Zbornik radova Vodovod i kanalizacija

7/22/2019 Zbornik radova Vodovod i kanalizacija

1/381

SAVEZ INENJERA I TEHNIARA SRBIJE

3344..MMEEUUNNAARROODDNNII

SSTTRRUUNNOO--NNAAUUNNIISSKKUUPP

ZZBBOORRNNIIKKRRAADDOOVVAA

VVOODDOOVVOODDIIKKAANNAALLIIZZAACCIIJJAA1133

TTaarraa11551188..ookkttoobbaarr22001133..


2/381


3/381

SAVEZ INENJERA I TEHNIARA SRBIJE

3344.. MMeeuunnaarrooddnniissttrruunnoo -- nnaauunnii sskkuupp

VVOODDOOVVOODD II KKAANNAALLIIZZAACCIIJJAA ''1133

Zbornik radova

Tara, 15 18. oktobar 2013.


4/381

Izdava:

Savez inenjera i tehniara Srbije, Beograd

Za izdavaa:

Mr Branislav Vujinovi, dipl. in., generalni sekretar

Programski odbor:

Ninoslav Petrovi (predsednik), Momilo Bikicki,

Duan Prodanovi, Zvonko Guliija, aslav Lanjevac,

Bogdan Vlahovi Goran Sekuli, Ivan Esih, Milan Sak-Bosnar,

Fehim Kora, Dragica amovska i Filip Kokalj

Organizacioni odbor:Branislav Vujinovi (predsednik), Cvijo Babi,

Jovan Despotovi, Veljko Dimitrijevi, Ivica Niki,

Milan Savovi, Selimir Manojlovi, Milorad Tadi,

Mijodrag itakovi, Olivera osovi i Marijana Mihajlovi

Glavni i odgovorni urednik:

Ninoslav Petrovi, dipl. in. gra.

Tehniki urednik:

Olja Jovii i Olivera osovi

tampa:

Grafiki atelje Dunav, Zemun

Tira: 200 primeraka


5/381

Organizator:

SSaavveezziinneennjjeerraaiitteehhnniiaarraaSSrrbbiijjee

Suorganizatori:

Inenjerska akademija Srbije

JKP Beogradski vodovod i kanalizacija

Inenjerska komora Srbije

Institut za tehnologiju nuklearnih

i drugih mineralnih sirovina, Beograd

Institut za vodoprivredu Jaroslav erni Beograd

Drinsko-limske hidroelektrane Bajina Bata

JKP 12. septembar Bajina Bata

Pokrovitelj:

Ministarstvo prosvete, nauke i tehnolokog razvojaRepublike Srbije


6/381

CIP -

,

628.1/.2(082)

-

(34 ; 2013 ; ) Zbornik radova / 34.

Meunarodni struno-nauni skup Vodovod i

kanalizacija '13, Tara, 15-18. oktobar 2013. ;

[organizatori] Savez inenjera i tehniara Srbije

... [et al.] ; [glavni i odgovorni urednik Ninoslav

Petrovi]. - Beograd : Savez inenjera i tehniara

Srbije, 2013 (Zemun :

Grafiki atelje Dunav). - 374 str. : ilustr.

; 25 cm

Tekst lat. i ir. - Tira 200. - Napomene uz tekst.

- Bibliografija uz veinu radova. - Abstracts.

ISBN 978-86-80067-30-8

1.

()

a) - b) -

COBISS.SR-ID 201580812


7/381

-

.

- ( )

.

(1804), (1815),

, , , .

(1834/35. ) ( ),

600 .

1863.

. .

-

, . 3. -

1868. , ,

, -

. (1869.) , - .

1890. , 1896.

.

1890. .

, - 1892. .


8/381

.

1918. 463 .

1932/35. , - 7, .

9-11, 1962. 1969. .

26 -

, -, 41 .

, ,

: , . , ,

, , -

, , , ,

, , 1932. -

, - , , ,

, .

, , ,-, , - , -

-, , , .

- -

.

- :

, , - -, -

; , -

, -

;

, -

- ;

-

;


9/381

-

;

- ;

, ,

- ;

(, ), -

, , ;

, , -

, ;

, ;

, -

;

- ;

;

-,

;

.

-

, -, , , -

, , , ,

. .

-

.

,

, 41 , : 19 (, , , ,

, , , , , , .), 7 (, -, , a ), 1 , 14 -

, .

.


10/381

2002. -

.

, , : , (, , ),, , , ,

, , Ecologica, .

, -

, , , -

,

., ,

.

YUQS

IQNet.

(

, ), ,

.

, -

, , : FEANI ;

COPISSE ;

FEANI

.

FEANI

, -

EUR-ING .

, -

, -

. .

-

, , - ,

, , .


11/381

SS AA DD RR AA JJ

Vaso Novakovi, aslav Lanjevac, Miroslav Andri, Milenko Vasiljevi,

Milo Vasi, Ruica PetrieviStanje sanitarne zatite izvorita vodovoda optinskih centarau Republici Srpskoj ................................................................................... 15

eljko MarkoviEnergetska efikasnost u vodovodnim sistemima...................................... 21

Nedeljko Sudar, Vujadin Blagojevi, Vladan ukiMogunosti razvoja i proirenja vodovodnog sistema naurbanom podruju grada Trebinja Analiza postojeeg stanjai osnove matematskog modeliranja...........................................................31

Nedeljko Sudar, Vujadin Blagojevi, Vladan ukiMogunosti razvoja i proirenja vodovodnog sistema naurbanom podruju grada Trebinja Osnove predloenogtehnikog reenja ........................................................................................ 38

Branimir Sevi, Darko oli, Jula NoviiIzrada i kalibracija modela postojee vodovodne mree naprimeru rekonstrukcije magistralnog voda Resnik - Ripanj................. 51

Milan Petrovi, Kosta Ranisavljevi, Sava Nikoli, Ninoslav PetroviRehabilitacija ulicinjskog vodovodnog sistema ...................................... 62

Ivana Ivanev Tumbas, Grit Hofman, ura Kerkez, Ralf Hobi,

Rolf GimbelPrimena PAC/UF tretmana za uklanjanje diklofenaka iz vode

pilot istraivanje....................................................................................... 69

Jasmina Agbaba, Aleksandra Tubi, Jelena Molnar, Dejan Krmar,Malcom Watson, Sneana Maleti, Boo Dalmacija

Uticaj prirode i sadraja prirodnih organskih materija naefikasnost koagulacije................................................................................. 73


12/381

Malcom Watson, Jasmina Agbaba, Aleksandra Tubi, Jelena Molnar,Sran Ronevi, Sneana Maleti, Boo DalmacijaPrimena peska obloenog oksidom gvoa za uklanjanjearsena iz vode za pie ................................................................................. 81

eljka Ostoji, Duan Prodanovi, Sanja MaretiProstorna promenljivost reziduala hlora u distributivnojvodovodnoj mrei........................................................................................ 87

Ivanka Kaut, Jelena OstojiKvalitet vode za pie Vodovoda Panevo, sa osvrtom na arsen ..........101

Ljiljana Taki, Ivica Stamenkovi, Nenad ivkovi, Nataa ElezoviOptimalna doza koagulanata u procesu prerade sirove vode studija sluaja .......................................................................................... 106

Nikoleta Kukuka, Miroslav KukukaUnapreena nanofiltraciona tehnologija za uklanjanjeprirodnih organskih materija i arsena iz podzemne vode ................... 112

Ivana Spasojevi, Cvijo Babi, Branko VasiIskustva iz implementacije meunarodnih standarda u sistemuvodovoda i kanalizacije ............................................................................ 118

Zoran Pendi, aslav Lanjevac, eljko Markovi, Ljiljana Jovanovi,Zdenka Makuc, Rajko Pendi, Olivera osovi

Zato je potrebno uspostaviti generalizovani HACCP sistem uvodovodnim organizacijama................................................................... 124

Ljiljana JovanoviPoremeaji zdravlja nastali usled korienja kontaminiranevode za pie............................................................................................... 133

Zorana Petrovi, Predrag Bogdanovi, Miroljub KrstiUpravljanje rizicima u snabdevanju vodom za pie prikaz

tehnikih pravila UTVSI DVGW W 1001 i 1002 .................................. 141Miroljub Krsti, Predrag Bogdanovi, Zorana Petrovi

Primena tehnikog pravila UTVSI DVGW 392 na odreivanjegubitaka vode i praenje vodovodne mree ..........................................147

Goran Oraanin, Dalibor Vlaki, Branko VuijakPrijedlog metodologije za smanjenje stvarnih gubitaka vode zavodosnabdevanje sistema zemalja u tranziciji......................................154


13/381

Zoran DimitrijeviAnaliza mernih zona vodovodne mree grada Kraljevametodom minimalnih nonih protoka ....................................................163

Branislav Babi, Milo Stani, Duan ProdanoviUpravljanje pritiskom u pilot zoni naselja Kote, Beograd................. 174

Albin Baun, Biljana Baun, Jurica KovaGIS programska oprema za upravljanje gubicima i provoenjeanaliza....................................................................................................... 184

Duan TomiIskustva u primeni GIS tehnologije u JKP Vodovod ikanalizacija Novi Sad............................................................................ 196

Darko Kova, Miodrag BulatoviSavremeni naini upravljanja, mjerenja i monitoringapumpnih postrojenja ................................................................................ 202

Isak Karabegovi, Edina Karabegovi, Mehmed Mahmi, Ermin HusakKontrola i odravanje cjevovoda za vodosnabdjevanje ikanalizaciju servisnim robotima ............................................................ 211

Kreimir Kekez, Stjepan PavliaAnaliza sluaja iznimno visoka korozijska aktivnost

ukopanog vodovoda izazvana DC lutajuim strujama ........................ 218Stjepan Pavlia

Primjena mjera sigurnosti u sustavima katodne zatite ...................... 227

Stjepan PavliaDrutvena odgovornost i rizici upravljanja vodovodnom ikanalizacijskom infrastrukturom s aspekta zatite od korozije...........236

Radoje Obradovi, Miroslav Maksimovi, aslav LanjevacKorozija cevovoda od nodularnog liva usled delovanjarazliitih prirodnih faktora..................................................................... 241

Ivan Milojkovi, Goran irovi, Novak PuaraPokazatelji osobina graevinskih objekata kanalizacijeRudnika i Termoelektrane Gacko.......................................................247

Ivan Milojkovi, Miodrag PopoviPreiavanje otpadnih voda Rudnika i Termoelektrane Gacko......... 253

Veljko ukiPrijedlog tretmana procjedne deponijske vode .................................... 259


14/381

Filip Kokalj, Niko SamecThermal Treatment of Sewage Sludge One of PossibleDisposal Methods ..................................................................................... 266

Dragan Marinovi, Vladimir Savi, Marina Stojanovi, Danilo Popovi,Vesna Nikoli Vujai, Svetlana Nikoli

Uticaj otpadnih voda optina Raka i Baljevac na kvalitet rekeIbar............................................................................................................ 276

Darko Vuksanovi, Dragan Radonji, Jelena epanoviEnviromental Impact Assessment for Wastewater TreatmentPlant (WWTP) in Old Royal Capital Cetinje........................................283

