Zadośćuczynienie za uszkodzenie ciała lub uszczerbek na ...‚na wersja z tabelami.pdf · aa) Złamania twarzoczaszki 380 bb) Urazy oczodołu 389 cc) Uraz powieki 390 dd) Urazy

Zadoś ć uczynienie za uszkodzenie ciała lub uszczerbek na zdrowiu

na tle innych systemów prawnych –aneks na płycie CD

Warszawa 2012

– 3 –

Ustalanie zadośćuczynienia za szkodę na osobie

Spis treści

1. Model holenderski (wyciąg) – M. Jansen „Smartengeld” 7I. Pojęcie zadośćuczynienia pieniężnego 7II. Fundusz Odszkodowań dla Ofi ar Przestępstw 13III. Zadośćuczynienie za granicą 18IV. Objaśnienia do wyroków sądowych 29V. Tabele 31

2. Model francuski (wyciąg) 83I. Klasyfi kacja obrażeń cielesnych poniesionych przez osobę bezpośrednio

poszkodowaną 83II. Klasyfi kacja szkód osób poszkodowanych pośrednio w wyniku obrażeń

cielesnych (szkoda pośrednia) 86III. Wnioski 88IV. Propozycja klasyfi kacji dotyczącej obrażeń cielesnych poniesionych przez

osobę bezpośrednio poszkodowaną 89V. Propozycja klasyfi kacji dotyczącej szkód poniesionych przez osobę

poszkodowaną pośrednio wynikających z obrażeń cielesnych innej osoby (szkoda pośrednia) 89

3. Model hiszpański (wyciąg) 91Królewski Dekret Ustawodawczy nr 8/2004, z dnia 29 października, zatwierdzający skonsolidowany tekst Ustawy dotyczącej odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczenia pojazdów silnikowych 91

4. Model niemiecki – Andreas Slizyk, Beck’sche Schmerzensgeld-Tabelle 2012 (wyciąg) 123 Systematyczny komentarz do przepisów o zadośćuczynieniu pieniężnym z tytułu

szkody niemajątkowej 123I. O systematyce tej pracy 123II. Historyczny rozwój roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne 125

– 4 –

Wiadomości Ubezpieczeniowe numer specjalny 2/2012 – aneks na płycie CD

III. Funkcja zadośćuczynienia pieniężnego w świetle ustawy o zmianie prawa o odszkodowaniach 1261. Ustawa o zmianie prawa o odszkodowaniach i zawarta w niej regulacja

roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne 1262. Nie tylko historyczne spojrzenie na zasady Wyższej Izby Cywilnej Trybunału

Federalnego (BGHZ 18, 149) 128IV. Kryteria ustalania wysokości zadośćuczynienia pieniężnego w świetle ustawy

o zmianie prawa o odszkodowaniach 1311. Funkcja kompensacyjna zadośćuczynienia pieniężnego 1312. Funkcja dania satysfakcji zadośćuczynienia pieniężnego 152

V. Obowiązek ograniczenia rozmiarów szkody 181VI. Ograniczenie odpowiedzialności na podstawie §§ 104 i nast. tomu VII Kodeksu

prawa socjalnego (SGB) i jego skutki dla roszczenia o zadośćuczynienie 182VII. Szczególne rodzaje szkód i ich przyczyny 188

1. Naruszenie dóbr osobistych 1882. Znikome urazy 2173. Ciężkie urazy 2204. Częściowe lub całkowite zniszczenie osobowości 2265. Krótki okres przeżycia 2286. Nerwica powypadkowa 2317. Szok powypadkowy/szkody przyszłe 2378. Naruszenia swobody samostanowienia seksualnego/gwałt 2429. Nieudana sterylizacja i nieudane lub nieprzeprowadzone – mimo wskazań –

przerwanie ciąży; śmierć płodu i sterylizacja bez zgody 24510. Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne z tytułu bezprawnie

wykonanego zabiegu sterylizacji 249Część szczegółowa: 2501. Głowa z narządami zmysłów: 250

a) Urazy w obrębie włosów 250b) Stłuczenia czaszki 254c) Złamania czaszki 254

aa) Złamania czaszki 254bb) Złamania czaszki z wgnieceniem kości 259cc) Złamania sklepienia czaszki 260dd) Złamania podstawy czaszki 262

d) Urazy czaszkowo-mózgowe 264aa) Uraz czaszkowo-mózgowy bez informacji o stopniu ciężkości 264bb) Urazy czaszkowo-mózgowe I stopnia 268cc) Urazy czaszkowo-mózgowe I do II stopnia 271dd) Urazy czaszkowo-mózgowe II stopnia 272ee) Ciężkie urazy czaszkowo-mózgowe 275

e) Wstrząśnienie mózgu 290f) Zespół ucisku mózgu 294

– 5 –

Ustalanie zadośćuczynienia za szkodę na osobie

g) Uszkodzenie mózgu 294aa) Uszkodzenie mózgu ze zmianą osobowości 294bb) Uszkodzenie mózgu ze skutkiem w postaci niepełnosprawności

intelektualnej 302cc) Uszkodzenie mózgu ze skutkiem w postaci konieczności opieki

nad poszkodowaną osobą 303dd) Uszkodzenie mózgu z upośledzeniem widzenia 328ee) Uszkodzenie mózgu z uszkodzeniem słuchu 333ff ) Uszkodzenie mózgu z upośledzeniem węchu 335gg) Uszkodzenie mózgu z zaburzeniem mowy 336hh) Uszkodzenia mózgu z zaburzeniami motorycznymi 343ii) Pozostałe skutki urazów 371jj) Inne ciężkie skutki urazów 375

h) Urazy twarzy 380aa) Złamania twarzoczaszki 380bb) Urazy oczodołu 389cc) Uraz powieki 390dd) Urazy nosa 390ee) Złamanie kości nosowej 393ff ) Złamanie wieloodłamowe kości nosowej 398gg) Uraz kości jarzmowej 398hh) Uraz policzka 400ii) Uraz wargi górnej 403jj) Uraz wargi dolnej 405kk) Uraz ust 406ll) Inne urazy twarzy 408

i) Urazy oczu 419aa) Uraz oka, lekki 419bb) Uraz oka, ciężki 421cc) Częściowa utrata wzroku (jedno oko) 427dd) Całkowita utrata wzroku (oboje oczu) 435ee) Uraz oka, inny 439

j) Uszkodzenie słuchu/uraz ucha 440

Prawa autorskie i źródła 445

– 7 –

1. Model holenderski

M. JANSEN „SMARTENGELD”

1. Model holenderski (wyciąg)

I. Pojęcie zadośćuczynienia pieniężnegojhr mr H.H.J. de Bosch Kemper1

Tłumaczenie z języka niderlandzkiego

Wprowadzenie

Niniejsze opracowanie praktyczne publikowane jest po raz siedemnasty. Sąd Najwyższy [Kró-lestwa Niderlandów] zadecydował w 2001 roku, że wyroki w zakresie zadośćuczynienia pie-niężnego winny być konsultowane w oparciu o niniejszą publikację, ponieważ w żadnym innym opracowaniu nie można znaleźć „kwot zasądzonych przez holenderskich sędziów za podobne szkody niematerialne”2. Na podstawie niniejszego opracowania można wysnuć ogólne wnioski na temat zadośćuczynienia pieniężnego w Holandii. W niniejszym artykule rozpatrywane są wy-sokości zadośćuczynienia pieniężnego, a w szczególności rozwój tego zagadnienia prawnego. Sąd Najwyższy dążył w 19923 i 20004 roku do zamrożenia kwot zadośćuczynienia poprzez wydanie decyzji o orzekaniu maksymalnych zasądzonych kwot zadośćuczynienia. Należy powątpiewać, czy takie podejście służy wydawaniu sprawiedliwych wyroków, co leży przecież u podstaw wy-miaru sprawiedliwości. Sprawiedliwości nie można bowiem zamrozić.

Zadośćuczynienie pieniężne – powtórzenie

Na początek krótkie powtórzenie. Zadośćuczynienie pieniężne to forma odszkodowania za szkody niematerialne, zasądzanego na korzyść poszkodowanego w przypadkach określonych ustawą, z za-chowaniem sprawiedliwego osądu. Najważniejsze przypadki zasądzania zadośćuczynienia pienięż-nego wymienione są w art. 6:106 ust. 1 podp. b BW [Kodeksu cywilnego Królestwa Niderlandów], tj.: W przypadku uszkodzenia ciała, w przypadku naruszenia dobrego imienia i dobra osobistego lub

1. Dziennikarz zajmujący się prawem transportowym HR 27 kwietnia 2001, NJ 2002, 91.2. HR 27 kwietnia 2001, NJ 2002, 91.3. HR 8 lipca 1992, NJ 1992, 714, VR 1992, 133.4. HR 17 listopada 2000, NJ 2001, 215, VR 2001, 9.

– 8 –


innego naruszenia integralności osobistej poszkodowanego. Pierwsza kategoria jest jasna i najważ-niejsza ilościowo. Pozostałe kategorie są bardziej interesujące pod kątem odpowiedzi na pytanie: kiedy tak, a kiedy nie? Nagie zdjęcie na okładce przewodnika turystycznego jest poważnym naru-szeniem dobrego imienia i dobra osobistego, naruszeniem integralności osobistej.5 W przypadku „urazu psychicznego” mówi się o naruszeniu integralności osobistej, jeśli stwierdzono symptomy choroby psychicznej,6 tzn. jeśli obiektywnie można stwierdzić uraz psychiczny u poszkodowanego.7 Natomiast frustracja wynikająca z prawa kobiety ciężarnej, która z powodu zagrożenia urodzenia ciężko upośledzonego dziecka decyduje się na aborcję w przypadkach określonych ustawą, jest tak poważnym naruszeniem jej prawa do samostanowienia, że nawet w przypadku braku „urazu psychicznego” można mówić o naruszeniu integralności osobistej.8 Odsyłam też do rubryki 24.

„Uraz psychiczny” pełni zresztą ważną funkcję przy ocenie skali uszkodzenia ciała. Nie istnieje bowiem prawdziwa granica między uszkodzeniem ciała a psychiki, nie mówiąc już o sztywnej gra-nicy między tymi pojęciami. Człowiek jest skomplikowanym organizmem psychosomatycznym, więc cierpienie często powoduje schorzenia ciała, a typowe uszkodzenia ciała nierzadko prowadzą do zaburzeń psychicznych. Urazy psychiczne zostały także ujęte w części dot. uszkodzeń głowy, mózgu i układu nerwowego (rubryki 3, 14 i 30). Przy szacowaniu kwoty zadośćuczynienia pienięż-nego, w rubrykach wskazujących na typowe uszkodzenia ciała, często pojawią się lęki, koszmary senne, zaburzenia osobowości, pamięci i koncentracji.

Chociaż w rubrykach od 23 do 27 nie wspomina się o uszkodzeniach ciała, to należy tutaj mieć na względzie także nieprzespane noce czy napady złości lub stres. Podstawą do zasądzenia za-dośćuczynienia nie są tutaj przesłanki wymienione w art. 6:106 BW, lecz Kodeks pracy (rubry-ka 23), Prawo autorskie (rubryka 25), Kodeks karny (rubryka 26), ustawa o najmie oraz ustawa dotycząca umów zawieranych przy wycieczkach zagranicznych (rubryka 27). Z zasady jednak zadośćuczynienie pieniężne przyznawane jest za uszkodzenia ciała, w znakomitej większości przy-padków w wyniku wypadku (drogowego), błędnego leczenia lub kombinacji tych dwóch okoliczno-ści. W dalszej części niniejszego opracowania skupimy się wyłącznie na tej ostatniej przesłance.

Wysokość zadośćuczynienia pieniężnego

Bez względu na częstotliwość ustalania wysokości zadośćuczynienia trudno jest jednoznacznie ocenić wysokość roszczenia, a także przyznanej lub zasądzonej kwoty. Korzystając z niniejsze-go opracowania, w większości przypadków udaje się wskazać sumy, których żąda powód, a które są oferowane przez pozwanego i które nie są ani zbyt wygórowane, ani zbyt niskie. Wybór średniej ze wskazanych kwot i konsultacja z sędzią powinny pomóc w dojściu do porozumienia satysfakcjonu-jącego dla obydwu stron. Czy takie postępowanie jest jednak sprawiedliwe? Odpowiedź na to pytanie zależy między innymi od ustalenia, jaką funkcję pełni zadośćuczynienie. Lindenbergh przeprowadził wyczerpującą analizę tego problemu, a mimo to kwestia zadośćuczynienia nadal pozostaje niejasna. Słowa, których używamy, nie mają odpowiedniego niezależnego znaczenia. Zadośćuczynienie pie-niężne jest jednocześnie zadośćuczynieniem (zapłatą, odszkodowaniem) i kompensatą (wyrówna-

5. HR 30 października 1987, NJ 1988, 277.6. HR 22 lutego 2002, NJ 2002, 240, VR 2002, 91.7. HR 19 grudnia 2003, NJ 2004, 348.8. HR 18 marca 2005, VR 2005, 47 (niemowlę Kelly).

– 9 –


niem, rekompensatą)9, chociaż pojęcia te właściwie są bliskoznaczne. Zadośćuczynienie pieniężne coś wyrównuje – cierpienie lub utratę radości życia – i to niezależnie od użytego słownictwa, ale jest jednocześnie czymś więcej niż tylko „wyrównaniem”, być może właśnie „zadośćuczynieniem”.

Jeszcze do niedawna zadośćuczynienie pieniężne nie stanowiło rzeczywistego zadośćuczynienia. Na początku lat 60. sąd orzekł w sprawie niejakiej pani Dekkers, lat 26, odszkodowanie w wysokości 800 guldenów za uraz głowy i nóg, sześciotygodniowe leczenie szpitalne, długotrwałe przykucie do łóżka i długotrwałą niezdolność do pracy z powodu urazowego uszkodzenia mózgu połączonego z czternasto-procentowym uszczerbkiem zdolności umysłowej („pogorszenie zdolności umysłowych do możliwości umysłowych osoby powyżej 50 r.ż.”), cierpiącej na chroniczne bóle głowy, szybkie zmęczenie i oszpeconej bliznami na obydwu kolanach. Sąd10 podniósł kwotę zadośćuczynienia do 2000 guldenów (908 EUR), ale nawet różnice wynikające z infl acji na przestrzeni pięćdziesięciu lat11 nie zmieniają faktu, że zadość-uczynienie w wysokości 6000 EUR wydaje się zbyt niskie za wyżej opisane uszkodzenia ciała i ich skutki.

Analiza pozycji 305, 319 i 324 w zestawieniu pokazuje, że dwu-, a nawet trzykrotność tej sumy bardziej odpowiada wysokości aktualnie przyznawanych zadośćuczynień za szkody niematerial-ne. Widać zatem, że kwoty zasądzanych odszkodowań rosną.

Pod koniec lat 70. najwyższe kwoty zadośćuczynienia pieniężnego oscylowały wokół 100 000 gul-denów po indeksacji. Byłyby to wtedy kwoty równe 115 000 EUR. Ostatecznie kwoty te wyniosły 150 000 EUR, w niektórych przypadkach, po indeksacji, nawet 170 000 lub 200 000 EUR. 12 Ozna-czałoby to, że wzrost zasądzanych kwot odszkodowania niematerialnego w przypadku „zwykłych” uszkodzeń ciała jest szybszy niż w przypadku bardzo ciężkich uszkodzeń.

Sąd Najwyższy orzekł, że przy zasądzaniu kwot zadośćuczynienia pieniężnego należy brać pod uwagę wszystkie okoliczności13, co nie jest łatwym zadaniem14, w szczególności, gdy rozpatry-wany jest rodzaj i skala uszkodzenia ciała, a także jego skutki dla zdrowia. Należy przeanalizować kwoty zasądzone przez holenderskich sędziów15, można także porównać analogiczne przypadki za granicą, chociaż nie są one decydujące.16 Należy zbadać konkretny przypadek utraty radości życia przez poszkodowanego i bardziej obiektywnie zbadać, w jakim zakresie odniesiona krzywda (= utrata radości życia)17 rzeczywiście nią była.18 Była? Czyżby w przypadku poważnego uszko-dzenia ciała zakres odniesionej krzywdy nie pojawiał się dopiero później? Ten tok rozumowania prowadzi do okoliczności, którą sędziowie również rozpatrują przy orzekaniu o zadośćuczynieniu, i słusznie, chociaż według mnie w rzeczywistości nie jest ona kluczowa. Również w tym przypadku

9. Synonimy pochodzą ze słownika Van Dale. Chociaż nie można ich stosować zamiennie, znaczą mniej więcej to samo, gdzie jedna grupa słów wskazuje na dawanie, a druga na otrzymywanie.

10. Sąd w Den Bosch, 8 sierpnia 1961, VR 1964, 28.11. Zgodnie z ekonomicznymi danymi statystycznymi znalezionymi w Internecie, jeden gulden w 1960 roku

stanowi 2,85 EUR w roku 2009.12. S. Lindenbergh, Zadośćuczynienie pieniężne 10 lat później, Kluwer 2008, str. 75.13. HR 8 lipca 1992, NJ 1992, 714, VR 1992, 133.14. (Dlatego?) w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2001, NJ 2002, słowo „należy” zastąpiono słowem

„można”.15. Czytaj: należy przejrzeć zestawienie sporządzone przez ANWB – holenderską Izbę Turystyki.16. HR 17 listopada 2000, NJ 2001, VR 2001, 9.17. Myślę, że Sąd Najwyższy ma tutaj również na myśli cierpienie i utratę (kontroli nad) (częścią) ciała; głównie

to podlega obiektywnemu osądowi.18. HR 20 września 2002, NJ 2004, 112, VR 2003, 93.

– 10 –


Sąd Najwyższy wydał odpowiednie instrukcje. Należy brać pod uwagę rodzaj odpowiedzialności, rodzaj, czas trwania i stopień odczuwanego bólu, cierpienia i utraty radości życia.19 Zgodnie z tym, co wynika z poniższego, to spodziewany (dalszy czas trwania) cierpienia powoduje wzrost zasą-dzanych (przez sędziów) w Holandii kwot zadośćuczynienia, chyba że uznajemy, iż (poważny) ból i okoliczności uniemożliwiające życie na poziomie sprzed wypadku, którego wynikiem jest uszko-dzenie ciała, z upływem czasu maleją. Bo czas leczy rany? Tak naprawdę to nie czas leczy rany. Czasami poszkodowany uczy się żyć z obrażeniami, a czasami nie jest w stanie. Wystarczy przejrzeć dawne zestawienia na temat zasądzonych zadośćuczynień pieniężnych, by się przekonać, że żyją-ce ofi ary wypadków codziennie cierpią na bóle głowy, nie mogą uprawiać sportu, muszą zażywać leki, muszą żyć na o wiele niższym poziomie niż mogłyby… a ich stan zdrowia się nie poprawia.

Z uwagi na powyższe, jak zatem rozumieć maksymalnie zasądzone kwoty zadośćuczynienia pieniężnego? 20 Według mnie orzeczenie sądu nijak się ma do sprawiedliwości. Jedyna zasadność tej wykładni, jaką widzę, to jawna niesprawiedliwość w stosunku do poszkodowanych, którzy w przeszłości otrzymali zbyt niskie kwoty zadośćuczynienia. Nie wydaje mi się jednak, że można w tym wszystkim zapomnieć o ciężkim losie pokrzywdzonych.

Liczenie, mierzenie, kalkulowanie

Jeśli zadośćuczynienie ma „wyrównać” lub „zrekompensować” czas trwania i rozmiar bólu, utratę radości życia oraz utratę (kontroli nad) częściami ciała, należy znaleźć mierzalne wartości poziomu bólu, utraty radości życia czy ograniczeń ruchowych, gdyż pieniądze są wartością mierzalną. I tak dzieje się prawie zawsze: oblicza się, ile dni lub tygodni pokrzywdzony spędził w szpitalu, ile razy został poddany operacjom, ile tygodni trwała rehabilitacja, ile czasu minęło, zanim poszkodowany wrócił do pracy. To nie jest trudne. Czasami mówi się o trudno mierzalnym bólu, prawdopodobnie jako o czynniku, który równoważy sumę odszkodowania. Często sumuje się trwały uszczerbek na zdrowiu i niepełnosprawność funkcjonalną (n.f.), które wyrażane są w procencie całkowitej sprawności człowieka (przez uprawnionego lekarza-orzecznika), tak więc również te parametry są mierzalne. Skoro zatem tak łatwo wszystko policzyć, zmierzyć i skalkulować, to dlaczego przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia nie korzysta się z tej możliwości tak, aby każdy nawet na pal-cach mógł obliczyć sumę odszkodowania? Jeśli szkodę materialną potrafi my obliczyć do dwóch miejsc po przecinku, w tym 25 EUR za dzień pobytu w szpitalu, 12,50 EUR za dzień w ośrodku re-habilitacyjnym, 0,27 EUR za przejechany kilometr, to dlaczego w przypadku szkody niematerialnej dochodzi do przekłamania? Kiedyś pokusiłem się o specyfi kację krzywdy celem ustalenia taryfy pieniężnej adekwatnej do rodzajów krzywdy. Wszystkie wysiłki spełzły na niczym. Sprawiedliwo-ści nie da się unormować. Chcę tylko udowodnić, że nasze wartości maksymalne są niewłaściwe, ponieważ w porównaniu z odszkodowaniami za lżejsze uszkodzenia ciała są zbyt niskie.

Z pewną ostrożnością, po zestawieniu dziesiątków przypadków lżejszych uszkodzeń ciała, je-stem gotów stwierdzić, że przy obliczaniu kwot zadośćuczynienia stosuje się poniższe rekompen-saty, to znaczy, że przy orzekaniu kwot, uśredniając, można kierować się poniższą „specyfi kacją”.

