Zayıf Akım Devreleri

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK - ELEKTRONK TEKNOLOJS

ZAYIF AKIM DEVRELER 522EE0251

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. LETKEN ve YALITKANLAR ........................................................................................... 3

1.1. letkenler ....................................................................................................................... 3 1.1.1. Tanm .................................................................................................................... 3 1.1.2. letkenlerin Snflandrlmas ................................................................................. 4

1.2. Yaltkanlar ................................................................................................................... 10 1.2.1. Yaltkan Maddeler ............................................................................................... 11

1.3. letken Balantlar ...................................................................................................... 11 1.3.1. letkenlerin Kesilmesi .......................................................................................... 12 1.3.2. letkenlerin zerindeki Yaltkann Soyulmas .................................................... 12 1.3.3. letkenlerin Bklmesi......................................................................................... 13 1.3.4. letkenlerin Eklenme Metotlar ............................................................................ 13 1.3.5. letkenlerin Terminallere Balanmas ................................................................. 16 1.3.6. Kablo Pabucu Taklmas ...................................................................................... 17 1.3.7. letkenlerin Yaltlmas ........................................................................................ 17

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 18 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 25

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 27 2. KABLO DEME MALZEMELER ............................................................................... 27

2.1. Tesisat Borular ve Ek Paralar .................................................................................. 27 2.1.1. Grevi .................................................................................................................. 27 2.1.2. Tesisat Boru eitleri ve Ek Paralar ................................................................. 27

2.2. Kanallar ....................................................................................................................... 28 2.2.1. Grevi .................................................................................................................. 28 2.2.2. eitleri ve Ek Paralar ...................................................................................... 28

2.3. Ek Kutular (Buatlar) .................................................................................................. 30 2.3.1. Grev ................................................................................................................... 30 2.3.2. eitleri ................................................................................................................ 30

2.4. Kasalar ........................................................................................................................ 31 2.4.1. Grevi .................................................................................................................. 31 2.4.2. eitleri ................................................................................................................ 31

2.5. Kroeler ....................................................................................................................... 32 2.5.1. Grevi .................................................................................................................. 32 2.5.2. Kroe eitleri ..................................................................................................... 32

2.6. Kablo Ba ve Spiralleri .............................................................................................. 34 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 35 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 37

RENME FAALYET3 .................................................................................................. 38 3. ZAYIF AKIM MALZEMELER ....................................................................................... 38

3.1. Transformatrler ......................................................................................................... 38 3.1.1. Zayf Akm Transformatr Grevi .................................................................... 39 3.1.2. Yaps ................................................................................................................... 39 3.1.3. alma Prensibi .................................................................................................. 39

3.2. Butonlar ....................................................................................................................... 40

NDEKLER

ii

3.2.1. Butonlarn Grevi ................................................................................................ 40 3.2.2. Buton eitleri ..................................................................................................... 41

3.3. Ziller ............................................................................................................................ 41 3.3.1. Zil eitleri .......................................................................................................... 41 3.3.2. Elektromekanik Zil alma Prensibi .................................................................. 41

3.4. Kap Otomatii ............................................................................................................ 42 3.4.1. Grevi .................................................................................................................. 42 3.4.2. alma Prensibi .................................................................................................. 43

3.5. Diyafon ....................................................................................................................... 44 3.5.1. Grevi .................................................................................................................. 44 3.5.2. alma Prensibi .................................................................................................. 45


RENME FAALYET4 .................................................................................................. 49 4. ELEKTRK DEVRES ve ETLER ............................................................................. 49

4.1. Elektrik Devre Elemanlar ve Grevleri ..................................................................... 49 4.1.1. rete ................................................................................................................... 49 4.1.2. Sigorta .................................................................................................................. 50 4.1.3. Anahtar ................................................................................................................ 50 4.1.4. Alc ..................................................................................................................... 50 4.1.5. letken .................................................................................................................. 50

4.2. Elektrik Devresi eitleri ............................................................................................ 51 4.2.1. Ak devre ............................................................................................................ 51 4.2.2. Kapal devre ......................................................................................................... 51 4.2.3. Ksa devre ............................................................................................................ 52


RENME FAALYET5 .................................................................................................. 56 5. ZAYIF AKIM TESSATI UYGULAMA DEVRELER ................................................... 56

5.1. Bir Buton Bir Zil Tesisat Uygulama Devresi ............................................................. 57 5.1.1. Devrenin Balant emas ................................................................................... 57 5.1.2. Devrede Kullanlan Elemanlar ............................................................................ 57 5.1.3. Devrenin alma Prensibi .................................................................................. 58

5.2. Bir Buton ki Zil Tesisat Uygulama Devresi ............................................................. 58 5.2.1. Devrenin Balant emas ................................................................................... 58 5.2.2. Devrede Kullanlan Elemanlar ............................................................................ 58 5.2.3. Devrenin alma Prensibi .................................................................................. 59

5.3. ki Buton Bir Zil Tesisat Uygulama Devresi ............................................................. 59 5.3.1. Devrenin Balant emas ................................................................................... 59 5.3.2. Devrede Kullanlan Elemanlar ............................................................................ 59 5.3.3. Devrenin alma Prensibi .................................................................................. 60

5.4. Bir Kat Bir Daireli Kap Otomatii ve Zil Tesisat Uygulama Devresi ...................... 60 5.4.1. Devrenin Balant emas ................................................................................... 60 5.4.2. Devrede Kullanlan Elemanlar ............................................................................ 61 5.4.3. Devrenin alma Prensibi .................................................................................. 62

5.5. Diyafon Tesisat Uygulama Devresi ........................................................................... 62 5.5.1. Devrenin Balant emas ................................................................................... 62

iii

5.5.2. Devrede Kullanlan Elemanlar ............................................................................ 63 5.5.3. Devrenin alma Prensibi .................................................................................. 63


MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 76 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 78 KAYNAKA ......................................................................................................................... 80

iv

KOD 522EE0251

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alan Ortak

MODLN ADI Zayf Akm Devreleri

MODLN TANIMI Zayf akm devre elemanlar ve devreleri ile ilgili bilgi veren bir renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL Bu modln n koulu yoktur.

YETERLK

Zayf akm devrelerinde kullanlan iletken, yaltkan ve malzemeleri tanmak; zayf akm devrelerinin uygulamasn yaparak alma ekillerini renmek

MODLN AMACI

Genel Ama Bu modl ile uygun ortam salandnda zayf akm malzemelerini seerek devre uygulamalarn yapabileceksiniz.

Amalar

1. Elektrik Tesisleri Ynetmelii ve TSE standartlarna gre iletkenleri ve yaltkanlar seip atlye ortamnda, iletkenlere zarar vermeden ve zen gstererek iletken eklerini yapabileceksiniz.

2. Elektrik Tesisleri Ynetmelii ve TSE standartlarna gre kablo deme malzemelerini seebileceksiniz.

3. Elektrik Tesisleri Ynetmelii ve TSE standartlarna gre zayf akm malzemelerini seebileceksiniz.

4. Elektrik Tesisleri Ynetmeliine ve TSE standartlarna gre elektrik devre elemanlarn seip atlye ortamnda, uygulama devrelerini kurabileceksiniz.

5. Elektrik Tesisleri Ynetmeliine gre, i gvenliine dikkat ederek tesisat malzemelerine zarar vermeden, ek yerlerine ve malzeme balant ynlerine dikkat ederek zayf akm temel tesisat uygulama devrelerini yapabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Atlye ve laboratuvar ortam Donanm: eitli zayf akm devre elemanlar, AVO metre, iletken, kablo deme malzemeleri, zayf akm malzemeleri

LME VE DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR

Sevgili renci,

Bu modl yardm ile atlye ortamnda, Elektrik Tesisleri Ynetmeliine gre, i gvenliine dikkat ederek tesisat malzemelerine zarar vermeden ek yerlerine ve malzeme balant ynlerine dikkat ederek zayf akm temel tesisat uygulama devrelerini yapabileceksiniz. Mesleimizin temelini oluturan zayf akm devreleri, tm dallarn ezbere yapabilecei elektrik devrelerinden olumaktadr. Meslek lisesi rencilerini dier okullardan farkl ve donanml klan bu konular her renci tarafndan bilinmesi gerekmektedir.

Dalmzda ne kadar bilgili de olsak bu devreler her yerde karmza kacak, zm retmemiz istenecektir. Zayf akm devreleri, elektrik akmn ve ilevlerini de tanmamza, kavramamza olanak salayacaktr.

GR

3

RENME FAALYET1

Elektrik Tesisleri Ynetmelii ve TSE standartlarna gre iletkenleri ve yaltkanlar seip atlye ortamnda, iletkenlere zarar vermeden ve zen gstererek iletken eklerini yapabileceksiniz.

letken ve yaltkanlarn atom yapsn aratrnz.

Snfnza farkl iletkenler getirerek zelliklerini karlatrnz.

1. LETKEN VE YALITKANLAR

1.1. letkenler

1.1.1. Tanm

Bir maddenin iletkenliini belirleyen en nemli faktr, atomlarnn son yrngesindeki elektron saysdr. Bu son yrngeye valans yrnge zerinde bulunan elektronlara da valans elektron denir. Valans elektronlar atom ekirdeine zayf olarak baldr. Valans yrngesindeki elektron says 4ten byk olan maddeler yaltkan 4ten kk olan maddeler de iletkendir. rnein bakr atomunun son yrngesinde sadece bir elektron bulunmaktadr. Bu da bakrn iletken olduunu belirler. Bakrn iki ucuna bir elektrik enerjisi uygulandnda bakrdaki valans elektronlar g kaynann pozitif kutbuna doru hareket eder. Elektronun kopmas iin harcanan enerji olduka kktr (Resim 1.1). Bakr elektrik iletiminde yaygn olarak kullanlmaktadr. Sebebi ise maliyetinin dk olmas ve iyi bir iletken olmasdr.

