2

Struktura rada

Željeznica posmatrana kao sistem

Faktori koji određuju mjesto željeznice u saobraćajnom

sistemu

Mjesto željeznice u saobraćajnom sistemu Crne

Gore

3

Uvod

• Željeznica je osnovna grana saobraćaja i transporta u vidu (sistemu) kopnenog saobraćaja i transporta.

• Željeznica je radna organizacija (preduzeće) koja, koristeći određene tehničke resurse (infrastrukturu, vučna i vučena vozila) te kadrovske i materijalne resurse premešta ljude i materijalna dobra.

4

• Željeznički saobraćaj i transport je podsistem jedinstvenog saobraćajnog sistema zemlje“.

• Pod jedinstvenim saobraćajnim sistemom podrazumijeva se jedinstvena cjelina podsistema (vidova i grana saobraćaja), koja izvršava svoju osnovnu funkciju prostornog povezivanja svih ostalih sistema u društvu radi obezbjeđenja normalnog funkcionisanja cjelokupnog društvenog života i procesa društvene reprodukcije.

5

Željeznica posmatrana kao sistem

• Pod pojmom "željeznički saobraćaj", shodno opštoj veoma raširenoj definiciji pojma saobraćaja, podrazumeva se kretanje vozova ili pojedinačnih vozila između određenih tačaka "službenih mesta" na pruzi ili po kolosecima službenih mesta.

• Pod pojmom "željeznički transport" podrazumeva se proces vezan za utovar, istovar i pretovar tereta, smeštaj, čuvanje, olistavanje, vaganje i sl., kao i samo premeštanje tereta.

6

• S obzirom na to da je saobraćaj posledica transporta, da se u brojnoj stručnoj literaturi pod saobraćajem istovremeno podrazumeva i transport, da nema transportnog bez istovremenog odvijanja saobraćajnog procesa, može se zaključiti da su saobraćaj i transport neodvojivi pojmovi.

• Željeznica, po osnovu povezanosti sa okruženjem, čini otvoreni sistem. Sve definicije otvorenog sistema u suštini, govore o tome da se otvorenim sistemom smatra sistem koji je u interakciji sa svojim okruženjem, odnosno koji ima kanale ulaza i izlaza preko kojih sa svojim okruženjem razmenjuje energiju, materiju i informacije.

7

Željeznica je kao sistem povezana sa putnim i cjevovodnim saobraćajem u sistemu kopnenog vida saobraćaja, kao okruženjem istog reda . Nadređeno okruženje željeznice je sam sistem kopnenog saobraćaja, koji ujedno čini podsistem saobraćajnog sistema. Dakle, železnica kao sistem ujedno je i element (podsistem) u saobraćajnom sistemu

PRIVREDNI SISTEM

SAOBRAĆAJNI SISTEM

Sistem plovidbenog saobraćaja i transporta

Sistem kopnenog saobraćaja i transporta

Sistem vazdušnog saobraćaja i transporta

Sistem železničkog

Sistem putnogSistem

cevovodnog

OSTALI SISTEMI

Legenda:

veza sa okruženjem istog reda

veza sa nadredjenim okruženjem

veza sa ostalim okruženjem

8

• Željeznica se kao posebna grana u saobraćajnom sistemu karakteriše dosta čvrstim integracionim procesima u pogledu tehničke i tehnološke organizacije saobraćaja i transporta, pa kao takva čini složen i velik sistem.

• Na formiranje željeznice kao složenog sistema utiču:• specifične karakteristike tehničkih sredstava željezničkog

saobraćaja i transporta i• karakteristike tehnološkog procesa saobraćaja i transporta na

željeznici.

9

• Tehnička sredstva željezničkog saobraćaja čine osnovu željeznice kao složenog sistema, odnosno tri specifične grupe sredstava sa svojim karakteristikama a to su:

• infrastruktura (željeznička pruga sa svojim objektima i opremom, željezničke stanice sa svojim postrojenjima),

• vučna vozila (lokomotive, razna motorna kola i druga vozila koja imaju izvor vučne energije) I

• vučena vozila (teretna kola svih vrsta, putnička i specijalna kola).

10

Faktori koji određuju mjesto željeznice u saobraćajnom sistemu

• Željeznički saobraćaj i transport predstavlja “kičmu” sistema kopnenog saobraćaja, što znači da mu u saobraćajnom sistemu pripada centralno mesto. Na takav položaj željeznice u saobraćajnom sistemu utiče veći broj faktora i to:

• energetski faktor (energetski izvori i potrošnja energije),• ekološki faktor (faktor očuvanja kvaliteta životne sredine),• ekonomski faktor,• bezbednosni faktor i• faktor kvaliteta saobraćajno-transportne usluge.