19. HR 8 lipca 1992, NJ 1992, 714; w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 20 września 2002, NJ 2002, 112, VR 2003, 93 w tym kontekście zamieniono słowo „musieć” na „można”.

20. HR 19 listopada 2000, NJ 2001, 215, również w łagodniejszym orzeczeniu Sądu Najwyższego z 8 lipca 1992, NJ 1992, 714.

– 11 –


Otarcie, stłuczenie lub uszkodzenie [skóry] z bólem 100 do 300Pierwsza wizyta u lekarza lub w szpitalu 100Operacja 200 do 500Badanie polikliniczne (nastawianie złamanych żeber, nakładanie gipsu) 200 do 300Każda kolejna wizyta 100Wizyty kontrolne 50Przyjęcie do szpitala (dom opieki, centrum rehabilitacji) dziennie 75Fizykoterapia w trakcie każdej wizyty 20Czasowa niezdolność do pracy lub poważne przeciwwskazanie [do podjęcia pracy] miesięcznie 150 do 250Ograniczenia stałe dla każdego punktu w ramach n.f. [niesprawności funkcjonalnej] (<15%) 400 do 600

Powyższe zestawienie wskazuje, że kwoty nie wzbudzają kontrowersji, tak jak według mnie nie wydaje się kontrowersyjne otrzymanie 100 EUR itd. odszkodowania za okaleczenie. Oczywi-ście należy kierować się delikatnością i elastycznością przy obliczaniu bólu oraz innych ważnych okoliczności, takich jak wiek, blizny lub na przykład konieczność podjęcia innej pracy.

W powyższym schemacie można ująć wyłącznie lżejsze21 obrażenia. Podczas analizy po-szczególnych przypadków pojawiają się niedopuszczalne różnice, zarówno w górę, jak i w dół. Oczywiście ma na to wpływ skrótowy sposób opisywania obrażeń w opracowaniu oraz różne sposoby ich interpretacji.

Ciężkie obrażenia ciała

Nie jest moją intencją ustandaryzowanie kwestii zadośćuczynienia pieniężnego. To, co chciał-bym pokazać, to niedopuszczalne różnice w „honorowaniu” lżejszych obrażeń i rzeczywistych ciężkich obrażeń.

Weźmy na przykład pracownika obróbki drewna z pozycji nr 151. Wyobraźmy sobie, że ten męż-czyzna miał dużo szczęścia i jego obrażenia zagoiły się w ciągu jednego roku, że jedynym następ-stwem wypadku jest rezygnacja z gry w piłkę nożną, biegania i chodzenia po górach (z trwałym uszczerbkiem na zdrowiu sięgającym 15 proc.). Mógłby otrzymać 10 000 EUR odszkodowania i podobnie jak mężczyzna z pozycji nr 96 po roku od wypadku z bólem i przykrością wspominać tamto zdarzenie. Ale tutaj mamy do czynienia z mężczyzną, który stracił lewą nogę, który praw-dopodobnie bardzo długo uczył się chodzić o protezie w centrum rehabilitacyjnym, którego dalsze życie naznaczone jest bólem, cierpieniem i wielką niepewnością, któremu ciężko będzie zbudować szczęście rodzinne. Mężczyzną, który kończąc 50 lat, patrzy na ostatnie 20 lat swojego życia ciągłej opieki lekarskiej i dochodzi do wniosku, że starość bez dwóch nóg jest o wiele trudniejsza. Zgodnie z „normą” dla lżejszych obrażeń otrzymałby zadośćuczynienie w wysokości ponad 100 000 EUR, ustalone głównie na podstawie miesięcznego przeliczenia okresu niezdolności do pracy i cierpie-nia. Ale nawet po indeksacji otrzyma kwotę mniejszą o ponad połowę. I pomyśleć, że wcale nie byłoby niesprawiedliwością uwzględnić w kalkulacji, że ten człowiek nie ma nogi – której już nie odzyska – i że nie ma jakiejkolwiek szansy na całkowity powrót do zdrowia.

21. To znaczy przypadki, w których powrót do zdrowia można określić z dokładnością do około roku, pozwalające na „w miarę godziwe” życie.

– 12 –


Wyjątkowo ciężkie obrażenia ciała

Weźmy teraz przykład wyjątkowo ciężkiego uszkodzenia ciała świeżo upieczonego dentysty z pozy-cji nr 367. Pracownik obróbki drewna mógł i nadal może korzystać z większości funkcji życiowych, jeszcze „może coś zrobić ze swoim życiem”. Dzięki ćwiczeniom może praktycznie samodzielnie funkcjonować. Ma w miarę normalne życie osobiste i dobre perspektywy. Być może za parę lat stan jego zdrowia nie będzie się różnił od pełnosprawnego człowieka, bo z wiekiem kolana i biodra odmawiają posłuszeństwa. Być może udało mu się znaleźć jakąś pracę, a przynajmniej miał szan-sę na zatrudnienie. A dentysta nie ma normalnego życia osobistego i już nigdy go mieć nie będzie. Dzień w dzień cierpi z bólu, jeszcze nie doszedł do siebie po ostatniej operacji, a lekarze już planują następną22. Może rozmawiać tylko z nielicznym gronem osób, które są w stanie go zrozumieć. Przy każdej czynności, począwszy od zaparzenia fi liżanki herbaty, a skończywszy na wizycie w toa-lecie, potrzebuje pomocy innych. Stan jego świadomości jest na tyle dobry, że zdaje sobie sprawę z własnych ograniczeń. Mówiąc kolokwialnie, jego życie jest ciężkie i trudne.

Również w tym przypadku brakuje odpowiedniej miary, ale w oparciu o powyższy opis sytua-cji dentysty, zgodnie z „normą” otrzymałby odszkodowanie w wysokości 420 000 EUR. Jeśli brak perspektywy powrotu do zdrowia, jak w przypadku pracownika obróbki drewna, może skutkować podwojeniem sumy odszkodowania, to czterokrotność w przypadku całkowitego braku perspektyw na powrót do zdrowia nie byłaby niesprawiedliwa. Na szczęście wyjątkowo ciężkie uszkodzenia ciała zdarzają się niezwykle rzadko, dlatego nie sądzę, aby nasze społeczeństwo zbiedniało, gdyby obowiązek odszkodowawczy w tych przypadkach został zwiększony czterokrotnie.

Jaką inną funkcję pełni zadośćuczynienie?

Jak na typowych Holendrów przystało, moglibyśmy się zastanawiać, czemu ma służyć tak wysoka kwota odszkodowania. W „zwykłych” przypadkach potrafi my sobie wyobrazić, że poszkodowanemu coś się od życia należy za cierpienia i straty moralne. Egzotyczna wycieczka, samochód, którego w innych okolicznościach nigdy by nie kupił, dom, na który właściwie go nie stać. Rozumiemy po-trzeby poszkodowanego. Ale dlaczego dostał aż tyle?

Druijff próbował to wytłumaczyć, ale Sąd Najwyższy, z całym szacunkiem, wręcz w obraź-liwie lakoniczny sposób wyjaśnił, że to prawda, iż pewne rozrywki sporo kosztują23, ale sposób wydatkowania sumy zadośćuczynienia nie ma wpływu na zasądzoną wysokość odszkodowania. W podobnych słowach Sąd Najwyższy nakazuje sędziom przestrzeganie maksymalnych kwot odszkodowania! Innymi słowy: zadośćuczynienie pieniężne za „zwykłe” czasowe uszkodzenia ciała może być zbliżone do kosztów królewskiego pobytu na skąpanych w słońcu plażach, zaś od-szkodowanie za ciężkie uszkodzenia ciała wystarcza jedynie na tygodniowy wyjazd raz do roku. A mówimy tutaj wyłącznie o wypoczynku. Co zatem z kosztami zatrudnienia opiekunów, którzy wyręczają chorego w czynnościach wykonywanych przez każdego zdrowego człowieka samo-dzielnie? I dlaczego wreszcie niepełnosprawny poszkodowany nie może się odrobinę wzbogacić?

22. Możliwe, że sytuacja uległa zmianie, ale opisywany stan z pewnością utrzymywał się przez pierwszych 10 lat od wypadku.

23. HR 17 listopada 2000, NJ 2001, 215; przyjęto, że coroczny dwutygodniowy urlop zgodnie z zaleceniem leka-rza fi zykoterapeuty kosztuje 15 000 guldenów rocznie.

– 13 –


Oszczędność? Czy może po prostu lepiej nie wiedzieć?

Długo moglibyśmy rozwodzić się nad powodami oszczędności Sądu Najwyższego. Czy jest to oszczędność? Nie wykluczam, że chodzi o coś o wiele gorszego. Że nie tylko sędziowie, ale też całe społeczeństwo holenderskie dezaprobuje zarobki niezdobyte uczciwą pracą. Po prostu „nie uchodzi” być bogatym bez ciężkiej pracy lub smykałki do interesów. Wygląda więc na to, że jest to spuścizna Kalwina, który zakorzenił się w naszym społeczeństwie bardzo głęboko. Być może w tym należy upatrywać braku oszczędności w tym względzie we Francji, Anglii czy w Niemczech. Mam wrażenie, że to co najgorsze wolimy trzymać na dystans. A to co daleko wydaje się mniejsze, ot i cała zasada perspektywy. A to co mniejsze równoważy się w mniejszej skali. Po prostu wolimy nie widzieć ogromu nieszczęścia, które staje się udziałem niektórych z nas.

Wniosek

Celem tego wprowadzenia do 17 edycji Zestawienia o Zadośćuczynieniu nie jest kontynuowanie dyskusji na temat zasad przyznawania odszkodowań. Niczemu nie służy rozpisywanie się na te-maty, które nie podlegają sprawiedliwemu osądowi.

Jednocześnie z uwagi na to, co dzieje się w tym temacie za granicą, już najwyższa pora rozpocząć zmiany tak, aby Lidenbergh, pisząc kolejną książkę z cyklu „Zadośćuczynienie 20 lat później”, nie musiał znów konkludować, że jeśli chodzi o wysokość kwot odszkodowania zaskakująco niewiele się zmieniło na przestrzeni lat. I nawet kiedy pani mec. mr Marijke Jansen odejdzie na zasłużoną emeryturę, osoby odpowiedzialne za tworzenie Prawa Transportowego powinny nadal trzy razy do roku wydawać niniejsze opracowanie. Bo chociaż w tym opracowaniu ból, smutek i utracona radość życia w każdym z przedstawianych tutaj przypadków opisane są bardzo ogólnikowo – w wy-rokach sądowych obraz krzywdy często jest zamazany lub tylko z grubsza nakreślony – wciąż sytuacja nie wygląda zbyt dobrze. Bez niniejszego opracowania próba przedstawienia problema-tyki odszkodowań w Holandii w ogóle skazana byłaby na porażkę.

II. Fundusz Odszkodowań dla Ofi ar Przestępstw24

Ofi ary przestępstw mogą (samodzielnie lub z pomocą pracownika) złożyć wniosek w Funduszu Odszkodowań dla Ofi ar Przestępstw o przyznanie odszkodowania z tytułu poniesionej szkody materialnej i niematerialnej, będącej wynikiem tego przestępstwa. Do ustalenia prawa do odszko-dowania stosowane są poniższe kryteria.

Kryteria przyznania odszkodowania

1. Odszkodowanie z Funduszu Odszkodowań dla Ofi ar Przestępstw przyznawane jest za przestęp-stwa z użyciem przemocy wobec osób. W przypadku znęcania się, kradzieży z użyciem prze-mocy i przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu kryterium jest jasne. Do przestępstw z użyciem

24. Dane pochodzą z broszury Funduszu Odszkodowań dla Ofi ar Przestępstw.

– 14 –


przemocy zalicza się także zmuszanie (z użyciem przemocy) do czynności (gwałt, nierząd) oraz pozbawienie wolności.

2. Musi być to działanie umyślne, tzn. że sprawca działał z rozmysłem, z premedytacją.3. Do przestępstwa z użyciem przemocy doszło na terytorium Holandii lub na pokładzie holen-

derskiego statku lub samolotu.4. Następstwem przestępstwa z użyciem przemocy musi być ciężkie uszkodzenie ciała i/lub psy-

chiki. Jeśli w wyniku przestępstwa poszkodowany poniósł wyłącznie obrażenia psychiczne, przesłanka została spełniona. Do obrażeń psychicznych może np. dojść w wyniku gwałtu lub napadu z bronią w ręku.

5. Ofi ara przestępstwa winna złożyć wniosek o odszkodowanie w terminie trzech lat od daty przestępstwa. Mogą się jednak pojawić powody lub okoliczności uniemożliwiające złożenie wniosku w podanym wyżej terminie. Poszkodowany może nie wiedzieć o istnieniu Funduszu Odszkodowań lub być może próbował dochodzić odszkodowania od sprawcy. Okoliczności te są brane pod uwagę i mimo przekroczenia terminu wnioski są rozpatrywane.

Szkoda

Poszkodowany otrzymuje odszkodowanie wyłącznie za szkody, będące bezpośrednim następ-stwem poważnych obrażeń. Jeśli komuś ukradziono torbę i jednocześnie go popchnięto, czego skutkiem jest złamanie nogi, poniósł on kilka rodzajów szkody:

Szkoda z tytułu kradzieży pieniędzy i dokumentów

Szkoda ta nie jest skutkiem uszkodzenia; Fundusz Odszkodowań nie wypłaci odszkodowania;

Szkoda wynikająca ze złamania nogi

Szkoda ta jest skutkiem uszkodzenia ciała, zatem odszkodowanie zostanie wypłacone.

Wypłata odszkodowania dotyczy dwóch rodzajów obrażeń:

Szkoda materialna

Jest to szkoda pieniężna poniesiona przez poszkodowanego lub taka, którą poszkodowany poniesie w przyszłości, jak koszty choroby, koszty pomocy w domu, utrata pensji oraz koszty transportu. Do tej kategorii zalicza się także stratę w przypadku śmierci.

Szkoda niematerialna

Jest wynikiem rozpaczy, bólu i utraty radości życia wskutek doznanych obrażeń.W przypadku poważnego uszkodzenia ciała zawsze mamy do czynienia ze szkodą niematerial-

ną. Jeśli spełnione zostały inne kryteria, Fundusz Odszkodowań wypłaca odszkodowanie za po-niesioną szkodę niematerialną nawet wtedy, gdy poszkodowany nie poniósł szkody materialnej.

Fundusz Odszkodowań nie wypłaca (pełnego) odszkodowania, lecz zasiłek. Jest to swego rodzaju zadośćuczynienie za szkodę. Kwota zasiłku może zatem odbiegać od wartości szkody.

Zasiłek nie jest wypłacany za szkodę, która może zostać pokryta w inny sposób, na przykład przez sprawcę lub przez ubezpieczyciela.

– 15 –


Zasiłek z tytułu poniesionej szkody materialnej nie przysługuje, jeśli poszkodowany lub osoba, która go utrzymuje, dysponuje wystarczającym majątkiem lub przychodami do pokrycia szkody. Powyższe nie dotyczy szkody niematerialnej, która nawet w przypadku odpowiedniej sytuacji ma-terialnej może zostać wypłacona. Zasiłek nie jest przyznawany lub jego wartość jest niska w przy-padku, gdy szkoda wynika między innymi z okoliczności, które spowodował sam poszkodowany. Chodzi tutaj o sytuację, w której przykładowo poszkodowany pierwszy użył siły, sprowokował innych do działania lub zajmuje się działalnością o charakterze kryminalnym, jak handel narkotykami.

Krewni w linii prostej (współmałżonek, partner, rodzice, dzieci) osoby, która zginęła bezpośred-nio w wyniku działania umyślnego sprawcy przestępstwa z użyciem przemocy, mogą domagać się odszkodowania z Funduszu Odszkodowań. Warunkiem jest pozostawanie na utrzymaniu ofi ary i poniesienie szkody w wyniku jej śmierci. Wypłacie zasiłku podlega wyłącznie szkoda material-na, będąca bezpośrednim skutkiem śmierci. Nie ma możliwości ubiegania się o odszkodowanie wynikające z poniesienia szkody niematerialnej.

Rodzaj obrażeń i wysokość zasiłku za szkodę niematerialną

Fundusz Odszkodowań może przyznać zasiłek z tytułu poniesienia szkody niematerialnej wnio-skodawcom z ciężkimi obrażeniami (psychicznymi i/lub fi zycznymi). W tym celu ustala wartość zadośćuczynienia zgodnie z zasadami racjonalnymi i sprawiedliwymi w kwocie pomiędzy 550 EUR a maksymalną ustawową kwotą 9100 EUR. Fundusz Odszkodowań rozpatruje powagę danego przy-padku w porównaniu do pozostałych przypadków w skali od 550 EUR do wartości maksymalnej.

Najważniejszym czynnikiem przy ocenie szkody niematerialnej jest rodzaj obrażeń. Inne czynniki to: cechy osobowe (np. wiek, konstrukcja psychiczna), okoliczności indywidualne (np. poprzednie doświadczenia, brak możliwości uprawiania hobby); bezpośrednie skutki obra-żeń (np. ból, długotrwały powrót do zdrowia, okres opieki szpitalnej) oraz poziom brutalności przestępstwa. Utrata radości życia może być dodatkowo dookreślona np. bólem, czasem trwania pobytu w szpitalu, rodzajem oszpecenia.

Ponieważ czynniki te ustalane są indywidualnie, trudno podzielić je na sztywne kategorie.Jak wspomniano, ciężar obrażeń jest najpoważniejszym czynnikiem. Poszkodowani, których

obrażenia są na granicy „ciężkości”, otrzymują 550 EUR. Poszkodowani, którzy są w przeważa-jącym stopniu lub całkowicie niepełnosprawni, otrzymują wartość maksymalną odszkodowania.

Podział skali

Fundusz Odszkodowań stosuje następujący podział skali zasiłków z tytułu szkody niematerialnej. Dla każdej skali podano najważniejsze czynniki, na podstawie których przyznawany jest zasiłek.

Zaznacza się, że zabrania się powoływania na jakiekolwiek prawa i że zestawienie sumaryczne stanowi jedynie wskazówki do oceny.

Skala

Skala I 550 EURUrazy psychiczne będące następstwem:− Czynu lubieżnego bez penetracji, jednorazowego, o niskim stopniu przemocy

– 16 –


− Grożenia nożem podczas napadu− Grożenia bronią palną podczas napadu, niebezpośrednio i z pewnej odległościPozostałe czynniki:− Niezdolność do pracy przez przynajmniej 6 tygodni− Ogólny czas trwania całkowitego powrotu do zdrowia (wyleczenia)− Czasowa utrata zdolności do pracy (możliwy powrót do wcześniej wykonywanego zawodu).

Skala II 1400 EURUrazy psychiczne będące następstwem:− Czynu lubieżnego bez penetracji, o krótkim czasie trwania, o niskim stopniu przemocy− Niepewności [niepokoju] wynikającego z oczekiwania na wynik testu na obecność wirusa HIV− Długotrwałego grożenia nożem, odpowiednio bezpośredniego grożenia bronią palną podczas

napadu− Powierzchownych ran ciętych odniesionych w wyniku napadu− Podpalenia (w obecności poszkodowanego, bez śladów poparzenia)− Stalkingu− Powtarzających się aktów przemocy domowej (bez molestowania seksualnego)− Stresu pourazowegoPozostałe czynniki:Niezdolność do pracy przez przynajmniej 6 tygodni− Pobyt w szpitalu krótszy niż 3 tygodnie− Ogólny czas trwania całkowitego powrotu do zdrowia (wyleczenia)− Czasowa utrata zdolności do pracy (możliwy powrót do wcześniej wykonywanego zawodu).

Skala III 2100 EURUrazy psychiczne będące następstwem:− Czynu lubieżnego bez penetracji, o dłuższym czasie trwania− Napadu, którego rodzaj i następstwa są poważniejsze niż te wymienione w skali II− Stresu pourazowegoPozostałe czynniki:− Zob. skala II, poważniejszy przebieg.

Skala IV 2750 EURUrazy psychiczne będące następstwem:− Czynu lubieżnego bez penetracji, o dłuższym czasie trwania− Czynu lubieżnego z penetracją, jednorazowego, o niskim poziomie przemocy− Powtarzających się aktów przemocy domowej wraz z molestowaniem seksualnym− Bezpośredniego grożenia bronią palną podczas napadu− Niepowierzchownych ran kłutych będących następstwem napadu− Stresu pourazowegoPozostałe czynniki:− Pobyt w szpitalu dłuższy niż 3 tygodnie− Długotrwałe leczenie− Niezdolność do pracy trwająca długie miesiące

– 17 –


− Mniejsza szansa na całkowite wyleczenie− Trwałe częściowe kalectwo− Długotrwała utrata zdolności do pracy (trudny powrót do wykonywanego wcześniej zawodu).

Skala V 4150 EURUrazy psychiczne będące następstwem:− Czynu lubieżnego z penetracją− Bezpośredniego grożenia bronią palną podczas napadu przez dłuższy czas− Bezpośredniego grożenia bronią palną podczas napadu we własnym mieszkaniu− Ran postrzałowych będących wynikiem napadu− Stresu pourazowegoPozostałe czynniki:− Pobyt w szpitalu dłuższy niż 6 tygodni− Długotrwałe leczenie/rehabilitacja trwające dłużej niż 1 rok− Niezdolność do pracy trwająca długie miesiące− Brak szansy na całkowite wyleczenie− Trwałe częściowe kalectwo− Długotrwała utrata zdolności do pracy (możliwy powrót do wykonywanego wcześniej zawodu).