Andrijana Todorovi, Dragutin Pavlovi, Jasna Plavi, DuanProdanovi

Mogunosti za analizu rada kanalizacionog sistema u uslovimajakih kia primer iz Beograda 30.05.2013. .........................................292

Jovan Despotovi, Uro Krajnc, Jasna Plavii, Nenad Jaimovi,Andrijana Todorovi, Vanja ivanovi, Sanja Mili

Modeliranje opteg kanalizacinog sistema u Mariboru zavreme jakih padavina............................................................................... 302

Veljko Prodanovi, eljko Vasili, Anja Ranelovi, Nenad Jaimovi,Milo StaniSistem za infiltraciju kinice na urbanom slivu u Beogradu ................312

Aleksandar uki, Branislava Leki, Duan Prodanovi, VladanaRajkovi Ognjanovi

Savremene metode kontrole kvaliteta kinog oticaja u urbanimpodrujima ................................................................................................ 319

Milan Bobui, Maja Medenica, Aleksandar oti, Goran JovanoviPredlog novog naina terenskog informisanja o popravcikvarova (KNUC) na vodovodnoj mrei ..................................................327

Ratko SpaiModel upravljanja budetom multiprojekta u komunalnojizgradnji..................................................................................................... 334

Miroslav Cvjetkovi, Sran TopaloviPotreba za restrukturiranjem preduzea u sektoru vodovoda ikanalizacije u Srbiji.................................................................................. 341


15/381

Aleksandar KrstiPrikaz poreenja uspenosti (benmarkinga) preduzea usektoru vodovoda i kanalizacije u Srbiji i okruenju ............................ 347

Aleksandar Krsti, Zlatko ArvajiTehniko-institucionalni pokazatelji preduzea vodovoda ikanalizacije Srbije u procesu poreenja uspenosti(benmarkinga) ........................................................................................ 354

Sanda Nasti, Milorad Rosi, Aleksandar KrstiFinansijsko-ekonomski pokazatelji komunalnih preduzea uprocesu poreenja uspenosti (benmarkinga).....................................361

Ljiljana Ranelovi, Aleksandar KrstiAkreditacija preduzea u sektoru vodovoda i kanalizacije uprocesu poreenja uspenosti (benmarkinga).....................................369


16/381

15

SANITARY PROTECTION CONDITIONS OF THE WATER

SOURCE OF MUNICIPAL CENTERS IN REPUBLIC OF SRPSKA

1, 2,

3,

4,

5,

6

:

. -

-

. , , -

, -

.

.

- .

: , , ,

Abstract: A little less than one third of the water sources of municipal centers in Republic

of Srpska have a prepared and accepted Program of sanitary protection. The remaining

sources have no defined zones of sanitary protection in accordance with the current re-

gulations. This paper, based on the collected documentation, spatial data analysis and con-

ducted analyses, indicates the sanitary protection conditions of the water sources of munici-

1 , . . , ""

, 48, 2

, . . , , -, 6, 3 , . . . ""

, 48, 4 , . . . "" -

, 48, 5 , . . . "" -

, 48, 6

, . . , "" -

, 48,


17/381

16

pal centers in Republic of Srpska. It also points out the difficulties in applying the specifiedcriteria for determination of the sanitary protection zones and other problems associated

with practices and the existing regulations in this domain. The paper defines typical or key

pressures on the water sources quality and it analyzes the possibilities for their solving.

Key words: sanitary protection, spring, water supply system, municipal center

1.

, .

.

62 . 1.613.700 741.400 (46%) , 183.700(11%) 685.100 (43%)

( 1). , 925.100 - (57%).

1. : : 1)

; 2) ; 3)

2.

, - , - , , :


18/381

17

- ,

-

-

, .

, , - - -

. , , -

-, . , -

, , , - ,

, -.

, - .

3. -

, -

, - ( ,

.) - .

- , :

1. ( ) , (, , , , ). -

, - - , -

-


19/381

18

. .

2.

2. , - - ,

. , - -

, - .


20/381

19

3. , , - (, -

) , .

. - .

4. -

, - , - 112. - , 27 , 21 . 85 .

, - . -:

1. , - - . ,

- .

2. , 2 m - (), , , , -.

3. , , - , - .

, - .

, - , - , - - .

4.


21/381

20

, , - . .

5. ( ) () - , . - .

6. , .

, . -, , .

7. , 7 /. , 7 ( ), - , 90 180 . , . .

8. .

5.

, -, .

.

6.

[1] .: ,

, 2010.

[2] Driscoll F.: Groundwater and Wells. Johnson Filtration Systems Inc., St. Paul,

Minnesota, 2003.

[3] EL Gammal Hussein.: Water Quality Protection In Rural Areas Of Egypt, Fifteenth

International Water Technology Conference, Alexandria, Egypt 2011.


22/381

21

ENERGETSKA EFIKASNOST U VODOVODNIM

ORGANIZACIJAMA

ENERGY EFFICIENCY IN WATER SUPPLY ORGANIZATIONS

ELJKO MARKOVI1

Rezime:Potrebna tehnologija za ostvarivanje energetski efikasnijih sistema vodosnabde-

vanja je dobro poznata i nalazi se u primeni, jedino nedostajue je koherentnost koja morabiti uspostavljena. Veliki izazov za menadere hidroenergetskih objekata je podudarnost

proizvodnje energije sa sezonskim i dugoronim snabdevanjem vodom, a esto i konkure-ntne potranje za vodom za navodnjavanjei potreba gradskih vodovoda.Kljune rei:energetska efikasnost, stepen dana, utede

Abstract: Need Technologies to achieve more efficient energy supply systems is well kno-

wn and is being implemented, the only missing is coherence which must be established. A

major challenge for managers is hydropower energy production to match seasonal and

long-term water supply, and often competing demands for water for irrigation and urban

water needs

Key words:energy efficiency, degree days, saving

1. Uvod

Direktna konverzija energije sunca, korienje snage vode, vetra i talasa moeu odreenim okolnostima da zameni znaajne koliine neobnovljivih izvora ener-gije. Veliki izazov za menadere hidroenergetskih objekata je podudarnost proiz -vodnje energije sa sezonskim idugoronim snabdevanjem vodom, a esto i konku-rentne potranje za vodom za navodnjavanje i potreba gradskih vodovoda. Tokomperioda sue potranja za elektrinom energijom mora biti u ravnotei sa potrebomda se uvaju oskudne zalihe vode. Klimatske evidencije, varijabilnosti, trajanje iintezitet prolih sunih dogaaja i perioda su od sutinskog znaaja za process

projektovanja kao i efikasno funkcionisanje vodne infrastructure. (Long)Merni i kontrolni procesi treba da budu efikasniji, a iznad svega intelige-

ntniji. Ovo se moe postii primenom osetljivih senzora u postrojenjima za pre -iavanje i cevovodima to do sada nije bio est sluaj, odnosno dotok pouzdanihi aktuelnih informacija na koje moe da bezbedno osloni prilikom donoenja od-luka [1], [2].

1mr eljko Markovi, dipl. in. KP Dimniar, Topliin venac 11, Beograd


23/381

22

2. ObjektiEnergetski ciljevi i monitoring su postavljeni zajedno sa izvetajima i inter-

pretacijama informacija za energetskog korisnika. Uloga koju ima energetski

menadment je da izmeri i podri izvoenje i locira mogunosti smanjenjaenergetske potronje i trokova.

Ciljevi ovog metoda su :

da pokae kako preduzea mogu koristiti postojee informacije energetskog iposlovnog menadmenta za potvrivanje energetske efikasnosti u cilju smanje-nja utroka energije i rauna,

dati energetskim menaderima praktian vodi kako da postave sistem M&T(Monitoring and Targeting) za svoje preduzee i kako da predstave pripre mlje-ne informacije.

Ove tehnike slue energetskim menaderima u organizacijama koji su zainte-resovani da analiziraju mogunosti smanjenja rauna za utroenu energiju, kao i zakonsultante i druge spoljne savetnike koji pomau preduzeu da postavi i koristiovu tehniku.

Energetski ciljevi i monitoring su nadmone aktivnosti koje energetski mena-dment koristi da predstavi informacije energetskim korisnicima. Ovo je zato razli-ito od aktivnosti koje zavise od fizike inspekcije,inenjerskih pristupa, meuso-bnih relacija (motivacije,dokazivanja timova) i energetskih nabavki-premda su spo-

sobni obezbeivati vane i korisne ulazne veliine za sve u organizaciji.

Ove aktivnosti imaju nekoliko predmeta prilikom odreivanja: bolju raun-ljivost, bolju kontrolu i odreivanje mesta trokova, dokazane mogunosti, dokaza-nu produktivnost, smanjenje otpada itd.

U organizacijama gde je postavljen i u primeni sistem upravljanja kvalitetom,

energetski M&T e uglavnom deliti neke informacije i tu su prednosti u deljenjusistema izvetavanja i upravljakih struktura.

Energija je vano podruje u zatiti ivotne sredine. Ceo sistem zatite ivotnesredine ima zahtev za informacionim sistemom koji ima energetsku komponentu,

koja je postavljena u M&T. Neki sistemi upravljanja zatitom ivotne sredine supostavljeni u okviru sistema za upravljanje kvalitetom - QMS (Quality Manage-

ment System) i pojedina razmatranja zahtevaju deljenje pojedinih podataka, ana-

liza i predstavljanja izvetaja.

Pristupi energetskim ciljevima i monitoringu koji su prihvaeni u organizacijizavise od:

ko, izuzev organizacije, preuzima inicijativu-inenjer, raunovoa, statistiarili naunik;

spoljni uticaji -energetski konsultanti, snabdevai programima ili revizori

oni koji organizuju sisteme na informacijama osnovanom upravljanju koji vepostoje Total Quality Management (TQM), QMS-SRPS ISO 9001, itd.


24/381

23

izvori na osnovu spoljanjih konsultacija tj. pristupi predlozima za energetskekonsultacije koje zavise od njihove snage u odrivom poslu, razvijanje pro -grama, ili organizacioni izlazi.

Pristup koji e biti usvojen, utie na:

strukturu sistema izvetavanja,

odreivanje odgovornosti,

izbor programa.

3. Odrivost sistema

Iskustva nam pokazuju da su najvei pokuaji uvoenja sistema energetskihciljeva i monitoringa u industriju marginalizovani, tamo gde sistem moe da fu-nkcionie, ali ne jednom su uzeta obavetenja sadrana u sistemu.

etiri su najea sluaja zbog kojih se javlja marginalizacija:

1. Pomanjkanje odgovornosti -nema jasne linije odgovornosti izmeu grea-ka/problema/nedostataka, koji su identifikovani u sistemu i osoba koje su odgo-

vorne za delove organizacije gde su pronaene.

2. Pomanjkanje odlunosti ljudima se uglavnom vie svia poverenje u si-stem kada on identifikuje zadnjih nekoliko greaka i/ili problema i tada ih oni po -staju svesni, ili njihova identifikacija ranije nego ih oni na drugi nain postanu sve-sni. Odlunost u sistemu je najmanje odstupanje od oekivane potronje koja semoe tajno identifikovati kao izuzetak; slaba odlunost moe da napravi sistem u

koji ljudi nemaju poverenja, onda je najjasniji problem koji stvarno ne postoji iliizgleda kao nikad opisan, kao pitanje slino za greke koje znamo da postoje.

