ZBIRKA ANDRAGOŠKIH PRIRUČNIKA ZA NASTAVNIKE/NASTAVNICE MUZIČKA KULTURA · 2018-11-19 · MUZiČka kULTUra Iv v vI vII vIII I I RAZRED OSNO vNE ŠKOLE ZA ODRASLE PREDGOvOR Na ideju

MU

ZIČ

KA

KU

LTU

RA /

LIK

OVN

A K

ULT

URA

ZBIRKA ANDRAGOŠKIH PRIRUČNIKA ZA NASTAVNIKE/NASTAVNICE

MUZIČKA KULTURA IV, V, VI, VII, VIII i IX razred osnovne škole za odrasle

LIKOVNA KULTURA IV, V, VI, VII, VIIIi IX razred osnovne škole za odrasle

MUZIČKA KULTURAIV, V, VI, VII, VIII i IX razred osnovne škole za odrasleAndragoški priručnik za nastavnike/nastavnice

Mr Ana Perunović - Ražnatović

Zbirka aNDraGOŠkiH PrirUČNika Za NaSTaVNikE/NaSTaVNiCE

MUZiČka kULTUra iV, V, Vi, Vii, Viii i iX razred osnovne škole za odrasle

LikOVNa kULTUra iV, V, Vi, Vii, Viiii iX razred osnovne škole za odrasle

MU

ZIČ

KA

KU

LTU

RA /

LIK

OVN

A K

ULT

URA






Izdavač:JU CENTAR ZA STRUČNO OBRAZOVANJERimski trg b. b. Podgorica, Crna GoraVeb-adresa: www.cso.gov.mee-mail: [email protected]

Za izdavača:Duško Rajković

Autori:Mr Ana Perunović - Ražnatović – Muzička kulturaVidoje Šćepanović – Likovna kultura

Ekspertska podrška:Dr Šefika Alibabić, redovni profesor, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet, Katedra za andragogiju

Stručna podrška:Nela Pejović

Koordinator radne grupe:Ljiljana Garić, Odjeljenje za obrazovanje odraslih, Centar za stručno obrazovanje

Koordinator projektne aktivnosti:Gordana Bošković, Odjeljenje za obrazovanje odraslih, Centar za stručno obrazovanje

Lektura: Nataša BrnovićKorektura: Nataša Brnović

Grafička obradaRadoje Vešović

Štampa:Studio MOUSE d.o.o.

Tiraž:25 primjeraka

Mjesto i datum izdanja:Podgorica, oktobar 2018. godine

Svi izrazi koji se koriste u tekstu, a imaju rodno značenje, bez obzira jesu li korišteni u muškom ili ženskom rodu, obuhvataju na jednak način i muški i ženski rod.

Projekat je podržan od strane Evropske komisije. Ovaj priručnik odražava isključivo stavove autora i Evropska komisija se ne može smatrati odgovornom za upotrebu informacija sadržanih u ovom dokumentu.

SADRŽAJ

Muzička kultura ........................................................................................................................................7

Likovna lkultura .....................................................................................................................................65

UVODNE NAPOMENE

Osnovno obrazovanje predstavlja univerzalno ljudsko pravo i ličnu obavezu svakog građanina kao člana jedne društvene zajednice. Osnovno obrazovanje jeste nužan ali ne i dovoljan uslov pismenosti u XXI vijeku. Danas, govorimo o funkcionalnoj pismenosti, važnosti kontinuiranog učenja, korišćenja različitih kanala i izvora za učenje i slično, a sve u cilju ostvarivanja ličnog rasta i razvoja i dostizanja znanja i vještina potrebnih za uspješno obavljanje različitih životnih uloga.

Iako živimo u doba digitalizacije i velikih globalnih promjena koje diktiraju nove trendove u pogledu razvoja nauke i tehnologije baziranim na specifičnim znanjima i vještinama, još uvijek je evidentna potreba za sprovođenjem programa opismenjavanja odraslih i sticanja osnovnih znanja i vještina u dijelu opšteg obrazovanja.

U Crnoj Gori je evidentan nedostatak andragoške literature i materijala za učenje. Stoga, u okviru EPALE projekta, razvili smo ideju da se nastavnicima koji realizuju program osnovnog obrazovanja odraslih, uključujući i proces opismenjavanja pruži dodatna andragoška podrška putem kreiranja prvih priručnika za realizaciju nastave u skladu sa važećim predmetnim programima osnovne škole za odrasle1.

Centar za stručno obrazovanje je, kao Nacionalni servis podrške za Crnu Goru (NSS), u skladu sa odobrenim projektnim planom formirao radnu grupu za izradu andragoških priručnika, uz angažovanje stranog eksperta sa višedecenijskim iskustvom u ovoj oblasti u cilju prižanja stručne podrške prilikom izrade priručnika.

Radnu grupu činili su stručnjaci za konkretnu predmetnu oblast sa višegodišnjim iskustvom i radom u institucijama obrazovnog sistema (Zavod za školstvo, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Ispitni centar, vaspi tno-obrazovne ustanove i slično). Osim članova radnih grupa, u cilju pružanja dodatne podrške i unapređenja kvaliteta sadržaja predstavljenih u priručnicima, angažovan je tim za stručnu podršku: · Dr Dušanka Popović, Univerzitet Crne Gore, Filološki fakultet u Nikšiću, odsjek za Crnogorski jezik i

književnost;· Mr Nataša Gazivoda, Zavod za školstvo Crne Gore;· Zorica Minić, Ispitni Centar Crne Gore;· Nela Pejović, Licenacirana ustanova za obrazovanje odraslih, JU OŠ „Radoje Čizmović“, Nikšić

Članovi ovog tima bili su zaduženi za koordinaciju rada tima autora koji su pripremali priručnike za određene predmete, pružanje stručne podrške ali i za saradnju sa koordinatorima predmetnih programa i koordinatorom projektne aktivnosti, koji su davali opšte smjernice za rad i ostvarivali direktnu komunikaciju sa ekspertom, angažovanim za savjetodavnu i stručnu pomoć prilikom izrade priručnika. Tokom izrade priručnika organizovana su dva susreta cijelog tima sa ekspertom uz nastavak on line komunikacije tokom daljeg rada.

U okviru projekta izrađen je 21 andragoški priručnik za nastavnike koji realizuju predmetnu nastavu u osno-vnom obrazovanju odraslih (14 redovnih i sedam izbornih predmeta). Pojedini priručnici objedinjeni su u zbirku andragoških priručnika (umjetnost, strani jezici, grupa predmeta iz prirodnih nauka, grupa predmeta iz dru-štvenih nauka), osim priručnika za Crnogorski−srpski, bosanski, hrvatski jezik i književnost koji je predstavljen izvan zbirke.

1 Plan I predmetni programi osnovne škole za odrasle usvojeni su na V sjednici Naconalnog savjeta za obrazovanje, 12. jula 2018. godine

Ovu zbirku priručnika čine andragoški priručnici za muzičku i likovnu kulturu. U cilju lakšeg raspoznavanja sadržaja koji čini jedan priručnik u okviru zbirke, dizajnirane su boje po kojima se nastavnici lako mogu orijentisati. Tako je u priručniku za:

- muzičku kulturu dominantna žuta boja; - likovnu kulturu dominantna zelena boja;

Uvjereni smo da će priručnici poslužiti nastavnicima u njihovom radu sa odraslim polaznicima, da će im dati nove ideje za realizaciju nastave, podstaći njihovu kreativnost i olakšati pristup polaznicima.

Ovu priliku, takođe, koristimo da i izrazimo posebnu zahvalnost za izradu pomenutih andragoških priručnika, njihovim autorima, timu za stručnu pomoć i ekspertu prof. dr Šefiki Alibabić.

EPALE tim Crne Gore


Muzička kulturaIV, V, VI, VII, VIII i IX razred osnovne škole za odrasleAndragoški priručnik za nastavnike/nastavnice


Muzička kulturaIV, V, VI, VII, VIII i IX razred osnovne škole za odrasleAndragoški priručnik za nastavnike/nastavnice

12

AndrAgoški priručnik zA nAstAvnike/nAstAvnice



Autor:Mr Ana Perunović – Ražnatović






Grafička obrada:Radoje Vešović




Svi izrazi koji se koriste u tekstu, a imaju rodno značenje, bez obzira na to jesu li korišteni u muškom ili ženskom rodu, obuh-vataju na jednak način i muški i ženski rod.


13

Muzička kultura IV, V, VI, VII, VIII I IX razred osnoVne škole za odrasle

SADRŽAJ

PROJEKAT “EPALE NACIONALNA SLUŽBA PODRŠKE ZA CRNU GORU” .......................................... 12PREDGOVOR .............................................................................................................................................. 13UVOD ...........................................................................................................................................................14KAKO UČE ODRASLI? ................................................................................................................................ 15

PRINCIPI UČENJA ODRASLIH ................................................................................................................. 161. NASTAVNI PREDMET MUZIČKA KULTURA ...................................................................................... 17 1.1 Značaj i karakteristike predmeta Muzička kultura ........................................................................... 17 1.1.1 Ključne kompetencije.................................................................................................................18 1.2 Raspored tema, ciljeva i ishoda učenja predmetne oblasti (po razredima); ................................... 19 1.2.1 IV RAZRED ...............................................................................................................................19 1.2.2. V RAZRED ................................................................................................................................26 1.2.3. VI RAZRED ..............................................................................................................................31 1.2.4. VII RAZRED .............................................................................................................................38 1.2.5. VIII RAZRED ...........................................................................................................................43 1.2.6. IX RAZRED ..............................................................................................................................48

2. DIDAKTIČKO-METODIČKA UPUTSTVA ............................................................................................54 2.1. Prijedlozi praćenja i procjenjivanja polaznika u nastavi ................................................................54 2.2 Prijedlozi za planiranje i pripremanje nastave ...............................................................................55 2.2.1 Primjena metoda (tehnika) aktivne nastave na predmet Muzička kultura ............................56 2.2.2. Metodski postupci za realizaciju određenih tema i aktivnosti ..............................................57

3. KORIŠćENA I PREPORUČENA LITERATURA .................................................................................... 61

4. PRILOG: VRSTE ZADATAKA .................................................................................................................62

14


PROJEKAT “EPALE NACIONALNA SLužbA PODRŠKE ZA CRNu GORu1”

Projekat „EPALE Nacionalna služba podrške za Crnu Goru”, realizuje se u Crnoj Gori od 2016. godine. Nosilac projekta je Centar za stručno obrazovanje, koji je na zahtjev Evropske komisije imenovan za tu ulogu od strane Ministarstva prosvjete Crne Gore.

Projekat se sprovodi u okviru Erasmus+ programa uz finansijsku podršku EU. Erasmus + je program Evropske unije, predviđen za period 2014-2020, koji objedinjuje program cjeloživotnog učenja kroz programe Erasmus, Leonardo da Vinči, Comenius i Grundtvig. Erasmus + obezbjeđuje grantove za širok okvir aktivnosti u oblasti obrazovanja, obuke, mladih i sporta. Program daje podršku organizacijama da rade na transnacionalnim partnerstvima i razmjenjuju inovativne prakse u oblasti obrazovanja i obuke.

EPALE projekat u Crnoj Gori ima za opšte ciljeve: • podizanje svijesti stejkholdera o značaju umrežavanja i korišćenja različitih resursa za učenje; • promociju značaja obrazovanja odraslih na nacionalnom i međunarodnom nivou; • motivisanje opšte i stručne javnosti za korišćenje elektronske platforme;• promociju EPALE zajednice u Crnoj Gori.

U cilju pružanja andragoške podrške nastavnicima koji rade u sistemu obrazovanja odraslih, u okviru EPALE projekta, pripremljeni su andragoški priručnici za realizaciju svih predmetnih programa u okviru osnovne škole za odrasle. Ovi priručnici predstavljaju svojevrsnu didaktičku podršku nastavnicima u cilju lakšeg pristupa polaznicima uvažavajući sve njihove specifičnosti i principe učenja. Ovi priručnici predstavljaju nastavak podrške koju EPALE projekat u Crnoj Gori pruža nastavnicima iz sistema osnovnog obrazovanja odraslih, započete 2016. godine, izdavanjem prvog andragoškog priručnika za nastavnike koji realizuju Program elementarnog funkcionalnog opismenjavanja odraslih2.

1 EPALE (Elektronska platforma za učenje odraslih u Evropi), https://ec.europa.eu/epale/en

2 Alibabić, Š. i drugi (2016) Elementarno funkcionalno opismenjavanje odraslih - Andragoški priručnik za nastavnike, Podgorica, Centar za stručno obrazovanje.

15


PREDGOvOR

Na ideju o kreiranju seta Priručnika za nastavnike osnovne škole za odrasle uticao je evidentan nedostatak andragoške literature i priručnika za nastavnike koji rade sa odraslim polaznicima. Ovaj Priručnik napisan je s namjerom da pomogne nastavnicima da što kvalitetnije i zanimljivije organizuju nastavu i realizuju predmetni program Muzička kultura od IV do IX razreda. Na taj način, nastavnici će pomoći polaznicima: da steknu osnovna znanja iz različitih oblasti muzičke umjetnosti, sagledaju muziku kroz epohe i stilske periode, shvate njen značaj i ulogu u razvoju njihovih ličnosti i kroz kreativna izražavanja razviju svoje muzičke sposobnosti i želju da se muzikom bave i po završetku školovanja.U savremenom svijetu i društvu, kada se poslovni ambijent stalno mijenja i zahtijeva kontinuirana prilagođavanja, obrazovanje odraslih ima veliki značaj. Pravac razvoja ove oblasti definisan je Strategijom obrazovanja odraslih (2015–2025), čiji su prioriteti povećanje socijalne uključenosti odraslih kroz cjeloživotno učenje, unapređenje njihovih znanja, vještina i kompetencija za zapošljavanje. Obrazovanje odraslih treba da doprinese bržem ekonomskom napretku i razvoju društva, ličnom razvoju pojedinca i većoj socijalnoj uključenosti i djelovanju građana u društvenoj zajednici. Znanje, vještine i kompetencije građana su ključni faktori produktivnosti i konkurentnosti svake zemlje. Razvoj fleksibilnog obrazovnog sistema podstiče pojedince, iz svih starosnih uzrasta, da uče, omogućava im pristup obrazovanju i priznavanje različitih oblika sticanja znanja.

Osim učenja, dominantno namijenjenog za tržište rada, potrebno je razvijati sve oblike učenja kojima se omogućava slobodni razvoj pojedinca, osnažuje njegova građanska uloga, inicira međugeneracijska saradnja i postiže zadovoljstvo ostvareno procesom učenja.

Kako je obrazovanje odraslih kompleksan proces koji zahtijeva brižljivo odabrane aktivnosti, svrha i cilj ovog Priručnika su da svojom funkcionalnošću nastavnike orjentiše i usmjeri na samostalno kreiranje, pripremanje i izvođenje nastavnih aktivnosti u skladu sa potrebama i specifičnostima polaznika. U njemu su ponuđena andragoška, didaktičko–metodička rješenja, koja nastavniku mogu biti inspiracija, izazov i putokaz u pripremanju i realizovanju elementarnog muzičkog obrazovanja odraslih.

16


uvOD

Priručnik je rađen u skladu sa nacionalnim Planom osnovne škole za odrasle i prati sadržaje propisane predmetnim programom Muzička kultura za osnovno obrazovanje odraslih. Prilikom koncipiranja priručnika i određivanja njegovih sadržaja, vodilo se računa, prije svega, o karakteristikama odraslih polaznika. Nastavnik mora imati u vidu da odrasli nijesu velika djeca, nego osobe:

- sa godinama iskustva i mnoštvom informacija; - sa izgrađenim vrijednostima, stavovima i mišljenjima; - čiji su se stil i tempo učenja promijenili; - koje povezuju nova znanja i informacije sa prethodnim znanjima i iskustvima; - koje nastoje da svoje učenje orjentišu prema nekom problemu (poboljšanju društvenog statusa, soci-

jalizaciji, unapređenju multikulturalnosti i slično).

Prema tome, kao u svim promjenama koje se tiču uvjerenja, stavova i ponašanja ljudi, i promjene u obrazovanju najteže se izvode na nivou ustaljenih navika u radu. Zato je neophodno da nastavnik posjeduje znanja i vještine koje će mu omogućiti da upravlja nastavnim okruženjem i bira efikasne načine učenja za polaznike, individualizuje nastavu i usmjeri je ka pojedincu, u skladu sa njihovim potrebama. Nastavnik treba da odabere metode, načine i aktivnosti koje će polaznicima omogućiti aktivnu ulogu u učenju i dovesti do trajnih znanja i najvećih postignuća. Sa tim ciljem odabrani su i raspoređeni sadržaji u priručniku.

Priručnik je strukturiran u dva glavna dijela i to: Nastavni predmet Muzička kultura, u okviru koga nastavnik može pronaći informacije o:

- nazivu, prirodi, određenju i ciljevima predmeta Muzička kultura; - njegovoj povezanosti sa drugim predmetima i međupredmetnim temama; - ključnim kompetencijama polaznika; - rasporedu tema, ciljeva i ishoda učenja predmetne oblasti po razredima; - scenarijima za realizaciju tema i aktivnosti;

Didaktičko–metodička uputstva, u kome su nastavniku data konkretna uputstva koja može koristiti u planiranju i realizaciji nastave. Obuhvata:

- prijedloge praćenja, procjenjivanja i ocjenjivanja znanja i dostignuća polaznika; - standarde znanja; - dodatna uputstva i materijale u vezi sa planiranjem i pripremanjem nastave; - metodske postupke za realizaciju određenih tema.

Za svaku cjelinu ponudili smo i primjere scenarija za časove koji nijesu obavezni. Oni treba više da posluže kao mogući model nastavniku i ne treba da sputavaju njegovu kreativnost.

17


KAKO uČE ODRASLI?

Svaki pojedinac, bez obzira na uzrast, uči na različite načine. Odrasli posjeduju prethodna znanja, sposobnosti i životna iskustva, što im veoma pomaže prilikom učenja. Sami odlučuju što je važno učiti i kako naučeno koristiti. Stoga su njihove potrebe i interesi osnova za planiranje nastavnih aktivnosti. Nastava treba da bude zasnovna na principu individualizacije tj. fokusirana na polaznika u skladu sa njegovim sposobnostima, prethodnim znanjima i iskustvima. Uloga nastavnika je veoma važna. Nastavne sadržaje nastavnik treba da povezuje sa potrebama i inte re-sovanjima polaznika, da naglašava njihovu važnost u kontekstu primjene u svakodnevnom životu. Na-sta vnik treba da uvažava specifičnosti učenja polaznika, da im pruža podršku, usmjerava ih i motiviše ka aktivnom usvajanju znanja. Iz andragoške stručne literature, navodimo 10 važnih faktora koje je nužno poštovati u procesu učenja odra slih.

Tabela 1. DESET FAKTORA VAŽNIH U PROCESU UČENJA ODRASLIH

MOTIVACIJA

Ako postoji razlog, svrha ili cilj zbog kojeg se učestvuje u edukaciji (nastavi, trenin-gu, seminaru, itd.), tada će odrasla osoba biti motivisana. U tom slučaju edukator treba više da se usmeri na metode i tehnike usvajanja znanja i razvijanja veština, a manje na motivacione strategije.

KONTROLAOdrasli imaju urođenu potrebu za kontrolom sopstvenog života. Oni treba da budu samousmjereni i da preuzimaju odgovornost za sebe. Oni žele da imaju aktivnu, a ne pasivnu ulogu u sopstvenom razvoju i napredovanju.

ISKUSTVOSvjesno ili podsvjesno, odrasli povezuju novo učenje s onim šta već znaju, što su spoznali, bilo životnim iskustvom ili putem obrazovanja. Oni procjenjuju nove infor-macije / ideje / znanja s obzirom na postojeće iskustvo.

RAZLIČITOST

Odrasli se međusobno razlikuju po životnom iskustvu i godinama. Ta različitost može oplemeniti procese obrazovanja praktikovanjem dijaloga i grupnih diskusija ili projekata. Stoga bi nastavnici trebalo da obezbjede povezivanje polaznika, ali isto tako da svoje pristupe prilagode različitim stilovima učenja.

GODINEBrzina učenja opada s godinama, ali se dubina razumijevanja / učenja povećava. Učenjem odrasli osiguravaju fleksibilnost mozga prema novim informacijama i znanjima i veću mogućnost upijanja znanja.

CILJOdrasli se obrazuju s ciljem i žele primijeniti naučeno što je moguće prije. Oni žele da im se informacije prezentuju na organizovan, sistematičan način s ključnim elementima koji su jasno definisani.

RELEVANTNOST/VAŽNOST

Odrasli žele poznavati razlog zbog kojeg nešto uče. To treba biti primenjivo ili na profesionalani ili na lični život.

NAVIKA

Odrasli često posjeduju navike koje su ponekad u suprotnosti sa onim što im se želi približiti. Tada se javlja otpor i smanjeni stepen fleksibilnosti, te je potrebno uložiti više vremena i uvjeravanja u ispravnost, svrsishodnost i funkcionalnost informacija koje se prezentuju/podučavaju, u protivnom, odrasli se mogu osetiti ugroženima i napadnutim u granicama njihovih bezbednosnih zona. Stoga odrasli-ma treba dati do znanja da njihove ustaljene ideje i mišljenja imaju vrijednost i težinu.

PROMJENA

Dok neke odrasle motiviše promjena, drugi joj se pak odupiru. Učenje obično zahtijeva promenu stavova, uvjerenja, oblika ponašanja i načina djelovanja. Zato je važno odraslima objasniti svako Zašto? i Kako? u procesu podučavanja novih informacija.

POŠTOVANJE

Svi zaslužuju poštovanje − odrasli to očekuju i zahtijevaju. Poštovanje im se može iskazati na način da im se dopusti da izlože sopstvene ideje i mišljenja.

18


Osim gore navedenih faktora, u cilju efikasnog procesa učenja, važno je poštovati i principe učenja odraslih, stoga navedenim faktorima pridružujemo i šemu koja predstavlja sedam ključnih principa učenja odraslih.

PRINCIPI uČENJA ODRASLIH3

Učenje zavisi od individualnih

potencijala i pristupa učenju.

Učenje zavisi od motivacije.

Učenje zavisi od atmosfere poštovanja.

Učenje se unapređuje kada oni koji uče imaju

samodirekciju.

Učenje zavisi od kritičkog, refleksivnog

mišljenja.

Učenje zavisi od

aktivnog učešća onoga ko uči i

razmjene među učesnicima.

Učenje zavisi od prošlog i tekućeg

iskustva.

3 Prema Alibabić, Š. i drugi, 2016.

19


1. NASTAvNI PREDMET MuZIČKA KuLTuRA

1.1 Značaj i karakteristike predmeta Muzička kultura

Određenje predmeta

Predmet Muzička kultura u osnovnoj školi nudi opšti i muzički razvoj polaznicima, a ishodi učenja realizuju se kroz muzičke aktivnosti: izvođenje, stvaranje i slušanje muzike. Izučava se od IV do IX razreda osnovne škole, sa fondom od jednog časa sedmično (18 časova godišnje). Broj časova nastave predmeta Muzička kultura po razredima:

Razred Broj časova sedmično Broj časova - obavezni dio

Broj časova - otvoreni dio

Broj časova ukupno

IV 1 80% 20% 18V 1 80% 20% 18VI 1 80% 20% 18VII 1 80% 20% 18VIII 1 80% 20% 18IX 1 80% 20% 18

Kad su u pitanju obavezni i otvoreni dio, broj časova nije tačno definisan, već samo, okvirno, izražen u procentima, jer se ostvaruje uz upotrebu kombinovanja dva ili više opštih ishoda učenja, u skladu sa interesovanjima i mogućnostima polaznika. Preporučuje se i da teorijska nastava u odnosu na kreativno izražavanje (vokalno, instrumentalno, plesno, stvaranje muzičkih sadržaja) bude 20 – 80% u nižim, a 30 – 70% u višim razredima.

Ciljevi predmetaOpšti cilj nastave predmeta Muzička kultura je: sticanje i unapređivanje znanja, umijeća, vrijednosti i stavova koji su odrasloj osobi neophodni za konstruktivno rješavanje problema i izazova u svakodnevnom životu, unapređivanje porodičnih i ličnih uslova života, dalje obrazovanje i aktivno učešće u društvenoj zajednici.

Operativni ciljevi izučavanja predmeta Muzička kultura usmjereni su na: - sticanje znanja kroz muziku i povezivanje sa ostalim aspektima života; - prepoznavanje značaja učestvovanja u nekim od vidova muzike kao umjetnosti; - razvijanje osjećaja za lijepo i uticaj na formiranje kvalitetnijeg muzičkog ukusa; - razvijanje sposobnosti za saradnju i kolektivni rad, kako bi bolje upoznali sebe i druge; - razumijevanje značaja i uloge predmeta Muzička kultura i uočavanje uticaja muzike na cjelokupni

razvoj čovjeka; - razvijanje međukulturalnog razumijevanja i poštovanja kroz upoznavanje muzike i muzičke tradicije

različitih kultura.

Povezanost sa drugim predmetima i međupredmetnim temamaVažan dio metodskog postupka u nastavi Muzičke kulture je rad na korelaciji tog predmeta sa djelovima opšteg nastavnog sistema. Korelacija sa predmetima poput: Crnogorskog – srpskog, bosanskog i hrvatskog jezika, stranog jezika, Likovne kulture i Fizičkog vaspitanja veoma je važna, jer svi oni utiču na razvoj niza sposobnosti koje su potrebne, odnosno neophodne čovjeku. Plesno, verbalno ili izražavanje kroz pjesmu, čitanje, kreativne sposobnosti, socijalne vještine, apstraktno razmišljanje, razvoj estetskog doživljaja, samo

20


su neke od osobina na čiji razvoj utiče muzika, a koje su potrebne u najširem smislu razvoja kognitivnih vještina polaznika. Razvoj osjećaja odgovornosti, timski rad u nastavi, uočavanje problema iz neposredne okoline i predlaganje rješenja, povezani su sa međupredmetnim temama kao što su: Zaštita životne sredine i Preduzetničko učenje.

1.1.1 Ključne kompetencije

Kao odgovor na sve dinamičnije i sveoubuhvatne promjene savremenog društva i privrede, Savjet evropske unije je 2018. dao novu Preporuku o ključnim kompetencijama za cjeloživotno učenje4 koje kod polaznika treba da razvija svaki obrazovni sistem: pismenost na maternjem i stranim jezicima, matematičku pismenost i kompetencije u nauci, tehnologiji i inženjerstvu, digitalnu pismenost, ličnu i socijalnu kompetenciju i kompetenciju kako učiti, građansku kompetenciju, kompetenciju kulturne svijesti i izražavanja koja obuhvata, između ostalog, muziku, medije, fizičku i likovna kulturu, očuvanje zdravlja i slično)

U ovoj je Preporuci predstavljen, ne samo inovirani Evropski referentni okvir ključnih kompetencija za cjeloživotno učenje, već se iznosi i dobra praksa kojom se podstiče razvoj pristupa obrazovanju i osposobljavanju u cilju sticanja kompetencija, uključujući neformalno učenje i koncept cjeloživotnog učenja. Sve kompetencije sastoje se od: znanja, vještina i stavova. U cilju njihovog razvoja planira se cijeli nastavni proces.Ključne kompetencije treba da omoguće polaznicima:

- ostvarivanje vlastitih individualnih ciljeva koje im nameću njihovi lični interesi, aspiracije i želja da nastave učenje tokom čitavog života,

- lično ostvarenje i razvitak tokom čitavog života (kulturni kapital), - da kao aktivni građani učestvuju u društvu, - sposobnost da na tržištu rada dobiju pristojan posao (ljudski kapital).