RENME FAALYET1

ARATIRMA

AMA

4

Resim 1.1: letken enerji band(C)

1.1.2. letkenlerin Snflandrlmas

letkenler yapld maddeye ve yaltm durumuna gre iki ayr snfa ayrlr.

1.1.2.1. Yapld Maddeye Gre

ZDREN (mm/m) ZLETKENLK () Gm 0,016 62,5 Bakr 0,0178 58 Altn 0,0222 45 Manezyum 0,0435 23 Volfram(Tungsten) 0,059 17 Pirin(%58 Cu) 0,059 17 inko 0,061 16,5 Pirin(%63 Cu) 0,071 14 Kadminyum 0,076 13,1 Nikel 0,087 11,5 Saf demir 0,10 10 Platin 0,111 9 Kalay 0,12 8,3 Yumuak elik 0,13 7,7

izelge 1.1: letkenlerin z diren ve z iletkenlik deerleri (20Co)

Gm Saf gm, beyaz parlak renkte ve yumuaktr. Elektrik akmn en iyi ileten gere

olmasna ramen pahal olmas nedeniyle iletken tel olarak kullanlmaz. l aletleri, kontaktr ve alterlerin kontak ksmlarnn yapmnda kullanlr. z direnci 0,016 mm/m, zgl arl 10,5 kg/dm, ergime derecesi 961 Cdir.

5

Bakr Krmz renkte olan bakr, kolayca bklr, ok ince tel ve levha hline getirilebilir.

z direnci 0,0178 mm/m (1/56), zgl arl 8,93 kg/dm, ergime derecesi 1083 Cdir. Elektrikilikte daha ok % 99,9 saflkta elektrolitik bakr kullanlr.

Altn Altn, kimyada Au sembol ile gsterilen yumuak, parlak sar renkte metalik bir

elementtir. Altn asitlere kar dayankl olduu iin havadan ve sudan etkilenmez. Bu yzden hibir zaman paslanmaz, kararmaz ve donuklamaz. Bu zelliinden dolay genellikle iletkenlerin oksitlenmemesi iin kaplama amal kullanlr. ok iyi bir iletken olduu ile ilgili yanl bir kan vardr. Pahal olduu iin iletken olarak kullanlmaz.

Alminyum Gm beyaz, mavimtrak renkte yumuak bir metal olan alminyum, daha ok orta

ve yksek gerilim hatlarnda ierisine elik tel konarak kullanlr. z direnci 0,028 mm/m (1/35), zgl arl 2,7 kg/dm, ergime derecesi 658 Cdir.

Dierleri Demir: Parlak gri renkte yumuak bir metaldir. Elektrik makinalarnn gvde ksmnn

yapmnda kullanlr. erisinde bulunan karbonun miktarna gre font (dkme demir), yumuak demir ve elik isimlerini alr. z direnci 0,1 mm/m, zgl arl 7,86 kg/dm, ergime derecesi 1526 Cdir.

Sac: Yumuak demirden yaplan saclar tablo ve pano yapmnda, elektrik kayplarn azaltmak amac ile silisyum katlarak yaplan saclar ise trafo sac olarak kullanlr.

Platin: Parlak beyaz renkli yumuak bir metaldir ve havada oksitlenmez. Elektrot, kontak, diren ve paratoner ular yapmnda kullanlr.

Kurun: Gri, mavimtrak renkte ve mekaniki direnci az olan kurun, pillerde elektrot olarak; akmlatr plakalarnda, yer alt kablolarnda ve lehim yapmnda kullanlr.

Kalay: Beyaz, sarmtrak renkte ve yumuak olan kalay, sigorta buonlarnn ergiyen tellerinde, akmlatr plakalarnda, plak iletkenlerin kaplanmasnda, kondansatr levhalarnn yapmnda, aa direklerin emprenye edilmesinde ve lehim yapmnda kullanlr.

inko: Beyaz, mavimtrak renkte mekaniki direnci az ve yumuak olan inko, havadan ve sudan etkilenmez. 100-125 C de stlarak ilenir. Diren yapmnda, pillerde negatif elektrot olarak; l aletlerinde, inko klorr eriyii olarak aa direklerin emprenye edilmesinde kullanlr.

Krom: Gm beyaz renginde sert ve parlak bir metaldir. Oksitlenmedii ve mknatstan etkilenmedii iin diren yapmnda ve maden kaplamaclnda kullanlr.

Kadmiyum: Gmi mavimtrak renktedir ve kurun ile birletirilerek yumuak lehim yapmnda kullanlr.

6

Molibden: Korozyona ve sya dayankl sert bir metaldir. Lambalarda flaman tayc olarak kullanlr. Cama kaynak edilebilir. zgl arl 10,2 kg/dm, ergime derecesi 2610 Cdir.

Tungsten: Korozyona dayankl sert bir metal olan tungsten, 3410 C gibi yksek ergime derecesi nedeniyle lamba flaman, diren tefi yapmnda, elektrik frnlarnda kullanlr.

Wolfram: elik rengindedir. 3500 C gibi yksek bir ergime derecesine sahip olduundan lamba flamanlarnn yapmnda kullanlr.

Su, saf su yaltkandr. Su iersine asit-metal tuzlar katlarak iletken hle getirilebilir. Akmlatr, pil ve galvano banyolarnda elektrolit olarak kullanlr (ehir ebekesindeki su, ierisindeki tuz, mineral vb. maddeler nedeniyle iletken olarak kabul edilebilir.).

1.1.2.2. Yaltm Durumuna Gre

plak iletkenler plak iletkenler tek telli ve ok telli olmak zere ikiye ayrlr.

Tek telli iletkenler Btn iletken tek bir telden meydana gelir. Genelde 16 mm kesite kadar retilmektedir. Topraklama ve havai hat tesislerinde kullanlr (Resim 1.2).

Resim 1.2: Tek telli iletken bobinleri

ok telli iletkenler zolatr (yaltkan kaide) zerine yaplan tesislerde kullanlr. Byk kesitli iletkenleri (35 mm, 150 mm) ilemek (kesme, bkme, balama) zorlatndan, birden ok tel st ste sarlarak (burularak) ok telli iletken retilmektedir (Resim 1.3).

7

Resim 1.3: ok telli iletken

Yaltlm iletkenler Tel ve damar saysna baklmak zere ikiye ayrlr. Elektrik akmna kar izole etmek

iin zeri yaltkan bir madde ile kaplanan iletkenlerdir. Yaltm maddesi olarak genellikle PVC kullanlr.

Tel saysna gre o Tek telli iletkenler

letken ksmn tamam tek telden yaplan iletkenlerdir. 16 mm kesite kadar yaplr (Resim 1.4).

Resim 1.4: zoleli tek telli iletken

o ok telli iletkenler ok telli plak iletkenin zeri bir izole ile kaplanarak yaplr (Resim 1.5).

8

Resim 1.5: zoleli ok telli iletken

Damar saysna gre Kablonun yaltlm her iletkenine verilen isimdir.

Tek damarl iletkenler Bir veya daha ok plak telin zerinin yaltkan ile kaplanmasndan meydana gelir. Sabit ve hafif iletme artlarnda sva alt ve sva st tesisatta kullanlr. Tek damarl tek telli ve tek damarl ok telli eitleri vardr (Resim 1.6).

Resim 1.6: zoleli tek damarl iletken

o ok damarl iletkenler Birden fazla, tek telli veya ok telli damar ayr ayr yaltldktan

sonra, tek bir yaltc klf altnda toplanarak yaplr. ok damarl tek telli ve ok damarl ok telli eitleri vardr (Resim1.7).

9

Resim 1.7: zoleli be damarl iletken

Kablo eitleri ve zellikleri N kablolar

TS 833 de N-kablolarn tanmlarna, snflandrlmalarna, zelliklerine, muayene ve deneylerine, piyasaya sunulma ekillerine yer verilmitir. N-kablolar normal ve hafif iletme koullarna dayankl, sabit denen i deme kablolardr. Yer altna denmezler. N-kablolar 16 (iinde) mm2ye kadar bir telli (Som) yaplabilir, 16 mm2den sonra ok tellidir. Yer altna denmemelidir.

Y kablolar Y - kablolar yer alt, maden oca gibi mekanik ve kimyasal etkilerin fazlaca bulunduu yerlerde kullanlan, ar iletme koullarna dayankl, yer altna, beton kanala veya duvara sabit denen "g kablolar"dr. Bu kablolara "yer alt kablosu" da denir.

H kablolar Kapal ve kuru yerlerde, sabit tesislerde ve hareketli cihaz balantlarnda, sva alt ve sva stnde kullanlr. Mekanik zorlamalarn az olduu kapal ve kuru yerlerde, hareketli irtibat kablosu olarak da kullanlr. nce ok telli, bakr iletkenli, ok damarl, plastik yaltkanl, plastik d klfl, fleksibl kablolardr. Standart kesitleri 0, 50x (2, 3 veya 4 damarl), 0, 75x(2, 3 veya 4 damarl) olarak yaplmaktadr.

Dier kablolar Koaksiyel kablo ve fiber optik kablolar gsterilebilir. Koaksiyel kablo, elektromanyetik kirliliin youn olduu ortamlarda dk gte sinyalleri

10

iletmek iin gelitirilmi bir kablodur. Koaksiyel kablo ok geni bir kullanm alanna sahiptir. Ses ve video iletiminde kullanlr.

Resim 1.8: Koaksiyel kablo

Fiber optik kablo ise zellikle ok yksek nitelikteki veri transferinde kullanlan zellikli bir kablo tipidir. Elektriksel bir nitelii bulunmamaktadr. Tanmas istenen veri ilk nce optik sinyallere (grnr, grnmez k) dntrlr, iletilmesi istenen noktada optik sinyaller tekrar elektriksel sinyallere dntrlerek istenen ekillerde verilerin ilenmesi salanr.