Skala VI 5500 EURUrazy psychiczne będące następstwem:− Czynu lubieżnego z penetracją ze szczególnym okrucieństwem (dużo przemocy, we własnym

mieszkaniu, zarażenie chorobą przenoszoną drogą płciową)− Poważna forma stresu pourazowegoPozostałe czynniki:− Pobyt w szpitalu lub klinice psychiatrycznej dłuższy niż 3 miesiące− Długotrwałe leczenie/rehabilitacja trwające dłużej niż 1 rok− Niezdolność do pracy trwająca długie miesiące lub lata− Brak szansy na całkowite wyleczenie− Trwałe częściowe kalectwo− Trwała utrata zdolności do pracy (powrót do wykonywanego wcześniej zawodu niemożliwy

lub możliwy tylko w pewnym stopniu).

Skala VII 8250 EURUrazy psychiczne będące następstwem:− Czynu lubieżnego z penetracją ze szczególnym okrucieństwem i z ciężkimi obrażeniami ciała− Długotrwała niestabilność psychiczna lub zmiana osobowościPozostałe czynniki:− Pobyt w szpitalu lub klinice psychiatrycznej dłuższy niż 6 miesięcy− Leczenie/kontrola psychiatryczna trwające całe życie− Trwała niezdolność do pracy − Brak szansy na całkowite wyleczenie− Trwałe częściowe kalectwo− Trwała utrata zdolności do pracy (niemożliwy powrót do wykonywanego wcześniej zawodu).

– 18 –


Skala VIII 9100 EUR kwota maksymalnaUrazy psychiczne będące następstwem:− Trwałego całkowitego uzależnienia fi zycznego od innych− Trwałych poważnych uszkodzeń ciała (deformacji)Pozostałe czynniki:− Trwały pobyt w domu opieki lub szpitalu psychiatrycznym− Całkowite kalectwo.

III. Zadośćuczynienie za granicą

Przegląd wytycznych dotyczących zasądzania zadośćuczynienia w niektórych krajach europej-skich25, spisała mr Lisette Schreuder, współpracownik ANWB Rechtshulp [Pomoc Prawna ANWB].

Belgia

W przypadku cierpienia poszkodowany może otrzymać odszkodowanie z tytułu poniesionych szkód materialnych oraz odszkodowanie za straty moralne. Do obliczenia kwoty odszkodowania korzysta się z „Tabeli Indykacyjnej”. Są to (niewiążące) wytyczne Narodowego Związku Magistra-tów pierwszej instancji oraz Królewskiego Związku Sędziów Społecznych i Policyjnych. Ostatnia zmieniona wersja pochodzi z 2008 roku.

Rozróżnia się czasową i trwałą niezdolność do pracy/kalectwo. W przypadku tymczasowej nie-zdolności do pracy/tymczasowego kalectwa, straty moralne pokrywa zadośćuczynienie pretium doloris wraz z odszkodowaniem za wszelkie niedogodności pokrzywdzonego, wynikające z od-niesionych obrażeń, z uwzględnieniem wpływu cierpienia na codzienne funkcjonowanie. Kwota quantum doloris szacowana jest w skali od 1 do 7, gdzie wartość 1 oznacza niewielkie cierpienie, a skala 7 wyjątkowo ciężkie cierpienie. W przypadku czasowej niezdolności do pracy/kalectwa odszkodowanie pretium doloris wypłacane jest do skali 3. Na odszkodowanie składają się kwoty: 31 EUR za każdy dzień pobytu w szpitalu i 25 EUR w przypadku 100 proc. niezdolności do pracy bez hospitalizacji. Jeśli pretium doloris obliczane jest jako osobna szkoda, odszkodowanie za stra-ty moralne wypłacane jest od skali 4. Wyżej wymienione kwoty dzienne są zwiększane od 10 EUR (skala 4) do 17,50 EUR (skala 7).

W przypadku trwałego kalectwa określenie wysokości szkody niematerialnej odbywa się na pod-stawie oceny powagi obrażenia oraz obrażeń trwałych. Sądy często przyznają odszkodowanie zry-czałtowane, będące sumą szkód materialnych i niematerialnych. Dla każdego procentu uszczerbku na zdrowiu [niezdolności do pracy/kalectwa] przyznawana jest: do 15 r.ż. kwota za każdy punkt procentowy w wysokości 2200 EUR, od 85 r.ż. 275 EUR. Jednocześnie istnieje możliwość przyzna-nia odszkodowania za szkodę natury estetycznej, szkody wynikającej z oszpecenia, szpecących

25. Źródła: Vademecum Buitenland, ANBW Rechtshulp, Marco Bona, Philip Mead (ed.), Personal Injury Compensation in Europe, Kluwer 2003; Marco Bona, Philip Mead, Siewert Lindenbergh (ed.), Fatal Accidents and secondary Victims, XPL Publishing, 2005; Hermann Neidhart, Unfall in Ausland: West-Europa, DeutscherAnwaltVerlag, 2007; Neidhart, Unfall im Ausland, Ost-Europa, DeutscherAnwaltVerlag, 2005.

– 19 –


blizn itp. Do wyceny tego rodzaju szkody stosuje się skalę od 1 do 7 (od oszpecenia minimalnego do odrażającego). Dla każdej skali ustalono kwotę, zależną od wieku poszkodowanego: do 10 r.ż. kwota 540 EUR za niewielkie oszpecenie do 25 000 EUR za odrażające oszpecenie; od 81 r.ż. 115 EUR za niewielkie oszpecenie do 1850 EUR za średnie oszpecenie. W niektórych przypadkach można wnioskować o przyznanie „odszkodowania rekompensującego”, na przykład w sytuacjach, w których poszkodowany w wyniku obrażeń musi zaniechać lub poważnie ograniczyć uprawianie sportu lub hobby, które wcześniej uprawiał.

W przypadku śmierci lub poważnych obrażeń krewni mogą zażądać zadośćuczynienia pienięż-nego, przy czym grono uprawnionych jest duże. Współmałżonkowie, rodzice i (małoletnie) dzieci, ale także bracia i siostry, dziadkowie, wnuki, teściowie i synowe/zięciowie mają prawo do ubiegania się o świadczenie. Kwoty wahają się między 1150 a 12 500 EUR.

Roszczenia cywilne ulegają przedawnieniu po pięciu latach od momentu, w którym poszkodo-wany dowiedział się o szkodzie, w którym szkoda okazała się cięższa, niż pierwotnie ją odczuwał, lub w momencie poznania tożsamości sprawcy. Maksymalny okres przedawnienia to 20 lat, licząc od dnia następującego po dacie wypadku.

Dania

W przypadku szkody polegającej na obrażeniach poszkodowany ma prawo do zadośćuczynie-nia pieniężnego. Odszkodowanie za obrażenia osób regulowane jest przez duńskie Prawo do-tyczące Odszkodowań (Erstsatningsansvarlov). Rozróżnia się obrażenia tymczasowe i trwałe. Kwoty odszkodowania są w większości ustandaryzowane, obliczane na podstawie ryczałtowej stawki dziennej.

Warunkiem otrzymania zadośćuczynienia jest poddanie poszkodowanego leczeniu. Za każ-dy dzień choroby osoba otrzymuje 150 DKr (ok. 20 EUR). Całkowita kwota nie może przekro-czyć 57 500 DKr (ok. 7700 EUR). W przypadku trwałego kalectwa kwota zadośćuczynienia ustalana jest na podstawie rodzaju i rozmiaru cierpienia oraz jego wpływu na życie poszkodo-wanego. Odszkodowanie z tytułu szkody niematerialnej z powodu trwałego kalectwa zawiera także odszkodowanie za szkodę natury estetycznej. Stopień niepełnosprawności oceniany jest na podstawie tabel, które są regularnie weryfi kowane. Minimalny stopień niepełnosprawności wynosi 5 proc. Maksymalna kwota zadośćuczynienia wynosi 350 500 DKr (ok. 50 000 EUR). W wyjątkowo ciężkich przypadkach kwota maksymalna jest zwiększana o 20 proc. Od 59 r.ż. procent obliczenia zwiększany jest o 5 proc. za każdy następny rok życia, gdzie maksymalna wartość wynosi 50 proc. W przypadkach szczególnych istnieje możliwość przyznania większej kwoty niż podana wyżej. Prawodawstwo duńskie nie przyznaje prawa do zadośćuczynienia krewnym pokrzywdzonego.

Okres przedawnienia dla roszczeń z powództwa cywilnego wynosi 5 lat.

Niemcy

Podstawą do zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego jest § 253 ust. 2 BGB, a odnośnie wypad-ków drogowych § 11 ust. 1 StVG. W przypadku obrażeń ciała poszkodowany ma prawo do spra-wiedliwego wycenienia szkody niebędącej szkodą majątkową. Zadośćuczynienie pełni dwie

– 20 –


funkcje: rekompensaty i zadośćuczynienia. Wysokość zadośćuczynienia zależy od kilku czyn-ników, takich jak rodzaj i rozmiar obrażeń, okres powrotu do zdrowia, oraz kwalifi kacji obrażeń jako tymczasowych lub trwałych. Istotna jest także ocena wpływu, jaki obrażenia mają na sa-mopoczucie fi zyczne, emocjonalne i psychiczne poszkodowanego (utrata radości życia wskutek oszpecenia i niepełnosprawności fi zycznej, zmniejszenie szansy na małżeństwo, utrata pracy), gdzie kluczową wartością oceny jest wiek poszkodowanego. Pozostałe czynniki mające wpływ na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego to rozmiar winy sprawcy oraz sytuacja fi nansowa stron. W wyjątkowych przypadkach cierpienia psychiczne bez obrażeń fi zycznych mogą być objęte odszkodowaniem.

Zadośćuczynienie nie jest zasądzane z powodu śmierci lub (poważnych) obrażeń członków najbliższej rodziny. Pod pewnymi warunkami szkoda szokowa może być objęta odszkodowaniem, w szczególności wtedy, gdy „szok” prowadzi do medycznie stwierdzonych dolegliwości zdrowot-nych, które odstają od spodziewanych dolegliwości w danym przypadku. Poza tym dolegliwości te muszą wynikać ze zrozumiałych następstw sytuacji, która je spowodowała. Zwykły okres prze-dawnienia, zgodnie z § 199 BGB, wynosi 3 lata. Roszczenia z tytułu szkody wynikającej z odnie-sionych obrażeń przedawniają się po 30 latach od jej stwierdzenia.

Anglia i Walia

Cierpienia fi zyczne uprawniają poszkodowanego do domagania się zadośćuczynienia pieniężnego. Guidelines for the Assessment of General Damages in Personal Injury Cases stanowią podstawę do określenia wysokości zadośćuczynienia. Wytyczne te opierają się na wcześniej przyznanych kwotach odszkodowania i są co roku weryfi kowane.

Zadośćuczynienie jest rekompensatą pieniężną za pain and suffering i loss of amenity. Wy-magany jest raport medyczny. Przy ustaleniu kwoty odszkodowania za ból i cierpienie ocenia się rodzaj i rozmiar obrażeń, okres trwania leczenia wraz z rodzajem i rozmiarem trwałych obrażeń oraz spodziewany krótszy okres życia. Poszkodowany musi (musiał) zdawać sobie sprawę z cier-pienia. Odszkodowanie z tytułu utraty radości życia mieści się w kategorii loss of amenity, do któ-rej wchodzą: brak możliwości prowadzenia życia towarzyskiego i uprawiania sportu, zmniejszona szansa na małżeństwo, utrata możliwości współżycia seksualnego itp. Dla wypłaty odszkodowania nie jest istotne, czy poszkodowany jest świadomy.

W myśl Fatal Accidents Act bliscy mogą ubiegać się o odszkodowanie w przypadku śmierci poszkodowanego. Prawo przewiduje zamknięte grono bliskich uprawionych do świadczenia oraz określoną kwotę odszkodowania. W przypadku śmierci współmałżonka lub dziecka przyznaje się stałą kwotę w wysokości 10 000 funtów. Roszczenia za czyny, których skutkiem są obrażenia lub śmierć, przedawniają się po 3 latach; roszczenia z tytułu odpowiedzialności zastępczej przedaw-niają się po 3 latach.

Uwaga: Szkocja ma własne ustawodawstwo, w związku z tym również przepisy dotyczą-ce zadośćuczynienia pieniężnego są inne niż w Anglii i Walii. Wysokość zadośćuczynienia ustalana jest przez sędziego i uzależniona od takich czynników, jak: rodzaj i rozmiar obra-żeń, czas trwania powrotu do zdrowia, wiek i wpływ obrażeń na codzienne funkcjonowanie poszkodowanego.

Najbliżsi krewni poszkodowanego mają prawo do zadośćuczynienia za szkodę niematerialną z powodu cierpienia po stracie bliskiego oraz utraty jego towarzystwa i wsparcia.

– 21 –


Finlandia

Fińska „ustawa odszkodowawcza” reguluje kwestie szkód osobowych. Odszkodowaniu podlega wyłącznie szkoda niematerialna poszkodowanego. Zadośćuczynienie pieniężne rekompensuje cierpienie i utratę tzw. integralności fi zycznej i psychicznej. Warunki przyznawania odszkodo-wania za szkodę niematerialną zostały ujęte w wytycznych Traffi c Accident Board. Nie są one wiążące, ale często korzysta się z tego opracowania. Wysokość zadośćuczynienia pieniężnego zależy od rozmiaru obrażeń, stopnia niepełnosprawności oraz innych trwałych skutków uszko-dzeń (w tym blizn), a także stopnia niezdolności do pracy. Kwoty, ustalane na podstawie roz-miaru obrażeń, wahają się od ok. 200 EUR (tygodniowy pobyt w szpitalu, maksymalny okres niezdolności do pracy równy 6 tygodniom) do ok. 17 000 EUR (powyżej 8 tygodni pobytu w szpi-talu, okres niezdolności do pracy powyżej 1 roku). W przypadku trwałej niepełnosprawności wysokość odszkodowania ustalana jest na podstawie stopnia niepełnosprawności [uszczerbku na zdrowiu], pomnożona przez określony czynnik, do którego zalicza się okoliczności osobi-ste, jak praca i hobby.

Współmałżonkowie, rodzice, dzieci i inne osoby pozostające w bliskiej zażyłości z poszkodo-wanym mają prawo do odszkodowania za szkodę afektywną. Warunkiem przyznania świadczenia jest śmierć spowodowana działaniem umyślnym lub będąca wynikiem rażącego zaniedbania.

Roszczenia odszkodowawcze za wypadki drogowe przedawniają się po 3 latach.

Francja

We francuskim kodeksie cywilnym rozróżnia się kilka rodzajów szkód niematerialnych, podzielo-nych na poniższe kategorie:– zadośćuczynienie (pretium doloris),– szkoda wynikająca z oszpecenia (préjudice esthétique),– utrata radości życia (préjudice d’agrément).

Pretium doloris obejmuje odszkodowanie za ból i cierpienie. Przy ustalaniu wysokości zadość-uczynienia brane są pod uwagę takie czynniki, jak: rodzaj obrażeń, leczenie i rodzaj uszkodzeń ciała, a także czas trwania rehabilitacji. Lekarz orzecznik klasyfi kuje uszkodzenia w oparciu o skalę Barème fonctionnel indicatif des incapacités en droit commun, w której rozróżnia się siedem ka-tegorii uszkodzeń (od bardzo lekkich do bardzo poważnych). Dla każdej kategorii przyporządko-wane są kwoty zadośćuczynienia.

Do kategorii préjudice esthétique zalicza się nie tylko trwałe, widoczne i szpecące blizny, ale również oszpecenie wynikające na przykład z amputacji. Lekarz orzecznik określa kategorię préjudice esthétique, gdzie w zależności od rozmiaru szkody (od bardzo lekkiego do bardzo po-ważnego oszpecenia) ustalana jest kwota odszkodowania. Również istotne są takie czynniki, jak wiek, płeć, stan cywilny i wykonywany zawód.

Odszkodowanie za utratę radości życia rozstrzygane jest w oparciu o różne czynniki, głównie o aktywność towarzyską poszkodowanego, czyli hobby, sport, spotkania towarzyskie itp.; ocenia się także częstotliwość i intensywność aktywności towarzyskiej poszkodowanego. Utrata aktyw-ności seksualnej oraz brak możliwości założenia rodziny stanowią osobną grupę szkód niemate-rialnych z tytułu utraty radości życia, podlegające osobnemu rozliczeniu.

– 22 –


Bliscy zmarłego lub poważnie rannego poszkodowanego mają prawo do odszkodowania za szkodę afektywną. Przy ustaleniu grona osób uprawnionych, czynnikiem decydującym jest stopień zażyłości z ofi arą. Wysokość zadośćuczynienia zależy od stopnia zażyłości i waha się między 9000 a 20 000 EUR.

Ogólny okres przedawnienia, zgodny z treścią art. 2262 Code Civil, wynosi 30 lat, roszczenia z tytułu czynów bezprawnych przedawniają się po 10 latach. Roszczenia na podstawie Ustawy z 5 lipca 1985 (Loi Badinter) również przedawniają się po 10 latach.

Grecja

Na podstawie artykułu 932 greckiego kodeksu cywilnego poszkodowanemu przysługuje prawo do zadośćuczynienia za szkodę niematerialną. Wysokość zadośćuczynienia ustalana jest przez sędziego według zasady sprawiedliwego osądu i jest uzależniona od rodzaju i rozmiaru obrażeń, długości okresu leczenia, stopnia niepełnosprawności, deformacji, ograniczenia funkcji seksual-nych oraz skrócenia długości życia. Dodatkowe czynniki wpływające na wysokość zadośćuczy-nienia to wina sprawcy oraz fi nansowy i społeczny status stron.

W przypadku śmierci poszkodowanego sędzia może przyznać najbliższej rodzinie zadośćuczy-nienie za stratę afektywną. Ustawodawstwo przewiduje również zadośćuczynienie dla najbliższej rodziny z tytułu poważnego uszkodzenia ciała poszkodowanego.

Roszczenia związane z odpowiedzialnością za wyrządzoną szkodę ulegają przedawnieniu po 5 latach. Roszczenia wynikające z odpowiedzialności zastępczej przedawniają się po 2 latach.

Węgry

Artykuł 354 kodeksu cywilnego przyznaje poszkodowanemu prawo do zadośćuczynienia pie-niężnego za szkodę niematerialną, będącą wynikiem obrażeń. Odszkodowanie jest rekompensatą za poniesioną szkodę. Do ustalenia wysokości zadośćuczynienia bierze się pod uwagę następu-jące czynniki: rodzaj i rozmiar obrażeń, okres powrotu do zdrowia oraz niezdolności do pracy, de-formacje będące wynikiem obrażeń, wiek i zawód wykonywany przez poszkodowanego, wpływ uszkodzeń na stosunki międzyludzkie oraz ograniczenia w prowadzeniu życia towarzyskiego. Zadośćuczynienie pieniężne wypłacane jest w formie „ryczałtu” lub w ratach.

Członkom najbliższej rodziny poszkodowanego przysługuje prawo do zadośćuczynienia z ty-tułu jego śmierci w przypadku, gdy cierpienie po stracie prowadzi do problemów zdrowotnych, na przykład depresji lub zaburzeń snu.

W przypadku odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę okres przedawnienia wynosi 5 lat, w przypadku odpowiedzialności zastępczej 3 lata.

Irlandia

W 2003 roku powołano do życia Personal Injuries Assessment Board (PIAB), którego zadaniem jest ustalanie rozmiaru szkód w sprawach dotyczących uszkodzenia ciała. Zadośćuczynienie przyznawane jest w oparciu o wydaną przez PIAB publikację Book of Quantum, w której wymienia się cztery kategorie uszkodzeń ciała (głowa, ramiona, korpus, nogi) wraz ze wskazaniem kwot zadośćuczynienia. Kwoty te opierają się na danych od ubezpieczycieli ugodach zawieranych

– 23 –


za pośrednictwem State Claims Agency i na podstawie wyroków sądowych. W każdej kategorii dane uszkodzenie klasyfi kowane jest ze względu na jego rozmiar i tymczasowe lub trwałe skutki odniesionych obrażeń. W przypadku zakwestionowania odpowiedzialności stron lub wysokości za-dośćuczynienia przyznanego poszkodowanemu przez PIAB, rozstrzygającym podmiotem jest sąd.

Członkowie najbliższej rodziny poszkodowanego – rodzice, małoletnie dzieci i współmałżonek – mają prawo do zadośćuczynienia z tytułu poniesionej szkody afektywnej, której wysokość jest stała.

Ogólny okres przedawnienia wynosi 2 lata, licząc od daty wypadku.

Włochy

Sąd ustala wysokość zadośćuczynienia pieniężnego za szkody niematerialne poniesione przez poszkodowanego zgodnie z zasadą sprawiedliwego osądu. Odszkodowanie za szkodę niemate-rialną dzieli się na poniższe kategorie:– danno biologico,– danno morale,– danno esistenziale.

Danno biologico (szkoda biologiczna lub zdrowotna) odnosi się do następstw fi zycznych i psychicznych szkody, zarówno samego uszkodzenia, jak i jego (trwałych) skutków odczuwa-nych przez poszkodowanego. Szkoda biologiczna obejmuje każdą formę utraty radości życia oraz zmniejszenia „integralności” fi zycznej, tj. utratę zdolności seksualnych, szkodę estetyczną, ograniczenia możliwości czerpania satysfakcji z życia rodzinnego i towarzyskiego, niematerialny aspekt możliwości zarobkowania, utrata możliwości uprawiania sportu czy hobby. Sędzia ustala rozmiar szkody biologicznej w oparciu o zasadę sprawiedliwości poprzez zastosowanie metody obliczeniowej, która może się różnić w zależności od sądu. W praktyce najczęściej stosowana jest metoda sądu w Mediolanie. Sąd przyznaje stopień niepełnosprawności, zależny m.in. od wieku poszkodowanego, który mnoży się przez określoną kwotę. W odniesieniu do wypadków drogo-wych obowiązują wiążące przepisy prawa dla całych Włoch. W przypadku uszkodzeń lekkich – microlesioni, tj. z orzeczeniem maksymalnie 9 proc. stopnia niepełnosprawności [uszczerbku na zdrowiu], wypłacana jest stała kwota zadośćuczynienia. Dla uszkodzeń z orzeczeniem stop-nia niepełnosprawności powyżej 9 proc. stosuje się „zwykłe” tabele obliczeniowe, z których ko-rzystają poszczególne sądy.

