ZARZĄDZANIE, ORGANIZACJE I ORGANIZOWANIE_organizacje-internet.pdf · Zarządzanie, organizacje i organizowanie – inspiracje teoretyczne i próby systematyzacji ... Zarządzanie

ZARZDZANIE,ORGANIZACJE

I ORGANIZOWANIEPrzegld perspektyw teoretycznych

redakcja naukowa Krzysztof Klincewicz

Zarzdzanie, organizacje

iorganizowanie przegld perspektyw

teoretycznych

Zarzdzanie, organizacje

iorganizowanie przegld perspektyw

teoretycznych

Redakcja naukowaKrzysztof Klincewicz

Warszawa 2016

Ten utwr jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Bez utworw zalenych 3.0 Polska.Aby zobaczy kopi niniejszej recenzji, przejd na stron:

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nol/3.0/pl

ISBN 978-83-65402-28-8

ISBN 978-83-65402-29-5 wersja elektroniczna ksiki dostpna na stronie:http://timo.wz.uw.edu.pl/zoo

DOI: 10.7172/978-83-65402-29-5.2016.wwz.9

Recenzenci: prof. ALK dr hab. Dominika Latusek-Jurczak, Akademia Leona Komiskiegoprof. dr hab. ukasz Sukowski, Uniwersytet Jagielloski

Redakcja:Anna Goryska

Projekt okadki:Agnieszka Miaszewicz

Opracowanie komputerowe, druk i oprawa:Dom Wydawniczy ELIPSA ul. Inflancka 15/198, 00-189 Warszawatel./fax 22 635 03 01, 22 635 17 85e-mail: [email protected], www.elipsa.pl

Spis treci

Od recenzentw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1. Zarzdzanie, organizacje iorganizowanie inspiracje teoretyczne iprby systematyzacji (Krzysztof Klincewicz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151.2. Skuteczne dziaanie wkad politologii, wojskowoci iprakseologii

donauk ozarzdzaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181.3. Wkad socjologii do nauk ozarzdzaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231.4. Wkad historiografii do nauk ozarzdzaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341.5. Podejcie interpretatywistyczno-symboliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381.6. Podejcie postmodernistyczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411.7. Systematyzacja bada nad zarzdzaniem i teoria md wzarzdzaniu. . 441.8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

I. NAUKOWE ZARZDZANIE IJEGO KONTYNUATORZY

2. Naukowe zarzdzanie nurt przemysowy iadministracyjny (MichaMijal) . . 572.1. Uwarunkowania powstania naukowego zarzdzania . . . . . . . . . . . . . . . . . 572.2. Nurt przemysowy wnaukowym zarzdzaniu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582.3. Nurt administracyjny wnaukowym zarzdzaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622.4. Ograniczenia naukowego zarzdzania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642.5. Wspczesne znaczenie naukowego zarzdzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

3. Wkad Petera F. Druckera w rozwj teorii zarzdzania (MagdalenaKlimczuk-Kochaska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 683.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 683.2. Koncepcja firmy icel biznesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 693.3. Spoeczna odpowiedzialno biznesu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 703.4. Zarzdzanie przez cele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 723.5. Istota pracy menedera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 733.6. Wpyw burzliwego otoczenia na zarzdzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

6

3.7. Pracownicy wiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 763.8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

4. Zarzdzanie operacyjne (Magdalena Klimczuk-Kochaska iMagdalenaMarczewska). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 804.1. Historia i istota zarzdzania operacyjnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 804.2. Zachodnie i japoskie podejcie do zarzdzania operacyjnego . . . . . . . 824.3. Procesy biznesowe worganizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 894.4. Poszukiwanie doskonaych wzorcw dziaania inajlepszych procesw

biznesowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 904.5. Zarzdzanie rodowiskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 934.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

5. Zarzdzanie projektami (Julita Majczyk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1015.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1015.2. Wkad naukowego zarzdzania wbadania nad projektami . . . . . . . . . . . 1025.3. Metody planowania ikontroli wzarzdzaniu projektami . . . . . . . . . . . . 1035.4. Metodyki zarzdzania projektami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1045.5. Wyzwania zarzdzania projektami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1065.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

6. Zarzdzanie technologiami perspektywa organizacji-uytkownika (Krzysztof Klincewicz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1106.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1106.2. Determinizm technologiczny i jego krytycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1106.3. Technologie informatyczne ikomunikacyjne worganizacjach. . . . . . . . . 1136.4. Negatywne konsekwencje technologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1186.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

7. Szkoa planistyczna wzarzdzaniu strategicznym i jejkrytycy (EwaMiejewska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1247.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1247.2. Geneza szkoy planistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1257.3. Charakterystyka szkoy planistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1257.4. Proces formuowania strategii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1287.5. Krytyka szkoy planistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1317.6. Strategie przyrostowe (inkrementalne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1347.7. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

8. Wkad firm doradczych w rozwj teorii zarzdzania (Tomasz Ludwicki). . . . . . 1398.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Spis treci

7Spis treci

8.2. Historyczny rozwj firm doradczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1398.3. Ewolucja dziaalnoci firm doradczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1488.4. rda wpywu konsultantw na praktyk i teori zarzdzania . . . . . . . 1498.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

II. ORGANIZACJE W SYSTEMIE SPOECZNYM

9. Max Weber ikontynuatorzy wbadaniach nad organizacjami (MichaMijal). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1579.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1579.2. Biurokracja jako idealny typ organizacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1589.3. Wadza worganizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1619.4. Zasady iograniczenia biurokracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1639.5. Kontynuatorzy Webera w teorii organizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1659.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

10. Gry organizacyjne ipolityczna perspektywa analizorganizacji (JuliaKarcz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17310.1. Organizacja jako arena polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17310.2. Charakterystyka uczestnikw gier organizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17710.3. Niepewno jako rdo gry organizacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17910.4. Projektowanie i sterowanie systemem gry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18010.5. Typologia gier politycznych worganizacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18210.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

11. Teoria neoinstytucjonalna (Magdalena Marczewska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18611.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18611.2. Podstawowe pojcia w teorii neoinstytucjonalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18711.3. Dorobek wybranych przedstawicieli teorii neoinstytucjonalnej . . . . . . . . 18911.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

12. Teorie zmiany organizacyjnej (Justyna Kulawik-Dutkowska). . . . . . . . . . . . . . . 19512.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19512.2. Cykl ycia organizacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19512.3. rda icharakter zmian organizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19712.4. Sekwencyjny model wprowadzania zmian Kurta Lewina . . . . . . . . . . . . . 19812.5. Doskonalenie organizacji (organizational development, OD) . . . . . . . . . . 19912.6. Uczestnicy procesu zmiany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20112.7. Opr wobec zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20212.8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

8 Spis treci

13. Organizacja jako system (Julia Karcz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20613.1. Geneza podejcia systemowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20613.2. Postrzeganie organizacji jako systemu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20813.3. Analiza systemowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21113.4. Dynamika systemw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21313.5. Krytyka podejcia systemowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21913.6. Podejcie sytuacyjne jako prba eliminacji niektrych saboci

podejcia systemowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22013.7. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222

14. Spoeczna odpowiedzialno biznesu (Marcin emigaa) . . . . . . . . . . . . . . . . . 22614.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22614.2. Definicja spoecznej odpowiedzialnoci biznesu i teoria interesariuszy . . 22614.3. Etyka biznesu i jej zwizki ze spoeczn odpowiedzialnoci

biznesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22814.4. Wspczesne ramy spoecznej odpowiedzialnoci biznesu . . . . . . . . . . . . 23014.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

III. EKONOMICZNE INSPIRACJE W ZARZDZANIU

15. Teorie podejmowania decyzji (Agata Holska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23915.1. Charakterystyka decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23915.2. Proces podejmowania decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24115.3. Preskryptywne modele podejmowania decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24315.4. Deskryptywne modele podejmowania decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24615.5. Psychologiczne aspekty podejmowania decyzji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24915.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

16. Zastosowania teorii agencji wzarzdzaniu (Ilona Szwedziak-Bork) . . . . . . . . . . . 25316.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25316.2. Zaoenia teorii agencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25416.3. Kluczowe problemy teorii agencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25516.4. Zastosowania teorii agencji wzarzdzaniu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25716.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

17. Zastosowania teorii kosztw transakcyjnych wzarzdzaniu(Ilona Szwedziak-Bork) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26217.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26217.2. Zaoenia teorii kosztw transakcyjnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26217.3. Kluczowe problemy teorii kosztw transakcyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26417.4. Zastosowania teorii kosztw transakcyjnych wzarzdzaniu . . . . . . . . . . 266

9Spis treci

17.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

18. Wkad Michaela E. Portera w rozwj teorii zarzdzania (MarcinKardas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27118.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27118.2. Pi si konkurencji, strategie bazowe igrupy strategiczne . . . . . . . . . . . 27118.3. Krytyka analizy strukturalnej Portera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27318.4. acuch wartoci iczynniki generujce koszty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27518.5. Diament konkurencyjnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27918.6. Hipoteza Portera i spoeczna odpowiedzialno biznesu . . . . . . . . . . . . . 28118.7. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

19. Zastosowania ekonomicznej teorii gier wzarzdzaniu (Ilona Szwedziak-Bork) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28519.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28519.2. Klasyczne podejcia ekonomiczne w teorii gier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28519.3. Zastosowanie teorii gier wzarzdzaniu podejcie Brandenburgera

iNalebuffa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28719.4. Warto dodana gracza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28819.5. Zastosowania ekonomicznej teorii gier wzarzdzaniu. . . . . . . . . . . . . . . 29319.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

20. Pojcia i typy modeli biznesu (Marcin Kardas). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29920.1. Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29820.2. Pojcie modelu biznesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29820.3. Typy (formy) modeli biznesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30320.4. Modele biznesu kierunki dyskusji ibada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31620.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

IV. ZASOBY, KLIENCI IPARTNERZY

21. Marketing relacja wymiany wartoci (Przemysaw Winiewski) . . . . . . . . . . . 32121.1. Pojcie marketingu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32121.2. Historia bada nad marketingiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32221.3. Krtkowzroczno marketingu imarketing relacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . 32421.4. Kompozycja marketingowa imodel STP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32621.5. Poziomy produktu oraz pojcie marki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32821.6. Dyfuzja innowacji icykl ycia produktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33021.7. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