Postignućem kompetencija u nastavi Muzičke kulture, pogotovo kompetencije kulturološko izražavanje, polaznik će moći da:

- unaprijedi znanja iz muzičke umjetnosti i ima razvijeniji osjećaj za umjetnost; - shvati kako muzika oplemenjuje svaku ličnost; - izvodi različite muzičke aktivnosti; - učini svakodnevne obaveze ljepšim izvodeći ih uz muziku; - prepozna kvalitetna muzička djela; - utiče na muzički ukus, lični i članova svoje porodice (društveno-korisno); - sarađuje i učestvuje u kolektivnom radu (integracija); - ima stav o naučenom, vjerovanje da mu ta nova znanja ili vještine mogu pomoći u daljem životu.

4 Preporuka je usvojena 22. maja 2018. godine. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/HR/ALL/?uri=CELEX%3A52018DC0024

21


1.2 Raspored tema, ciljeva i ishoda učenja predmetne oblasti (po razredima); scenariji za realizaciju tema i ostvarivanje ishoda učenja

1.2.1 IV RAZRED

Opšti cilj: Sticanje znanja o osnovnim elementima/pojmovima muzičkog jezika, unapređivanje muzičkog izražavanja (pje-vanje) i slušanja muzike, sticanje elementarnih znanja o muzičkim instrumentima

Teme Ciljevi Ishodi Životne vještine Ključni pojmoviHimna Crne Gore

Osnovni pojmovi muzičkog jezika

Osnove vokalnog izražavaja

Osnove ritmičkog izražavanja

Muzički instrumenti (grupe)

Slušanje muzike

- pjevanje himne;

- upoznavanje sa osnovnim pojmovi-ma u muzici: zvuk, ton, visina, trajanje i boja tona; tempo i dinamika; ritam i melodija;

- upoznavanje sa značenjem pojmo-va: hor/horovođa, orkestar/dirigent, kompozitor;

-r azvijanje sposobno-sti pjevanja jedno-glasnih narodnih i umjetničkih pjesa-ma po sluhu;

- izvođenje kratkih brojalica;

-

prepoznavanje in-strumenata i kako su razvrstani po grupa-ma;

- razvijanje sposobno-sti koncentrisanog slušanja muzike.

Polaznik:-pjeva himnu u grupi i pojedinačno;

- prepoznaje razliku između tonskih visina;

- razaznaje i izvodi jednostavne ritmičke obrasce i uvažava mu-zičko-izražajne elemente: tempo, trajanje tonova;

- razumije pojmove: pjevanje, svira-nje, hor/horovođa, orkestar/diri-gent, kompozitor;

- povezuje slikovni zapis sa smjerom melodijske linije (naviše –naniže) i notnim trajanjima (dugo – kratko);

- pjeva jednoglasne narodne i umjet-ničke pjesme po sluhu;

- prilikom izvođenja brojalice, uva-žava muzički metar (dvodjelni i trodjelni, jedinicu brojanja) i različita notna trajanja;

- osmišljava ritmičku pratnju za broja-lice, koristeći tijelo kao izvor zvuka;

- slušno i vizuelno prepoznaje, razlikuje i navodi grupe muzičkih instrumenata;

- opisuje utiske koje na njega ostav-ljaju slušana muzička djela;

- razgovara o doživljenim osjećanjima nakon slušanog muzičkog primjera sa drugim

polaznicima/predavačem;- pokazuje tolerantnost kod drugačije iskazanog muzičkog doživljaja;

- stiče naviku aktivnog slušaja vrijed-nih muzičkih ostvarenja.

- lijepo (estetski oblikovano) pjevanje

- interesovanje za muziku;

- sposobnost za saradnju i kolektivni rad;

-pjevanje;

- osjećaj za ritam;

- sposobnost da prepozna muzičke

instrumente;

- razvoj interesovanja za slušanje kvalitetnih mu-zičkih djela.

-Himna Crne Gore

- zvuk, ton, pauza;-visina tona (viši – niži), trajanje (duži – kraći) i boja tona;- tempo (brže – spo-rije), dinamika (jače – tiše);

- ritam, melodija;-pjevanje, sviranje;- hor, horovođa, orkestar, dirigent, kompozitor;

-kretanje glasa (navi-še, naniže);- jednoglasne narodne i umjetničke pjesme;

-brojalice;-muzički metar (dvodjelni i trodijelni, jedinica brojanja, naglašeni i nenagla-šeni dio);

- grupe muzičkih in-strumenata: žičani, duvački, udaraljke, narodni, električni i komb.;

-djela programske i apsolutne muzike.

22


Scenariji za realizaciju tema i ostvarivanje ishoda učenja

U Priručniku su ponuđeni scenariji za određene i adekvatne teme po razredima, a odnose se na realizaciju metodskih postupaka5: obradu pjesme po sluhu, obradu brojalice, slušanje muzike, obradu instrumenta, sviranje na ritmičkim Orfovim instrumentima i obradu istorijske epohe. Priprema za svaku temu/aktivnost je kreativni izazov, pa se ponuđeni scenariji mogu shvatiti kao prijedlozi i predstavljati putokaz za osmišljavanje pojedinih časova. Ponuđeni koraci i aktivnosti mogu biti na različite načine varirani, što zavisi od kreativnosti, andragoškog umijeća i mašte samog nastavnika.

SCENARIO 1

Tema: Himna Crne Gore i Osnove vokalnog izražavanjaMetodski postupak: obrada pjesme po sluhu

Ishodi učenjaPolaznik/ca će moći da:- pjeva po sluhu himnu Crne Gore;- razumije značaj i karakter himne, kao i potrebu njenog postojanja u razvoju i njegovanju patriotizma.

Ključni pojmovi/ sadržaji:himna Oj, svijetla majska zoro, država, državni simboli.

Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o simbolima države2. Analiza teksta himne3. Učenje himne metodom obrade pjesme po sluhu4. Pjevanje himne5. Slušanje himne

AktivnostiPolaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom o simbolima jedne države (zastavi, grbu i himni) i o tome šta je him-na (svečana pjesma koja predstavlja državu);

- saznaju da je himna Crne Gore zasnovana na narodnoj pjesmi Oj, svijetla majska zoro; - čitaju i analiziraju tekst himne; - upjevavaju se adekvatnim vokalima; - slušaju pjevanje u izvođenju nastavnika; - uče himnu po sluhu, po frazama; - pjevaju himnu uz harmonsku pratnju na klaviru ili uz zvučni zapis (instrumentalna verzija) sa

CD-a; - slušaju zvaničnu verziju himne Crne Gore za mješoviti hor i orkestar, u stojećem stavu.

5 Objašnjeni su u drugom dijelu Priručnika.

23


SCENARIO 2

Tema: Osnovni pojmovi muzičkog jezika (zvuk, ton)Metodski postupak: slušanje muzike

Ishodi učenjaPolaznik/ca će moći da:

- koncentrisano sluša muziku; - stekne osnovna znanja o muzičkim pojmovima – zvuku i tonu; - razaznaje i uvažava muzičko-izražajne elemente: trajanje tonova, tonske visine; - razumije da tonovi čine melodiju; - uočava značaj aktivnog slušanja muzike.

Ključni pojmovi/sadržaji: Različiti zvukovi i tonovi, na primjer: kucanje na vratima, grmljavina, vjetar, padanje kiše, šum mora, mjaukanje, lavež, budilnik, smijeh, žagor, zvuk različitih instrumenata, pjevanje.

Glavni koraci1. Uvodni dio časa – razgovor o tome šta je zvuk2. Slušanje zvučnih zapisa i prepoznavanje zvukova3. Upoznavanje sa pojmom muzički zvuk – ton4. Slušanje zvučnih zapisa i prepoznavanje tonova5. Didaktička igra


- razgovaraju sa nastavnikom o tome šta je zvuk; - slušaju zvukove koji ih okružuju i zvučne zapise različitih zvukova; - zaključuju da je zvuk sve što čujemo; - iznose svoje mišljenje o tome šta može biti muzički zvuk, odnosno ton; - slušaju zvučne zapise za ton, povezuju ih sa ilustracijama koje je pripremio nastavnik i zaključuju

da su tonovi muzički zvuci koje proizvode instrumenti ili ljudski glas; - komentarišu da tonovi mogu da imaju različitu visinu, trajanje, jačinu i boju; - igraju didaktičku igru: kada čuju zvuk – ustanu sa stolice; kada čuju ton – ostanu da sjede; onaj

koji pogriješi ne učestvuje dalje u igri.

Napomena: Slušanje i prepoznavanje zvukova i tonova sa polaznicima treba raditi tokom više časova, uz obrađivanje nekih drugih tema.

24


SCENARIO 3Tema: Osnovni pojmovi muzičkog jezika (tempo, dinamika)Metodski postupak: slušanje muzikeIshodi učenjaPolaznik/ca će moći da:- koncentrisano i analitički sluša muziku;- razaznaje i uvažava muzičko-izražajne elemente: tempo, dinamika, trajanje tonova, tonske visine;- prepoznaje različita tempa (brz, umjeren i spor) i dinamiku (jače, tiše);- razumije osnovne pojmove muzičkog jezika;- stekne naviku aktivnog slušanja vrijednih muzičkih ostvarenja.Ključni pojmovi/sadržaji: E. Grig, U pećini gorskog kraljaGlavni koraci1. Uvodni dio časa – razgovor o karakteristikama ranije slušanih kompozicija2. Analitičko slušanje muzike3. Iznošenje utisaka o razlici u brzini (tempu) i jačini (dinamici) izvođenja tokom slušane kompozicije4. Upoznavanje sa osnovnim pojmovima u muziciAktivnostiPolaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom o kompozicijama koje su u toku školske godine imali prilike da čuju; - slušaju snimak kompozicije i zapažaju razlike u brzini izvođenja (počinje sporo, sa postepenim

ubrzavanjem do brzog tempa na kraju); - zapažaju da se sa promjenama u brzini izvođenja kompozicije mijenja i dinamika (izvođenje je

na početku tiho, a zatim se postepeno pojačava do glasnog); - upoznaju se sa osnovnim pojmovima muzičkog jezika; - razlikuju u kompocizijama brz, umjeren i spor tempo, kao i jaku, umjerenu i tihu dinamiku; - komentarišu slušanu numeru i opisuju utiske koje je na njih ostavila.

25


SCENARIO 4Tema: Osnove ritmičkog izražavanjaMetodski postupak: obrada brojaliceIshodi učenjaPolaznik/ca će moći da:

- izvodi jednostavne ritmičke obrasce; - tačno reprodukuje ritam brojalice; - prepoznaje i izvodi dvodjelni metar; - osmišljava ritmičku pratnju koristeći tijelo kao izvor zvuka.

Ključni pojmovi/sadržaji: brojalica Đedov kišobran1

Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o brojalicama i jesenjim vremenskim prilikama2. Slušanje brojalice, razgovor o tekstu3. Učenje brojalice po sluhu, uz pljeskanje ili otkucavanje jedinice brojanja4. Brojanje na dva uz izgovaranje brojalice5. Upoznavanje sa grafičkim prikazom ritmičke linije brojalice6. Izvođenje ritmičke linije brojalice uz: pljeskanje, kuckanje, pucketanje prstima AktivnostiPolaznici:

- odgovaraju na pitanja nastavnika: Čemu služe brojalice i da li znaju neku? Razgovaraju o smjeni sunčanih i kišovitih intervala u toku jeseni; navode svoja iskustva, da li ih je nekad iznenadila kiša;

- slušaju nastavnikovo izvođenje brojalice, razgovaraju o tekstu; - ponavljaju za nastavnikom kraće cjeline, dok se brojalica ne savlada u cjelini, uz obavezno pl-

jeskanje ili otkucavanje jedinice brojanja (kroz pokret doživljavaju ravnomjernost pulsa); - dok pljeskaju ili otkucavaju, nastavnik upućuje na brojanje, pa polaznici zaključuju da se uz ot-

kucavanje može brojati jedan, dva, jedan, dva; - posmatraju već pripremljeni grafički prikaz ritmičke linije i povezuju sa brojalicom koju su

naučili; - uz izgovaranje teksta, izvode ritmičku liniju brojalice uz pljeskanje, lupkanje, kuckanje, pucket-

anje prstima, udaranje nogom o pod ili dlanom o neku površinu.

Napomena: čas obrade brojalice ili pjesme po sluhu može se osmisliti kao integrativna nastava predmeta Muzička kultura i Fizičko vaspitanje. Pored postepenog sticanja osnovnih znanja o muzici, polaznici u isto vrijeme usavršavaju preciznost i skladnost pokreta, kao i osjećaj za saradnju i grupni rad. Jedinstvo muzike i pokreta utiče na fizičko i mentalno zdravlje polaznika, socijalizaciju ličnosti i izgrađivanje osjećaja za lijepo. Povezivanje pokreta sa muzikom daje mogućnost za primjenu tijela kao sopstvenog instrumenta (zviždanje, ritmičko udaranje dlanom o dlan, dlanom o klupu, nogom o pod, pucketanje prstima), pravljenje improvizovanih instrumenata (od materijala koje možemo pronaći u okruženju, kao što su: zvečke sa pirinčem, štapići od olovaka, daire od žice i poklopca) ili korišćenje ritmičkih Orfovih instrumenata. Povezivanje pokreta sa muzikom treba da bude pažljivo vođeno od strane nastavnika preko osmišljavanja različitih kombinacija pokreta, rada u grupama i razmjene aktivnosti po grupama.

1 Ovo je samo prijedlog. Nastavnik može odabrati bilo koju brojalicu pogodnu za izvođenje uz pratnju

26


SCENARIO 5

Tema: Muzički instrumenti (grupe)Metodski postupak: obrada instrumenta

Ishodi učenja:Polaznik/ca će moći da:- slušno i vizuelno prepozna, razlikuje i navede grupe muzičkih instrumenata;- prepozna, imenuje i razvrsta instrumente u odgovarajuće grupe;- slušno i vizuelno prepozna i imenuje instrumente.

Ključni pojmovi/sadržaji: Zvučni primjeri instrumenata koji pripadaju određenim instrumentalnim grupama

Glavni koraci1. Uvodni dio časa – razgovor o podjeli muzičkih instrumenata2. Upoznavanje sa grupama instrumenata3. Slušno prepoznavanje grupa instrumenata


- razgovaraju sa nastavnikom o podjeli muzičkih instrumenata, načinu podjele, grupama, načinu držanja, načinu sviranja i slično, ili slušaju sa uređaja zvučne ili video zapise kako bi prepoznali grupu muzičkih instrumenata; polaznici mogu i da rješavaju asocijaciju koja nagovještava određenu grupu instrumenata;

- upoznaju se sa instrumentima putem zvučnih primjera, po mogućnosti prisustvuju sviranju uži-vo i upoznaju se sa izvođačima i instrumentima (izgled, način držanja i sviranja, mogućnosti);

- opisuju zvuk i svoje utiske o grupama instrumenata; - čitaju zanimljivosti o instrumentima; - slušajući izvođenja na različitim grupama instrumenata, prepoznaju one koji su se obrađivali na

času; - mogu da igraju igru pantomime, tako što izvlače listicu sa nazivom grupe instrumenata (koje nas-

tavik prethodno pripremio), jedan polaznik pokazuje, a ostali pogađaju o kojim se instrumentima radi; mogu da igraju “pogađanje” i na sljedeći način: jedan polaznik zamisli i zapiše na list papira neki instrument ili grupu instrumenata. Ostali polaznici postavljaju pitanja, a onaj koji je zamislio instrument/e odgovara samo sa DA ili NE. Polaznik koji prvi pogodi zamišljeni instrument/e je sljedeći koji zamišlja novi, a polaznik koji je zamišljao pokazuje listicu sa nazivom instrumenata kao dokaz da su pogodili.

27


SCENARIO 6

Tema: Slušanje muzikeMetodski postupak: slušanje muzike

Ishodi učenja:Polaznik/ca će moći da:

- razvija sposobnost koncentrisanog slušanja muzike; - opiše utiske koje na njega ostavljaju slušana muzička djela; - razgovara o doživljenim osjećanjima nakon slušanih muzičkih primjera sa drugim polaznicima

ili predavačem; - stekne naviku aktivnog slušanja vrijednih muzičkih ostvarenja.

Ključni pojmovi/sadržaji:K. Sen Sans, Karneval životinja, stavovi Slon, Ptice letačice, LabudGlavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o životinjama2. Analitičko slušanje muzike3. Iznošenje utisaka o slušanim kompozicijama


- razgovaraju sa nastavnikom o životinjama, za koje znaju, koje su im omiljene; - slušaju odabrane numere uz zadatak (može i po grupama) da za svaku od njih: odrede tempo, pre-

poznaju instrumente, logički povežu karakter muzike sa nekom životinjom; uporede karaktere ra-zličitih stavova;

- pojedinačno komentarišu slušane numere i opisuju utiske koje su na njih ostavila ta muzička djela;

- razgovaraju o doživljenim osjećanjima nakon slušanog primjera sa drugim polaznicima i nas-tavnikom;

- komentarišu kojim bi instrumentom, tempom, ritmom i melodijom predstavili omiljenu životin-ju.

Napomena: ovaj čas se može osmisliti kao integrativna nastava – međupredmetna povezanost Muzičke kulture i Prirode i tehnike. U cilju razvijanja i podsticanja stvaralaštva, polaznici mogu sami odrediti na kretanje koje životinje ih asocira slušani muzički tok (ne mora se poklopiti sa kompozitorovom vizijom, uz objašnjenje da se utisci ljudi mogu razlikovati), ili dok gledaju sliku ili crtež neke životinje, mogu osmisliti ritam koji bi odgovarao kretanju te životinje.

28


1.2.2. V RAZREDOpšti cilj: Proširivanje znanja o muzičkim instrumentima i instrumentalnoj muzici, unapređivanje muzičkog izražavanja (pjevanje, izvođenje ritma) i slušanja muzikeTeme Ciljevi Ishodi učenja Životne vještine Ključni pojmovi-Himna Crne Gore

-Osnove vokalnog izražavanja

-Osnove ritmičkog izražavanja

-Slušanje muzike

-Muzički instrumenti

-pjevanje himne i poznavanje njenih karakteristika;

-pjevanje jedno-glasnih narodnih i umjetničkih pjesama po sluhu;-izvođenje narodnih pjesama iz različitih regija Crne Gore;

-izvođenje brojalica;

-sviranje na ritmičkim Orfovim instrumenti-ma i izvođenje jedno-stavnih aranžmana;

-razvijanje sposob-nosti koncentrisanog slušanja muzike;

-proširivanje znanja o karakteristikama svih vrsta instrumenata;

-sticanje znanja o karakteristikama instrumentalnih an-sambala.

Polaznik/ca:-izražajno pjeva himnu;-opisuje osjećanja nakon slušanja/pjevanja himne;

-pjevajući razvija tehniku pjevačkog disanja, artiku-laciju i dikciju;-pjeva 1-glasne narodne i umjetničke pjesme po sluhu;-pjeva narodne pjesme iz različitih regija Crne Gore;

-aktivno izvodi brojali-ce jednostavnog ritma u predviđenom tempu (brzo-sporo) i dinamici (tiho-glasno);-aktivno učestvuje u gru-pnom pjevanju uz ritmič-ku pratnju; -usklađuje svoje izvođenje sa izvođenjem drugih;-izvodi jednostavne ritmič-ke aranžmane na Orfovim instrumentima; -opisuje utiske koje na njega ostavljaju slušana muzička djela;-stiče naviku aktivnog slu-šanja vrijednih djela;

-slušno i vizuelno prepo-znaje, razlikuje i navodi grupe muzičkih instrume-nata;-prepoznaje, imenuje i razvrstava instrumente u odgovarajuće grupe;

-prepoznaje karakteristike i razlikuje instrumentalne ansamble.

-lijepo (estetski oblikovano) pje-vanje;

-interesovanje za muziku i slušanje kvalitetnih muzič-kih djela;

-sposobnost za sa-radnju i kolektivni rad;

-razvoj intereso-vanja za slušanje kvalitetnih muzič-kih djela;

-Himna Crne Gore;

-jednoglasne i višeglasne na-rodne i umjet-ničke pjesme;

-brojalice;

-ritmički aran-žmani;-Orfov instru-mentarij;

-djela pro-gramske i apsolutne muzike;

-grupe muzič-kih instrume-nata i glavni predstavnici (žičani: gudački i trzački; du-vački: drveni i limeni; udaralj-ke sa određe-nim i neodre-đenim visinom tona; komb.; električni);-narodni instr.(gusle, diple, kaval, svirala);-izvođači instr.muz.: solisti, kamerni sa-stavi, orkestri: gudački i sim-fonijski.

29


V RAZRED - Scenariji za realizaciju određenih tema

SCENARIO 1Tema: Osnove vokalnog (i ritmičkog) izražavanjaMetodski postupak: Obrada pjesme po sluhuIshodi učenja:Polaznik/ca će moći da:- produbljuje znanja o narodnoj muzici;- poveže slikovni zapis sa smjerom melod. linije (naviše – naniže) i notnim trajanjima (dugo – kratko);- razlikuje tonske visine;- pjeva jednoglasne narodne (i umjetničke) pjesme po sluhu;- tačno intonira pjesmu;- svira pratnju na ritmičkim Orfovim instrumentima.

Ključni pojmovi/sadržaji: Pod onom, pod onom gorom zelenom, narodna pjesma iz Crne Gore

I onom, i onom Lovćen planinom, 2x U selu, u selu kolo igralo, 2xmalo se, malo se selo viđelo. 2x u kolu, u kolu lijepa đevojka. 2x

Glavni koraci1. Upjevavanje2. Slušanje pjesme u izvođenju nastavnika, razgovor o tekstu3. Pjevanje pjesme po sluhu4. Upoznavanje sa grafičkim ili slikovnim prikazom melodije pjesme5. Sviranje pratnje za pjesmu na ritmičkim Orfovim instrumentima6. Slušanje pjesme sa CD-a (po mogućnosti)AktivnostiPolaznici: - upjevavaju se prikladnim vokalizama ili pjevanjem ranije naučene pjesme;- slušaju izvođenje nastavnika;- razgovaraju o tekstu narodne pjesme;- uče pjesmu po sluhu, po logičnim, kraćim cjelinama;- uz pomoć nastavnika prate boje i simbole u grafičkom prikazu melodije, i kako smjer kretanja simbola pokazuje smjer kretanja melodije;- uz instrukcije nastavnika, sviraju ritmičku pratnju pjesme koju su naučili po sluhu;- slušaju pjesmu sa CD-a (ako postoji takva mogućnost), razgovaraju o izvođenju.

30


SCENARIO 2Tema: Osnove ritmičkog izražavanja (brojalica)Metodski postupak: obrada brojalice, sviranje na ritmičkim Orfovim instrumentimaIshodi učenja:Polaznik/ca će moći da:

- usvoji brojalicu jednostavnog ritma; - aktivno izvodi brojalicu uvažavajući muzički metar (dvodjelni), notna trajanja (duža i kraća) i u

predviđenom tempu (brzo-sporo); - produbljuje osjećaj za ritam izgovaranjem brojalice uz pratnju na ritmičkim Orfovim instrumen-

tima; - izvodi jednostavne aranžmane i usklađuje svoje izvođenje sa izvođenjem drugih; - razvija sposobnost za saradnju i kolektivni rad.

Ključni pojmovi/sadržaji: brojalica Ljepote Crne Gore

Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o ljepotama Crne Gore2. Učenje brojalice3. Upoznavanje sa prikazom jednostavnog ritmičkog aranžmana4. Podjela u grupe, učenje dionica aranžmana5. Sviranje pratnje (aranžmana) za brojalicu na ritmičkim Orfovim instrumentima 6. Izgovaranje brojalice uz izvođenje ritmičke linije na štapićima Aktivnosti: Polaznici:

- nabrajaju gradove, rijeke i planine Crne Gore; izdvajaju neke od predjela i objašnjavaju zašto su im omiljeni;

- uče brojalicu Ljepote Crne Gore koju nastavnik izvodi, ritmički, dio po dio, izgovarajući tekst po slogovima, a polaznici ponavljaju na isti način;

- prilikom izvođenja brojalice, uvažavaju muzički metar (dvodjelni), notna trajanja (kraća i duža) i tempo koji je odredio nastavnik;

- posmatraju unaprijed pripremljeni grafički prikaz ritmičke linije brojalice (aranžman koji je nat-avnik osmislio kao pratnju za brojalicu), povezuju sa brojalicom koju su naučili po sluhu;

- podijele se u grupe radi savladavanja različitih dionica aranžmana; - uz instrukcije nastavnika, ovladavaju rukovanjem jednostavnim ritmičkim Orfovim instrumenti-

ma (štapići, zvečke, drveni bubanj, činele, triangl) i uče dionice aranžmana; - uz rukovođenje nastavnika, izvode ritmičku pratnju (aranžman) za brojalicu i uz izvođenje ritma

izgovaraju tekst.Napomena: Polaznici mogu više puta da izvode brojalicu, u paru, grupi, s tim što grupe poslije zamjenjuju instrumente. Nastavnik može da radi i na razvijanju stvaralačkih sposobnosti polaznika tako što će, umjesto unaprijed osmišljenog aranžmana, sami improvizovati ritam na zadatu pjesmu ili brojalicu, svako prema svojim sposobnostima. Mogu osmišljavati ritmičku pratnju koristeći tijelo kao izvor zvuka (body percussion): pljeskanje, lupkanje, kuckanje, pucketanje prstima, udaranje nogom o pod, dlanom o neku površinu. Dok pljeskaju ili otkucavaju, nastavnik upućuje na brojanje, pa polaznici zaključuju da se uz pokrete može brojati jedan‒dva, jedan-dva ili jedan-dva-tri, jedan-dva-tri (dvodjelni i trodjelni metar). Pored toga, ritmička pratnja se može izvoditi i na „instrumentima” pravljenim od dostupnih materijala: čaša, kamenčića, zrnevlja i tako dalje.

31


SCENARIO 3Tema: Muzički instrumenti (gudački) i instrumentalni ansambli, slušanje muzikeMetodski postupak: obrada instrumenta, slušanje muzikeIshodi učenja:Polaznik/ca će moći da:- slušno i vizuelno prepozna, razlikuje i navede grupe muzičkih instrumenata;- prepozna i imenuje gudačke instrumente;- razlikuje instrumentalne ansamble (kamerne, orkestre).Ključni pojmovi/sadržaji: Instrumenti koji pripadaju grupi gudačkih instrumenata;instrumentalni ansambli;zvučni primjeri gudačkih instrumenata i instrumentalnih ansambala:K. Sen Sans, Slon iz ciklusa Karneval životinjaA. Dvoržak, Gudački kvartet br. 12, F-dur, I stavA. Dvoržak, Koncert za violončelo i orkestar, h-mol, I stavB. Britn, Jednostavna simfonija, II stavL. van Betoven, Simfonija br. 5, I stavGlavni koraci1. Uvodni dio časa – razgovor o podjeli muzičkih instrumenata2. Upoznavanje sa grupom gudačkih instrumenata3. Slušno prepoznavanje gudačkih instrumenata4. Razlikovanje instrumentalnih ansambala (kamernih i orkestara)AktivnostiPolaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom o podjeli muzičkih instrumenata, načinu podjele, grupama, ili sluša-ju sa uređaja zvučne ili video zapise kako bi prepoznali ranije učene grupe muzičkih instrumena-ta, manje sastave (kamerne) ili orkestar; polaznici mogu i da rješavaju asocijaciju;

- upoznaju se sa gudačkim instrumentima putem zvučnih primjera, opisuju zvuk i svoje utiske o toj grupi instrumenata;

- na osnovu očiglednih sredstava, razlikuju gudačke instrumente po izgledu, načinu držanja i svi-ranja;

- zapažaju po čemu su gudački instrumenti međusobno slični, a po čemu različiti; - čitaju zanimljivosti o gudačkim instrumentima; - slušaju zvučne primjere instrumentalnih ansambala (kamernih, orkestara – gudačkog i simfo-

nijskog) i uočavaju razlike u masivnosti zvuka i broju izvođača; - iznose zapažanja i utiske poslije svakog odslušanog primjera.