3. Manjak vlasnitva nad rezultatima ljudi treba da su osetljiviji na infor-macije koje dobijaju na poslu i da na osnovu njih identifikuju probleme i mogu-

nosti radije nego da kreiraju situaciju gde su oni odgovorni za sistem.

4. Manjak autoriteta javlja se tamo gde informacioni sistem nema podrkunajvieg rukovodstva, shvatie se da nema poverenja u sistem, njegovo korienje ipodrku nadgledanju aktivnosti pod njihovom kontrolom.

4. Izbor raunarskog softvera

Ispod nivoa osnovne raunarske mree, nema raunara koji se prave i proi -

zvode iskljuivo za primenu energetskih ciljeva i monitoringa (M&T) i nema taneanalogije i procedure koja bi bila koriena i upotrebljavana. Odluujua uloga ra-unara je uglavnom u poveanju brzine obrauna, kvaliteta prezentacije, smanjenjutrokova operacije i uestalosti obraunskih greaka.

Raunarski softver je usmeren da bude dizajniran i da sadri filozofiju koja re-flektuje iskustvo,prednosti i pristup dizajniranju.Vremena je sve manje i skupo je

pisati nove programe i zato dizajneri softvera treba da budu usmereni na:

shvatanje dizajnera o mestu proizvoda na tritu,


25/381

24

dizajnerova podrka i iskustvo u oblasti energetskih ciljeva i monitoringa.Softver se odlikuje vie u stilu kao energetski ciljevi i monitoring sami. Di -

zajneri sa podrkom u Energetskim obraunskim centrima su vie usmereni na re-organizaciju podataka radije nego na statistike izvode. Veoma je vano da sistemradi ono to je potrebno organizaciji i da zadovolji njene zahteve, pa tek onda daradi mnoge stvari koje nisu zahtevane.

Kao rairen program, lak je za korienje, veoma je uticajan i snaan, mnogikorisnici energetskih ciljeva i monitoringa u industriji su proirili ove programe iprilagodili ih sebi i svojim zahtevima.

5. Mesto na tritu

Veoma je lak put za korienje energetskih informacija u cilju pomoi mena-dmentu da uporede iru energetsku potronju sa jednim preduzeem, postrojenjaili procese sa drugim ili slinim preduzeima.

Projekti iz energetske efikasnosti treba da podstiu industriju da prilikom od-reivanja svoga mesta na tritu svoje energetske performanse poboljaju u ciljupoveanja energetskih uteda.

Energetski ciljevi i monitoring zasnovani su sve vie na pitanjima opstanka,briga o tome nije samo na zaposlenima u okviru organizacije nego i/ili istraiva-kim udruenjima, sa daljim informacijama o energetskoj potronji , ukupna produ-kcija i drugi kljuni parametri koji su potrebni da odgovorimo na energetske zah -teve kao na pr. korienje vode, tip procesnog postrojenja, klasa proizvoda i interna

fabrika reciklaa.U nekim sektorima pitanje opstanka e biti razmotreno vie puta i prikazani

rezultati su propisani, kao oni koje elimo da dokaemo u okviru energetskih per-formansi i kakve elimo da postignemo, a da bi to postigli treba da obezbedimoosnovna merenja vrednosti.

6. Implementacija energetskih ciljeva i monitoringa

Posle vie od jedne decenije iskustva u primeni energetskog M&T u industrijikao sastavnog dela uspenih organizacija i nalaenje uzroka i nedostatka, su razlozikoje sada razumemo. Nain na koji su energetski ciljevi i monitoring impleme-ntirani u nekoj organizaciji, rezultira utedama i trokovi zavise od vrste (stila)

kretanja menadmenta, poslovnog okruenja u kojem organizacija mora da fun -kcionie, njihove irine usmerenja i u nekom stepenu sektor industrije u kojem radi.

Organizacije moraju istrajati sa pozivanjem na energetski M&T u zavisnosti

od nivoa tekoa:

manjak kapitala potrebnih za instrumente ili kompjutersku opremu,

manjak interesovanja kod najvieg rukovodstva,

tekoe izazvane izborom mera,


26/381

25

manjak uticaja preko energetskih korisnika ije aktivnosti u sistemu namera-vamo da posmatramo,

manjak sposobnosti da se izvri popis proizvodnje,

manjak vremena rukovodstva za postavljanje sistema korisnim u organizaciji,

manjak strunjaka u preduzeu, pojedinana upotreba energetskih raunarskihprograma.

7. ta informacije o energetskim ciljevima i monitoringu ele da nam saopte oenergetski-korisnim procesima

Kada nam je energija potrebna u industrijskim procesima ili objektima, mi

emo je koristiti u cilju zagrevanja, topljenja, stvaranja pare, sabijanja, hemijskih

transformacija, distribucije materijala i polu-proizvoda i smanjenja veliine. Klju-ni faktor uspeha energetskog M&T je iskustvo u postavljanju odnosa koji e sedokazati kroz ektrapolaciju.

Rad na energetskom M&T je zasnovan na nekim osnovnim principima kao i

veina drugih na informacijama zasnovanih upravljakih sistema ukljuuju:

postavljanje osnova za predvianje zasnovane na prolim podacima o energe-tskoj potronji,

korienje tih osnova za postavljanje oekivanih energetskih utroaka u naj-bliem prolom kontrolisanom periodu (dan, nedelja, mesec,...),

proraun razlike izmeu stvarne i predviene potronje,

odreivanje granice odstupanja koja je prihvatljiva, odreivanje u sluaju kada je uoeno neprihvatljivo odstupanje,

implementacija radnji koje dokazuju predvianja energetske potronje.

Od poetne take energetskih ciljeva i monitoringa industrijski procesi se deleu dve grupe:

1. Procesi gde su energetski korisnici u veoj meri odreeni fizikim kara kte-ristikama procesa tj.koliko energije troe i u kojem stepenu je proces transformieu gotov proizvod. Ova grupa sadri sve na zagrevanju zasnovane procese (grejanje,topljenje, isparavanje); sve hemijske i elektrohemijske procese i neke radno-zasno-

vane procese (u fizikom smislu), kao to su na pr. kompresija kompresibilnih flui-da.

2. Procesi kojima treba fiziki obezbediti ono to im nedostaje i imaju po -kazatelje koji ukazuju na nisku energetsku potronju ili zavise od stepena procesa veina ovih procesa su po prirodi mehaniki i sadre procese kao to su seenje,promena dimenzija, meanja, prevoz itd.

8. Procesi energetski povezani sa produkcijom

U procesima gde postoji snana veza sa proizvodnjom, prvi zahtev je da sepostavi i utvrdi priroda te veze. Ovu vezu je najlake razmotriti i utvrditi ukoliko


27/381

26

nacrtamo grafik zavisnosti energija-produkcija sa rasutim takama koje predstav-ljaju posmatranu produkciju u nekom intervalu.

Slika 1. Grafik zavisnosti energija-produkcija

Slika 1 predstavlja onovni obrazac koji prikazuje nain rada veine procesakoji su povezani. Svaki od grafika sadri tri elementa:

1. Taku prekida (taka gde prava preseca energetsku osu u tzv.nultoj pro -dukciji) -i to je energija koja e biti razmotrena u ovom procesu, ali nee ukoliko

ne bude proizvodnje. Energetska potronja e progresivno rasti tokom proizvodnje,ali nee dati svoj doprinos produkciji.

2. Kosa-prava linija koja predstavlja zavisnost koliine energije koja je po-trebna na bilo kojem nivou proizvodnje tokom procesa svake dodate jedinice proiz-

voda tokom produkcije. Efikasnost procesa e biti zasnovana u zavisnosti od pravekoja odreuje zavisnost izmeu proizvodnje i utroene koliine energije po jedi-nici proizvoda.

3. Take koje su rasute oko prave predstavljaju koliinu iskoriene energijeza neki nivo produkcije, koji je promenljiv od perioda do perioda. Ovo usmerava

na to da povedemo rauna o faktorima koji utiu na operaciju.

Obrazac koji odreuje zavisnost koja je prikazana na slici 1. je jedan od naje-

e razmatranih. Tip zavisnosti koji elimo da pronaemo u funkciji od datih fa-ktora je uglavnom odreen pripadnou industrijskom sektoru.

Najbolje prilagoavanje prave koja opisuje proces na osnovu datih podataka jeformulisano na sledei nain:

Energija = (m x produkcija) + c

gde su c i m empirijski koeficijenti (smatra se da su emirijski, zato to su de ter-minisani u odnosu na podatke za svako podeavanje prave u odnosu na podatke vi-zuelno ili raunanjem na osnovu datih veliina).


28/381

27

Slika 2. Grafik zavisnosti proizvodnja-potronja

m je u datoj jednaini kosina prave (koeficijent ugla nagiba prave tj. energetskizahtev procesu za svaku proizvedenu jedinicu).

Takoe vrednost za m moemo proraunati na sledei nain: usvojimo dve od-govarajue vrednosti za promenljivu x-x1i x2, povuemo dve vertikalne linije iz tihtaaka do preseka sa pravom koja determinie proces, a zatim iz tih taaka povu -emo dve horizontalne linije do preseka sa y-osom i odrediemo odseke y1i y2. Naovaj nain smo dobili dva para taaka (x1,y1) i (x2,y2)

12

12

xx

yym

= (1)

Najei sluaj slike na grafiku su kada:

kao u navedenim primerima, podaci predati na razmatranje za itavo postro-jenje i produkciju na razliitim nivoima su dostignuti kao zamena u postro-jenjima razliitih stepena efikasnosti;

podaci predati na razmatranje za deo postrojenja ili obraunskog centra kojikriju vie od jednog energetskog korisnika i odnos izmeu njih nije jednosta-van odnos tj. kombinacija sezonskih zavisnosti koliine proizvodnje i grejanjaprostora est su primer npr. u pivarama.

Odgovarajua formulacija ovog primera je tada:

Energija = {(m1F1+ m2F2+ m3F3+ ) x produkcija} + c (2)

U nekim sluajevima grafik moe poeti krivom iz koordinantnog poetka, dabi kasnije u nekom segmentu nastavio pravom po usvojenoj zakonitosti, kako raste

koliina proizvodnje. Preciznog odnosa u delu gde kriva opisuje proces obino nepostoji, ili nije jednostavan za proraun. Obino koriena modifikacija formule,koja opisuje proces na osnovu steenih iskustava dobra u veini sluajeva glasi:

energija = ( 1e x p-kx produkcija) x (m x produkcija + c) (3)

gde je m kosina (koeficijent ugla nagiba prave) pravog dela sekcije na grafiku, c je

pronaen ekstrapolacijom pravog dela do nulte produkcije i odreivanjem veliine


29/381

28

odseka na y-osi, a k je empirijska konstanta (ponekad nazvana kao konstantapristupa). Deo:

(1e x p-kx produkcija) (4)

je matematika obrada opisivanje zakonitosti krive

9. Stepen dana

Stepen dana (Degree days)predstavlja moan alat, ali i jednostavan nain ana -lize potronje energije u zavisnosti od vremenskih uslova, razvijen da pomognepraenje korienja energije i predvianja. Paljivo korieni pristup ovom meto-dom e obezbediti energetskom menadmentu da:

prati opte trendove u energetskoj efikasnosti, znaajan je pokazatelj promena energetske potronje koje su se dogodile u radu

objekta ili postrojenja,

metodologijuza budetiranje energetskih trokova.

