Surgical managementof isolated malleus handle fractures. Laryngoscope 2000,110, 171-173.

Medycyna


Wpływ bioaktywnych peptydów natriuretycznych naopór naczyniowy łoz ˙yska ludzkiego –

badania in vitro

Dr n. med. Dariusz Szukiewicz* Katedra i Zakład Patologii Ogólnej i Dos´wiadczalnej AM w WarszawieKierownik Katedry: prof. dr hab. Sławomir Mas´linski

AbstractThe influence of bioactive natriuretic peptides on the vascular resistance in human placentae – in vitro studiesThe family of bioactive natriuretic peptides (BNPs) consists of atrial natriuretic peptide (ANP), brain natriuretic peptide(BNP), C-type natriuretic peptide (CNP) and urodilatin (URO). It has been proved, that some members of the BNPs family aresynthetized and locally secreted within the human placenta by a small population of highly specialized cells of syncytiotrop-hoblast. The presence of BNPs receptors in the human utero-placental-fetal unit is well documented. The aim of the studyperformed in vitro was to examine comparatively the effects of ANP, BNP, CNP and URO on the placental vascular resistanceas well as on the tonus of isolated placental vessels in normal and complicated pregnancy. The influence of applied method ofplacental perfusion on the results was taken into consideration. Importance of changes in oxygen tension (pO2) in placentalcirculation and release of histamine (HA) from placental mast cells were studied. Vasorelaxation (decrease in perfusionpressure or decreased vascular tone) observed after administration of URO and BNP was stronger, than that evoked by ANPand CNP. Vasodilatatory effect of BNPs in pregnancy complicated by preeclampsia/eclampsia was significantly augmented (p< 0,05), whereas in intrauterine growth retardation (IUGR)-complicated pregnancy – significantly reduced (p < 0,05).Administration of BNPs produced dose-dependent release of HA from placental mast cells. The vasodilatatory effect of BNPsadministration in higher doses was more effective when placental histamine receptors (H1, H2) were blocked.

Wkrótce po odkryciu ANP stwierdzono, z˙e hormon tenobecny jest nie tylko w wydzielniczo wyspecjalizowanychmiocytach przedsionków i w mniejszych ilosćiach w komo-rach serca, ale wchodzi równiez˙ w skład złoz˙onego ogólnou-strojowego systemu, okres´lanego mianem układu bioaktyw-nych peptydów natriuretycznych (BPN). Oprócz ANP, dogrupy tych substancji nalez˙a mózgowy peptyd natriuretycz-ny (BNP), peptyd natriuretyczny typu C (CNP) oraz urody-latyna (URO). Udowodniono, z˙e niektóre BPN sa wytwarza-ne w łozysku ludzkim przez wyspecjalizowane komórkisyncycjotrofoblastu, a dalsze badania wykazały istnienie re-ceptorów dla BPN w obre˛bie jednostki maciczno-łoz˙ysko-wo-płodowej.

Celem badan´ przeprowadzonych in vitro była ocena po-równawcza wpływu ANP, BNP, CNP oraz URO na opórnaczyniowy w krazeniu łozyskowym oraz tonus izolowa-nych naczyn´ łozyskowych w ciazy prawidłowej i powikła-nej. Zbadano wpływ zastosowanej metody pozaustrojowejperfuzji łozyska na uzyskiwane wyniki, z uwzgle˛dnieniem

znaczenia zmian cisńienia parcjalnego tlenu (pO2) w kraze-niu łozyskowym i uwalniania histaminy (HA) z łoz˙ysko-wych komórek tucznych.

Materiał biologiczny stanowiły łoz˙yska ludzkie (N = 224)uzyskane w wyniku cie˛c cesarskich wykonanych u nieródekze wskazan´ matczynych lub płodowych w ciazach pojedyn-czych donoszonych lub niedonoszonych (porody przed-wczesne). Wskazania do operacyjnego ukonćzenia ciazy(porodu) były zwiazane z wewnatrzmacicznymopóznieniem wzrostu płodu (IUGR), miednicowym – lubinnym nieprawidłowym – połoz˙eniem płodu, ciaza powikła-na cukrzyca lub nadcisńieniem, a takz˙e z wysokiego stopniakrótkowzrocz-nosćia u ciezarnej (wskazania okulistyczne).Do badan´ kwalifikowano wyłacznie popłody makroskopo-wo kompletne, z centralnym i prawidłowym odejsćiemsznura pe˛powinowego. Opierajac sie na modyfikacjachwłasnych technik perfuzji opracowanych przez Cedard iSchneidera, stosowano róz˙ne warianty krazenia pozaustrojo-wego w odniesieniu do całego łoz˙yska, jak i do izolowanych

NAUKA

*Streszczenie pracy habilitacyjnej


zrazów łozyskowych, m.in. perfuzje˛ w układzie otwar-tym/zamknietym, perfuzje jednostronna/dwustronna. Pod-czas eksperymentów poddawano analizie w sposób stand-ardowy zmiany kształtu krzywej cisńienia perfuzji po poda-niu ANP, BNP, CNP i URO w dawkach odpowiadajacychstezeniom 25 – 250 nmol/l, biorac pod uwage˛ zarówno ma-ksymalna zmiane cisnienia (P), jak i relacje czasowe zmianyoporu naczyniowego (S). Izolowane naczynia łoz˙yskowe po-chodziły z układu krazenia strony płodowej narza˛du i stano-wiły trzeciorzedowe odgałe˛zienia naczyn´ (tetniczych i zyl-nych) pepowinowych.

W kazdym przypadku wystapienia odpowiedzi po podaniuBPN obserwowano rozkurcz naczyn´ (wazorelaksacje˛), co prze-jawiało sie spadkiem oporu naczyniowego (obniz˙enie cisnieniaperfuzji), lub zmniejszeniem napie˛cia sciany naczyniowej. Napodstawie badan´ przeprowadzonych z wykorzystaniem perfu-zji in vitro całego łoz˙yska metoda Cedard oraz perfuzji izolo-wanych zrazów łoz˙yskowych technika Schneidera wykazano,ze URO i BNP działaja w zakresie dawek wywołujacych 25 –75% odpowiedzi maksymalnej silniej, niz˙ ANP i CNP (róz˙nicestatystycznie znamienne; p < 0,05). Analiza wyników uzyska-nych na izolowanych naczyniach łoz˙yskowych wykazała po-dobne do powyz˙szych wzajemne relacje siły działania poszcze-gólnych BPN, z wyjatkiem porównania ANP i BNP, gdzie niezaobserwowano istotnych statystycznie róz˙nic siły działania wzakresie dawek wywołujacych 25 – 75% maksymalnej odpo-wiedzi naczyniowej.