32


SCENARIO 4Tema: Slušanje muzikeMetodski postupak: slušanje muzikeIshodi učenja:Polaznik/ca će moći da:- koncentrisano i analitički sluša muziku; - opiše utiske koje na njega ostavljaju slušana muzička djela;- razgovara o doživljenim osjećanjima nakon slušanih primjera sa drugim polaznicima ili nastavnikom;- stekne naviku aktivnog slušanja vrijednih muzičkih ostvarenja.Ključni pojmovi/sadržaji:M. Musorgski, Slike s izložbe, stavovi Igra pilića u ljusci od jajeta i Velika kijevska kapija Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o likovnoj umjetnosti2. Analitičko slušanje muzike3. Iznošenje utisaka o slušanim kompozicijamaAktivnostiPolaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom o izražajnim sredstvima likovne i muzičke umjetnosti koja umjetnici koriste da dočaraju svoje utiske i inspiraciju, kao i o tome šta sve može biti inspiracija umjetnici-ma;

- informišu se o nastanku kompozicije Slike s izložbe, koju je Modest Musorgski osmislio inspir-isan izložbom slika svog prijatelja Viktora Hartmana – osjećanja koja su u njemu izazvale te slike, Musorgski je izrazio kroz muziku;

- slušaju odabrane numere uz zadatak (može i po grupama) da za svaku od njih: odrede tempo, dinamiku, prepoznaju izvođače, logički povezuju naziv djela sa muzikom; upoređuju karaktere djela;


- razgovaraju o doživljenim osjećanjima nakon slušanog primjera sa drugim polaznicima i pre-davačem.

Napomena: Ovaj čas se može osmisliti kao integrativna nastava – međupredmetna povezanost Muzičke i Likovne kulture. U cilju razvijanja i podsticanja stvaralaštva, polaznici mogu, dok slušaju ove ili neke druge kompozicije, svoje utiske likovno izražavati ili obrnuto – dok gledaju određenu sliku ili crtež, mogu na osnovu toga osmisliti ritam i melodiju.

33


1.2.3. VI RAZREDOpšti cilj:Sticanje znanja o muzičko-scenskim djelima, unapređivanje muzičkog izražavanja (pjevanje, izvođenje ritma, sviranje na Orfovom instrumentariju) i slušanja muzike, proširivanje znanja o muzičkim instru-mentima i instrumentalnoj muziciTeme Ciljevi Ishodi Životne

vještineKljučni pojmovi

- Himna Crne Gore

- Vokalna muzika

- Vokalno i vokalno-in-strumen-talno izražavanje

- Instru-mentalna muzika

- Slušanje muzike

- Muzičko scenska djela(opera i balet)

- pjevanje himne i objašnjava-nje njenog značaja;

- širenje znanja o mogućno-stima vokalne muzike;

- proširiva-nje znanja o vrstama glasova;

- proširivanje znanja o karakt. vok. ansambala;

- izvođenje jednogl. narodnih i umjetničkih pjesama, koristeći kao izvor zvuka glas, tijelo i ri-tmičke Orfove instrumente;

- razumijevanje mogućnosti instrumental-ne muzike;

- razvijanje sposobnosti aktivnog i koncentrisa-nog slušanja muzike;

- sticanje zna-nja o muzič-ko-scenskim djelima: operi i baletu.

Polaznik/ca:- zna da objasni karakteristike i

značaj himne;

- razumije i zna da objasni karakter-istike vokalne muzike;

- prepoznaje, razlikuje i opisuje pje-vačke glasove;

- prepoznaje i imenuje izvođače vokalne muzike;

- slušno i vizuelno prepoznaje i razli-kuje vokalne ansamble;

- pjeva pjesme pisane u durskim i molskim ljestv.;

- izvodi jednoglasne pjesme (nar-odne, umj. i popularne), uz sviranje pratnje na ritm. Orfovim instr. ili koristeći tijelo kao izvor zvuka;

- razlikuje muzičko-izražajne ele-mente nar. pjesama drugih naro-da;

- aktivno učestvuje u grupnom pje-vanju/izvođ.;

- usklađuje svoje izvođ. sa izvođen-jem drugih i vrednuje ih.

- zna da objasni karakterist. instru-mentalne muzike;

- prepoznaje i imenuje izvođače na instrumentima;

- uočava i razumije ulogu određenih instrumenata (solistički, kamerni ili ork.);

- slušno i vizuelno prepoznaje instr.i određuje kojoj grupi pripada;

- slušno prepoznaje i upoređuje izvođačke sastave instr. muzike;

- doživljajno sluša muz.;- opisuje utiske koje na njega ostavl-

jaju slušane kompozicije narodne i umjetničke muzike;

- izražava svoje utiske likovno, liter-arno ili plesno;

- slušno/vizuelno prepoznaje, opisu-je i upoređuje operu i balet;

- zna da objasni ulogu svih učesnika u stvaranju i izvođenju opere i baleta.

- lijepo (es-tetski ob-likovano) pjevanje;

- pjevanje;

- pjevanje i sviranje;

- tolerancija;

- sposob-nost za saradnju i kolektivni rad;

- prepoznaje instru-mente po zvuku i izgledu;

- in-teresovan-je za muziku i slušanje kvalitetnih muzičkih djela;

- razlikuje operu i balet.

- Himna Crne Gore;

- Primjeri vokalne muzike;

- Pjevački glasovi: muški, ženski, dječiji;

- Izvođači vokalne muzike: solisti, kamerni sastavi, horovi;

- dionica, partitura;

- Jednoglasne pjesme (narodne, umjet-ničke, popularne) pisane u durskim i molskim ljestvicama;

- Pjesme sa raspisanim vokalnim i vokalno-instrumen-talnim aranžmani-ma (ritmički Orfovi instrumenti);

- Muzički primjeri instrumentalne muzike;

- Izvođači: solisti, kamerni sastavi, orkestri;

- Instrumentalna muzika, kompozi-tor, interpretator, virtuoz;

- Instrumenti koji pripadaju određen-im instrumentalnim grupama;

- Narodni instrumenti;

- djela programske i apsolutne muzike;

- Audio-vizuelni zapisi popularnih operskih arija i baleta;

- Libreto, arija, recita-tiv, uvertira;

- baletski solisti/ansambl, koreograf, kostimograf, sceno-graf, režiser.

34


VI RAZRED - Scenariji za realizaciju određenih tema

SCENARIO 1Tema: Vokalna muzika; Muzičko-scenska djela (opera); slušanje muzike Metodski postupak: slušanje muzikeIshodi Polaznik/ca će moći da:

- razumije i objasni karakteristike vokalne muzike; - prepozna i razlikuje pjevačke glasove; - prepozna i imenuje izvođače vokalne muzike. - doživljajno sluša muziku; - razvija interesovanje za slušanje umjetničke muzike.

Ključni pojmovi/sadržaji: E. Grig, svita Per Gint, Solvejgina pjesmaV. Belini, opera Norma, arija Casta diva (Marija Kalas)Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o pjevanju2. Usvajanje pojmova: vokalna muzika, pjevački glasovi, solo pjevanje, horsko pjevanje3. Sticanje iskustva u slušnom razlikovanju zvučnih boja i tonskog opsega različitih pjevačkih glasova;4. Analitičko slušanje kompozicija Solvejgina pjesma i Casta diva5. Podsticanje istraživačkog rada


- razgovaraju sa nastavnikom o karakteristikama vokalnog izražavanja (pjevanja); - upoznaju se sa značenjem pojmova: vokalna muzika, pjevački glasovi, solo pjevanje (pjevanje

pojedinca), horsko pjevanje (pjevanje organizovane grupe pjevača); - stiču informativna znanja o vrstama pjevačkih glasova; - saznaju o tome kako treba čuvati i njegovati glas (izbjegavati hladne i gazirane napitke, izbjega-

vati duvanski dim, čuvati se prehlade i slično); - analitički slušaju planirane kompozicije i iznose svoja zapažanja i utiske o izvođenjima; - izlažu svoja zapažanja i utiske o kompozicijama koje su čuli, kao i o izvođačima; - prilikom ponovnog slušanja određuju koji instrumenti izvode pratnju; - imaju zadatak da pokušaju odrediti kojoj vrsti pjevačkog glasa pripadaju njihovi omiljeni muz-

ički izvođači.

35


SCENARIO 2Tema: Vokalno izražavanje; slušanje muzikeMetodski postupci: obrada pjesme po sluhu, slušanje muzike Ishodi Polaznik/ca će moći da:

- pjeva po sluhu; - izvodi jednoglasnu pjesmu; - razlikuje pjesme drugih naroda; - doživljajno sluša muziku; - razvija interesovanje za slušanje umjetničke muzike.

Ključni pojmovi/sadržaji: Lepo ti je rano uraniti, narodna pjesma iz Srbije;

E. Grig, svita Per Gint, Jutro.

Lepo ti je rano uraniti, Hajd’ na vodu ili na livadu, u prazorje kad slavuji poje. hladnom vodom umij belo lice,Slavuj kliče: „Hajd’ na vodu, Milče! na livadi beri ljubičice”.

Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o jutru i jutarnjim navikama2. Analiza teksta pjesme3. Učenje metodom obrade pjesme po sluhu4. Pjevanje pjesme5. Slušanje kompozicije JutroAktivnostiPolaznici:- razgovaraju sa nastavnikom o djelovima dana, jutru, ranom ustajanju, jutarnjim navikama polaznika;- čitaju i analiziraju tekst pjesme Lepo ti je rano uraniti;- upjevavaju se adekvatnim vokalizama;- slušaju pjevanje u izvođenju nastavnika;- uče pjesmu po sluhu (tekst, ritam i melodiju), po frazama;- pjevaju uz harmonsku pratnju na klaviru ili (po mogućnosti) uz zvučni zapis sa CD-a;- slušajući više puta kompoziciju Jutro, opisuju utiske koje na njih ostavlja slušano muzičko djelo, određuju metar (trodjelni), dinamiku (tiho sa povremenim pojačavanjem) i instrumente (duvački).Napomena: Prije slušanja muzike, nastavnik može pročitati sadržaj svite Per Gint i time upoznati polaznike sa sadržajem koji muzika opisuje.

36


SCENARIO 3Tema: Osnove vokalnog i ritmičkog izražavanjaMetodski postupak: sviranje pratnje na ritmičkim Orfovim instrumentimaIshodiPolaznik/ca će moći da:

- izvodi jednostavne ritmičke obrasce; - aktivno izvodi pjesme jednostavnog ritma u predviđenom tempu (brzo-sporo) i dinamici (tiho- - glasno); - svira na ritmičkim instrumentima Orfovog instrumentarijuma; - svira pratnju za naučene pjesme na ritmičkim Orfovim instrumentima; - izvodi jednostavne aranžmane i usklađuje svoje izvođenje sa izvođenjem drugih; - razvije sposobnost za saradnju i kolektivni rad; - aktivnim muziciranjem razvija ljubav prema muzici.

Ključni pojmovi/sadržaji: Tiho duva, narodna pjesma iz Crne Gore;

Tiho duva vjetar s’gore Njojzi nosim prsten zlatni prvi znači – vidjesmo se,i miljuška sinje more. preko mora sakovani. drugi znači – sastasmo se,Kod mene me čeka doma Na njemu su tri kamena treći znači – umrijećemo,zaručena skoro moma. za najdraža tri spomena: rastavit’ se mi nećemo. Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – obnavljanje naučene pjesme po sluhu2. Upoznavanje sa prikazom jednostavnog ritmičkog aranžmana3. Učenje dionica aranžmana4. Sviranje pratnje (aranžmana) za pjesmu na ritmičkim Orfovim instrumentima Aktivnosti: Polaznici:

- uz pomoć nastavnika, prisjećaju se ranije učene pjesme jednostavnog ritma, ili je slušaju sa CD-a (ako postoji takva mogućnost), razgovarajući o izvođenju;

- prilikom izvođenja pjesme, uvažavaju muzički metar (dvodjelni i jedinicu brojanja) i različita notna trajanja (dugo-kratko);

- posmatraju i analiziraju unaprijed pripremljeni grafički prikaz ritmičke linije pjesme (aranžman koji je nastavnik osmislio kao pratnju za pjesmu), zaključuju zašto je neki simbol veći, a neki manji (duži i kraći tonovi), povezuju sa pjesmom koju su naučili po sluhu;

- podijele se u grupe radi savladavanja različitih dionica aranžmana; - uz instrukcije nastavnika, ovladavaju rukovanjem jednostavnim ritmičkim Orfovim instrumen-

tima (štapići, zvečke, drveni bubanj, činele, triangl) i uče dionice aranžmana; - uz rukovođenje nastavnika, izvode ritmičku pratnju (aranžman) za pjesmu; - kad savladaju pratnju, uz izvođenje ritma pjevaju pjesmu.

Napomena: Ista kao u Scenariju 2 za V razred.

37


SCENARIO 4Tema: Instrumentalna muzika (instrument – limeni, duvački, truba)1

Metodski postupci: obrada instrumenta, slušanje muzikeIshodiPolaznik/ca će moći da:

- slušno i vizuelno prepozna duvačke instrumente; - razumije podjelu duvačkih instrumenata na drvene i limene; - zna kako izgleda truba i prepozna njenu zvučnu boju; - razumije kako se stvara zvuk na trubi.

Ključni pojmovi/sadržaji: limeni duvački instrumenti, truba M. A. Šarpantje, Prelid Đ. Rosini, opera Viljem Tel, Uvertira2

Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o instrumentima i grupama instrumenata2. Upoznavanje sa instrumentalnim izvođačem – trubačem (po mogućnosti)3. Informativno upoznavanje sa karakteristikama trube (kojoj grupi pripada, izgled i način sviranja)4. Slušanje kompozicija koje izvodi trubač (ili sa CD-a)5. Razgovor o zvučnoj boji instrumenta i svom doživljajuAktivnosti: Polaznici:

- odgovaraju na pitanja nastavnika: Za koje instrumente znaju? Koji instrument im se dopada i zašto?

- prisjećaju se podjele duvačkih instrumenata na drvene i limene i razumiju podjelu na osnovu materijala od kog su instrumenti napravljeni;

- upoznaju trubača (ako je moguće) i razgovaraju sa njim o izgledu instrumenta, načinu držanja i dobijanja tona na trubi;

- slušaju izvođenje različitih kompozicija uživo (ili sa CD-a); - razgovaraju o tome kako na njih djeluje muzika koju su slušali, opisuju zvuk instrumenata; - saznaju da, pored toga što se često koristi u izvođenju umjetničke muzike, truba je jedan od na-

jvažnijih instrumenata u orkestrima koji izvode izvornu narodnu muziku; - imaju zadatak da za sljedeći čas donesu snimak koji im se dopada, a na kom se čuje zvuk trube i

da saznaju u kom mjestu u okruženju se svake godine održava poznati Sabor trubačkih ansam-bala.

1 Po istom principu se obrađuju i narodni instrumenti.

2 Ovo su samo prijedlozi. Nastavnik/ca kao zvučnu ilustraciju može odabrati i odlomke nekih drugih kompozicija za limeneduvačke instrumente ili samo trubu.

38


SCENARIO 5Tema: Slušanje muzikeMetodski postupak: slušanje muzikeIshodi:Polaznik/ca će moći da:

- doživljajno sluša muziku; - prilikom slušanja koristi ranije stečena znanja; - opiše utiske koje na njega ostavlja slušano muzičko djelo; - razgovara o doživljenim osjećanjima nakon slušanog primjera sa drugim polaznicima ili pre-

davačem; - stekne naviku aktivnog slušanja vrijednih muzičkih ostvarenja.

Ključni pojmovi/sadržaji:A. Vivaldi, ciklus Četiri godišnja doba, ProljećeGlavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o godišnjim dobima2. Analitičko slušanje muzike3. Iznošenje utisaka o slušanoj kompozicijiAktivnostiPolaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom o godišnjim dobima, koje najviše vole i zbog čega; - posmatraju likovne ilustracije različitih godišnjih doba; - slušaju odabranu numeru uz zadatak (može i po grupama) da odrede tempo, dinamiku, karakter

djela, prepoznaju izvođače; - uz ponovno slušanje, logički povezuju muziku sa nekom od ponuđenih likovnih ilustracija; - razgovaraju sa nastavnikom o tome na koji način je kompozitor dočarao proljeće; - opisuju utiske koje je na njih ostavilo slušano muzičko djelo.

39


SCENARIO 6Tema: Muzičko-scensko djelo (balet); slušanje muzikeMetodski postupak: obrada muzičko-scenskog djelaIshodi:Polaznik/ca će moći da:

- doživljajno sluša muziku i prilikom slušanja koristi ranije stečena znanja; - razumije šta su to muzičko-scenska djela; - slušno i vizuelno prepozna balet i zna njegove osnovne karakteristike; - razumije povezanost muzike i pokreta; - objasni ulogu svih učesnika u stvaranju i izvođenju baleta; - opiše utiske koje na njega ostavlja muzika za balet.

Ključni pojmovi/sadržaji:P. I. Čajkovski, baleti Labudovo jezero, Uspavana ljepotica i Krcko Oraščić (odlomci)Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o umjetničkim inspiracijama2. Muzičko-scenska djela – opera i balet3. Aktivno slušanje muzike4. Podsticanje izražavanja utisaka o slušanim djelimaAktivnostiPolaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom o tome šta kompozitoru može da posluži kao inspiracija za stvaranje muzičkog djela (događaj, slika, priča, bajka…);

- preko DVD zapisa prate odlomke baleta Labudovo jezero; slušajući muziku i posmatrajući pokrete igrača uz nju, pokušavaju da odgonetnu sadržaj djela; uz pomoć i podsticaj nastavnika objašnjavaju na koji je način kompozitor predstavio radnju i različite karaktere likova;

- upoznaju se sa naslovom i sadržajem djela; - saznaju da se ovakav muzičko-scenski oblik koji se izvodi igrom i pokretom uz muziku, naziva

balet, i da je pored baleta, muzičko-scensko djelo i opera; - dobijaju osnovne informacije o baletu, kako nastaje, ko učestvuje u njegovom stvaranju i real-

izaciji; - slušno razlikuju i navode nazive instrumenata čije zvukove prepoznaju slušajući snimak; - ponavljaju aktivnosti prilikom slušanja odlomaka iz baleta Uspavana ljepotica i Krcko Oraščić; - od nastavnika dobijaju informaciju o savremenoj primjeni muzike iz baleta (u filmovima, cr-

tanim filmovima, reklamama…).

40


1.2.4. VII RAZRED

Opšti cilj:Sticanje znanja o osnovnim karakteristikama muzičkih epoha od praistorije do baroka, unapređivanje muzičkog izražavanja (pjevanje, ritmičko izražavanje, sviranje na Orfovom instrumentariju) i slušanja muzike

Teme Ciljevi Ishodi Životne vještine

Ključni pojmovi

- Muzičko izražavanje (pjevanje, sviranje)

- Slušanje mu-zike

- Istorija mu-zike: prai-storija, rane civilizacije, srednji vijek, renesansa, barok

- izvođenje jednoglasnih narodnih i umjetničkih pjesama, kori-steći kao izvor zvuka glas, tijelo i ritmič-ke instrumen-te Orfovog instrumentari-juma

- razumijevanje značaja doživ-ljajnog sluša-nja muzike;

- sticanje zna-nja o muzici različitih epo-ha na elemen-tarnom nivou;

- učenje no-vih muzičkih izraza.

Polaznik/ca:- izvodi (pjeva) narodne i umjet-

ničke pjesme;- slušno prepoznaje tonski rod u

kojem je pjesma napisana;- zna da objasni razliku između

jednoglasnog i dvoglasnog pje-vanja;

- prepoznaje različite vrste muzi-ke i muzičke žanrove (narodna muzika, umjet.);

- uvažava narodne pjesme drugih zemalja i upoređuje ih sa crno-gorskim (ritam, melodija, instru-menti);

- aktivno i usklađeno učestvuje u grupnom pjevanju/muziciranju;

- izgrađuje kolektivni duh;- vrednuje svoje izvođenje i izvo-

đenje grupe.

- zna da opiše utiske koje na njega ostavljaju slušana muzička djela;

- kritički prosuđuje i pokazuje to-lerantnost kod drugačije iskaza-nog muzičkog doživljaja;

- stiče naviku aktivnog slušanja vrijednih djela;

- slušno prepoznaje muziku pra-istorije i ranih civilizacija, i naj-značajnija djela srednjevjekovne, renesansne i barokne muzike;

- zna da navede osnovne podatke o naznačajnijim kompozitori-ma (ime, vijek, nacionalnost, zanimljivosti, djela) određenih epoha;

- razumije i upotrebljava nove muzičke izraze.

- lijepo (estetski oblikovano) pjevanje;

- sviranje;

- sposobnost za saradnju i kolektivni rad;

- itereso-vanje za muziku i slušanje kvalitetnih muzičkih djela;

- razlikova-nje muzike različitih epoha i prepozna-vanje djela njihovih predstav-nika.

- jednoglasne i dvoglasne pje-sme: crnogorske narodne pjesme i narodne pje-sme drugih ze-mlja, umjetničke pjesme pisane u durskim i mol-skim ljestvicama;

- pjesme sa raspi-sanim vokalnim i vok.- instrumen-talnim aranžma-nima (za dva glasa ili za glas i Orfove instru-mente);

- djela program-ske i apsolutne muzike;

- muzički pri-mjeri praisto-rije (imitacija), ranih civilizacija, srednjeg vijeka, renesanse, baro-ka (najznačajnija djela, instrumen-ti, instrumentalni sastavi, kompo-zitori);

- duhovna muzika i svjetovna mu-zika (trubaduri, višeglasje).

41


VII RAZRED - Scenariji za realizaciju određenih tema

SCENARIO 1Tema: Muzičko izražavanje (pjevanje)Metodski postupak: obrada pjesme po sluhuIshodi Polaznik/ca će moći da:

- produbljuje znanja o narodnom muzičkom stvaralaštvu; - pjeva po sluhu narodne pjesme; - slušno prepozna tonski rod (dur – mol) u kojem je pjesma napisana; - razvija interesovanje za muziku i kulturu različitih naroda kroz pjevanje; - uvažava narodne pjesme drugih zemalja i upoređuje ih sa crnogorskim narodnim pjesmama

(ritam, melodija).Ključni pojmovi/sadržaji: Kiša pada, narodna pjesma iz Hrvatske

Na toj gori jedno drvo, tanko visoko. 2x Pod njim sjedi moja seja, a ja pored nje. 2x

Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o narodnom stvaralaštvu2. Analiza teksta pjesme3. Učenje metodom obrade pjesme po sluhu4. Pjevanje AktivnostiPolaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom o tome kako je nastajala narodna muzika, i razlikuje li se među nar-odima;

- čitaju i analiziraju tekst narodne pjesme iz Hrvatske – Kiša pada; - upjevavaju se adekvatnim vokalizama; - slušaju pjevanje u izvođenju nastavnika; - uče pjesmu po sluhu, po frazama; - na osnovu karaktera melodijske linije, prepoznaju da je pjesma napisana u molu; - pjevaju uz harmonsku pratnju na klaviru ili uz zvučni zapis (instrumentalna verzija) sa CD-a.

Napomena: Izvođenje pjesme može biti praćeno korišćenjem tijela kao izvora zvuka ili sviranjem pratnje na ritmičkim Orfovim instrumentima.

42


SCENARIO 2Tema: Istorija muzike (Barok), Slušanje muzikeMetodski postupak: obrada istorijske epoheIshodiPolaznik/ca će moći da:

- razumije istorijske okolnosti u kojima se razvijala epoha baroka; - opiše karakteristike baroka u muzičkoj umjetnosti; - razumije muziku baroka i razvija sposobnost kritičkog sagledavanja muzičkog stvaralaštva epo-

he; - analitički sluša umjetničke kompozicije; - zna najznačajnije kompozitore epohe baroka; - na elementarnom nivou analizira i uporedi karakteristike različitih epoha.

Ključni pojmovi/sadržaji: Đ. P. da Palestrina, Misa Pape Marčela, KyrieJ. S. Bah, Brandenburški koncert u G-duru, I stav (odlomak)K. Monteverdi, opera Arijadna, arija Arijadnina tužbalica (odlomak)G. F. Hendl, Muzika na vodi, Allegro br. 3 (odlomak)J. S. Bah, Dobro temperovani klavir, Fuga br. 2 u c-moluFilm Svedočanstva o genijima (Bah i Hendl)Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – podsjećanje na karakteristike prethodne muzičke epohe (renesansa) i upoznavanje sa novom (barok)2. Upoznavanje sa uslovima u kojima se razvijala muzika u doba baroka3. Slušanje muzike i informisanje o osnovnim karakteristikama razvoja baroka u muzičkoj umjetnosti4. Slušanje, analiziranje i komentarisanje vokalno-instrumentalne i instrumentalne muzike baroka5. Informacije o kompozitorima koji su obilježili epohu barokaAktivnosti: Polaznici:

- slušaju renesansnu kompoziciju, komentarišu slušani primjer, prepoznaju epohu kojoj pripada i izlažu stečeno znanje o renesansi;

- slušaju muzički primjer iz baroka i upoređuju ga sa prethodnim; zaključuju da primjeri ne pri-padaju istoj epohi i slušaju izlaganje nastavnika o baroku.

- na osnovu vizuelnih prikaza posmatraju barokne građevine, slikarstvo, vajarstvo, i stiču predstavu o baroknoj raskoši; na osnovu kratkog segmenta iz filma saznaju o vremenu, izgledu, odijevanju i pon-ašanju ljudi.

- slušaju odlomak iz barokne opere i komentarišu izvođački sastav; podsjećaju se znanja o operi kao muzičko-scenskom djelu, stečenog u prethodnom razredu; slušaju informacije o najznača-jnijim baroknim operskim kompozitorima i o ostalim vokalno-instrumentalnim oblicima;

- slušaju primjere instrumentalne muzike baroka; zapažaju izvođački sastav i informišu se o in-strumentima baroka; navode obilježja barokne muzike;

- posmatraju slike kompozitora koji su obilježili epohu baroka i dobijaju osnovne informacije o njima.

43


SCENARIO 3Tema: Slušanje muzikeMetodski postupak: slušanje muzikeIshodi:Polaznik/ca će moći da:

- doživljajno sluša muziku i prilikom slušanja koristi ranije stečena znanja; - opiše utiske koje na njega ostavlja slušano muzičko djelo; - razgovara o doživljenim osjećanjima nakon slušanog muzičkog primjera sa drugim polaznicima

ili predavačem i pokazuje tolerantnost kod drugačije iskazanog muzičkog doživljaja.Ključni pojmovi/sadržaji:A. Vivaldi, ciklus Četiri godišnja doba, Zima Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – podsjećanje na ranije slušani dio Proljeće2. Analitičko slušanje djela Zima3. Iznošenje utisaka o slušanoj kompozicijiAktivnostiPolaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom o tome koji su dio iz ciklusa Četiri godišnja doba A. Vivaldija slušali tokom prethodne školske godine (Proljeće);

- slušaju ponovo Proljeće i prisjećaju se tempa, dinamike, karaktera djela i instrumenata koji ga izvode;

- uz posmatranje likovnih ilustracija preostalih godišnjih doba, slušaju numeru Zima uz zadatak da na osnovu karaktera muzike odrede kojem bi godišnjem dobu takva muzika odgovarala i zašto;

- uz ponovno slušanje, imaju zadatak da, podijeljeni u grupe, odrede tempo, dinamiku, karakter djela, prepoznaju izvođače;

- razgovaraju sa nastavnikom o tome na koji način je kompozitor dočarao zimu i njene osobenosti; - upoređuju odslušana muzička djela i analiziraju razlike u načinu na koji je kompozitor kombino-

vao izražajna sredstva muzike da bi dočarao suprotnosti. - opisuju utiske koje su na njih ostavila slušana muzička djela.