Resim 1.9: Fiber optik kablo

1.2. Yaltkanlar

1.2.1. Tanm

Yaltkan maddelerin atomlarnn valans yrngelerinde 8 elektron bulunur. Bu tr yrngeler doymu yrnge snfna girdii iin elektron alp verme gibi bir istekleri yoktur. Bu sebeple elektrii iletmezler. Yaltkan maddeler iletken maddelerin yaltmnda kullanlr. Yaltkan maddelere rnek olarak tahta, cam ve plastii verebiliriz (Resim 1.10).

11

Resim 1.10: Yaltkan enerji band(A)

1.2.1. Yaltkan Maddeler

Kablo yapmnda kullanlan en nemli polimerler aadaki tabloda verilmitir.

Termoplastikler(plastomerler) Elastomerler

Duroplastikler(duromerler)

PVC

Polivinilklorr XLPE apraz bal polietilen

NR Doal kauuk kauuk

EP Epoksi recin

PE Polietilen

NBR Nitril-butadien

kauuk

PR Poliretan reine

EVA Etilen vinil asetat

kopolimer

EPR Etilen- propilen

kauuk

EEA Etilen-Etil- Akritil

CM Klorlanm polietiln

PP Polipropilen

SR Silikon kauuk

PA Poliamid

1.3. letken Balantlar

letkenler mmkn olduunca tek para kullanlmaldr. Ek balants kesinlikle nerilmez. Diren artaca iin balant noktalarnda snma, ark ve sinyal kayb gzlenmektedir. Ek yapmak iin en ok kullanlan ve nerilen elektrik malzemesi klemenstir.

12

1.3.1. letkenlerin Kesilmesi

letkenler, genellikle uzun metrajlarla, toplar hlinde satlr. Dolaysyla iletkenlerin kullanlacak yerin llerinde kesilerek hazrlanmas gerekir. te burada eitli ara ve aletlere gerek duyulur. Kesmede kullanlan aletlerden pense; ince, rgl, bkl iletken ve kablolarn kesilmesinde, yan keski; nce, rgl, bkl iletken ve kablolarn kesilmesinde, demir testeresi; kaln kesitli iletken ve kablolarn kesilmesinde, kerpeten; rgl, bkl ve plak telli kablolarn kesilmesinde kullanlr (Resim 1.11).

Resim 1.11: Pense-yankeski-demir testeresi-kerpeten

1.3.2. letkenlerin zerindeki Yaltkann Soyulmas

Elektrik tesisatlarnda kullanlan iletkenlerin zeri yaltkan kapldr. letkenler eklenecei veya bir yere balanaca zaman, zerindeki yaltkann soyulmas gerekir. letken zerindeki yaltkann (emaye veya plastik vb. kapl rtnn) karlmasna iletkenin soyulmas denir. Yaltkann karlmas srasnda, iletkenin zedelenmemesine ve gereinden fazla soyulmamasna dikkat edilmelidir. letkenlerin soyulmasnda yan keski, kablo soyma pensi ve ak kullanlmaktadr (Resim 1.12).

Resim 1.12: Kablo soyma pensi ile izolenin soyulmas

13

1.3.3. letkenlerin Bklmesi

letkenlerin cihaz, pano montajnda u ksmlarnn soyulduktan sonra kullanm yerlerine balanmasnda bklmeleri gerekebilir. Bkme ilemlerinde genellikle ince iletkenler iin kargaburnu, kaln iletkenler iin pense kullanlr. Bklecek iletken, bkm noktasndan (iletken zerindeki yaltkann zedelenmemesine dikkat ederek) skca tutulduktan sonra istenilen ada bkme gerekletirilmelidir (Resim 1.13).

Resim 1.13: Kargaburnu ile iletkenin bklmesi

1.3.4. letkenlerin Eklenme Metotlar

Elektrik tesisatlarnda iletkenlerin uzatlmas veya bir hattan enerji almak gerektiinde ekleme ilemi yaplr. Ekleme ilemi; iletkenler, deiik metotlarla birbirleri zerine sarlarak veya ara balant paralar kullanarak gerekletirilir. Genellikle ince kesitli iletkenlerin eklenmesi el, pense veya kargaburnu ile sarlarak kaln kesitli iletkenlerin eklenmesi ise klemenslerle yaplr. Boru ierisinde kesinlikle ek yaplmamaldr. Ekleme ileminden sonra temasn iyi olmas iin lehimlenmeli ve ek yerleri izole bant ile yaltlmaldr.

1.3.4.1. Dz Ek

Genellikle ince kesitli iletkenlerde dz ek el, pense veya kargaburnu kullanlarak yaplr. letkenin tek damarl veya iki damarl olmas, ekin yapm eklini deitirmez. Ancak iki damarl iletkenle yaplan ekte damarlardaki ek yerleri akmamal ve ekleme ileminden sonra zeri izole bantla sarlmaldr. Dz ekte dikkat edilecek husus, ek yerinin salam ve sk olmasdr. Gevek olarak yaplan eklerde hem ek yeri alr hem de iletkenlerin temas yzeyi azalacandan ark oluur. Bu da kesinlikle istenmeyen bir durumdur (Resim 1.14-15-16).

Resim 1.14: letkenlerin ularnn izole ksmlarnn soyulmas

14

Resim 1.15: letkenin dieri zerine sarlmas

Resim 1.16: Dz ekin son hli

1.3.4.2. T Ek

Alak gerilim havai hatlarnda ve i tesisatta ekme kuvvetinin az olduu yerlerde kullanlr. Havai hatlarda klemens ile ekleme yaplrken i tesisatta buat ierisinde klemens ile veya sarlarak yaplr. Eer ekme kuvveti fazla ise dml T ek yaplr. T ek yaplrken iletken izolesinin zedelenmemesine dikkat edilmelidir. Ekten sonra ek yerinin izole bant ile

yaltlmas gereki r(Resim 1.17).

Resim 1.17: T ek

15

1.3.4.3. ift T Ek

Dz giden hatlardan iki farkl yne ek almak iin kullanlan bir yntemdir. Ek alnan iletkenlerin soyulmu ksmlar, ek alnacak iletken zerinde farklya da ayn ynlere sarlabilir. ift T ek yapldktan sonra ek yerinin iletkenliini ve dayanmn artrmak iin lehimlenmeli ve ek yeri izole bantla yaltlmaldr (Resim 1.18).

Resim 1.18: ift T ek

1.3.4.4. Klemensle Ek

Klemens kablolarn balant ve ek gerecidir. Plastik, porselen ve metalden yaplan eitleri vardr. eitli boyutlarda yaplmaktadr. letkenlerin kalnlna gre bykl seilmelidir. nce kesitli iletkenler, daha iyi elektriksel temas salanmas iin kaln kesitli iletkenlerin sarlarak eklenmesi zor olduu iin klemenslerle eklenir. Ayn kesitte olmayan iletkenlerin klemenssiz eklenmesi uyumsuzlua neden olur. Ayn veya farkl kesitteki iletkenler klemens kullanlarak eklendiinde iletkenler arasnda daha sk bir irtibat salanr.

Klemensle ekleme yaplrken iletkenlerin klemens boyuna gre yeterli miktarda soyulmas ve uygun byklkte klemens kullanlmasna dikkat edilmelidir. Ayrca ince iletkenlerin dayanmn artrmak iin birka kez katlanmal ve klemens vidasnn tam altna gelmesi salanmaldr. Klemensin sktrma vidalar yeterince sktrldktan sonra klemens dna taan ak ular varsa kesilerek kaldrlmaldr (Resim 1.19).

16

Resim 1.19: Klemensle ek

Resim 1.20: Vidasz klemens

1.3.5. letkenlerin Terminallere Balanmas

Yaltkan soyulmu olan iletken ular, balant yerinin (terminalin) zelliine gre ekillendirilir. Vidalara balanacak tek telli ve ok telli iletkenler, vida apna gre kargaburnu ile bklr. letken ucu vida apna uygun olarak kvrldktan sonra meydana gelen halka ucu kapatlr. Daha sonra ierisine, alt ve st ksmlarna pul veya rondela konularak vida geirilir. Bu srada iletkenin vidaya saat ibresi ynnde sarlmasna dikkat edilmelidir. Aksi takdirde vida sklrken iletken, sarld yerden kabilir. ok telli iletkenler, vida ierisine geirildikten sonra u ksmlar lehimlenmeli veya tel ile sarlmaldr (Resim 1.21).

17

Resim 1.21: letkenlerin terminallere balanmas

1.3.6. Kablo Pabucu Taklmas

Kaln kesitli ve ok telli iletkenlerin cihazlara balants, ou kez mmkn olmaz. Bunun iin zel gelitirilmi kablo pabular kullanlr. Kablo pabular, deiik tipte ve deiik boylarda retilmektedir. ok telli ve kaln kesitli iletkenlerin cihaz, pano vb. balantlarnda kablo pabucu kullanlmas, balantnn salkl olmas asndan nerilir. Kablo pabucu, mekaniki ve elektriksel bakmdan iyi bir balant salar. Balant srasnda iletkenlerin plak ksmlarnn pabu dnda kalmamasna dikkat edilmelidir. Gerekirse zerine taklan iletkenle birlikte lehimlenerek balant mukavemeti artrlmaldr (Resim 1.22).

Resim 1.22: Kablo pabucu

1.3.7. letkenlerin Yaltlmas

letkenler eklendikten sonra plak olan ek yerlerinin birbirine temas ederek ksa devre yapmamas iin ve ayrca herhangi bir haric temasa kar mutlaka yaltlmaldr. tesisatta ek yerlerinin yaltlmasnda izole bant, sarglarn ek yerlerinin yaltlmasnda ise daralan makaron kullanlr. zole bant ile yaplan yaltma ileminde sarma iine, yaltkan ksmn zerinden balanr ve izole bandn st ste gelmesi salanarak ek yerinin zeri tamamen sarlr. Ek zerindeki izole bant kalnl, kullanlan gerilime gre deiir (Resim 1.23)

Resim 1.23: Daralan makaron uygulamas

18

UYGULAMA FAALYET

Bu renme faaliyeti kapsamnda edindiiniz becerileri deerlendirebilmek iin aada verilen uygulamalar gerekletiriniz.