Z uwagi na brak istotnych róz˙nic merytorycznych pomie˛-dzy wynikami dotyczacymi wpływu BPN na opór naczynio-wy, uzyskanymi podczas perfuzji całego łoz˙yska zmodyfi-kowana metoda Cedard, oraz przy zastosowaniu perfuzjiizolowanego zrazu łoz˙yskowego technika Schneidera, wdalszych etapach badan´ ograniczono sie˛ do prezentacji wy-ników uzyskanych przy uz˙yciu jednej z tych dwóch metodperfuzji pozaustrojowej.

Przejsciowy spadek cisńienia perfuzji w odpowiedzi naBPN był silniej wyraz˙ony w łozyskach pochodzacych z ciazpowikłanych nadcisńieniem indukowanym ciaza (wystapie-niem stanu przedrzucawkowego), niz˙ w łozyskach pocho-dzacych z ciaz o przebiegu fizjologicznym, przy czym róz˙ni-ce istotne statystycznie (p < 0,05) zaobserwowano jedyniepodczas stosowania wyz˙szych dawek BPN (2-minutowychwlewów roztworów o ste˛zeniach 100 i 200 nmol/l, z szybko-scia 2,5 ml/min). Srednie róz˙nice dotyczace spadku cisńieniaperfuzji pomiedzy grupami łoz˙ysk z ciaz powikłanych nad-cisnieniem, a grupami kontrolnymi sa w tych przypadkachwprost proporcjonalne do zastosowanej dawki danego pep-tydu natriuretycznego (zakres ste˛zen 100 – 200 nmol/l) iprzy uwzglednieniu ste˛zen 100 i 200 nmol/l wynosiły dlaANP, URO, BNP i CNP, odpowiednio [kPa SD]: 0,50 0,05;0,57 0,07; 0,73 0,05 i 0,47 0,06. Na podstawie stwierdzenia

powyzszych zalez˙nosci mozna wnioskowac´, ze w ciazy po-wikłanej wystapieniem nadcisńienia (stanu przedrzucawko-wego) efekt wazorelaksacyjny BPN ulega nasileniu. Siładziałania wazorelaksacyjnego badanych BPN okazała sie˛zblizona, z wyjatkiem BNP, który zastosowany w ste˛zeniach100 i 200 nmol/l działał wyrazńie silniej od pozostałychpeptydów natriuretycznych, co w przypadku ANP i CNPudało sie wykazac statystycznie (p < 0,05).

Podczas podawania BPN we wszystkich przypadkachIUGR zanotowano spadek oporu naczyniowego w perfundo-wanych łozyskach. W grupie łoz˙ysk uzyskanych z ciaz po-wikłanych IUGR srednie maksymalne wartosći spadku cis´-nienia w układzie perfuzyjnym były niz˙sze, niz˙ w grupiekontrolnej. W przypadku infuzji ANP i CNP statystycznieistotne róz˙nice (p < 0,05) dotyczyły dwóch wyz˙szych dawek(ANP i CNP w ste˛zeniach 100 i 200 nmol/l), dla którychsrednie maksymalne obniz˙enie cisnienia perfuzji wyniosłow grupie I, odpowiednio 9,4 1,3 i 10,1 1,4 mmHg SD dlaANP, oraz 8,8 0,8 i 9,7 1,2 mmHg SD dla CNP i było niz˙sze,niz w grupie II (11,9 1,2 i 13,8 1,6 mmHg SD dla ANP, oraz12,0 1,3 i 14,1 1,2 mmHg SD dla CNP). Analiza wynikówuzyskanych podczas podawania we wlewach URO i BNPwykazała, z˙e istotne statystycznie róz˙nice (p < 0,05) pomie˛-dzy grupami I (IUGR) i II (poród przedwczesny) dotyczyłytrzech dawek (URO i BNP w ste˛zeniach 50, 100 i 200nmol/l), dla których s´rednie maksymalne obniz˙enie cisnieniaperfuzji wyniosło w grupie I, odpowiednio 9,1 1,4; 10,9 1,5i 13,2 1,4 mmHg SD dla URO, oraz 8,8 1,1; 11,4 1,0 i 12,11,5 mmHg SD dla BNP i było niz˙sze, niz˙ w grupie II (12,41,2; 14,9 1,7 i 18,5 2,0 mmHg SD dla URO, oraz 12,1 1,3;15,3 1,6 i 17,9 1,7 mmHg SD dla BNP. Porównanie nate˛ze-nia reakcji naczyniowych po podaniu BPN, przeprowadzonepoprzez zestawienie obliczonych s´rednich wartosći S, wyka-zało istotne róz˙nice (p < 0,05) pomie˛dzy łozyskami z ciazpowikłanych IUGR, a łoz˙yskami z ciaz bez zaburzen´ wzro-stu płodu, zakonćzonych porodami przedwczesnymi.Odpowiedz po podaniu ANP w ste˛zeniach 100 i 200 nmol/lw grupie IUGR wynosiła odpowiednio 79,3 oraz 73,7%(wartosci srednie) nate˛zenia reakcji w grupie kontrolnej, apo zastosowaniu URO nate˛zenie reakcji w grupie łoz˙ysk zciaz powikłanych IUGR było równiez˙ znamiennie obniz˙onew odniesieniu do ste˛zen 50, 100 i 200 nmol/l i wynosiłoodpowiednio 74,7; 72,4 i 71,9% wartosći w grupie kontrol-nej. Odpowiedz´ naczyn łozyskowych (wazorelaksacja) popodaniu BNP w ste˛zeniach 100 i 200 nmol/l była w grupieIUGR znamiennie obniz˙ona, osiagajac odpowiednio 73,1 i70,1% (wartosći srednie) nate˛zenia re-akcji w grupie poporodach przedwczesnych, podobnie jak w przypadku CNP,gdzie srednie nate˛zenie obserwowanej reakcji naczyn´ łozy-skowych w grupie I osia˛gneło – podczas stoso-wania ste˛zen100 i 200 nmol/l – odpowiednio 75,4 i 72,5% nate˛zenia

Nauka


reakcji w grupie II. Powyz˙sze róz˙nice w pełni (w odniesieniudo ANP, CNP i URO) lub cze˛sciowo (w odniesie-niu doBNP) korelowały z obserwowanymi w obre˛bie grup I(IUGR) i II (grupa kontrolna) róz˙nicami srednich wartosćimaksymalnych zmian cisńienia perfuzji.