Tako stepen dana moe da se koristi i za detekciju promene u energetskoj efi -kasnosti i da potkrepi uspehe u dobrom upravljanju energijom. Ova metoda prika-

zuje analizu stepena dana kao deo ireg energetskog menadment programa [3],[4], [5].

Ona ukljuuje osnovne principe koji se odnose na energetsku potronju u za -visnosti od vremenskih uslova kroz stepen dana i kako mogu da se detektuju pro-

mene u radu. Izraavajui ovo vie formalno, stepen dana D se moe oekivati ste-pen ispod donje granice b1kao I stepen iznad gornje granice b2.

b2-b1ako je t> b2

D= t- b1 ako je b1


30/381

29

(8)

Praktian problem u sprovoenju ovog prorauna je da je stepen dana konceptnastao na osnovu kalkulisanja dnevnih temperature, a veina raspoloivih podatakao klimi daju samo zapaanja na mesenom nivou, a time je poznata samo mesenastandardna devijacija m. Meutim (1954, 1966), razvija neophodnu vezuizmeu dnevne i mesene varijacije o temperaturi pod pretpostavkom normalnosti.

10. Priblino viestruko razliite situacije

Ukoliko imamo vie razliitih naina kontrole energetskih korisnika koji suudrueni u x-razliitih, onda nije mogue ove procese predstaviti na pravi nain nadvodimenzionalnom grafiku. Matematiki je jo uvek mogue formulisati ener-getsku potronju na sledei nain :

Energija = (m1x P1) + (m2x P2) + (m3x P3) + c (9)

gde su P1, P2, P3itd.uputi za druge proizvodnje ili drugi parametri, a m1, m2, m3itd.

konstante koje su meusobno povezane sa tim parametrima. Ove procese moemopredstaviti na jo jedan jasniji nain:

energija=(h x H) + (m1x P1) + (m2x P2) + (m3x P3) +...+(d x DD) + c (10)

gde su H radni sati u posmatranom periodu, h empirijski koeficijent , a m1,P1,...

imaju ista znaenja kao ranije, DD zastoji zbog stepena dana (misli se na spoljanjutemperaturu) i d je jo jedan empirijski koeficijent. Ukoliko je u upotrebi primerpostrojenja koje je veoma raznoliko, prethodnu jednainu moemo formulisati i nasledei nain:

Energija=(h1x H1) + (m1x P1) + (h2x H2) + (m2x P2) +...+ (d x DD) + c (11)

gde su h1 i H1 uputi za individualne procese. Koeficijenti koje smo spomiljali su

manje, vie standardne veliine razvijene i uspeno primenjene u finalnoj tekstilnojindustriji, industriji papira, prehrambenoj industriji, vodoprivrednim oganizacijama

itd.

11. Primena

Pre postavljanja procesa tehnolog mora da odredi koji su podaci potrebni ikoja je uestalost merenja, preuzimanja potrebnih informacija i koje vrednosti su udozvoljenim granicama ili ne-alarmantna. On takoe mora da definie granicuizmeu granicu izmeu bezbednog rada i podizanja alarma. Kada postoji dovoljanbroj mernih mesta koncept inteligentnog sistema upravljanja vodoprivrednim or-

ganizacijama nudi mnoge prednosti i za snabdevaa (proizvoaa) i potroaa. Si-stem je na ovaj nain znatno pouzdaniji, negativan uticaj ljudskog faktora je prak-tino eliminisan, spreavaju se eventualne havarije i na kraju mnogo je jeftinijerukovanje i odravanje.


31/381

30

Oni koji su upoznati sa trokovima popravki prilikom havarija, curenja ili i -enja zapuenihcevovoda ili filtera u potpunosti cene vrednost prevencije. Osimtoga ne treba zanemariti da system koji fukcionie na ovaj nain predstavlja odrivinain vodosnabdevanja. Potronja energije, a sa njom emisija CO2u velikoj meri sesmanjuje ukoliko se cevovodi i filteri isperu na vreme i ako je sinhronizacija ras-poloivog pritiska sa tranjom poboljana.

Da bi se smanjila potronja energije, automatska kontrola distribucije ima zacilj da smanji pritisak distributivnih pumpi. Postrojenja za preradu vode i pritisak umrei koji ostvarujemo putem distributivnih pumpi su jedine promenljive sa kojompotronja energije moe biti smanjena jer protok provodi do potroaa. Najnii pri-hvatljivi distributivni pritisak se odreuje vrednujui sve merene pritiske u oblastisnabdevanja i prilagoavanje izlaznog pritiska na nain koji osigurava dovoljan

pritisak u snabdevanoj oblasti, ali ne vii nego to je dovoljno [7], [8], [9].

12. Zakljuak

Potrebna tehnologija za ostvarivanje energetski efikasnijih sistema vodosnab-devanja je dobro poznata i nalazi se u primeni, jedino nedostajue je koherentnostkoja mora biti uspostavljena.Za budue modeliranje sistema, kao i njihovo redi-zajniranje vano je sledee: da proiri take skupljanja podataka na iru mreu, daomogui dotok podataka potrebnih za upravljenje i kontrolu sistema, da se grafikipredstavi mreni status operatorima, da se pomogne operatorima u donoenju od-luka, da se pomogne u upravljanju sve sloenijim integrisanim mreama, da se ide-ntifikuje i olaka efikasnost mree, da se pomogne boljim upravljanjem rizikom kr-oz aktivnu kontrolu.

13. Literatura

[1] Burness, H. Stuart and James P. Quirk, Appropriative Water Rights and the EcientAllocation of Resources, American Economic Review, March 1979, 69 (1), 25-37.

[2] Crouter, Jan P., Hedonic Estimation Applied to a Water Rights Market, Land Eco-nomics, August 1987, 63 (3), 259-271.

[3] Lettenmaier, Dennis P. and Daniel P. Sheer, Climatic Sensitivity of California WaterResources Journal of Water Resources Planning and Management, January/Februar1991, 117 (1), 108-125.

[4] Water Science and Policy Center Department of Environmental Sciences University of

California, Riverside [email protected]

[5] Andrew Chapman Intelligent Networks and the Role of Modelling-Innovyze Con-ference-Gold Coast 22.08.2012. 7-15

[6] Bakker M. Automatische distributiesturing in Gronuingen. H2O. (2009) martijn.bak-

[email protected]

[7] Water Professionals Conference (2009), IWA [email protected]

[8] www.royalhaskoning.com

[9] UJEDINJENE NACIJE, Njujork i eneva, Pregleda stanja ivotne sredine (Environ-mental Performance Review) Chapter 6: Water management for sustainable develo-

pment 2007, 105


32/381

31

MOGUNOSTI RAZVOJA I PROIRENJA VODOVODNOGSISTEMA NA URBANOM PODRUJU GRADA TREBINJA

- ANALIZA POSTOJEEG STANJA I OSNOVE MATEMATSKOGMODELIRANJA -

DEVELOPMENT AND EXTENSION POSSIBILITIES OF WSS ON

URBAN AREA OF THE CITY OF TREBINJE

- ANALYSES OF THE EXISITNG SYSTEM AND BASICS OF

MATHEMATICAL MODELING -

NEDELJKO SUDAR1, VUJADIN BLAGOJEVI2,

VLADAN UKI3

Rezime: Obimna mjerenja i istraivanja na vodovodnom sistemu Trebinje i dobijenihidrauliki parametri stvorili su preduslove da se od inicijalnog, dob ije pouzdan kalibrisanimatematski model VDS-a Trebinja, koji sa dobijenim rezultatima simulacija sutinskiodgovara glavnim hidraulikim parametrima realnog sistema. Na osnovu simulacija kali-

brisanog matematskog modela, potvrena je veina ve uoenih, a li i neki bitni sistemskinedostaci i problemi u radu. Ovaj rad opisuje proces ustanovljavanja i ocene postojeegstanja sistema. Predlog mera sanacije je dat u radu istog naslova, sa podnaslovom Osnove

predloenog tehnikog rjeenja.Kljune rijei: inicijalni i kalibrisani matematski model, simulacije rada kalibrisanog ma-tematskog modela, sistemski nedostaci

Abstract: Comprehensive measurement and investigation on Water supply System of

Trebinje and resulting hydraulic parameters have made preconditions to, starting from the

initial hydraulic model, obtain reliable calibrated hydraulic model of WSS Trebinje, sub-

stantially corresponding to main hydraulic parameters of the real system. Based on the si-

mulations using calibrated hydraulic model, majority of the known problems was con-

firmed, but some new systems deficiencies are discovered. This paper is describes processof definition and evaluation of thesystems existing situation. Proposals of the necessarymeasures are exposed in another paper with the same heading, but subheading Basics ofthe proposed measures.Key words:Initial and calibrated hydraulic model, simulation on calibrated hydraulic mo-

del, systems deficiencies

1Nedeljko Sudar, Zavod za poljoprivredu, Stefana Deanskog bb, Bijeljina

2Vujadin Blagojevi, Zavod za poljoprivredu, Stefana Deanskog bb, Bijeljina3Vladan uki, Zavod za poljoprivredu, Stefana Deanskog bb, Bijeljina


33/381

32

1. UvodU Strunom radu korieni su podaci sa terenskih mjerenja i istraivanja,

analize, prorauni i predloenotehnikorjeenja uraene projektne dokumentacijeu Zavodu za vodoprivredu, Bijeljina.

Osnove predloenog tehnikog rjeenjastvaraju realne preduslove za sistema-tski i planski pristup rekonstrukciji i razvoju vodovodnog sistema Trebinja u nare-

dnom periodu, najprije kroz izradu odgovarajue projektne dokumentacije, a zatimkroz izvoenje radova na sanaciji i rekonstrukciji sistema.

Obimnim istranim radovima i mjerenjimana vodovodnom sistemu Trebinje,stvoreni su preduslovi za izradu kalibrisanog matematskog modela, na osnovu koga

je potvrena veina ve uoenih, ali i neki novi sistemski nedostaci i problemi u

radu sistema.

2. Osnovni podaci o sistemu

Dispozicija vodovodnog sistema:

Grafika obrada odnosno geometrija vodovodnog sistema uraena je u AUTO-CADU. Najpre su georeferencirani geodetski planovi H+V predstava - kao podlo-

ga, pa je onda sa karata koje posjeduje vodovod ucrtan vodovodni sistem. Zatim je

terenskim radovima koji su trajali oko 10 dana izvrena terenska provjera podataka.Kote su skidane sa planova razmjere R = 1:1000, tako daje dwg podloga koja jeuvezena uprogram za hidrauliko modeliranje AquanetS dovoljne pouzdanosti.