22. Podejcie zasobowe do organizacji (Magdalena Marczewska) . . . . . . . . . . . . . 334

10 Spis treci

22.1. Geneza podejcia zasobowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33422.2. Zasoby iumiejtnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33522.3. Przewaga konkurencyjna wpodejciu zasobowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33622.4. Koncepcja dynamicznych zdolnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33822.5. Krytyka podejcia zasobowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33922.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

23. Relacje midzyorganizacyjne (Magdalena Klimczuk-Kochaska) . . . . . . . . . . . 34323.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34323.2. Formy sieci midzyorganizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34323.3. Okrgi przemysowe iklastry gospodarcze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34623.4. Koordynacja poprzez rynek, hierarchi i sie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34823.5. Alians jako sposb uzyskania dostpu do zasobw . . . . . . . . . . . . . . . . . 35023.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352

24. Zarzdzanie midzynarodowe (Aleksandra Wsowska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35524.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35524.2. Teorie wymiany midzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35524.3. Przedsibiorstwo jako aktor biznesu midzynarodowego. . . . . . . . . . . . . 35824.4. Teorie biznesu midzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35924.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

V. CZOWIEK W ORGANIZACJI

25. Perspektywa psychologiczna wzarzdzaniu (Aleksandra Spik). . . . . . . . . . . . . 36925.1. Psychologia i jej zwizki zzarzdzaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36925.2. Podejcie behawioralne ipoznawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37125.3. Psychologia spoeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37425.4. Cechy osobowoci ipostawy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37825.5. Emocje azarzdzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37925.6. Psychoanaliza ipodejcie psychodynamiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38125.7. Analiza transakcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38425.8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

26. Nurt Human Relations izachowania organizacyjne (Adrianna Jaskanis iJulita Majczyk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38926.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38926.2. Prekursorzy nurtu Human Relations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38926.3. Badania motywacji pracownikw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39126.4. Badania przywdztwa worganizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39626.5. Badania zachowa zespoowych worganizacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399

11Spis treci


27. Poza gwnym nurtem wpyw krytyki kapitalizmu na teori zarzdzania (Przemysaw Winiewski). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40427.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40427.2. Koncepcje ekonomiczne Karola Marksa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40527.3. Marksizm na tle pokrewnych koncepcji ekonomiczno-spoecznych . . . . 40727.4. Orientacja humanistyczna wzarzdzaniu, teoria antyorganizacji

ikrytyczne badania nad zarzdzaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41027.5. Alternatywne perspektywy dla bada nad zarzdzaniem alterglobalizm,

feminizm, ruchy ekologiczne ipodstawowy dochd gwarantowany . . . . . . 41227.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416

28. Wyzwania wspczesnej pracy (Marcin emigaa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41828.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41828.2. Rwnowaga midzy prac zawodow a yciem prywatnym. . . . . . . . . . . 41828.3. Kontrola pracownikw przez zwierzchnikw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42028.4. Zjawisko dyskryminacji wpracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42328.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

29. Teorie kultury organizacji (Katarzyna Kowalczyk i Micha Szukaa) . . . . . . . . 43029.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43029.2. Definicja kultury organizacyjnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43029.3. Model kultury organizacyjnej Edgara Scheina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43129.4. Kultura organizacyjna awyniki firmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43429.5. Badanie kultury organizacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43529.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437

30. Znaczenie kultur narodowych dla zarzdzania (Micha Szukaa). . . . . . . . . . . 43930.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43930.2. Geert Hofstede: kultura jak feniks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44030.3. Fons Trompenaars: kultura jak grawitacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44430.4. Rozwj bada nad znaczeniem kultur narodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . 44632.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448

31. Nadawanie sensu, ustanawianie ibadania Karla Weicka (KatarzynaKowalczyk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44931.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44931.2. Teoria informacji organizacyjnych ikoncepcja organizowania . . . . . . . . 44931.3. Sensemaking nadawanie sensu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45131.4. Uwano iorganizacje wysoce niezawodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454

12 Spis treci


VI. PRZEDSIBIORCZO, INNOWACJE I WIEDZA

32. Teorie przedsibiorczoci (Agnieszka Brzozowska). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45932.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45932.2. Ekonomiczne podejcie do przedsibiorczoci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45932.3. Psychologiczne podejcie do przedsibiorczoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46132.4. Socjologiczne iantropologiczne podejcie do przedsibiorczoci . . . . . . 46232.5. Inne aspekty bada nad przedsibiorczoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46332.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

33. Zarzdzanie innowacjami i technologiami perspektywa organizacji-dostawcy (Krzysztof Klincewicz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47233.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47233.2. Znaczenie innowacji dla organizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47233.3. Tworzenie idyfuzja innowacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47533.4. Modele generowania innowacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47733.5. Modele rozwoju technologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48133.6. Systemy innowacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48333.7. Zarzdzanie ludmi w firmach technologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48633.8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487

34. Organizacyjne uczenie si izarzdzanie wiedz (Adrianna Jaskanis) . . . . . . . 49134.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49134.2. Organizacyjne uczenie si . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49134.3. Koncepcja organizacji uczcej si . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49434.4. Zarzdzanie wiedz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49634.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498

35. Pomiar kapitau intelektualnego izrwnowaona karta wynikw (EwaMiejewska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50235.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50235.2. Kapita intelektualny jako rdo wartoci przedsibiorstwa. . . . . . . . . . 50235.3. Pomiar kapitau intelektualnego przedsibiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50435.4. Zrwnowaona karta wynikw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50835.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510 Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511

Informacje oautorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513

Od recenzentw

Imponujcy jest obszarowy zasig przedoonej do recenzji ksiki. Jest to, wedle mojej wiedzy, jedyna na polskim rynku pozycja, przygotowana przez rodzimy zesp autorski, ktra oferuje tak szeroki ijednoczenie pogbiony przegld zagad-nie kluczowych dla rozwoju nauk ozarzdzaniu. Na uznanie zasuguje zachowana rwnowaga pomidzy perspektywami ocharakterze klasycznym, ktre zajmuj ju ugruntowan iniekwestionowan pozycj wdorobku nauk ozarzdzaniu, akoncep-cjami, ktre s relatywnie nowe iwci stanowi ywy przedmiot dyskusji naukowej. Ponadto, praca zbiorowa, analizowana jako cao, cechuje si rwnowag midzy prezentowaniem teorii imodeli awynikw bada empirycznych iwyzwa pyn-cych znapi midzy nimi. Biorc pod uwag obszerno tekstu i jego wspau-torski charakter (20 autorw!), wyjtkowo na korzy wyrnia si w tej ksice spjno tematyczna i logiczny porzdek, wedug ktrego uoone s poszczeglne rozdziay. [] Na pewno posuy przyblieniu czytelnikom, ktrzy nie pracuj na co dzie z literatur anglojzyczn, zapoznanie si znowszymi trendami wdysku-sjach podejmowanych wramach nauk ozarzdzaniu. Praca ta moe by szczeglnie wartociowa dla osb angaujcych si wprac naukow wnaszej dyscyplinie na wszystkich poziomach: od pierwszych prb badawczych wramach studiw magister-skich, poprzez (przede wszystkim) studia doktoranckie, jak rwnie jako podsta-wowy punkt odniesienia (tzw. reference book) dla dowiadczonych badaczy. Silnie obecny wpracy zbiorowej wtek empiryczny ipraktyczny sprawia, e bdzie ona rwnie przydatna dydaktykom, szczeglnie na poziomie studiw II i III stopnia oraz wedukacji podyplomowej dla ksztatowania krytycznego spojrzenia na dorobek teorii wrd praktykujcych menederw.

prof. ALK dr hab. Dominika Latusek Akademia Leona Komiskiego

Recenzowana praca zbiorowa jest kompleksowym przegldem teorii organizacji izarzdzania, ktry uwzgldnia zarwno wszystkie waniejsze podejcia klasyczne, jak i te najbardziej wspczesne. Jest to ksika bardzo potrzebna, przede wszyst-kim studentom kierunku Zarzdzanie oraz pokrewnych kierunkw ekonomicznych

14 Od recenzentw14

ispoecznych. Solidny ipogbiony przegld teorii organizacji izarzdzania jest rw-nie przydatny dla pracownikw naukowo-dydaktycznych uczelni, atake praktykw biznesu. Ztego punktu widzenia przedstawiona do recenzji pozycja jest wyjtkowo cenna, poniewa wypenia luk rynkow, ktra dotyczy fundamentw teoretycz-nych naszej dyscypliny. [...] Praca zbiorowa obejmuje bogactwo treci oraz literatury przedmiotu. Cechuje si du starannoci wdoborze treci, logicznym uporzdko-waniem opisywanych koncepcji wewntrz rozdziaw, atake pogbionym przegl-dem literatury przedmiotu. W kolejnych rozdziaach nie dostrzegem istotnych bra-kw lub bdw merytorycznych, co jest dowodem na dobr kompetentnego zespou autorskiego, ktry potraktowa zadanie przygotowania przekrojowego kompendium nauk ozarzdzaniu bardzo powanie. [...] Gorco rekomenduj przedstawion do oceny prac zbiorow, zarwno ze wzgldu na jej przydatno wprocesie ksztacenia na kierunku Zarzdzanie, jak iogromn rozlego treci ipogbione spojrzenie na teori organizacji. Szczeglnie warto podkreli obecno treci zaczerpnitych zparadygmatw alternatywnych wstosunku do gwnego nurtu zarzdzania, takich jak: nurt krytyczny czy paradygmat interpretatywno-symboliczny.

prof. dr hab. ukasz SukowskiUniwersytet Jagielloski

Klincewicz, K. (red.) (2016). Zarzdzanie, organizacje iorganizowanie przegld perspektyw teoretycznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Wydziau Zarzdzania Uniwersytetu Warszawskiego, http://timo.wz.uw.edu.pl/zoo

1Zarzdzanie, organizacje iorganizowanie

inspiracje teoretyczne iprby systematyzacji

(Krzysztof Klincewicz)