Badajac wpływ uwalniania HA z łoz˙yskowych komórektucznych na przebieg reakcji naczyniowej wywołanej poda-niem BPN in vitro wykazano, z˙e degranulacja mastocytówjest procesem zalez˙nym wprost proporcjonalnie od dawkiANP, BNP, URO, lub CNP, jak równiez˙ od wyjsciowegostezenia HA. Zastosowanie blokady receptorów histamino-wych H1 i H2 w układzie naczyniowym łoz˙yska nasila dzia-łanie wazorelaksacyjne BPN podawanych w wyz˙szych da-wkach, stymulujacych uwalnianie HA z ziarnistosći wy-dzielniczych komórek tucznych.

W grupie łozysk cukrzycowych (cukrzyca typu C wgklasyfikacji Whitea) zmiana reaktywnosći naczyn w stosun-ku do poszczególnych BPN przejawiała sie˛ w innym zrózni-cowaniu ich siły działania, przy czym znaczaco silniejszyefekt wazorelaksacyjny obserwowano podczas stosowaniaCNP i URO, w porównaniu z ANP i BNP. Nie stwierdzonokorelacji pomiedzy wzmozonym działaniem CNP rozszerza-jacym naczynia łoz˙yskowe w cukrzycy klasy C, a ste˛zeniemcGMP w płynie perfuzyjnym. Róz˙nice dotyczace siły działa-

nia BPN w układzie naczyniowym łoz˙yska cukrzycowego invitro nie wykazywały zwiazku z nate˛zeniem procesu uwal-niania HA (degranulacja mastocytów). Wykazano, z˙e po-za-ustrojowej perfuzji łoz˙yska cukrzycowego (cukrzyca klasyC wg White) w warunkach hiperoksji towarzyszy wzmoz˙onaodpowiedz wazorelaksacyjna po podaniu BPN.

Fakt, ze BPN sa wytwarzane równiez˙ w obrebie jednostkimaciczno-łoz˙yskowo-płodowej, stwarza obiecujace perspe-ktywy wykorzystania tych peptydów w celach diagnostycz-nych (do monitorowania przebiegu ciazy) i terapeutycznych.Podstawowa bariera jest jednak zbyt słaba znajomosć fizjo-logii BPN w obrebie łozyska. Podawanie BPN moz˙e znacza-co poprawic´ perfuzje łozyskowa, a korzysći z leczenia BPNnalezy oczekiwac´ szczególnie w wyselekcjonowanych przy-padkach ciaz powikłanych stanem przedrzucawkowym/rzu-cawka (nadcisnieniem indukowanym ciaza), lub IUGR. Pro-blemem pozostaje kwestia okres´lenia minimalnej skutecznejdawki poszczególnych BPN, oraz sposobu dawkowania,gdyz zalezne od dawki uwalnianie HA moz˙e powaz˙nie zre-dukowac efekt terapeutyczny BPN i prowadzic´ do wystapie-nia innych działan´ niepozadanych. Prawdopodobnie, najko-rzystniejszych efektów leczenia moz˙na oczekiwac´ po zasto-sowaniu BNP w dawkach indywidualnie dobranych dla da-nego przypadku ciazy patologicznej.

NMR i modelowanie molekularne w badaniachnowych ligandów receptora 5HT

Mgr Dariusz Maciej Pisklak*Zakład Chemii Fizycznej Wydziału Farmaceutycznego Promotor: Prof. dr hab. Iwona Wawer

Abstract13C CP MAS NMR spectroscopy and theoretical molecular modelling methods were used in the studies of two new series ofcompouds, analogues of anxiolytic drug, buspirone. The studies supplied informations on structural disorder and hydrogenbonding in solid phase. Conformational analysis enabled selection of compounds matching the pharmacophore model, andthus the candidates for biological tests.

Temat pracy doktorskiej dotyczył wykorzystania metod spe-ktroskopii NMR oraz modelowania molekularnego w bada-niach nowych zwiazków o potencjalnym działaniu anksjolity-cznym. Badania 13C CP MAS NMR wykazały znaczne nieupo-rzadkowanie strukturalne w obre˛bie fragmentu butylo-piperazy-

nowego. Struktura farmakoforowego układu arylo-piperazy-nowego zalez˙y od charakteru podstawnika aromatycznego. Napodstawie analizy konformacyjnej wyselekcjonowano zwiazkio najlepszym dopasowaniu do modelu farmakoforowego, którewarto poddac´ badaniom biologicznym.

Nauka

*Streszczenie pracy doktorskiej


Ekspresja genów dla kolagenu typu III,fibronektyny, HGF, EGF I TGF-1 w regenerujacejwatrobie – wpływ leków immunosupresyjnych