Danno morale to odszkodowanie za ból i cierpienie oraz psychiczne skutki obrażeń. Wysokość zadośćuczynienia ustalana jest w oparciu o kwotę zasądzoną za szkodę biologiczną, której część procentowa jest przyznawana jako danno morale.

Trzecią kategorią szkody niematerialnej jest danno esistenziale. Chociaż szkoda ta pełni jedy-nie rolę uzupełniającą, podlega ona zadośćuczynieniu w przypadku stwierdzenia, że uszkodzenie ma negatywny wpływ na codzienne życie poszkodowanego. Ogólnie kwota zadośćuczynienia ustalana jest przez sędziego z zachowaniem zasady sprawiedliwego osądu.

Najbliżsi krewni poszkodowanego mogą ubiegać się o odszkodowanie za szkodę niematerialną w przypadku jego śmierci lub odniesionych poważnych obrażeń. Szkoda niematerialna również podzielona jest na danno morale, danno biologico i danno esistenziale. Danno morale to cierpienie po stracie najbliższego członka rodziny. Rodzina, która mieszkała z poszkodowanym, nie musi udowadniać ww. szkody; członkowie rodziny, którzy nie mieszkali z poszkodowanym, muszą udowodnić, że łączyły ich z nim silne więzy uczuciowe [afektywne]. W przypadku odszkodowania

– 24 –


za danno biologico należy udowodnić chorobę psychiczną, będącą skutkiem śmierci lub poważ-nych obrażeń poszkodowanego. Danno esistenziale jest odszkodowaniem za negatywne zmiany w życiu członków rodziny poszkodowanego po jego śmierci lub w wyniku odniesionych przez nie-go obrażeń. Wysokość zadośćuczynienia uzależniona jest od intensywności więzi uczuciowych.

Roszczenia z tytułu nieusprawiedliwionego sprawstwa czynu przedawniają się po 5 latach. Roszczenia z tytułu wypadków drogowych ulegają przedawnieniu po 2 latach.

Luksemburg

Zgodnie z prawem obowiązującym w Luksemburgu nie ma ograniczeń dla roszczeń z tytułu szko-dy niematerialnej, z zastrzeżeniem wypadków przy pracy, do których prawo do zadośćuczynienia przysługuje wyłącznie z tytułu odpowiedzialności osoby trzeciej.

Zadośćuczynienie za ból i cierpienie wypłacane jest w ramach kategorii préjudice pour douleurs endurées. Zadośćuczynienie za utratę „integralności” fi zycznej lub psychicznej defi niowane jest jako part morale de l’atteinte à la intégrité physique. Szkodę niematerialną określa lekarz orzecznik. Sposób ustalania wysokości zadośćuczynienia pokrywa się z systemem obowiązującym we Francji.

W przypadku tymczasowej niepełnosprawności przyznawana jest kwota ryczałtowa. Trwała niepełnosprawność wymaga kompleksowych obliczeń w oparciu o system przyznawania odszko-dowania za każdy punkt lub procent [stopnia] niepełnosprawności, przy uwzględnieniu wieku po-szkodowanego i rozmiaru uszkodzenia. Na zadośćuczynienie składa się także kwota przyznawana za szkodę estetyczną (préjudice esthétique) i szkodę seksualną, pod której pojęciem rozumie się ograniczenie funkcji seksualnych poszkodowanego, utratę szansy na małżeństwo lub założenie rodziny. Na szkodę estetyczną składają się szpecące blizny, deformacje itp. Poszkodowany ma tak-że prawo do odszkodowania za utratę radości życia (préjudice agrément). Prawo do zadośćuczy-nienia przysługuje także bliskim poszkodowanego z tytułu jego śmierci lub odniesionych przez niego poważnych obrażeń. Warunkiem jest silna więź emocjonalna. Prawo do zadośćuczynienia za utratę radości życia przysługuje współmałżonkom (partnerom), rodzicom, dzieciom, braciom i siostrom. Zasądzenie zadośćuczynienia odbywa się z zachowaniem zasady sprawiedliwego osądu i przy ocenie więzi emocjonalnej, rodzaju relacji oraz tego, czy rodzina mieszkała z poszkodowa-nym, czy też nie. Kwoty wahają się między 15 000 a 20 000 EUR.

Roszczenia odszkodowawcze względem sprawcy ulegają przedawnieniu po 30 latach.

Norwegia

Poszkodowanemu przysługuje prawo do zadośćuczynienia za szkodę niematerialną wyłącznie w przypadku trwałego kalectwa. Kwota zadośćuczynienia ustalana jest na podstawie ustandary-zowanej kwoty dla stopnia niepełnosprawności, w tym również deformacji. Ostateczna kwota jest uzależniona m.in. od wieku poszkodowanego. W przypadku szkody wynikającej z działania umyśl-nego lub zaniedbania, poza ww. zadośćuczynieniem poszkodowany ma prawo do odszkodowania za pain and suffering, czyli właściwe zadośćuczynienie, które nie jest wypłacane przez ubezpieczenie.

Zadośćuczynienie „afektywne” wypłacane jest partnerowi życiowemu i dzieciom zmarłego wyłącznie z tytułu szkody będącej efektem działania umyślnego lub rażącego zaniedbania. Kwota nie jest ustalona odgórnie i podlega sprawiedliwemu osądowi.

– 25 –


Austria

Zadośćuczynienie z tytułu poniesionej szkody niematerialnej można podzielić na odszkodo-wanie za ból i cierpienie (Schmerzengeld) oraz oszpecenie (Veruntstaltungsentschädigung). Wysokość odszkodowania jest uzależniona od rodzaju i rozmiaru uszkodzenia, intensywności i czasu trwania bólu, okresu niezdolności do pracy oraz ogólnie pojętego „zniechęcenia”. Pomimo swobody sędziego w zakresie oceny szkody, istnieją także wytyczne, które są wykorzystywa-ne do ustalania kwoty zadośćuczynienia. Wytyczne te, które różnią się w zależności od sądu, opierają się na okresach odczuwania bólu przez poszkodowanego (podlegającego ocenie leka-rza orzecznika). Rozróżnia się cztery kategorie bólu: lekki, średni, poważny i bardzo poważny. Średnie kwoty za dzień:– lekki ból od 90 do 150 EUR dziennie (na ogół 100 EUR)– średni ból od 150 do 220 EUR dziennie (na ogół 200 EUR)– poważny ból od 200 do 350 EUR dziennie (na ogół 300 EUR)– bardzo poważny ból od 350 do 500 EUR dziennie (rzadko przyznawana).

W wyjątkowych przypadkach może zostać zasądzona wyższa kwota, niż wynikałoby z po-wyższego zestawienia.

Veruntstaltungsentschädigung rekompensuje każdą istotną zmianę w wyglądzie zewnętrz-nym poszkodowanego. Zakłada się bowiem, że oszpecenie poszkodowanego uniemożliwia rozwój kariery zawodowej lub znacząco zmniejsza jego szanse na małżeństwo.

Zgodnie z wyrokami austriackiego Oberste Gerechtshof prawo do zadośćuczynienia z powo-du śmierci poszkodowanego lub odniesionych przez niego poważnych obrażeń mają bliscy po-szkodowanego, rodzice, dzieci i partnerzy życiowi, ale wyłącznie w przypadku, kiedy śmierć lub poważne obrażenia są wynikiem działania umyślnego lub poważnego zaniedbania. W przypadku odpowiedzialności zastępczej lub odpowiedzialności w niewielkim zakresie, prawo austriackie nie przewiduje odszkodowania „afektywnego”. Okres przedawnienia wynosi 3 lata.

Polska

Zgodnie z artykułami 444 i 445 polskiego kodeksu cywilnego, w przypadku uszkodzenia cia-ła poszkodowany może ubiegać się o odszkodowanie za szkodę niematerialną. Wysokość za-dośćuczynienia pieniężnego jest uzależniona od rodzaju i rozmiaru obrażeń, czasu trwania i intensywności odczuwanego bólu, trwałych skutków obrażeń oraz zakresu odpowiedzialno-ści i sytuacji fi nansowej sprawcy i poszkodowanego. Zgodnie z aktualnymi wyrokami sądu za-dośćuczynienie w przypadku całkowitej niepełnosprawności wynosi co najmniej 100 000 PLN (ok. 25 000 EUR), możliwe są także wyższe kwoty, od 400 000 do 800 000 PLN (od ok. 100 000 do 200 000 EUR).

W przypadku śmierci poszkodowanego jego bliscy mają prawo do zadośćuczynienia z tytułu poniesionej szkody niematerialnej w przypadku, gdy śmierć bliskiej osoby w znaczącym stopniu wpływa na ich życie.

Bezwarunkowy okres przedawnienia wynosi 3 lata; roszczenia z tytułu szkód będących wy-nikiem wypadków drogowych również przedawniają się po 3 latach.

– 26 –


Portugalia

Zgodnie z portugalskim Codigo Civil zadośćuczynienie za poniesioną szkodę niematerialną jest przyznawane na zasadzie sprawiedliwego osądu i przy założeniu, że szkoda jest wystarczająco poważna. Przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia należy rozpatrzyć: rodzaj i rozmiar uszko-dzeń, tymczasowe lub trwałe kalectwo oraz pozostałe trwałe skutki obrażeń, jak blizny i oszpece-nie, skrócenie długości życia, stopień odpowiedzialności i sytuację fi nansową sprawcy.

W przypadku śmierci poszkodowanego bliskim przysługuje prawo do zadośćuczynienia za cierpienie. Bliskimi są: partner życiowy, dzieci (wnuki), rodzice (dziadkowie), bracia, siostry, kuzyni i kuzynki.

Hiszpania

Prawo do zadośćuczynienia za szkodę niematerialną wynika z przepisów Código Pénal i Código Ci-vil. W odniesieniu do odpowiedzialności za spowodowanie wypadku drogowego mają zastosowanie rozwiązania systemowe. Código Civil zakłada całkowite zadośćuczynienie: każdy rodzaj odszkodo-wania jest przyznawany w sposób nieograniczony. W przypadku uszkodzenia ciała bierze się pod uwagę takie czynniki, jak ból i rodzaj obrażeń (tymczasowe czy trwałe) oraz szkoda estetyczna. W odniesieniu do odpowiedzialności zastępczej w ruchu drogowym mają zastosowanie normy odszkodowawcze zawarte w Sistema para Valoración de Daños y Perjuícos causados a la Perso-nas en Accidentes de Circulación. Zadośćuczynienie przyznawane jest wyłącznie w sytuacji, gdy uszkodzenia ciała powiązane są z tymczasową lub trwałą niezdolnością do pracy. Poszkodowany otrzymuje odszkodowanie w postaci stawki dziennej, na którą składa się rekompensata za utratę przychodów, koszty medyczne i szkodę niematerialną. Oprócz tego poszkodowany otrzymuje stałą kwotę za każdy punkt [stopień] niepełnosprawności, ustalaną w oparciu o kategorie zaszeregowania.

Bliskim przysługuje prawo do zadośćuczynienia z tytułu śmierci lub trwałej niepełnosprawności poszkodowanego. Maksymalna zasądzona kwota wyniosła około 90 000 EUR.

Okres przedawnienia dla szkód wynikających z wypadków drogowych wynosi zaledwie jeden rok.

Czechy

Poszkodowanemu przysługuje prawo do zadośćuczynienia za uszkodzenia ciała, w szczególności jeśli uszkodzenie prowadzi do wyraźnych ograniczeń we współżyciu społecznym. Wysokość za-dośćuczynienia ustalana jest na podstawie tabel, w których każde uszkodzenie opisane jest za po-mocą punktów. Stawka za każdy punkt wynosi około 4 EUR. W sytuacjach wyjątkowych, na przy-kład, kiedy podczas leczenia pojawiają się komplikacje lub kiedy uszkodzenie prowadzi do bardzo poważnego trwałego kalectwa, wartość zadośćuczynienia może wzrosnąć o 50 do 100 proc.

Członkom rodziny przysługuje prawo do odszkodowania afektywnego z tytułu śmierci poszko-dowanego. Kwoty oraz krąg uprawnionych są ustawowo określone i wahają się od 85 000 CZK (rodzice, również w przypadku poronienia) do 240 000 CZK (współmałżonkowie) i 175 000 CZK (bracia i siostry).

Okres przedawnienia wynosi 3 lata od daty wypadku; w przypadku szkody będącej wynikiem uszkodzenia ciała – 2 lata. Okres proporcjonalny w przypadku wypadków drogowych wynosi

– 27 –


2 lata, licząc od daty pojawienia się szkody i ustalenia tożsamości sprawcy. Szkoda umyślna ule-ga przedawnieniu po 10 latach.

Turcja

W Turcji zadośćuczynienie za szkodę niematerialną przyznawane jest w formie „rekompensaty”. Sędzia ustala kwotę zadośćuczynienia z zachowaniem zasady sprawiedliwego osądu oraz oce-nia sytuację osobistą poszkodowanego. Czynnikami określającymi wysokość zadośćuczynienia są rodzaj uszkodzenia, okres niezdolności do pracy, rozmiar winy sprawcy, przyczyna wypadku oraz społeczna i ekonomiczna sytuacja sprawcy i poszkodowanego.

Zgodnie z prawem tureckim zadośćuczynienie z tytułu śmierci poszkodowanego przyznawane jest członkom jego rodziny w przypadku istnienia silnej więzi emocjonalnej.

Roszczenia z tytułu szkody zawinionej przedawniają się po roku; w przypadku odpowiedzial-ności zastępczej po dwóch latach.

Szwecja

Regulacje dotyczące odpowiedzialności i odszkodowania są ujęte w Skadeständlag z 1972 roku. Zadośćuczynienie przyznawane jest w przypadku uszkodzenia ciała. Jego wysokość jest w prze-ważającej mierze ustandaryzowana w tabelach, które co roku są weryfi kowane. Ból i cierpienie są rozliczane jednorazowo, a wysokość świadczenia uzależniona jest od czasu trwania i roz-miaru uszkodzenia. Dla poważnych uszkodzeń ciała przyznawana jest kwota ok. 4700 SEK przez pierwszych sześć miesięcy, ok. 3400 SEK przez kolejnych sześć miesięcy i ok. 2500 SEK w następnym roku. W przypadku lżejszych obrażeń kwoty wynoszą odpowiednio: ok. 3400 SEK, 3400 SEK i 2500 SEK. Są to uśrednione wartości, od których zasądzona wysokość zadośćuczy-nienia może być większa lub mniejsza. W przypadku trwałego kalectwa wysokość zadośćuczy-nienia uzależniona jest od stopnia niepełnosprawności, na który składa się rodzaj uszkodzenia i wiek poszkodowanego.

Zadośćuczynienie dla bliskich zmarłego z tytułu szkody niematerialnej przysługuje w przy-padku stwierdzenia zaniedbania. Wysokość świadczenia wynosi 25 000 SEK.

Roszczenia z tytułu wypadków drogowych ulegają przedawnieniu po 3 latach, roszczenie z ty-tułu czynu karalnego po 10 latach.

Szwajcaria

Szkoda niematerialna z tytułu uszkodzenia ciała podlega zadośćuczynieniu na podstawie arty-kułów 47 i 49 Code des Obligations. Istotnymi czynnikami są: rozmiar i rozległość uszkodzeń, okres powrotu do zdrowia, fakt konieczności poddania się operacjom, trwałe skutki obrażeń or-ganów (złe funkcjonowanie lub brak funkcjonowania) , stopień niepełnosprawności oraz wpływ uszkodzenia na życie zawodowe i towarzyskie. Ważny może być także stopień winy za powstałą szkodę niematerialną.

Bliskim (współmałżonkom, dzieciom, rodzicom, braciom i siostrom) przysługuje pra-wo do zadośćuczynienia za szkodę niematerialną w przypadku śmierci lub ciężkich obrażeń

– 28 –


poszkodowanego. Wysokość odszkodowania: dla współmałżonka od 40 000 do 50 000 CHF, dla dzieci od 30 000 do 40 000 CHF, dla rodziców od 20 000 do 30 000 CHF, dla braci i sióstr 10 000 CHF. W wyjątkowych okolicznościach zadośćuczynienie przysługuje również dziadkom, wnukom, teściom i narzeczonym.

Roszczenia z tytułu odpowiedzialności zastępczej ulegają przedawnieniu po 2 latach po ujaw-nieniu informacji o szkodzie i poznaniu tożsamości sprawcy. Maksymalny okres przedawnienia to 10 lat. Roszczenia za szkodę zawinioną przedawniają się po 10 latach od daty wypadku i po roku od podania informacji o szkodzie i ujawnienia tożsamości sprawcy.

– 29 –


IV. Objaśnienie do wyroków sądowych

Wyroki sądowe są podzielone na cztery grupy główne:– zadośćuczynienie po wypadku (w tym błędne leczenie),– zadośćuczynienie wynikające ze znęcania się,– zadośćuczynienie bez uszkodzenia ciała,– zadośćuczynienie dla poszkodowanego z tytułu uczestnictwa w sprawie karnej.

Każda z grup głównych podzielona jest na rubryki ze względu na rodzaj uszkodzenia.Wyroki dotyczą wielokrotnych obrażeń. Każdy wyrok został uwzględniony jednorazowo. Pró-

bowaliśmy zaklasyfi kować dany wyrok z uwzględnieniem przeważającego rodzaju obrażeń lub wysokości zadośćuczynienia.

Celem ułatwienia odnajdywania porównywalnych przypadków, do każdej grupy głównej dołą-czono rejestr rodzaju uszkodzeń.

Dodatkowo sporządzono rejestr najczęściej pojawiających się przyczyn obrażeń (niebędących wynikiem wypadków drogowych).

Nowe wyroki, które nie zostały uwzględnione w 16 edycji (2006), są łatwo rozpoznawalne, gdyż oznaczono je gwiazdką (*) przy numerze.

Każdą rubrykę otwiera wyrok z najniższą zasądzoną kwotą zadośćuczynienia po indeksacji w 2009 roku. Kwota ta jest wytłuszczona. Poniżej podano kwotę przyznaną przez sędziego. Nie podaje się (już) kwoty wnioskowanej. W przypadku, gdy pierwotnie przyznana kwota odpowiada kwocie wnioskowanej, pojawia się adnotacja „zgodnie z wnioskiem”. Wszystkie kwoty zaokrąglo-no do góry, do pełnych euro.

Objaśnienie do przyznanych, zindeksowanych kwot

W orzeczeniu z 17 listopada 2000 roku, VR 2001, 9, NJ 2001, 115 (Druijf/Bouw) Sąd Najwyższy wskazał czynniki, które należy brać pod uwagę przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Sąd Najwyższy orzeka, że należy rozpatrywać podobne przypadki i uwzględniać infl ację od momentu powstania uszkodzenia ciała.

Aby stosować orzecznictwo z uwzględnieniem powyższych dwóch czynników, nie można po-równywać mrówki do słonia, tzn. zasądzone kwoty muszą być możliwe do porównania, nie da się bowiem porównać wyroku z 2000 roku z tym z roku 2004.

Z tego powodu wszystkie zasądzone kwoty zostały przeliczone za pomocą współczynnika indeksacji do tego samego momentu [wydania wyroku], tj. do marca 2009.

Wyroki wyższej instancji, równe kwocie zasądzonej w pierwszej instancji, zostały zindeksowa-ne do kwoty z roku, w którym zadośćuczynienie zostało przyznane w sądzie pierwszej instancji.

Poniżej przedstawiamy tabelę przeliczeniową, która pozwala na ustalenie wysokości kwoty w momencie odniesienia przez poszkodowanego obrażeń, np. w roku 2000.

Punktem wyjścia jest rok 2006 – należy podzielić kwotę przez współczynnik indeksacji celem otrzymania kwoty w momencie odniesienia przez poszkodowanego obrażeń.

– 30 –


Przykład

Rozpatrujecie państwo sprawę wypadku z 2000 roku. W zestawieniu znajdujecie sprawę, która w zakresie obrażeń jest podobna do w aszej i dla której zasądzono kwotę po indeksacji równą 10 294 EUR (pierwotnie przyznana kwota zadośćuczynienia w 2002 roku wynosiła 9076 EUR). Kwotę należy podzielić przez 1,21, czego wynikiem jest suma 8438 EUR (kwota dla roku 2000). Do tej kwoty należy dodać odsetki ustawowe, licząc od daty wypadku do momentu uiszczenia należności.

Tabela indeksacyjna

Podstawą przeliczania kwot są wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych, podawane przez CBS [holenderski odpowiednik polskiego Głównego Urzędu Staty-stycznego] na miesiąc marzec 2009 roku.

Rok Współczynnik Rok Współczynnik

1991 1,49 2001 1,161992 1,44 2002 1,131993 1,41 2003 1,111994 1,38 2004 1,101995 1,36 2005 1,091996 1,33 2006 1,071997 1,31 2007 1,061998 1,28 2008 1,031999 1,25 2009 (marzec) 1,002000 1,21

– 31 –


V. Tabele

a. Zadośćuczynienie z tytułu wypadku drogowego: obrażenia głowy, mózgu i układu nerwowego; szkoda psychiczna

Wysokość zadośćuczynienia

po indeksacji

Właściwy organ sądowy Rodzaj obrażeń

Pierwotnie przyznana kwota zadośćuczynienia

Opublikowano Skutki i okoliczności niestandardowe po wypadku, zawód i wiek poszkodowanego/wnioskodawcy

232 316 EUR Sąd w Zwolle05.10.1994Sygn. Akt 93/945

Kierowca samochoduKierowca wypadł z drogi na zakręcie, szkoda całkowita samochodu. Powodem była niebezpieczna, złośliwa jazda i pościg za innym kierowcą. Ponieważ poszkodowany również doprowadził do zagrożenia w ruchu drogowym, przyznano 50% kwoty odszkodowania za szkodę materialną. Wartość szkody niematerialnej została zindeksowana do wysokości 316 EUR z tego powodu, że wypadnięcie z zakrętu przy dużej prędkości wywołało poczucie zagrożenia, a działanie sprawcy miało na celu wystraszenie poszkodowanego.