UYGULAMA

ADI letkenlerin Kesilmesi UYGULAMA

NO

1

letken kesmek iin kullanabileceiniz el aletleri

Yankeski ile iletkenin kesilmesi

lem Basamaklar letkenin tipine gre kullanacanz el aletini seiniz. letkeni dz bir ekilde koparmadan kesiniz. gvenlii kurallarna uyarak kesme ilemini tamamlaynz.

neriler letkeni keserken sndrmeden kesmeye dikkat ediniz. Kesilecek iletken zerinde enerji olmamasna dikkat ediniz. Kaln iletkenler iin testere, ince olanlar iin yankeski kullannz.

rencinin DEERLENDRME TOPLAM

Ad:

Soyad: Rakam Yaz Snf / No: Okul: retmen Tarih:.../.../ mza

UYGULAMA FAALYET

19

UYGULAMA

ADI letkenlerin Soyulmas UYGULAMA

NO

2

Kablo soyma pensi ile iletkenin soyulmas

Yankeski ile iletkenin soyulmas

lem Basamaklar ok fazla kablo soyulacaksa pratik olmas nedeniyle kablo soyma pensini tercih ediniz,

kablo says az ise yankeski tercih edilebilir. letkenin kesitine gre kablo soyma pensini ayarlayarak soyunuz. Yankeski kullanrken yaltkan ak ya da yankeski ile keserek soyunuz.

neriler letkenin zarar grmemesine dikkat ediniz. Yankeski ile soyma ilemi yaparken yaltkan ak ile iaretlemeden soymaya

almaynz.


Ad:


20

UYGULAMA

ADI letkenlerin Bklmesi UYGULAMA

NO

3

letkenin kargaburnu ile bklmesi

lem Basamaklar letkenin pense ya da kargaburnu ile bknz.

neriler letkeni dik keli olarak bkerseniz, grnm gzel olacaktr. letkeni bkerken yaltkana ve iletkene zarar vermemeniz gerekir.

rencinin DEERLENDRME

TOPLAM Ad:


21

UYGULAMA

ADI letkenlerin Eklenme Metotlar

Dz Ek

UYGULAMA

NO

4

10cmlik iki iletken ular 3 cm soyulmu

letkenin dieri zerine sarlmas

Dz ekin son hali

lem Basamaklar 10 cmlik iki iletkenin ularndaki izoleleri (3 cm) soyunuz. arp (X) olacak ekilde st ste getirip iletkenin birini, dierinin zerine sarnz. Sonra dierini, tekinin zerine sarnz. Ek yaplan izolesiz ksmn zerine izole band sarnz.

neriler Yankeski yardm ile iletkene zarar vermeden ularn aabilirsiniz. letkenlerin izolesiz ksmlarn st ste getirip bir pense yardm ile skca tutup baka

bir pense yardm ile iletkeni dieri zerine sarabilirsiniz. Ayn ekilde dier iletkenide sarabilirsiniz. letkenlerin birbirine skca sarl olduunu kontrol ediniz. Yaltkan ksmdan balayarak tekrar izoleli ksma gelinceye kadar band sarnz.


Ad:


22

UYGULAMA


T Ek

UYGULAMA

NO

5

T Ek

lem Basamaklar Ek yaplacak iletkeni 5 cm yaltkann soyunuz. Dier iletkenin ucunu 5 cm soyunuz. Resim 1de grld gibi dierinin zerine sarnz. zerini elektrik izole band ile sarnz.

neriler Ek yaplan iletkenler sk olmaldr. Ek yaplrken iletken zarar grmemelidir. Yeteri kadar sarlmaldr, sarg az ya da ok fazla olmamaldr.


TOPLAM Ad:


23

UYGULAMA


ift T Ek

UYGULAMA

NO

6

ift T Ek

lem Basamaklar ki adet T ekten oluur. Ek yaplacak iletkenin 10 cm yaltkann soyunuz. ncelikle birinci iletkeni T ek yapnz. Sonrasnda ikinci iletkeni T ek yapnz. zole bant ile ek yaplan blgeyi sarnz.

neriler Ek yaplan iletkenler sk olmaldr. Ek yaplrken iletken zarar grmemelidir. Yeteri kadar sarlmaldr, sarg az ya da ok fazla olmamaldr. Gevek balantlar ark ve s olumasna neden olacaktr.


TOPLAM Ad:


24

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1 Tesisata uygun iletken seimi yapabiliyor musunuz?

2 Tesisata uygun yaltkan seimi yapabiliyor musunuz?

3 letkeni istenilen yerden kesebiliyor musunuz?

4 letkeni istenilen yerden soyabiliyor musunuz?

5 letkeni temizleyebiliyor musunuz?

6 letkeni istenilen yerden bkebiliyor musunuz?

7 Kablo pabucu balayabiliyor musunuz?

8 Klemens balants yapabiliyor musunuz?

9 letkenleri birbirine ekleyebiliyor musunuz?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

25

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadaki maddelerin hangisi iletken deildir?

A) Gm B) Saf su

C) Kadminyum

D) Pirin

2. Tek telli iletkenler ka mm2 kesite kadar yaplr? A) 1 mm

2

B) 6 mm2

C) 10 mm2

D) 16 mm2

3. Aadaki kablo tiplerinden hangisi yer alt, g kablosudur? A) N Tipi

B) Y Tipi

C) H Tipi

D) Fiber optik kablo

4. Aadaki kablo tiplerinden hangisi hareketli irtibat kablosudur? A) N Tipi

B) Y Tipi

C) H Tipi


5. Aadaki kablolardan hangisi normal ve hafif iletme koullarna dayankl, sabit denen i deme kablosudur? A) N Tipi

B) Y Tipi

C) H Tipi


6. letkenleri kesmek iin aadaki aletlerden hangisi kullanlmaz? A) Pense

B) Kerpeten

C) Bcak D) Testere

7. Aadakilerden hangisi bir ek metodu deildir? A) Dz ek B) T ek

C) arp ek D) ift T ek

LME VE DEERLENDRME

26

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

27

RENME FAALYET2

Elektrik Tesisleri Ynetmelii ve TSE standartlarna gre kablo deme malzemelerini seebileceksiniz.

Kablo deme malzemelerin neler olduunu aratrnz.

Kablo deme malzemesi numuneleri edinerek snfta arkadalarnzla

paylanz.

2. KABLO DEME MALZEMELER

2.1. Tesisat Borular ve Ek Paralar

2.1.1. Grevi

letkenlerin dardan gelebilecek etkilerden zarar grmemesi ve kabloda oluabilecek yanma, snma gibi etkilerin ise d ortama zarar vermesini engellemek amacyla tesisat borular kullanlr.

2.1.2. Tesisat Boru eitleri ve Ek Paralar

Dz borular ve bklgen borular olmak zere iki blmde ele alnacaktr. Dz borularn ek paralar ise dirsek ve muf olarak adlandrlmaktadr.

2.1.2.1. Dz Borular

Dz borular genellikle PVC bazl termoplastikten yaplr. Alev almayan ve halojensiz olarak retilir. Mekanik zorlamalarn fazla olmad yerlerde, sva altnda, sva stnde, alpan, duvar ya da asma tavan iinde kullanlabilir. Dirsek ve muf olmak zere iki ek paras vard r(Resim 2.1-2).

Resim 2.1: Dz boru

RENME FAALYET2

ARATIRMA

AMA

28

Resim 2.2: Dirsek ve muf

2.1.2.2. Bklgen Borular

Bklgen (spiral) borular, metal ve plastikten yaplr. Genellikle hareketli, arpma, vurma tehlikesi olan yerlerde sva alt, sva st yerlerde kullanlr. Deiik aplarda retilmektedir. erinde kablosu ile satlan tipleri de mevcuttur (Resim 2.3).

Resim 2.3: Bklgen elektrik borusu

2.2. Kanallar

2.2.1. Grevi

Kablo kanallar, bina ierisindeki sonradan ekilmi kablolarn grnm bozmamas iin dekoratif grnml sva st kablo yollardr. Genellikle sva stnde PVC, sva alt ya da asma tavan ilerinde sac olarak kullanlr.

2.2.2. eitleri ve Ek Paralar

Kablo kanallar (PVC), kablo tavalar (sac) olmak zere genelde iki kanal eidi vardr.

29

2.2.2.1. Kablo Kanal

Kablo kanal sistemleri, yaplarn enerji datm veya haberleme iin kullanlan tesisatlarnda izole elektrik kablolarnn gvenli bir ekilde tanmas, sabitlenmesi ve desteklenmesini salayan birbiriyle uyumlu birimlerden oluan sistemlerdir. Kablo kanal sistemleri genellikle ticari ve endstriyel yaplarda kablo ynetimi iin kullanlan sistemler olup kullanm yerine gre farkl tipleri mevcuttur. Dilimizde yaygn olarak kablo kanal olarak bilinse de tiplerine gre kablo tavas, kablo taycs, kablo tepsisi, kablo merdiveni isimlendirmelerine de rastlanr (Resim2.4-5).

Resim 2.4: PVC kablo kanalI

Resim 2.5: PVC kablo kanal ek paralar

2.2.2.2. Kablo Tavalar

Kablolarn yatay datmnda kullanlan galvaniz sacdan retilmi materyallerdir. Kablolarn havalandrmasn salamak amacyla genellikle delikli sacdan retilir (Resim 2.6). Kablo tavalar retim aamasnda galvaniz ile kaplanr. Galvaniz kaplama iin pregalvaniz ve scak daldrma galvaniz yntemleri kullanlr. Pregalvaniz kaplama, sacn scak daldrma yntemiyle 12 mikrometre inko kaplanmas ile yaplr. Scak daldrma galvaniz kaplama ise demir sacn inko eriine batrlarak yzeyinin en az 45 mikrometre inko ile kaplanmas ile imal edilir. Kuvvetli akm ve zayf akm kablolarnn tanmasnda farkl tavalar kullanlr. Eer kuvvetli akm ve zayf akm kablolar ayn tava zerinden

30

datlacaksa aralarna separatr (kablo ayrc) malzeme konmaldr. Kablolarn dn yapmas gerektii yerlerde kablo tavalar iin zel retilmi dn elemanlar kullanlr. Galvaniz sac malzeme yaps itibariyle suya, neme ve kirli havaya kar hassastr. Bu gibi ortamlarda kablo tavasnn mr azalmaktadr. Tavann bulunduu ortamda mmkn mertebe hava sirklasyonu salanmaldr.