11

Energetski faktor

• Učešće saobraćaja u ukupnoj potrošnji energije je relativno visoko. U saobraćajnom sistemu troši se oko 20-25% ukupne energije.

• Elektroenergiju u saobraćaju troše željeznički i gradski saobraćaj. Potrošnja elektroenergije u željezničkom saobraćaju pokazuje blagi tempo rasta.

• U zemljama zapadne Evrope, od ukupne energije potrošene u saobraćaju, u putnom saobraćaju se troši 71,8-92,4%, dok željeznica troši 1,9-5,9%.

12

• Vidljiva razlika u potrošnji energije u putnom i željezničkom saobraćaju je zbog toga što je putni saobraćaj uglavnom potrošač tečnog goriva koje ima najniži stepen efikasnosti. To je jedan od bitnih razloga pristupanja mnogih zemalja Evrope ubrzanoj elektrifikaciji željeznice. Pojedine zemlje su danas postigle visok stepen elektrifikacije željezničke mreže. Tako se procenat elektrificiranih pruga kreće i do 99,5%, u Švajcarskoj.

• Sa elektrifikacijom željeznice može se povećati obim prevoženja a da se znatnije ne poveća potrošnja energije u odnosu na ostvareni obim, što železnici daje prednost u odnosu na ostale grane saobraćaja.

13

Slika :Stepen elektrificiranosti željezničke mreže nekih evropskih zemalja

• Putni saobraćaj kao najveći potrošač energije troši do 83% ukupne energije, dok se preostalih 17% odnosi na druge grane saobraćaja. Činjenica, kao i mogućnost željeznice da sve više koristi elektroenergiju kao domaće dobro, obezbeđuje joj veoma značajno mesto u saobraćajnom sistemu.

0

20

40

60

80

100

% elektrificiranih pruga 50.7 28.6 53.2 61.1 99.5

% ostvarenih brt km elektrovučom

90.8 78.3 89.1 83 99.9

Austrija Francuska Italija Holandija Švajcarska

Graficki prikaz : Stepen elektrifikacije pruga

14

Ekološki faktor

• Sve veći problem čovečanstva danas je ugrožavanje životne sredine, odnosno stvaranje, korišćenje i odlaganje materija koje svojim štetnim dejstvom narušavaju prirodnu celinu planete Zemlje.

• Uticaj saobraćajnog sistema na zagađenje životne sredine moguće je posmatrati sa tri aspekta:

• zagađenja vazduha,• stvaranja buke i • zauzimanja zemljišnog i vazdušnog prostora.

15

• Saobraćajna sredstva putnog, vazdušnog i željezničkog saobraćaja, shodno svojim specifičnostima, različito utiču na zagađivanje vazduha.

• Kada se govori o zagađivanju vazduha, prvenstveno se misli na motorna vozila, jer je putni saobraćaj najveći potrošač tečnih goriva. U izduvnim gasovima motornih vozila, zbog nepotpunog sagorevanja goriva, ostaje visok stepen otrovnih materija. Najotrovniji je smrtonosni ugljen-monoksid (CO).

• Saobraćajna sredstva, pored ugljen-monoksida, isijavaju i druge štetne materije: azotni oksid, ugljenovodonik, sumporoksid, krute čestice i ostale nusprodukte .

16

Podaci prezentirani u prethodnoj tabeli pokazuju da je željeznica neuporedivo manji zagađivač vazduha od sredstava putnog saobraćaja.

Naziv štetne materije% u jedin.

količine

% po saobraćajnim granama

železnički putni vazdušni vodni

Ugljen-monoksid (CO) 68 1 98 0,8

Azot. oksid (NO2) 17 4 90,5 0,5 5

Ugljenovodonik (CH) 9 1 95 1 3

Sumoporoksid (SO2) 2 10 74 2 14

Čvrste čestice 1 5 85 3 7

Ostali (olovo, guma, asfalt i sl.) 3

•Pregled emisije štetnih materija kod pojedinih saobraćajnih grana

17

• U prilog toj konstataciji govore i izmereni relativni odnosi zagađivanja vazduha različitim saobraćajnim sredstvima na najgušće naseljenom saobraćajnom pravcu SAD Boston-NJujork-Vašington. Na tom pravcu autobusi zagađuju vazduh za oko 24 puta više, a putnički automobili za čak 30 puta više od željeznice.

0

5

10

15

20

25

30

voz velike brzine avion autobus putničkiautomobil

18

Ekonomski faktor

• Osnovna karakteristika željezničkog saobraćaja i transporta ogleda se u suštini, u veličini prevoznih kapaciteta koji omogućavaju masovnu proizvodnju saobraćajno-transportnih usluga.