227 EUR

233 323 EUR Sąd w Zutphen23.12.1993Sygn. Akt 91/611

MotocyklistaZderzenie z gwałtownie skręcającym rowerzystą, w wyniku czego motocyklista wpadł do kanału. Wstrząśnienie mózgu i kilka stłuczeń. Jeden dzień w szpitalu na obserwacji.

227 EUR

234 479 EUR Sąd w Hadze14.02.1996Sygn. Akt 94/2700

Chłopiec, 6 latJadący na rowerze chłopiec został potrącony przez samochód. Obrażenia w postaci rany głowy i wstrząśnienia mózgu.

358 EUR

235* 530 EUR Sąd w Amsterdamie11.07.2007Sygn. Akt 06/928

KobietaKobieta przeszła operację powiększenia piersi, miała wszczepione silikonowe wkładki w obydwu piersiach. Gdy zauważyła, że jedna z piersi maleje, wróciła do kliniki, gdzie powiedziano jej, że jest to skutek utraty wagi. Kobieta udała się do innej kliniki, gdzie po wyjęciu implantów okazało się, że jedna wkładka była pusta (wyciek). Zostały wszczepione nowe implanty. Zadośćuczynienie z tytułu dyskomfortu psychicznego i niedogodności spowodowanych koniecznością poddania się operacji korygującej.

500 EUR

236 535 EUR Sąd w Arnhem16.08.2006Sygn. Akt 06/478KG

KobietaW związku z toczącą się sprawą rozwodową mąż kobiety spakował jej rzeczy, które przekazał jej adwokatowi. Większość rzeczy została przez niego zniszczona, w tym przedmioty mające dla niej wartość emocjonalną (afektywną). W związku z postępowaniem męża kobieta przeżyła silny szok emocjonalny, który trwał aż do rozprawy.

500 EURZgodnie z wnioskiem

237 549 EUR Sąd [grodzki] w Alphen a/d Rijn18.05.1993Sygn. Akt 92/332

KobietaW wyniku wadliwego funkcjonowania gazowego pieca centralnego ogrzewania w pomieszczeniach mieszkalnych ulatniał się tlenek węgla. Kobieta przez dłuższy czas skarżyła się na bóle głowy i ucisk w okolicy oczu, w końcu zapadła w śpiączkę, będącą wynikiem zatrucia tlenkiem węgla. Do odpowiedzialności pociągnięto właściciela budynku, spółdzielnię mieszkaniową.

386 EUR

238 551 EUR Sąd w Rotterdamie22.12.2004Sygn. Akt 03/3010

Starszy mężczyznaPies pociągnął mężczyznę tak nieszczęśliwie, że ten wtargnął na jezdnię i został potrącony przez samochód. Pies zginął na miejscu, mężczyzna nie odniósł poważniejszych obrażeń, ale miał problemy psychiczne związane z tragiczną śmiercią psa.Sąd orzekł, że nie była to siła wyższa.

500 EUR

– 32 –



po indeksacji




239 583 EUR Sąd w Utrechcie09.12.1998Sygn. Akt 98/1411

MężczyznaDwukrotnie usłyszał od lekarza, że wynik badania wykazał, że pacjent jest nosicielem wirusa HIV. Badanie przeprowadzone w innym szpitalu wykazało, że jest to nieprawda. Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych i uraz psychiczny spowodowany informacją o chorobie. Sąd uwzględnił opinię lekarską, z której nie wynikało, jakoby zła diagnoza wywołała nieodwracalne zmiany w psychice poszkodowanego.

454 EUR

240 597 EUR Sąd w Den Bosch06.06.1997Sygn. Akt 95/1045

MotocyklistaPodczas wykonywanego przez motocyklistę manewru wyprzedzania samochód z przyczepą gwałtownie skręcił w lewo. Motocyklista jechał za szybko. Obrażenia: wstrząśnienie mózgu, uszkodzenie powięzi prawej łydki i otarcia; konieczność leżenia w łóżku przez 2 tygodnie. Brak trwałych konsekwencji wypadku.(w związku ze współwiną przyznano 50% kwoty).

454 EUR

241 608 EUR Sąd w Groningen16.02.1996Sygn. Akt 95/342

MałżeństwoSprzedaż ich domu nie doszła do skutku z winy potencjalnej nabywczyni (nie uzyskała kredytu po podpisaniu umowy bez klauzuli zastrzegającej), dlatego małżeństwo przez dłuższy czas żyło w niepewności i napięciu. Cierpiało też na bezsenność.

454 EUR

242 776 EUR Sąd Apelacyjny w Den Bosch20.09.1993Sygn. Akt 92/753RoVR 1994, 16

NiemiecUderzył samochodem w lewą stronę traktora. Wstrząśnienie mózgu i 14 dni niezdolności do pracy. Po wypadku regularne bóle głowy.



DziewczynkaPrzed zabiegiem wycięcia migdałków w ramach narkozy podano czopek, który jak się potem okazało, zamiast zawierać 0,3 mg siarczanu atropiny, zawierał 30 mg siarczanu atropiny. Pomyłkę stwierdzono dopiero po zabiegu, profi laktycznie dziewczynkę umieszczono na oddziale intensywnej opieki medycznej. Dziewczynka wróciła do zdrowia, nie było też niepożądanych skutków przedawkowania. Zadośćuczynienie przyznano za nieprzyjemny, stresujący okres trwający dobę, za dni powrotu do zdrowia oraz badanie neurologiczne przeprowadzone kilka tygodni później.

681 EUR


Uczennica, 16 latDziewczyna prowadziła motorynkę z prawej strony, gdy została potrącona przez nadjeżdżającą z przodu inną motorynkę, która częściowo poruszała się po jej połowie [ścieżki rowerowej]. W wyniku najechania uczennica doznała wstrząśnienia mózgu, spędziła 2 dni w szpitalu, 2 tygodnie dochodziła do zdrowia w domu, w górnej szczęce 3 martwe zęby. Ze względu na częściową winę poszkodowanej przyznano 75% (50 + 25) odszkodowania.

726 EUR

– 33 –



po indeksacji




245* 1060 EUR Sąd w Bredzie15.06.2007Sygn. Akt 06/5946 WAO

Była laborantkaPo okresie korzystania z zasiłku dla bezrobotnych złożono wniosek o zasiłek z tytułu niezdolności do pracy [WAO]. Okres rozpatrywania wniosku trwał ponad trzy lata. Według sądu procedura trwała ponad rok dłużej niż powinna. Sąd przyznał zadośćuczynienie za opóźnianie procedury przyznawania zasiłku.

1000 EUR

246* 1070 EUR Sąd w Leeuwarden23.08.2006Sygn. Akt 05/41VR 2007, 87

Dziewczynka, 14 latJechała rowerem i wiozła koleżankę na bagażniku, została potrącona przez motocyklistę, któremu nie ustąpiła pierwszeństwa przejazdu. Dziewczynka doznała wstrząśnienia mózgu, nie pamięta okoliczności wypadku i przez jakiś czas była hospitalizowana.

1000 EUR

247* 1070 EUR Centralna Rada Odwoławcza22.09.2006Sygn. Akt 03/5854

MężczyznaRozpatrywanie sprawy przeciwko Społecznemu Bankowi Ubezpieczeniowemu z powództwa mężczyzny przeciągało się. Procedura trwała ponad 6 lat. Przy uwzględnieniu wyroku EHRM z 29 marca 2006 roku, Rada uznała zadośćuczynienie za zasadne z uwagi na to, że przekroczenie terminu rozpatrywania wniosku mężczyzny mogło wywołać napięcie i frustrację.

1000 EUR

248 1146 EUR Sąd Apelacyjny w Arnhem20.06.2000Sygn. Akt 99/306VR 2001, 124

KobietaKobieta była świadkiem grupowego pobicia jej męża, który w pewnym momencie stracił przytomność. To traumatyczne wspomnienie ją prześladuje, jest rozstrojona emocjonalnie, strachliwa i spięta. Jej stan spowodował utratę pracy (sezonowej) w charakterze recepcjonistki w parku przygód.Sąd orzeka, że sprawca(y) jest (są) odpowiedzialny(i) za okoliczności, które doprowadziły do poniesienia szkody przez mężczyznę oraz jego żonę. Została naruszona jej integralność osobista, zdarzenie doprowadziło do urazu psychicznego (zgodnie z orzeczeniem Sądu w Zwolle z 06.01.1999, sygn. Akt 98/32).

908 EUR

249 1323 EUR Sąd Apelacyjny w Middelburgu20.11.2001Sygn. Akt 01/258NJ 2002, 21

PodejrzanyW związku z podejrzeniem o (współ)udział w próbie zabójstwa łącznie 18 dni pobytu w areszcie śledczym (całkowite ograniczenie wolności). Po około pół roku sprawa została umorzona z powodu braku wystarczających dowodów. Zadośćuczynienie za szkodę psychiczną związaną z tym, że żona podejrzanego była w zaawansowanej ciąży, a on nie mógł otoczyć jej opieką. Pozwolono mu na obecność przy porodzie, niestety kajdankach, co było dla niego wyjątkowo bolesnym przeżyciem (odszkodowanie zgodnie z art. 89 Sv).


250 1493 EUR Sąd [grodzki] w Emmen19.03.1997Sygn. AktPrg. 1997, 4746

KobietaPodczas rozmowy z drugą kobietą została napadnięta i pogryziona przez jej psa, w wyniku czego pogorszył się jej stan emocjonalny. Przez dłuższy czas nie można było się z nią porozumieć. Kobieta skarżyła się na ból.


– 34 –



po indeksacji





Kobieta, 42 lataKobieta zaszła w niechcianą ciążę. Przez 20 tygodni lekarz ginekolog zaprzeczał, jakoby kobieta była w ciąży, mimo że ona twierdziła, że jest brzemienna. To doprowadziło do napięć psychicznych, również w małżeństwie kobiety. Gdy po 5 miesiącach lekarz prowadzący stwierdził ciążę, było za późno na przeprowadzenie zabiegu przerwania ciąży. Sąd orzekł, że również napięcie psychiczne, nieprowadzące do zaburzeń (psychicznych), może być na tyle poważne i długotrwałe, że skutkuje naruszeniem dóbr osobistych, a tym samym uprawnia do otrzymania zadośćuczynienia za szkodę niematerialną.

1134 EUR

252 1554 EUR Sąd w Amsterdamie31.05.1995Sygn. Akt 93/0159

MężczyznaHospitalizowany z powodu złamania kości piszczelowej. Ponieważ stan psychiczny mężczyzny wskazywał na paranoję, przeprowadzono konsultację psychiatryczną. Mężczyzna odmówił przyjmowania leków przepisanych przez psychiatrę. Chciał spotkać się z adwokatem, ale personel nie wyraził na to zgody. Następnie przypięto mężczyznę do łóżka, a lekarstwa podawano mu za pomocą strzykawki. Zadośćuczynienie za przymusowe leczenie oraz spowodowane tym uczucia strachu i bezsilności oraz pozbawienie prawa do samostanowienia.

1134 EUR

253 1560 EUR Sąd Apelacyjny w Hadze16.06.2005Sygn. Akt 02/575 KG

InformatorGoniec zostawił w samolocie akta zawierające bardzo ważne informacje. Sytuacja trwała przez czas lotu powrotnego z Curaçao do Amsterdamu. W związku z informacjami znajdującymi się w aktach przez jakiś czas informator był pod ochroną. Przez dłuższy czas informator cierpiał na stany lękowe i nie czuł się bezpiecznie.(Kasacja sądu w Hadze z 15.02.2002, sygn. akt 02/61 KG, wyrokiem sądu przyznano zindeksowaną kwotę zadośćuczynienia w wysokości 5671 EUR, zgodnie z prawomocnym wyrokiem sądu w Hadze z 09.03.2006, sygn. akt 04/934).

1444 EUR

254* 1590 EUR Centralna Rada Odwoławcza25.10.2007Sygn. Akt 06/1929 AWB

Urzędnik gminnyPo okresie ok. 4 lat niezdolności do pracy z powodu problemów psychicznych mężczyzna został zwolniony z zachowaniem wszelkich zasad. Oskarżył gminę o szkodę psychiczną i złożył odwołanie od decyzji, również przed sądem. Sąd uznał odwołanie za bezzasadne. Czas od złożenia pierwszego odwołania do wyroku ostatecznego trwał 5 lat i 8 miesięcy. Rada uznała, że został przekroczony termin, o którym mowa w art. 6 EVRM, ponieważ ani sprawa, ani zachowanie mężczyzny nie mogą usprawiedliwiać przedłużania się całej procedury. Zadośćuczynienie za napięcie i frustrację wynikającą z przeciągającej się procedury.

1500 EUR

– 35 –



po indeksacji




255 1621 EUR Centralna Rada Odwoławcza22.04.2005Sygn. Akt 02/1703–1708

KobietaSpołeczny Bank Ubezpieczeniowy przekroczył termin ustawowy przewidziany dla ustosunkowania się do jej odwołania od decyzji i nie powiadomił kobiety o terminie publicznego ogłoszenia postanowienia w jej sprawie. Rada uznała, że wskutek przedłużającego się postępowania kobieta żyła w napięciu i frustracji i zgodnie z zasadą sprawiedliwego osądu przyznała jej zadośćuczynienie za poniesioną szkodę niematerialną.

1500 EUR


Opiekunka domowaJadąc na skuterze na ścieżce rowerowej, została potrącona przez samochód dostawczy, w wyniku czego kobieta upadła, skuter spadł na nią. Miała na sobie kask. Pojechała do pracy, zasłabła wskutek szoku pourazowego i wstrząśnienia mózgu. Cierpiała na zawroty głowy i ból karku. Kobieta miała uszkodzone kręgi szyjne. Sąd orzekł, że okres niezdolności do pracy wyniósł ok. 14 miesięcy. Lekarze orzekli, że kobieta nie ma trwałego kalectwa.

1361 EUR


Kobieta i dwójka jej dzieciInterwencja policji w domu kobiety w obecności dwójki jej dzieci, ponieważ dała schronienie mężczyźnie oskarżonemu o udział w strzelaninie. Ostatecznie okazało się, że mężczyzna był niewinny. Interwencja policji była brutalna, funkcjonariusze celowali do kobiety i jej dzieci z broni palnej, było dużo hałasu. Szczególnie dzieci bardzo długo nękane były koszmarami sennymi, w których pojawiali się policjanci. Ponieważ kobieta przyczyniła się do ostatecznie bezpodstawnego oskarżenia, otrzymała 50% wysokości zadośćuczynienia (969 EUR dla osoby).

1361 EUR


MarokankaKobieta źle się poczuła, była w zaawansowanej ciąży z ósmym dzieckiem. Jej mąż zadzwonił po karetkę, która przyjechała, ale zaraz odjechała. Przyjechała druga karetka, która odwiozła kobietę do szpitala. Nastąpiło odklejenie łożyska, wskutek czego dziecko urodziło się nieżywe. Sześć dni hospitalizacji. Kobieta doznała szoku pourazowego, długo leczyła się u psychiatry z powodu depresji. Brak bezpośredniego zagrożenia życia, ale duża utrata krwi, co mogło być powodem szoku.

1588 EUR

259 2161 EUR Sąd w Utrechcie22.12.2005Sygn. Akt SBR 05/714

KobietaZ powodu przedłużającej się procedury odwoławczej do wniosku o przyznanie zasiłku z tytułu niezdolności do pracy (ponad 2 lata) kobiecie przysługuje prawo do zadośćuczynienia za szkodę niematerialną. Sąd orzeka, że w zasadzie wnioskowana kwota (60 EUR za każdy miesiąc zwłoki) jest zasadna, ale z uwagi na napięcie i frustrację sąd w zamian zasądza wyższe odszkodowanie.

2000 EUR

– 36 –



po indeksacji




260 2525 EUR Sąd Apelacyjny w Den Bosch28.01.2003Sygn. Akt 01/950 Ro

RowerzystaPodczas manewru wyprzedzania lewą stroną potrącony przez samochód. Wstrząśnienie mózgu i stłuczenie klatki piersiowej. Lekki ból karku; 1 dzień hospitalizowany. Wielokrotne wizyty u różnych specjalistów przez około pół roku. (50% winy własnej; kasacja sądu w Roermond z 31.05.2001, sygn. Akt 99/347, który oddalił roszczenie).

2269 EUR

261* 2544 EUR Sąd w Zwolle07.11.2007Sygn. Akt 06/1472

KobietaZ powodu bólów brzucha przeprowadzono tomografi ę komputerową. Badanie nie wykazało, że kobieta cierpi na nowotwór nadnerczy, co stwierdzono dopiero 2 lata później. Wskutek błędnej pierwszej diagnozy kobieta m.in. ciągle była przemęczona i bardzo przytyła. Zaistniała sytuacja doprowadziła do napięcia i niepewności.

2400 EUR


Student chemii (obcokrajowiec)Jadąc na rowerze, został potrącony przez samochód. Nie odniósł poważniejszych obrażeń, ale cierpiał na obrażenia psychiczne, które spowodowały dwuletnią przerwę w nauce. Ostatecznie student obronił pracę magisterską. Z psychiatrycznego punktu widzenia nastąpiło całkowite wyleczenie. Zadośćuczynienie za poważne napięcie psychiczne, utratę radości życia i przerwę w nauce.

2579 EUR

263 2768 EUR Sąd w Haarlem01.08.2000Sygn. Akt 98/1578Prg. 2000, 5577

CieślaUpadek tyłem z windy budowlanej z wysokości 9 m. Bezpośrednio po upadku zapadł w śpiączkę. 4 miesiące po wypadku mężczyzna zmarł. Spadkobiercy żądają zadośćuczynienia za szkodę materialną i niematerialną. Sąd zasądził za szkodę niematerialną zadośćuczynienie za krótki okres (1,5 miesiąca) przed śmiercią poszkodowanego, ponieważ mężczyzna obudził się ze śpiączki. Był w stanie powiedzieć kilka słów, gestykulować i rozpoznawał twarze. Co ważne, zdawał sobie sprawę ze swojego stanu zdrowia i skutków dla rodziny. To musiało wywołać w nim cierpienie, co kwalifi kowane jest jako niematerialna szkoda własna. Za okres śpiączki odszkodowania nie przyznano.(kasacja Sądu Grodzkiego w Haarlem z 10.07.1998, sygn. Akt 98/252, który odrzucił cały wniosek; Sąd Najwyższy orzekł w orzeczeniu z 20.09.2002, VR 2003, 93, że mężczyźnie przysługuje odszkodowanie za okres śpiączki, nakazał przekazanie sprawy do rozpatrzenia przed sądem w Amsterdamie).

2269 EUR

264* 3300 EUR Sąd Apelacyjny w Amsterdamie18.01.2007Sygn. Akt 05/254

Świadek katastrofy lotniczej, 36 latMężczyzna widział, jak boeing leci w kierunku jego bloku, następnie wbija się w budynek kilkadziesiąt metrów od jego mieszkania. W wyniku katastrofy stracił mieszkanie, cierpiał na obrażenia psychiczne związane z obawą o własne życie. Konieczne było leczenie specjalistyczne (wcześniej leczył się już psychicznie).(zgodnie z wyrokiem sądu w Amsterdamie z 27.01.2004, sygn. Akt 97/3526)

3000 EUR

– 37 –



po indeksacji





Kobieta, 39 latBłędna diagnoza. Lekarz pierwszego kontaktu oraz lekarz z centrum kryzysowego nie rozpoznali psychozy, przez co kobieta nie była odpowiednio leczona. Dopiero po umieszczeniu kobiety w Szpitalu Akademickim z powodu nieudanej próby samobójczej, stwierdzono u niej psychozę i rozpoczęto leczenie. Kobieta opuściła szpital w stabilnym stanie psychicznym.

3000 EUR


KobietaNieudana operacja podwiązania jajników [sterylizacji]. Dwa miesiące później kobieta zaszła w ciążę. Po urodzeniu córeczki kobieta musiała ponownie zostać poddana operacji podwiązania jajników. Ciąża doprowadziła do zakrzepicy żył głębokich [tromboza], którą usunięto operacyjnie. Ciąża nasiliła wcześniejsze problemy z kręgosłupem i doprowadziła do problemów naczyniowych. Sąd zasądza zadośćuczynienie na podstawie utraconej radości życia, ponieważ ciąża i jej skutki nie spełniają warunków do zasądzenia zadośćuczynienia z osobną kwalifi kacją.

2723 EUR

267 3583 EUR Sąd w Haarlem04.03.1997Sygn. Akt 95/539

KobietaKobieta przebywała w innym pomieszczeniu w domu, gdy przez okno wrzucono przedmiot, który można było pomylić z odbezpieczonym granatem. Spowodowało to u niej silną reakcję emocjonalną, która doprowadziła do rozstroju nerwowego. Kobieta była w stresie, który m.in. doprowadził do spadku masy ciała, bólów karku i pleców oraz egzemy.

2723 EUR

268* 3710 EUR Centralna Rada Odwoławcza04.12.2007Sygn. Akt 06/913 AWB

Hodowca bydłaW związku ze stwierdzoną epidemią wśród zwierząt, całe pogłowie zostało zlikwidowane. Na zlecenie Ministerstwa LNV [Rolnictwa Królestwa Niderlandów] dokonano wyceny strat. Hodowca bydła odwołał się od wyniku i zażądał ponownej wyceny, którą wykonano dopiero 4 lata później.Zadośćuczynienie za przekroczenie terminu rozpatrzenia odwołania na podstawie art. 6 EVRM oraz jurysprudencji EHRM (z 29 marca 2006), co wywołało u mężczyzny napięcie i frustrację.