Lek. Rafał Ciecierski*Promotor: prof. dr hab. Leszek Paczek

Gene expression for type III Collagen, Fibronectin, HGF, EGF and TGF– in Liver Regeneration – the effects ofimmunosuppressionThe first liver transplant from cadaver in Poland took place in December, 1987. Total liver transplantation became a knownand effective method for treating its end-stage insufficiency. The limitations of this form of therapy include: a shortage ofdonors, poor quality among those liver organs accepted for transplant as well as large risks associated with complicationsduring surgery. An alternative is partial liver transplant. Since October 1999, this kind of procedure has been practiced inPoland (Department and Clinic for General Surgery, Transplantation and Liver at the Medical Academy in Warsaw, Director:Professor Marek Krawczyk). To a significantly large extent, this procedure resolves the issue of limited donors and isassociated with lower risks of medical complications. To a certain extent, the body size and structure of the transplant recipientdetermines the final mass of the transplanted liver or its fragment. Each and every liver transplant is associated with thestimulation of regenerative processes. Regeneration represents the livers ability to replace its fragment after resection or thelivers destruction due to, for example, ongoing illness. The most commonly administered immunosuppressive drug administe-red to post-transplant patients is FK506. It is a highly select suppressor of T helper lymphocytes. The aim of this research includes a histopathological evaluation of liver tissue and definition of changes in the expressions ofgenes for extracellural matix – collagen of type III, fibronectin as well as growth factors such as hepatocytes growth factor(HGF), epithelial growth factor (EGF) and transforming growth factor 1 (TGF-1), which set in on the tenth day of liverregeneration under the influence of FK506.For obvious reasons, this study does not take liver segments from the group of 30 liver transplant patients treated by animmunosuppressive schedule based on FK506. Instead, this research monitors selected biochemical parameters of the bloodtaken during the 12 month observation period. The histopathological evaluation and level of gene expression was administeredusing a model of healthy rats (laparotomy with digital manipulation of liver lobes) as well as among rats given a partialhepatectomy (70% of liver parenchyma). Histological specimens were stained with hematoxylin and eosin. Indications ofmRNA expression were completed based on the amount of PCR in real time (rtQ-PCR) in thermocycle ABI PRISM 7700Sequence Detecion System (PE Applied Biosystems). The growth in liver mass in the tenth day after the partial hepatectomywas calculated based on the Bollman and Mann pattern. ANOVA techniques were utilized for data analysis. The students t testfor independent samples was used to compare pairs of averages. In order to compare small groups of qualitative data, the Fishertest was applied. All calculations were completed using the statistical program STATISTICA 5.0.

Pierwszy w Polsce zabieg przeszczepienia watroby zezwłok odbył sie w grudniu 1987r. Transplantacja watrobystała sie˛ uznana i skuteczna metoda leczenia jej schyłkowejniewydolnosci. Ograniczeniami tej formy terapii sa: niewy-starczajaca liczba dawców, nie najlepsza jakosć watrób za-akceptowanych do transplantacji oraz duz˙e ryzyko powikłanókołooperacyjnych. Alternatywa jest transplantacja frag-mentu watroby (split). Od paz´dziernika 1999r. tego typuzabiegi wykonywane sa w Polsce (Katedra i Klinika Chirur-gii Ogólnej, Transplantacyjnej i Watroby Akademii Medy-cznej w Warszawie, Kierownik: Prof. zwycz. dr hab. n. med.Marek Krawczyk). W znacznym stopniu rozwiazuja one

problem braku dawców i wiaza sie z mniejszym ryzykiemwystapienia powikłan´. Wielkosc i budowa ciała biorcy de-terminuja do pewnego stopnia konćowa mase jaka uzyskaprzeszczepiona watroba badz jej fragment. Kaz˙da transplan-tacja watroby wiaze sie z uruchomieniem procesów regene-racyjnych. Regeneracja oznacza zdolnosć watroby do zasta-pienia jej fragmentu po resekcji lub zniszczeniu np. przeztoczacy sie proces chorobowy. Dominuje tu hiperplazja ireorganizacja komórek tworzacych miazsz watrobowy. Naj-czesciej stosowanym lekiem immunosupresyjnym u pacjn-tów po transplantacji watroby jest FK506. Jest on wysoceselektywnym supresorem limfocytów Th, ogranicza synteze˛

Nauka



IL-2 i zmniejsza ryzyko odrzucenia graftu. Celem pracy była ocena histopatologiczna tkanki watro-

bowej i okres´lenie zmian w ekspresji genów dla białek ma-cierzy zewnatrzkomórkowej – kolagenu typu III, fibronekty-ny oraz dla czynników wzrostu takich jak czynnik wzrostuhepatocytów (HGF), nabłonkowy czynnik wzrostu (EGF) itransformujacy czynnik wzrostu beta 1 (TGF-?1), zachodza-cych w dziesiatej dobie regeneracji watroby pod wpływemFK506.

Ze wzgledów oczywistych odsta˛piono od pobierania wy-cinków watroby od badanej grupy 30 pacjentów po trans-plantacji tego narza˛du leczonych w schemacie immunosu-presji opartym na FK506. W zamian za to monitorowanowybrane parametry biochemiczne krwi w trakcie 12-to mie-siecznej obserwacji. Ocene˛ histopatologiczna i poziomu eks-presji genów przeprowadzono na modelu zdrowych szczu-

rów (laparotomia z manipulacja płatami watroby) oraz uszczurów poddanych cze˛sciowej hepatektomii (usuwano70% miazszu watroby). Preparaty histologiczne były bar-wione hematoksylina i eozyna. Oznaczenia ekspresji mRNAdokonano w oparciu o ilosćiowe PCR w czasie rzeczywi-stym (rtQ-PCR) w termocyklerze ABI PRISM 7700 Sequen-ce Detection System (PE Applied Biosystems). Przyrost ma-sy watroby w dziesiatej dobie po cze˛sciowej hepatektomii,obliczono według wzoru Bollmana i Manna. Analize˛ danychprzeprowadzono za pomoca dwuczynnikowej analizy wa-riancji ANOVA. W przypadku porównan´ pomiedzy paramisrednich stosowano test t– Studenta dla prób niezalez˙nych.W celu porównania małych grup dla danych jakosćiowychzastosowano test dokładnego podobien´stwa Fishera. Obli-czenia zrealizowano w pakiecie statystycznym STATISTI-CA 5.0.

Odległa ocena echokardiograficzna i czynnos ćiowachorych po przebytej ostrej zatorowos ći płucnej

Lek. Michał Ciurzyn´ski*Klinika Chorób Wewne˛trznych i Kardiologii IS AM w WarszawiePromotor: Prof. dr hab. Danuta Liszewska -Pfeifer

Long term echocardiographic and functional assessment of patients after acute pulmonary embolism

Acute right ventricular (RV) overload is an essential sign of massive acute pulmonary embolism (APE). It was reported that insome of these patients myocardial damage occurs. Although effective anticoagulation causes receding of echocardiographicsymptoms of RV overload in 97-98% of survivors, remains unclear whether that population presents limitation in exercisecapacity or any differences in echo-doppler indices in long-term follow up compared to healthy subjects.Methods: We compared 36 asymptomatic patients (23 F, 13 M.age 66 11years) after at least 1 year after diagnosis ofhemodynamically significant APE defined by the presence of RV strain at TTE in the acute phase and group of 30 age-matchedsubjects (18 F, 12 M; age 67 12 years). In APE group 6 months of oral anticoagulation resulted in normalisation ofechocardiographic parameters and clinical status. After at least one year after diagnosis of APE all these pts underwentadditional examinations including TTE and 6– minutes walking test (6MWT).