1.1. Wprowadzenie

Autorzy niniejszej ksiki oferuj przegld najwaniejszych koncepcji teoretycz-nych iperspektyw badawczych wnauce ozarzdzaniu. Zakres publikacji obejmuje podejcia wykorzystywane wbadaniach nad zarzdzaniem, organizacjami iproce-sami organizowania, nazywanych odpowiednio: nauk, teori, podejciami lub kon-cepcjami. Wprowadzenie wtytule ksiki poj organizacji iorganizowania przywo-uje wane wspczenie rozrnienie pomidzy organizacj wznaczeniu rzeczowym, bdc przedmiotem analiz instytucj lub przedsibiorstwem, aprocesami organi-zowania, obejmujcymi nadawanie sensu, wspdziaanie izmienianie rzeczywistoci spoecznej. W poszczeglnych rozdziaach autorzy analizuj literatur przedmiotu, sigajc zarwno do dorobku badaczy, jak iwkadu, ktry wnieli praktycy zarz-dzania: menederowie ikonsultanci. Ksika czy koncepcje zobszaru zarzdzania zdorobkiem pokrewnych dyscyplin naukowych. Moe stanowi dobry punkt wyjcia dla pogbionych studiw literaturowych poprzez wskazanie najwaniejszych teorii, modeli iautorw wkadym zomawianych obszarw, jak rwnie krytyczne spoj-rzenie na dorobek poszczeglnych nurtw badawczych. Oferowany przegld wydaje si bardziej rozlegy ni wwikszoci dostpnych wPolsce publikacji, uwzgldnia bowiem rzadko przywoywane w zarzdzaniu nurty badawcze (np. prakseologii, socjologii funkcjonalizmu, szkoy instytucjonalnej, analizy sieci spoecznych, teorii gier czy teorii kosztw transakcyjnych), podejcia postrzegane jako nieortodok-syjne (np. marksizm ipostmodernizm), specjalistyczne i rzadko opisywane zagad-nienia (np. wkad firm doradczych w rozwj teorii zarzdzania czy teori modeli biznesowych) oraz systematyczn analiz dorobku wybranych, wanych dla roz-woju dyscypliny autorw Petera Druckera, Maxa Webera, Michaela E. Portera iKarla Weicka. Wybr tych czterech autorw wynika z reprezentowanych przez nich nowatorskich podej badawczych, ktre byway kwestionowane przez innych badaczy jako niedoskonae metodologicznie, cho wywary istotny wpyw na rozwj dyscypliny iprzycigny uwag wielu kontynuatorw. W odpowiednich miejscach ksiki omwiony zosta rwnie dorobek innych wanych teoretykw zarzdzania, wtym Igora Ansoffa, Henryego Mintzberga iPhilipa Kotlera, ktrzy wpisywali si

16 Zarzdzanie, organizacje iorganizowanie inspiracje teoretyczne iprby systematyzacji

wrozwijane przez szersze grupy badaczy nurty teoretyczne izostali zaprezentowani odpowiednio wkontekcie bada nad strategi firmy imarketingiem. Poszczeglne rozdziay ksiki opieraj si przede wszystkim na analizach anglojzycznej lite-ratury rdowej. Ich celem byo przyblienie polskiemu czytelnikowi najwaniej-szych, najczciej cytowanych publikacji dotyczcych poszczeglnych zagadnie, awiele spord tych pozycji nie byo do tej pory omawianych wpolskojzycznych publikacjach.

Ksika obejmuje 35 rozdziaw, napisanych cznie przez 20 autorw modych adeptw nauk o zarzdzaniu, doktorantw iadiunktw na Wydziale Zarzdzania Uniwersytetu Warszawskiego. W kontekcie znaczcej skali tego projektu wydaw-niczego i czasochonnych prac redakcyjnych pragn wyrazi podzikowania dla wspautorw za gotowo do wsppracy przy tworzeniu tej ksiki, dostosowania zawartoci poszczeglnych rozdziaw do ustalonego wykazu zagadnie i literatury oraz ch angaowania si wwielokrotne iteracje, uwzgldniajce modyfikacje roz-dziaw, ktre pozwoliy na ujednolicenie struktury izawartoci ksiki mimo duej liczebnoci zespou autorskiego. Mam nadziej, e prezentowana publikacja okae si przydatn pozycj literaturow, pomagajc badaczom organizacji izarzdzania zidentyfikowa najwaniejsze podejcia teoretyczne w interesujcym ich obszarze bada oraz krytycznie spojrze na dotychczasowy stan wiedzy naukowej.

Pierwszy rozdzia ksiki ma charakter wprowadzajcy. Wyjania zwizki pomidzy nauk ozarzdzaniu apokrewnymi podejciami dotyczcymi skutecznego dziaania (politologia, nauka owojskowoci, prakseologia), systemw spoecznych (socjologia) oraz analiz przeszoci (historiografia). Przedstawia te przegld najwa-niejszych perspektyw w zarzdzaniu: paradygmatu funkcjonalizmu (wraz zpodej-ciem sytuacyjnym ibadaniami operacyjnymi), podejcia interpretatywistyczno-sym-bolicznego oraz podejcia postmodernistycznego. Rozdzia podsumowuje dyskusja prb systematyzacji bada nad zarzdzaniem oraz metaanaliz teoretycznego dorobku zarzdzania, wskazujcych na krtkotrwae fascynacje wybranymi zagadnieniami ipowtarzalno zainteresowa badawczych na przestrzeni lat.

Pozostae rozdziay ksiki zostay podzielone s na sze czci, zktrych kada opisuje powizane ze sob zagadnienia. Cz I dotyczy naukowego zarzdzania ijego kontynuatorw, prezentujc genez bada nad zarzdzaniem, wtym podejcia zaproponowane przez Fredericka Taylora iHenryego Fayola, jak rwnie dorobek Petera F. Druckera, odwoujcy si do praktycznych dowiadcze przedsibiorstw iwprowadzajcy odmienne standardy metodologiczne, ktre wprawdzie przez wielu badaczy zostay uznane za nienaukowe, ale w rzeczywistoci uksztatoway spo-sb opisywania organizacji iprocesw zarzdzania, popularny do dzi. W kolejnych rozdziaach opisano dorobek wybranych obszarw badawczych nauk ozarzdzaniu, ktre bezporednio powizane s z tradycj naukowego zarzdzania: zarzdzanie operacyjne, w tym zarzdzanie procesami, projektami i technologiami oraz podej-cie planistyczne do strategii organizacji. Zamykajcy cz rozdzia dotyczy wkadu firm doradczych w rozwj teorii zarzdzania. Pokazano wnim dorobek kontynu-atorw pragmatycznego podejcia do przedsibiorstw, ktre zapocztkowa Peter F. Drucker.

17Zarzdzanie, organizacje iorganizowanie inspiracje teoretyczne iprby systematyzacji

Cz II prezentuje organizacje wsystemie spoecznym, opisujc refleksje teorety-kw, ktrzy zwracali uwag na problemy wfunkcjonowaniu organizacji iograniczenia ich racjonalnego projektowania. Ten nurt, korzystajcy zdorobku nauk spoecznych, zapocztkowa Max Weber, awrd jego kontynuatorw omwione zostan: bada-nia nad grami organizacyjnymi, niezwykle wana dla wspczesnych bada nad zarz-dzaniem teoria neoinstytucjonalna, badania nad zmianami organizacyjnymi, podej-cie systemowe wraz zdynamik systemw, ktre uksztatoway sposb analizowania organizacji i ich otoczenia, jak rwnie badania nad spoeczn odpowiedzialnoci przedsibiorstw, wprowadzajce do zarzdzania osignicia etyki iprawa.

Cz III analizuje ekonomiczne inspiracje wzarzdzaniu, wtym: dorobek teorii decyzji, agencji ikosztw transakcyjnych. Ekonomiczna perspektywa staa si punk-tem wyjcia dla twrczoci Michaela E. Portera, skoncentrowanej na analizach itwo-rzeniu strategii organizacji, jak rwnie inspirowaa badaczy, zainteresowanych zasto-sowaniem wzarzdzaniu teorii gier oraz wprowadzaniem nowych modeli biznesu.

IV cz ksiki obejmuje koncepcje teoretyczne dotyczce interakcji organiza-cji zotoczeniem: jej zasobami, klientami ipartnerami. Ujte zostay wniej roz-dziay prezentujce dorobek bada nad marketingiem, podejcie zasobowe do stra-tegii organizacji, relacje midzyorganizacyjne iwymiar midzynarodowy procesw zarzdzania.

Kolejna, V cz odnosi si do roli czowieka worganizacji. Rozpoczyna j analiza znaczenia dorobku psychologii dla bada nad zarzdzaniem, pozwalajca na szcze-gow dyskusj bada nad zachowaniami organizacyjnymi, zapocztkowanych przez ruch Human Relations. Obok podej teoretycznych wpisujcych si wparadygmat psychologiczny, zaprezentowano rwnie rzadko opisywane wpolskiej literaturze dotyczcej zarzdzania koncepcje, stanowice przejawy krytyki kapitalizmu isiga-jce do tradycji marksizmu oraz orientacji humanistycznej. Uzasadnie popularnoci tych wykraczajcych poza gwny nurt zarzdzania interpretacji dostarcza kolejny rozdzia, opisujcy wyzwania wspczesnej pracy, oparty na badaniach empirycz-nych iaparacie pojciowym, odwoujcym si do problematyki rwnowagi midzy prac zawodow ayciem prywatnym, kontroli pracownikw idyskryminacji. Dalej zaprezentowano rwnie przegld bada nad kultur organizacyjn i znaczeniem kultur narodowych dla zarzdzania. Cz ksiki koczy rozdzia opisujcy dorobek Karla Weicka, ktry ukierunkowa dyscyplin na badania procesw organizowania, anie samych organizacji. Wprowadzona przez Weicka koncepcja nadawania sensu staa si wanym sposobem na zrozumienie roli czowieka wprocesie organizowania iinspiracj dla rozwoju bada wnurcie interpretatywistyczno-symbolicznym.

Ostatnia, VI cz publikacji opisuje rol przedsibiorczoci, innowacji iwiedzy wbadaniach nad zarzdzaniem. Zawiera rozdziay dotyczce teorii przedsibiorczo-ci, zarzdzania innowacjami i technologiami zperspektywy organizacji-dostawcy, organizacyjnego uczenia si i zarzdzania wiedz (z uwarunkowaniami psycholo-gicznymi, spoecznymi istrategicznymi) oraz sposobw pomiaru kapitau intelektu-alnego istosowania zrwnowaonej karty wynikw (podchodzcymi do problematyki zasobw wiedzy organizacyjnej zpunktu widzenia finansowego pomiaru wartoci przedsibiorstwa).