GIS podloge ne postoje, ali se nakon ovog projekta radi da se formira baza

podataka u GIS-u.

Potronja vode:

Za analizu rada vodovodnog sistema Trebinje polazna osnova, pored dispozi-

cije vodovodnog sistema, su i podaci o isporuenim koliinama vode. Zbirni poda-ci potronje fakturisane koliine vode po kategorijama krajnjih korisnika za 2007.i 2008. godinu i podaci o itanjima vodomjera dobijeni su od gradskog vodovoda.Sistematizovani su i tabelarno predstavljeni podaci o profilima i broju vodomjera

po pojedinim kategorijama.

Vodomjeri su uglavnom ugraeni prije rata, veina od njih je neispravna. Ba-darenje se obavlja u dosta malom obimu, zbog velikog broja vodomjera koji trebada se kalibriu. Pored navedenog monitoringa kod krajnjih korisnika, na izvoritu

je ugraen elektromagnetni mjera proticaja koji registruje isporuene koliinevode prema gradu Trebinju.

Na vodovodnom sistemu od znaajnijih privrednih subjekata zastupljena suslijedea preduzea: Swislion IAT a.d. Trebinje (Fabrika alata), Novotex a.d.,(Tekstilna industrija), Neimarstvo a.d., (Graevinsko preduzee), HET Hidro-elektrane na Trebinjici(Proizvodnja elektrine energije).

Moe se konstatovati da navedena preduzea sem HET-a rade u znaajno re-dukovanom obimu, bez vidljivijih znakova oporavka i pokretanja proizvodnje.


34/381

33

Od javnih ustanova znaajno je da se napomenu Srednjokolski centar, os-novne kole, djeiji vrtii, Dom penzionera i Opta bolnica Trebinje.

Poznato je da je Trebinje u ljetnim mjesecima dosta posjeeno, da ima dostabogate turistike sadraje. to se tie hotelskog smjetaja smjetajni kapaciteti suhoteli Leotar, Platani, Viv, Etage.

Naplata isporuenih koliina vode u gradskom vodovodu klasificirana je kao:

potronja kategorije stanovnitvo (kolektivno i individualno stanovanje),

potronja kategorije privreda (drutvena i privatna preduzea).

Oitavanje utroka vode za kategoriju privreda i kolektivno stanovanje vr-i se mjeseno, dok se oitavanje kod kategorije individualno stanovanje vri je-

dnom u tri mjeseca.Ako se analizira godinji fakturisani iznos u 2007. i 2008. godini primjetan je

trend opadanja potronje, meutim ako se uzmu teoretske potrebe za vodom na os-novu srednje i maksimalne dnevne potronje (na osnovu ovog kriterija isporuenakoliina vode bi trebalo da se kree oko 3.250.000 m3, bez sezonskog koeficijenta),da se zakljuiti da se znaajne koliine vode ne obraunavaju i svrstavaju se ukategoriju gubici u vodovodnom sistemu. Analiza gubitaka e detaljnije biti ob-raena nakon interpretacije rezultata mjerenja i istraivanja na vodovodnom si-stemu.

Okvirnoprocentualno uee potronje po kategorijama na godinjem nivou zarazmatrane godine je:

privreda 16,60-18,50 %, kolektivno stanovanje 28,70-30,20 %,

individualno stanovanje 52,70-53,10 %.

Potronja vode kod kategorije stanovnitvo jedominantna i predstavlja preko80% ukupno obraunatih isporuenih koliina vode na godinjem nivou. Poto ugradu Trebinju postoji vodovod tehnike vode, koliine za zalijevanje parkova,zelenih povrina i pranja ulica su zanemarljive.

Hidrauliki model postojeeg sistema:

Za hidrauliko modeliranje korien je softverski paket AquanetS, autora Ko-ste Tutunovia. Osnovne karakteristike programa su:

1. Program podrava vie naina unosa podatakao geometriji sistema: topografske podloge mogu biti:

- georeferencirane podloge u JPG, TIFF, GIF ili PNG formatu,

- DTM ili SRTM podloge.

dispozicija sistema se unosi:

- runim crtanjem u CAD slinoj okolini,

- unosom gotovih crtea iz AutoCad-a,


35/381

34

- uitavanjem MapInfo fajlova,- iz ASCI datoteka,

- ili ematski.

podaci o potronji se unose- runo,- iz viegodinjih baza potroaa i potronje komunalnih preduzea, nakonposebne analize kvaliteta baza podataka,

- iz MapInfo baze,

- iz ASCI fajlova,

2. Kapacitet programa:

standardno do 25.000 deonica tj. vorova, do 500 rezervoara i prekidnih komora,

do 1000 zatvaraa sa razliitim nainima upravljanja,

500 pumpnih stanica sa do osam pumpi u svakoj, svaka sa svojom QHn krivom

i nezavisnim parametrima rada svake pumpe (po pritisku, nivou).3. Mogue su sledee hidraulike analize:

ceo sistem ili pojedine grupa potroaa u sistemu,

izabrano trenutno stanje,

viednevne simulacije rada sistema u koracima od po jedan minut pa na vie , uokviru razliitih analiziranih scenarija,

celogodinje simulacije rada sistema u koracima od po jedan dan.4. Proraun potronje vode i gubitaka u sistemu

prema pritiscima u vorovima mree5. Rezultati se dobijaju:

za ceo sistem ili izabrane grupe ili kategorije potroaa, u obliku:- tabele stanja za izabrani trenutak po vrstama elemenata sistema,

- dijagrami promena stanja tokom simulacije za svaki element mree,- situacije sa razliito obojenim deonicama i vorovima, zavisno o d protokatj. pritiska u njima.

Kalibracija modela je uraena standardnim i uobiajenim postupkom u vie

iteracija u odnosu na poetni -inicijalni matematiki model, korienjem mjerenjana realnom vodovodnom sistemu. Prvo su dodate mjerene-realno formirane

asovne neravnomjernosti potronje za kategorije kolektivno, individualno stano-vanje i javne ustanove, a zatim su iterativno dodavani pretpostavljeni koncentrisani

gubici po distributivnim cjevovodima, dok se nisu dobili rezultati priblini onimakoji su dobijeni mjerenjima (pritisci i proticaji na mjernim mjestima)slika 1.

Rezultati simulacije kalibrisanog modela (slika 3) bilisu kljuniza donoenjebitnih zakljuaka vezanih za ocjenu stanja i funkcionalnosti postojeeg sistema.


36/381

35

Slika 1. Dijagram proticaja distributivni cjevovod niske zone

3. Ocjena funkcionalnosti postojeeg sistemaKoncept tehnikog rjeenja vodovoda u Trebinju zasnovan je poetkom 20

vijeka, kada je izgraena veina postojeih sistemskih objekata. U tom perioduvodovod je prvenstveno imao za cilj obezbjeenje dovoljnih koliina vode za ta-danje stanovnitvo (znatno manja populacija do 6.000 stanovnika)i za kasarnu, pasu objekti sistema projektovani na osnovu navedenih ulaznih podataka, iz tog pe-

rioda. Dogradnja vodovodnog sistema vrenajeu vie navratai u razliitom obimu(poslednja vea 2002. godine), bez planskog pristupa i integralnog sagledavanjanedostataka u sistemu.

Zahvaljujui monom izvoritu, dovoljnim kapacitetima instalisanih pumpnihagregata i transportnih cjevovoda (maksimalni kapacitet transportnih cjevovoda je

do 400 l/s) trenutno ne postoje ogranienja u obezbjeenju dovoljnih koliina vodedo glavnog sistemskog rezervoara Kr.Dispozicija vodovodnog sistema Trebinjadata je na slici 2.

Moe se konstatovati da je funkcionalnost sistema relativno zadovoljavaju-a, ali da postoje velike mogunosti za podizanje kvaliteta javnog servisa vodo-snabdijevanja.

Uoeni problemi u radu i funkcionisanju definisani su na osnovu detaljnih is-tranih radova (mjerenja i istraivanja), formiranja kalibrisanog matematskog mo-

Dijagram proticaja - MM Q15 (15.07.-16.07.2009. godine)

Odvodni cjevovod DN 125 mm, R "Kr"- niska zona

0

2

4

6

8

10

12

14

11:41:00

12:20:00

12:59:00

13:38:00

14:17:00

14:56:00

15:35:00

16:14:00

16:53:00

17:32:00

18:11:00

18:50:00

19:29:00

20:08:00

20:47:00

21:26:00

22:05:00

22:44:00

23:23:00

0:02:00

0:41:00

1:20:00

1:59:00

2:38:00

3:17:00

3:56:00

4:35:00

5:14:00

5:53:00

6:32:00

7:11:00

7:50:00

8:29:00

9:08:00

9:47:00

Vrijeme (asova)

Proticaj(l/s)

Dijagram proticaja - Q16 (15.07.-16.07.2009. godine)Odvodni cjevovod iz R."Kr" DN 250 mm - niska zona

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

12:13:00

12:51:00

13:29:00

14:07:00

14:45:00

15:23:00

16:01:00

16:39:00

17:17:00

17:55:00

18:33:00

19:11:00

19:49:00

20:27:00

21:05:00

21:43:00

22:21:00

22:59:00

23:37:00

0:15:00

0:53:00

1:31:00

2:09:00

2:47:00

3:25:00

4:03:00

4:41:00

5:19:00

5:57:00

6:35:00

7:13:00

7:51:00

8:29:00

9:07:00

9:45:00

Vrijeme (asova)

Proticaj(l/s)


37/381

36

dela i simulacija rada, sa parametrima koji odgovaraju onima u funkcionisanju rea-lnog vodovodnog sistema.

Slika 2. Pregledna dispozicija vodovodnog sistema Trebinja

Uoeni problemi u radu i smanjena efikasnost VDS Trebinja uglavnom su ve-zani za:

Nezadovoljavajuu zapreminu sistemskih rezervoara Oko i Kr (veliki ka-paciteti pumpi visoke zone uzrokuju pranjenje rezervoara Kr i usisavanjevazduha u distributivne cjevovode niske zone, slika 3).

Nepokrivenost visokih gradskih zona naselja Hrupjela, Vinogradi, Podvori,

Police i Zasad odgovarajuim pritiscima, kao i dio potroaa u navedenim na-seljima koji uopte ne mogu da koriste servis javnog vodosnabdijevanja (slika4).

Manuelni rad pumpnim agregatima na izvoritu Oko i loa sinhronizacijarada sa rezervoarom Kr (kao posljedica su pojave estih prelijevanja iz re -zervoara Oko).

Neprecizan monitoring utroenih koliina vode kod potroaa, kao i neposto-janje monitoringa na distributivnim cjevovodima.

Gubitke na distributivnoj vodovodnoj mrei (direktne gubitke i nelegalne pri-kljuke).

U vodovodnoj distributivnoj mrei postoje cjevovodi koji ne zadovoljavaju posvom kapacitetu, i kojipredstavljaju uska grla u sistemu.

U periodima velikih padavina dolazi do djeliminog zamuenja izvorita, kojeuzrokuje zastoje u isporuci vode ili distribuciju vode koja nije za pie .