Results:

Echo APE p* APE p** Controls (follow up)

RV (mm) 324 <0.001 272 <0.001 231.8RV/LV 0.80.18 <0.001 0.570.1 <0.001 0.490.04Pulm trunk na(mm) 212.6 <0.001 182.3AcT (ms) 5815 <0.001 9719 <0.001 12319TVPG (mmHg) 4813 <0.001 248 NS 247

Legends: AcT– acceleration time of pulmonary ejection, RV-right ventricle, LV-left ventricle, TVPG-tricuspid valve peaksystolic gradient, p* – APE vs APE (follow up), p.** – APE (follow up) vs Controls, na – not available

Nauka



6 MWT APE (follow up) Controls pHR after test 11317 10413 0.02Distance (m) 480141 527101 NSSO2 after test(%)922 951 <0,001Desaturation(%)3.042.08 1.450.69 =0.02

Legends; HR –heart rate, S02 – saturation of capillary blood.

Conclusion:Despite normalisation of PAP (estimated noninvasively as TVPG) and similar exercise capacity, patients after episode of APEpresented more pronounced desaturation at exercise what could indicate local ventilation to perfusion mismatch at exertion.Tachycardia, enlarged RV, shortened pulmonary artery acceleration time suggest disturbed RV-pulmonary artery dynamiccoupling.

Istotna hemodynamicznie ostra zatorowosć płucna (OZP)powoduje przeciazenie a niekiedy uszkodzenie prawej ko-mory (PK). U wiekszosci pacjentów skuteczne leczenieprzeciwzakrzepowe prowadzi zwykle do normalizacji para-metrów dopplerowskich w cia˛gu 3-4 tygodni.

Dotychczas istnieje niewiele danych w pis´miennictwiedotyczacych odległej obserwacji echokardiograficznej iczynnosciowej chorych po przebytej ostrej zatorowosćipłucnej.

Co najmniej rok po rozpoznaniu istotnej hemodynamicz-nie (TVPG > 30 mmHg) OZP u 36 pacjentów (23 K, 13 M.,wiek 66 11 lat) wykonano badanie echokardiograficzneprzez klatke˛ piersiowa (badanie II) i test 6 minutowegochodu (6 MWT). Wyniki porównano z parametrami uzyska-nymi w trakcie badania echokardiograficznego wykonanegow momencie rozpoznania OZP (badanie I) oraz podczasbadania 30 pacjentów z grupy kontrolnej (18K, 12M, wiek67 12 lat).

Wyniki:

Echo OZP (Bad I) p* OZP (BadII) p** Gr kontrolna PK (mm) 324 <0.001 272 <0.001 231.8PK/LK 0.80.18 <0.001 0.570.1 <0.001 0.490.04Pien płucny (mm) brak danych 212.6 <0.001 182.3AcT (ms) 5815 <0.001 9719 <0.001 12319TVPG (mmHg) 4813 <0.001 248 NS247

Legenda: AcT– czas akceleracji wyrzutu krwi do te˛tnicy płucnej, PK-prawa komora, LK-lewa komora, TVPG-maksymalnygradient wsteczny niedomykalnosć trójdzielnej, p* – OZP (bad I) vs OZP (badII), p.** – OZP (bad II) vs Gr kontrolna

6 MWT OZP (Bad II) Gr kontrolna pHR po tesćie 11317 10413 0.02Dystans (m) 480141 527101 NSSO2 po tesćie(%) 922 951 <0,001Desaturacja(%) 3.042.08 1.450.69 =0.02

Legenda; HR cze˛stosc pracy serca, S02 – saturacja krwi kapilarnej.

Wnioski: Pomimo normalizacji skurczowego cisńienia wtetnicy płucnej (oznaczanego nieinwazyjnie jako TVPG) pa-cjenci po przebytej OZP charakteryzuja sie powysiłkowadesaturacja, co wskazuje na zaburzenia stosunku wentylacji

do perfuzji. Wzgle˛dna tachykardia, powie˛kszenie PK, skró-cenie AcT, sugeruja zaburzenia dynamicznego sprze˛zeniaPK i tetnicy płucnej.

Nauka


Zwezenia te tnic zewnatrzczaszkowych jako póz ńepowikłanie po radioterapii nowotworów okolicy szyi

Lek. Marcin Janas*I Katedra I Klinika Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej II WLPromotor: Prof. dr hab. Wojciech Noszczyk

From 2000 to 2003 in I Vascular Surgery Clinic of Medical Academy in Warsaw 160 patients without lower limb ischemia,x-rayed due to neck area neoplasms were diagnosed to carotid arthery stenosis. The objective of dissertation was: to specifythe rate of stenosis of carotid artheries after radiotherapy of neck area. In 24,37% patients there were typical changes in carotidartheries induced by radiotherapy. In 15,62% stenosis was over 50%. The results have proven that occurrence of stenosis incarotid artheries is much more frequent in x-rayed population than in non x-rayed.

W latach 2000-2003 w I Katedrze i Klinice ChirurgiiOgólnej i Naczyniowej Akademii Medycznej w Warszawiezbadano 160 chorych, u których nie stwierdzono miaz˙dzycykonczyn dolnych poddanych wczesńiej radioterapii z powo-du nowotworów okolicy szyi. Celem badania była ocenastopnia zwe˛zen w tetnicach szyjnych. U 24,37% badanych

stwierdzono typowe zmiany popromienne. U 15,62% stwier-dzono zwe˛zenia powyz˙ej 50%. Wnioski: zwe˛zenia tetnicszyjnych wyste˛puja czesciej u chorych po radioterapii niz˙ wpopulacji nienas´wietlanej, oraz radioterapia jest znaczacymczynnikiem ryzyka wysta˛pienia zwezen w tetnicach szyj-nych.