1.2. Skuteczne dziaanie wkad politologii, wojskowoci iprakseologii do nauk ozarzdzaniu

Filozofowie od czasw staroytnych zastanawiali si nad sposobami osigania zamierzonych celw iskutecznego dziaania (por. np. Pszczoowski, 1967, s.3539). Powstay wdobie renesansu zbir porad dla wadcy Ksi Niccol Machiavellego postuluje dziaania przemylane iodpowiednio zaplanowane, przy zachowaniu odpo-wiednich relacji pomidzy celem azastosowanymi rodkami. Inspiracj mog by te traktaty militarne, dotyczce sztuki wojennej, w tym klasyczna pozycja chiskiego filozofa Sun Tzu (Freedman, 2013, s.4546), sugerujca unikanie niepotrzebnych ikosztownych konfrontacji, czy traktat XIX-wiecznego pruskiego teoretyka strate-gii Carla von Clausewitza, ktry wojn postrzega jako jeden zprzejaww polityki, rnicy si od innych aktywnoci politycznej doborem rodkw, anie bdcy jak wczeniej sdzono jedynie bezmylnym rozlewem krwi (Freedman, 2013, s.86). Dorobek Sun Tzu ivon Clausewitza by zreszt chtnie wykorzystywany wporadni-kach dotyczcych zarzdzania (por. przegld w: Freedman, 2013, s.507508).

Spord rnych form refleksji nad skutecznym dziaaniem najbardziej usys-tematyzowany wkad w rozwj nauk o zarzdzaniu wniosa jednak prakseologia, czyli nauka oludzkim dziaaniu, ktrej nazwa wywodzi si od greckiego sowa pra-xis (Bourdeau, 2000, s. 28). Prakseologia odwouje si do sposobw stosowania przez ludzi okrelonych praktyk, ktre mona te okrela jako techniki (Espinas, 2000, s.4647), interesujc si dziaaniami wiadomymi icelowymi, ktre analizuje zpunktu widzenia ich skutecznoci (Pszczoowski, 1967, s.20). Jej prekursorami byli Louis Bourdeau (2000) iAlfred Victor Espinas (2000), aznaczcy wkad do jej roz-woju wnieli m.in. ekonomista Ludwig von Mises (1996) oraz polski filozof Tadeusz Kotarbiski (1958; 1968; 1999). Von Mises uwaa prakseologi za podstaw eko-nomii, krytykujc klasyczne teorie ekonomiczne za prby opisywania rzeczywistoci spoecznej za pomoc praw, ktre byyby analogiczne do praw znanych znauk ci-sych ludzkiego dziaania nie da si bowiem zbada wwarunkach laboratoryjnych, azalenoci dotyczce ludzi nie s stae jak w fizyce czy chemii (von Mises, 1996, s.72). Ludzkie dziaanie jest zawsze ukierunkowane na osiganie okrelonych celw, awic jest przejawem woli, wdraanym wodpowiedzi na bodce iwarunki otoczenia (von Mises, 1996, s.24). Analizujc ludzkie dziaanie, Kotarbiski dy zkolei do identyfikacji jak najszerszych uoglnie ocharakterze technicznym (Kotarbiski, 1958, s.7), koncentrujc si na sposobach usprawniania dziaa (Kotarbiski, 1968, s.61). Dorobek polskiej prakseologii jest mao znany odbiorcom midzynarodowym ze wzgldu na ograniczone kontakty midzynarodowe rodzimych rodowisk nauko-wych wokresie PRL-u, jednak okazuje si przydatny wpraktyce organizacyjnej oraz oferuje podstawy teoretyczne dla rozwaa zwizanych zteori zarzdzania.

Codzienne dowiadczenia praktyczne znajduj odzwierciedlenie wprzysowiach, aforyzmach iobiegowych maksymach technicznej mdroci yciowej (Kotarbi-ski, 1958, s.9). Tadeusz Pszczoowski powiza dorobek prakseologii zprzegldem mdroci ludowych (Pszczoowski, 1967, s.2232), ktre okazay si trafnie odzwier-


ciedla wiele zalenoci prakseologicznych. Tabela 1 prezentuje wybrane przykady takich przysw imdroci.

Tabela 1. Przykady przysw imdroci ludowych, opisujcych zasady skutecznego dziaania

Umiejtno radzenia sobie Jak sobie pocielesz, tak si wypisz Porad sobie sam Kto powiedzia A, ten musi powiedzie B

Cele blisze idalsze (ktrych nie da si osign wprost)

Chi va piano, va sano e va lontano (Kto wolno jedzie, zajedzie daleko)

Dla bliszej drogi zgocica nie schod Nie mw hop, dopki nie przeskoczysz

Namys iwykonanie

Kto nie ma wgowie, musi mie wnogach Mierz siy na zamiary Dobrymi chciami pieko brukowane Nie dziel skry na niedwiedziu

Dalekowzroczno Kadej chorobie wczas zapobiegaj Na wojnie wicej rada ni or pomoe

Znaczenie wyboru sposobu dziaania

Gdzie nie moesz przeskoczy, tam trzeba podle Kto si wielu drg chwyta, nie idzie, lecz bdzi Wyrzdza niedwiedzi przysug

Rezultaty niezamierzone

Czowiek strzela, Pan Bg kule nosi Gdzie dwch si bije, tam trzeci korzysta Odwanym szczcie sprzyja Nie ma tego zego, co by na dobre nie wyszo Kada rzecz ma dwie strony

Kopoty zmateriaem (brak rezultatw mimo nakadw pracy)

Kiedy robi jak przystao, nie pacz, e si nie udao Z prnego iSalomon nie naleje Bicza zpiasku nie bdzie Kowal nie ukuje, czego natura nie daa Tak krawiec kraje, jak mu materii staje

Konieczno wykorzystywania narzdzi

Pozna mistrza po utworze Na twarde drzewo twardej potrzeba siekiery Co jednemu lekarstwo drugiemu trucizna Jedno lekarstwo nie leczy wszystkich chorb

Podzia funkcji wzespole

Kiedy gowa bdzi, musz czonki za ni Gdzie wielu rzdzi, tam si czsto bdzi Ani adu, ani skadu acniej dobre zepsowa ni ze naprawi

Zdobycie izachowanie moliwoci dziaania

Zachowa na czarn godzin Lepszy wrbel wgarci ni gob na dachu Co nagle, to po diable Co si odwlecze, to nie uciecze Robota nie zajc, nie ucieknie

Wybieg dywersyjny

Kiedy wlaze midzy wrony, krakaj tak jak one Fortele uywane wbajkach, np. wybieg lisa zbajki La Fontainea,

ktry odebra krukowi ser, raczc go pochlebstwami, a ten zprzejcia wypuci trzymany wdziobie ksek

rdo: opracowanie wasne na podstawie: Pszczoowski (1967, s.2232).


Prakseologi mona traktowa jako ogln teori organizacji, wyjaniajc naj-bardziej fundamentalne zalenoci, wpywajce na zorganizowane dziaanie (Pszczo-owski, 1967, s.200) oraz metody. Zgodnie zzaproponowan przez Kotarbiskiego definicj metoda to system postpowania, jest to sposb wykonywania czynu zoo-nego, polegajcy na okrelonym doborze iukadzie jego dziaa skadowych, aprzy tym uplanowiony inadajcy si do wielokrotnego stosowania (Kotarbiski, 1958, s.88). W odrnieniu od nauk cisych, formuujcych twierdzenia dotyczce zaleno-ci przyczynowo-skutkowych, prakseologia formuuje tzw. dyrektywy sprawnociowe zdania rozkanikowe, ktre nie podlegaj ocenie wodniesieniu do kryterium prawdy lub faszu, ale wynikaj zanaliz empirycznych, np. Aby nie wpa pod samochd, trzeba uwaa przy przechodzeniu przez jezdni (Pszczoowski, 1967, s.9899). Prak-seologia stanowi wic swoisty odpowiednik logiki, niedotyczcy jednak procesw wnio-skowania, adziaania. Co ciekawe, prby poszukiwania wsplnych cech wszystkich dziaa spotykay si wPRL-u zkrytyk, gdy byy postrzegane jako prba zatarcia rnic midzy systemem socjalistycznym ikapitalistycznym (Kotarbiski, 1968, s.301). Taka orientacja badawcza nawizywaa jednak do czterech zasad naukowych, postulo-wanych przez XVII-wiecznego francuskiego filozofa Kartezjusza (Ren Descartesa): unikania popiechu wdokonywaniu interpretacji; podziau analizowanych zagadnie na czci skadowe iich stopniowego rozwizywania; przyjcia kolejnoci od najprost-szych do najbardziej skomplikowanych zagadnie; dokonywania wyczerpujcych prze-gldw, aby zapobiega pomijaniu wanych elementw (Mikoajczyk, 1994, s.4650).

Zdaniem Kotarbiskiego nieosiganiu zamierzonych celw mona zapobiega: Bdy praktyczne miewaj przynajmniej nastpujce rda:1. brak potrzebnego wysiku,2. niedobr siy wasnej,3. niedobr wprawy,4. automatyzm,5. niezauwaenie czego,6. brak wiedzy oczym,7. ywienie faszywego pogldu (czyli bd teoretyczny).

Refleksja nad tymi rdami bdw praktycznych doprowadza do uwiadomienia sobie sposobw zapobiegania im. Trzeba mianowicie:1. wyrabia wsobie si, amajc j,2. zdobywa si na do intensywne jej wytenie,3. trzeba wyrabia wsobie drog wicze potrzebne zrcznoci,4. trzeba korzysta zwdroonych automatyzmw, a nie dawa im panowa nad

nami,5. trzeba dobrze uwaa,6. zdobywa wiadomoci,7. wyzbywa si faszywych przekona (Kotarbiski, 1968, s.122123).

Dobra robota czyli rekomendowane dziaania powinny by (Pszczoowski, 1967, s.193):


skuteczne pozwalajce osign zamierzony cel; dokadne najbardziej zblione pod istotnymi wzgldami do wzoru; staranne wykonywane z trosk o wynik i odzwierciedlenie wspomnianego

wzoru; poprawne pozbawione usterek; ekonomiczne wydajne (zwizane z jak najmniejszym zuyciem energii)

ioszczdne (minimalizujce straty).