Ne postoji fond amortizacije koji bi obezbjedio sistemsku zamjenu dotrajalih

distributivnih cjevovoda, jer nije dostignuta ekonomski prihvatljiva cijena vode

koja bi osigurala ovaj fond.

Vodovodni sistem nije objedinjen u smislu nadzorno-upravljakog sistema iupravljanja


38/381

37

Slika 3.Proraunska ema - simulacija kalibrisanog matematskog modela VDS-a,GUP-a Trebinja

Sistem obrauna i oitavanja utroaka vode je zasnovan na prevazienim prin-cipima i metodologijama obrauna.

Slika 4. Visoke zone GUP-a Trebinja, nepokrivenost odgovarajuim pritiscima(zone bez javnog servisa vodosnabdjevanja)

4. Literatura

[1] Idejno rjeenje vodovodnog sistema gradskog urbanog podruja Trebinja, sa prigrad-skim naseljima, Zavod za vodoprivredu, Bijeljina, 2009.

[2] Glavni projekti distributivnih cjevovoda od rezervoara Kr do Srednjokolskog ce -ntra i od rezervoara Hrupjela-stari do naselja Vinogradi,Zavod za vodoprivredu,Bijeljina, 2009.

[3] Miloje Milojevi: Snabdevanje vodom i kanalisanje naselja, Graevinski fakultet Beo -grad, 1987.

[4] Programski paket AquanetS (Kosta Tutunovi) Korisniko uputstvo (Beoinenje-ring 2000), Beograd 2010.


39/381

38

MOGUNOSTI RAZVOJA I PROIRENJA VODOVODNOGSISTEMA NA URBANOM PODRUJU GRADA TREBINJA -

OSNOVE PREDLOENOG TEHNIKOG RJEENJA -

DEVELOPMENT AND EXTENSION POSSIBILITIES OF WSS ON

URBAN AREA OF THE CITY OF TREBINJE - BASICS OF THEPROPOSED MEASURES

NEDELJKO SUDAR1, VUJADIN BLAGOJEVI2,VLADAN UKI3

Rezime: Obimna mjerenja i istraivanja na vodovodnom sistemu Trebinja i utvrivanje iocena postojeeg stanja prethodili su predlogu mera za popravljanje rada sistema. Pred-loene mjere sanacije i rekonstrukcije, verifikovane su kroz simulacije rada matematskogmodela vodovodnog sistema u rekonstruisanom stanju. Tehnikim rjeenjem koje predviaznaajno poveanje rezervoarskog prostora sistemskih rezervoara, formiranje dva zasebna

podsistema na lijevoj i desnoj obali Trebinjice, rjeavanje vodosnabdijevanja visokih gra-

dskih zona, rekonstrukciju distributivne mree, uvoenja objedinjenog monitoringa i nad-zorno-upravljakog sistema, osigurae se uslovi za kvalitetno i uredno vodosnabdijevanjegradskog urbanog podruja Trebinja, ali i proirenje na nove prostorne jedinice sa znaa-

jnim brojem korisnika javnog servisa vodosnabdijevanja.Kljune rijei: simulacije rada kalibrisanog matematskog modela, tehniko rjeenje sana-cije i rekonstrukcije, verifikacija predloenih mjera sanacije i rekonstrukcije

Abstract: Comprehensive measurement and investigation works on Water supply Systemof Trebinje have preceded to the proposed measures for improvement of the WSS.Measures proposed for rehabilitation and reconstruction are verified through systemsimulations on the calibrated hydraulic model. Technical proposal planning significantincrease of the systems water tanks volume, establishment of two separate sub-systems onthe left and the right bank of Trebinjica river, water supply of the high zones, reconstru-

ction of the distribution network, introduction of unique monitoring and managing system,will create conditions for regular water supply of urban area of Trebinje, but the extensionof the system on new special units with significant number of the systems users.Key words: Simulation on calibrated hydraulic model, technical solution for rehabilitationand reconstruction, verification of the proposed measures

1Nedeljko Sudar, Zavod za poljoprivredu, Stefana Deanskog bb, Bijeljina2Vujadin Blagojevi, Zavod za poljoprivredu, Stefana Deanskog bb, Bijeljina3Vladan uki, Zavod za poljoprivredu, Stefana Deanskog bb, Bijeljina


40/381

39

1. UvodRad pod naslovom Mogunosti razvoja i proirenja vodovodnog sistema na

urbanom podruju grada Trebinja - analiza postojeeg stanja i osnove matematskogmodeliranja obradio je proces ustanovljavanja stanja i ocene postojeeg sistemasnabdjevanja vodom Trebinja. Ovaj rad opisuje predloena tehnika reenjapopravke stanja.

Osnove predloenog tehnikog rjeenja stvaraju realne preduslove zasistematski i planski pristup rekonstrukciji i razvoju vodovodnog sistema Trebinjau narednom periodu, najprije kroz izradu odgovarajue projektne dokumentacije, azatim kroz izvoenje radova na sanaciji i rekonstrukciji sistema. Predloene mjereza sanaciju i rekonstrukciju sistema u prvoj fazi, verifikovane su kroz simulacije

matematskog modela rekonstruisanog stanja. Na osnovu detaljnih analiza iopaanja moe se zakljuiti da je razvoj vodovodnog sistema Trebinja premanovim prostornim cjelinama urbanog podruja Trebinja, uslovljen kvalitetnomsanacijom i rekonstrukcijom postojeeg sistema.

2. Sanacija i rekonstrukcija VDS-a Trebinje Tehniko rjeenje

Na osnovu uoenih nedostataka u vodovodnom sistemu Trebinja predloene sutemeljite i planske mjere sanacije i rekonstrukcije. Usvojeno Tehniko rjeenjeodabrano je na osnovu viekriterijumskog kompromisnog rangiranja, a zasnovanoje tako da obezbjedi punu funkcionalnost postojeeg sistema, te da osigura usloveza razvoj vodovodnog sistema u planskom periodu kroz:

1. proirenje rezervoarskog prostora,2. obezbjeenje kvalitetnih isporuka vode za potroae sa niskim pritiscima i onekoji nisu na sistemu (visoke kote naselja Hrupjela, Podglivlje i Police),

3. rekonstrukcija transportno-distributivne mree i stvaranje preduslova za razvojsistema,

4. uspostavljanje potpunog i savremenog monitoringa u sistemu.

Imajui u vidu obimnost predvienih radova, rekonstrukcija bi trebala da seodvija u dvije faze i to:

prva faza hitne mjere,

druga faza srednjorone mjere.

Prva faza koja podrazumjeva hitne mjere na poboljanju funkcionalnosti si-stema, trajala bi u periodu do pet godina, a trebala bi da obuhvati:

Poveanje rezervoarskog prostora u sistemskim rezervoarima (slika 1).

Poveanje rezervoarskog prostora u sistemskim rezervoarima odnosi se na iz-gradnju:

novih vodnih komora na izvoritu Oko zapremine V = 5000 m3, i

vodne komore uz rezervoar Kr zapremine V = 2500 m3.


41/381


42/381

41

izgradnja rezervoara Podglivlje V = 2 x 250 m3

, I faza V = 250 m3

ihidroforskog postrojenja za obuhvat iznad R. Podglivlje: Qp = 2 x 3 l/s, H p=30 m, Np = 1,5 kW,

izgradnja dovodno-potisnog i distributivnih PE cjevovoda, sa prebacivanjemstarih i ugradnjom novih kunih prikljuaka.

Slika 3. Formiranje III visinske zone u naseljima Vinogradi i Podglivlje dispozicija

Naselje Podvori-formiranje II visinske zone (slika 4)

U okviru ovih radova izvrila bi se rekonstrukcija postojeeg distributivnogcjevovoda kroz naselje Vinogradi i izgradnja novog distributivnog cjevovoda IIvisinske zone tj.:

Izgradnja novog distributivnog PE cjevovoda kroz naselje Vinogradi na mjestupostojeeg i novog distributivnog cjevovoda, koji e omoguiti formiranje IIvisinske zone u naselju Podvori

Slika 4. Formiranje II visinske zone u naselju Podvori - dispozicija


43/381

42

Slika 5. Proraunska ema - simulacija matematskog modela VDS-a Trebinja,rekonstruisano stanje desna obala Trebinjice, uvoenje III i proirenje II visinske

zone

Verifikacija predloenog tehnikog rjeenja vodovodnog sistema Trebinja imjera sanacije i rekonstrukcije, izvrena na osnovu simulacija rada matematskogmodela rekonstruisanog stanja za dva novoformirana, zasebna podsistema na lije-voj i desnoj obali Trebinjice (slike 5 i 8) uraenog u programu AquanetS.

Prekompozicija koncepta vodosnabdijevanja na lijevoj obali TrebinjicePrekompozicijom koncepta vodosnabdijevanja na lijevoj obali Trebinjice st-

varaju se uslovi za rastereenje desne obale i ravnomjernu raspodjelu vode u si-stemskim transportnim i distributivnim cjevovodima prema sudjelujuem brojupotroaa. To svakako ima znaaj, kada se u obzir uzme i injenica da se po po-stojeem Urbanistikom i Regulacionom planu razvoja grada, planira znaajan raz-voj prema prostornim cjelinama Trebinje-istok (Draenska Gora i Zasad Polje poRP e imati ukupno 15000 st.). Pored toga, predloenim korekcijama prva visinskazona na lijevoj obali e se znaajno proiriti i obuhvatiti sva prigradska naselja,nakon ega bi se ostvario pad pritisaka na prihvatljive vrijednosti (koja su trenutnona II visinskoj zoni) i znaajne utede u pogonskim trokovima. Navedenim rje-enjem e se direktno uticati na rasipanje vode u prigradskim naseljima, ostvariese podizanje pritisaka kod visokih zgrada u I visinskoj zoni i znaajno proirenjeprve visinske zone.

Formiranjem dva nezavisna podsistema u VDS Trebinje, aktiviraju se dvamona transportna pravca vodosnabdijevanja, u kojima su distributivne koliinevode rasporeene u priblino jednakim koliinama. Retenziranjem dovoljnihkoliina vode u sistemskim rezervoarima dva novoformirana podsistema, otvara semogunost nadopunjavanja i sinhronizacije rada dva podsistema, preko spojnihcjevovoda na mostovima iznad rijeke Trebinjice (vanredne situacije).


44/381

43

Slika 6. Prostorni obuhvat novoformiranih visinskih zona - dispozicija

Prekompozicija koncepta vodosnabdijevanja na lijevoj obali Trebinjice (slika6) odnosi se na:

Radove na I visinskoj zoni:

izgradnju transportnog cjevovoda od Brane uz lijevu obalu rijeke,

izgradnju sistemskog rezervoara I zone r. Police, na lijevoj obali Trebi-njice, V = 2 x 2500 m3, u I fazi V = 2500 m3,

izgradnja spojnog cjevovoda od rezervoara Police uz lijevu obalu i distri-butivnih cjevovoda na lijevoj obali.