Napomena: Ovaj čas se može osmisliti kao integrativna nastava – međupredmetna povezanost Muzičke kulture i Likovne kulture. U cilju razvijanja i podsticanja multidisciplinarnog obrazovanja, polaznicima se na času, namijenjenom za slušanje nekog od violinskih koncerata iz Vivaldijevog ciklusa Godišnja doba, mogu pokazati reprodukcije slika Alfonsa Muhe i Toma Lorisa, koje na različite načine prikazuju četiri godišnja doba. Takođe, polaznici se mogu upoznati i sa detaljem iz crnogorske istorije – na Cetinju postoji kuća iz XIX vijeka, ispred koje se nalaze četiri ženske statue koje izgledom, odjećom i detaljima simbolizuju četiri godišnja doba.

44


SCENARIO 4Tema: Muzičko izražavanje (pjevanje), Slušanje muzikeMetodski postupci: obrada pjesme po sluhu, slušanje muzikeIshodi:Polaznik/ca će moći da:

- izvodi (pjeva) umjetničke i narodne pjesme i aktivno učestvuje u grupnom pjevanju/muziciranju; - razvija interesovanje za muzičku umjetnost; - razvija sposobnost opažanja muzike različitog karaktera i sadržaja; - stekne naviku aktivnog slušanja vrijednih muzičkih ostvarenja i oblikuje muzički ukus i kritičko

mišljenje.Ključni pojmovi/sadržaji:Crnogorske narodne pjesme i narodne pjesme drugih zemalja, umjetničke pjesme pisane u durskim i molskim ljestvicama – po izboru polaznika;Djela programske i apsolutne muzike – po izboru polaznika.Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o omiljenim pjesmama i kompozicijama2. pjevanje naučene pjesme (po izboru polaznika)3. slušanje umjetničkih kompozicija (po izboru polaznika)4. iznošenje utisaka o slušanoj kompoziciji5. razgovor o ulozi muzike i oblikovanju muzičkog ukusa


- razmišljaju na temu omiljene pjesme i omiljene kompozicije sa časova Muzičke kulture; u man-jim grupama diskutuju o svom izboru;

- na nivou odjeljenja, dogovaraju se koja im se pjesma, od onih koje su naučili, po sluhu najviše dopala i pjevaju je uz pratnju nastavnika;

- slušaju omiljene kompozicije koje su izdvojili u grupama; - objašnjavaju šta im je zanimljivo i lijepo u odabranoj kompoziciji, šta je čini posebnom, koji in-

strumenti učestvuju u izvođenju; - podstaknuti od strane nastavnika, opisuju ulogu koju muzika ima u njihovim životima; odgova-

raju na pitanja da li se u njihovoj porodici neko bavi muzikom, svira neki instrument, koja se muzika najčešće sluša u njihovoj kući;

- upućeni su od nastavnika u nazive televizijskih i radio-stanica, kao i internet adrese, koje emituju kvalitetnu muziku različitih žanrova.

45


1.2.5. VIII RAZRED

Opšti cilj:Proširivanje znanja o elementima i pojmovima muzičkog jezika, sticanje znanja o osnovnim karak-teristikama muzičkih epoha: klasicizmu i romantizmu, unapređivanje muzičkog izražavanja (pjevanje, sviranje na Orfovom instrumentariju) i slušanje muzike

Teme Ciljevi Ishodi Životne vještine Ključni pojmovi

- Pojmovi muzičkog jezika

- Muzičko izražavanje (pjevanje i sviranje)

- Istorija muzike: klasicizam i romantizam

- opažanje, razumijevanje i upotreblja-vanje osnov. pojmova mu-zičkog jezika;

- razumijevanje uloge oznaka za tempo i dinamiku;

- učenje no-vih muzičkih izraza;

- ovladavanje izvođenjem jednoglasnih i dvoglasnih na-rodnih i umjet-ničkih pjesama, koristeći kao izvor zvuka glas, tijelo i Orfove instru-mente;

- sticanje zna-nja o muzici klasicizma i romantizma na elementarnom nivou.

Polaznik/ca:- prepoznaje i uvažava

muzičko-izražajne ele-mente i stilska obilježja pjesme ili muzičkog djela;

- zna da objasni ulogu tempa i dinamike u muzičkom djelu;

- primjenjuje oznake za tempo i dinamiku tokom interpretacije;

- razumije i upotrebljava nove muzičke izraze;

- izvodi (pjeva) narodne i umjetničke pjesme;

- svira pratnju za obra-đene pjesme koristeći tijelo kao izvor zvuka i Orfove instrumente;

- samostalno svira in-strumentalne sadržaje po sluhu (narodne i popularne pjesme, po-pularne teme, odlomke ili kratke kompozicije umjetničke muzike svih epoha);

- izvodi svoju dionicu aranžmana i usklađuje izvođenje sa ostalima;

- vrednuje izvođenje gru-pe i svoje izvođenje.

- slušno prepoznaje naj-značajnija djela muzike klasicizma i romantiz-ma;

- zna da navede osnovne podatke o kompozito-rima (ime, vijek, naci-onalnost, zanimljivosti iz života, najznačajnija djela) ovih epoha;

- razumije istorijat crno-gorske muzike.


- sviranje;

- sposobnost za saradnju i kolek-tivni rad;

-

interesovanje za muziku i slušanje kvalitetnih muzič-kih djela;- razlikovanje

muzike različitih epoha i prepo-znavanje djela njihovih pred-stavnika.

- Tempo (spori, umjereni, brzi);

- Dinamičke oznake (piano - tiho, forte - glasno, crescen-do - pojačavajući, decrescendo - sti-šavajući);

- Umjetničke i popu-larne pjesme;

- Narodne pjesme, igre i kola koje se izvode na tlu Crne Gore;

- Narodne pjesme i igre drugih kultura;

- Kratke umjetnič-ke kompozicije, teme ili odlomci iz najpoznatijih djela umjetničke muzike;

- Pjesme sa raspi-sanim vokalnim i vokalno- instru-mentalnim aran-žmanima;

- Muzički primjeri najznačajnijih djela klasicizma i roman-tizma;

- Obrađene arije iz opera (klasicizam i romantizam);

- Muzički primjeri crnogorske muzike u prvoj polovini XIX v.

46


VIII RAZRED - Scenariji za realizaciju određenih tema

SCENARIO 1Tema: Istorija muzike (Klasicizam), Slušanje muzikeMetodski postupak: obrada istorijske epoheIshodiPolaznik/ca će moći da:

- razumije istorijske okolnosti u kojima se razvijala epoha klasicizma; - opiše karakteristike klasicizma u muzičkoj umjetnosti; - slušno prepozna muzičko stvaralaštvo epohe klasicizma; - razumije značaj daljeg razvoja klasičnog orkestra, kao i značaj uloge klavira; - zna najznačajnije kompozitore epohe klasicizma; - analitički sluša umjetničke kompozicije i razvija sposobnost njihovog kritičkog sagledavanja.

Ključni pojmovi/sadržaji: J. S. Bah, Brandenburški koncert u G-duru, I stavV. A. Mocart, Sonata za klavir u C-duru (Facile), I stavV. A. Mocart, Simfonija u g-molu, I stavGlavni koraci:1. Uvodni dio časa – podsjećanje na karakteristike prethodne muzičke epohe (baroka) i upoznavanje sa novom (klasicizam)2. Upoznavanje sa uslovima u kojima se razvijala muzika u doba klasicizma3. Prikaz osnovnih karakteristika klasicizma u muzičkoj umjetnosti4. Analitičko slušanje kompozicija sa CD-a5. Informacije o najznačajnijim kompozitorima klasicizmaAktivnosti: Polaznici:

- slušaju odlomak iz Bahovog Brandenburškog koncerta u G-duru i zatim navode osnovne kar-akteristike baroka u muzičkoj umjetnosti. Na osnovu odslušanog primjera, potrebno je da nas-tavnik provjeri da li su obnovili usvojena znanja o baroku u muzičkoj umjetnosti iz prethodnog razreda. Nakon toga, stiču znanja o osnovnim karakteristikama klasicizma u muzici;

- uz slušanje odlomka iz Mocartove Sonate za klavir u C-duru, opisuju boju zvuka klavira i navode kojoj grupi instrumenata pripada klavir;

- slušaju odlomak iz Mocartove Simfonije u g-molu i opisuju atmosferu koju stvara ova kompozici-ja na osnovu njenog karaktera i tempa;

- rade u grupama zadatak da na osnovu odslušanih odlomaka Bahovog Brandenburškog koncerta i Mocartove Simfonije uporede osobine barokne muzike i muzike klasicizma. Nakon razmjene informacija (u okviru grupa), izvještavaju o saznanjima do kojih su došli;

- stiču elementarna znanja o kompozitorima čije je stvaralaštvo obilježilo epohu klasicizma (Ha-jdn, Mocart, Betoven);

- čitaju zanimljivosti o klasicizmu, kompozitorima i o nastanku klavira.

47


SCENARIO 2Tema: Istorija muzike (Klasicizam), Slušanje muzike, Muzičko izražavanje (pjevanje)Metodski postupci: obrada istorijske epohe, obrada pjesme po sluhuIshodi Polaznik/ca će moći da:

- upozna stvaralaštvo Ludviga van Betovena; - slušno prepoznaje najznačajnija djela klasicizma; - navede osnovne podatke (ime, vijek, zanimljivosti iz života) o kompozitoru epohe klasicizma; - analitički sluša muzičke primjere i opaža njihov različiti karakter i sadržaj; - izvodi (pjeva) umjetničke pjesme.

Ključni pojmovi/sadržaji: L. van Betoven, Mjesečeva sonata za klavir, I stavL. van Betoven, Koncert za violinu i orkestar D-dur, I stavL. van Betoven, Simfonija br. 9, Oda radosti

Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o epohi klasicizma u muzici i najznačajnijim predstavnicima2. Upoznavanje sa stvaralaštvom Ludviga van Betovena3. Analitičko slušanje odabranih Betovenovih djela4. Učenje Ode radosti metodom obrade pjesme po sluhuAktivnostiPolaznici:

- podsjećaju se kroz razgovor sa nastavnikom o karakteristikama epohe klasicizma u muzici i kom-pozitorima koje su zapamtili kao glavne predstavnike (Hajdn i Mocart);

- dobijaju informacije o trećem značajnom kompozitoru klasicizma – Ludvigu van Betovenu, saznaju o zanimljivostima iz života i najpoznatijim djelima;

- analitički slušaju odlomke iz Betovenovih djela, sa zadatkom da opišu izvođački sastav, karakter djela i svoj doživljaj nakon slušanja;

- prilikom slušanja Ode radosti, nastavnik im postavlja pitanja u vezi sa izvođačima; objašnjava im da je Betoven prvi u izvođenje simfonije, do tada isključivo orkestarskog djela, uveo hor i soliste;

- Odu radosti uče metodom obrade pjesme po sluhu: čitaju tekst i analiziraju njegov sadržaj; poslije upjevavanja, ponavljaju za nastavnikom frazu po frazu, dok ne savladaju pjesmu u cjelini; izražajno je izvode;

- dobijaju zadatak da zaključe zašto je Oda radosti savremena, bez obzira na to što je nastala prije skoro 200 godina, i po čemu je u današnje vrijeme značajna (himna Evropske unije).

48


SCENARIO 3Tema: Istorija muzike (Romantizam), Slušanje muzikeMetodski postupak: obrada istorijske epoheIshodiPolaznik/ca će moći da:

- razumije istorijske okolnosti u kojima je nastala i razvijala se epoha romantizma u muzici; - opiše karakteristike romantizma u muzičkoj umjetnosti; - analitički sluša umjetničke kompozicije i slušno prepoznaje najznačajnija djela muzike roman-

tizma; - zna da navede osnovne podatke o poznatim kompozitorima (ime, vijek, nacionalnost, zanimljiv-

osti iz života, najznačajnija djela) romantizma.Ključni pojmovi/sadržaji:L. van Betoven, Oda radostiF. Šubert, Ave marijaF. Mendelson, Koncert za violinu i orkestar u e-molu, I stav Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – podsjećanje na karakteristike prethodne muzičke epohe (klasicizma) i upoznavanje sa novom (romantizam)2. Upoznavanje sa uslovima u kojima se razvijala muzika u doba romantizma3. Analitičko slušanje kompozicija sa CD-a 4. Prikaz osnovnih karakteristika muzičke umjetnosti romantizma5. Informacije o najznačajnijim kompozitorima romantizmaAktivnosti: Polaznici:

- slušaju Betovenovu Odu radosti ili je pjevaju po sluhu; navode kojoj muzičkoj epohi pripada ova kompozicija; uz pomoć nastavnika prisjećaju se karakteristika ranije obrađene epohe – klasiciz-ma;

- podijeljeni u grupe slušaju odlomke Šubertove solo-pjesme Ave marija i Mendelsonovog Koncer-ta za violinu i orkestar; analiziraju melodiju, karakter djela, opisuju svoj doživljaj;

- grupe iznose svoja zapažanja i nakon razmjene informacija, zaključuju da je muzika koju su sluša-li nježna, raspjevana, osjećajna i da se razlikuje od snažne Ode radosti i drugih kompozicija ranije učenog klasicizma;

- razgovaraju s nastavnikom o saznanjima do kojih su došli i zajedno rezimiraju osnovne karak-teristike muzike romantizma;

- informišu se o zanimljivostima iz romantizma, iz života kompozitora, o nastanku čuvenih djela.

49


SCENARIO 4Tema: Istorija muzike (Romantizam – Nacionalne škole), Slušanje muzikeMetodski postupak: obrada istorijske epoheIshodiPolaznik/ca će moći da:

- razumije značaj buđenja nacionalne svijesti, pojave i razvoja nacionalnog pokreta u Evropi XIX vijeka;

- razumije uticaj nacionalnih pokreta na razvoj muzičke umjetnosti u epohi romantizma; - prepozna sličnosti i razlike muzike različitih nacionalnih škola koje su se javile u XIX vijeku, kao

i njihove glavne predstavnike; - analitički sluša najznačajnija djela predstavnika nacionalnih škola; - svira pratnju za obrađene pjesme ili kompozicije koristeći tijelo kao izvor zvuka i Orfove instru-

mente;Ključni pojmovi/sadržaji:M. Musorgski: Slike sa izložbe, PromenadaE. Grig: Per Gint, Solvejgina pesma A. Dvoržak: Simfonija br. 9 u e-molu, Iz novog svijetaGlavni koraci:1. Uvodni dio časa – upoznavanje s pojavom i razvojem nacionalnog pokreta u Evropi2. Prikaz razvoja nacionalnih škola u Rusiji, Skandinaviji i Češkoj3. Analitičko slušanje kompozicija 4. Upoznavanje s osnovnim karakteristima muzike različitih nacionalnih škola5. Sviranje na ritmičkim Orfovim instrumentimaAktivnosti: Polaznici:

- informišu se o pojavi i razvoju nacionalnog pokreta u Evropi u XIX vijeku, kao i o njegovom uti-caju na muzičku umjetnost;

- slušaju odlomak djela Slike sa izložbe Modesta Musorgskog (predstavnika ruske nacionalne škole), koji su već imali prilike da čuju u V razredu, a zatim iz istog djela i Promenadu; upoređuju ih i komentarišu;

- saznaju da je i Edvard Grig predstavnik nacionalne škole, ali iz skandinavskih zemalja; slušaju numeru Solvejgina pjesma iz djela Per Gint, sa kojom su se upoznali u VI razredu; analiziraju je i komentarišu;

- uz pomoć nastavnika uočavaju glavne karakteristike muzike nacionalnih škola: upotrebu narod-nih melodija i ritmova;

- u dogovoru sa nastavnikom, biraju jednu od preslušanih kompozicija i osmišljavaju aranžman koji će izvoditi kao pratnju uz slušanje, koristeći tijelo kao izvor zvuka ili ritmičke Orfove instru-mente;

- podijeljeni u grupe, uvježbavaju svoju dionicu aranžmana, a zatim usklađuju izvođenje sa po-laznicima iz ostalih grupa;

- izvode grupno muziciranje, uz analizu i vrednovanje; - imaju zadatak da samostalno osmisle pratnju za Grigove kompozicije U pećini gorskog kralja ili

Jutro iz djela Per Gint, koje su već slušali u IV i VI razredu.

50


1.2.6. IX RAZREDOpšti cilj:Sticanje znanja o osnovnim karakteristikama muzičkih epoha: impresionizam, muzika XX i XXI vijeka, proširivanje znanja o žanrovima popularne muzike i muzici kao primijenjenoj umjetnosti, unapređivanje muzičkog izražavanja (pjevanje, sviranje na Orfovom instrumentariju) i analitičkog slušanja muzikeTeme Ciljevi Ishodi Životne vještine Ključni pojmovi

- Himna Crne Gore

- Muzičko izražavanje (pjevanje i sviranje)

- Istorija muz-ike: impre-sionizam, muzika XX vijeka, savremeni žanrovi, popularna muzika XXI vijeka, muzika kao primijenje-na umjet-nost

- Slušanje muzike

- pjevanje himne i ra-zumijevanje potrebe njenog pos-tojanja;

- pjevanje nar. pje-sama i umjetnička kompozici-ja;

- sviranje na Orfovom instrumen-tariju;

- sticanje znanja o muzici XX i XXI vijeka na elemen-tarnom nivou;

- proširivanje znanja o žanrovima popularne muzike;

- proširivanje znanja o muzici kao primijen-jenoj umjet-nosti.

- analitičko slušanje muzike;

Polaznik/ca:- izražajno pjeva i razumije ka-

rakter i značaj himne;

- uvažava muzičko-izražajne ele-mente i stilska obilježja pjesme;

- svira jednost. aranžmane za naučene pjesme;

- aktivno učestvuje u grupnom muziciranju;

- usklađuje i vrednuje izvođenje svoje i grupe.

- razumije uticaj društvenih okol-nosti na razvoj muzike;

- zna da objasni osnovne karak-teristike muzike XX i XXI vijeka;

- zna da objasni osnovne karak-teristike crnogorske muzike druge polovine XIX i XX vijeka;

- zna da objasni primjenu različi-tih žanrova popularne muzike u različitim istorijsko-društve-nim kontekstima (društvena okupljanja, koncerti);

- zna da navede osnovne karakt. džez muzike;

- zna da navede osnovne karak-teristike rok muzike;

- zna da navede osnovne ka-rakteristike filmske muzike i mjuzikla;

- analizira pojedine žanrove po-pularne muzike i oblikuje svoj muz. ukus.

- slušno prepoznaje djela crno-gorske muzike druge polovine XIX i XX vijeka;

- slušno prepoznaje najpozna-tija djela muzike XX vijeka i razvrstava ih u odgov. muzički pravac;

- slušno razlikuje žanrove popu-larne muzike;

- upoređuje i zna da objasni mu-ziku različitih epoha, imenuje muzička djela i njihove stvarao-ce/ kompozitore.


- sviranje;

- sposobnost za saradnju i kolek-tivni rad;

- razlikovanje muz. različitih epoha i prepo-znavanje djela njihovih pred-stavnika;

- Sticanje muzičke kulture;

- Formiranje ličnog muzičkog ukusa;

- Uticaj na muzički ukus članova po-rodice, prijatelja.

- interesovanje za muziku i sluša-nje kvalitetnih djela;

- poznavanje fol-klora (osnovnih tipova narodnih pjesama, igara i instrumenata iz Crne Gore i okruženja);

- praćenje muz. života i posjeta muzičkih prired-bi i koncerata.

- Himna Crne Gore;

- Pjesme razli-čitih muzičkih žanrova;

- Pjesme sa raspisanim vokalnim i vokalno- in-strumental-nim aranžma-nima.

- Muzički pri-mjeri crnogor-ske muzike XIX i XX vijeka;

- Primjeri razli-čitih žanrova popularne i filmske mu-zike;

- poznati izvo-đači različi-tih žanrova popularne muzike;

- džez, improvi-zacija;

- rok muzika

- nijemi film, zvučni film, mjuzikl;

- kompozitori filmske mu-zike.

- Primjeri obrađenih muzičkih djela svih epoha (izvođački sastavi, oblici, najpoznatije arije, balet-ska muzika) i žanrova.

51


IX RAZRED - Scenariji za realizaciju određenih tema

SCENARIO 1Tema: Muzičko izražavanje (pjevanje)Metodski postupak: obrada pjesme po sluhuIshodi Polaznik/ca će moći da:

- produbljuje znanja o narodnom muzičkom stvaralaštvu; - razvija interesovanje za muziku i kulturu različitih naroda; - pjeva po sluhu pjesme različitih naroda; - uvažava muzičko-izražajne elemente pjesme; - aktivno učestvuje u grupnom muziciranju.

Ključni pojmovi/sadržaji: Tradicionalna narodna pjesma Roma Đelem, đelem

GELEM, GELEM Prevod:Gelem, gelem, lungone dromensa Idem, idem na daleki putMaladilem bakhtale Romensa I upoznajem srećne Rome.A Romale katar tumen aven, O Romi odakle ste,E tsarensa bahktale dromensa? Sa šatorom pokraj srećnih puteva?A Romale, A Chavale! O Romi, o narode romski!Vi man sas ek bari familiya, Imao sam nekada veliku porodicu,Murdadas la e kali legiya Ali Crne legije su ih ubile.Aven mansa sa lumniake Roma, Pođite sa mnom Romi iz cijelog svijeta,Kai putaile e romane droma Za Rome su putevi otvoreniAke vriama, usti Rom akana, Sada je vrijeme, ustanite Romi svi,Men khutasa misto kai kerasa Dići ćemo se visoko ako se potrudimo.A Romale, A Chavale! O Romi, o narode romski! Glavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o muzičkoj kulturi i tradiciji Roma2. Analiza teksta i melodije pjesme3. Učenje pjesme metodom obrade po sluhu4. Pjevanje AktivnostiPolaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom o muzičkoj kulturi Roma, karakteristikama romskog pjevanja, svi-ranja i igranja, romskoj tradicionalnoj nošnji i najznačajnijim izvođačima romske muzike;

- čitaju tekst pjesme Đelem, đelem i analiziraju sadržaj i poruku teksta; - informišu se da, s obzirom na to da romski jezik nema jedinstveni književni jezik, postoje ra-

zličite verzije teksta. - upjevavaju se adekvatnim vokalima; - slušaju pjevanje u izvođenju nastavnika ili sa CD-a; - uče pjesmu po sluhu, po frazama; - na osnovu karaktera melodijske linije, prepoznaju da je pjesma napisana u molu; - pjevaju uz harmonsku pratnju na klaviru ili uz zvučni zapis (instrumentalna verzija) sa CD-a; - informišu se da je pjesma Đelem, đelem proglašena za himnu na prvom Svjetskom kongresu

Roma 1971. godine u Londonu; - imaju zadatak da potraže informaciju koji su izvođači snimili najpoznatije verzije pjesme Đelem,

đelem, preslušaju snimke, odrede koji im se najviše dopada i objasne zbog čega.

52


SCENARIO 2Tema: Istorija crnogorske muzike u drugoj pol. XIX vijeka, Slušanje muzike, Muzičko izražavanje (pjevanje)Metodski postupci: obrada istorijske epohe, slušanje muzike, obrada pjesme po sluhuIshodi:Polaznik/ca će moći da:

- razumije istorijske okolnosti u kojima se nalazila Crna Gora u drugoj polovini XIX vijeka; - stekne znanja o daljem razvoju muzike u Crnoj Gori u drugoj polovini XIX vijeka; - razvija sposobnost kritičkog sagledavanja muzičkog stvaralaštva na našim prostorima u XIX vi-

jeku; - koncentrisano i analitički sluša muziku i opiše utiske koje na njega ostavljaju slušana muzička

djela; - stekne naviku aktivnog slušanja vrijednih muzičkih ostvarenja; - pjeva narodne pjesme i umjetničke kompozicije.

Ključni pojmovi/sadržaji: Dionizije de Sarno, arija Danice iz opere Balkanska carica - U dalekom DrenopoljuMirko Petrović, Mirkov maršNarodna pjesma, Još ne sviće rujna zoraGlavni koraci:1. Uvodni dio časa – podsjećanje na uslove u kojima se razvijala muzika u Crnoj Gori2. Prikaz stvaralaštva pojedinih kompozitora koji su stvarali na tlu Crne Gore u drugoj polovini XIX v.3. Analitičko slušanje muzike4. Iznošenje utisaka o slušanim kompozicijama5. Pjevanje narodne pjesme po sluhuAktivnostiPolaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom o razvoju muzike u Crnoj Gori; - slušaju odabrane numere crnogorskih kompozitora uz zadatak da za svaku od njih: prepoznaju

izvođače, odrede tempo, dinamiku, uporede karaktere djela, analiziraju tekst kad su pjesme u pitanju i shvate vezu između melodije i teksta;


- razgovaraju o doživljenim osjećanjima nakon svakog slušanog primjera sa polaznicima i nas-tavnikom;

- čitaju i analiziraju tekst pjesme Još ne sviće rujna zora, a zatim je uče po frazama metodskim postupkom obrade pjesme po sluhu;

- preslušavaju sa CD-a neku od dostupnih obrada ove pjesme radi potpunijeg doživljaja i razgova-raju sa nastavnikom o osobenostima crnogorskog folklora.

53


SCENARIO 3 Tema: Istorija muzike (Impresionizam i muzika XX vijeka), Slušanje muzikeMetodski postupak: obrada istorijske epoheIshodi:Polaznik/ca će moći da:

- razumije na informativnom nivou muziku XX vijeka; - sazna o osnovnim karakteristikama muzike impresionizma i najznačajnijim kompozitorima

(Klod Debisi i Moris Ravel); - razvije vještinu analitičkog slušanja muzike; - usvoji znanja o djelovanju pojedinih kompozitora XX vijeka (Bendžamin Britn, Karl Orf); - razvija osjećaj za izvođenje ritma.

Ključni pojmovi/sadržaji: M. Ravel: Bolero, odlomakBendžamin Britn, Vodič kroz orkestar za mladeKarl Orf, Ritmički rondoGlavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o razvoju muzike do XX vijeka2. Analitičko slušanje muzičkog djela iz impresionizma, informativno upoznavanje sa karakteristikama tog stila i glavnim predstavnicima (Klod Debisi i Moris Ravel)3. Predstavljanje još nekih značajnih kompozitora XX vijeka i njihovih djela4. Podsjećanje na značaj orkestra kroz analitičko slušanje muzike5. Slušanje i izvođenje Ritmičkog ronda K. OrfaAktivnostiPolaznici:

- sa nastavnikom komentarišu društvena, socijalna, kulturna i umjetnička dostignuća krajem XIX vijeka i razumiju motive za nastanak novih stilskih pravaca;

- preslušavaju odlomak kompozicije Bolero pa, podstaknuti pitanjima komentarišu po čemu je muzika osobena, prepoznaju elemente španskog folklora, temu koja se stalno ponavlja, instru-mente koji donose temu, atmosferu, a nastavnik/ca ukazuje na impresionističke elemente kom-pozicije;

- kod ponovnog slušanja Bolera, polaznici podijeljeni u grupe ponavljaju taj karakteristični ritam izgovarajući na neutralne slogove ili lupkanjem dlana o dlan, olovkom po klupi i slično; nas-tavnik daje znak kad će koja grupa da nastupi, onda kad se smjenjuju i instrumenti koji u kom-poziciji izlažu temu; u kadenci sa dinamičkom gradacijom, sve grupe zajedno izvode isti ritam;

- nakon ukazivanja na značaj djelovanja kompozitora Bendžamina Britna i Karla Orfa u an-dragoškom smislu, polaznici analiziraju ulogu orkestra u izvođenju (nekad i kreiranju) umjet-ničkog djela kroz odlomak Britnovog Vodiča kroz orkestar za mlade; uz DVD-snimak ove numere (po mogućnosti), polaznici prate pojavu i zapažaju zvuk različitih orkestarskih grupa instrume-nata; sa nastavnikom se podsjećaju i razgovaraju o grupama instrumenata i instrumentima koje znaju;

- uz instrukcije nastavnika, polaznici su podijeljeni u grupe prema dionicama Ritmičkog ronda Karla Orfa; svaka grupa pojedinačno obrađuje ritmičku dionicu koja joj je povjerena; kada sav-ladaju ritam, spajaju se različite grupe – u kombinacijama po dvije i tri – dok ne uspiju da sav-ladaju kompletno djelo.