Warto zauway, e ekonomiczno winterpretacji prakseologicznej rni si od podejcia znanego zekonomii (Kotarbiski, 1968, s.64). Kotarbiski zaprezentowa rozbudowan typologi ekonomizacji dziaa, czyli typologi sposobw uczynienia dziaa bardziej ekonomicznymi (podnoszenia ich wydajnoci izwikszania oszczd-noci) (Kotarbiski, 1958, s.150174). Poniej podane sposoby s wprawdzie abs-trakcyjne ioglne, ale wspczesna teoria zarzdzania wykorzystuje wiele spord nich wbardziej szczegowych modelach: 1) minimalizacja interwencji ograniczenie wysikw i ingerencji w dziaania

innych osb (Kotarbiski, 1958, s.150); 2) inwigilacja czysta takie zaprojektowanie procesu, by przebiega samoczynnie,

bez udziau czowieka, ajedynie pod jego obserwacj (Kotarbiski, 1958, s.152); 3) antycypacja polegajca na stwarzaniu faktw dokonanych, np. poprzez uprzed-

nie przygotowanie odpowiednich warunkw tak, by pniej potrzebna bya ju tylko inwigilacja czysta albo dziaania zapobiegawcze (Kotarbiski, 1958, s.159);

4) potencjalizacja sytuacja, wktrej zamiast podejmowania dziaania wystarczy pokaza moliwo jego podjcia, np. prezentacja potencjau obronnego lub sta-wianie na polu strachw na wrble (Kotarbiski, 1958, s.163);

5) automatyzacja przy wykorzystaniu powtarzalnych ludzkich czynnoci, ktre nie wi si zduym wysikiem (Kotarbiski, 1958, s.166); automatyzacja moe by wynikiem treningu, standaryzacji, schematyzacji powtarzalnych cigw zdarze lub naladownictwa innych zamiast podejmowania wasnych, oryginalnych dzia-a (Kotarbiski, 1958, s.167170);

6) kumulacja rwnoczesne wykonywanie kilku czynnoci (Kotarbiski, 1958, s.169170);

7) upraszczanie wykonywanie prostszych czynnoci, podzia ich na mniejsz liczb elementw skadowych (Kotarbiski, 1958, s.171);

8) immanentyzacja polegajca na zastpieniu dziaa fizycznych obserwacj irefleksj (Kotarbiski, 1958, s.173174), wtym poprzez wykorzystanie analiz isymulacji;

9) instrumentalizacja wykorzystanie narzdzi, w tym urzdze technicznych (Kotarbiski, 1958, s.197), nazywana przez Kotarbiskiego rwnie uzewntrz-nianiem (Kotarbiski, 1999, s.348) imechanizacj (Kotarbiski, 1999, s.350);

10) koordynacja aby pojedyncze elementy nie stay na drodze do osigania celw (Kotarbiski, 1999, s.348);

11) odwrcenie kolejnoci dwch dziaa ktre moe przynie wymierne korzyci ekonomiczne (Kotarbiski, 1999, s.349);


12) uporzdkowanie dziaa wprzestrzeni pozwalajce na minimalizacj ruchw ipotrzebnego czasu (Kotarbiski, 1999, s.349);

13) planowanie (Kotarbiski, 1999, s.349);14) organizacja jako jeden znajbardziej zoonych przypadkw usprawnie eko-

nomizacyjnych (Kotarbiski, 1999, s.348).

Zaproponowana przez Kotarbiskiego definicja organizacji okrela j jako powizanie elementw dziaa zbiorowych podmiotw, rzeczy, celowych pro-cesw idziaa wpewn cao tak, e struktura powstaej caoci korzystniej, awpewnych przypadkach moliwie najkorzystniej, przyczynia si do realizacji wspl-nego celu owych elementw (Kotarbiski, 1999, s.348). Warto zauway, e takie rozumienie pojcia organizacja nie odwouje si do bytu ookrelonej strukturze i innych waciwociach, ado procesu organizowania. W ten sposb Kotarbiski o kilkadziesit lat wyprzedzi propozycje teoretykw organizacji takich jak Karl Weick, ktre bd opisane wdalszej czci rozdziau.

Prakseologia zajmuje si dziaaniami podejmowanymi przez pojedyncze osoby albo dziaaniami wielopodmiotowymi (Kotarbiski, 1968, s.61), ktre zkolei dziel si na kooperacje pozytywne (czyli kooperacje wpotocznym rozumieniu) ikoope-racje negatywne, czyli przypadki, gdy jedna osoba utrudnia realizacj przez drug osob jej zamierzonego celu, np. poprzez przeszkadzanie, wspzawodnictwo, kon-flikty lub walk (Kotarbiski, 1958, s.9798). Erystyka prowadzenie debat ispo-rw to rwnie specyficzny przypadek kooperacji negatywnej, do ktrej znajduj zastosowanie uoglnione zasady prakseologiczne (Kotarbiski, 1968, s.209). Kade dziaanie wymaga planowania iorganizacji, ale wprzypadku dziaa wielopodmio-towych pojawiaj si dodatkowe wyzwania zwizane zorganizacj pracy poprzez podzia zada ifunkcji, wprowadzenie hierarchii rozkazw ikierowania (Kotarbi-ski, 1968, s.62), co stanowi punkt wyjcia dla rozwaa znanych zklasycznej teorii organizacji.

Prakseologia jest wspczenie zapomnian prekursork nauk o zarzdzaniu, aopisywane przez ni zasady mona zaobserwowa wwielu modelach imetodach. Przez pryzmat systemu pojciowego prakseologii mona interpretowa m.in. propo-zycj poszukiwania jednego, najlepszego sposobu wykonywania pracy, sformuowan przez Fredericka Taylora; wzr organizacji idealnej biurokracji Maxa Webera; koncepcj ekwifinalnoci (moliwoci osigania podobnych rezultatw przy wyko-rzystaniu wielu alternatywnych rodkw imetod), stanowic podstaw podejcia systemowego do organizacji; czy wreszcie postulat poszukiwania wzorcw najlep-szych praktyk (ang. best practices) autorstwa Toma Petersa iRoberta H. Watermana. Kooperacj negatywn zajmuj si teoria gier oraz jej wspczesne zastosowania wzarzdzaniu strategicznym, jak choby model tzw. strategii judo, wykorzystujcej sabe punkty przeciwnika przy minimalizacji wasnego wysiku iryzyk (Yoffie iKwak, 2001). Teoretycy zarzdzania kataloguj przykady skutecznych dziaa idotycz-cych ich regu wsposb analogiczny do analiz prakseologicznych, wcelu uatwienia pracy menederskiej przykadem moe by wykaz 72 manewrw strategicznych lub wzorcw dziaania, ktre mog by wykorzystywane w rnych kontekstach orga-


nizacyjnych, zaproponowany przez Zimmermanna (2011) iobejmujcy takie ele-menty jak antropomorfizacja, benchmarking, bojkot, dywersyfikacja, metoda maych krokw czy dziaanie na dwch frontach. Analogiczne do prakseologii i rozwijane rwnolegle do niej wZwizku Radzieckim, awspczenie bardzo popularne podej-cie znane jako TRIZ (teoria rozwizywania problemw wynalazczych, ros. ) zajmuje si dziaaniami inynierskimi, dc do ustalenia skutecznych metod rozwizywania zada wynalazczych (Altszuller, 1972, s.13), ktre pozwol ograniczy wysiki ikoszty dziki ukierunkowaniu prac na reko-mendowane dla danej sytuacji sposoby dziaania zamiast poszukiwa metod prb ibdw (Altszuller, 1972, s.1826).

Z dorobku prakseologii korzysta rwnie socjotechnika, czyli inynieria spoeczna (ang. social engineering), stosujca techniki wspierajce osiganie celw wkontekcie politycznym. Wspczeni autorzy publikacji dotyczcych zarzdzania chtnie sigaj do inspiracji praktycznych, przykadw pozytywnych dowiadcze prezesw firm lub analogii zdziaalnoci pozabiznesowej. Przykadem moe by adaptacja rekomenda-cji Machiavellego do zarzdzania organizacjami (Jay, 1996) oraz wyciganie wnio-skw dla menederw zpraktyk stosowanych przez mafi wStanach Zjednoczonych (Ferrente, 2011). Ograniczeniem zastosowa prakseologii wzarzdzaniu jest jednak wysoki poziom oglnoci formuowanych zasad, ktrych trafno moe by proble-matyczna, wraz zprbami dostosowania do bardziej specyficznych sytuacji, podczas gdy sprawne zarzdzanie organizacjami wymagaoby odpowiedniej adaptacji zasad imetod prakseologicznych.

1.3. Wkad socjologii do nauk ozarzdzaniu

Teoria organizacji izarzdzania wydaje si bliej zwizana znaukami spoecz-nymi ni ekonomicznymi ze wzgldu na stosowane metody badawcze oraz zakres tematyczny. Organizacje stanowi wany przedmiot zainteresowa socjologw, awiele koncepcji teoretycznych, ktre bd opisane wkolejnych rozdziaach niniej-szej ksiki, jest opisywanych wtypowych podrcznikach socjologii. Z tego wzgldu charakterystyka wkadu socjologii do nauk ozarzdzaniu ograniczy si do zagadnie, ktre mog stanowi wprowadzenie do bardziej szczegowej dyskusji poszczegl-nych podej iteorii, wyjaniajc ich kontekst socjologiczny.

XIX-wieczny francuski badacz August Comte jest uwaany za twrc socjologii, czyli nauki zajmujcej si analiz spoeczestwa, jego funkcjonowania iprocesw zmian spoecznych. Comte wprowadzi analogi midzy spoeczestwem aorgani-zmem, sugerujc, by struktur spoeczestwa izachodzce wnim procesy analizowa tak, jakby zachodziy w ywym organizmie (Turner, 2004, s. 10). Kontynuatorem myli Comtea by Brytyjczyk Herbert Spencer, proponujcy analizy funkcji, ktre speniaj poszczeglne elementy struktury spoeczestwa poprzez analogi do funk-cji narzdw wewntrznych organizmw ywych, ktre realizuj typowe, powtarzalne funkcje niezalenie od midzygatunkowych rnic, wtym odmiennego wygldu lub innych cech (Turner, 2004, s.1112). Chocia koncepcje Comtea iSpencera wydaj


si wspczesnym socjologom archaiczne, wpyny na rozwj podejcia okrelanego mianem funkcjonalizmu, dcego do opisania systemu spoecznego wsposb przy-pominajcy organizm poprzez analiz funkcji poszczeglnych czci spoeczestwa, ktre wkadym spoeczestwie powinny pozostawa stae, niezalenie od stopnia komplikacji czy wewntrznego zrnicowania spoeczestwa. Do rozwoju funkcjona-lizmu przyczynili si m.in.: mile Durkheim, Alfred R. Radcliffe-Brown iBronisaw Malinowski. Dwaj ostatni badacze s reprezentantami antropologii kultury dys-cypliny zajmujcej si badaniami kultur, ktre byy postrzegane jako wane rdo wewntrznej spjnoci spoeczestwa.