3500 EUR

269* 3815 EUR Sąd w Den Bosch27.04.2005Sygn. Akt 98/2413

DziewczynkaCzopek, który podano jej przed operacją usunięcia migdałków, zawierał zbyt dużą dawkę siarczanu atropiny (30 mg zamiast 0,3 mg). Doszło do poważnego zatrucia, które spowodowało problemy z koncentracją, nadpobudliwość ruchową oraz utratę kontroli nad impulsami. Zmienne wyniki intelektualne, szczątkowe następstwa w postaci reakcji motorycznych i emocjonalnych (napady złości i stany lękowe). Sąd uwzględnił młody wiek poszkodowanej, rodzaj uszkodzenia wywołany zatruciem, obawy przed skutkami zatrucia oraz okres leczenia.

3500 EUR

– 38 –



po indeksacji




270* 4120 EUR Sąd w Arnhem18.07.2008Sygn. Akt 07/1228

Kierowca ciężarówki, 38 latSzkoda wywołana szokiem. Wskutek kolizji z samochodem osobowym, którego kierowca nie ustąpił pierwszeństwa przejazdu, dwóch pasażerów samochodu osobowego zmarło. Wypadek wywołał u mężczyzny zespół napięcia pourazowego, objawiającego się ciągłym przeżywaniem wypadku, problemami ze snem, rozdrażnieniem, przesadną reakcją na strach, wyobcowaniem oraz brakiem nadziei na lepsze jutro. Nie jest w stanie wykonywać zawodu kierowcy ciężarówki, który był całym jego życiem, nie jest też w stanie uczestniczyć w ruchu drogowym.

4000 EUR

271 4479 EUR Sąd Apelacyjny w Leeuwarden14.05.1997Sygn. Akt 96/95

KobietaU kobiety, cierpiącej na raka piersi, przeprowadzono operację bez usunięcia piersi. Po zabiegu lekarz oświadczył, że kobieta jest „czysta”. Stwierdzony podczas diagnozy drugi guz nie został jednak usunięty. Pięć tygodni po pierwszej operacji kobieta znów wylądowała na sali operacyjnej. Usunięto jej całą pierś. Pół roku później usunięto guza z drugiej piersi. Kobieta była przez 14 miesięcy niezdolna do pracy. Przez nieusunięcie drugiego, zdiagnozowanego guza w piersi, kobieta musiała poddać się drugiej operacji, co wydłużyło proces rekonwalescencji. Z uwzględnieniem podobnych przypadków (błędy medyczne bez trwałych skutków) sąd orzekł, inaczej niż sąd pierwszej instancji, że zadośćuczynienie w wysokości 4479 EUR za szkodę niematerialną jest zgodne ze sprawiedliwym osądem i racjonalne.(kasacja wyroku sądu w Assen z 14.11.1995, sygn. Akt 95/4032, który zasądził po indeksacji zadośćuczynienie w wysokości 3105 EUR).

3403 EUR

272 4537 EUR Sąd Apelacyjny w Amsterdamie02.12.2004Sygn. Akt 03/280

KobietaPodczas operacji plastycznej, polegającej na liftingu szyi i twarzy, uszkodzono jeden z nerwów. Kobieta cierpi na bóle szyi, brak czucia w lewym uchu i lewej stronie szczęki, wyczulenie na temperaturę (różowe plamy) i swędzenie (zgodnie z orzeczeniem sądu w Haarlem z 22.10.2002, sygn. Akt 00/363).

4000 EUR


Rodzice dziewczynki, która uciekła [ze szkoły]Dyrekcja szkoły umyślnie nie powiadomiła rodziców o ucieczce córki ze szkoły. Stanowi to naruszenie prawa do szacunku dla ich życia prywatnego oraz integralności ich rodziny. Przez cały wieczór i noc rodzice zamartwiali się, co spowodowało wystąpienie szkody psychicznej (każdy z rodziców otrzymał po indeksacji kwotę 2650 EUR zadośćuczynienia; odsetki ustawowe liczone od 19 września 1995 roku, tj. od dnia, w którym dziewczynka uciekła ze szkoły).

5000 EUR

– 39 –



po indeksacji




274* 5350 EUR Sąd w Rotterdamie08.02.2006Sygn. Akt 05/2483

Matka niemowlęcia, które urodziło się nieżyweZ powodu, jak się później okazało, błędu medycznego dziecko kobiety urodziło się nieżywe. Po zbadaniu dziecka odesłano rodziców ze zwłokami do domu. Medyczna Izba Dyscyplinująca [odpowiednik Izby Lekarskiej] skrytykowała postępowanie lekarza prowadzącego i personelu szpitalnego. Matka otrzymuje zadośćuczynienie za traumatyczne doświadczenia (nie za stratę dziecka).

5000 EUR

275 5404 EUR Sąd [grodzki] w Haarlem17.08.2005Sygn. Akt 206524

Kierowniczka w fi rmie cateringowej Szereg problemów psychicznych wywołanych wykonywaną pracą spowodował 25% niezdolności do pracy. Chodziło o obelżywe traktowanie przez pracodawcę, w praktyce zbyt ograniczoną opiekę ze strony pracodawcy. Sędzia grodzki obarczył pracodawcę odpowiedzialnością za naruszenie postanowień art. 7:658 kodeksu cywilnego [Królestwa Niderlandów – ws. szczególnych obowiązków pracodawcy wobec pracownika] przez okres 9,5 miesiąca. Artykuł ten wskazuje nie tylko na warunki pracy, które mogą prowadzić do szkody fi zycznej pracownika, lecz również szkody psychicznej, która jest przedmiotem sprawy. Istnieje zależność przyczynowo-skutkową między wykonywaną pracą a doznaną szkodą psychiczną.

5000 EUR

276 5662 EUR Sąd [grodzki] w Middelburgu04.03.2002Sygn. Akt 01/1108

Operator procesów [produkcyjnych]Mężczyzna przez wiele lat pracował z substancjami trującymi, w konsekwencji czego cierpi na CTE (chroniczną, urazową encefalopatię) lub OPS (zaburzenia psychoorganiczne, eksperci nie są pewni co do ostatecznej diagnozy). Objawy to: zaburzenia snu, kłopoty z pamięcią i koncentracją, zmiana zachowania, tj. apatia, bóle głowy, stany lękowe i agresja (zadośćuczynienie w formie zaliczki w oczekiwaniu na zamknięcie procedury odszkodowawczej).

4992 EUR

277 5812 EUR Sąd w Arnhem14.01.1993Sygn. Akt 90/833

KobietaSkradziono samochód, w którym znajdowały się m.in. przedmioty osobiste (walizka, magnes i portmonetka). Wskutek kradzieży kobieta zaczęła cierpieć na zaburzenia psychiczne.



Ofi ara II wojny światowej 1940–1945Kobiecie przysługuje zadośćuczynienie za doświadczenia wojenne 1940–1945 w młodym wieku, m.in. pobyt w obozie. Urzędy zajmujące się przyznaniem zasiłku przez wiele lat popełniały błędy i przyznawały kobiecie zbyt niski zasiłek. Kobieta przez wiele lat się procesowała. Uznała to za dodatkową niesprawiedliwość, co w znaczącym stopniu negatywnie wpłynęło na pogodzenie się z doświadczeniami wojennymi.

4538 EUR

– 40 –



po indeksacji





CiężarnaGinekolog prowadzący ciążę nie odkrył odpowiednio wcześnie toksykozy (zatrucia ciążowego). Kobietę przyjęto o 4 tygodnie za późno do szpitala, wskutek czego jej dziecko urodziło się nieżywe. Gdyby odpowiednio wcześniej rozpoznano chorobę, dziecko urodziłoby się żywe przez cesarskie cięcie. Zadośćuczynienie przyznano m.in. za cierpienie psychiczne. Wydanie na świat nieżywego dziecka sąd uznał za formę cierpienia fi zycznego, co również uwzględniono w zasądzonej kwocie zadośćuczynienia.

4538 EUR

280 5973 EUR Sąd w Roermond18.12.1997Sygn. Akt 96/1147

MężczyznaLekarz nie poinformował mężczyzny o istniejącym – niewielkim (ok. 1%) – zagrożeniu w przypadku poddania się operacji ucha. Po operacji pojawiły się komplikacje, tj. paraliż twarzy, mężczyzna ogłuchł na jedno ucho. Chociaż poszkodowany wniósł o zasądzenie zadośćuczynienia przez organy państwowe, sąd bezpośrednio ustalił wysokość szkody niematerialnej na 5973 EUR z powodu szkody psychicznej, którą mężczyzna poniósł wskutek niepoinformowania go przez lekarza o zagrożeniu związanym z operacją.

4538 EUR

281 6216- EUR Sąd Apelacyjny w Den Bosch10.05.1995Sygn. Akt 94/98AIVR 1997, 98

MężczyznaW wyniku (nocnego) piania kogutów mężczyzna doznał na tyle poważnej szkody fi zycznej i psychicznej, że spowodowało to niezdolność do pracy.(wniosek Sądu Najwyższego o kasację wyroku z 01.12.1996, nr 16.044 – odrzucony)

4538 EUR

282 6875 EUR Sąd w Bredzie29.06.1999Sygn. Akt 98/1954VR 2000, 91

Chłopiec, 4 lataPodczas przechodzenia przez ulicę potrącony przez samochód osobowy. Chłopiec doznał uszkodzenia mózgu, z częściowym, głównie prawostronnym paraliżem oraz dużym krwiakiem na czole. 14 dni hospitalizacji, w tym 4 dni na OIOM-ie. Wskutek wypadku zmieniło się zachowanie chłopca, co spowodowało konieczność przeniesienia go do szkoły z indywidualnym tokiem nauczania. Nastąpiło całkowite wyleczenie zakłóceń funkcji mózgowych.

5445 EUR


Kobieta, 39 latGdy w poczekalni, czekając na badanie, kobieta otworzyła swoją kartę pacjenta, przeczytała informację „wynik HIV – pozytywny, wynik HBsAG – pozytywny”. Informacje, które później okazały się nieprawdziwe i znalazły się w jej karcie wskutek błędu w komputerze szpitalnym, doprowadziły do szoku i problemów psychicznych. Z raportu psychiatrycznego wynikało, że kobieta miała okresowe problemy ze snem, napady lękowe i ataki paniki. Po trzech latach kobieta przeprowadziła test na obecność wirusa HIV, którego wynik był negatywny. Dzięki temu jej stan psychiczny uległ poprawie. Sąd orzekł, że doznane cierpienia psychiczne są średniego stopnia; lekarz orzecznik ustalił wartość procentową uszczerbku na zdrowiu (niezdolności do pracy) na 5%.

5672 EUR

– 41 –



po indeksacji





Pracownik przetwórstwa jelit w rzeźni, 25 latMężczyzna musiał ominąć kierującego motorowerem, który wykonał niebezpieczny manewr, wskutek czego mężczyzna zderzył się z drzewem. Poza siniakiem na głowie brak innych uszkodzeń fi zycznych. Po wypadku mężczyzna zaczął uskarżać się na problemy psychiczne, co spowodowało niezdolność do pracy. Lekarze orzecznicy stwierdzili, że mężczyzna miał predyspozycje do zaburzeń psychicznych, które ujawniłyby się w ciągu 15 lat od wypadku i niezależnie od niego, co i tak doprowadziłoby do niezdolności do pracy.

4000 EUR

285 7213 EUR Sąd w Assen03.03.2004Sygn. Akt 23591

Mąż kobiety, ofi ary wypadkuSzkoda wywołana szokiem. Mężczyzna stał z żoną i dziećmi na poboczu drogi, gdy przejeżdżający motocyklista stracił panowanie nad pojazdem, upadł, a rozpędzony motor sunął po nawierzchni, najechał na kobietę i pociągnął ją do rowu. W wyniku odniesionych obrażeń kobieta zmarła na jego oczach. Mężczyzna leczył się psychiatrycznie z powodu stresu pourazowego.

7669 EUR

286* 7420 EUR Centralna Rada Odwoławcza21.06.2005Sygn. Akt –AB 2005, 367

Pracownik bankuPo wyleczeniu się z choroby nowotworowej mężczyzna cierpiał na ataki agresji. Urząd przyznający zasiłki odmówił ponownego rozpatrzenia wniosku o przyznanie zasiłku z tytułu niezdolności do pracy [renty]. Mężczyzna zaczął cierpieć na depresję i zaburzenia lękowe. Rada uznała, że odpowiedzialność za cierpienie psychiczne ponosi urząd.

6807 EUR

287* 8025 EUR Sąd w Den Bosch04.01.2006Sygn. Akt 03/1641

AresztantMężczyznę aresztowano pod zarzutem ciężkiego znęcania się nad rodziną. W areszcie mężczyzna poprosił o konsultację medyczną, ponieważ leczy się na serce i cierpi na cukrzycę. Funkcjonariusze nie wezwali lekarza. Mężczyzna cierpiał już wcześniej na zaburzenia psychiczne. Wskutek aresztowania mężczyzna nabawił się syndromu stresu pourazowego (PTSS), objawiającego się powracającymi wspomnieniami z pobytu w celi więziennej.

7500 EUR


Księgowy, 41 latPotrącony jako pieszy. Wstrząśnienie mózgu, urazy lewej łydki i prawego ramienia, hospitalizowany. Na podstawie dwóch raportów medycznych stwierdzono: częściowe uszkodzenie nerwu ramienia, co powoduje 5% uszczerbku na zdrowiu; częściowe uszkodzenie nerwu nogi, co powoduje 10% uszczerbku na zdrowiu, trwałe problemy psychiczne w postaci zaburzeń koncentracji i pamięci. Całkowity uszczerbek na zdrowiu ustalony przez lekarzy orzeczników na 30%. Możliwe wykonywanie lekkiej pracy w księgowości. Duże, szpecące blizny na ramieniu i nodze.Częściowa wina własna, zadośćuczynienie przyznano w wysokości 70%, tj. 6374 EUR.

6807 EUR

– 42 –



po indeksacji





KobietaPomimo przeprowadzonej sterylizacji [zabiegu podwiązania jajników] kobieta (znów) zaszła w ciążę. Ciążę wykluczały problemy z kręgosłupem, wskutek czego kobieta była zmuszona do przerwania ciąży. Ze względu na wyznawaną wiarę, aborcja wywołała problemy psychiczne. Kobieta musiała poddać się ponownemu zabiegowi podwiązania jajników.

6807 EUR

290 9809 EUR Sąd Apelacyjny w Hadze30.08.2005Sygn. Akt 98/1221VR 2006, 108

Mężczyzna, 29 latSamochód osobowy „podciął” jadącego na rowerze mężczyznę. Mężczyzna spadł z roweru i doznał (lekkiego) wstrząśnienia mózgu. Po kilku godzinach w szpitalu zwolniony do domu. Po wypadku doszło do poważnego urazu psychicznego, który spowodował całkowitą niezdolność do pracy. Problemy psychiczne doprowadziły do zaburzeń pamięci i pogorszenia kondycji fi zycznej, również w zakresie realizacji zainteresowań i utrzymywania kontaktów towarzyskich (areszt tymczasowy: inne okoliczności sprawy wciąż toczą się przed sądem).

9076 EUR

291 10 294 EUR Sąd Apelacyjny w Leeuwarden08.05.2002Sygn. Akt 99/00132VR 2003, 97

Matka 15-letniej córki, ofi ary wypadkuSzkoda wywołana szokiem. Natychmiast po usłyszeniu głuchego odgłosu matka przybiegła na miejsce wypadku i zobaczyła, że jej niepełnosprawna, poruszająca się na wózku inwalidzkim córka została potrącona przez samochód. Kobieta widziała zmasakrowane zwłoki córki, w wyniku czego doznała poważnego urazu psychicznego, przez ponad rok leczyła się psychiatrycznie i chodziła na psychoterapię. Jej stan psychiczny się ustabilizował.Ponieważ wina za wypadek w 60% leży po stronie ofi ary, matka otrzymała 40% przyznanej kwoty zadośćuczynienia (sąd w Leeuwarden wyrokiem z 16.12.1998 r., sygn. Akt 97/351 odrzucił roszczenie).

9076 EUR


Matka zastrzelonego mężczyznySzkoda wywołana szokiem. W wyniku kłótni w ruchu ulicznym mężczyzna wysiadł z samochodu i uderzył drugiego kierowcę w głowę. Ten ostatni wyciągnął pistolet i zabił mężczyznę strzałem w klatkę piersiową. Całe zdarzenie działo się na oczach wielu ludzi (do zdarzenia doszło w korku ulicznym), w tym na oczach rodziny ofi ary. W wyniku zdarzenia matka ofi ary odniosła poważny uraz psychiczny (szok). Wciąż rozpamiętuje całe zdarzenie i była leczona na wiele schorzeń, m.in. na depresję.(Każdy z pozostałych członków rodziny otrzymał zadośćuczynienie w wysokości 5147 EUR po indeksacji.) (Kasacja wyroku sądu w Assen z 14.12.1999, który przyznał zadośćuczynienie po indeksacji w wysokości odpowiednio 8594 EUR i 4297 EUR.)

9076 EUR

– 43 –



po indeksacji




293 10 586 EUR Sąd w Utrechcie29.08.2001Sygn. Akt 98/213

MężczyznaZabieg leczenia łysiny, dzięki któremu mężczyzna miał odzyskać owłosienie na głowie, nie powiódł się. Na głowie pozostała blizna, przez co mężczyzna został zmuszony do noszenia treski, z wszelkimi niedogodnościami z tym związanymi (pocenie się/swędzenie, szczególnie w ciepłe dni, konieczność unikania silnego wiatru itp.). Blizna na głowie jest bardzo bolesna, mężczyzna poddał się dwóm operacjom, które jednak nie przyniosły żadnej poprawy.

9076 EUR

294* 10 700 EUR Sąd w Den Bosch08.03.2006Sygn. Akt 02/1377

KobietaSzkoda wywołana szokiem. Kobieta doznała silnego szoku emocjonalnego, gdy po powrocie do domu zastała umierającego, nieprzytomnego męża, ofi arę ciężkiego pobicia. Od tamtego czasu kobieta cierpi na syndrom stresu pourazowego, poddała się leczeniu psychiatrycznemu. Doszło również do zaburzenia procesu żałoby, co jest między innymi spowodowane ciągłą konfrontacją ze sprawcą i przedłużającą się sprawą sądową.

10 000 EUR

295 11 460 EUR Sąd w Hadze03.02.1999Sygn. Akt 98/887

Pracownik obróbki metalu/taksówkarzMężczyzna przejechał motorem pod stojącym w poprzek drogi samochodem ciężarowym. Doznał stłuczenia lewej strony ciała, rany ciętej na szyi, stłuczenia kręgu szyjnego i wstrząśnienia mózgu z uszkodzeniem podstawy czaszki. 11 dni hospitalizacji. W wyniku przeprowadzonego po 4 latach od wypadku badania neurologicznego stwierdzono utrzymujące się bóle głowy, bóle szyi, bóle pleców, ograniczenie odczuwania smaku, lekką głuchotę i łzawienie lewego oka. Mężczyzna szybciej się męczy, ma problemy z koncentracją i pamięcią. Uszczerbek na zdrowiu stwierdzony w 9%, niezdolność do pracy w 55–65%.

9076 EUR


Pacjentka kliniki psychiatrycznej, 24 lataPodczas pobytu w klinice psychiatrycznej, gdzie przebywała z powodu leczenia m.in. skutków molestowania seksualnego w młodości, została wykorzystana seksualnie przez starszego mężczyznę, który niepostrzeżenie wszedł na teren szpitala. Stan psychiczny kobiety pogorszył się do stanu sprzed leczenia. Kobieta (znów) ciężko się okaleczyła (samookaleczenie). Szpital odpowiada za opiekę nad pacjentami, w tym przypadku doszło do zaniedbania. Kobieta otrzymała już zadośćuczynienie z Funduszu Odszkodowań dla Ofi ar Przestępstw za gwałt (przez nieznanego sprawcę) w wysokości 3403 EUR. Stowarzyszenie musi jeszcze wypłacić dodatkowe zadośćuczynienie w wysokości (po indeksacji) 8302 EUR za zaniedbanie, które wywołało poważną szkodę psychiczną.

11 000 EUR

– 44 –



po indeksacji




297* 12 139 EUR Sąd w Amsterdamie04.10.2006Sygn. Akt 01/1555

Dyrektor fi rmy farmaceutycznej, 44 lataWypadek autokaru, którym jechał na wycieczkę podczas urlopu w Egipcie. Mężczyzna doznał poważnego wstrząśnienia mózgu, był przez ok. pół godziny nieprzytomny, miał duży wylew w oku oraz złamany prawy bark. Od wypadku słyszy dzwonienie w uchu, cierpi na zaburzenia pamięci i koncentracji, szybko się męczy, ma uszkodzony nerw w nodze, a przez uraz barku nie może już m.in. grać w tenisa. Ograniczona aktywność w wykonywaniu prac domowych. Z uwagi na urazy neurologiczne uszczerbek na zdrowiu określono na 9%. Mężczyzna jest trwale niezdolny do pracy.

11 345 EURZgodnie z wnioskiem

298 12 625 EUR Sąd w Zwolle06.04.1994Sygn. Akt 93/252

Sprzedawczyni na pół etatuJadąc rowerem, zderzyła się z psem. Skutki: 100% niezdolności do pracy, cierpi na zawroty głowy, migreny, szybko się męczy, ma problemy z koncentracją, niezrównoważona emocjonalnie (prawdopodobieństwo wcześniejszych skłonności). Całkowity uszczerbek na zdrowiu ustalono na 15%. Uszkodzenia nie wykluczają jednak utrzymywania kontaktów towarzyskich i uprawiania zainteresowań oraz sportu. Brak poważnych zabiegów medycznych.