Resim 2.6: Kablo tavas

2.3. Ek Kutular (Buatlar)

2.3.1. Grev

Elektrik tesisatlarn bir dmde birletii ya da kollara ayrld, birleme noktalarn muhafaza altna alan sva st ya da sva alt elektrik kutusudur.

2.3.2. eitleri

Sva alt ve sva st olarak yaplan PVC elektrik kutulardr.

2.3.2.1. Sva st

Sva st buatlar genellikle sonradan yaplan tesisatlarda kullanlr. Sva zerine monte edilir (Resim 2.7).

Resim 2.7: Sva st buat

31

2.3.2.1. Sva alt

Sva alt buatlar, duvar iine monte edilir. Sadece kapa darda kalr, dekoratiftir (Resim 2.8).

Resim 2.8: Sva alt buat

2.4. Kasalar

2.4.1. Grevi

Anahtar ve prizlerin montaj iin kullanlan PVC kutulardr. Sva alt ve sva st olmak zere iki tip retilir.

2.4.2. eitleri

Normal, derin, gemeli ve alpan kasalar olmak zere deiik tiplerde retilir.

2.4.2.1. Normal Kasalar

Kablo kesiti kk olan priz ve anahtarlar iin uygundur (Resim 2.9).

Resim 2.9: Normal kasa

2.4.2.2. Derin Kasalar

Kablo kesiti byk olan priz ve anahtarlar iin uygundur (Resim 2.10).

32

Resim 2.10: Normal kasa

2.4.2.3. Gemeli ve Alpan Kasalar

Birden fazla anahtar ya da priz yanyana kullanlacak ise gemeli kasalar kullanlr. Gemeli kasa anahtar ve prizlerin dzgn durmasn salar. Alpanlar iin ise vidas olan alpan kasas kullanlmaldr (Resim 2.11).

Resim 2.11: Gemeli alpan kasa

2.5. Kroeler

2.5.1. Grevi

Kablolarn, borularn duvar veya tavana tutturulmasna yarayan ivili gerelerdir. PVC veya sacdan yaplr.

2.5.2. Kroe eitleri

Plastik, sac, ivili, antigron, ray ve tandr olmak zere deiik eitlerde yaplr. Kullanlaca boru ya da kablonun apna gre ebatlar deiir.

2.5.2.1. Plastik veya Sac Kroe

Sac olan kroeler genellikle borularn sabitlenmesi amacyla kullanlr. Plastik kroe ise ince kesitli iletkenlerin duvara sabitlenmesi amacyla kullanlr (Resim 2.12).

33

Resim 2.12: Sac ve plastik kroeler

2.5.2.2. ivili Kroe

Zayf akm kablolarn duvara tutturmak iin yaplm ivili kroelerdir. letken kesitlerine gre farkl ebatlar vardr. Gvdesi PVCden yaplr (Resim 2.13).

Resim 2.13: ivili kroeler

2.5.2.3. Antigron Kroe

Kaln kesitli kablolar duvara tutturmak iin kullanlr. ivi yerine sabitlemek iin dubelli vida kullanlr (Resim 2.14).

Resim 2.14: Antigron kroe

2.5.2.4. Ray ve Tandr Kroe

Hareketli kablolar sabitlemek iin kullanlr. Kroeler bir ray ya da tel zerinde hareket ederler (Resim 2.15).

34

Resim 2.15: Ray ve tandr kroeler

2.5.2.5. Dier Kroeler

Birok kroe eidi bulunmaktadr. Son yllarda pano ve elektronik cihaz kutularnda yapkan kroe kullanlr. Kablo ba ile iletken yapkan kroke zerine tutturulur (Resim 2.16).

Resim 2.16: Yapkan kroe

2.6. Kablo Ba ve Spiralleri

Plastik malzemeden yaplan, kilitli balar ya da spiral eklindeki eritler, kablolarn bir arada durmasn salar. Pano gvdesine yapmalar iin yapkan kroe kullanlr. eitli boyda ve kalnlkta eitleri vardr (Resim 2.17).

Resim 2.17: Kablo ba

35

UYGULAMA FAALYET


UYGULAMA

ADI Kablo Tesisat Oluturmak UYGULAMA

NO

1

lem Basamaklar

Oluturacanz tesisata gre boru ve ek malzemeleri tedarik ediniz. Borular sac kroelerle planete zerine sabitleyiniz. Buat vida yardm ile plnaete zerine sabitleyiniz. Boru ierisinde bir tkanklk olmamasna dikkat ediniz.

neriler

Borular keserken i gvenlii kurallarna uyunuz. ivi ve eki kullanrken dikkatli olunuz. Borularn birbiri ierisine girecei dnlerek l alnmaldr.


TOPLAM Ad:


UYGULAMA FAALYET

36

KONTROL LSTES



1 Tesisata uygun iletken seebiliyor musunuz?

2 Tesisata uygun yaltkan seebiliyor musunuz?

3 letkeni kesebiliyor musunuz?

4 letkeni soyabiliyor musunuz?

5 letkeni temizleyebiliyor musunuz?

6 letkenleri bkebiliyor musunuz?

7 Kablo pabucu balayabiliyor musunuz?

8 Klemens balayabiliyor musunuz?

9 letken eki yapabiliyor musnuz?

DEERLENDRME


37

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

1. Dz boru ek paralar . ve.dur.

2. bina ierisindeki sonradan ekilmi kablolarn grnm bozmamas iin

kullanlan dekoratif grnml sva st kablo yollardr.

3. Kablolarn yatay datmnda kullanlan galvaniz sacdan retilmi materyallere

.denir.

4. Elektrik tesisatlarn bir dmde birletii ya da kollara ayrld, birleme

noktalarndenir.

5. Anahtar ve prizlerin montaj iin kullanlan PVC kutularadenir.

6. Kablolarn, borularn duvar veya tavana tutturulmasna yarayan ivili

gereleredenir.

7. Plastik malzemeden yaplan kilitli balar ya da spiral eklindeki

malzemeleredenir.

DEERLENDRME


LME VE DEERLENDRME

38

RENME FAALYET3

Elektrik Tesisleri Ynetmelii ve TSE standartlarna gre zayf akm malzemelerini seebileceksiniz.

Temel bir elektrik devresinde kullanlan gelerin neler olduunu aratrnz.

Elektrik devresi eitlerinin neler olduunu snf ierisinde karar veriniz.

3. ZAYIF AKIM MALZEMELER

3.1. Transformatrler

Transformatrler, elektromanyetik indksiyonla enerjiyi bir devreden dier devreye geirirler. Bu zellii sayesinde giri gerilimi drlr ya da ykseltilir (Resim 3.1).

Resim 3.1: Transformatr

Resim 3.2: Transformatrn sembol

ARATIRMA

RENME FAALYET3

AMA

39

3.1.1. Zayf Akm Transformatr Grevi

Genel olarak transformatrler bir elektrik devresinde voltaj veya akm indirmek veya ykseltmek iin kullanlr. Elektronikteyse esas olarak farkl devrelerdeki ykselticileri birletirmek, doru akm dalgalarn daha yksek bir deerdeki alternatif akma evirmek ve sadece belirli frekanslar iletmek iin kullanlr.

3.1.2. Yaps

Transformatrler ince, zel silisli saclardan oluan kapal bir manyetik gvde ile bunun zerine, yaltlm iletkenlerle sarlan sarglardan oluur. En basit ekilde iki sarg bulunur. Bu sarglardan birine primer veya birinci devre dierine ise sekonder veya ikinci devre ad verilir. Primer ve sekonder sarglarnn birbirlerine elektriksel bir balants yoktur (Resim 3.3).

Resim 3.3: Transformatrn yaps

3.1.3. alma Prensibi

Transformatrn primer sargsna alternatif bir gerilim uygulandnda bu sarg deiken bir manyetik alan oluturur. Bu alan, zerinde sekonder sargsnn da bulunduu manyetik demir nve zerinde devresini tamamlar. Primere uygulanan alternatif gerilimin zamana bal olarak her an yn ve iddeti deitiinden oluturduu manyetik alannda her an yn ve iddeti deiir. Bu alann sekonder sarglarn kesmesi ile sarglarda alternatif bir gerilim indklenir (Resim 3.4).

Transformatrlerin primer sarglarna doru gerilim uygulandnda gene bir manyetik alan meydana gelir. Ancak bu manyetik alan, sabit bir alandr. Bu alann yn ve iddeti deimeyeceinden sekonder sarglarnda bir (elektro motor kuvveti) emk indklemesi sz konusu olmaz.

40

Resim 3.4: Transformatr prensip emas

3.2. Butonlar

3.2.1. Butonlarn Grevi

arma ve bildirim tesisatlarnda devreye enerji verip kesmeye yarayan elemanlara buton denir. Buton, iletkenlerin baland iki vida ve yayn hareket ettirdii bir kontaktan meydana gelmitir. Buton normalde yay tarafndan ak tutulur ve zerinden akm gemez. Butona basldnda yay kuvveti yenilerek hareketli kontan vidalar zerine basmas, yani devreyi kapatmas salanr. Bu durumda devreden akm geer. Zil butonu zerinden elimizi ektiimizde yay, tekrar konta iterek devreyi aar (Resim 3.5-6).

Resim 3.5: Butonun sembol

Resim 3.6: Buton

41

3.2.2. Buton eitleri

Zil butonlar, sva alt veya sva st, yuvarlak, keli, etiketli, oklu (butoniyer) ekilde retilir. Son yllarda butoniyerler sesli ve grntl haberlemeye olanak salamaktadr. Ayrca kap otomatii ve merdiven otomatii butonlar, yangn bildirim butonlar da bulunmaktadr (Resim 3.7).