Wany wkad teoretyczny wrozwj funkcjonalizmu wnis Talcott Parsons, ktry zaproponowa oparcie analiz spoeczestwa na wybranych, abstrakcyjnych katego-riach pojciowych, wyodrbnionych zrzeczywistoci empirycznej, pozwalajcych na generalizacje (tzw. analityczny realizm) (Turner, 2004, s.3233). Parsons interesowa si rwnie teori organizacji iby autorem artykuw opublikowanych wdwch pierwszych numerach pierwszego specjalistycznego czasopisma naukowego, jakie wydawano w tym obszarze magazynu Administrative Science Quarterly (Parsons, 1956a; Parsons, 1956b). Uwaa, e organizacje mona zidentyfikowa poprzez orientacj na osiganie okrelonych celw (Parsons, 1956a, s. 64), co rni ma socjologicznie zorientowane badania nad organizacjami od zainteresowa ekonomi-stw, pozostajcych pod wpywem uproszczonych modeli przedsibiorstw propono-wanych Alfreda Marshalla lub interpretacji przedsibiorczoci jako rda rozwoju gospodarczego, proponowanej przez Josepha Schumpetera (Parsons, 1956a, s.73). W organizacjach istotn rol odgrywaj zinstytucjonalizowane normy funkcjonowa-nia, w tym normy regulujce stosunek zatrudnienia gdy uczestnicy wielu typw organizacji s zatrudniani za porednictwem rynku pracy wzamian za wynagrodze-nie (Parsons, 1956a, s.70). Parsons zaproponowa podzia organizacji na (Parsons, 1956b, s.228229): organizacje zorientowane na produkcj ekonomiczn bdce typowym obiek-

tem zainteresowa analiz ekonomicznych; organizacje zorientowane na cele polityczne instytucje rzdowe, skoncentro-

wane na tworzeniu iutrzymywaniu wadzy wspoeczestwie; organizacje integrujce (ang. integrative organisations) usprawniajce funkcjo-

nowanie spoeczestwa, tj. realizowanie celw przez inne organizacje, w tym: partie polityczne, stowarzyszenia, grupy interesw, szpitale;

organizacje suce podtrzymywaniu wzorcw (ang. pattern-maintenance orga-nisations) ktrych misj jest zapewnienie cigoci wzorcw kulturowych czy edukacyjnych, wtym szkoy lub kocioy.

Zagadnieniem interesujcym dla socjologa moe by rozdwik pomidzy orien-tacj organizacji ajej rzeczywistym funkcjonowaniem. Parsons podaje przykad uni-wersytetu, ktry suy ma podtrzymywaniu w spoeczestwie wzorcw edukacyj-nych, musi jednak finansowa swoj dziaalno, czyli zajmuje si rwnie produkcj ekonomiczn (Parsons, 1956b, s.233234). Proponowane przez Parsonsa powizanie teorii organizacji zszerszym dorobkiem socjologii miao dotyczy analiz systemw


wartoci (wpywajcych na cele organizacji), mechanizmw adaptacyjnych (pozwa-lajcych organizacjom na mobilizacj zasobw, wtym uczestnikw), zasad dziaania (ang. operative code) (przyczyniajcych si do osigania celw) oraz mechanizmw wewntrznej integracji (Parsons, 1956b, s.238239). Organizacje wrozumieniu Par-sonsa byy czci wikszego systemu spoecznego, aszczeglne znaczenie miay ich relacje zotoczeniem (Scott, 1987, s.68).

W kolejnych rozdziaach ksiki zaprezentowana zostanie geneza zarzdzania jako dyscypliny naukowej, zwizana zoptymalizacj indywidualnych procesw pracy (tzw. naukowe zarzdzanie) oraz organizacj pracy w zhierarchizowanych organi-zacjach (tzw. nurt administracyjny). Nawizyway one (nie zawsze wiadomie) do podej metodologicznych znanych zprakseologii, opierajc si na analizie dziaa iposzukiwaniu sposobw podnoszenia ich skutecznoci. Interpretoway organizacj jako specyficzny przypadek maszyny, zaprojektowanej przez czowieka, dziaajcej wprzewidywalny sposb iwmiar potrzeby pozwalajcej na dostosowania poprzez wymian trybw, naoliwienie czy zmian tempa pracy. O metaforze organizacji jako maszyny pisa m.in. Gareth Morgan (1997), wskazujc na jej liczne ogranicze-nia, jednak takie podejcie jest do dzisiaj popularne wrd badaczy zajmujcych si zarzdzaniem operacyjnym. Analogiczne przekonanie omoliwociach racjonalnego projektowania organizacji ywi socjolog Max Weber, wskazujc jednak rwnie na ograniczenia owego idealnego modelu, nazywanego biurokracj (pisa onich jako otzw. elaznej klatce racjonalnoci, niem. stahlhartes Gehuse, oczym traktuje jeden zrozdziaw niniejszej ksiki). Organizacja jako maszyna bywa te w terminologii naukowej prezentowana jako system racjonalny lub racjonalnie zaprojektowany, ze cile okrelonymi celami iwysokim stopniem formalizacji (Scott, 1987, s.32).

Perspektywa socjologiczna, wynikajca zdorobku funkcjonalizmu, wprowadzia odmienne spojrzenie na organizacj, odwoujc si do metafory organizmu, ktry realizuje okrelone cele, skada si zczci posiadajcych wasne funkcje, utrzymuje wymian z otoczeniem i rozwija si w sposb, ktrego nie da si sprowadzi do wpeni przewidywalnej ikontrolowalnej maszyny. W przeciwiestwie do systemu racjonalnego, bdcego wynikiem projektowania, organizacja jest wic postrzegana jako system naturalny, dcy do zachowania rwnowagi wswoich relacjach zoto-czeniem (Scott, 1987, s.52). W 1979 roku modzi brytyjscy teoretycy organizacji Gib-son Burrell iGareth Morgan opublikowali gon ksik, dotyczc paradygmatw wsocjologii iteorii organizacji, przeciwstawiajc funkcjonalizm trzem innym, istotnie odmiennym podejciom iniejednoznacznie sugerujc, jakoby naukowa kariera funk-cjonalizmu chylia si ku kocowi (Burrell iMorgan, 1979). Taka uproszczona inter-pretacja jest wspczenie chtnie stosowana przez niektrych badaczy, uywajcych pojcia funkcjonalizm jako pejoratywnego okrelenia, zastpujcego szczegow krytyk teorii lub projektu badawczego. W rzeczywistoci perspektywa badawcza zakorzeniona wfunkcjonalizmie stanowia rdo najbardziej podnych intelektual-nie perspektyw wteorii zarzdzania, lec u podstaw podejcia systemowego, podej-cia sytuacyjnego ianaliz zachowa organizacyjnych, awiele wspczesnych bada rwnie do niej nawizuje. Wikszo rozdziaw niniejszej ksiki dotyczy teorii ipodej bezporednio zwizanych zfunkcjonalizmem.


Funkcjonalizm opiera si na (nie zawsze uwiadomionym lub deklarowanym przez badaczy) przekonaniu omoliwoci dotarcia do prawdy ijej odzwierciedle-nia dziki zobiektywizowanym metodom badawczym. Skrajnym przypadkiem jest tzw. pozytywizm wepistemologii (refleksji nad moliwociami ludzkiego poznania), czyli wiara wmoliwo penego poznania specyfiki rzeczywistoci wwyniku bada naukowych (Burrell iMorgan, 1979, s.5), cho filozofowie nauki wXX wieku zapre-zentowali przekonujce argumenty krytyczne wobec pozytywizmu, postulujc ogra-niczenie ambicji badawczych do systematycznej weryfikacji dobrze zdefiniowanych hipotez. W socjologii przejawem takiego podejcia bya proponowana przez Roberta Mertona koncepcja tzw. teorii redniego zasigu: denie do formuowania iweryfi-kacji twierdze naukowych, ktre maj ograniczone zastosowanie do cile okrelo-nych sytuacji, rodzajw zalenoci czy warunkw zamiast prb tworzenia wielkich, ambitnych konstrukcji teoretycznych, przypominajcych uniwersalne prawa fizyki (Turner, 2004, s.25). Od strony metodologicznej funkcjonalizm jest silnie powi-zany zbadaniami empirycznymi, zktrych powinny wynika kolejne, proponowane twierdzenia i teorie. Szczeglnie obiecujce wydaj si tutaj moliwoci, jakie ofe-ruj teorie redniego zasigu: stopniowa analiza kolejnych zagadnie iweryfikacja pewnych zalenoci poprzez badania empiryczne, co pozwala na dalsze poszerzanie wiedzy naukowej (Turner, 2004, s.26). Warto zauway, e wanie w taki sposb rozwija si do dzisiaj znaczca cz dorobku dyscypliny nauk ozarzdzaniu.

Funkcjonalizm chtnie korzysta zbada ilociowych (w tym statystycznej ana-lizy wynikw bada ankietowych oraz analizy danych spoeczno-ekonomicznych), aoprcz socjologii, na podobnych zaoeniach metodologicznych opiera si rw-nie wspczesna psychologia (w tym badania psychologiczne wnurtach psychologii poznawczej ipsychologii spoecznej). W latach 60. XX wieku socjolodzy Barney Gla-ser iAnselm Strauss zaproponowali jednak sposb na rygorystyczne prowadzenie bada jakociowych wcelu generowania iweryfikowania hipotez badawczych oraz teorii. Postulowana przez nich tzw. technika teorii ugruntowanej (ang. grounded the-ory) opieraa si na systematycznym gromadzeniu danych igruntowaniu wyciga-nych przez badaczy wnioskw poprzez ich konfrontacj zdanymi empirycznymi oraz poszukiwanie ewentualnych kontrprzykadw. Glaser iStrauss pokazali rwnie, e moliwe jest odwrcenie kolejnoci procesu badawczego poprzez odkrywanie teo-rii na podstawie gromadzonych danych (Glaser iStrauss, 1978, s.53). W naukach spoecznych dominowao wczeniej podejcie odmienne: badacze proponowali teo-rie, ktre byy wynikiem refleksji ilogicznego procesu dedukcji, czyli konceptualiza-cji oderwanej od analiz rzeczywistoci empirycznej, adopiero pniej formuowali hipotezy badawcze, poddawane nastpnie weryfikacji poprzez badania. Technika teorii ugruntowanej postulowaa z kolei stopniowe pogbianie wiedzy naukowej poprzez gromadzenie danych, systematyczne dokonywanie ich analiz ipodsumo-wa oraz formuowanie roboczych hipotez, ktre nastpnie porwnywane bd ze zgromadzonymi inowymi danymi, a wkocu niektre ze zidentyfikowanych wtaki oddolny sposb (zgodny z logiczn zasad indukcji) stwierdze bdzie mona uzna za ugruntowane, awic stanowice element teorii naukowej. Chocia tech-nika teorii ugruntowanej jest bardzo popularna wpodejciach alternatywnych wobec


funkcjonalizmu, warto pamita ojej genezie: propozycji prowadzenia bada jako-ciowych wsposb, ktry pozwala badaczowi na zgbianie rzeczywistoci spoecznej ibudow teorii, ktre nie ustpowayby wynikom bada ilociowych. Opraktycz-nych sposobach wykorzystywania techniki teorii ugruntowanej pisa wjzyku polskim m.in. Krzysztof Konecki (2000).