9076 EUR

299* 12 625 EUR Sąd Apelacyjny w Hadze14.11.2006Sygn. Akt 03/1423VR 2007, 82

Dwaj bracia, 26 i 28 latSzkoda wywołana szokiem. Wspólnie z ojcem jechali na rowerach, gdy na ich oczach ciągnik rolniczy z przyczepą potrącił ojca. W wyniku odniesionych obrażeń krótko po wypadku ojciec zmarł. Bracia musieli poddać się długotrwałemu leczeniu psychiatrycznemu.(zgodnie z wyrokiem sądu w Middelburgu z 25.06.2003 r., sygn. Akt 99/194)

10 000 EUR

300* 12 720 EUR Sąd w Arnhem16.05.2007Sygn. Akt 05/1427

Ojciec zamordowanej córkiSzkoda wywołana szokiem. Mężczyzna zobaczył zwłoki swojej córki, która chwilę wcześniej została odurzona eterem i zamordowana ciosami noża. Widok ten spowodował u mężczyzny poważny szok pourazowy, który wymagał długotrwałego leczenia psychiatrycznego. Cierpiał na zaburzenia snu, miał koszmary senne, był rozdrażniony i miał wybuchy złości. Miewał omamy i wspomnienia związane ze śmiercią córki, był także apatyczny. Prognoza psychiatryczna jest niekorzystna.(odwołanie do sądu apelacyjnego)

12 000 EUR

– 45 –



po indeksacji




301* 12 840 EUR Sąd w Hadze15.11.2006Sygn. Akt 06/672

Sierżant major marynarki wojennej, 40 latPotrącony przez tramwaj, gdy skręcając w prawo, nie dał znaku ręką. Poważne wstrząśnienie mózgu, złamane żebra, odma opłucnej (wtargnięcie powietrza do jamy opłucnej) oraz uszkodzenie płuc. Doszło do pęknięcia śledziony, która została usunięta operacyjnie. Trzy tygodnie na OIOM-ie, następnie mężczyznę umieszczono w domu opieki. Skutki powypadkowe to m.in. pogorszenie pamięci, osłabienie wzroku, osłabienie węchu i smaku, zaburzenia koncentracji. Uszczerbek na zdrowiu ustalono na 5%.(70% winy własnej, ale na podstawie zasady 50% przyznano 50% zadośćuczynienia za poniesioną szkodę.)

12 000 EUR

302* 12 840 EUR Sąd [grodzki] w Den Bosch07.12.2006Sygn. Akt 04/3353Prg. 2007, 56

Kierownik działu lakierowania, 52 lataW trakcie 20-letniej pracy z rozpuszczalnikami mężczyzna doznał uszkodzenia mózgu (CTE, stadium 2). Zmniejszenie zdolności poznawczych z powodu opóźnienia reakcji umysłowych, osłabienie funkcji pamięci, trudności z podzielnością uwagi w sytuacjach złożonych, osłabienie węchu i lekkie opóźnienie motoryki. Mężczyzna jest w 80–100% niezdolny do pracy.

12 000 EUR

303 12 868 EUR Sąd w Amsterdamie01.05.2002Sygn. Akt 00/2650

Urzędnik gminny, 51 latPodczas jazdy motorowerem na skrzyżowaniu potrącony przez samochód. Mężczyzna doznał uszkodzenia mózgu i czaszki, podwójnego złamania prawej części obojczyka oraz uszkodzenia oczu. Dwa dni w śpiączce. Wskutek odniesionego uszkodzenia mózgu mężczyzna cierpi na zaburzenia zdolności umysłowych, co spowodowało trwałą niezdolność do pracy na poprzednim stanowisku. Mężczyzna pracuje na mniej odpowiedzialnym stanowisku w wymiarze 32 godzin tygodniowo i ma orzeczony stopień niepełnosprawności w 25–35%. Cierpi na lęk wysokości, ma oznaki przemęczenia, bóle szyi oraz zmienny nastrój. Doszło do zmian w charakterze poszkodowanego, niektórych czynności musiał uczyć się od nowa (jak jazdy na rowerze czy pisania). Po przebytej operacji oczu problemy ze wzrokiem (widzenie podwójne), będące skutkiem wypadku, znacząco się zmniejszyły. Uszczerbek na zdrowiu w 15%.

11 345 EUR

304 12 868 EUR Sąd w Haarlem23.07.2002Sygn. Akt 01/139

Dziewczynka, 10 latSzkoda wywołana szokiem. Świadek i uczestnik wypadku drogowego, w którym dziewczynka nie ucierpiała, natomiast jej matka odniosła poważne obrażenia i długo była uwięziona w samochodzie. Matka zmarła w szpitalu po ok. 2 miesiącach od wypadku. Wypadek oraz śmierć matki doprowadziły do poważnego szoku, który w przyszłości może prowadzić do urazu psychicznego. Dziewczynka cierpi na koszmary senne i ma depresję. Skarży się na bóle głowy i jelit, co według lekarza domowego ma podłoże psychosomatyczne. Wszystkie objawy są wynikiem syndromu stresu pourazowego.(wyrok ostateczny z 02.04.2003, opublikowany w VR 2005, 74)

11 345 EUR

– 46 –



po indeksacji





Asystentka stomatologiczna, 24 lataJako pasażerka poszkodowana w wyniku wypadku z udziałem samochodu osobowego i ciężarowego. Kobieta miała wstrząśnienie mózgu, uraz lewej dłoni, rany twarzy i uraz prawej kostki. Następstwem wstrząśnienia mózgu są bóle karku i głowy oraz zaburzenia koncentracji i pamięci, które były leczone w ośrodku rehabilitacyjnym przez 1,5 roku 3–4 razy w tygodniu. Operacja lewej dłoni nie przyniosła trwałego wyleczenia. W związku z operacją hospitalizowana przez 3 dni. Uszczerbek neurologiczny w 9%, z powodu uszkodzenia lewej dłoni – 10%. Niezdolność do pracy w 80–100%. Kobieta nie może już grać w tenisa i musiała zrezygnować z dalszej nauki na kierunku asystentka stomatologiczna.

11 345 EUR

306 13 080 EUR Sąd w Zutphen30.11.2005Sygn. Akt 02/719

KobietaWskutek błędu podczas operacji kobieta znalazła się w stanie zagrażającym życiu. Poddana drugiej operacji, z którą związany był dodatkowy 60-dniowy pobyt w szpitalu. W wyniku błędu operacyjnego kobieta ma szpecącą ranę na brzuchu oraz problemy z wypróżnianiem. Poważna utrata radości życia z powodu znalezienia się w stanie zagrażającym życiu.

12 000 EUR


Mężczyzna, 59 latGdy mężczyznę przyjęto do szpitala z powodu zapalenia dróg żółciowych, zdiagnozowano u niego nowotwór trzustki. Nie zdecydowano się na natychmiastową operację z uwagi na stan mężczyzny. Nie wykonano badania patologicznego celem defi nitywnego potwierdzenia diagnozy. Dwa miesiące później poinformowano mężczyznę o zaprzestaniu dalszego leczenia z uwagi na złośliwe przerzuty do wątroby, powiedziano mu także, że zostało mu sześć tygodni do trzech miesięcy życia. Stan mężczyzny nie uległ jednak pogorszeniu, później ustalono, że nie ma (już) złośliwego guza.Informacja od lekarzy, jakoby był śmiertelnie chory, spowodowała utratę radości życia; mężczyzna zaczął cierpieć na depresję, ponieważ nie mógł pogodzić się z diagnozą.

11 345 EUR

308 13 232 EUR Sąd w Rotterdamie07.06.2001Sygn. Akt 98/3768

Malarz pokojowy, 43 lataW Tunelu pod Mozelą inny kierowca najechał na tył prowadzonego przez niego samochodu. Mężczyzna miał niewielkie uszkodzenie ciała, które całkowicie wyleczono. Uraz psychiczny, którego doznał w wyniku wypadku, ma trwały charakter. Mężczyzna przeszedł załamanie psychicznie, które spowodowało całkowitą niezdolność do pracy.


– 47 –



po indeksacji





Policjant, 51 latMężczyzna jechał motocyklem, gdy został potrącony przez kierowcę samochodu, który nie ustąpił mu pierwszeństwa przejazdu. Skutki wypadku: uraz mózgu, rozcięta warga, stłuczone żebra i prawy bark, odbita klatka piersiowa i brzuch. 2 dni na OIOM-ie, 5 dni na sali ogólnej, mężczyzna skarżył się na bóle w klatce piersiowej. Uraz mózgu spowodował zaburzenia zdolności poznawczych, tj. zaburzenia pamięci i koncentracji, zmianę zachowania i bóle głowy. Mężczyzna nie może czytać, źle znosi tłok oraz jasne światło. Problemy we współżyciu seksualnym. Co do zainteresowań, mężczyzna nie może już grać w tenisa, ale może żeglować i malować. 100% niezdolności do pracy, uszczerbek na zdrowiu 5%.


310 13 232 EUR Sąd w Arnhem13.09.2001Sygn. Akt 99/285

Młody mężczyznaPodczas jazdy na łyżwach po zamarzniętych rowach odgradzającymi tereny łąkowe mężczyzna wjechał na siatkę ogrodzeniową, która była pod napięciem, wskutek czego doszło do uszkodzenia karku/szyi. Upadek spowodował uraz mózgu, mężczyzna był dwa miesiące w śpiączce.Według sądu należy przyznać zadośćuczynienie w formie zaliczki, jako że biorąc pod uwagę podobne przypadki, zadośćuczynienie z całą pewnością zostanie przyznane.


311 13 232 EUR Sąd Apelacyjny w Arnhem22.05.2007Sygn. Akt 01/580VR 2002, 140

Matka zmarłego noworodkaKilka minut po porodzie jej dziecko zmarło z powodu błędu lekarza ginekologa. Kobieta ma syndrom stresu pourazowego i opóźniony proces żałoby. Sąd pierwszej instancji (i sąd apelacyjny) wzięły pod uwagę fakt, że dziecko urodziło się zdrowe, co z psychicznego punktu widzenia jest dodatkowym obciążeniem dla matki i przyczyniło się do zaburzonego okresu żałoby.(zgodnie z wyrokiem sądu w Arnhem z 15.03.2001, sygn. Akt 99/2100)



Sekretarka, 38 latNajechana we własnym aucie. Wskutek wypadku kobieta doznała wstrząśnienia mózgu oraz złamania kości miednicy. 5 tygodni hospitalizowana, prawidłowe, ale niecałkowite nastawienie kości. Trwały ból biodra przy dłuższym chodzeniu. Bolesna blizna. Od wypadku ból karku, pleców i głowy, zmniejszona koncentracja i pogorszenie pamięci. Objawy wskazują na syndrom pourazowy, który raczej nie ulegnie poprawie. Niezdolność do pracy w 80–100%.

11 345 EUR

313 14 327 EUR Sąd w Den Bosch19.05.2004Sygn. Akt 98/1191

Kobieta, 44 lataPo tym, jak mąż kobiety poddał się terapii małżeńskiej u socjologa/terapeuty, z inicjatywy terapeuty do leczenia przystąpiła także kobieta. Chociaż próbowała przerwać terapię, terapeuta w bezprawny sposób zmusił ją do kontynuowania leczenia. Kobieta nie cierpiała na problemy psychiczne, chociaż była ofi arą molestowania jako dziecko. Terapeuta wmówił jej traumę (zgodnie z raportem specjalistycznym), w wyniku czego kobieta zaczęła uskarżać się na stany lękowe, desocjalizację, depersonalizację, depresję oraz nieufność.

13 000 EUR

– 48 –



po indeksacji





Pacjentka oddziału psychiatrycznegoZ powodu problemów psychicznych leczona w centrum psychoterapeutycznym. Jej terapeuta pastwił się nad pacjentką poprzez stosowanie przemocy fi zycznej, zamykanie, zachowanie o zabarwieniu seksualnym oraz zmuszanie do wykonywania różnych prac. Sąd uznał, że w wystarczającym stopniu wykazano zaniedbanie względem kobiety, co skazało ją na cierpienie, i zasądził prawo do zadośćuczynienia za szkodę niematerialną w wysokości 14 959 EUR.

11 345 EUR

315 15 183 EUR Sąd w Almelo10.07.2002Sygn. Akt 99/568

Instruktor nauki jazdy (własna działalność gospodarcza)Samochód nauki jazdy, w którym poszkodowany siedział obok kursanta, zderzył się z innym samochodem. Rozległa rana głowy i lewej ręki, które były operowane, co pozostawiło rozległe blizny. Po ponownym podjęciu pracy mężczyzna został uznany w 80–100% za niezdolnego do pracy. Lekarz orzecznik stwierdził, że poszkodowany cierpi na syndrom stresu pourazowego, głównie z powodu szpecących blizn, w szczególności na twarzy.

13 387 EUR

316 15 839 EUR Sąd Apelacyjny w Amsterdamie04.05.1995Sygn. Akt 91/1387

KobietaKobieta została oskarżona przez towarzystwo ubezpieczeniowe ds. kosztów leczenia o podanie fałszywych danych przy zawieraniu polisy ubezpieczeniowej. Ubezpieczenie anulowano, następnie przywrócono, gdy okazało się, że dane były właściwe. Działanie towarzystwa ubezpieczeniowego spowodowało u kobiety załamanie nerwowe, wywołało poczucie bezsilności i stany lękowe, które skutkowały podejmowaniem prób samobójczych. Kobieta ma nadal problemy psychiczne i jest niezdolna do pracy zarobkowej.(Kasacja wyroku sądu w Amsterdamie z 18.09.1991, sygn. Akt 91/0291, który oddalił roszczenie.)


317 16 043 EUR Sąd w Zutphen03.12.1998Sygn. Akt 96/662VR 1999, 154

Mężczyzna, 67 latBiegnący koń wpadł na jadącego na rowerze mężczyznę, w wyniku czego mężczyzna upadł na głowę i stracił przytomność. Przez ok. 3 dni nie pamiętał okoliczności wypadku. Skutki: pęknięcie szczęki, rana barku, biodra, kolana i kostki, lekka forma whiplash (uraz kręgosłupa szyjnego z szarpnięciem), objawiająca się zaburzeniami koncentracji i skupienia uwagi, problemy z obracaniem karku, bóle głowy promieniujące od karku, pogorszenie słuchu i utrata słuchu do ok. 10%. Lekarz orzecznik ustalił trwałą niepełnosprawność mężczyzny na 26%. Rehabilitacja u fi zykoterapeuty przez jeden rok; lekkie następstwa wypadku w postaci bólów biodra, kolana i kostki. Mężczyzna może jedynie w ograniczonym stopniu jeździć na rowerze i spacerować, nie może w pełni zajmować się swoim hobby, którym było łowiectwo (nie może strzelać z ręki).

12 706 EUR

– 49 –



po indeksacji




318 16 605 EUR Sąd Apelacyjny w Amsterdamie27.04.2000Sygn. Akt 99/438VR 2000, 87

Matka śmiertelnej ofi ary wypadku (córki), 28 latSzkoda wywołana szokiem. Bezpośrednio po tragicznej śmierci córki (taxibus potrącił dziewczynkę i przejechał kołem po jej główce) matka zobaczyła ciało dziewczynki, w tym zmiażdżoną głowę dziecka. Chociaż kobieta nie odniosła żadnych obrażeń, sąd apelacyjny uznał szok (uszkodzenie psychiczne) doznany wskutek widoku zmasakrowanego ciała dziecka oraz syndrom stresu pourazowego (rozpamiętywanie, koszmary nocne, apatia i depresyjność) za na tyle poważne naruszenie dobra osobistego kobiety, iż przysługuje jej z tego tytułu zadośćuczynienie. Przy ustaleniu wysokości zadośćuczynienia sąd apelacyjny wziął pod uwagę wiek kobiety (28 lat) i to, że aktualnie (7 lat po wypadku) nadal walczy z cierpieniem psychicznym. Sąd apelacyjny zaznaczył, że zadośćuczynienie nie zostało przyznane z powodu rozpaczy po śmierci dziecka, lecz z powodu rozpaczy spowodowanej widokiem zmasakrowanego ciała dziecka oraz cierpienia psychicznego.(Kasacja wyroku sądu w Alkmaar z 17.12.1998, sygn. Akt 97/581, który oddalił roszczenie, oddalona apelacja do Sądu Najwyższego z 22.02.2002, VR 2002, 91; wyrok ws. taksówki dziecięcej.)

13 613 EUR

319 16 692 EUR Sąd w Almelo16.04.2003Sygn. Akt 2002/29

Pracownica domu opieki, 30 latRanna w wypadku drogowym. Stłuczenie mózgu ze skutkami powypadkowymi oraz nerwobóle kręgosłupa. Bóle głowy, zmęczenie, zaburzenia koncentracji i pamięci oraz rana cięta czaszki na wysokości linii włosów. Z powodu uszkodzenia błędnika kobieta ma trudności z chodzeniem. 3 tygodnie hospitalizowana, potem leczenie w ośrodku rehabilitacyjnym. Niezdolność do pracy w 80–100%. Uszczerbek na zdrowiu 10%. Wskutek wypadku życie towarzyskie kobiety praktycznie przestało istnieć, nie nadąża za tokiem rozmów w większym gronie. Nie może zajmować się hobby.

15 000 EUR

320 17 013 EUR Centralna Rada Odwoławcza21.06.2005Sygn. Akt 02/3438

Pracownik bankuPo intensywnym leczeniu nowotworu pęcherza, zakończonym sukcesem, mężczyzna wrócił do pracy, w niepełnym wymiarze godzin i na innym stanowisku. Nadal jednak szybko się męczy. UWV [urząd przyznający rentę chorobową] kilkakrotnie obniżył świadczenie. Decyzje te oraz fakt nieuznania jego cierpień fi zycznych wywołały u mężczyzny problemy psychiczne, tzn. ciężką depresję i stany lękowe. Mężczyzna został poddany długotrwałemu leczeniu farmakologicznemu i terapeutycznemu. Lekarstwa miały szereg działań ubocznych. Wszystkie te zdarzenia doprowadziły do naruszenia dóbr osobistych mężczyzny.(zgodnie z wyrokiem sądu w Zwolle z 22.05.2002, nr AAW 01/367 i AWB 01/1173 WAO)

15 000 EUR

– 50 –



po indeksacji




321 17 948 EUR Sąd w Arnhem30.01.1997Sygn. Akt 94/1873NJ kort 1997, 20

Kobieta, 32 lataBłąd w sztuce medycznej. Mimo że u kobiety doszło w przeszłości do przedwczesnego odklejenia się łożyska i fi gurowała w aktach medycznych jako pacjentka wysokiego ryzyka, lekarze zbagatelizowali objawy, gdy kobieta zgłosiła się do szpitala z krwotokiem i bólami brzucha. Po ok. 5 dniach pobytu w szpitalu łożysko odkleiło się, a zarodek zmarł. Poród był długotrwały i bardzo bolesny. Sąd uznał nienarodzone dziecko za część organizmu kobiety, dlatego jego śmierć należy zakwalifi kować jako uszkodzenie ciała kobiety. Wskutek śmierci nienarodzonego dziecka kobieta doznała poważnych objawów syndromu stresu pourazowego, m.in. rozkojarzenia (zmniejszona koncentracja), szybkiego męczenia się, kłopotów ze snem oraz większej drażliwości.

13 613 EUR


Starszy szeregowy policji, 33 lataPodczas wykonywania czynności służbowych (patrol policji konnej) potrącony przez samochód osobowy. W wyniku wypadku doznał pęknięcia podstawy czaszki, bardzo poważnego wstrząśnienia mózgu oraz uszkodzenia łokcia. Trzy razy hospitalizowany, łącznie 50 dni pobytu w szpitalu, z czego przez pierwsze trzy tygodnie w stanie śpiączki. Przez 3 lata leczony psychiatrycznie. Przez zmiany osobowościowe niezdolny do wykonywania poprzedniego zawodu: pasywność, wzrost obojętności, drażliwość, ograniczona możliwość kierowania swoim zachowaniem. Lekka forma utraty zdolności poznawczych, objawiająca się zaburzeniami zapamiętywania, mniejszą uwagą oraz kłopotami z koncentracją.

13 613 EUR

323 18 685 EUR Sąd w Amsterdamie03.05.1995Sygn. Akt 91/3931VR 1997, 100

Pracownica banku, 26 latKolizja samochodowa. Skutki wypadku to stłuczenie mózgu, złamanie obojczyka, stłuczenie nerki, uraz tętnicy szyjnej, wiele ran ciętych, m.in. twarzy, w tym trzy trwałe blizny, 42 dni hospitalizacji. Długotrwałe skutki wypadku to ograniczenie możliwości wykonywania pracy na poprzednim stanowisku oraz pracy zarobkowej w ogóle, uszczerbek na zdrowiu orzeczony w 10%.

13 613 EUR


Gospodyni domowa, 29 latZ wysokości ok. 4 m na jej głowę spadł ścisk śrubowy, który spowodował ranę głowy i ból, w tym utrzymujący się ból głowy. Uszczerbek na zdrowiu w 8%. Poza pracami domowymi i opieką nad dziećmi kobieta nie może wykonywać dotychczasowych czynności (m.in. szyć ubrań, pracować w ogródku warzywnym, układać kompozycji kwiatowych). Przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia wzięto pod uwagę wiek poszkodowanej, rozmiar bólu, ograniczenia, związaną z tym frustrację oraz ich trwały charakter.(Zgodnie z wyrokiem sądu w Groningen z 05.12.1997, sygn. akt 97/40; w Prawie Transportowym zawarto argumentację sądu apelacyjnego odnośnie kosztów pomocy domowej.)