Napomena: Prethodno opisane aktivnosti nastavnik može da kombinuje i rasporedi tokom dva časa, u zavisnosti od interesovanja i reakcije polaznika.

54


SCENARIO 4 Tema: Popularna muzika XXI vijeka, Slušanje muzikeMetodski postupak: obrada istorije muzike, slušanje muzikeIshodiPolaznik/ca će moći da:

- zna na informativnom nivou o razvoju popularne muzike; - proširi znanja o žanrovima popularne muzike; - objasni primjenu različitih žanrova popularne muzike u različitim istorijsko-društvenim kontek-

stima (društvena okupljanja, koncerti); - razvije naviku slušanja kvalitetne muzike i analitičkog promišljanja; - pjeva u grupi.

Ključni pojmovi/sadržaji: The Beatles, ImaginePerper, Voliš dok si mlad1

Glavni koraci1. Uvodni dio časa – razgovor o razlici između umjetničke i popularne muzike2. Upoznavanje sa razvojem popularne muzike i njenim žanrovima3. Analitičko slušanje muzike4. Pjevanje po sluhuAktivnosti: Polaznici:

- razgovaraju sa nastavnikom šta je popularna muzika i razlici između popularne i umjetničke muzike;

- saznaju da su novi pravci popularne muzike XX vijeka nastali pod uticajem crnačkog ritam end bluz i muzike bijelaca kantri end vestern; 50-ih godina prošlog vijeka pojavljuje se nova vrsta popularne muzike zvane ,,rokenrol”, a do kraja XX vijeka još i: soul, dens, rege, rep, fanki, dens muzika i ostali žanrovi;

- slušaju pjesmu Imagine grupe Bitlsi, čitaju tekst pjesme i analiziraju njegov smisao; - razgovaraju o solistima – izvođačima, grupama, instrumentima koji su zastupljeni u popularnoj

muzici, karakteristikama melodije (jednostavna, pjevljiva) i ritma (naglašen), pretežno lagan ili izražajan sadržaj;

- zaključuju da su razvoj muzičke produkcije, radija, filma i televizije, kao i koncertni nastupi i turneje izvođača, omogućili da muzika postane dostupna velikom broju slušalaca i stekne pop-ularnost; tome je doprinijela i činjenica da jednostavnost i pjevljivost takve muzike od slušalaca ne traži muzičko obrazovanje niti značajnije angažovanje, a mogu da je slušaju i dok rade nešto drugo ili žele samo razonodu; iz tih razloga većina djela nema vremensku trajnost, nego živi sa trenutnom publikom; ipak, kvalitetnije numere, koje su prošle sud vremena, ostaju popularne kod brojnih generacija;

- slušaju pjesmu Voliš dok si mlad crnogorske pop-grupe Perper, analiziraju tekst, melodiju i in-strumente;

- postaju svjesniji da su mediji (radio, televizija, internet) postali posrednik između stvaralaca i slušalaca muzike, i da često plasiraju tzv. novokomponovanu narodnu muziku sa tekstovima i muzikom sumnjivog kvaliteta; popularisanje takve, šund, muzike ide u prilog mišljenju da je ona mnogo više primitivna zabava nego vrsta kvalitetne narodne muzike;

- pjevaju po sluhu omiljenu pjesmu, pošto prethodno sa nastavnikom provjere i prodiskutuju o kvalitetu odabrane numere.

- uz podstrek od strane nastavnika, stiču naviku samoinicijativnog slušanja muzike, uz promišl-janje o njenom kvalitetu, izgrađivanje estetskih kriterijuma uz selektivno prihvatanje sadržaja koje nude mediji.

1 Notni zapis Voliš dok si mlad i tekst pjesme Imagine postoje u Udžbeniku iz Muzičke umjetnosti za 1. razred gimnazi-je.

55


SCENARIO 5Tema: Muzika kao primijenjena umjetnost, Slušanje muzikeMetodski postupak: slušanje muzikeIshodiPolaznik/ca će moći da:

- zna na informativnom nivou o razvoju filmske muzike; - razvije vještinu slušanja muzike i analitičkog promišljanja; - razvije sposobnost povezivanja muzike i pokretnih slika; - pjeva u grupi.

Ključni pojmovi/sadržaji: Džon Vilijams, teme iz filmova Ajkula i Indijana Džons

Enio Morikone, tema iz filma MisijaDžejms Horner, My Heart Will Go On iz filma TitanikDarko Kraljić, Devojko mala iz filma Ljubav i modaGlavni koraci:1. Uvodni dio časa – razgovor o oblicima i žanrovima savremene muzike2. Upoznavanje sa karakteristikama filmske muzike3. Slušanje i analiza kompozicija autora filmske muzike4. Pjevanje po sluhuAktivnosti: Polaznici:

- obnavljaju stečena znanja o oblicima i žanrovima savremene muzike; - informišu se o osobenostima filmske muzike, povezanosti pokretnih slika i zvuka; - preslušavaju numere filmske muzike, obraćaju pažnju na izvođače, opisuju svoj doživljaj i poka-

zuju spremnost da izraze svoje mišljenje o muzici; - prisjećaju se omiljenih filmova i prepoznatljivih muzičkih numera iz filmova; - nakon preslušanih pjesama My Heart Will Go On i Devojko mala iz filmova, uz pomoć nastavni-

ka, jednu od njih pjevaju po sluhu.

Prijedlog za časove otvorenog tipa, predviđene za lokalnu zajednicuOvi časovi realizuju se u skladu sa interesovanjima i mogućnostima polaznika, u zavisnosti od mogućnosti i mjesta gdje se nastava odvija. Svaki nastavnik individualno planira časove otvorenog tipa, u saradnji sa školom i lokalnom zajednicom. Mogući prijedlozi su:

- posjeta muzičkoj školi; - gostovanje u kulturno-umjetničkom društvu; - praćenje muzičke manifestacije na gradskom trgu; - posjeta muzičkoj redakciji lokalne radio ili tv-stanice; - gostovanje muzičkog umjetnika u školi; - organizovanje audicije za talentovane polaznike i učešće na proslavi dana škole.

56


2. DIDAKTIČKO-METODIČKA uPuTSTvA

Sadržaji i ishodi učenja predviđeni programom muzičke kulture su prilagođeni broju časova planiranim za nastavu. Zadaci iz predmeta Muzička kultura se moraju prilagođavati mogućnostima i interesovanjima polaznika, tako da se i korišćenje likovnih tehnika planira u skladu sa tim mogućnostima. Proces usvajanja likovnih pojmova, kao sadržaj kroz koji se postiže kompetencija pismenosti, se najbolje ostvaruje kroz metode razgovora i demonstracije, koje su bliske polaznicima. Planirane aktivnosti treba prilagodi principima učenja odraslih.

2.1. Prijedlozi praćenja i procjenjivanja polaznika u nastavi

Predmet Muzička kultura u osnovnoj školi nudi opšti i muzički razvoj polaznicima, a ishodi učenja realizuju se kroz muzičke aktivnosti: izvođenje, stvaranje i slušanje muzike. Izvođenje obuhvata pjevanje umjetničkih i narodnih pjesama, kao i sviranje na ritmičkim i melodijskim instrumentima Orfovog instrumentarijuma (po izboru nastavnika). U zavisnosti od sposobnosti, volje i želje polaznika, može se izvoditi i neka jednostavnija koreografija (valcer, crnogorsko oro ...). Slušanje je usmjereno na prepoznavanje i razlikovanje umjetničkih i narodnih pjesama, prepoznavanje zvučne boje različitih instrumenata, analizu tempa i dinamike u slušanim kompozicijama i slično. Stvaranje podrazumijeva osmišljavanje jednostavne ritmičke pratnje ili ritmičke vježbe sa poznatim tonskim trajanjima, komponovanje kraće melodije.Razvojna dostignuća koja proističu iz navedenih aktivnosti podrazumijevaju razvoj sposobnosti, vještina i informativnih znanja iz kojih proizilaze ishodi učenja. Sposobnosti podrazumijevaju da polaznici razvijaju muzikalnost, osjećaj za ritam i sposobnost otkucavanja jedinice brojanja, prepoznaju zvučne boje različitih instrumenata i proširuju muzičku memoriju. Vještine se odnose na poboljšavanje pjevanja, kao i napredovanje u sviranju na Orfovim instrumentima i plesanju uz muziku. Informativna znanja podrazumijevaju da polaznici do kraja školovanja treba da steknu elementarna znanja iz svih oblasti muzičkog izražavanja.Standardi znanja podrazumjevaju da polaznici na kraju školovanja treba da:

- znaju osnovne informacije o stvaranju i reprodukovanju muzike kao i sredstvima izražavanja; - razlikuju izvođačke sastave: vokalne, instrumentalne i vokalno-instrumentalne; - razlikuju pjesme/muzička djela po žanru i sadržaju; - znaju osnovne karakteristike stilskih epoha; - prepoznaju neke kompozicije kao osnovu za aktivno slušanje koncertnih programa i zvučnih snima-

ka; - zavisno od interesa i sposobnosti, kreativno izražavaju muzičke doživljaje.

U procesu praćenja razvojnih dostignuća odraslih, preporučuje se primjena sljedeće dinamike procjenjivanja i ocjenjivanja:

- inicijalno procjenjivanje – utvrđivanje predznanja na početku procesa učenja, - formativno ocjenjivanje – praćenje napredovanja polaznika i utvrđivanje teškoća u procesu učenja, - sumativno ocjenjivanje – ocjenjivanje postignuća na kraju polugodišta ili školske godine.

Da bi procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi bilo svrsishodno, nastavnik treba da: - prati polaznika i ustanovi šta mu je stvarno potrebno, a ne šta umije da reprodukuje; - pomaže i podržava učenje umjesto da samo provjerava šta je i koliko polaznik naučio; - uočava i ispravlja greške, propuste i nedostatke (uključujući i vlastite); - individualizuje ocjenjivanje - stvara mogućnost da polaznici odgovaraju na različite načine, procjen-

jujući šta je i kada pogodnije za svakog polaznika ponaosob; - blagovremeno upoznaje polaznike sa tim šta će se, kada i kako, vrednovati u toku školske godine; - ocjenjuje postignuća imajući na umu ne samo količinu i kvalitet znanja već i zašto se nešto uči; - vrednuje svaki vid napredovanja polaznika i podržava dalje napredovanje.

57


Vrednovanje se vrši brojčanom ocjenom i to:

Ocjena Opis

Odličan 5Samostalno i tačno interpretira obrađeno gradivo, aktivno učestvuje u različitim oblicima stvaralačkog izražavanja i daje inicijative, ističe se po uspješnosti i krea-tivnosti, drži se zadate teme i uočava suštinu sadržaja.

Vrlodobar 4Samostalno, približno tačno, interpretira obrađeno gradivo, aktivno učestvuje u različitim oblicima stvaralačkog izražavanja i daje inicijative, drži se zadate teme i uočava suštinu sadržaja.

Dobar 3Uz pomoć nastavnika/ce tačno interpretira obrađeno gradivo, trudi se u radu i obavljanju postavljenih zadataka, ali mu nedostaje jasnoća u izražavanju, slabije uočava suštinu sadržaja, teže pokazuje i artikuliše svoje sposobnosti.

Dovoljan 2Uz pomoć nastavnika/ce trudi se da interpretira što tačnije obrađeno gradivo, ne pokazuje interes prema stvaralačkom izražavanju, ali reaguje na podsticaj nastavnika/ce, djelimično izvršava postavljene zadatke.

Nedovoljan 1 Ne može da interpretira gradivo, ne pokazuje interes prema stvaralačkom izra-žavanju, ne reaguje na podsticaj nastavnika/ce, ne izvršava postavljene zadatke.

2.2 Prijedlozi za planiranje i pripremanje nastave

Da bi nastava bila što uspješnija, a opšti ishodi učenja realizovani, neophodno je da nastavnik detaljno isplanira sve aktivnosti.Planiranje obuhvata:

- popis aktivnosti koje treba obaviti u određenom vremenskom periodu da bi se postigao definisani cilj;

- neophodne resurse (pojedince ili timove, vrijeme, metode, postupke i sredstva za ostvarivanje postav-ljenog cilja), kao i načine evaluacije za vrednovanje postignutih rezultata.

Pripremanje nastave obuhvata kreiranje nastavnih jedinica, pravljenje konkretnih scenarija na osnovu izrađenih opštih planova, sa ciljem da posao koji predstoji nastavnik isplanira što bolje i tako rad polaznicima učini lakšim i efikasnijim, a sticanje znanja i vještina uspješnijim. Nastavnik planira teorijsku i praktičnu (kreativnu) nastavu za sve polaznike, za grupe i pojedince.Koristi od planiranja i pripremanja nastave ogledaju se u sljedećem:

- nastava postaje racionalnija i ekonomičnija; - bolje se koordiniraju različite aktivnosti; - sprečava se improvizacija, slučajnost i nepripremljenost, a obezbjeđuje se sistematičnost u nastavi; - nastava se svjesno usmjerava u željenom pravcu; - nastavnik planira ciljeve nastave, aktivnosti polaznika i sadržaje nastave (šta se uči), kao i didak-

tičko-metodičke oblike rada i materijal koji će nastavu učiniti zanimljivijom i efikasnijom.

Važno je da atmosfera za rad bude podsticajna, da nastavnik poznaje socijalni milje iz kog potiču polaznici, prilagođava zahtjeve njihovim mogućnostima, poštujući polaznike – odrasle osobe kao formirane ličnosti. Nastavnik usmjerava interakciju među polaznicima tako da je u funkciji učenja (koristi pitanja, ideje, komentare polaznika za rad na času), uči ih kako da novo gradivo povežu sa prethodno naučenim, kako da povežu nastavne sadržaje sa primjerima iz svakodnevnog života, kako da u procesu učenja povezuju sadržaje iz različitih oblasti.Za polaznike je materijal za nastavu i učenje sredstvo za zajedničko i samostalno učenje i vježbanje. Nastavnik ga može samostalno pripremiti, a može i uključivati materijal na prijedlog polaznika (npr. reciklirani predmeti za pravljenje „instrumenata“: plastične flaše, čaše i drugo). Učešće polaznika u proširivanju i dopunjavanju materijala može biti individualno ili grupno.

58


U svakom slučaju, za nastavu predmeta Muzička kultura, neophodni su u učionici: - CD-plejer i zbirka CD-ova primjerena gradivu i nivou obrazovanja, - instrumenti: klavir (klavijature) i Orfov instrumenarij, - literatura iz muzičke umjetnosti.

2.2.1 Primjena metoda (tehnika) aktivne nastave na predmet Muzička kultura

METODE KOJE NE ZAHTIJEVAJU PRIPREMLJENI MATERIJALPodučavanje postavljanjem pitanja je metoda koja se može primjenjivati na primjer kod tema iz istorije muzike i obrade instrumenata. Nastavnik, umjesto da predaje lekciju, postavlja polaznicima pitanja koje će ih navesti na temu koja treba da se obradi. Polaznici mogu raditi u parovima ili malim grupama, međusobno diskutuju na zadatu temu, odlučuju i odgovaraju na pitanja u ograničenom vremenskom intervalu. Nastavnik prvo odredi jednu osobu koja bilježi ideje svoje grupe, a zatim provjerava kvalitet njihovog rada pregledom bilježenih sadržaja, kao i je li pažnja svih učesnika u grupi usmjerena na zadatak i treba li im više vremena. Svakoj grupi da jednake mogućnosti da izlože svoje ideje, zapiše dobre ideje na tablu i komentariše ih; zatim dozvoli cijeloj grupi diskusiju, dok se ne dobiju zajednički odgovori; na odgovore doda što nedostaje i tako oblikuje lekciju i određenu temu kao smisaonu cjelinu.Brainstorming (Oluja misli) je metoda pogodna za početak časa, dinamična je, uključuje sve polaznike i dobra je kod pronalaženja različitih mogućnosti. Na početku nastavnik treba jasno da definiše temu postavljajući jedno ili više pitanja. Zatim da polaznicima 2−3 minuta da razmisle o zadatoj temi; traži od njih da iznesu što više ideja (važna je količina, a ne kvalitet ideja), ne kritikujući ih. Sve odgovore ispiše na tabli, svrstavajući ih u grupe ako je potrebno. Na kraju, zajedno sa polaznicima analizira ideje i pokušava na najbolji način naći rješenja za sve prijedloge.

METODE KOJE ZAHTIJEVAJU PRIPREMLJENI MATERIJALOve metode zahtijevaju od polaznika da razumiju unaprijed pripremljeni tekst, video ili audio snimke i druge materijale, i da shvate njihov smisao. Dobro osmišljene aktivnosti će dovesti do boljeg razumijevanja, pamćenja i angažovanosti polaznika, nego što bi to postigao nastavnik konvencionalnom pričom. Zadatak polaznika je da: pogledaju materijal, ako je potrebno nešto pribilježe iz njega, nauče informacije i aktivno primjene naučeno. Svojim pitanjima nastavnik treba da se uvjeri da su polaznici zaista proučili materijal i razumjeli ga.Demonstracija je metoda kojom nastavnik objašnjava kako nešto uraditi. Koristi se za učenje specifičnih vještina ili tehnika (pristup korak po korak), tako da je najadekvatnija za savlađivanje pjevanja, sviranja ili igranja. Nastavnik pokazuje način izvođenja zadataka ili neke vještine, čime drži pažnju polaznika, zatim ih uključuje u praktičnu primjenu. Ova metoda je dobra za one polaznike koji najbolje uče posmatranjem ili opažanjem. Povezuje teoriju i praksu i predstavlja aktivan oblik učenja.Akvarijum je metoda pogodna kod izvođenja pjesme i razgovora o interpretaciji. Uključuje sve mogućnosti polaznike i omogućava im da dožive iskustvo i kao posmatrači (publika) i kao interpretatori. Pruža mogućnost za feedback (povratnu informaciju). Nastavnik prvo podijeli polaznike u 2 grupe: izvođačku i posmatračku. Izvođači npr. izvode pjesmu pojedinačno ili u parovima, ili diskutuju o nekoj temi, dok ostali imaju posmatračku ulogu (učestvuju neverbalno). Na znak nastavnika zamijene uloge. Poslije toga, unutar svoje grupe razgovaraju o svojim iskustvima u obje situacije, zatim svoja iskustva iznose pred cijelom grupom.Rezimiranje/sumiranje je metoda pogodna za kraj časa, završetak obrade jednog poglavlja i slično. Prethodne metode mogu biti koristan uvod u ovu metodu. Postupak: polaznici rade u parovima i treba da rezimiraju ključne tačke u datom dijelu gradiva, izražavajući ih što je moguće kraće i jasnije.Preporuka: U realizaciji bilo koje metode nastavnik formira grupe polaznika različitih mogućnosti, iskustva, pola... Ne preporučuje se formiranje grupe od polaznika koji se dobro poznaju, jer se pokazalo kao kontraproduktivno.

59


2.2.2 Metodski postupci za realizaciju određenih tema i aktivnosti

Nastava iz predmeta Muzička kultura zasnovana je na određenom broju tema i aktivnosti čija je suština ista u svim razredima. To su: muzičko izražavanje – pjevanje, koje podrazumijeva obradu odabrane pjesme po sluhu, izvođenje brojalica, upoznavanje sa instrumentima, slušanje muzike, muzičko izražavanje – sviranje na Orfovim instrumentima, obrada istorijske epohe. Iz tog razloga će u nastavku Priručnika biti predloženi metodski postupci za realizaciju tih tema, sa naznakom u kojim sve razredima se koji metodski postupak primjenjuje.

Obrada pjesme po sluhu (Metodski postupak za primjenu u IV, V, VI, VII, VIII i IX razredu)Obrada pjesme po sluhu je najčešće korišćeni metodski postupak u nastavi Muzičke kulture u osnovnoj školi. Postupak je u svim razredima isti, a razlika u zahtjevnosti od IV do IX razreda se odnosi na težinu pjesme koja treba da se savlada. Poslije adekvatnog uvodnog dijela časa, u kome će se razgovarati o tematici koja odgovara odabranoj pjesmi ili pjevati ranije naučena pjesma slične sadržine, obrada nove pjesme može započeti analizom literarnog teksta pjesme, koji će nastavnik izražajno pročitati (po mogućnosti uz pripremljenu ilustraciju ili neko drugo očigledno sredstvo), uz razgovor sa polaznicima o tome kako oni doživljavaju i tumače tekst.U daljem postupku nastavnik izražajno pjeva pjesmu sa ili bez instrumentalne pratnje ili se sluša izvođenje pjesme sa CD-a. Nakon upjevavanja, nastavnik pjeva pjesmu po frazama, a polaznici principom imitacije ponavljaju dok ne usvoje cijelu pjesmu, koju na kraju pjevaju od početka do kraja. U toku učenja pjesme, polaznici mogu koristiti stečena znanja o tonovima (visini, trajanju), tempu i dinamici, prepoznavati i primjenjivati ova svojstva muzike u primjeru koji izvode (određuju tempo, kreće li se melodija uzlazno ili silazno, razlikuju li se tonovi po trajanju, pjevaju izražajno sa primjenom dinamike, uočavaju muzičke cjeline).Radi usavršavanja izvođenja, polaznici mogu za naučenu pjesmu osmisliti jednostavnu ritmičku pratnju ili izvesti ritmički aranžman koji je nastavnik prethodno pripremio. Pjevanje uz instrumentalnu pratnju snimljenu na CD-u može biti jedan od oblika izvođenja, nakon usvajanja pjesme.Kod odabira pjesama koje će se učiti po sluhu, treba voditi računa o raznolikosti: da pjesme budu različitog sadržaja i raspoloženja, umjetničke i narodne, primjerene glasovnim mogućnostima polaznika i po sadržaju adekvatne njihovom godištu. Po mogućnosti, poželjno je povezivanje sadržaja pjesama sa sadržajima ostalih nastavnih predmeta (godišnja doba, praznici i običaji, domovina, škola, priroda i okolina, životinje i drugo).

Obrada brojalice (Metodski postupak za primjenu u IV i V razredu) Ritam je na različite načine već prisutan u životu svakog pojedinca. U početnim razredima nastave Muzičke kulture (IV i V razred), polaznici treba da izvode brojalice u dvodjelnom i trodjelnom taktu, ali će biti dovoljno da određene brojalice, a kasnije i pjesme, budu u stanju da prepoznaju kao muziku „na dva“ ili „na tri“. Važno je da na osnovu pulsacije jedinice brojanja i akcenata budu u stanju da prepoznaju radi li se o dvodjelnom ili trodjelnom metru. Radi održavanja ravnomjernog pulsa jedinice brojanja, brojalice i pjesme se isprva mogu izvoditi pljeskanjem dlana o dlan, udarom nogom u pod ili dlanovima o koljena i slično, čime polaznik doživljava pulsaciju jedinice brojanja kroz sopstveno izvođenje, koristeći svoje tijelo kao instrument. Značajnu ulogu u nastavi Muzičke kulture treba da (od V razreda na dalje) imaju i ritmički instrumenti Orfovog instrumentarijuma: štapići, zvečke, bubnjići, ali nastavnik/ca može, u skladu sa instrumentima kojima raspolaže, osmisliti ritmičku pratnju.Proces učenja brojalice zasniva se na principu učenja pjesme po sluhu. Nastavnik će brojalicu izvesti prvo u cjelosti dva puta. Uz izgovor, može dlanovima (ili na neki drugi način) izvoditi pulsaciju jedinice brojanja. Zatim se brojalica raščlanjuje na kraće logične dijelove. Svaki dio nastavnik izvodi uz pljeskanje dlana o dlan, a odmah za njim, bez prekida i nepotrebnih pauza, ponavljaju polaznici, koji, takođe, pljeskaju

60


jedinicu brojanja. Naučeni djelovi se spajaju u cjelinu – kompletnu brojalicu. Kada je brojalica izvedena uz pulsaciju jedinice brojanja, može se preći na izvođenje ritrmičke linije brojalice na različite načine: kucanjem olovkom o klupu ili na nekom ritmičkom instrumentu.Jednom naučena brojalica može da se obnavlja i utvrđuje i na nekom od sljedećih časova, a ranije naučene brojalice mogu se izvoditi na različite načine, koristeći tijelo kao instrument, ali i različite ritmičke instrumente Orfovog instrumentarijuma. Cilj je da polaznici steknu sigurnost i stabilnost u pogledu izvođenja različitih ritmičkih linija uz ravnomjernu pulsaciju jedinice brojanja.

Slušanje muzike (Metodski postupak za primjenu u IV, V, VI, VII, VIII i IX razredu)

Slušanje muzike je aktivnost koja zauzima značajno mjesto u nastavi Muzičke kulture. Može biti sastavni dio časa čiji je scenario baziran na smjenjivanju različitih aktivnosti (na primjer, učenje pjesme po sluhu i slušanje muzike), a može biti i glavna aktivnost, kojoj je posvećen centralni dio časa. Kroz analitičko slušanje muzike, koje u drugom ciklusu počiva i na proširenim znanjima o različitim grupama instrumenata, tempu, dinamici, polaznici kroz uputstva i zadatke prilikom slušanja postupno proširuju opseg perceptivnog iskustva. Osim toga, aktivnim slušanjem razvijaju koncentraciju i pamćenje. Polaznici opisuju svoj doživljaj muzičkog djela, izražavajući osjećanja i stavove. Kroz analitičko slušanje muzike razvijaju i usvajaju bazične kriterijume za razvoj pozitivnog odnosa prema umjetničkoj (i uopšte kvalitetnoj) muzici. Izbor djela treba da bude primjeren nivou obrazovanja polaznika i razlikuje se po zahtjevnosti od IV do IX razreda. Kompozicije ili određeni odlomci, treba da budu kratki (do 3–4 minuta) i upečatljivi (koji ostavljaju utisak i bude osjećanja prilikom slušanja). U početnim razredima izučavanja Muzičke kulture, dobar izbor mogu biti kompozicije programskog karaktera, koje imaju određenu tematiku predstavljenu muzikom, odnosno naslućenu već u naslovu muzičkog djela. Prilikom prvog, tzv. globalnog slušanja, od polaznika se zahtijeva samo emocionalni doživljaj muzičkog djela, spontano reagovanje na muziku. Kako je sam doživljaj muzike subjektivna percepcija, nastavnik ne treba da daje negativne komentare. Ukoliko polaznikov doživljaj značajno odstupa od očekivanog, nastavnik ga može navesti da obrazloži svoje utiske. Muzički doživljaj se može izraziti na različite načine: verbalno, likovnim izrazom ili pokretom.Prilikom sljedećeg, tzv. selektivnog ili analitičkog slušanja, polaznici opažaju i prepoznaju muzička svojstva slušanog djela. Nastavnik prije slušanja postavlja zadatke, kojima ih upućuje na što treba da obrate pažnju. Polaznici kroz analitičko slušanje muzike mogu da zapaze:

- koji izvođački sastav izvodi kompoziciju (da li je u pitanju vokalna, instrumentalna ili vokalno- - instrumentalna kompozicija, kao i da prepoznaju instrumente ili grupe instrumenata koje uče); - u kom je tempu kompozicija (brz, umjeren ili lagan); - da li se tempo tokom kompozicije mijenja; - da li u kompoziciji postoji dinamičko nijansiranje (da objasne dinamički tok, pokušaju da povežu

dinamiku sa karakterom kompozicije i slično); - objedinjujući sve navedene komponente, polaznici iznose zapažanja o cjelokupnom karakteru

slušane kompozicije. Analitičko slušanje može biti sprovedeno i u okviru grupnog rada, što pospješuje aktivnost polaznika i razvija osjećaj za timski rad. Svakoj grupi se prije slušanja daje određeni zadatak. Na kraju slušanja vođe grupa (koje biraju članovi grupe) izlažu zapažanja do kojih su došli. Grupe mogu izraziti muzički doživljaj literarno, likovno ili osmisliti koreografiju, što na kraju svaka grupa demonstrira.Jednu kompoziciju polaznici mogu slušati više puta u toku školske godine, u toku jedne nastavne jedinice, ali je fragmentarno mogu slušati i u okviru nekih drugih nastavnih jedinica.