Funkcjonalizm, wykorzystujcy badania ilociowe lub klasycznie rozumian tech-nik teorii ugruntowanej, by przejawem tzw. podejcia nomotetycznego, tj. koncen-trowa si na poszukiwaniu regularnoci, prawidowoci izwizkw oraz deniu do formuowania praw, w tym poprzez weryfikacj hipotez przy wykorzystaniu technik statystycznych. Badacze dyli do dalszego poszerzania zgromadzonego zasobu wie-dzy (ang. body of knowledge) poprzez weryfikacj, potwierdzanie lub podwaanie kolejnych prawidowoci ycia spoecznego. Alternatyw wobec nomotetyki jest tzw. podejcie idiograficzne, zgodnie zktrym badacz interesuje si pojedynczymi przy-padkami, zdarzeniami lub faktami, dc do lepszego zrozumienia mechanizmw spoecznych. Taka konceptualizacja pozwala na zrozumienie dziaa ludzkich w ich naturalnym kontekcie, wspomaga refleksj badacza idostrzeenie zalenoci, kt-rych nie bior pod uwag zwolennicy orientacji nomotetycznej, weryfikujcy hipo-tezy na duych prbach badawczych. Idiografia przydaje si do poszukiwania nowych, dotychczas nieznanych badaczom, zagadnie iproblemw (tzw. eksploracji). Badania nomotetyczne koncentruj si na ograniczonej liczbie uprzednio wyselekcjonowanych zmiennych, przy wiadomej rezygnacji zuwzgldniania wbadaniu wielu dodatkowych czynnikw, podczas gdy podejcie idiograficzne pozwala podda analizom bardzo du liczb takich czynnikw, ale tylko dla pojedynczego przypadku lub niewielkiej liczby badanych organizacji. Technika badawcza studium przypadku, czsto wykorzy-stywana wnaukach ozarzdzaniu, stanowi wanie typowy przejaw idiografii. Infor-macje odalszych przykadach bada idiograficznych znajduj si m.in. wdalszym podrozdziale, dotyczcym podejcia interpretatywistyczno-symbolicznego. Wikszo teorii opisywanych wniniejszej ksice bya wynikiem zastosowania przez badaczy podejcia nomotetycznego, cho czsto inspiracj do sformuowania zalenoci, ktre poddano weryfikacji wdrodze bada empirycznych, byy pocztkowe analizy ocha-rakterze idiograficznym. Wiele nomotetycznie zorientowanych koncepcji imodeli wzarzdzaniu zaczo przypomina narzdzia inyniera, stosowane wcelu kontro-lowania iaktywnego ksztatowania rzeczywistoci spoecznej (badania stosowane), co wskazuje na instrumentalny charakter wiedzy naukowej, gromadzonej wramach funkcjonalizmu iodpowiadajcej na istotne dla menederw pytania: czy? ijak?. Alternatywne podejcia interesuj si raczej odpowiedziami na pytania dlaczego?, po co?, w jakich okolicznociach?, dc do pogbiania wiedzy (w ramach bada podstawowych, anie stosowanych), wskazywania na niemoliwo podania prostych przepisw na zarzdzanie ipromowania postawy refleksyjnej.

Drugim istotnym, ukrytym zaoeniem funkcjonalizmu jest przekonanie okon-struktywnym charakterze relacji spoecznych Burrell iMorgan okrelaj je mianem regulacji, ktrej zaprzeczeniem bdzie konflikt, lecy u podstaw niektrych innych podej do organizacji (Burrell iMorgan, 1979, s.22). Regulacja oznacza szacunek dla status quo, ajednoczenie przekonanie otym, e jednostki tworz orga-


nizacje dla realizacji swoich celw wramach spoeczestwa, spoeczestwo opiera si na konsensusie, koordynacji, integracji isolidarnoci spoecznej, astabilno pozwala na zaspokajanie potrzeb jego uczestnikw (Burrell iMorgan, 1979, s.1318). Taka interpretacja stanowi oczywicie odzwierciedlenie metafory organizmu, ktra jest podstaw funkcjonalizmu, cho krytycy funkcjonalizmu mog te patrze na organi-zacje przez pryzmat dominacji oraz ucisku lub niezadowolenia czci uczestnikw, ktre mog prowadzi do konfliktw izaburze stabilnoci porzdku spoecznego (Burrell iMorgan, 1979, s.1318). Najpopularniejsz form opozycji wobec funk-cjonalizmu, odwoujc si do konfliktu wmiejsce regulacji i zwizan z ideolo-gi marksizmu, Burrell iMorgan nazwali radykalnym strukturalizmem (Burrell iMorgan, 1979, s.22), co mona uzna za nieuprawnione naduycie, gdy wteorii socjologii pojcie strukturalizmu ma cile okrelone znaczenie odwouje si do zagadnienia struktury spoecznej (Turner, 2004, s. 547), ktra interesowaa wielu socjologw, nie tylko reprezentantw marksizmu. Tak zwana teoria konfliktu sta-nowi natomiast nurt socjologii, nawizujcy do wybranych elementw koncepcji Marksa, kwestionujcych istnienie wewntrznych si wspierajcych spjno spoe-czestwa (Turner, 2004, s.177) oraz bada Ralfa Dahrendorfa, ktry krytykowa przekonania Parsonsa ozintegrowanym spoeczestwie, pozbawionym wewntrznych sprzecznoci i sugerowa, e konflikty interesw pomidzy klasami spoecznymi s obiektywne inieuniknione (Turner, 2004, s.188190). Perspektywa teorii konfliktu wpywa wspczenie na analizy sprzecznoci pomidzy yciem zawodowym apry-watnym pracownikw (ang.work-life balance), jak rwnie ksztatowanie wraliwo-ci etycznej, wtym wramach koncepcji spoecznej odpowiedzialnoci biznesu (ang. corporate social responsibility, CSR). Burrell iMorgan zidentyfikowali nawet nurt bada, nawizujcy do refleksji psychologicznej ikrytycznie traktujcy organizacje jako twory potencjalnie szkodliwe, proponujc nazwanie go teori anty-organiza-cji (ang. anti-organisation theory) (Burrell iMorgan, 1979, s.322323). Obok teorii konfliktu wbadaniach organizacji popularna jest rwnie inna perspektywa, krytycz-nie nastawiona do idealistycznej wizji spjnoci organizacyjnej: metafora organizacji jako gry, odwoujca si do rywalizacji odostp do zasobw oraz moliwoci reali-zacji interesw poszczeglnych aktorw spoecznych (Krzyanowski, 1994, s.237).

Wpyw funkcjonalizmu na badania nad zarzdzaniem bdzie przedmiotem szcze-gowych analiz wkolejnych rozdziaach niniejszej ksiki. Omawiajc wyksztacanie si metod badawczych wzarzdzaniu, warto wspomnie owkadzie wrozwj dyscypliny brytyjskiej badaczki Joan Woodward, ktra jest najczciej kojarzona zbadaniami dotyczcymi roli technologii worganizacjach, jednak jej badania na prbie 100firm przemysowych polegay na systematycznym pomiarze wielu zmiennych organizacyj-nych, ktry pozwoli na identyfikacj rnorodnych zalenoci wramach organizacji (Woodward, 1970). Woodward interesowaa si przede wszystkim zwizkami pomi-dzy typem dziaalnoci apozostaymi zmiennymi, asam typ dziaalnoci utosamiaa ztechnologi, wykorzystywan przez firm. Mona oceni, e Woodward prezento-waa przekonanie o istnieniu silnego determinizmu worganizacjach. Wprzypadku jej bada zmienn wpywajc na organizacj mia by wybr okrelonej technologii (typu dziaalnoci). Prezentowane przez badaczk interpretacje byy zaskakujco