• Komparativnu analizu ekonomičnosti pojedinih saobraćajnih grana moguće je izvršiti preko:

• analize transportnih troškova,• analize energetske ekonomičnosti i• eksternih troškova uzrokovanih odvijanjem saobraćaja.

19

Kretanje učešća ukupnih transportnih troškova u vrednosti robne proizvodnje po pojedinim saobraćajnim granama, za posmatrani period, pokazuje da željeznica ima manje učešće od putnog saobraćaja (za oko 3,2 puta u 1987. godini) kao svog glavnog konkurenta u sistemu kopnenog saobraćaja .

6.6

9

3.5

60.5

8

5.1

4

3.5

10.5

4.4

6

5

0.4

9

3.1

613.3

4

0.4

1

2.4

712.3

4

0.4

8 1.7

5

10.6

0.3

3.0

3

9.7

4

0.3

6

0

2

4

6

8

10

12

14

1960 1966 1970 1975 1978 1981 1987

železnički

putni

vazdušni

Slika 5. Učešće ukupnih transportnih troškova po granama saobraćaja u vrednosti robne proizvodnje

20

Bezbjedonosi faktor

• Veliki broj saobraćajnih nezgoda i težina njihovih posledica danas u svetu postaju aktuelni problem savremenog društva.

• Pitanje bezbednosti saobraćaja je, pored zaštite čovekove okoline i energije, izuzetno važan element daljeg usmeravanja u razvoju saobraćajnog sistema.

• Železnica se smatra bezbednijom granom od ostalih saobraćajnih grana, pogotovu od putnog saobraćaja.

• U poređenju sa ostalim saobraćajnim granama, prema broju ostvarenih voznih kilometara, najmanje putnika strada u železničkom saobraćaju.

21

• U SAD je u toku 1972. godine na 100 miliona voznih kilometara poginulo:

• u željezničkom saobraćaju 0,33 putnika,• u vazdušnom saobraćaju 0,81 putnik, a• u putnom saobraćaju 1,18 putnika, uključujući i vozače [14].• Prema tome, ugroženost u željezničkom, vazdušnom i putnom

saobraćaju je u odnosu 1:2,45:3,6.

• Prema istraživanjima sprovedenim u SAD , u severoistočnom saoraćajnom koridoru SAD broj poginulih lica na 100 miliona putničkih milja iznosio je :

• u putničkim automobilima 1,90 putnika,• u autobusima 0,19 putnika,• u avionima u redovnom saobraćaju 0,16 putnika i• u putničkim vozovima 0,07 putnika.

22

• Učestalost broja vanrednih događaja u željezničkom saobraćaju i broja nezgoda u putnom saobraćaju, izražena preko broja poginulih lica na milion prevezenih putnika, odn. milion ostvarenih putničkih kilometara, jeste kvalitetni relativni pokazatelj za usporedbu stanja bezbednosti u ove dve grane saobraćaja

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.5

na mil.put. - žel. Sb 3.31 3.52 2.89 2.69 3.84

na mil.put. - put. Sb 4.44 4.11 4.04 4.41 4.48

na mil.pkm - žel. Sb 0.033 0.033 0.03 0.028 0.038

na mil.pkm - put. Sb 0.14 0.13 0.13 0.14 0.14

1983 1984 1985 1986 1987

23

• Sa prethodne slike , se vidi da u željezničkom saobraćaju gine čak i do pet puta manje lica na milion putničkih kilometara (1986. godine), dok je taj odnos učestalosti daleko manji kad se posmatra broj prevezenih putnika, pa je tako u 1986. godini u željezničkom saobraćaju poginulo 1,63 puta manje lica nego u putnom sobraćaju.

• Analizirajući uporedne relativne pokazatelje bezbednosti saobraćaja kod nas može se jasno videti da je prednost po pitanju bezbednosti na strani željezničkog saobraćaja, što željeznici, uz druge uticajne faktore, obezbeđuje značajno mesto u sistemu kopnenog saobraćaja.

24

Mjesto željeznice u saobraćajnom sistemu Crne Gore

• Kada je riječ o željezničkoj infrastrukturi, prva faza rehabilitacije pruge Beograd-Bar izvedena je u cjelosti u periodu od 2003. do 2007. godine, kreditom Evropske investicione banke, u iznosu od 15 miliona eura.

• Drugom fazom rehabilitacije željezničke infrastrukture, koja je planirana za period od 2007. do 2012. godine, okvirno su odredjeni projekti u ukupnom iznosu od 52 miliona eura.

• Finansijska konstrukcija je sljedeća:• Evropska investiciona banka (EIB)-34 miliona eura;• Evropska banka za obnovu i razvoj(EBRD)-15 miliona eura i • Evropska agencija za rekonstrukciju (EAR)-grant 3 miliona eura

25

• Što se tiče drugog faktora koji utiþe na bezbjednost željezničkog saobraćaja-stanje voznih sredstava, novim Zakonom o bezbjednosti u željezničkom saobraćaju, donijetim krajem 2007. godine, velika pažnja je posvećena upravo voznim sredstvima .