61


Obrada instrumenta (Metodski postupak za primjenu u IV, V i VI razredu)Od početka muzičkog obrazovanja, tokom IV i V razreda, polaznici se upoznaju sa različitim vrstama i grupama muzičkih instrumenata. Prilikom obrade bilo koje grupe, potrebno je krenuti od onoga što već o tome znaju, od opšteg ka pojedinačnom. Na osnovu očiglednih sredstava (fotografija, audio-vizuelnih primjera ili konkretnih instrumenata), polaznici zapažaju sličnosti i razlike unutar samih grupa instrumenata. Kroz primjere za slušanje auditivno zapažaju i memorišu kako zvuče grupe instrumenata. Zatim se u VI razredu obrađuju pojedinačni instrumenti. Nastavnik ne treba da insistira na pamćenju djelova instrumenta, već da ih polaznici vizuelno i naročito auditivno prepoznaju, što je i najvažniji ishod učenja muzičkih instumenata. Na osnovu fotografija i postavljenih pitanja, kao i audio materijala, polaznici zapažaju i povezuju sličnosti i razlike između instrumenata u pojedinim grupama (npr. Metodom grozdova – brainwriting). Audio–vizuelna sredstva su, takođe, dobar način da se polaznicima što očiglednije predstave specifičnosti instrumenata, način držanja prilikom sviranja i zvučna boja. Nastavnik može u provjeri znanja koje su polaznici stekli koristiti različite načine. Na primjer:

- nastavnik dijeli polaznike u grupe i svakoj grupi daje fotografije instrumenata, a zatim slušaju zvučne primjere, najbolje one gdje se čuje solo instrument;

- polaznici ređaju fotografije prema primjerima koje slušaju; - svaka grupa izlaže na koji način je poređala instrumente; - polaznici još jednom slušaju zvučne primjere i zajedno provjeravaju da li su ispravno povezali izgled

instrumenta sa njegovim zvučanjem.

Sviranje na instrumentima Orfovog instrumentarijuma (Metodski postupak za primjenu u V, VI, VII, VIII i IX razredu)

Na pojedine pjesme u svakom razredu (ili brojalice u V razredu) nastavnik može osmisliti aranžman za Orfov instrumentarij, s tim što se zahtjevi i složenost aranžmana povećavaju od V do IX razreda. Polaznici mogu relativno brzo savladati sviranje na ritmičkim Orfovim instrumentima i, uz instrukcije, izvoditi jednostavne aranžmane. Izvođenje ritmičke linije brojalica i različitih ritmiziranih tekstova, kao i pratnju prilikom pjevanja pjesama, poželjno je pripremiti već u IV razredu, izvođenjem ritmičkih motiva na različite načine, korišćenjem tijela kao izvora zvuka: pljeskanjem dlanom o dlan, udaranjem dlanovima o klupu ili koljena, udaranjem nogama o pod i sl. Ove radnje su potrebne kako bi polaznik kroz pokret sopstvenog tijela osjetio puls jedinice brojanja. Na početku savladavanja aranžmana preporučuje se odvojeno vježbanje dionica različitih instrumenata, pa tek kasnije zajedničko muziciranje svih grupa. Sviranje se uči po sluhu, slušajući i gledajući nastavnika i imitirajući njegove radnje ili se polaznici navikavaju da prate grafički prikaz ritmičke linije i na osnovu simbola zaključuju kad i kako treba svirati. Ritmičke dionice treba da budu jednostavne kako bi ih polaznici lako shvatili, pamtili i reprodukovali. Na različitim ritmičkim instrumentima mogu se izvoditi: puls jedinice brojanja, ritmička linija brojalice ili pjesme, naglašeni ili nenaglašeni djelovi takta, ritmički ostinato i različiti zvučni efekti. Ukoliko nastavnik procijeni da su polaznici sposobni da izvedu aranžman koji predviđa više različitih dionica istovremeno, na različitim ritmičkim instrumentima, onda se savladavanje sviranja brojalice ili pjesme odvija na sljedeći način:

- u uvodnom dijelu časa ponoviti ranije naučenu pjesmu ili brojalicu, izvesti je uz pokrete kojim se učvršćuje osjećaj za jedinicu brojanja;

- u centralnom dijelu časa potrebno je polaznike podijeliti u grupe. Pri tome je potrebno voditi raču-na o ujednačenosti po pitanju muzičkih sposobnosti. Sa svakom grupom pojedinačno se uvježbava određena ritmička dionica, uz obavezno izgovaranje brojalice ili pjevanje pjesme. Ključnu ulogu ima nastavnik, koji treba da izvede sve dionice na odabranom ritmičkom instrumentu uz pjevanje, ili

62


izgovaranje teksta brojalice. Polaznici posmatraju nastavnika, imitiraju ga/je i na taj način uče. - u završnom dijelu časa, kada su sve grupe dobro savladale svoje dionice, nastavnik postepeno spaja

grupe dok sve ne budu uključene u izvođenje određenog aranžmana. Sviranje na instrumentima Orfovog instrumentarijuma omogućava polaznicima da ubrzo čuju rezultate svog rada i uživaju u zajedničkom muziciranju. Obezbjeđuje im kontakt sa muzikom „uživo”, koja nastaje pred njima, što utiče na razvoj kreativnosti, stvaralačkih sposobnosti polaznika, razvoj socijalnih vještina i sposobnost vrednovanja sopstvenih i tuđih dostignuća.

Obrada muzičko-scenskog djela (Metodski postupak za primjenu u VI razredu)U uvodnom dijelu časa razgovarati sa polaznicima o tome šta kompozitoru može da posluži kao inspiracija za stvaranje muzičkog djela ili ih podsjetiti na već obrađeno muzičko-scensko djelo audio-vizuelnim putem. Nakon toga, polaznici gledaju i slušaju odlomke iz muzičko-scenskog djela koje treba da se obradi na tom času. Uz sugestije nastavnika, treba da zaključe o kom muzičko-scenskom djelu je riječ. Upoznaju se sa osnovnim karakteristikama takvog djela. Odlomke različitih djela treba analizirati, međusobno porediti, uočavati njihove sličnosti i razlike.Nastavnik može navesti polaznike na razmišljanje i zaključivanje postavljajući im pitanja, npr:

- Kako je moguće pokretima tijela ispričati priču? - Da li je dramski tekst lakše ispričati u operi (pjevanjem) ili baletu (pokretima tijela)?

Polaznicima mogu biti interesantne informacije o nastanku pojedinih djela, o tome šta je kompozitoru poslužilo kao inspiracija, o uspjehu ili neuspjehu premijernih izvođenja.

Obrada istorijske epohe (Metodski postupak za primjenu u VII, VIII i IX razredu)

U nastavi predmeta Muzička kultura istorijske epohe se izučavaju od VII do IX razreda, i to hronološkim redom. Obradu epohe uvijek treba raditi u korelaciji sa drugim predmetima (Likovna kultura, Crnogorski jezik, Istorija), ukoliko su im usklađeni predmetni programi.U obradi određene epohe, uvijek treba početi od znanja iz istorije, kako bi se ustanovile društvene okolnosti u kojima je ta muzika nastala i razvijala se. U uvodnom dijelu časa svakako treba obnoviti i znanja o epohi koja je prethodila onoj koja treba da bude obrađena.Zvučni primjer treba da bude uvod u epohu koja se obrađuje. Tokom slušanja muzičkog primjera od polaznika treba tražiti da navedu razlike koje uočavaju u odnosu na primjere iz prethodnih epoha koje su slušali. Na osnovu pripremljenog materijala (posteri, slike, snimci...) nastavnik opisuje epohu koju obrađuje. U sljedećim zvučnim primjerima, polaznici treba da prepoznaju konkretna obilježja muzike te epohe. Nastavnik treba da odabere takve zvučne primjere kojima će navesti polaznike na prave zaključke. Na taj način će polaznicima i predstaviti najznačajnije muzičke instrumente, kompozitore i djela te epohe.Prilikom obrade istorijskih epoha u muzici, kroz korelaciju sa drugim umjetnostima i oblastima, treba upućivati polaznike da istražuju podatke o životu poznatih ličnosti tog perioda, događajima, likovnim djelima, arhitekturi i slično, kako bi stekli potpuniju sliku o periodu koji izučavaju.U završnom dijelu časa, nastavnik može pustiti zvučne primjere iz prethodnih epoha i od polaznika tražiti da pogode/odrede kojoj epohi pripadaju.

63


3. KORIŠĆENA I PREPORuČENA LITERATuRA

• Alibabić, Š. i drugi (2016) Elementarno funkcionalno opismenjavanje odraslih - Andragoški priručnik za nastavnike, Podgorica, Centar za stručno obrazovanje.

• Abraham, Dž. (2001). Oksfordska istorija muzike. Beograd: CLIO.• Blumova revidirana taksonomija (Bloom’s Revised Taxonomy), preuzeto 2014. sa sajta: http://www.

coe.sdsu.edu/eet/Articles/bloomrev/index.htm• ćetković, G. i Vojnov, T. (2016). Muzička kultura, Priručnik za nastavnike za osmi razred osnovne

škole. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Podgorica.• Despić, D. (2001). Muzički instrumenti. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.• European Commission. (2006). Recommendation of the European Parliament and of the Council on

key competences for lifelong learning. Pristupljeno 15. februara 2018. na http://eur-lex.europa.eu/ legal-content/EN/TXT/?uri=celex:32006H0962

• European Commission/EACEA/Eurydice (2015). Adult Education and Training in Europe: Widen-ing Access to Learning Opportunities. Luxembourg: Publications Office of the European Union.

• Ivanović, M. (1981). Metodika nastave muzičkog vaspitanja u osnovnoj školi. Nota, Knjaževac.• Ivanović, N. (2008) Muzika u osnovnoj školi.Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Podgorica.• Marinković, S. (1997). Istorija muzike.Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Srbije, Beograd.• Miteva, A, Popović, K. i Medić S, (2009). Development and State of the Аrt of Аdult Learning and

Education in South East Europe, Confintea VI.Regional office of DVV international, Sarajevo.• Pejatović, A. (1994). Vrednosne orijentacije i obrazovne potrebe odraslih. Beograd: Institut za peda-

gogiju i andragogiju Filozofskog fakulteta u Beogradu.• Perunović, R. (2012). Muzička umjetnost, Priručnik za nastavnike.Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Podgorica.• Petrović, Ž. (1987). Pesme koje večno žive.Nota, Knjaževac.• Popović, D, Zatkalik, M. i Todić, D. (2016) Muzička kultura, Priručnik za nastavnike za deveti razred

osnovne škole.Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Podgorica.• Predmetni program Muzička kultura za odrasle. (2018).Zavod za školstvo Crne Gore, Podgorica.• Rojko, P. (2012). Metodika nastave glazbe.Teorijsko-tematski aspekti.Sveučilište Josipa Jurja Stross-

mayera, Pedagoški fakultet, Osijek, Zagreb.• Rubenson, K. (ur.). (2011). Adult learning and education. Oxford: Elsevier.• Stojanović, G. i ćirić, N. (1996). Muzička zbirka 5, 6, 7, 8. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd.• Vasiljević, M. (1965). Narodne melodije Crne Gore.Muzikološki institut, Beograd.• Vasiljević, Z, Stojanović, G. i Drobni, T. (2004). Muzička radionica. Beograd: Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva.• Više autora. (2016). Elementarno funkcionalno opismenjavanje odraslih, andragoški priručnik za

nastavnike.Centar za stručno obrazovanje, Podgorica.• Više autora. (2014). Metodologija učenja.Dušević&Kršovnik d.o.o, Zagreb.• Vujičić, B. i Kažić-Sokić, A. (2016) Muzička kultura, Priručnik za nastavnike za sedmi razred osnovne

škole.Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Podgorica.

64


4. PRILOG: vRSTE ZADATAKA

Test

Korišćenje testova je dobar izbor ako nastavnik želi da na efikasan i objektivan način ispita postignuća polaznika, odnosno da prati, vrednuje i ocijeni znanja koja su usvojili, dobije informaciju o tome koliko ih razumiju i uviđaju li njihovu praktičnu vrijednost. Istovremeno, na taj način, nastavnik kontroliše napredovanje i efekte svog rada i nastave.Vrste pitanja koja se mogu koristiti u testovima:

PITANJA OTVORENOG TIPA: PITANJA ZATVORENOG TIPA:

- dopunjavanja rečenice, tabele...Primjeri:Ton je zvuk koji ima određenu _______, visinu, ________ i ________.

- višestrukog izboraPrimjeri:1. Koji od navedenih instrumenata nije žičani?(zaokruži slovo ispred tačnog odgovora)a) klavir c) gitara b) violončelo d) truba

- kratkog odgovora (1−2 kraće rečenice)Primjeri:1. Navedi tri poznata izvođača popularne muzi-ke.2. Navedi primjere pjesama koje znaš.3. Ko je napoznatiji kompozitor iz perioda baro-ka?

- alternativnog izbora (da/ne, tačno/ netačno)Primjeri:1. Zaokruži riječ koja odgovara sljedećoj tvrdnji:- Goran Bregović je komponovao muziku za film „Dom za vješanje“ Emira Kusturice. TAČNO NETAČNO

- dužeg odgovora, sa objašnjenjem i argumenti-ma (nekoliko rečenica)Primjeri:1. Navedi i objasni sličnosti i razlike između vio-line i violončela.

2. Napiši tri rečenice u kojima ćeš odgovoriti na pitanja o postanku i razvoju opere (himne,vio-line...)?

- povezivanja po različitim kriterijumima (epo-ha sa predstavnicima, djela sa stvaraocima...)Primjer:1. Poveži vrstu instrumenta sa poznatim izvo-đačem: 1. gitara a) Roman Simović 2. klavir b) Stjepan Hauzer 3. violina c) Boris Kraljević 4. violončelo d) Miloš Karadaglić

Fono test

S obzirom na to da su osnovni ciljevi nastave predmeta Muzička kultura da polaznici steknu naviku da slušaju kvalitetna muzička djela, razviju sposobnost estetskog doživljaja muzike i na taj način postanu obrazovani slušaoci i ljubitelji muzike, fono testovi mogu biti od velikog značaja.Mogu se zadavati u toku realizacije programa ili na kraju. Fono test ne smije sadržati previše zvučnih primjera. Redoslijed, kao i trajanje zadatih primjera zavisi od nastavnika.Preporuka: Prije davanja fono testa dobro bi bilo preslušati sve primjere koji će se dati u testu, ali ne istim redoslijedom i uz prateće asocijativne komentare na taj dio gradiva.

65


Muzička ukrštenica (ili osmosmjerka)Nastavnik/ca može osmisliti ukrštene riječi/osmosmjerku koristeći muzičke termine. Na primjer:

Vodoravno: Uspravno:

1. Naziv muzičkog instrumenta sa dirkama 1. Naziv za muzičku priredbu2. Kako se naziva izvođač koji sam pjeva ili svira? 3. Naziv muzičara koji upravlja horom ili orkestrom4. Naziv za muzičko djelo5. Kako se naziva grupa svirača? 6. Kako se naziva grupa pjevača?7. Koji instrument svira kontrabasista?

1

1

2

3

4

5

6

7

Domaći zadaci

Kod zadavanja domaćih zadataka od polaznika treba tražiti da, u odnosu na pređeni dio gradiva, razmišljaju kritički i reaguju profesionalno u pisanoj formi. Nastavnik postavi kriterijume, po kojima će vrednovati i ocjenjivati rad, i predoči ih polaznicima, tako da budu upoznati s očekivanjima u pogledu rezultata. Sugerisati im da mogu koristiti raznovrsnu literaturu, internet i slično. Isti domaći zadatak se može dati svim polaznicima ili grupama dati različite zadatke da ih odrade kako hoće – kao referat, esej, video snimak i slično.



Vidoje Šćepanović

likOVNa kulturaIV, V, VI, VII, VIII i IX razred osnovne škole za odrasleAndragoški priručnik za nastavnike/nastavnice

Vidoje Šćepanović

likOVNa kultura IV, V, VI, VII, VIII i IX razred osnovne škole za odrasleAndragoški priručnik za nastavnike/nastavnice

70




Autor:Vidoje Šćepanović






Grafička obrada:Radoje Vešović




Svi izrazi koji se koriste u tekstu, a imaju rodno značenje, bez obzira jesu li korišteni u muškom ili ženskom rodu, obuhvataju na jednak način i muški i ženski rod.


71

LIKOVNA KULTURA IV, V, VI, VII, VIII I IX razred osnoVne škole za odrasle

SADRŽAJ:

PROJEKAT “EPALE NACIONALNA SLUŽBA PODRŠKE ZA CRNU GORU” ..........................................70PREDGOVOR .............................................................................................................................................. 71UVOD ...........................................................................................................................................................72KAKO ODRASLI UČE .................................................................................................................................73DESET FAKTORA VAŽNIH U PROCESU UČENJA ODRASLIH ..............................................................73

PRINCIPI UČENJA ODRASLIH .................................................................................................................741.PREDMET: LIKOVNA KULTURA ...........................................................................................................75 1.1 ZNAČAJ I KARAKTERISTIKE PREDMETA LIKOVNA KULTURA U OBRAZOVANJU ODRASLIH ZA OSNOVNE ŠKOLE ....................................................................75 1.2 RASPORED PREDMETNIH OBLASTI I CILJEVA ............................................................................ 77 1.2.1 ČETVRTI RAZRED: ....................................................................................................................77 1.2.2 PETI RAZRED: ...........................................................................................................................81 1.2.3 ŠESTI RAZRED: .........................................................................................................................85 1.2.4 SEDMI RAZRED: .......................................................................................................................89 1.2.5 OSMI RAZRED: ..........................................................................................................................93 1.2.5 DEVETI RAZRED: .......................................................................................................................96

2. DIDAKTIČKO METODIČKE PREPORUKE ......................................................................................... 1012.1 OPŠTE DIDAKTIČKE PREPORUKE .................................................................................................. 1012.2 PRIJEDLOZI PRAćENJA, PROCJENJIVANJA I VREDNOVANJA ................................................. 1012.3 PRIJEDLOZI ZA PLANIRANJE I PRIPREMANJE NASTAVE .........................................................102

3. LITERATURA: .......................................................................................................................................103

72


PROJEKAT “EPALE NACIONALNA SLužbA PODRŠKE ZA CRNu GORu1”

Projekat „EPALE Nacionalna služba podrške za Crnu Goru”, realizuje se u Crnoj Gori od 2016. godine. Nosilac projekta je Centar za stručno obrazovanje, koji je na zahtjev Evropske komisije imenovan za tu ulogu od strane Ministarstva prosvjete Crne Gore.

Projekat se sprovodi u okviru Erasmus+ programa uz finansijsku podršku EU. Erasmus + je program Evropske unije, predviđen za period 2014-2020, koji objedinjuje program cjeloživotnog učenja kroz programe Erasmus, Leonardo da Vinči, Comenius i Grundtvig. Erasmus + obezbjeđuje grantove za širok okvir aktivnosti u oblasti obrazovanja, obuke, mladih i sporta. Program daje podršku organizacijama da rade na transnacionalnim partnerstvima i razmjenjuju inovativne prakse u oblasti obrazovanja i obuke.

EPALE projekat u Crnoj Gori ima za opšte ciljeve: • podizanje svijesti stejkholdera o značaju umrežavanja i korišćenja različitih resursa za učenje; • promociju značaja obrazovanja odraslih na nacionalnom i međunarodnom nivou; • motivisanje opšte i stručne javnosti za korišćenje elektronske platforme;• promociju EPALE zajednice u Crnoj Gori.

U cilju pružanja andragoške podrške nastavnicima koji rade u sistemu obrazovanja odraslih, u okviru EPALE projekta, pripremljeni su andragoški priručnici za realizaciju svih predmetnih programa u okviru osnovne škole za odrasle. Ovi priručnici predstavljaju svojevrsnu didaktičku podršku nastavnicima u cilju lakšeg pristupa polaznicima uvažavajući sve njihove specifičnosti i principe učenja. Ovi priručnici predstavljaju nastavak podrške koju EPALE projekat u Crnoj Gori pruža nastavnicima iz sistema osnovnog obrazovanja odraslih, započete 2016. godine, izdavanjem prvog andragoškog priručnika za nastavnike koji realizuju Program elementarnog funkcionalnog opismenjavanja odraslih2.

1 EPALE (Elektronska platforma za učenje odraslih u Evropi), https://ec.europa.eu/epale/en

2 Alibabić, Š. i drugi (2016) Elementarno funkcionalno opismenjavanje odraslih - Andragoški priručnik za nastavnike, Podgorica, Centar za stručno obrazovanje.

73


PREDGOvOR

Ovaj Piručnik je namijenjen za nastavnike likovne kulture koji realizuju program osnovne škole za odrasle. Predmetni program Likovne kulture je dio sveobuhvatnog programa osnovne škole za odrasle.

Jedna od ideja, kojom su se rukovodili autori Programa osnovne škole za odrasle kao i autori priručnika je da polaznicima ovog vida obrazovanja ukažu na značaj likovnog stvaralaštva. Na nastavnicima koji realizuju program je da povežu očekivane ishode u nastavi sa primjenjivošću stečenih znanja u svakodnevnom životu ali i da ukažu na značaj likovnog stvaralaštva i kulturnog nasljeđa za cjelokupno društvo.

Kako na prostoru Crne Gore nema dovoljno literature koja se bavi ovim problemom, andragoški priručnik predstavlja jedinstven način da se doprinese osavremenjavanju nastave. Priručnik je zamišljen i kao podrška nastavnicima u liberalizaciji procesa učenja, kreiranju prijatnog radnog prostora, dobre komunikacije, dijaloga i razumijevanja. On se temelji na principima savremene nastave, koja je prilagođena potrebama i specifičnostima obrazovanja odraslih. Priručnik bi trebao da posluži kao putokaz ili podsjetnik, posebno za nastavnike koji nemaju andragoška iskustva.

74


uvOD

Istraživanja u oblasti obrazovanja pokazala su da se kroz nastavu likovne kulture razvija kreativnost, mašta, sposobnost za kritičko mišljenje, osjećaj samostalnosti i samoinicijativnosti, a podstiče i kognitivni razvoj polaznika. Zato je predmet Likovna kultura sastavni dio Programa osnovne škole za odrasle i u njemu je zastupljen, u drugom i trećem ciklusu, sa 18 časova godišnje ili ukupno 108 časova na nivou osnovne škole. Program je redukovan u odnosu na onaj za osnovnu školu, ali je koncipiran tako da polaznici programa za odrasle prolaze kroz sve oblasti (područja) predviđena programom za devetogodišnju osnovnu školu.

Važnost znanja i vještina koje se izgrađuju tokom nastave na časovima likovne kulture doprinose uspješnijem rješavanju problema koje donose izazovi savremenog društva, ali i boljem razumijevanju sadržaja drugih nastavnih predmeta. Stečena znanja i vještine pomažu da se polaznici bolje integrišu u društvenu zajednicu, razumiju značaj kulturnog nasljeđa i rade na njegovom očuvanju.

Kroz nastavu likovne kulture, polaznici treba da uvide značaj, vrijednosti i ulogu rješavanja zadataka u svakodnevnom životu. Priručnik ima za cilj da bude podrška nastavnicima, da ciljeve likovne kulture i očekivane ishode približe polaznicima, kako bi oni uvidjeli značaj, fukciju i primjenjivost naučenog. Osnovna funkcija ovog Priručnika nije da pruži gotova rješenja, već da posluži kao podsjetnik, koji će kod nastavnika inicirati kreativne ideje za realizaciju programa likovne kulture. Priručnik se sastoji iz dvije cjeline.

Opšte informacije o predmetnom programu, osvrt na ishode u nastavi, broj i raspored časova po oblastima. Sastavni dio ove cjeline priručnika čini i osvrt na probleme procjenjivanja i ocjenjivanja, kao i na problem planiranja nastave.

Prijedlozi mogućih scenarija časova, koji se oslanjaju na tri ključna zahtjeva: likovnu pismenost, primjenjivost stečenih vještina u praksi, kao i razvoj osjećaja za značaj kulturnog nasljeđa.

Za svaku cjelinu ponudili smo i primjere scenarija za časove koji nijesu obavezni. Oni treba više da posluže kao mogući model nastavniku i ne treba da sputavaju njegovu kreativnost.

Priručnik ima za cilj da motiviše nastavnike koji rade sa odraslim polaznicima da ostvare efikasan i kvalitetan proces učenja, a prije svega, da im bude podsjetnik u planiranju i realizaciji nastavnog procesa, koji oni prilagođavaju zahtjevima i potrebama ciljne grupe kao i potrebama pojedinaca koji učestvuju u procesu obrazovanja.

75


KAKO ODRASLI uČE

DESET FAKTORA vAžNIH u PROCESu uČENJA ODRASLIH

MOTIVACIJA

Ako postoji razlog, svrha ili cilj zbog kojeg se učestvuje u edukaciji (nastavi, treningu, seminaru, itd.), tada će odrasla osoba biti motivisana. U tom slučaju edukator treba više da se usmjeri na metode i tehnike usvajanja znanja i razvi-janja vještina, a manje na motivacione strategije.

KONTROLAOdrasli imaju urođenu potrebu za kontrolom sopstvenog života. Oni treba da budu samousmjereni i da preuzimaju odgovornost za sebe. Oni žele da imaju aktivnu, a ne pasivnu ulogu u sopstvenom razvoju i napredovanju.

ISKUSTVOSvjesno ili podsvjesno, odrasli povezuju novo učenje s onim što već znaju, što su spoznali, bilo životnim iskustvom ili putem obrazovanja. Oni procjenjuju nove informacije / ideje / znanja s obzirom na postojeće iskustvo.

RAZLIČITOST

Odrasli se međusobno razlikuju po životnom iskustvu i godinama. Ta različi-tost može oplemeniti procese obrazovanja praktikovanjem dijaloga i grupnih diskusija ili projekata. Stoga bi nastavnici trebalo da obezbijede povezivanje polaznika, ali isto tako da svoje pristupe prilagode različitim stilovima učenja.

GODINEBrzina učenja opada s godinama, ali se dubina razumijevanja/učenja poveća-va. Učenjem odrasli osiguravaju fleksibilnost mozga prema novim informacija-ma i znanjima i veću mogućnost upijanja znanja.

CILJOdrasli se obrazuju s ciljem i žele šta je moguće prije primijeniti naučeno. Oni žele da im se informacije prezentuju na organizovan, sistematičan način s ključnim elementima koji su jasno definisani.

RELEVANTNOST/VAŽNOST

Odrasli žele poznavati razlog zbog kojeg nešto uče. To treba biti primjenljivo ili na profesionalni ili na lični život.