Resim 3.7: Buton eitleri

3.3. Ziller

3.3.1. Zil eitleri

Resim 3.8: Zil Sembol

Zil, elektromekanik ve elektronik olmak zere iki tiptir. Zayf akm tesisatnn bildirim ksmn oluturur (Resim 3.8-9).

Resim 3.9: Zil eitleri

3.3.2. Elektromekanik Zil alma Prensibi

Bobin, nve, palet, tokmak, an gibi elemanlarn birlemesinden olumu devre elemandr. Zilin bobin ularna 4-8-12 voltluk gerilim uygulandnda bobin etrafnda bir manyetik alan oluarak nveyi mknatslar. Mknatslanan demir nve, paleti eker ve

42

tokmak ana vurur. Palet ekildii anda Resim 3.10da grlen zilin konta aldndan bobinin enerjisi kesilir. Bu durumda demir nve mknatsln kaybederek paleti brakr. Palet normal konumuna dndnde ise kontak tekrar kapanarak bobine yeniden akm verir. Bobine kesik kesik uygulanan akm anda ses oluturur.

Resim 3.10: Zil prensip emas

3.4. Kap Otomatii

3.4.1. Grevi

Resim 3.11: Kap otomatii sembol

Binalarn ana giri (cmle kap) kaplar, s kayb ve gvenlik asndan kapal tutulmas gerekir. Bu amala kap, genelde hidrolik bir kol dzenei ile srekli kapal tutulur. Dardan gelen kiiye kapnn otomatik olarak almasn salayan elektrikli elemana kap otomatii denir (Resim 3.11-12).

43

Resim 3.12: Kap otomatii


Resim 3.13: Kap i yaps

Kap otomatii zerinde (zincirli tip) elektromknats, kurma kolu, srg kolu, yerine getirme yay mandal, palet gibi elemanlar bulunmaktadr. Mekanik paralarn oluturduu kilit sistemi elektromknatsn enerjilenmesi ile harekete geerek kap zerindeki kilidi aar. Kap otomatii daima, srgl kilitle birlikte kullanlr ve alr, kapanr ve bina kapsnn i tarafna monte edilir. Srg kolu, kk bir zincir yardmyla kilit srgsne, kurma kolu ise kap mesnedindeki duvara balanr. Bina kaps kapatlnca kurma yay gergin duruma gelir ve kurma yayna bal srg kolu ekilmek ister fakat srg kolu pimi ve palet zerindeki trnaa takl bulunan mandal nedeni ile ekilemedii iin srg kolu hareket edemez ve kap almaz.

Kapnn almas iin paletin ekilmesi ve mandaln trnaktan kurtulmas gerekir. Kap otomatii bobini enerjilenince (butona basldnda) bobin mknatslanarak paletini eker ekmez mandal trnaktan kurtulur. Bylece gergin durumdaki kurma yay, srg kolu piminin mandal zerindeki yerinden kurtulmasn salar. Srg kolu ekilerek kilidi ve

44

dolaysyla kapy aar. Kap aldktan sonra yerine getirme yay yardmyla srg kolu pimi, mandal zerindeki oyua girer ve kap otomatii tekrar kurularak yeniden almaya hazr hle gelir.

3.5. Diyafon

3.5.1. Grevi

Diyafonda aran ve arlan kiiler birbirlerinin sesini duyduklarndan, daha kolay iletiim kurulmakta ve zamandan tasarruf salanmaktadr. Gnmzde grntl diyafonlar da kullanlmaktadr.

Resim 3.14: Diyafon

45


Resim 3.15: Diyafon balant emas

Diyafon tesisatlarnda bir merkez nitesi ve ona bal ube niteleri bulunmaktadr. Merkez nitesinin zerinde her niteye ait bir buton bulunur. Konuulmak istenen ube nitesinin anahtar kapatldktan sonra konuma butonuna baslarak gerekli ses mesaj ubeye ulatrlr. Merkeze bal ubelerin tamam merkezle ayr ayr grebilir. Diyafonlar en ok ay ocaklar, brolarda, okullarda, imalathanelerde kullanlmaktadr. Diyafonlar gelitirilerek apartman zil tesisatlar ile birlikte kullanlmaya balanmtr. Ayrca grntl sistemde yaygnlamaktadr. Diyafon balantlar markadan markaya farkllk gstermektedir (Resim 3.15).

46

UYGULAMA FAALYET


UYGULAMA

ADI

UYGULAMA

NO

1

Elektromekanik zil

lem Basamaklar

Resimde verilen elektromekanik zil ularna 12 AC gerilim uygulaynz. Kontak zerindeki ayar vidasnn ses zerinde nasl bir deiiklik meyadana getirdiini

inceleyiniz.

neriler

Transformatrn ularn ksa devre etmeyiniz. Tranformatrn primer ularnda 220VAC gerilim olaca iin iletkenlerin akta kalan

yerlerini izole ediniz.


TOPLAM Ad:


UYGULAMA FAALYET

47

KONTROL LSTES



1 Zayf akm tesisat projesini okuyabiliyor musunuz?

2 Kullanlacak mekna uygun buton, zil, kap otomatii, diyafon, transformatr vb. malzemelerini seebiliyor musunuz?

3 Malzemeyi tasnif edebiliyor musunuz?

4 Seilen malzemenin kaydn tutabiliyor musunuz?

DEERLENDRME


48

LME VE DEERLENDRME

Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Genel olarak transformatrler bir elektrik devresinde voltaj veya akm indirmek veya ykseltmek iin kullanlr.

2. ( ) arma ve bildirim tesisatlarnda devreye enerji verip kesmeye yarayan elemanlara diyafon denir.

3. ( ) Kap otomatikleri, binalarn ana giri (cmle kap) kaplar, s kayb ve gvenlik asndan kapal tutmaya yarar.

4. ( ) Binalarda sesli ve grntl iletiim kurmaya yarayan sistemlere anahtar denir.

5. ( ) Elektromekanik zillerin ierisinde elektromknats bulunur.

DEERLENDRME


LME VE DEERLENDRME

49

RENME FAALYET4

Elektrik Tesisleri Ynetmeliine ve TSE standartlarna gre elektrik devre elemanlarn seip atlye ortamnda, i gvenliine dikkat ederek uygulama devrelerini kurabileceksiniz.

Elektrik devresinde kullanlan elemanlar aratrnz.

Elektrik devresi elemanlarnn hangi ana balk altna girdiini bulmaya

alnz.

4. ELEKTRK DEVRES VE ETLER

4.1. Elektrik Devre Elemanlar ve Grevleri

Elektrik elemanlar rete, sigorta, anahtar, alc ve iletkenden oluur.

4.1.1. rete

rete, iki nokta arasnda srekli bir potansiyel fark meydana getirmek zere bir takm enerjileri elektrik enerjisine eviren sistemlerdir (Resim 4.1). rnein kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine eviren piller, hareket enerjisini elektrik enerjisine eviren dinamo ve alternatr. Birim ykn devreyi tamamen dolanabilmesi iin retecin rettii enerjiye, o retecin elektro motor kuvveti (EMK) denir.

Resim 4.1: rete devre sembolleri (pil-batarya-AC kaynak)

ARATIRMA

RENME FAALYET4

AMA

50

4.1.2. Sigorta

Sigorta alternatif ve doru akm devrelerinde kullanlan cihazlar ve bu cihazlara mahsus iletkenleri, ar akmlardan koruyarak devreleri ve cihaz hasardan kurtaran ama elemanlardr (Resim 4.2). Sigortalar evlerde, elektrik santrallerinde, endstri tesislerinde kumanda panolarnda, elektrikle alan btn aletlerde kullanlr.

Resim 4.2: Sigorta devre sembol

4.1.3. Anahtar

Devreden geen akm kontrol etmek amacyla kullanlr. Ak ve kapal olmak zere iki konumu vardr (Resim 4.3).

Resim 4.3: Anahtar devre sembol

4.1.4. Alc

Ald elektrik enerjisini baka bir enerjiye dntren devre elemanna alc, yk veya alma denir (Resim 4.4). rnein; lamba k enerjisine, frn s enerjisine, zil ses enerjisine ve motor hareket enerjisine dntrr.

Resim 4.4: Lamba devre sembol

4.1.5. letken

Elektrik devre elemanlarnn birbirine balantsnn yapld ve elektrik akmn ileten metal tellere (bakr, alminyum vb.) iletken veya kablo denir (Resim 4.5). Elektrik i tesisatta zeri yaltlm iletkenler kullanlr. Kullanlacak amaca gre farkl kesitlerde seilir.

51

Resim 4.5: Farkl iletken balantlar

4.2. Elektrik Devresi eitleri

Elektrik devreleri ak, kapal ve ksa devre olmak zere balk altnda incelenir.

4.2.1. Ak devre

Bir devrede anahtar veya sigorta ak olduu zaman ya da akm yolunda bir iletkende kopukluk veya balant yerlerinde temasszlk olduu zaman alc zerinden akm gemez bu tip devrelere ak devre denir (Resim 4.6).

Resim 4.6: Ak devre

4.2.2. Kapal devre

Devrede anahtar kapal iken reteten kan akm alcya ulayor ve devresini tamamlyor ise devre kapal devredir (Resim 4.7).

52

Resim 4.7: Kapal devre

4.2.3. Ksa devre

Devreden geen akmn alcya gitmeden devresini daha ksa yoldan tamamlamasna ksa devre denir (Resim 4.8). rete gerilimi karsnda diren sfr olduundan devreden byk deerde akm gemek ister. Byle durumda koruma eleman olarak kullanlan sigorta devreyi aar. Bu nedenle devrede sigorta olmas nemlidir. Ksa devre, arza eitlerinden biri olup arzu edilmeyen bir durumdur.