Badania wydolnos ći zył kon czyn dolnych u chorychpo uje ciu niewydolnych z ˙ył powierzchownych

Lek. Jacek Michalak*I Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej II WLPromotor: Dr hab. med. Piotr Ciostek

The study of insufficient deep vein’s hemodynamics after surgery of varices and calf perforatorsDuring a six-month period between 2000-2001 24 patients (32 limbs) with chronic venous insufficiency (CVI) were chosen onthe basis of the following criteria: 1– presence of lower limb varicose veins; 2-deep vein insufficiency diagnosed byphotoplethysmography and duplex-doppler ultrasonography.All patients underwent varicectomy with stripping of saphenous veins if needed. In 21 cases endoscopic subfascial discussionof calf perforators was performed.Thirty days after the operation patients were summoned to undergo control examinations, including USG and PPG, similarlyto pre-surgery examinations.Venous surgery of superficial veins and calf perforators results in a deep vein hemodynamics’ improvement, to be expectedmainly in cases of primary venous insufficiency.

W okresie szesćiu miesiecy na przełomie lat 2000 i 2001wybrano grupe˛ 24 chorych (32 konćzyny), którzy spełnialinastepujace kryteria: I -mieli z˙ylaki konczyn dolnych, II –niewydolnosc zył głebokich oceniana na podstawie badan´fotopletyzmografii i ultrasonografii.

Wszyscy chorzy zostali poddani operacjom z˙ylaków zusunieciem zyły odpiszczelowej w razie potrzeby. W 21przypadkach operacje poszerzono o endoskopowe podpo-

wieziowe przecie˛cie zył przeszywajacych.Po trzydziestu dniach chorzy byli poddawani badaniu

kontrolnemu analogicznemu jak badanie przedoperacyjne.Leczenie operacyjne z˙ył powierzchownych i przeszywa-

jacych ma korzystny wpływ na hemodynamike˛ zył głebo-kich, szczególnie w grupie pacjentów z niewydolnosćia oetiologii pierwotnej.

Nauka



Szkolenie podyplomowe dla chirurgóworganizowane przez kliniki chirurgiczne

I Wydziału Lekarskiego

Dr hab. Mariusz FraczekKlinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Watroby

W dniach 12 – 13 grudnia 2003 roku odbyła sie˛ w Ja-chrance konferencja naukowo-szkoleniowa – I Mazowiec-kie Dni Chirurgiczne– zorganizowana przez Klinike˛ Chirur-gii Ogólnej, Transplantacyjnej i Watroby oraz Klinike Chi-rurgii Ogólnej, Gastroenterologicznej i Z˙ ywienia. Sympo-zjum było połaczone ze spotkaniem Specjalisty Wojewódz-kiego ds. Chirurgii Ogólnej Prof. dr hab. Marka Krawczykaz Kierownikami Klinik i Ordynatorami Oddziałów Chirurgi-cznych województwa mazowieckiego. Konferencja odbyłasie pod patronatem Wydziału Szkolenia PodyplomowegoA.M. w Warszawie, a honorowy patronat objał WojewodaMazowiecki Pan Leszek Mizielin´ski.

W Uroczystym otwarciu Konferencji uczestniczył wice-wojewoda mazowiecki Pan Adam Mroczkowski. Zaproszo-nych gosći – uczestników sympozjum – powitali organizato-rzy spotkania Prof. dr hab. Marek Krawczyk, Prof. dr hab.Ireneusz W. Krasnode˛bski i Dr hab. Mariusz Fraczek. Od-czytano listy przesłane do organizatorów i uczestników kon-ferencji przez Wojewode˛ Mazowieckiego Pana Leszka Mi-zielinskiego i Jego Magnificencje˛ Rektora Akademii Medy-cznej w Warszawie Prof. dr hab. Janusza Piekarczyka.

Pierwszy dzien´ obrad pos´wiecono problemom rozpozna-wania i leczenia ostrego zapalenia trzustki. Sesja pod prze-wodnictwem Prof. dr hab. Wiesława Strygi i dr hab. MaciejaSkórskiego rozpocze˛ła sie od referatów zaproszonych gosći:Pani Prof. dr hab. Graz˙yny Rydzewskiej i Pana dr hab.Marka Dobosza. Omówili oni zagadnienia dotyczace etio-patogenezy i współczesnego leczenia zachowawczego ostre-go zapalenia trzustki oraz roli heparyny w zaburzeniachmikrokrazenia w dos´wiadczalnym ostrym zapaleniu trzustki.W kolejnej czesci obrad dos´wiadczenie Kliniki ChirurgiiOgólnej, Gastroenterologicznej i Z˙ ywienia w rozpoznawa-niu i leczeniu ostrego zapalenia trzustki zaprezentowali:prof. dr hab. Ireneusz W. Krasnode˛bski, dr hab. ZdzisławWójcik, dr Włodzimierz Cebulski i dr Waldemar Pawło-wski. Sesje˛ podsumował i okres´lił zasady poste˛powania wostrym zapaleniu trzustki Prof. dr hab. Ireneusz W. Krasno-debski.

W drugim dniu sympozjum omawiano problemy rozpo-znania i leczenia chorych z jatrogennym uszkodzeniem drógzółciowych. Prowadza˛cymi sesje˛ byli : prof. dr hab. BogdanMichałowicz i Prof. dr hab. Edward Stanowski. Obrady roz-

DYDAKTYKA

Prezydium obrad: prof. dr hab. I.W.Krasnode˛bski, prof.dr. hab. M. Krawczyk, wicewojewoda maz. A.Mroczko-wski, dr hab. M. Fraczek

Uczestnicy Konferencji: prof. dr hab. G. Rydzewska, drhab. M. Dobosz, prof. dr hab. W. Stryga, dr hab. M.Skórski


poczał Prof. dr hab. Marek Krawczyk od szczegółowegoomówienia anatomii dróg z˙ółciowych. Naste˛pnie przedsta-wiono w kolejnych referatach błe˛dy prowadzace do uszko-dzen dróg zółciowych i mozliwosci ich naprawy sposobamichirurgicznymi i endoskopowymi. Wykładowcami byli za-proszeni gosćie: prof. dr hab. Paweł Lampe i dr Jan Pertkie-wicz oraz zespół Kliniki Chirurgii Ogólnej, Transplantacyj-nej i Watroby: prof. dr hab. Paweł Nyckowski, dr hab. JacekPawlak, dr hab. Krzysztof Zieniewicz, dr hab. Mariusz Fra-czek i dr Waldemar Patkowski. Ostatnim punktem programubyło podsumowanie obrad i ustalenie konsensusu poste˛po-wania u chorych z uszkodzeniem dróg z˙ółciowych przezprof. dr hab. Marka Krawczyka.