NAVIKA

Odrasli posjeduju navike koje su, često, u suprotnosti sa onim što im se želi približiti. Tada se javlja otpor i smanjeni stepen fleksibilnosti, te je potrebno uložiti više vremena i uvjeravanja u ispravnost, svrsishodnost i funkcionalnost informacija koje se prezentuju/podučavaju, u protivnom, odrasli se mogu osjetiti ugroženima i napadnutim u granicama njihovih bezbjednosnih zona. Stoga, odraslima treba dati do znanja da njihove ustaljene ideje i mišljenja imaju vrijednost i težinu.

PROMJENA

Dok neke odrasle motiviše promjena, drugi joj se, pak, odupiru. Učenje, obično, zahtijeva promjenu stavova, uvjerenja, oblika ponašanja i načina djelovanja. Zato je važno odraslima objasniti svako pitanje ( Zašto? i Kako? ) u procesu podučavanja novih informacija.

POŠTOVANJE Svi zaslužuju poštovanje - odrasli to očekuju i zahtijevaju. Poštovanje im se može iskazati na način da im se dopusti da izlože sopstvene ideje i mišljenja.

76


Osim gore navedenih faktora, u cilju efikasnog procesa učenja, važno je poštovati i principe učenja odraslih, stoga navedenim faktorima pridružujemo i šemu koja predstavlja sedam ključnih principa učenja odraslih.

PRINCIPI uČENJA ODRASLIH3

Učenje zavisi od individualnih

potencijala i pristupa učenju.

Učenje zavisi od motivacije.

Učenje zavisi od atmosfere poštovanja.

Učenje se unapređuje kada oni koji uče imaju

samodirekciju.

Učenje zavisi od kritičkog, refleksivnog

mišljenja.

Učenje zavisi od

aktivnog učešća onoga ko uči i

razmjene među učesnicima.

Učenje zavisi od prošlog i tekućeg

iskustva.

3 Prema Alibabić, Š. i drugi, 2016.

77


1. PREDMET: LIKOvNA KuLTuRA

1.1 ZNAČAJ I KARAKTERISTIKE PREDMETA LIKOVNA KULTURA U OBRAZOVANJU ODRASLIH ZA OSNOVNE ŠKOLE

O PREDMETULikovna umjetnost i predmet Likovna kultura koji se njom bavi u osnovnim školama, predstavljaju najveća dostignuća koja doživljavamo čulom vida, čulom kojim počinju naša prva saznanja o svijetu. U obrazovnim programima mnogih država, čiji se obrazovni sistemi smatraju uspješnim, broj časova likovne kulture je znatno veći od zastupljenosti u našem obrazovnom sistemu. Program je usmjeren na aktivnosti koje će polaznicima omogućiti bolje razumijevanje okruženja u kojem žive, vještine koje će unaprijediti njihove svakodnevne aktivnosti, kao i osjećaj pripadnosti društvenoj zajednici. Zato se u Programu osnovnog obrazovanja odraslih nastava sastoji od tri cjeline:

1. Likovna pismenost2. Praktičan rad zasnovan na vježbama i u praksi kreativno primjenjivim likovnim sadržajima 3. Upoznavanje sa dostignućima kulture i odnos prema kulturnom nasljeđu.

Predmet Likovna kultura u obrazovanju odraslih, osim likovnog opismenjavanja, ima za cilj da polaznicima omogući bolje uključivanje i participaciju u savremeno društvo.Od posebne važnosti je pristup i sam proces obrazovanja odraslih, koji se bitno razlikuje od podučavanja djece. Nastava mora biti prilagođena svakom polazniku ponaosob. Polaznicima treba biti omogućeno da uče na način koji njima najviše odgovara, poštujući njihova iskustva, stečena znanja i sposobnosti.Od nastavnika likovne kulture se, osim pripremanja nastave, očekuje da pripreme i materijal za učenje, koji bi polaznicima omogućio da dođu do očekivanih ishoda. Da bi se ostvarili očekivani ishodi, nastava je koncipirana tako da se ostvaruje u tri koraka. Realizacija počinje teorijom, nastavlja se vježbom i završava se časovima istraživanja i likovnog izražavanja.

Časovi teorijeU svakom razredu polaznici prolaze kroz pet oblasti, a u svakoj od njih rješavaju po jedan likovni problem. Zavisno od težine likovnog problema predviđen je i broj časova za postizanje očekivanih ishoda. Rješavanje likovnog problema ili ostvarivanje očekivanih ishoda počinje časovima teorije na kojima polaznici upoznaju likovnu terminologiju, likovne probleme i mogućnosti primjene stečenih znanja u svakodnevnom životu. Na tim časovima likovni problem treba ilustrovati sa reprodukcijama kojima će polaznici upoznati kulturno nasljeđe Crne Gore i svijeta.

Časovi vježbi Značaj likovnih vježbi i primjene teorijski stečenih znanja omogućava polaznicima da se koncentrišu na likovni problem, kako bi, kroz kreativno likovno izražavanje i primjenu stečenih znanja, na postupan način prišli realnim životnim situacijama.

Časovi istraživanjaKroz časove istraživanja i izražavanja polaznici kreiraju ideje shodno svojim interesovanjima i potrebama. Zahvaljujući ovom obliku nastave, polaznici mogu da govore o sebi, problemima koji ih tište, predrasudama koje ih prate, egzistencijalnim problemima. Kroz likovni izraz polaznici mogu izraziti ono što ne žele ili ne uspijevaju reći riječima.Tako čas likovnog može biti čas međusobnog razumijevanja i podrške.

Umjetnička djela u nastaviPrikazivanje reprodukcija umjetničkih djela u nastavi ne koristi se samo za bolje razumijevanje likovnog problema, već se polaznici upoznaju sa kulturnim nasljedjem sredine u kojoj žive, kao i sa cjelokupnom svjetskom kulturnom baštinom.

78


KLJUČNE KOMPETENCIJE

Kroz nastavu likovne kulture ostvaruju se i opšti ishodi osnovnog obrazovanja odraslih. Ostvarivanjem opštih ishoda likovne kulture i korelacijom sa drugim predmetima, ostvaruju se i ključne kompetencije predviđene programom4.Kao odgovor na sve dinamičnije i sveoubuhvatne promjene savremenog društva i privrede Savjet evropske unije je 2018. dao novu Preporuku o ključnim kompetencijama za cjeloživotno učenje5 koje kod polaznika treba da razvija svaki obrazovni sistem: pismenost na maternjem i stranim jezicima, matematičku pismenost i kompetencije u nauci, tehnologiji i inženjerstvu, digitalnu pismenost, ličnu i socijalnu kompetenciju i kompetenciju kako učiti, građansku kompetenciju, kompetenciju kulturne svijesti i izražavanja. U ovoj je Preporuci predstavljen, ne samo inovirani Evropski referentni okvir ključnih kompetencija za cjeloživotno učenje, već se iznosi i dobra praksa kojom se podstiče razvoj pristupa obrazovanju i osposobljavanju u cilju sticanja kompetencija, uključujući neformalno učenje i koncept cjeloživotnog učenja.Pismenost na maternjem i stranim jezicimaU jezičkoj pismenosti koja podrazumijeva vještine komunikacije u usmenom izražavanju i pisanom obliku, predmet likovna kultura učestvuje na dva načina.Usmeno izražavanje se razvija kroz usvajanje likovnih pojmova, postavljanje pitanja i davanje odgovora vezanih za likovne probleme kao i analizu tih problema.Pismeni oblik izražavanja kod polaznika razvija se kroz inkorporiranje teksta u likovni izraz.

Matematička pismenost i kompetencije u nauci, tehnologiji i inženjerstvuKroz realizaciju očekivanih ishoda u nastavi likovne kulture, polaznici koriste matematičke veličine: proporcije kod crteža, pimjena matematičkih veličina dužine i površine kod časova prostornog oblikovanja, motivi geometrijskih tijela u časovima vježbi i istraživanja. Na ovaj način nastava likovne kulture doprinosi razvoju matematičke pismenosti.

Digitalna pismenostŽivot građana danas je teško zamisliti bez digitalne pismenosti. Usvajanje znanja koja se odnose na grafički dizajn, korišćenje različitih oblika slova i njihovo inkorporiranje u nastavu čini jedan od koraka digitalnog opismenjavanja polaznika kroz nastavu likovne kulture. Korišćenje informacionih tehnologija kroz pretraživanje i prikupljanje podataka o umjetničkim djelima i kulturnom nasljeđu, u velikoj mjeri doprinose razvoju digitalne pismenosti polaznika.

Građanska kompetencijaSam odnos i saradnja nastavnika i polaznika, uvažavanje u komunikaciji, treba da bude primjer poštovanja sagovornika i da predstavlja osnovne demokratske principe. Tokom upoznavanja kulturnog nasljeđa, njegovog značaja i vrijednosti, kod polaznika se razvija osjećaj pripadnosti društvu i potreba za čuvanje crnogorske kulturne baštine.

Kompetencija kulturne svijesti i izražavanja U svim oblastima likovne kulture, polaznici upoznaju kulturno nasljeđe, upoznaju se sa njegovim značajem i razvijaju osjećaj za pripadnost društvu i potrebu očuvanja njegovih tekovina. Kroz realizaciju nastavnih sadržaja obilaze institucije kulture muzeje i galerije i stvaraju naviku korišćenja njihovih sadržaja.

4 U priručniku je izostavljena kompetencija višejezičnosti, jer nastava likovne kulture bitno ne utiče na ostvarivanje ove kompetencije.

5 Preporuka je usvojena 22. maja 2018. godine. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/HR/ALL/?uri=CELEX%3A52018DC0024

79


Lična i socijalnu kompetenciju i kompetencija kako učitiU nastavi likovne kulture, polaznici analizirajući likovne probleme razvijaju vještine izdvajanja bitnog od nebitnog, povezuju nove probleme sa već naučenim, povezujući sadržaje sa situacijama u svakodnevnom životu. Kroz nastavni proces koriste se različiti izvori informacija.

1.2 RASPORED PREDMETNIH OBLASTI I CILJEVA

U svakom razredu polaznici će prolaziti kroz pet oblasti: crtanje, slikanje, vajanje, prostorno oblikovanje i grafika. U svakoj predmetnoj oblasti postoji jedan dominantan cilj, to jest po jedan obrazovni ishod. Časovi u svakoj predmetnoj oblasti su grupisani i izvode se u okviru jedne cjeline. Počinju časom teorije, na kojima se polaznici upoznaju sa likovnim problemom, a nastavljaju se časovima praktičnog rada. Na časovima praktičnog rada, polaznici osim savladavanja opštih ciljeva nastave likovne kulture, pronalaze primjenu stečenih znanja u svakodnevnom životu.U tabelama koje slijede, po razredima je prikazan raspored predmetnih oblasti, ciljeva , ishoda kao i ključni pojmovi koji su bitni za savladavanje likovnog problema

1.2.1 ČETVRTI RAZRED:

Opšti cilj: Sticanje znanja o osnovnim likovnim elementima i karakteristikama likovnih disciplina. Razvijanje manuelne i perceptivne sposobnosti. Prepoznavanje mogućnosti primjene stečenih

znanja u likovnom stvaralaštvu i radu.Oblasti (po-

dručja) Ciljevi Ishodi Životne vještine Ključni po-

jmovi1. Crtanje Upoznavanje sa vrstama

linija i mogućnostima nji-hove primjene. Izvođenje crteža po principu od cjeline ka detaljima.

Poznaje vrste linija i mogućnosti njihove primjeneIzvodi crteže po principu od cjeline ka detaljima.

Primjena crteža u svakodnevnim životnim situacija-ma. (Pr. krojenje garderobe, zida-nje, dizajn...)

Linija (crta), cjelina, detalj

2. Grafika Upoznavanje sa osnov-nim principima grafike kao likovne discipline.

Poznaje osnovne prin-cipe grafike kao likovne discipline.

Izrada frotaža Grafika, oti-sak, matrica, frotaž

3. Slikanje Prepoznavanje čistih i miješanih boja, ospo-soblavanje polaznika za prepoznavanje čistih i miješanih boja i mo-gućnostima dobijanja miješanih boja.

Prepoznaje čiste i miješane boje. Opiše proces nastanka slike i objasni razliku slike od drugih vrsta umjetnosti.

Polaznici stečena znanja o čistim i miješanim boja-ma mogu koristiti u situacijama kao što su odabir boja za zidove stana, garderobe i slično.

Slika, čiste boje, mi-ješane boje

4. Vajanje Upoznavanje različitih vajarskih materijala i načinima njihove upotre-be. Razumijevanje pojma vajar, vajarsko djelo i vajarski materijal. Izvo-đenje jednostavnih formi u mekom materijalu.

Razumije pojam vajar, vajarsko djelo, vajarski materijali i prepoznaje različite vajarske ma-terijale i načine njihove upotrebe.Izvodi kip u mekom materijalu.

Izrada predmeta od mekih ma-terijala, Primjena stečenih mo-toričkih sposob-nosti u različitim zanimanjima.

Vajanje, vajarsko djelo, vajarski materijal

5. Prosto-r-no oblikova-nje

Prepoznavanje različitih vrsta prostora i upozna-vanje sa karakteristika-ma unutrašnjeg i spoljaš-njeg prostora. Razvijanje osjećaja za očuvanje kulturnog nasljeđa.

Prepoznaje različite vrste prostora i karak-teristike unutrašnjeg i spoljašnjeg prostora.Osjeća potrebu za oču-vanje kulturnog naslje-đa.

Uređenje otvo-renog prostora- dvorišta

Prostor, unu-trašnji pros-tor, spoljašnji prostor

80


Metodičke preporuke za četvrti razred

Polaznici predmet Likovna kultura prvi put susrijeću u četvrtom razredu. Programom je previđeno da u okviru svake predmetne oblasti, budu zastupljeni po jedan čas teorije, dok je na ostalim časovima predviđen praktičan rad. Na časovima teorije, polaznici se upoznaju sa osnovnom likovnom problematikom, likovnim elementima i likovnim pojmovima. Da bi što bolje razumjeli likovnu problematiku, ali i upoznali kulturno nasljeđe, treba koristiti ilustrativno-demonstrativnu metodu, prikazivanje reprodukcija, kratkih filmova, umjetničkih djela... Nastava se planira i prilagođava svakom pojedincu. Tokom nastave treba primjenjivati različite oblike rada, individualni oblik rada, prilagođen potrebama svakog pojedinca. U cilju socijalizacije polaznika, koristi se oblik rada u paru i rad u grupi. U nastavi se mogu koristiti metode razgovora, ilustrativno-demonstrativna metoda i metoda ekspe ri-mentalno-praktičnog rada.

PREDLOŽENI SCENARIO ZA ČAS

SCENARIO 1.

RAZRED: ČETVRTIOblast (područje rada): CRTANJECiljevi:Upoznavanje sa vrstama linija i mogućnostima njihove primjene. Izvođenje crteža po principu od cjeline ka detaljima.Ishodi: Polaznik će moći da opiše vrste linija i objasni njihove karakteristike.Pojmovi: linija (crta), cjelina, detaljMotivacija: Nastavnica-nastavnik treba da upozna polaznike sa crtežima nastalim kroz istoriju umjetnosti, prezentujući im upotrebu crteža i u drugim nastavnim predmetima. Polaznici kroz razgovor pronalaze životne situacije koje mogu lakše rješiti ili objasniti upotrebom crteža. Aktivnosti: Polaznici na primjerima reprodukcija crteža poznatih umjetnika i na amaterskim radovima ili polaznika škole za odrasle, pronalaze linije različite po oblicima, dužini, debljini, pravcu prostiranja. Upoznaju način izrade crteža po principima od cjeline ka detaljima.Nastavnica-nastavnik, shodno interesovanjima polaznika biraju motiv za rad ( nacrti za haljinu, skice građevina, pejzaži, crteži životinja...).Polaznici istražuju, slobodno se crtački izražavaju ostvarujući crtež rađen po principu od cjeline ka detaljima, koristeći različite linije.Vrednovanje:Nakon crtanja, polaznici izlažu svoje radove i sa predmetnim nastavnikom ih zajednički komentarišu.Likovna sredstva i potrebni materijali:Reprodukcije crteža likovnih umjetnika, crteži urađeni na časovima drugih predmeta. List A3 formata, grafitna olovka.Korelacija: matematika, priroda

81


Miodrag Dado Đurić, Čovjek sa kišobranom1

Leonardo, autoportret i studija proporcije Leonardo, skica

Nacrt za haljinu-Vježba linija2

1 Reprodukcije umjetničkih djela u Priručniku preuzete su iz izdanja Zavoda za udžbenike Crne Gore

2 Primjeri vježbi korišćeni su iz kolekcije likovnih radova JU OŠ “Dr Dragiša Ivanović “iz Podgorice

82


SCENARIO 2.

RAZRED: ČetvrtiOblast (područje rada): Prostorno oblikovanje (dva časa)Ciljevi: Prepoznavanje različitih vrsta prostora i upoznavanje sa karakteristikama unutrašnjeg i spoljašnjeg prostora. Razvijanje osjećaja za očuvanje kulturnog nasljeđa

Ishodi učenja: Prepoznaju različite vrste prostora i karakteristike unutrašnjeg i spoljašnjeg prostora. Osjeća potrebu za očuvanje okoline.

Pojmovi: Unutrašnji prostor, spoljašnji prostor.

Motivacija: Polaznici na reprodukcijama posmatraju primjere uređenih otvorenih prostora. Kroz razgovor, navode primjere uređenih otvorenih prostora u okruženju, gradu u kojem žive.

Aktivnosti: Polaznici, prvo samostalno, a zatim u grupi, osmišljavaju uređenje dijela prostora u dvorištu. Svaku pojedinačnu ideju integrišu u zajednički projekat koji realizuju na drugom času. Poslije objedinjavanja individualnih ideja, grupa realizuje zajedničku ideju uređujući otvoreni prostor.

Likovna sredstva i potrebni materijali: kompjuter, projektor, ptt prezentacija, papir, olovke u boji, materijal po izboru polaznika za uređivanje dijela otvorenog prostora (realizacija ideje)Korelacija: biologijaPrilozi

Beč, park dvorca Šenbrun Pariz, park dvorca Versaj

Primjer uređenja otvorenog prostora Primjer uređenja otvorenog prostora

83


1.2.2 PETI RAZRED:

Opšti cilj: Sticanje informacija o sredstvima i materijalima za likovno stvaranje i njihovu upotrebu. Proširivanje znanja o likovnim elementima. Podsticanje stvaralačkog istraživanja. Upoznavanje kul-turnog nasljeđa i potrebi za njegovo očuvanje. Osposobljavanje za primjenu kompjeterske tehnolo-

gije. Osmišljavanje i primjenjivanje stečenih znanja u svakodnevnom životu. Oblasti (područja)

Ciljevi Ishodi učenja Životne vještine Ključni po-jmovi

1.Crtanje Upoznavanje teh-nike laviranog tuša i linearnog crteža. Osposobljavanje za kombinovanje slova i crteža u cilju oblikova-nja poruke.

Poznaje tehniku lavira-ni tuš i linearni crtež. Kombinuje crtež i slova u oblikovanju poruke.

Izada znaka, plakata za prezentovanje svog rada ili proizvoda svog rada. Bolje razumijevanje vizuelne komunikacije.

Lavirani tuš, linearni crtež, štam-pani znaci

2.Vajanje Razumijevanje osnov-nih pojmova o vajar-stvu. Modelovanje reljefa i cijelog kipa u mekim materijalima.

Razumije osnovne poj-move u vajarstvu.Modeluje reljef i cijeli kip u mekim materijalima.

Izrada reljefa i suve-nira u mekim materi-jalima

Cijeli kip, bista, reljef, mode-lo-vanje

3. Prostorno oblik-ovanje

Prepoznavanje zatvorenih prostora za različite namjene. Osmišljavanje uređe-nja zatvorenih pro-stora.

Prepoznaje zatvorene prostore za različite namjene.Osmišljava uređenje zatvorenih prostora.

Osmišljavanje i uređivanje prostora za stanovanje. Osmišl-javanje i uređivanje radnog prostora.

Zatvoreni prostor. Prostor za stanovanje

4.Slikanje Prepoznavanje osnovnih, izvedenih i neutralnih boja, upo-znavanje postupaka dobijanja izvedenih boja i sive boje.

Prepoznaje osnovne izvedene i neutralne boje.Izvodi postupak dobija-nja izvedenih boja i sive boje.Izvodi slikarski rad kori-steći osnovne, izvedene i neutralne boje.

Kombinovanje boja i bojenje okoline. (stambenog prostora, ograda, mobilijara...)

Primarne, sekundarne i neutralne bije

5.Grafika Upoznavanje osnov-nih karakteristika grafike. Primjenjivanje stečenih znanja u tehnici visoke štampe (karton-štampa).

Poznaje osnovne karak-teristike grafike. Primje-njuje stečeno znanje u tehnici visoke štampe (karton štampa).

Izada jednostavnih matrica (pečata) za dekoraciju različitih površina.

Umjetnička grafika, vi-soka štam-pa, karton štampa

Didaktičke preporuke za peti razredPotrebno je koristiti jednostavnije likovne tehnike, kako bi polaznici postepeno uviđali karakteristike i mogućnosti materijala. Likovne motive treba prilagođavati interesovanjima i potrebama pojedinaca. Tokom teorijskog dijela nastave, kroz primjere umjetničkih djela, polaznike treba upoznavati sa crnogorskim kulturnim nasljeđem.Prilikom planiranja nastave svaki cilj ili očekivani ishod treba početi časovima teorije. Na tim časovima polaznici upoznaju likovne pojmove, a nastavnik treba da podstiče polaznike da naučene pojmove koriste u verbalnoj komunikaciji.Na časovima praktičnog rada, izražavanja i istraživanja, treba podsticati polaznike za primjenjivost naučenog u svakodnevnom životu, vodeći računa da primjenjivost bude u skladu sa likovnim načelima i zakonitostima.Vrednovanje radova sadrži elemente zalaganja polaznika prilikom nastavnog procesa, usvojenost likovnih pojmova, primjena likovnih zakonitosti tokom izražavanja, kao i procjenu svog rada i rada drugih polaznika.

84


SCENARIO 3.

RAZRED: PETIOblast (područje rada): VAJANJE (dva časa)Ciljevi:Usvajanje osnovnih pojmova o vajarstvu. Modelovanje reljefa i cijelog kipa u mekim materijalimaIshodi učenja: Polaznik će biti osposobljen da objasni razliku između kipa i reljefa i pokaže postupak modelovanja kipa i reljefa.Pojmovi:Cijeli kip, reljef, modelovanje, suvenir.Motivacija: Polaznici posmatraju reprodukcije vajarskih djela, uočavaju razlike između djela pune plastike i reljefa. Na primjerima modelovanih suvenira uočavaju karakteristike reljefa i otkrivaju načine na koje su modelovani.Aktivnosti:Izvode skice za suvenir sa prikladnim motivima(elementi folklora, tradicionalni upotrebni predmeti,karakteristične građevine...)Na osnovu urađenih skica, izvode suvenir tehnikom modelovanja u glini.Nakon sušenja, oslikavaju izrađeni suvenir.Likovna sredstva i potrebni materijali: Reprodukcije reljefa i djela pune plastike, primjeri modelovanih suvenira, glina ili glinamolVrednovanje:Mala izložba suvenira, analiza rezultata i postupaka izrade.

Korelacija:Poznavanje društva

Miron, Bacač diska Giberti, Vrata raja, detalj

85


Primjer suvenira Primjer suvenira

Suveniri reljef

86


SCENARIO 4.

INTEGRATIVNA NASTAVAPREDMETI: LIKOVNA KULTURA I INFORMATIKA SA TEHNIKOM (dva školska časa)RAZRED: PETIOblast (područje rada): CRTANJECiljevi:Usvajanje osnovnih znanja i osmišljavanje kombinovanja slova i slike u kreiranju znaka ili poruke.Unošenje slike i teksta u neki od programa na kompjuteru.

Ishodi učenja: Polaznik će biti osposobljen da osmisli osnovne mogućnosti oblikovanja slova sa crtežom.Na kraju učenja polaznik će biti osposobljen da iskreira, pravilno formuliše, uredi i prikaže prezentacije na zadate teme u programu za kompjuterske prezentacije.Pojmovi: štampani znaci, crtež, slide, layout, insert, shapes, pictures, media, design, transitions, slide show, review

Motivacija: Polaznici na primjerima poruka, znakova, putokaza..., upoznaju mogućnost kreiranja likovnih poruka na računaru. Osmišljavaju životne situacije u kojima mogu da koriste estetski kreirane znakove i poruke i razgovaraju o značaju vizuelne komunikacije.

Aktivnosti:Tehnikom olovke izrađuju skice putokaza znaka ili poruke koju bi mogli upotrijebiti.Uz pomoć nastavnika informatike, realizuju skicu u nekom od programa na računaru.

Likovna sredstva i potrebni materijali:Papir i olovke za skice, računar

Koleracija:Tehnika sa informatikom

Primjer putokaza

87


1.2.3 ŠESTI RAZRED:

Opšti cilj: Proširivanje znanja o likovnim elementima. Upoznavanje sa novim likovnim tehnikama. Upoznavanje sa kulturnim nasljeđem Crne Gore. Razvijanje motoričkih i perceptivnih sposobnosti.

Oblasti (područja)

Ciljevi Ishodi učenja Životne vještine Ključni pojmovi

Crtanje Prepoznavanje kontur-nih i strukturnih linija i primjenjivanje različitih linija u osmišljavanju ilu-zije strukture površina.

Prepoznaje konturne i strukturne linije i primje-njivanje različitih linija u osmišljavanju iluzije strukturnih površina.

Korišćenje crteža u osmišljavanju, kreiranju prostora, dizajnu i u raznim zanatima.

Linija, konturna linija, strukturna linija

Slikanje Prepoznavanje tehni-ka štafelajnog i zidnog slikarstva, primjenjivanje stečenih znanja u os-mišljavanju i izvođenju rada imitacijom tehnike mozaika ili trenkadis tehnike.

Prepoznaje tehnike štafelajnog i zidnog slikarstva, osmišljava i izvodi rad imitacijom tehnike mozaika ili tren-kadis tehnike.

Prepoznaje slikarske tehnike na likovnim djelima u galerijama, muzejma, vjerskim ustanovama. Kreiraju i izvode dekorativne površine tehnikom mozaika ili trenkadis tehnikom.

Štafelajno slikarstvo, zidno slika-rstvo, mo-zaik, valer

Vajanje Upoznavanje različitih postupaka dobijanja vajarskog djela i prim-jenjivanje postupka modelovanja u praksi.

Prepoznaje različite pos-tupke dobijanja vajar-skog djela i primjenjuje postupak modelovanja u praksi.

Izrada suvenira i ukrasa.

Vajarski materi-jali, modelova-nje, klesanje

Prostorno oblikovanje

Prepoznavanje razlika arhitekture i građevi-narstva. Upoznavanje sa značajnim djelima arhitekture u Crnoj Gori.

Prepoznaje razliku ar-hitekture i građevinarst-va. Poznaje značajna djela arhitekture u Crnoj Gori.

Uređuju svoj bo-ravišni prostor.

Građevinarstvo, skica, arhitek-tura

Grafika Upoznavanje važnosti industrijske grafike i njeno primjenjivanje u plasmanu industrijskih proizvoda.Razlikovanje industrijske i umjetničke grafike.

Poznaje industrijsku grafiku i važnost njene primjene u plasmanu industrijskih proizvoda.

Idejno rješenje am-balaže za proizvod. (etiketa za sok, med, suvo voće....) ili plakat za pred-stavljanje svojih usluga.