Radove na II visinskoj zoni:

izgradnju pumpne stanice Police u zatvaranici planiranog rezervoara Poli-ce: Qp = 20 l/s, Hp = 35 m, Np = 12,5 kW,

izgradnju potisnog cjevovoda od PS Police do planiranog rezervoara Crk-vina i PE spojnih i distributivnih cjevovoda II visinske zone,

Izgradnju rezervoara II visinske zone r. Crkvina, V = 2 x 250 m3, I faza V= 250 m3.

Slika 7. Dogradnja i rekonstrukcija I i II visinske zone, lijeva obala - dispozicija


45/381

44

Slika 8. Proraunska ema - simulacija matematskog modela VDS-a Trebinja,

rekonstruisano stanje lijeva obala Trebinjice

Planska zamjena i osavremenjavanje sistema monitoringa

Detaljna mjerenja osnovnih hidraulikih parametara i istrani radovi na vo-dovodnom sistemu omoguili su da se ostvari uvid i zatvori vodni bilans usistemu, odnosno uspostavi odnos: isporuena koliina vode/obraunata koliinavode/gubici u vodovodnom sistemu.

Na osnovu dijagrama sa slike 9, koji predstavlja 24-asovne sumarne proticajeiz odvodnih cjevovoda postojeih rezervoara, opaanja vrijednosti minimalnih no-nih proticaja, moe se konstatovati da gubici u vodovodnom sistemu Trebinjaiznose oko 70 %. U obzir se mora uzeti period kada su vrena mjerenja (mjesecjuli), pa se nakon umanjenja po kriteriju sezonskog koeficijenta neravnomjernosti i

dijela obraunate koliine vode, dobije vrijednost koja iznosi izmeu 55 i 60 %.Za preciznije odreivanje procenata gubitaka morala bi se vriti dodatna

mjerenja i istraivanja.

Od ukupne opaene vrijednosti minimalnih nonih proticaja sa dijagrama, kojiu principu predstavljaju gubitke u vodovodnom sistemu, ali i gubitke u obraunatojkoliini vode, Qmin = 130 l/s, vrijednosti gubitaka prema prigradskim naseljima suveoma znaajne, prema kraku Trebinje Jug 25 l/s (19,23%), a prema krakuTrebinje istok 12 l/s (9,23%).


46/381

45

Slika 9. Osmotreni 24 - asovni sumarni dijagram proticaja iz postojeihrezervoara

Na osnovu izvrenih preliminarnih mjerenja i opaanja sistema, ali i na osnovuraspoloivih podataka sa istraivanih i analiziranih sistema u Republici Srpskoj,moe se dati okvirna procjena o strukturi gubitaka u vodovodnom sistemu Tre-binja:

Priblino 40% su gubici na vodovodnoj distributivnoj mrei

Priblino 35% je neracionalna potronja (curenje na instalacijama i rasipanjevode)

Ostatak od 25% je posljedica sezonskog koeficijenta neravnomjernosti (zali-jevanje, neracionalna potronja u ljetnom periodu i i td.)

U okviru planiranih radova na zamjeni i osavremenjavanju sistema monito-ringa izvrila bi se planska zamjena vodomjera kod krajnjih korisnika, uvoenjedaljinskog sistema oitavanja i instalisanje stalnih i povremenih kontrolno mjernihmjesta na distributivnim cjevovodima. To podrazumjeva da e se izvriti slijedeiradovi:

Sistemska zamjena vodomjera i ugradnja savremenih brojila sa davaem im-pulsa za daljinsko oitavanje. Period zamjene bi trajao do pet godina, u prvojfazi bi se zamjenilo do 50% brojila, a u ostalim fazama po 2 x 25%.

Izgradnja kontrolno mjernih mjesta na distributivnim cjevovodima, pod-razumjeva ugradnju 24 savremeno opremljenih stalnih kontrolno mjernihmjesta (SKMM) sa elektromotornim zatvaraima, elektromagnetnim mjerai-ma proticaja i logerima pritiska sa daljinskim oitavanjem i signalnim kablo-vima koji u narednim fazama razvoja omoguavaju uvoenje daljinskog upra-vljanja distributivnim sistemom i 9 PKKM (povremenih kontrolno-mjernihmjesta). Kontrolno mjerna mjesta bi u narednim fazama omoguila razvoj si-stema telemetrije i daljinskog upravljanja vodovodnim sistemom.

Ugradnja automatike i nadzorno-upravljakog sistema na izvoritu Oko i si-nhronizacija rada sa sistemskim rezervoarom Kr.

Zbirni dijagram proticaja - odvodni cjevovodi iz gradskih rezervoaraniske i visoke zone

0

50

100

150

200

250

300

12:46:00

13:23:00

14:00:00

14:37:00

15:14:00

15:51:00

16:28:00

17:05:00

17:42:00

18:19:00

18:56:00

19:33:00

20:10:00

20:47:00

21:24:00

22:01:00

22:38:00

23:15:00

23:52:00

0:29:00

1:06:00

1:43:00

2:20:00

2:57:00

3:34:00

4:11:00

4:48:00

5:25:00

6:02:00

6:39:00

7:16:00

7:53:00

8:30:00

9:07:00

9:44:00

Vrijeme (asova)

Proticaj(l/s)


47/381

46

U okviru ovih radova izvrila bi se rekonstrukcija i objedinjavanje nadzornoupravljakog sistema na izvoritu i sistemskom rezervoaru Kr, a koja bi pod-razumjevala:

izgradnju nove trafo stanice, napojnih i signalnih kablova i sistema zatite,

ugradnju frekventnih regulatora broja obrtaja za sve instalisane pumpneagregate i rekonstrukciju postojeih razvodnih orman,

usklaivanje rada pumpi prema nivou vode u rezervoaru Oko,

ugradnju sondi nivoa za kontinuirano praenje nivoa u rezervoarima Oko iKr,

ugradnju elektromotornih zatvaraa u rezervoarima Oko i Kr,

ugradnju kontrolnih elektromagnetnih mjeraa na transportnim cjevovodima,

sinhronizaciju rada rezervoara Oko i Kr prema nivoima, pomou daljin-skog upravljanja sa ugraenim elektromotornim zatvaraima.

3. Projekat istraivanja gubitaka i sanacija vodovodne distributivne mree

Istraivanje gubitaka na vodovodnim sistemima je jako sloen i zahtijevan po-sao, koji zahtijeva znaajna finansijska sredstva i dobro obuene specijaliste iz na-vedene oblasti. I pored brojnih ogranienja, proces istraivanja i sanacije gubitakau vodovodnim sistemima bi trebao da bude kontinuiran i intenzivan proces, bezprekida.

Osnova za sanaciju i rekonstrukciju vodovodne distributivne mree u Trebinjubio bi Projekat istraivanja gubitaka, sanacije i rekonstrukcije vodovodne distribu-tivne mree. Ove aktivnosti bi mogle da se u potpunosti realizuju tek nakon opera-tivnih zahvata na distributivnoj mrei, a koje podrazumjevaju osposobljavanje iprivoenje funkciji veine zatvaraa na distributivnoj mrei i kod krajnjih korisni-ka, sanaciju vidljivih gubitaka, to je preduslov za uspjene radove na istraivanju(none terenske radove). U sklopu ovog projekta bi se precizno definisali gubici(lokalitet i vrijednost), njihova struktura i mjere za sanaciju. Pored toga zadatakprojekta bi bio da se definiu prioriteti i sistemska zamjena dotrajalih, a po kapa-citetu nedovoljnih distributivnih cjevovoda, koja predstavljaju uska grla u vo-dovodnom sistemu.

4. Izrada projektne dokumentacije

Predvieni radovi na sanaciji i rekonstrukciji vodovodnog sistema Trebinje suveoma obimni i obuhvatni. Da bi se kvalitetno i u kratkom roku otpoelo sa rado-vima, neophodno je sinhronizovati izradu projektne dokumentacije i radove na iz-voenju. Kvalitetna projektna dokumentacija na nivou Glavnih projekata je predus-lov za uspjeno izvrenje svih planiranih radova. Predviena je izrada jedanaestGlavnih projekata (projekti rezervoara, pumpnih stanica, potisnih cjevovoda, tra-nsportne i distributivne mree, projekat monitoringa i energetskog napajanja sa au-tomatikom, projekat sanacije i rekonstrukcije distributivne mree) uz pripremu ge-


48/381

47

odetskih, geomehanikih i ostalih relevantnih podloga neophodnih za izraduGlavnih projekata.

5. Okvirna finansijska projekcija predvienih radova

Formiranjem jedininih cijena za pojedine vrste radova i analizom koliinaradova dobijene su prilino precizne predraunske vrijednosti sanacije i rekons-trukcije vodovodnog sistema Trebinje. Predraunske vrijednosti su date u tabeli 1.

Tabela 1. Predraunske vrijednosti radova sanacije i rekonstrukcije VDS-a, Trebinje

1. Izgradnja dodatnog rezervoarskog prostora 4.512.474,00

2.

Formiranje III visinske zone u naseljima Hrupjela,

Vinogradi i Podglivlje i II visinske zone u naseljupodvori 1.943.532,00

3.Prekompozicija vodov. sistema na lijevoj obaliTrebinjice

4.077.977,00

4.Izgradnja glavnog distributivnog cjevovoda ivisinske zone d. obala r.Kr srednjokolskicentar

400.933,00

5.Planska zamjena i osavremenjavanje sistemamonitoringa

3.850.000,00

6.Ugradnja automatike i nadzorno upravljakogsistema na izvoritu oko i sihronizacija rada sarezervoar. i pskr

720.000,00

7. Istraivanje gubitaka i sanacija distributivne mree 1.810.000,00

8. Izrada projektne dokumentacije 850,000,00

Ukupno (km): 18.163.983,00

6. Ekonomski opravdana cijena 1 m3isporuene vode

Analiza ekonomski opravdane cijene 1 m3isporuene vode, uraena je za dvavarijante: za izgradnju uz koritenje kreditnih sredstava; za izgradnju sa grantom naizvedene radove, uzimajui u obzir period do kraja planskog perioda.

Prilikom analize ekonomski prihvatljive cijene vode polo se od pretpostavki da jeu preduzeu trenutno zaposleno 87 radnika, te da je mjesena bruto plata oko105.000 KM. Analizom su takoe obuhvaene pretpostavke da se gubici sa sa-danjih 60 % moraju smanjiti na vrijednost ispod 30%, te da je procjenjena vri-jednost vodovodnog sistema oko 90 mil. KM, a nakon rekonstrukcije 110 milionaKM.

U analizu su uvedeni elementi prorauna: plate zaposlenih, naknada PDV-a,vodoprivredne naknade, tekue i investiciono odravanje, amortizacija, pogonski iostali trokovi.


49/381

48

Na osnovu Tabelarnog prorauna, dobijene su slijedee vrijednosti ekonomskiopravdane cijene 1 m3 isporuene vode u vodovodnom sistemu Trebinje:

Cijena vode: 2012-2016. 2017-2035.

(KM) 1,90 1,80

Revolving fond 2035: 1,84 miliona KM sredstva za unapreenje i razvojsistema

7. Zavrna razmatranja

Na osnovu simulacija kalibrisanog matematskog modela vodovodnog sistemaTrebinje, potvrena je veina ve uoenih i ostali sistemski nedostaci i problemi u

radu. Predloene mjere za sanaciju i rekonstrukciju vodovodnog sistema, potvrenesu kroz simulacije matematskog modela rekonstruisanog stanja u programskompaketu AquanetS.