Nalezy zauwaz˙yc wyjatkowa aktywnosc 146 uczestni-ków obrad w trakcie obu dni konferencji. To zaangaz˙owa-nie, jak i zebrane po sympozjum opinie jego uczestników,swiadcza o potrzebie szkolen´ podyplomowych, zwłaszcza wzakresie podstawowych problemów dotyczacych codziennej

działalnosci chirurga. Konferencja została właczona decyzja Okregowej Izby

Lekarskiej do programu ustawicznego szkolenia podyplo-mowego.

Dyskusje panelowa prowadzi prof. dr hab. M. Krawczyk

Dydaktyka


Dydaktyka


Nadcis nienie nerkopochodne

Andrzej Januszewicz, Jacek Szmidt, Andrzej Wie˛cek (red.)Rok wydania: 2003 r., Wydawca: Medycyna Praktyczna

Autorzy publikacji podejmuja problemy zwiazane z nad-cisnieniem naczyniowo-nerkowym, omawiajac metody jegodiagnozowania, obraz kliniczny, leczenie farmakologiczne iniefarmakologiczne oraz specyfike˛ tej choroby u dzieci.

W kolejnych rozdziałach dokładnie i przejrzysćie opisanowszystkie rodzaje technik diagnostycznych, uwzgle˛dniajacrole badan´ izotopowych w diagnostyce nadcisńienia ner-kopochodnego, badania radiologiczne, dopplerowskie, diag-nostyke ultrasonograficzna, a takze obrazowanie nerek i te˛t-nic nerkowych metoda tomografii komputerowej i rezonan-su magnetycznego. Osobne rozdziały pos´wiecono nefropatiicukrzycowej, zatruciu ciazowemu, patogenezie, diagnostycei leczeniu chorób miazszowych nerek, a takz˙e nadcisńieniutetniczemu po transplantacji nerki. Nie zabrakło skrupulat-nie zebranych wiadomosći z dziedziny patofizjologii nadcis´-nienia naczyniowo-nerkowego. Rozdziały omawiajace le-czenie tej jednostki chorobowej zawieraja informacje na te-mat metod chirurgicznych, jak równiez˙ leczenia wewnatrz-naczyniowego.

Ksiazka zawiera liczne rysunki i schematy, co czyni ja˛przejrzysta i bardziej przyste˛pna.

Publikacja przydatna zarówno dla specjalistów, jak i dlalekarzy podstawowej opieki zdrowotnej.

Zasady diagnostyki i chirurgicznego leczenianowotworów w Polsce

Pod red. Andrzeja W. Szawłowskiego i Jacka Szmidta Rok wydania: 2003 r., Wydawca: Fundacja – Polski Przegla˛d Chirurgiczny

Pod redakcja konsultantów krajowych w dziedzinie chi-rurgii onkologicznej i chirurgii ogólnej, pod patronatem To-warzystwa Chirurgów Polskich i Polskiego Towarzystwa

Chirurgii Onkologicznej powstało jedyne w swoim rodzajuopracowanie, zawierajace aktualny stan wiedzy dotyczacejleczenia nowotworów w Polsce. Zespół 77 autorów, repre-

NOWOSCI WYDAWNICZE


zentujacych wszystkie os´rodki akademickie w Polsce opra-cował konsensus, który przez długi czas be˛dzie stanowic´standardy poste˛powania dla chirurgów zajmujacych sie le-czeniem chorób nowotworowych.

Powszechnie wiadomo, z˙e chirurdzy onkologiczni nie uz-naja prawa chirurgów ogólnych do leczenia chorób nowo-tworowych. Tym bardziej unikatowym jest fakt, zebraniajako współautorów jednej publikacji specjalistów z dziedzi-ny chirurgii ogólnej i onkologicznej. Dzie˛ki tej publikacjichirurdzy ogólni be˛da mogli leczyc zgodnie z najnowszymitrendami w s´wiatowej nauce, a onkolodzy be˛da mogli dladobra wielu osób wysłac´ chorych na leczenie do chirurgaogólnego.

Ksiazka niezbe˛dna w codziennej pracy kaz˙dego chirurga,pomocna równiez˙ dla lekarzy innych specjalnosći.

Lek. Tomasz Jakimowicz

Dnia 9.12.2003 r.

po długotrwałej chorobie zmarła

dr n. med. Urszula Wojda-Gradowska

nauczyciel akademicki i wychowawca wielu pokolen´ medyków sa˛dowych,

wieloletni adiunkt Katedry i Zakładu Medycyny Sa˛dowej AM

PRO MEMORIA

Nowosci wydawnicze


Przy wigilijnym stole

Czesław Mirosław Szczepaniak

W młodosci marzyłem przy wigilijnym stole, z˙eby napi-sac kiedys wiersz na Boze Narodzenie. Pamietam jak powieczerzy siedzielis´my z Matka, Ojcem, Babcia, Siostra iBratem przy sńieznobiałym obrusie. Złoz˙ylismy sobie z˙y-czenia. Połamalis´my sie opłatkiem. Zostalis´my z cicha nad-zieja. Łzy radosći sciekały nam po policzkach. Bylis´mywzruszeni i serdeczni.

Za oknem padał sńieg. Drzewa w sadzie były w papa-chach bieli. Strach na czeresńi nie straszył ptaków. Na niebiezwózka gwiazd i ksie˛zyc.

Na choince płone˛ły swiatełka. Bombki puszczały na sćia-ne zajaczki.