Industrijaska i umjetnička grafika

Metodičke preporuke za šesti razred

Na osnovu iskustava iz prehodne dvije godine, polaznici u šestom razredu mogu koristiti složenije materijale i likovne tehnike. Likovni zadaci treba da proizilaze iz likovnih problema. Likovno izražavanje treba da predstavlja spoj individualnih interesovanja, upotrebe novih pojmova i saznanja sa senzibilitetom svakog pojedinca. Kroz takav vid izražavanja, kod polaznika se razvija kritički odnos prema svom djelu i djelu ostalih polaznika.Prilikom planiranja likovnih zadataka u ovoj fazi obrazovanja, treba tražiti sadržaje za korelaciju sa drugim predmetima, vodeći računa da se nastava izvodi u skladu sa osnovnim likovnim zakonitostima.Prilikom vrednovanja radova, nakon svakog likovnog zadatka, treba napraviti izložbu radova koju će polaznici komentarisati, a dobijene komentare koristiti kao motiv i smjernice za dalji rad.

88


SCENARIO 5.

RAZRED: ŠESTIOblast (područje rada): SLIKANJECiljevi: Prepoznavanje tehnika štafelajnog i zidnog slikarstva, primjenjivanje stečenih znanja u osmišljavanju i izvođenju rada imitacijom tehnike mozaika ili trenkadis tehnike

Ishodi učenja: Objasni valer i opiše tehnike štafelajnog i zidnog slikarstva

Pojmovi: štafelajno slikarstvo, zidno slikarstvo, valer, mozaik, trenkadis

Motivacija: Nastavnica-nastavnik prikazuje reprodukcije slika rađenih tehnikama štafelajnog i zidnog slikarstva. Ukazuje da se tehnike štafelajnog slikarstva koriste kao tehnike kojima se ukrašavaju arhitektonske površine i neki upotrebni predmeti (vitraži i mozaik). Polaznici kroz razgovor pronalaze životne situacije u kojima mogu primjenjivati neku od naučenih tehnika..Aktivnosti: U zavisnosti od senzibiliteta i interesovanja, polaznici osmišljavaju i olovkama u boji izvode skice za dekoracije. (Prozor, dio zidne površine, abažur za lampu, dekoracija namještaja...)Realizuju skicu u nekoj od tehnika ili imitacija tehnika zidnog slikarstva.

Likovna sredstva i potrebni materijali: komadi slomljenih keramičkih pločica i lijepak za keramiku ili papir u boji i lijepak za papir, krep papir...Korelacija: istorija, matematika. (Zidno slikarstvo kroz istoriju i upotreba geometrijskih ornamenata u zidnom slikarstvu.)

Gaudi, park Gueljo Risanski mozaici

89


Vitraž

90


SCENARIO 6.

RAZRED: ŠESTIOblast (područje rada): GrafikaCiljevi: Upoznavanje važnosti industrijske grafike i njeno primjenjivanje u plasmanu industrijskih proizvoda.Razlikovanje industrijske i umjetničke grafikeIshodi učenja: Poznaje industrijsku grafiku i važnost njene primjene u plasmanu industrijskih proizvoda.Pojmovi: Industrijaska i umjetnička grafikaMotivacija: Razgovor o sličnostima i razlikama industrijske i umjetničke grafike. Posmatranje primjera umjetničke i industrijske grafike. Brainstorming tehnikom pronalaženje mogućnosti upotrebe industrijske grafike.Aktivnosti: Polaznici osmišljavaju etiketu za neki prehrambeni proizvod: sok, med, džem, kafu...Izvode skicu olovkama u boji kombinujući tekst i likovno rješenje.Mogućnost realizacije skice za industrijsku grafiku na računaru, u tehnici kolaža i sl.Likovna sredstva i potrebni materijali: Papir, lenjir, šestar, trougao, računar projektor, primjeri industrijske i umjetničke grafike.

Primjeri industrijske grafike

91


1.2.4 SEDMI RAZRED:Opšti cilj: Upoznavanje sa novim likovnim tehnikama i elementima. Osposobljavanje za

vrednovanje djela primijenjene umjetnosti i vrednovanje upotrebne vrijednosti predmeta kao proizvoda likovnog stvaralaštva. Osmišljavanje i primjenjivanje stečenih znanja u praksi.

Oblasti (područja)

Ciljevi: Ishodi učenja: Životne vještine

Ključni po-jmovi

Crtanje Upoznavanje sa različitim vrstama ornamenata, sa elementima ornamenata i upoznavanje sa kulturnim nasljeđem Crne Gore. Os-posobljavanje za primjenu stečenih znanja u samostal-nom kreiranju ornamenata.

Poznaje različite vrste ornamenata i elemente ornamenata. Poznaje kulturno nasljeđe Crne gore.Primjenjuje stečena znanja u samostalnom kreiranju ornamenata.

Kreiranje i upo-treba orname-nata u svom profesionalnom radu. ( vez, čipka, kovane ograde, keramičke ploči-ce...)

Ornamenti, folklor

Slikanje Upoznavanje svijetlo-ta-mnog i toplo-hladnog kon-trasta boja

Prepoznaje svijetlo-ta-mni i toplo hladni kon-trast boja. Primjenjuje kontrast u slikanju.Poznaje kulturno na-sljeđe i značaj njegovog očuvanja

Korišćenje kon-trasta u oblače-nju, uređenju stana... kreira-nje čestitki ili pozivnica.

Kontrast boja svijetlo-ta-mni kontrast, toplo-hladni kontrast

Vajanje Prepoznavanje vrsta vajarskih djela. Primjenji-vanje tehnike modelovanja u radu. Upoznavanje sa kulturnim nasljedjem Crne Gore i značajem njegovog očuvanja.

Poznaje vrste vajarskih djela.Primjenjuje tehniku mo-delovanja u radu.

Izrada ukrasnih predmeta u reljefu.

Volumen, puna plastika, bista


Razlikovanje urbanog i ruralnog prostora. Upozna-vanje karakteristika viso-kogradnje, niskogradnje i skeletne gradnje.

Razlikuje urbani i ruralni prostor.Poznaje karakteristike visokogradnje, niskograd-nje i skeletne gradnje.

Osmišljavanje uređenja pro-stora.

urbani i ru-ralni prostor, visokogradnja, niskogradnja i skeletna gradnja

Grafika Upoznavanje sa načinom izrade grafike visoke štam-pe. Upoznaju pojmove: skica, matrica, grafički list.

Poznaje način izrade grafike visoke štampe.Poznaju pojmove: skica, matrica, grafički list.

Razumiju označavanje na otisku umjet-ničke grafike.

Otisak, matri-ca,grafički list, unikat

Metodičke preporuke za sedmi razred

Zadaci u svim oblastima likovnog stvaralaštva su povezani sa vrstama primijenjene umjetnosti. Likovne zadataka treba planirati i ostvarivati u korelaciji sa drugim predmetima, ali ih povezivati i unutar oblasti - područja unutar samog predmeta. Likovni problemi se, osim kroz vježbe, osmišljavaju i rješavaju kroz vrste primijenjene umjetnosti. Likovno izražavanje treba da predstavlja spoj individualnih interesovanja koja se objedinjavaju i prilagođavaju radu u grupi.Pojmovi predstavljaju značajan vid za estetsku komunikaciju. Njihovo usvajanje se ostvaruje na časovima teorije i na časovima vježbi i izražavanja.Prilikom vrednovanja radova, nakon svakog likovnog zadatka, treba napraviti izložbu radova koju će polaznici komentarisati, a dobijene komentare koristiti kao motiv i smjernice za dalji rad.

92


SCENARIO 7.

RAZRED: SEDMIOblast (područje rada): CRTANJECiljevi: Prepoznavanje upotrebe ornamenata u okruženju. Primjenjivanje stečenih znanja u osmišljavanju ornamenata.Ishodi učenja: Polaznik će moći da objasni vrste ornamenata i kombinuje ritmičko raspoređivanje elemenata u njihovom kreiranju.Pojmovi: ornament, folklor, geometrijski ornament, floralni ornament, arabeskaMotivacija: Upoznavanje polaznika sa primjerima korišćenja ornamenata u arhitekturi, tekstilnoj industriji, narodnoj radinosti i umjetničkim zanatima... Prikazivanje ornamenata u crnogorskom folkloru.Aktivnosti:Polaznici, shodno interesovanjima, treba da odaberu oblast za koju će kreirati ornament. (kovana ograda, pleteni odjevni predmet, čipka...)Crtaju ornament shodno svom interesovanju. Stvaraju ornament ritmičkim ponavljanjem geometrijskih ili floralnih elemenata.Likovna sredstva i potrebni materijali: Pribor za crtanje, olovka, blok pet.Korelacija: istorija, matematika (zidno slikarstvo kroz istoriju i upotreba geometrijskih ornamenata u zidnom slikarstvu.).

Crnogorska narodna nošnja Čipka

93


Kovana ograda

Primjeri nacrta za kovanu ogradu

94


SCENARIO 8.

RAZRED: SEDMIOblast (područje rada): SlikanjeCiljevi: Upoznavanje svijetlo-tamnog i toplo-hladnog kontrasta boja

Ishodi učenja: Prpoznaje svijetlo-tamni i toplo hladni kontrast boja. Primjenjuje kontras u slikanju.Poznaje kulturno nasljeđe i značaj njegovog očuvanja.

Pojmovi: Kontrast boja svijetlo-tamni kontrast, toplo-hladni kontrast

Motivacija: Prikazivanje reprodukcije slikarskih djela (Milunović, Karavađo, Rembrant... ppt prezentacija) Na prikazanim primjerima pronalaze primjere svijetlo tamnog i toplo hladnog kontrasta.

Aktivnosti: Polaznici izvode sliku zasnovanu na toplo hladom ili svijetlo tamnom kontrastu. Motiv biraju shodno svojim interesovanjima u saradnji sa nastavnikom.

Likovna sredstva i potrebni materijali: Pribor za slikanje (akvarel ili tempere), blok pet, primjeri reprodukcija slikarskih djela na kojima je primijenjen toplo-hladni i svijetlo tamni kontrast.

Milo Milunović, Sveti Stefan Karavađo, Pozivanje Sv. Mateja

Primjer toplo-hladnog kontrasta

95


1.2.5 OSMI RAZRED:

Opšti cilj: Upoznavanje novih materijala i sredstava za likovno stvaralaštvo. Proširivanje znanja o likovnim elementima. Razvijanje motoričkih i perceptivnih sposobnosti.

Osmišljavanje i primjenjivanje stečenih znanja u svakodnevnom životu.

Oblasti (područja)

Ciljevi Ishodi učenja Životne vještine Ključni po-jmovi

Crtanje Upoznavanje različitih inteziteta linija i njihovo primjenjivanje u prikazi-vanju prostora.

Poznaje različite inte-zitete linija i njihovu primjenu u prikazivanju prostora.

Skiciranje motiva kod osmišljavanja i uređenja otvore-nih prostora.

Intezitet linija, perspektiva

Slikanje Prepoznavanje vazdušne perspektive na umjetnič-kim djelima, primjenji-vanje pravila vazdušne perspektive u stvaranju iluzije trodimenzional-nosti.

Prepoznaje vazdušnu perspektivu na umjet-ničkim djelima. Primje-njuje pravila vazdušne perspektive u stvaranju iluzije trodimenzional-nosti.

Osmišljavanje motiva kod uređenja otvo-renih prostora ( parkovi, dvori-šta...)

Vazdušna pespektiva

Vajanje Opisivanje reljefnog arhitektonskog kipa. Razlikovanje pojmova šuplja skulptura i kera-mičko vajarstvo

Opisuje reljefni kip i arhitektonski kip. Ra-zlikuje pojmove šulja skulptura i keramičko vajarstvo.

Modelovanje upotrebnih predmeta u glini i dekoracija dobijenih oblika bojama

reljefni kip i arhitektonski kip i šupolja skulptura i keramičko vajarstvo


Upoznavanje različitih scenskih prostora i nji-hovih karakteristika.

Poznaje različite scenske prostore i njihove karak-teristike.

Kreiranje scen-skog prostora za kulturno- umjet-ničke večeri.

Scenski pros-tor

Grafika Upoznavanje sa proce-som izrade grafika vi-soke štampe i njihovim karakteristikama.

Poznaje proces izrade grafike visoke štampe i njihove karakteristike.

Izrada etikete visoka štam-pa, linorez, otisak.

Metodičke preporuke za osmi razredLikovni zadaci u svim oblastima su povezani sa vrstama primijenjene umjetnosti. Likovni problemi se, osim kroz vježbe, osmišljavaju i rješavaju kroz vrste primijenjene umjetnosti. Likovno izražavanje treba da predstavlja spoj individualnih interesovanja, koja se u rješavanju pojedinih likovnih problema uklapaju u rad u paru i rad u grupi.Rješavanje likovnih problema i očekivanih ishoda se zasniva na konceptu upoznavanja na časovima teorije, nastavak rasvjetljavanja likovnog problema na časovima vježbi i na kraju primjena u likovnom izražavanju.

96


SCENARIO 9.

RAZRED: OSMIOblast (područje rada): VajarstvoCiljevi: Opisivanje reljefnog arhitektonskog kipa. Razlikovanje pojmova šuplja skulptura i keramičko vajarstvoIshodi učenja: Opisuje reljefni kip i arhitektonski kip. Razlikuje pojmove šuplja skulptura i keramičko vajarstvoPojmovi: keramičko vajarstvoMotivacija: Prikazivanje reprodukcija reljefnog i arhitektonskog kipa i primjera keramičkog vajarstva i keramike. Prikazivanje grnčarskog točka i objašnjavanje procesa rada dobijanja predmeta od keramike.Aktivnosti: Izvođenje crteža-skice za upotrebni predmet.Modelovanje upotrebnog predmeta u glini na osnovu urađene skice.Oslikavanje bojom dobijenog predmeta.Likovna sredstva i potrebni materijali: Papir, olovke u boji, glina ili glinamol, tempere primjeri keramike i predmeta od gline.Vrednovanje:Zajednička izložba urađenih predmeta

Pikaso, keramičko vajarstvo Pikaso, keramičko vajarstvo

Primjeri oslikanih upotrebnih predmeta u glini

97


SCENARIO 10.

RAZRED: OSMIOblast (područje rada): SLIKANJECiljevi: Prepoznavanje vazdušne perspektive na umjetničkim djelima, primjenjivanje pravila vazdušne perspektive u stvaranju iluzije trodimenzionalnosti.Ishodi učenja: Prepoznaje vazdušnu perspektivu na umjetničkim djelima. Primjenjuje pravila vazdušne perspektive u stvaranju iluzije trodimenzionalnosti.Pojmovi: Vazdušna pespektivaMotivacija: Prikazivanje reprodukcija umjetničkih djela i učeničkih radova ili radova polaznika na kojima je rješavan problem vazdušne perspektive i prikazana iluzija prostora pomoću nje.Aktivnosti: Polaznici izvode vježbu vazdušne perspektive. Nijansiraju list bloka pet u dvije plohe. Prvu plohu od gornje ivice do sredine papira jednom bojom tako što joj se povećava valerska vrijednost prema sredini. Drugu plohu od donje ivice lista ka sradini, takođe, povećavajući valersku vrijednost.Likovna sredstva i potrebni materijali: Pribor za slikanje (akvarel ili tempere), blok pet, primjeri reprodukcija slikarskih djela na kojima je primijenjen toplo-hladni i svijetlo-tamni kontrast. Primjeri vježbi (učenički radovi ili radovi polaznika)Vrednovanje:Nakon vježbe, polaznici sa predmetnim nastavnikom zajednički komentarišu radove.

Pero Poček, Ulcinjsko polje

Primjeri vazdušne perspektive (vježba)

98


1.2.5 DEVETI RAZRED:

Opšti cilj: Upoznavanje sa novim tehnikama likovnog stvaralaštva. Proširivanje znanja o likovnim elementima. Upoznavanje i osposobljavanje za primjenu različitih medija vizuelne komunikacije.

Razvijanje motoričkih i perceptivnih sposobnosti. Upoznavanje kulturnog nasljeđa Crne Gore i kul-turnog nasljeđa u svijetu. Osmišljavanje i primjenjivanje stečenih znanja u svakodnevnom životu.

Oblasti (pod-ručja)

Ciljevi Životne vještine Ključni po-jmovi

1. Crtanje Upoznavanje sa lin-earnom perspekti-vom i prikazivanje iluzije prostora pomoću nje.

Poznaje linearnu per-spektivu i prikazivanje iluzije prostora pomoću nje.

Skiciranje prostora kod građevine. Slici-ranje motiva prilikom osmišljavanja uređenja prostora.

Linearna perspektiva, proporcija

2. Prostorno oblikovanje

Upoznavanje sa planiranjem u arhitekturi.Opisivanje oblik-ovanja zgrada i un-utrašnjeg prostora

Opiše oblikovanje zgrada i unutrašnjeg prostoraPoznaje oblikovanje zgrada u arhitekturi.

Planiranje svog bo-ravišnog prostora.

Unutrašnji prostor, enterijer, eksterijer

3. Grafika Upoznavanje sa savremenim oblicima kompjut-erske animacije i grafičkog dizajna. Primjenjivanje kompjuterske grafike u kreiranju plakata.

Poznaje savremene oblike kompjuterske animacije i grafičkog dizajna. Primjenjuje kompjutersku grafiku u kreiranju plakata.

Izrada plakata za svoje potrebe

Grafički dizajn, plakat, vizu-elne komu-nikacije

4. Slikanje Upoznavanje sa psihološkim dejst-vom boje i prika-zivanje prostora korišćenjem psi-hološkog dejstva boje.

Poznaje psihološko de-jstvo boje i prikazivanje prostora njihovim ko-rišćenjem.

Odabir boja za uređen-je prostora, kreiranje i odabir odjeće.

Psihološko značenje boja

5. Vajanje Upoznavanje pov-ezanosti vajarskog i spoljašnjeg pros-toraUpoznaje pokretne kipove ( mobile).

Prepoznaje vajarski i spoljašnji prostor.Prepoznaje pokretne kipove.

Izrada dekorativnig predmeta.

Pokretni kip, vajarski prostor

99


Metodičke preporuke za deveti razred

Likovno izražavanje na ovom nivou se zasniva na većem poznavanju likovnih elemenata i na većem iskustvu u korišćenju likovnih tehnika. Likovni problemi, koji se postavljaju, zahtijevaju izražavanje motiva zasnovanih na realnom izgledu predmeta. Rješavanje likovnih problema i očekivanih ishoda se zasniva na konceptu upoznavanja na časovima teorije, nastavak rasvjetljavanja likovnog problema na časovima vježbi i na kraju primjena u likovnom izražavanju. Proces usvajanja likovnih pojmova je od velikog značaja za upoznavanje likovne problematike, ali bolju i funkcionalniju komunikaciju. Na svim časovima, prilikom motivacije polaznika, treba prikazivati reprodukcije kako bi ih upoznali sa kulturnim nasljeđem.Prilikom vrednovanja radova, nakon svakog likovnog zadatka, treba napraviti izložbu radova koju će polaznici komentarisati, a dobijene komentare koristiti kao motiv i smjernice za dalji rad.

100


SCENARIO 11.

RAZRED: DevetiOblast (područje rada): Crtanje

Ciljevi: Upoznavanje sa linearnom perspektivom i prikazivanje iluzije prostora pomoću nje.Ishodi učenja: Poznaje linearnu perspektivu i prikazivanje iluzije prostora pomoću nje.

Pojmovi: Linearna perspektiva, proporcija

Motivacija: Posmatranje reprodukcija umjetničkih djela na kojima je prikazan prostor pomoću linearne perspektive. Objašnjavanje pravila linearne perspektive.

Aktivnosti: Izvode vježbu koristeći pravila linearne perspektive. Korišćenje i primjena linije horizonta i očišta za stvaranje iluzije trodimenzionalnosti jednostavnih formi i prostora

Likovna sredstva i potrebni materijali: reprodukcije djela likovne umjetnosti, radovi polaznika ili učenika na kojima je rješavan problem linearne perspektive, blok, grafitna olovka

Korelacija: matematikaVrednovanje:Nakon vježbe, polaznici izlažu svoje radove i komentarišu primjenu pravila linearne perspektive, na radovima pronalaze elemente linearne perspektive, liniju horizonta i očište.

Leonardo: Poklonjenje mudraca, studija

Primjeri linearne perspektive, vježbe

101


SCENARIO 12.

RAZRED: DevetiOblast (područje rada): Grafika

Ciljevi: Upoznavanje sa savremenim oblicima kompjuterske animacije i grafičkog dizajna. Primjenjivanje kompjuterske grafike u kreiranju plakata.Ishodi učenja: Poznaje savremene oblike kompjuterske animacije i grafičkog dizajna. Primjenjuje kompjutersku grafiku u kreiranju plakata

Pojmovi: Grafički dizajn, plakat, vizuelne komunikacije

Motivacija: Upoznavanje sa savremenim oblicima vizuelne komunikacije. Prikazivanje plakata kao sredstva vizuelne komunikacije (Tuluz Lotrek prvi plakati u boji, plakat za bioskop, pozorišnu predstavu...)

Aktivnosti: Izrada skice za plakat ( tekstualni dio i likovno rješenje) za svečanost u školi. Realizovanje skice za plakat olovkama u boji, kolažom, ili nekom drugom slikarskom tehnikom.Mogućnost korišćenja nekog od programa na računaru u kombinaciji sa drugim likovnim tehnikama i materijalima.Likovna sredstva i potrebni materijali: računar, blok pet, slikarski materijali po izboru polaznika

Korelacija: jezik i književnost

Vrednovanje:Nakon izrade plakata, polaznici izlažu svoje radove i sa predmetnim nastavnikom ih zajednički komentarišu. Izbor najboljeg plakata.

Tuluz lotrek: Primjer prvih plakata u boji Tuluz lotrek: Primjer prvih plakata u boji

102


Plakat, vježba

103


2. DIDAKTIČKO METODIČKE PREPORuKE

2.1 OPŠTE DIDAKTIČKE PREPORUKE

Sadržaji i ishodi učenja predviđeni programom likovne kulture su prilagođeni broju časova planiranim za nastavu. Likovni zadaci proizilaze iz likovnog problema, ali se oni moraju prilagođavati mogućnostima i interesovanjima polaznika, tako da se i korišćenje likovnih tehnika planira u skladu sa tim mogućnostima. Proces usvajanja likovnih pojmova, kao sadržaj kroz koji se postiže kompetencija pismenosti, se najbolje ostvaruje kroz metode razgovora i demonstracije, koje su bliske polaznicima. Planirane aktivnosti treba prilagodi principima učenja odraslih

2.2 PRIJEDLOZI PRAĆENJA, PROCJENJIVANJA I VREDNOVANJA

Ako se pođe od postojeće konstatacije da je ocjenjivanje najkompleksniji problem u obrazovanju, jasno je da se ovom problemu u obrazovanju odraslih mora pristupiti sa posebnom pažnjom. Jedna od osnovnih funkcija ocjenjivanja je da bude sredstvo za unapređenje nastave i učenja. Zato vrednovanje, procjenjivanje i ocjenjivanje ne treba da se odnosi samo na rezultate praktičnog rada, nego na čitav proces kroz koji polaznici prolaze tokom nastave.Nastavnik u nastavnom procesu treba da prilagodi ocjenjivanje pojedincu i grupi sa kojom radi. Koristeći formativno (razvojno) ocjenjivanje koje se odvija kontinuirano tokom realizacije predmetnog programa. Ono je podsticajno i razvojno. Nastavnik prati napredovanje polaznika, razgovara sa njima pojedinačno i u grupi, kako bi stvorio realnu sliku o postignućima, uspjehu, ishodima i potrebama polaznika.Formativno cjenjivanje počinje već planiranjem i upoznavanjem polaznika sa elementIma ocjenjivanja. Praćenje rada je kontinuiran proces uz stalnu evidenciju. Nakon davanja povratnih informacija polaznicima, vrednuju se zalaganje, ostvareni rezultati, koji postaju osnova za planiranje novih koraka.

104


2.3 PRIJEDLOZI ZA PLANIRANJE I PRIPREMANJE NASTAVE

Nastava likovne kulture je specifična u odnosu na organizaciju nastave drugih predmeta. Pored poznavanja likovne terminologije i likovnih tehnika, potrebno je razviti vještine i svijest o njihovoj upotrebljivosti u praksi. Tako koncipirana nastava odgovara jednom od osnovnih principa na kojima se zasniva obrazovanje odraslih, a to je primjenjivost stečenih znanja u svakodnevnom životu. Takav pristup nastavi zahtijeva dobro planiranje od godišnjeg nivoa do nivoa dnevnih priprema.Međupredmetne teme i korelacija sa drugim predmetima je neizbježan segment u dobrom planiranju svakog predmeta. Ovi sadržaji doprinose da likovni zadaci budu rješavani i sagledavani na jedan kompleksniji način koji doprinosi integrativnom pristupu opšteg obrazovanja. Korelacija doprinosi i boljem sagledavanju likovnih problema iz različitih uglova, kao i boljem razumijevanju i osmišljavanju kako primijeniti stečena znanja i vještina.Godišnji planovi i dnevne pripreme predstavljaju polazišta i osnovu za organizovanje nastave likovne kulture. Njihova izrada se mora oslanjati na poznavanje ličnih osobenosti, sposobnosti i interesovanja polaznika, pa je suvišno napominjati da nastavnici planove i pripreme moraju samostalno izradjivati i dopunjavati prilagođavajući ih za svaku posebnu grupu. Samo na ovaj način organizovana nastava, prilagođena polaznicima, može izroditi očekivane rezultate.U svakom razredu, nastava je programirana tako da obuhvata sve oblasti.Shodno težini likovnog problema, tj. očekivanog ishoda, predložen je broj časova, ali koncept planiranja ostaje isti. Obrada svake oblasti počinje teorijskim dijelom, a nastavlja se vježbom i mogućim primjenjivanjem stečenih znanja u svakodnevnom životu.

105


3. LITERATuRA:

• Alibabić, Š. i drugi (2016) Elementarno funkcionalno opismenjavanje odraslih - Andragoški priručnik za nastavnike, Podgorica, Centar za stručno obrazovanje.

• Alibabić, Š., Popović, K., Avdagić,E. (2012) Naknadno sticanjeosnovnog obrazovanja-Andragoški priručnik za nastavnike, Sarajevo, GIZ.

• Alibabić, Š. i grupa autora , Elementrno funkcionalno opismenjavanje odraslih, andragoški priručnik za nastavnike, JU CENTAR ZA STRČNO OBRAZOVANJE, Podgorica, 2006.

• Butina, M. (1997) Elementi likovne prakse, Ljubljana, Debora.• Da Vinči, L. (1988) Traktat o slikarstvu, Beograd, Bataxya.• Dr Karlavaris, B (1988) Metodika nastave likovnog vaspitanja, Beograd, Zavod za udžbenike i nas-

tavna sredstva.• Dr Karlavaris, B. (1988) Metodika likovnog odgoja II, Zagreb,Grafički zavod Hrvatske.• Dr Karlavaris, B. (1978) Metodika likovnog vaspitanja III, Beograd, Univerzitet likovnih umetnosti.• Dr Karlavaris, B., Barat, A., Kamenov, E.(1998) Razvoj kreativnosti u funkciji emancipacije ličnosti

putem likovnog vaspitanja, Beograd, Prosveta.• Đorđević, J. (1981) Savremena nastava, organizacija i oblici, Beograd, Naučna knjiga.• Kraguljac, M. Karlavaris, B. (1970) Estetsko procjenjivanje u osnovnoj školi, Beograd.• Kulić, R., Despotović, M.(2004) Uvod u andragogiju, Beograd, Svet knjige.• Pejić, M. (1968) Pristup likovnom djelu, Zagreb.• Predmetni program Likovna kultura, Zavod za školstvo, 2018.

MU

ZIČ

KA

KU

LTU

RA /

LIK

OVN

A K

ULT

URA






Documents

ZBIRKA ANDRAGOŠKIH PRIRUČNIKA ZA NASTAVNIKE/NASTAVNICE MUZIČKA KULTURA · 2018-11-19 · MUZiČka kULTUra Iv v vI vII vIII I I RAZRED OSNO vNE ŠKOLE ZA ODRASLE PREDGOvOR Na ideju