zblione do klasycznego tayloryzmu, ktry opiera si na wierze wto, e kada praca moe by wykonywana wokrelony, najlepszy sposb (ang. one best way). Woodward wierzya, e taki jeden, najlepszy sposb rzeczywicie istnieje, ale jest uzaleniony od specyfiki stosowanej przez organizacj technologii (Crozier iFriedberg, 1980, s.69). Wlady Woodward poszli brytyjscy badacze ze szkoy Aston, ktrzy poddali analizom dalsze zmienne organizacyjne, zastanawiajc si m.in. nad zalenociami pomidzy specjalizacj, standaryzacj, formalizacj, centralizacj ikonfiguracj orga-nizacyjn (Miner, 2006, s.270) iweryfikujc wbadaniach ilociowych szczegowe hipotezy dotyczce zalenoci pomidzy zmiennymi dotyczcymi wspomnianych cech struktur organizacji, zachowa organizacyjnych iwynikw dziaalnoci (Miner, 2006, s.272273). Wten sposb rozwino si podejcie badawcze, ktre czsto okrelane jest mianem podejcia sytuacyjnego, zainteresowane interakcjami poszczeglnych zmiennych worganizacji ijej otoczeniu (Burrell iMorgan, 1979, s.164181). Bada-cze uznali, e chocia nie ma jednego, najlepszego wkadych warunkach sposobu organizowania (por. wspomniane wczeniej pojcie ekwifinalnoci), moliwe jest wskazywanie rekomendowanych, najbardziej skutecznych sposobw wzalenoci od warunkw wotoczeniu iworganizacji (Scott, 1987, s.87). Podejcie sytuacyjne for-muowao wodniesieniu do organizacji hipotezy analogiczne do modelu badawczego znanego choby zpsychologii: zjawisko X ma pozytywny/negatywny wpyw na zjawi-sko Y, lub: wzrost zmiennejXoa% moe doprowadzi do wzrostu/spadku zmien-nej Y o b%. Publikacje w najbardziej renomowanych czasopismach naukowych wobszarze nauk ozarzdzaniu, wydawane wlatach 70. XX wieku, byy zdominowane wanie przez takie podejcie badawcze, anaukowcy dyli do konsekwentnego two-rzenia zasobw potwierdzonej naukowo wiedzy, ktre byyby moliwe do wykorzy-stania rwnie wpraktyce zarzdzania organizacjami. Wspczenie wiele artykuw powstaych wramach podejcia sytuacyjnego moe by postrzeganych jako przejaw wygrowanych oczekiwa wobec nauki ozarzdzaniu ibdnego denia do uczy-nienia zzarzdzania odpowiednika nauk fizycznych, zjasno zdefiniowanymi algoryt-mami iwysok przewidywalnoci, ale warto pamita, e przez dugi czas wikszo reprezentantw tej dyscypliny naukowej wanie taki sposb definiowania zamierze badawczych iprowadzenia bada uwaaa za wzr dobrych praktyk naukowych. Inni teoretycy wskazywali na powane ograniczenia podejcia sytuacyjnego, uciekajc si nawet do pejoratywnego okrelenia krowiej socjologii (ang. cow sociology): tak jak niektrzy badacze mogli poszukiwa sposobw na zwikszenie produkcji mleka przez krowy, tak badacze organizacji poszukiwali metod zwikszania wydajnoci pracowni-kw przez podnoszenie ich poziomu zadowolenia (Scott, 1987, s.6061). Co gorsza, wyniki bada empirycznych nie pozwalay na identyfikacj jednoznacznych zwiz-kw pomidzy wieloma wanymi zmiennymi organizacyjnymi (Scott, 1987, s.61), co mogo prowadzi do rozczarowa iniweczyo ambitne zamiary opisania wiata orga-nizacji za pomoc rwna iformuek wcelu przewidywania iaktywnego wpywania na przebieg wydarze.

Pokrewnym podejciem byy badania operacyjne (ang. operations research), skoncentrowane na usprawnianiu podejmowania decyzji menederskich, zwaszcza optymalizacji dziaa i rozwizywaniu dobrze ustrukturalizowanych problemw.


Omawiane techniki zostay rozwinite wStanach Zjednoczonych wczasie II wojny wiatowej w ramach wspierania amerykaskich operacji wojskowych, apo zako-czeniu wojny pracujcy wczeniej na zlecenie wojska matematycy zaczli poszuki-wa zastosowania swoich modeli wsektorze przemysowym. Dopiero po kilku latach odtajniony zosta raport Philipa M. Morsea iGeorgea E. Kimballa, Methods of operations research, pierwotnie przygotowany na zlecenie marynarki amerykaskiej, aw1951 roku opublikowany przez wydawnictwo John Wiley & Sons (Hodges, 1952). Specjalici od bada operacyjnych korzystali zdorobku matematyki dla opracowania algorytmw imodeli, pozwalajcych na znalezienie optymalnych rozwiza wybra-nych problemw ilociowych. Dziki staraniom pragmatycznych matematykw udao si pogodzi filozoficzne koncepcje zarzdzania zmatematycznymi modelami (Tho-mas, 2012, s.100), co ju wlatach 50. XX wieku spotkao si zduym zainteresowa-niem firm doradczych. Przykadowo firma Arthur D. Little naleaa do aktywnych propagatorw tego podejcia (Thomas, 2012, s.102), wykorzystujc je m.in. do ilo-ciowych analiz nabywcw produktw swoich klientw w celu wsparcia procesw wyboru odpowiednich segmentw docelowych dla dziaa promocyjnych (Thomas, 2012, s.104). Praktyczna orientacja bada operacyjnych przyczynia si do narodzin nauki oprogramowaniu, jak rwnie rozwoju wspczesnych systemw informatycz-nych wykorzystywanych wbiznesie (m.in. MRP, ERP) oraz technik harmonogra-mowania ikosztorysowania wprojektach (m.in. PERT, CPM), jak rwnie metod zaawansowanych analiz danych dotyczcych klientw (m.in. data mining). Badania operacyjne pozostay jednak odrbnym nurtem badawczym, tylko wograniczonym stopniu inspirujc teoretykw i raczej koncentrujc si na rozwizywaniu proble-mw praktycznych (Herrmann iMagee, 1953, s.100), czyli jak gosi sama nazwa tego podejcia wspierajc wykonywanie dziaa worganizacjach (operacji) przy wykorzystaniu matematycznych metod naukowych (Herrmann iMagee, 1953, s.101) poprzez zmatematyzowany opis problemu, pozwalajcy na stworzenie modelu ijego rozwizanie. Ju u zarania rozwoju bada operacyjnych ich zwolennicy byli wiadomi ogranicze wstosowaniu omawianych technik, ktre nie nadaway si do rozwizy-wania wielu problemw organizacyjnych, dla ktrych nie dao si zmierzy wszyst-kich istotnych zjawisk ani opisa rwnaniami modelu wszystkich istotnych zalenoci (Hermann iMagee, 1953, s.111). Badania operacyjne byy przejawem bada stoso-wanych wzarzdzaniu, podobnie jak pierwsze, praktycznie zorientowane koncepcje tworzone wramach tzw. naukowego zarzdzania (Thompson, 1956, s.103). Bada-nia stosowane polegaj na zdobywaniu nowej wiedzy, ktre jest ukierunkowane na osiganie konkretnych celw praktycznych, podczas gdy badania podstawowe su zdobywaniu wiedzy bez nastawienia na jej bezporednie wykorzystywanie (OECD, 2006, s. 8991). Praktycznie zorientowane techniki imetody zarzdzania, majce suy pomoc w rozwizywaniu konkretnych problemw organizacyjnych, s wic przejawami bada stosowanych, wsposb analogiczny do relacji pomidzy naukami inynierskimi lub medycyn (badaniami stosowanymi) afizyk lub biologi (Thomp-son, 1956, s.103). Podzia na badania podstawowe istosowane wteorii organizacji izarzdzania jest bardzo wyrany (Scott, 1987, s.11), cho zaskakujco rzadko przy-woywany wpublikacjach teoretycznych.


Socjologiczne inspiracje bada nad organizacjami i zarzdzaniem wykraczaj poza opisany powyej nurt funkcjonalizmu. Wrd wielu perspektyw teoretycznych interesujce moe wydawa si podejcie ekologiczne wsocjologii: od czasw Spen-cera iDurkheima wskazywano na postpujc ewolucj spoeczestwa, ujawniajc si w jego stopniowym doskonaleniu iwzrocie zoonoci, gdy przyrost populacji przyczynia si do wspzawodnictwa ipodziau pracy (Turner, 2004, s.9094). Teo-ria ekologii organizacji, korzystajca zpropozycji teoretycznych Charlesa Darwina, pozwalaa na analiz populacji organizacji zpunktu widzenia wzajemnej rywalizacji o zasoby przy zaoeniu, e przetrwaj tylko organizacje najlepiej przystosowane do otoczenia (Turner, 2004, s.129). Ekolodzy organizacji prowadzili wic ilociowe analizy demograficzne, interesujc si procesami powstawania iupadku organizacji przy wysokim poziomie agregacji.

Innym rdem inspiracji byy socjologiczne teorie wymiany, powizane zeko-nomi i antropologi. Oprcz bezporedniej wymiany, stwarzajcej ekonomiczne korzyci dla stron transakcji, badaczy interesowaa te wymiana o charakterze symbolicznym, przyczyniajca si do utrwalania relacji spoecznych (Turner, 2004, s.289). Ten nurt badawczy, czony zdorobkiem Bronisawa Malinowskiego, Clau-dea Lvi-Straussa, Georgea C. Homansa iPetera M. Blaua, zainspirowa m.in. twrcw teorii gier, teorii agencji iteorii kosztw transakcyjnych, ktre opisane s wdalszej czci ksiki.

Pokrewny nurt badawczy odwoywa si do struktur spoecznych jako mecha-nizmw komunikacji i wsppracy. Graficzne odzwierciedlenie schematu inte-rakcji wmaych grupach spoecznych zaproponowa ju w latach 30. XX wieku JacobL.Moreno, dajc podstawy socjometrii, zajmujcej si analiz relacji siecio-wych. W latach 60. i70. ubiegego stulecia ten nurt badawczy zosta wzbogacony oaspekty matematyczne, przeksztacajc si wanaliz sieci spoecznych (ang. social network analysis, SNA). SNA pozwala na identyfikacj zalenoci, ktre wynikaj ze specyficznej struktury relacji sieciowych, np. rde wpywu, pozycji spoecznej, rozpowszechniania informacji czy wzajemnego upodabniania si jednostek. Podej-cie sieciowe opiera si na zaoeniu, e struktura relacji moe wpywa na zacho-wania uczestnikw sieci. Sieci zoone s zaktorw spoecznych, zwanych wzami (ang.nodes), ktrzy powizani s relacjami (ang. ties).

Przeomowe badania uczestnikw rynku pracy, przeprowadzone wlatach 70.XXwie -ku przez Marka S. Granovettera (1973; 1974), wskazyway na znaczenie tzw. sabych wizi (ang. weak ties), czyli przygodnych znajomoci idoranych relacji midzyludzkich wprzekazywaniu wiedzy, stajc si inspiracj dla badaczy zainteresowanych sieciami spoecznymi iich rol wgospodarce. Sia wizi zaley od iloci czasu powicanego na ich kultywowanie, intensywnoci emocjonalnej, bliskoci iwzajemnoci wrelacji pomi-dzy dwoma aktorami (Granovetter, 1973, s.1361). Paradoksalnie, to wanie sabe wizi przyczyniaj si do przekazywania informacji onowych ofertach pracy, zdobywania cen-nej dla organizacji wiedzy lub zapoznawania si znieznanymi wczeniej innowacjami. Ronald S. Burton (2001)

Documents

ZARZĄDZANIE, ORGANIZACJE I ORGANIZOWANIE_organizacje-internet.pdf · Zarządzanie, organizacje i organizowanie – inspiracje teoretyczne i próby systematyzacji ... Zarządzanie