Matka z Babcia spiewały Koledy. Cały rok czekały na te˛uroczysta chwile. W Adwent przypominały sobie słowa,które pozapominały. W ten wieczór wigilijny miały wykutytekst na blaszke˛. Ojciec milczał. S´piewałem z Siostra. AzBabcia wkładała palec do ucha. Matka była cała w radosćispiewania. Jak na Pasterce.

Wigilie z dziecinstwa ...Kazdy kto je przez˙ył w gronie rodzinnym, do konća zycia

nie zapomni. Zapomnisz wszystkie zdmuchnie˛te urodzino-we swieczki, ale ... Wigilii nigdy nie zapomnisz. Do konćazycia.

W cicha noc wigilijna lubiłem wsłuchiwac´ sie w zaspiewKoled. Zrozumiałem, z˙e mozna je zas´piewac albo zagrac´ naorganach, flecie, harfie, pastuszej fujarce, dziecie˛cej gwiz-dałce, okarynie, rogu baranim, skrzypcach, mandolinie, har-monii, gitarze, organkach, na grzebieniu z bibułka, zapiskacńa kartce albo na listku, kołatka wystukac, dzwonuszkiemzaszturchac´, etc. Kaz˙dy instrument znajdzie swoje miejsce wKoledzie.

Siedziałem przy wigilijnym stole. Słuchałem radosnychpiesni. O tym, ze w Betlejem narodził sie˛ Syn Bozy. Dombył Koledami kołysany. Nikt nikogo nie zagłuszał. DalekieBetlejem znów było bliskie. Otwórz Nowy Testament, azobaczysz, kto sie˛ cieszy, a kto chce rzucic´ kamien do ubo-giej szopy.

Moje marzenie z młodosći zisciły sie dopiero w wiekumeskim. Zaczałem pisac´ wiersze na Boze Narodzenie.Pisałem strofy w mys´l zalecen´ Cypriana Kamila Norwida:

(...); pismo to opłatek,Którym łamac´ sie trzeba, i od serca z˙yczycD o s i e g o r o k u prawdy – nie szermowac´, krzyczéc´,Lecz cała siła działac, działac w taki sposób,Jako dawny obyczaj, bez wyborczych osób,Z bogobojna czeladka wieczerzajac społemNa sianie z własnej łaki i za własnym stołem ... (...) (Pismo)

Cieszyłem sie˛, gdy udało mi sie˛ wyłuskac z NowegoTestamentu osnowe˛, wokół której prze˛dłem liryzmu watek.Do wiersza kładłem ułomek opłatka i zaklejałem koperte˛.Był to mój list swiateczny.

Wigilia to radosne s´wieto. W ten wieczór nienawisć za-wiesza bron´. Palce nie zamykaja sie w piesci. Smutek idziedo kata. Wspomnienia przychodza do naszego domu. Jakstare kartki z kalendarza. Na stole lez˙y wizytówka domu –opłatek bielszy niz˙ sniegi. Na pustym miejscu siedzi PanJezus, bo to Jego urodziny, na które nas zaprosił.

Wigilia to powrót do ubogiej betlejemskiej szopy, gdziewół ukleknał, osioł zgiał kolana, pastuszkowie i me˛drcy.

Ballada o Koledzie

Koledo zapraszam Cie˛Na sniegi obrusaUsiadz przy stoleSzedłem z Toba po Kretych drogach z˙yciaOd wniebogłosów do zaciszaKoledo naszeptaj namDobrej NadzieiNa dni powszednie

Zapisek opłatkowy

W grudniu Adwent fiolet rozsiewaZ lasu wychodza choinki obsypaneZimnym wiatrem i płatkami sńieguSiostry Sakramentki pieka swiety Opłatek na miare˛ Dzieciatka Jezus

REFLEKSJE WIGILIJNE


Ballada o szpitalnej Wigilii

Szpitalna Wigilia sńiegiem natartaZadrasnieta pazurkami lodu z wiatremStoły nakryto bielusien´kim obrusemSuche łzy drzemały w głe˛bokich talerzachTwarze przyklejalis´my do szyb

Za oknem dzwony kołysały JezusaKsiezyc ustapił miejsca gwiazdomDzielilismy sie płatkiem sniegu

Szpitalna WigiliaWigilia Szpitalna

Sprostowanie

Redakcja „Medycyny. Dydaktyki. Wychowania” prze-prasza uprzejmie, za nieumys´lnie popełnione błe˛dy, któreznalazły sie˛ w numerze 10/2003 na str. 24.

Powinno byc´ :Prof. dr hab. M. Szostek – Katedra i Klinika Chirurgii

Ogólnej i Chorób Klatki Piersiowej, a nie Katedra i Klini-ka Chirurgii Ogólnej i Chorób Watroby .

INFORMACJA O PRENUMERACIE

Uprzejmie informujemy, z˙e przyjmujemy zamówienia naprenumerate˛ czasopisma Akademii Medycznej w Warsza-wie Medycyna-Dydaktyka-Wychowanie na rok 2004.

Nasze pismo jest zwolnione z podatku VAT (stawka 0%).Cena rocznej prenumeraty 1 egzemplarza miesie˛cznika wy-nosi 159, – zł.

Uprzejmie prosimy o przekazywanie tej kwoty lub jejwielokrotnosci na nasze konto:

BPH PBK S.A. Oddział WarszawaNr konta: 5110600076000040103000-1849Z dopiskiem: „Medycyna.Dydaktyka.Wychowanie”

Otrzymanie przedpłaty potwierdzimy faktura. Jezeli Pan-stwo nie moga dokonac´ przedpłaty, prosimy o składaniezamówien na adres :

„Medycyna.Dydaktyka.Wychowanie” RedakcjaAkademia Medyczna w WarszawieUl. Zwirki i Wigury 6102-091 Warszawa

Prosimy o podanie w zamówieniu numeru NIP i adresupłatnika. Po otrzymaniu zamówienia przes´lemy fakture.Gwarantujemy terminowa dostawe˛ egzemplarzy.

Jednoczesńie informujemy, z˙e kontynuowanie wysyłkinaszego czasopisma w roku przyszłym uwarunkowane jestopłaceniem faktury.

Komunikaty


Documents

Zespół redakcyjny (Editorial Staff) · Zwe˛z˙enia te ˛tnic zewna˛trzczaszkowych jako póz ´ne powikłanie po radioterapii