Resim 4.8: Ksa devre

53

UYGULAMA FAALYET


UYGULAMA

ADI Elektrik Devresi UYGULAMA

NO

1

Elektrik devresi

lem Basamaklar

Resim 1deki devreyi kurunuz. Anahtar ak iken ampermetre ve voltmetrenin gsterdii deerleri tabloya yaznz.

Anahtar kapatarak tekrar deerleri tabloya yaznz. Lamba ularn ksa devre ederek okuduunuz deerleri tabloya kaydediniz. deeri birbiri ile karlatrarak devrenin almasn yorumlaynz.

A V

Ak Devre

Kapal Devre

Ksa Devre

neriler

retecin gerilimi lambann alma gerilimini gememelidir. Ksa devre anlk olarak yaplmal, grlen deerler kayt edilmelidir. Uzun sreli ksa

devre tesisatmz yakabilir. rencinin DEERLENDRME

TOPLAM Ad:


UYGULAMA FAALYET

54

KONTROL LSTES



1 Yke uygun rete seebiliyor musunuz?

2 ekilen akma gre sigorta seebiliyor musunuz?

3 ekilen akma gre iletken seebiliyor musunuz?

4 Devreye gre anahtar ya da buton seebiliyor musunuz?

5 retecin art kutbuna sigorta, anahtar ve ykn bir ucu devreye srasyla balayabiliyor musunuz?

6 retecin eksi kutbunu ykn bota kalan ucuna balayabiliyor musunuz?

DEERLENDRME


55

LME VE DEERLENDRME


1. ( ) rete, iki nokta arasnda srekli bir potansiyel fark meydana getirmek zere birtakm enerjileri elektrik enerjisine eviren sistemlerdir.

2. ( ) Anahtar alternatif ve doru akm devrelerinde kullanlan cihazlar ve bu cihazlara mahsus iletkenleri, ar akmlardan koruyarak devreleri ve cihaz hasardan kurtaran ama elemanlardr.

3. ( ) Yukarda resimde verilen sembol, anahtarn semboldr.

4. ( ) Binalarda elektrik devre elemanlarnn birbirine balantsnn yapld ve elektrik akmn ileten metal tellere (bakr, alminyum vb.) iletken veya kablo denir.

5. ( ) Devreden geen akmn alcya gitmeden devresini daha ksa yoldan tamamlamasna ak devre denir.

DEERLENDRME


LME VE DEERLENDRME

56

RENME FAALYET5

Atlye ortamnda, i gvenliine dikkat ederek Elektrik Tesisleri Ynetmeliine gre tesisat malzemelerine zarar vermeden ek yerlerine ve malzeme balant ynlerine dikkat ederek zayf akm temel tesisat uygulama devrelerini yapabileceksiniz.

Elektrik Tesisleri Ynetmeliini okuyarak nemli grdnz yerleri

arkadalarnzla paylanz.

Zayf akm malzemelerini karlatrarak en kullanl olanlarn aratrnz.

5. ZAYIF AKIM TESSATI UYGULAMA DEVRELER

arma ve bildirim tesisleri; zayf akm tesisleri olarak da adlandrlr. Elektrik tesisat emalar ak ve kapal ema olmak zere iki ekilde izilir. Elektrik tesisatnda iletkenlerin yolunu (boru vb.) ve devre elemanlarnn (sigorta, ek kutusu, anahtar, priz, alclar vb.) yerlerini gsteren emalara kapal ema ya da tek hat emas denir. Elektrik projeleri kapal ema olarak izilir. Tesisatta elektrik devresini, alc ile kumanda aralar ile birlikte gsteren iletken dolam emasna ak ema denir. Devrenin balants bu emaya gre yaplr. Buna balant emas da denir. R faz, Mp ntr simgeler.

Yapacanz uygulamalarnzda, devre dzenini kapal emaya gre, balantlar ise; ak emaya gre oluturacaksnz.

ARATIRMA

RENME FAALYET5

AMA

57

5.1. Bir Buton Bir Zil Tesisat Uygulama Devresi

5.1.1. Devrenin Balant emas

Resim 5.1: Bir buton bir zil tesisat kapal emas

Resim 5.2: Bir buton bir zil tesisat ak emas

5.1.2. Devrede Kullanlan Elemanlar

Bir buton bir zil tesisat uygulama devresinde kullanlan malzemeler:

Sigorta 6A W-otomat 1 Adet Trafo 220/12V 5W. 1 Adet Buton sva st veya sva alt 1 Adet Zil elektromekanik veya elektronik 1 Adet letken tel 0,5 NYA (Zil teli) 10 metre Buat sva st veya sva alt 1 Adet Elektrik bant 1 Adet Dirsek 14PVC 1 Adet Kroe metal veya ivili 10 Adet Fi topraksz 1 adet Uzatma kablosu 2x0,75 NYA ve fili 2 metre

58

5.1.3. Devrenin alma Prensibi

Bir buton ile bir zil tesisat genellikle tek katl konutlarda, bir yerden bir kiinin arlmasnda kullanlr. arma ve bildirim tesislerinin temelini tekil eder. Butona basldnda zil alar, brakldnda zil almaz (Resim 5.1-2).

5.2. Bir Buton ki Zil Tesisat Uygulama Devresi


Resim 5.3: Bir buton iki zil tesisat kapal emas

Resim 5.4: Bir buton iki zil tesisat ak emas


Bir buton iki zil tesisat uygulama devresinde kullanlan malzemeler:

Sigorta 6A W-otomat 1 adet Trafo 220/12V 5W. 1 Adet Buton sva st veya sva alt 1 Adet Zil elektromekanik veya elektronik 2 Adet letken tel 0,5 NYA (zil teli) 10 metre Buat sva st veya sva alt 2 adet Elektrik bant 1 adet Dirsek 14PVC 1 adet Kroe metal veya ivili 10 adet

59

Fi topraksz 1 adet Uzatma kablosu 2x0,75 NYA ve fili 2 metre


Bir buton iki zil tesisat uygulama devresinde, iki zil birbirine paralel balanmtr. Butona basldnda devreden geen akm iki eit kola ayrlr ve iki zil birden alar (Resim 5.3-4).

5.3. ki Buton Bir Zil Tesisat Uygulama Devresi


Resim 5.5: ki buton bir zil tesisat kapal emas

Resim 5.6: ki buton bir zil tesisat ak emas


ki buton bir zil tesisat uygulama devresinde kullanlan malzemeler:

Sigorta 6A W-otomat 1 adet Trafo 220/12V 5W. 1 adet Buton sva st veya sva alt 2 adet Zil elektromekanik veya elektronik 1 adet letken tel 0,5 NYA (zil teli) 10 metre

60

Buat sva st veya sva alt 2 adet Elektrik bant 1 adet Dirsek 14PVC 1 adet Kroe metal veya ivili 10 adet Fi topraksz 1 adet Uzatma kablosu 2x0,75 NYA ve fili 2 metre


ki buton bir zil tesisat uygulama devresinde, iki buton birbirine paralel balanmtr.Bu ekilde butonlar birbirinin ilevini yapabilirler. Her iki butona da basldnda zil alar. Bu uygulama apartmanlardaki cmle kap ve ev giriindeki zil iin kullanlr (Resim 5.5-6).

5.4. Bir Kat Bir Daireli Kap Otomatii ve Zil Tesisat Uygulama Devresi


Resim 5.7: Bir kat bir daireli kap otomatii ve zil tesisat kapal emas

61

Resim 5.8: Bir kat bir daireli kap otomatii ve zil tesisat ak emas


Bir kat bir daireli kap otomatii ve zil tesisat uygulama devresinde kullanlan malzemeler:

Sigorta 6A W-otomat 1 adet Trafo 220/12V 5W. 1 adet Buton sva st veya sva alt 3 adet Zil elektromekanik veya elektronik 1 adet Kap otomatii 1 adet letken tel 0,5 NYA (Zil teli) 20 metre Buat sva st veya sva alt 3 adet Elektrik bant 1 adet Kroe metal veya ivili 10 adet Fi topraksz 1 adet

Uzatma kablosu 2x0,75 NYA ve fili 2 metre

62


Kap kilidi bir alc eidi olup elektromekanik zilin alma prensibine gre alr. Zil gibi iki adet balant ucu vardr. Kap otomatii (kap kilidi) apartman giri kaps zerindedir. Apartman kapsndaki zil butonuna (Z) basldnda dairedeki zil alar. Daire iindeki kap otomatii butonuna (K) basldnda apartman giri kaps alr. Daire kapsna gelindiinde buradaki zil butonuna (Z) baslnca tekrar dairedeki zil alar (Resim 5.7-8).

5.5. Diyafon Tesisat Uygulama Devresi


Resim 5.9: Diyafon tesisat ak emas

63


Sigorta 6A W-otomat 1 adet G kayna (diyafona zel)1 adet Diyafon d panel ve i panel 1 adet Buton sva st veya sva alt 3 adet Kap otomatii 1 adet letken tel 0,5 NYA (zil teli) 20 metre Koaksiyel kablo 20 metre Elektrik bant 1 adet Kroe metal veya ivili 10 adet Fi topraksz 1 adet Uzatma kablosu 2x0,75 NYA ve fili 2 metre


Diyafonlarn balantlar markadan markaya farkllk gstermektedir. Gnmzde diyafonlar ses ve grnt iletmenin yan sra artk kap otomatii ve zil olarak da kullanlmaktadr. Diyafon ierisinden kan kurulum iin yeterli olmaktadr. ok fazla balant yaplaca iin kullanlacak kablolarn renkli olmas tercih edilmelidir.