• Zakonom su regulisana pitanja koja se odnose na željeznička vozila, uredjaje i opremu koji se ugradjuju u ta vozila, njihovo projektovanje, proizvodnja, rekonstrukcija i održavanje i to su :

• obaveznost atestiranja uredjaja i opreme koji se ugradjuju na željeznička vozila

• željeznička vozila moraju odgovarati uslovima propisanim ovim zakonom, standardima i tehničkim elementima koji su propisani za prototip željezničkog vozila

• obavezan tehnički pregled željezničkih vozila prije njihovog uključivanja u saobraćaj

26

• regulisana su pitanja kojim uredjajima za kočenje moraju biti opremljena željeznička vozila

• koliko putničkih, odnosno teretnih kola u sastavu voza mora biti opremljeno uredjajima za kočenje

• obaveznost auto-stop uredjaja na vučnom vozilu u saobraćaju na željezničkoj pruzi koja je opremljena tim uredjajima

• pitanja kočenja voza sa automatskim kočnicama• sastav voza i raspored vozila u vozu• koje željezničko vozilo se može uvrstiti u vozu• brzina saobraćaja voza na željezničkoj pruzi zavisno od tehničkih

karakteristika pruge• postrojenja i uredjaja na pruzi i kojim aparatima za gašenje požara

voz mora biti opremljen.

27

• Kada su u pitanju procedure vezane za pitanja sigurnosti i bezbjednosti, odnosno organizovane, opremljene i efikasne službe intervencija kod saobraćajnih incidenata i akcidenata, novi Zakon o bezbjednosti u željezničkom saobraćaju ih vrlo detaljno razradjuje i identifikuje organe nadležne za postupanje u incidentnim i akcidentnim situacijama, odnosno obavezuje ih na punu kooperaciju.

• Tako je odredbama ovog zakona propisano isljedjenje udesa u cilju mogućeg poboljšanja bezbjednosti željezničkog saobraćaja, osnivanje i ovlašćenja isljednog organa, obaveze nadležnih organa na dostavljanje informacija i dokaza vezanih za istragu vanrednog dogadjaja isljednom organu, sačinjavanje izvještaja od strane isljednog organa koji sadrži podatke o vrsti i težini vanrednog dogadjaja, kao i vrijeme objavljivanja godišnjih izvještaja o sprovedenim istragama, bezbjedonosnim preporukama i mjerama donesenim na osnovu objavljenih izvještaja.

28

• Naravno, ni treći faktor-ljudski, nije zanemaren, pa je tako istim Zakonom podignut i nivo zahtjeva za osposobljavanje koje moraju zadovoljiti željeznički radnici, regulisana stručna sposobnost željezničkog radnika, njegovo stručno osposobljavanje usavršavanje, kao i redovno i vanredno provjeravanje stručnog znanja željezničkog radnika.

• Takodje je normirano pitanje programa stručne obuke, polaganje stručnog ispita i izdavanje uvjerenja o položenom stručnom ispitu.

• Takođe pažnja je posvećena trajanju radnog vremena željezničkih radnika .

29

• Takodje, u cilju povećanja bezbjednosti, Željeznica je zapoþela projekat uvodjenja video nadzora. Ovim rješenjem se predvidja neprekidni nadzor pojedinih lokacija, detekcija kretanja u zonama opasnim po bezbjednost putnika, detekcija odrona na pojedinim kritičnim mjestima na pruzi, detekcija nedozvoljenog zaustavljanja na putnim prelazima itd, tako da će, sasvim izvjesno, finalizacija ovog projekta takodje značiti podizanje nivoa bezbjednosti.

30

Zaključak• Željeznički prevoz Crne Gore ima razvijenu saradnju sa željeznickim

upravama iz okruženja zbog same strukture djelatnosti kojom se bavi. Njena osnovna djelatnost je prevoz putnika. Stoga je kao dio evropskog željeznickog sistema direktno uključena u aktivnostima vezanim za organizaciju prevoza putnika i učestvuje na međunarodnim sastancima FTE (Forum Train Europe), WMPS i Rout-a na kojima se dogovara organizacija i red vožnje vozova za prevoz putnika između evropskih željeznickih uprava.

• Za sada, Željeznicki prevoz Crne Gore u putničkom prevozu ima vozove na relacijama Bar-Beograd i Bar-Subotica, a ljeti direktna kola na relacijama Prag-Bar, Moskva-Bar i Budimpešta-Bar.

31

Hvala na pažnji !