Razvoj i proirenje vodovodnog sistema Trebinja na nova podruja, koja sudefinisana Urbanistikim i Regulacionim planovima direktno su uslovljeni sa reali-zacijom mjera na poboljanju funkcionalnosti postojeeg vodovodnog sistema.Bilo kakvo, znaajnije proirenje postojeeg sistema, bez otklanjanja uoenih ne-dostataka, prouzrokovalo bi negativne posljedice na njegov rad i funkcionalnost.

Realizacijom predvienih radova, dobio bi se savremen i stabilan vodovodnisistem sa mogunostima za razvoj i plansko upravljanje. Tehnikim rjeenjem pla-nirani su obimni radovi i sutinske rekonstrukcije vodovodnog sistema, kroz for-

miranje dva nezavisna podsistema i otklanjanje svih nedostataka, prema priorite-tima.

Glavna prednost vezana za rastereenje postojeeg glavnog transportnog si-stema i mogunost dovoda vode do distributivne mree u dva pravca, na lijevoj idesnoj obali, koja po potrebi, mogu zadovoljiti uslove alternativnog vodosnabdi-jevanja.

Pored toga, formiranjem dva podsistema stiu se uslovi za jednostavnije ikombinovano upravljanje, te nadopunjavanje dva novoformirana podsistema, prekospojnih cjevovoda na mostovima iznad rijeke Trebinjice (vanredne situacije).

Predvienim radovima e se direktno uticati na rasipanje vode u gradskim i

prigradskim naseljima, jer se postie rastereenje nepotrebno velikih pritisaka naveoma velikom podruju, a sa druge strane ostvarie se podizanje nedovoljnih pri-tisaka kod visokih zgrada u I visinskoj zoni (lijeva obala) i veliko proirenje prvevisinske zone, to e svakako uticati na znaajno smanjenje pogonskih trokova.

Radovi na sanaciji i rekonstrukciji vodovodnog sistema Trebinje, otpoeli susredinom 2013. godine, a finansiraju se kreditnim sredstvima EIB-a. U prvoj fazirekonstrukcije koja treba da se finalizira do kraja 2015. godine planirana su sre-dstva u iznosu od 6,5 miliona Eura.


50/381

49

Tabela 2: Tabelarni proraun ekonomske cijene vode u VDS-u Trebinje


51/381

50

8. Literatura[1] Idejno rjeenje vodovodnog sistema gradskog urbanog podruja Trebinja, sa pri-

gradskim naseljima, Zavod za vodoprivredu, Bijeljina, 2009.

[2] Glavni projekti distributivnih cjevovoda od rezervoara Kr do Srednjokolskogcentra i od rezervoara Hrupjela-stari do naselja Vinogradi, Zavod za vodopri-vredu, Bijeljina, 2009.

[3] Miloje Milojevi: Snabdevanje vodom i kanalisanje naselja, Graevinski fakultet Beo-grad, 1987.

[4] Programski paket AquanetS (Kosta Tutunovi) Korisniko uputstvo (Beoinenje-ring 2000), Beograd 2010.


52/381

51

-

CONSTRUCTION AND CALIBRATION HYDRAULIC MODEL OF

THE EXISTING WATER SUPPLY SISTEM

EXAMPLE - RECONSTRUCTION OF THE MAIN WATERPIPELINE RESNIK-RIPANJ

1

2

3

: -

-

-

.

, -

. . -

.

-

-

.

: , ,

bstract:By using an example of the reconstructions of the main pipeline Resnik-Ripanjwe showed that, if we use proper design and calibration of the mathematical model, we can

successfully represent the system functioning in the current conditions as in conditions after

construction and reconstruction.To create the model, we used the results of field measurements, data from pumping stations

1 , . .

, 27, 2 , . . .

, 27, 3 , . . .

, 27,


53/381

52

and reservoirs of Belgrade water supply system and other information from technicaldocumentation of PUC''Belgrade Waterworks and Sewerage''. We paid a special attention

to the proper choice of the absolute roughness of the observed pipe. As result we got a

model that fully conforms with the actual situation of that part of the water supply system.

By modeling of the main pipeline Resnik-Ripanj it is found that there is no need to

construct an additional pipeline along the whole route, but only in its one part, and that we

can significantly rationalize investments in water supply network by creating those

mathematical models.

Key words: absolute roughness, mathematical model, pipeline reconstructions

1.

, -

, . . - . - , - - .

, ,

.

- ( ). , , .

2.

2.1

.

.

:

.


54/381

53

.

, , -, ().

.

. ,

.

- -.

2.2.

- , . . - . -

. . GIS-, ,

- .

- .

. GIS, - - GIS- EPANET utoCAD. .

.

:

, , - . - .

. - - .


55/381

54

. . - .

2.2.1.

. - .

Materijal cevi Stanje cevi k(mm)

bakar, aluminijum, plastika Nove cevi 0- 0.0015

PE Nove cevi - stare cevi 0.002-0.004

Valjani celik Nove, tehnicki glatke 0.01- 0.05

Zavarene i od celicnog lima Nove 0.05- 0.10

Stare - pocet. inkr 0.15- 0.2

Razvijena inkrustacija do 3.0

Kov Nove 0.05

Sivi liv Nove, presvucene 0- 0.12

Stare, pocet. do 1.5

Razvijena inkrustacija do 3

Azbest- cement Nove 0- 0.3

1.

2.) 3.)


56/381

55

1 . . , . - .

-

:

. -

-

. -

. .

. . - . - .

-

. -, , -

. - -. .

2. 150


57/381

56

- -

.

( , ) . -, .

5500 -

.

5500 .

3. 250

3 . - 15 mm 30 mm.

3.

3.1

- , 350 mm, - . 5 2 , . - .

- . 1 m/s . , -


58/381

57

.

- .

4. -

3.2

. - . , 24 .

5.


59/381

58

, .

6. SCADA-e

3.3

- . . 20% .

7.

( 5) ( 6)

. . 1-3 mm. - . . 60 l/s ( 2000 m' 20 l/s) 110 L/s.


60/381

59

. 40 , - .

3.4

, - - . (, , ).

8.

9.


61/381

60

8 (7.61 bar) (3.64 bar). ( )

. - 5 mm. -

, .

3.5

-

, 2400 m', 400mm ,

. 30 l/s - .

10.

10. . 1,6 bara 1,66bara.

. , , .

4.

- . . -

-

. - .


62/381

61

- - . , -

, . ,

.

, - .

5.

[1] Hajdin, Mehanika fluida (2002)

[2] Hydraulic calculation, engineering design, and simulation of sewerage systems author:Pavle Babac, Civil Engineer

[3] E. John, Joseph B. Franzini. Fluid Mechanics: with Engineering Applications

[4] Epanet 2, Users manual By Lewis A. Rossman Water Supply and Water Resources

Division National Risk Management Research Laboratory

[5] Glvni projekt rekonstrukcije cevovod 350mm od Resnik do Topiderske reke, JKP

''Beogrdski vodovod i knlizcij''

[6] Izvetaj o godinjem radu sektora distribucije vode za 2012, JKP ''Beogrdski vodovod

i knlizcij''


63/381

62

REHABILITACIJA ULCINJSKOG VODOVODNOG SISTEMA

REHABILITATION OF ULCINJ`S WATER SUPPLY SYSTEM

MILAN PETROVI1, KOSTA RANISAVLJEVI2, SAVA NIKOLI3

NINOSLAV PETROVI4

Rezime: Mada van sezone Ulcinj ima vie nego dovoljne koliine vode, u letnjim me-secima ga poseuje veliki broj turista, za ije je snabdevanje potrebno obezbediti od-govarajue koliine vode. Sistem se ne odrava na odgovarajui nain ve dui period vre-mena, to je dovelo do pojave velikih fizikih i komercijalnih gubitaka vode. Deo Studijeopravdanosti koji se odnosi na sistem snabdevanja vodom predvia rehabilitaciju i pro-irenje vodovodnog i kanalizacionog sistema, u cilju obezbeenja vee pouzdanosti si-stema, stvaranja uslova za dalji turistiki razvoj, kao i uspostavljanju preduslova za renta-

bilno poslovanje ViK Ulcinj.

Kljune rei: vodovodni sistem, rehabilitacija, proirenje sistema, smanjenje gubitaka.

Abstract: Out of season Ulcinj`s water supply system has more than enough water, but

during summer it is loaded with a huge number of tourists requiring related amounts ofpotable water. System has not been properly maintained for years, which led to hugecommercial and physical water losses. Water supplys part of Feasibility study foreseesrehabilitation and extension of current communal systems, aiming to establish greater sy-stem reliability, providing necessary conditions for further tourism development, as well ascreating prerequisites for profitable operation of ViK Ulcinj.

Key words: water supply system, rehabilitation, system extension, reduction of waterlosses.

1. Uvod

Veina vodovodnih sistema na naem podruju se susree sa slinom vrstomproblema, od kojih su najozbiljniji: nedovoljan prihod usled nedosledno fakturisa-

nih koliina vode i nedovoljnog procenta naplate, visok stepen neovlaene potro-nje, nedostatak finansijskih sredstava za tekue odravanje i investicije u proire-

1 Milan Petrovi, mast. in. gra, Beoinenjering 2000 doo, uuk Stanina 2, Beograd2 Kosta Ranisavljevi, dipl. in. gra, Beoinenjering 2000 doo, uuk Stanina 2, Beo-

grad3 Sava Nikoli, dipl. in. gra, Beoinenjering 2000 d.o.o, uuk Stanina 2, Beograd4Ninoslav Petrovi, dipl. in. gra, Beoinenjering 2000 d.o.o, uuk Stanina 2, Beograd


64/381

63

nje sistema (to kao rezultat dovodi do poveanih ukupnih gubitaka i manjka vodeu sistemu). I u Ulcinjskom vodovodnom sistemu su se javili spomenuti problemi,koji onemoguavaju redovno snabdevanje potroaa vodom i odrivo poslovanjepreduzea ViK Ulcinj.

U studiji izvodljivosti sistema vodosnabdevanja i odvoenja otpadnih voda zaoptinu Ulcinj su identifikovani svi faktori koji su doveli do pogoranja stanja si-stema, kao i potencijalni problemi koji bi mogli da se jave u budunosti i ponuenoje tehniko reenje daljeg razvoja i rekonstrukcije postojeeg sistema, uz analizufinansijskog dela poslovanja i procene potrebnih investicija.

Slika 1. Postojei vodovodni sistem Ulcinja

2. Osnovni podaci o sistemu

Vodovodni sistem Ulcinja (prikazan na slici 1) je veliki (preko 290 km mree)i veoma razuen, a snabdeva se vodom sa:


65/381

64

lokalnih karstnih izvora, sistema bunara Lisna-Bori (voda iz priobalja reke Bojane) i

regionalnog vodovoda.

Izdanost lokalnih karstnih izvora je u zimskom periodu vie nego dovoljna

Documents

Zbornik radova Vodovod i kanalizacija