64

UYGULAMA FAALYET


UYGULAMA

ADI Bir Buton Bir Zil Tesisat

Uygulama Devresi

UYGULAMA

NO

1

Resim 1: Bir buton bir zil tesisat kapal emas

Bir buton bir zil tesisat ak emas

Malzeme listesi:

Pense, yankeski, tornavida, kontrol kalemi Zil, buton, 6A sigorta Zil teli, kroe, aa vidas, izole bant

UYGULAMA FAALYET

65

lem Basamaklar

Planete zerinde zil ve butonun yerini belirleyiniz. Ak emaya gre zil tellerini planete zerindeki borular ierisine deyiniz. letken ularn yankeski ile soyunuz. letken telleri zil ve butona ait balant vidalarna akta tel kalmayacak ekilde

vidalaynz. Zil ve butonu aa vidas ile yerlerine sabitleyiniz. retmen gzetiminde devreye enerji veriniz. Butona bastnzda zilin aldn gzlemleyiniz.

neriler

Devreyi kurmadan nce devre elemanlarn lerek kontrol ediniz. Devreye enerji vermeden nce tekrar tekrar balantlar kontrol ediniz. Butona basldnda zil almyorsa enerjiyi kesip hatanz araynz.


Ad:


66

UYGULAMA

ADI Bir Buton ki Zil Tesisat Uygulama Devresi

UYGULAMA

NO

2

Resim 1 : Bir buton iki zil tesisat kapal emas

Bir buton iki zil tesisat ak emas

Malzeme listesi:

Pense, yankeski, tornavida, kontrol kalemi 2 x Zil, buton, 6A sigorta Zil teli, kroe, aa vidas, izole bant

lem Basamaklar

Planete zerinde zil ve butonun yerini belirleyiniz. Ak emaya gre zil tellerini planete zerindeki borular ierisine deyiniz. Gerekli olan ek balantlarn buat ierisinde yapnz. Ekleri klemens veya ek alma

kurallarna gre gerekletiriniz. Klemens kullanlmad takdirde izole bant kullanarak ekleri yaltnz.

letken ularn yankeski ile soyunuz. letken telleri zil ve butona ait balant vidalarna akta tel kalmayacak ekilde

vidalaynz. Zil ve butonu aa vidas ile yerlerine sabitleyiniz.

67

retmen gzetiminde devreye enerji veriniz. Butona bastnzda zillerin aldn gzlemleyiniz.

neriler

Devreyi kurmadan nce devre elemanlarn lerek kontrol ediniz. Devreye enerji vermeden nce tekrar tekrar balantlar kontrol ediniz. Butona basldnda ziller almyorsa enerjiyi kesip hatanz araynz.


TOPLAM Ad:


68

UYGULAMA

ADI ki Buton Bir Zil Tesisat

Uygulama Devresi

UYGULAMA

NO

3

Resim 1 : ki buton bir zil tesisat kapal emas

ki buton bir zil tesisat ak emas

Malzeme listesi:

Pense, yankeski, tornavida, kontrol kalemi Zil, 2 X buton, 6A sigorta Zil teli, kroe, aa vidas, izole bant

lem Basamaklar




vidalaynz.

69

Zil ve butonu aa vidas ile yerlerine sabitleyiniz. retmen gzetiminde devreye enerji veriniz. Butonlara basdnzda zilin aldn gzlemleyiniz.

neriler

Devreyi kurmadan nce devre elemanlarn lerek kontrol ediniz. Devreye enerji vermeden nce tekrar tekrar balantlar kontrol ediniz. Butonlara basldnda zil almyorsa enerjiyi kesip hatanz araynz.


TOPLAM Ad:


70

UYGULAMA

ADI Bir Kat Bir Daireli Kap Otomatii ve Zil

Tesisat Uygulama Devresi

UYGULAMA

NO

4

Bir kat bir daireli kap otomatii ve zil tesisat ak ve kapal emas

Malzeme listesi:

Pense, yankeski, tornavida, kontrol kalemi 2 X Zil, 2 X buton, 6A sigorta Zil teli, kroe, aa vidas, izole bant

lem Basamaklar




vidalaynz. Zil ve butonu aa vidas ile yerlerine sabitleyiniz. retmen gzetiminde devreye enerji veriniz. Apartman girii ve ev kap girii olarak tasarladnz butonlardan herhangi birine

71

bastnzda ilgili zilin aldn gzlemleyiniz. Ev ierisindeki kap otomatii butonuna bastnzda kap otomatiinin enerjilenip enerjilenmediini kontrol ediniz.

neriler

Devreyi kurmadan nce devre elemanlarn lerek kontrol ediniz. Hata ya da arza tespit iin farkl renkte iletkenler kullannz. Devreye enerji vermeden nce tekrar tekrar balantlar kontrol ediniz. Butonlara basldnda zil almyor, kap otomatii enerjilenmiyorsa enerjiyi kesip

hatanz araynz.


TOPLAM Ad:


72

UYGULAMA

ADI

UYGULAMA

NO

5

Diyafon tesisat

Malzeme listesi:

Pense, yankeski, tornavida, kontrol kalemi Merkez ve ube diyafonu, 6A sigorta Diyafon kablosu ya da zil teli, kroe, aa vidas, izole bant

lem Basamaklar

Planete zerinde diyafonlarn yerlerini belirleyiniz. Ak emaya gre zil tellerini planete zerindeki borular ierisine deyiniz. letken telleri diyafonlara ait balant vidalarna akta tel kalmayacak ekilde

vidalaynz. Gerekli olan ek balantlarn buat ierisinde yapnz. Ekleri klemens veya ek alma


Kullandnz elemanlar aa vidas yerlerine vidalaynz. retmen gzetiminde devreye enerji veriniz. Diayafon tesisat ile konuma yapldn gzlemleyiniz.

73

neriler

Balantlarda blendajl kablo kullanlrsa daha net ses alnabilir. Devreye enerji vermeden nce tekrar tekrar balantlar kontrol ediniz.

Diyafonlarla konuma yaplamyorsa enerjiyi kesip hatanz araynz.


TOPLAM Ad:


74

KONTROL LSTES



1 Devrenin kapal emasn inceleyebiliyor musunuz?

2 Devrenin ak emasn inceleyebiliyor musunuz?

3 Klavuz yardmyla kablolar deyebiliyor musunuz?

4 Buatlarda gerekli ekleri yapabiliyor musunuz?

5 Transformatr, buton, kap otomatii ve diyafon gibi zayf akm malzemelerinin balantsn yapabiliyor musunuz?

6 Zayf akm malzemelerini monte edebiliyor musunuz?

7 Devreye enerji vererek test edebiliyor musunuz?

DEERLENDRME


75

LME VE DEERLENDRME


1. ( ) Elektrik tesisatnda iletkenlerin yolunu (boru vb.) ve devre elemanlarnn (sigorta, ek kutusu, anahtar, priz, alclar vb.) yerlerini gsteren emalara kapal ema ya da tek hat emas denir.

2. ( ) Tesisatta elektrik devresini, alc ile kumanda aralar ile birlikte gsteren iletken dolam emasna ak ema denir.

3. ( ) Elektrik devrelerinde Mp faz, R ntr simgeler.

4. ( ) Yukardaki devrede iki butona birden baslrsa zil almaz.

5. ( ) Diyafon karlkl ses ve grnt iletimi iin kullanlr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise modl deerlendirmeye geiniz.

LME VE DEERLENDRME

76

MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadaki maddelerin hangisi iletken deildir? A) Gm B) Saf su

C) Kadminyum

D) Pirin

2. Aadaki kablo tiplerinden hangisi hareketli irtibat kablosudur? A) N Tipi

B) Y Tipi

C) H Tipi


3. Aadakilerden hangisi bir ek metodu deildir? A) Dz ek B) T ek

C) arp ek D) ift T ek

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

4. bina ierisindeki sonradan ekilmi kablolarn grnm bozmamas kullanlan dekoratif grnml sva st kablo yollardr.

5. Kablolarn yatay datmnda kullanlan galvaniz sacdan retilmi materyallere .denir.

6. Plastik malzemeden yaplan, kilitli balar ya da spiral eklindeki malzemeleredenir.


7. ( ) Binalarda sesli ve grntl iletiim kurmaya yarayan sistemlere diyafon denir.

8. ( ) Binalarda elektrik devre elemanlarnn birbirine balantsnn yapld ve elektrik akmn ileten metal tellere (bakr, alminyum vb.) iletken veya kablo denir. ( )

9. ( ) Elektrik tesisatnda iletkenlerin yolunu (boru vb.) ve devre elemanlarnn (sigorta, ek kutusu, anahtar, priz, alclar vb.) yerlerini gsteren emalara ak ema denir. ( )

10. ( )Tesisatta elektrik devresini, alc ile kumanda aralar ile birlikte gsteren iletken dolam emasna kapal ema ya da tek hat emas denir. ( )

MODL DEERLENDRME

77

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

78

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 B 2 D 3 B 4 C 5 A 6 C 7 C

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 BORU,MUF 2 KABLO KANALI 3 KABLO TAVASI 4 BUAT 5 KASA 6 VL KROE 7 KABLO BAI


1 Doru 2 Yanl 3 Doru 4 Yanl 5 Doru


1 Doru 2 Yanl 3 Doru 4 Doru 5 Yanl


1 Doru 2 Doru 3 Yanl 4 Yanl 5 Doru

CEVAP ANAHTARLARI

79

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 B 2 C 3 C 4 KABLO KANALI 5 KABLO TAVASI 6 KABLO BAI 7 Doru 8 Doru 9 Yanl 10 Yanl

80

KAYNAKA

BEREKET Metin, Atlye ve Laboratuvar 1, Mavi Kitaplar, zmir, 2004. BOYLESTAD Robert, Elektronik Elemanlar ve Devre Teorisi, MEB

Yaynlar, Ankara, 1994. SANER Yetkin, G Datm (Enerji Datm), Birsen Yaynevi, 1998. YILMAZ mer Mutlu, Yksek Gerilim Yer Alt Kablolarnn ncelenmesi,

T Yksek Lisans Tezi, 2003. UKU Kenan, Elektrikle Enerji Datm ve Projesi (1. ve 2. ksm) Kablo Tava Sistemleri ve Kablo Merdiven Sistemleri, TS EN 61537:2007 GVEN M. Emin, . Baha MARTI, smail COKUN, Elektroteknik Cilt-1,

MEB Yaynlar, stanbul, 1997.

KAYNAKA

Documents

Zayıf Akım Devreleri