– 51 –



po indeksacji




325 21 170 EUR Sąd w Zwolle28.02.2001Sygn. Akt 99/963

Kierowca ciężarówki, 31 latW jadącego samochodem mężczyznę uderzył z lewej strony kierowca innego samochodu ciężarowego. Przez kilka dni mężczyzna był w stanie przedśpiączkowym. Złamanie dolnej szczęki i lewego łuku szczękowego. Uszkodzenie mózgu z porażeniem, tj. paraliż lewej strony twarzy, problemy z mówieniem, niedowład lewej strony ciała – ręki i nogi. Pourazowe zaburzenia funkcji psychologicznych i neuropsychologicznych. W 80–100% niezdolny do pracy.(Wysokość zadośćuczynienia została uzgodniona przez strony, na co sąd przystał, apelacja w Sądzie Apelacyjnym w Arnhem, sygn. Akt 02/754 z 12.08.2003 i nast.)

18 151 EUR

326* 21 400 EUR Sąd w Rotterdamie11.10.2006Sygn. Akt 98/1894

Nauczyciel psychologii i informatyki, 51 latBłąd medyczny. Podczas operacji serca podano złą krew (inna grupa krwi), w wyniku czego doszło do uszkodzenia mózgu, w szczególności do ograniczenia koncentracji i spadku libido. W 80–100% niezdolny do pracy. Mężczyzna cierpi na depresję, która może się pogłębiać.

20 000 EUR

327 24 859 EUR Sąd Apelacyjny w Leeuwarden20.12.1995Sygn. Akt 89/5152

Mężczyzna prowadzący własną działalność gospodarczą, 37 latPrzez uderzenie bomem bojera mężczyzna stracił na chwilę przytomność. Przez kilka dni był oszołomiony. Uszkodzenie oczodołu, uszkodzenie lewego barku i prawdopodobnie stłuczenie mózgu. Przez kilka dni hospitalizowany. Rok po wypadku mężczyzna nadal uskarżał się na bóle głowy, nacisk, w szczególności z tyłu lewego oka, ból karku promieniujący do barku oraz szumy w lewym uchu. Zaburzenia pamięci i koncentracji. Po 7 latach mężczyzna wciąż ma napady lękowe, przez co jest nieodporny na ból. Mężczyzna musiał zrezygnować z prowadzenia własnej fi rmy. Niezdolność do pracy w 75%. (Kasacja wyroku sądu w Leeuwarden z 27.07.1989, sygn. akt 89/209, który przyznał zadośćuczynienie w wysokości 3593 EUR po indeksacji.)

18 151 EUR


Handlarz drewnem (własna działalność), 42 lataRozjuszony koń skoczył na samochód mężczyzny, wskutek czego dach pojazdu zapadł się i zranił go w lewą stronę głowy. Wstrząśnienie mózgu. Trwałe skutki wypadku to chroniczne bóle głowy, nasilające się podczas schylania się oraz przy wysiłku, zaburzenia koncentracji, utrata pamięci i drażliwość oraz syndrom stresu pourazowego. Rok po wypadku w 80–100% uznany za niezdolnego do pracy.

18 151 EUR

– 52 –



po indeksacji




329 25 520 EUR Sąd Apelacyjny w Arnhem31.08.2004Sygn. Akt 03/405

Monter ogrzewaniaZ nieustalonej przyczyny, podczas pracy, mężczyzna spadł z drabiny lub schodka z wysokości od 1,5 do 2 metrów. Bardzo poważne wstrząśnienie mózgu z obrzękiem mózgu, krwawienie z opon mózgowych, które trzeba było natychmiast usunąć operacyjnie. Widoczne cofnięcie w rozwoju intelektualnym i psychicznym, problemy z dotykowym rozpoznawaniem przedmiotów i widzeniem, problemy z rysowaniem najprostszych fi gur. Spowolnienie funkcji mentalnych oraz zmiana zachowania. Stopień uszczerbku na zdrowiu ustalony na 29%. 100% niezdolność do pracy. (zgodnie z wyrokiem sądu grodzkiego w Harderwijk z 20.11.2002, sygn. Akt 01/047)

22 500 EUR


KobietaW związku z konfl iktem w pracy adwokat reprezentująca interesy kobiety przyjęła warunki odprawy, mimo otrzymania dokładnych instrukcji odmownych od klientki. Pani mecenas wprowadziła ją w błąd, przedstawiając wiele (fałszywych) pism procesowych, świadczących o wytoczeniu sprawy sądowej. Dopiero po pięciu latach kobieta zorientowała się w sytuacji. Zadośćuczynienie za szkodę psychiczną wywołaną nagannym zaniedbaniem, przez co poszkodowana przez wiele lat żyła w przekonaniu, że była pracodawczyni działała bezprawnie, gdyż nie przyznała jej przez okres 5 lat należnej odprawy. Zaistniała sytuacja doprowadziła do tego, że kobieta nie mogła pogodzić się ze zwolnieniem z pracy.

22 689 EUR


UkrainkaKobieta została pod fałszywym pretekstem sprowadzona do Holandii. Zabrano jej paszport, była przez pięć tygodni więziona wbrew swej woli. W tym czasie sprawcy grozili, że zrobią coś jej rodzicom i dziecku i zmuszali ją do prostytucji. Sąd uznał, że okoliczności te są poważnym naruszeniem wolności osobistych, ze znaczącą szkodą psychiczną, porównywalną do gwałtu i/lub napaści na tle seksualnym. Kobieta przez jakiś czas żyła w strachu, miała koszmary senne i była zdezorientowana.

20 420 EUR

– 53 –



po indeksacji





Młoda stażystka w dziale księgowościW wyniku wypadku z udziałem samochodu, w którym siedziała na przednim fotelu pasażera bez zapiętych pasów bezpieczeństwa, kobieta wypadła z pojazdu i uderzyła głową w nawierzchnię, co wywołało uszkodzenie mózgu. Uszkodzenie ma trwały charakter, przez co kobieta nie może funkcjonować na tym samym poziomie, co przed wypadkiem. Cierpi na problemy z pamięcią, zaburzenia uwagi i koncentracji oraz problemy emocjonalne. Uszczerbek na zdrowiu określono na ok. 20%. Kobieta nie może kontynuować pracy w zawodzie, chociaż jej kariera zapowiadała się obiecująco. Pracuje 16 godzin tygodniowo jako pracownik administracyjny. Niezdolność do pracy orzeczona w 45–55%. Sąd w wyroku przyznającym zadośćuczynienie uwzględnił fakt, że wypadek miał miejsce w 1995 roku (wskaźnik infl acji). Winę własną poszkodowanej ustalono na 15%.(Wyrok nieprawomocny, prawomocny wyrok ogłoszono 10.09.2008.)

25 000 EUR


KobietaZ uwagi na to, że kobieta urodziła wcześniej dziecko cierpiące na dwa dziedziczne schorzenia przemiany materii, będąc w kolejnej ciąży, poddała się badaniu prenatalnemu – punkcji wód płodowych. Badanie wykazało, że dziecko nie cierpi na żadne choroby dziedziczne. Po porodzie okazało się jednak, że dziecko jest chore. Po wielu cierpieniach dziecko zmarło po ok. 1,5 roku. Matka żąda zadośćuczynienia w wysokości 45 378 EUR dla siebie i dziecka, tj. za poważne cierpienie psychiczne wywołane urodzeniem chorego dziecka, za jego życia oraz po jego śmierci. Kobieta leczy się w Riagg [regionalnym centrum psychiatrycznym]. Roszczenie odszkodowawcze dla dziecka sąd uznał za niezgodne z prawem. Matce przyznano (zaocznie) zadośćuczynienie w wysokości 30 346 EUR.

22 689 EUR


Pracownik produkcji, 28 latSamochód, którym jechał jako pasażer, wypadł na zakręcie i wylądował w rowie. Mężczyzna doznał poważnego wstrząśnienia mózgu i ran głowy. 14 dni hospitalizacji. Prawdopodobnie w wyniku urazu mózgu mężczyzna miał przez ponad 10 dni zaniki pamięci. 2,5 roku rehabilitacji. Lekarz orzecznik stwierdził syndrom stresu pourazowego z bardzo poważną formą postwhiplashlezji [uraz kręgosłupa szyjnego z szarpnięciem]. Jednostronne zaburzenia wrażliwości na dotyk lewej strony ciała, zaburzenia funkcji poznawczych i rozedrganie emocjonalne. Mężczyzna nie może współżyć seksualnie i nie może uczestniczyć w kontaktach towarzyskich, nie może też kontynuować dawnych zainteresowań i uprawiać sportu. 100% niezdolności do pracy.(Z uwagi na brak zapiętych pasów bezpieczeństwa zadośćuczynienie przyznano w 75% wysokości.)

27 227 EUR

– 54 –



po indeksacji




335* 30 900 EUR Sąd w Zwolle23.01.2008Sygn. Akt 03/344

Uczeń VBO [szkoły zawodowej], 16 latPodczas przejazdu na rowerze na drugą stronę ulicy został potrącony przez samochód. Chłopak doznał uszkodzenia mózgu, pęknięcia śledziony, uszkodzenia płuc i serca oraz złamania lewej kości piszczelowej. Chwilowa utrata przytomności. Wskutek uszkodzenia mózgu zmniejszenie funkcji poznawczych. Chłopak skarży się na bóle głowy i zmniejszoną koncentrację. Uszczerbek na zdrowiu 10%. Lekkie ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu oraz w podjęciu samodzielnej pracy zawodowej. Zmiana w zachowaniu. Nie ukończył szkoły.(Ustalono 30% winy własnej, przyznano 21 630 EUR zadośćuczynienia, odsetki ustawowe 3053 EUR.)

30 000 EUR

336* 31 800 EUR Sąd w Amsterdamie28.11.200701/3326

Kobieta, 34 lataW wyniku wypadku kobieta doznała następujących uszkodzeń: stłuczenie mózgu, pęknięcie podstawy czaszki, stłuczenie lewej gałki ocznej oraz paraliż nerwu wzrokowego, złamanie kości twarzy, złamanie ramienia wraz z częściowym paraliżem nerwu ramienia, złamanie lewego biodra oraz złamanie trzonu lewej kości udowej. 5 dni w stanie przedśpiączkowym, poddana wielu operacjom, które pozostawiły blizny, utrata zdolności widzenia oka lewego. Kobieta skarży się na bóle i zaburzenia funkcji poznawczych. Ograniczenie w wykonywaniu codziennych czynności oraz zainteresowań. Uszczerbek na zdrowiu 41%.

30 000 EUR

337* 34 775 EUR Sąd w Middelburgu12.09.2007Sygn. Akt 00/170

Fotograf reklamowa, prowadząca własną działalność, 34 lataW jadącą samochodem kobietę uderzył nadjeżdżający z lewej strony autobus pasażerski. Wstrząśnienie mózgu i uraz karku. 2 tygodnie hospitalizowana. Trwałe bóle głowy, zaburzenia koncentracji i pamięci, zmniejszona kreatywność, wzrost drażliwości i rozchwianie emocjonalne. Kobieta nie może długo pracować w pochylonej lub siedzącej pozycji, czasami ma problemy z podnoszeniem głowy. Poza tym ma zaburzenia pamięci. Nie jest w stanie realizować swoich aspiracji artystycznych. Utrata możliwości prowadzenia życia towarzyskiego i uprawiania zainteresowań.

32 500 EUR


Właścicielka sklepu z odzieżą, 40 latKobieta została poważnie ranna w wypadku drogowym. Straciła przytomność na 15 minut. Lekarz w ośrodku rehabilitacyjnym zdiagnozował u niej: uraz mózgu, możliwy whiplash. Dwaj inni lekarze stwierdzili, że podłożem problemów zdrowotnych kobiety nie są urazy organiczno-neurologiczne, lecz zaburzenia psychiczne będące wynikiem wypadku. W związku z powyższym stwierdzono uszczerbek na zdrowiu w 12%. Trwałe skutki wypadku to: 100% niezdolność do pracy, co spowodowało konieczność sprzedania sklepu; problemy z wykonywaniem prac domowych, brak możliwości uprawiania sportu i prowadzenia samochodu. Poza domem kobieta porusza się na wózku inwalidzkim, cierpi na bóle głowy i karku. Ból spowodował zmiany w charakterze, co przełożyło się na problemy małżeńskie. Sędzia wziął pod uwagę okres leczenia w ośrodku rehabilitacyjnym, konieczność sprzedania sklepu oraz pozostałe skutki wypadku.

27 227 EUR

– 55 –



po indeksacji





Rowerzysta, 33 lataPodczas jazdy na rowerze potrącony przez motocyklistę. Pęknięcie czaszki, złamanie ramienia i zwichnięcie barku. Doszło także do krwotoku w mózgu, przez co mężczyzna 2 dni był w stanie „traumy przedśpiączkowej”. Poddany wielu operacjom, długo uskarżał się na ból, przemęczenie i zawroty głowy. Mężczyzna miał zaburzenia urojeniowe, co spowodowało negatywne zmiany charakteru i konieczność leczenia w szpitalu psychiatrycznym przez okres 4 miesięcy. Trwały uszczerbek na zdrowiu 25%. Mężczyzna nie może pracować na etacie.

32 500 EUR


Kobieta, 34 lataW jadącą samochodem kobietę wjechała ciężarówka. Bardzo poważne obrażenia ciała, wiele złamań kości. Kobieta doznała urazu czaszki, co spowodowało szkodę psychiczną, w tym zaburzenia koncentracji i pamięci; problemy z przyswajaniem nowych informacji, trudności w wykonywaniu zadań pod presją czasu. Kobieta nie może wykonywać ciężkich prac fi zycznych, w szczególności obciążających kark i kręgosłup, które powodują ból miednicy – lewa noga jest krótsza o 2 cm, bóle karku i bóle prawego barku. Kobieta ma wyższe wykształcenie, chciała iść na studia doktoranckie, ale wypadek uniemożliwił jej podjęcie dalszych studiów. Sąd uwzględnił także utratę radości życia.

34 000 EUR

341 37 873 EUR Sąd Apelacyjny w Hadze07.12.2006Sygn. Akt 04/1009

Psychiatra sądowyOskarżony o zażyłe kontakty, w tym seksualne, z więźniami (mężczyznami). W trakcie procesu sąd zabronił sporządzania przez mężczyznę raportów i prowadzenia badań. Niektóre informacje zostały opublikowane w gazetach ogólnokrajowych. Zaistniała sytuacja doprowadziła do urazu psychicznego, wywołanego syndromem stresu pourazowego. (Oprócz zadośćuczynienia za naruszenie godności osobistej oraz dobrego imienia przyznano mężczyźnie dodatkowe odszkodowanie w wysokości 16 532 EUR po indeksacji, zgodnie z wyrokiem sądu w Hadze z 02.06.2004, sygn. Akt 01/1338.)


342 40 107 EUR Sąd w Hadze 24.11.1999Sygn. Akt 98/3659

Pilot przeprowadzający samoloty na lotnisku, 28 latPodczas jazdy na rowerze potrącony przez samochód. Przez kilka tygodni hospitalizacji mężczyzna był w stanie śpiączki. W wyniku urazu mózgu trwała zmiana osobowości, która ograniczyła możliwości rozwoju zawodowego, wykonywanie codziennych czynności, a także spędzanie czasu wolnego w dotychczasowej formie. Lekarz orzecznik ustalił trwały uszczerbek na zdrowiu na 60%.

31 765 EUR

– 56 –



po indeksacji




343 42 971 EUR Sąd [grodzki] w Dordrechcie15.04.1999Sygn. Akt 97/4254VR 2000, 95

Sprzedawca środków czystości, 47 latPrzez 22 lata prowadził sprzedaż wraz z prezentacją specjalnych środków czystości wykorzystywanych w przemyśle ciężkim. Pobierał również próbki odpadów chemicznych. Część tych produktów zawierała substancje neurotoksyczne. Mężczyzna doznał poważnego uszkodzenia mózgu, skutkiem czego jego współczynnik inteligencji (IQ) cofnął się ze 120 do 96. Mężczyzna skarży się na zawroty głowy, wymioty, omdlenia, bóle głowy oraz trudności z przyswajaniem powtarzalnych informacji, a także zaburzenia pamięci. Mężczyzna cierpi na uraz psychiczny, m.in. stany lękowe, skłonności depresyjne, świadomość własnych ograniczeń, problemy ze snem oraz silne przemęczenie. 100% niezdolności do pracy.



Młody mężczyzna, uczący się w zawodzie sztukatora, 17 latJechał z pijanym kierowcą jako pasażer, samochód wjechał na słup. Odniesione obrażenia: wstrząśnienie mózgu, złamane prawe biodro, rana cięta przy prawym oku, stłuczenie kręgosłupa, nosa, karku i prawego kolana. Przez cztery tygodnie leczony w szpitalu, następnie kilka tygodni kontrolnie w poliklinice. Obrażenia ortopedyczne całkowicie wyleczone. Neuropsycholog zdiagnozował u poszkodowanego kilka zaburzeń neurologicznych (uszczerbek na zdrowiu w 40–50%). Sąd uwzględnił młody wiek mężczyzny oraz fakt, że wskutek zaburzeń neurologicznych poszkodowany będzie miał mocno ograniczoną szansę na normalne, samodzielne życie. (Przyznaną kwotę zadośćuczynienia zmniejszono o 30% – wina własna.)

36 1302 EUR


Kobieta, 67 latW wyniku udziału jej samochodu w wypadku drogowym kobieta odniosła poważne obrażenia. Hospitalizowana przez 5 tygodni, następnie 100 dni leczona w ośrodku rehabilitacyjnym. Trwałe skutki wypadku to: przesunięcie podstawy czaszki i karku, ograniczenia ruchowe rąk i szczęki, wykrzywienie twarzy i niedomykająca się powieka. Uszczerbek na zdrowiu w zakresie neurologicznym ustalono na 36% bez możliwości odwołania. Chirurg ortopeda ustalił stopień kalectwa (uszczerbku na zdrowiu) w związku z ograniczeniem ruchowym łokcia na 15% wartości maksymalnej. Prawa strona ciała – uszczerbek na zdrowiu w 6% wartości maksymalnej. W raporcie psychiatrycznym lekarz określił uszczerbek na zdrowiu ok. 20%, spowodowany ograniczeniami socjalnymi i stanami lękowymi, wywołanymi w szczególności zmienionym wyglądem. Uszczerbek na zdrowiu w zakresie zdolności mówienia i samodzielnego jedzenia w 30%. Sąd uwzględnił wszystkie powyższe skutki wypadku i przyznał zadośćuczynienie za szkodę niematerialną w wysokości 47 777 EUR po indeksacji.

36 302 EUR

– 57 –



po indeksacji





MałżeństwoW trakcie normalnej akcji porodowej lekarze popełnili błędy, w wyniku czego noworodek, który urodził się przez cesarskie cięcie, wkrótce zmarł. Poród miał dla kobiety dramatyczny przebieg, tym bardziej, że tylko przez część akcji porodowej kobieta była pod narkozą. Okazało się, że doszło do rozdarcia macicy. Lekarz zaszył ranę i bez zgody kobiety dokonał podwiązania jajników (sterylizacja). Zabiegu podwiązania jajników nie można było cofnąć. Kobieta poddała się kilku zabiegom in vitro, niestety bez rezultatu. Zabiegi in vitro doprowadziły do bolesnych blizn po punkcjach. Zadośćuczynienie zostało przyznane za komplikacje podczas porodu, zabieg podwiązania jajników oraz szkodę psychiczną. Okoliczności te doprowadziły także do poważnego kryzysu małżeńskiego. Poważne naruszenie dobra osobistego obydwojga małżonków.

45 000 EUR

347* 48 150 EUR Sąd w Den Bosch15.11.2006Sygn. Akt 98/158

Sprzedawczyni, 18 latZderzenie czołowe z samochodem ciężarowym. W stanie śpiączki przewieziona do szpitala. Obrażenia ciała: m.in. ciężkie stłuczenie mózgu, uszkodzenie płuc, złamane żebra, złamanie kostki, kolana, biodra i miednicy, uraz oczu (widzenie podwójne), pęknięte oczodoły, wiele ran od odłamków szkła na twarzy i ciele. Miesięczny pobyt w szpitalu, poddana szeregowi operacji (również w późniejszym okresie), tygodniowy pobyt w ośrodku rehabilitacyjnym. Trwałe skutki wypadku to m.in. częściowy niedowład lewej strony ciała, podwójne widzenie (ograniczenie zdolności widzenia o 50%), krzywizna nóg [„iksowate” nogi] powodująca problemy w poruszaniu się i przy staniu, co negatywnie wpływa na pracę, zainteresowania i uprawianie sportu. Całkowity uszczerbek na zdrowiu od pasa w górę 10%, od pasa w dół (prawa noga) 6%.

45 000 EUR


Przedsiębiorca, 51 latPoddany operacji twarzy celem usunięcia bolącego miejsca pod okiem. Za pomocą strumienia ciepła usunięto (część) nerwu twarzy. Wskutek (źle) przeprowadzonego zabiegu operacyjnego mężczyzna zaczął cierpieć na tzw. anaestesia doloresa [znieczulicę bolesną], której objawami są przeszywające bóle głowy. . Niskie prawdopodobieństwo lub brak możliwości zmniejszenia trwałego cierpienia. Orzeczono 100% niezdolność do pracy. (zgodnie z wyrokiem sądu w Zwolle z 10.07.1996, sygn. Akt 93/781)

36 302 EUR

– 58 –



po indeksacji





Dziewczyna, 17 latJadącą (na skuterze) dziewczynę potrącił samochód ciężarowy; w wyniku wypadku wstrząśnienie mózgu i od tego czasu regularne bóle głowy, ogromna ilość przeprowadzonych badań i terapii; dwukrotnie hospitalizowana, łącznie 117 dni, w tym operacja, rok przerwy w nauce, brak możliwości kształcenia się na wybranym kierunku (położna); ponad 4 lata badań i terapii, co według sądu apelacyjnego (i sądu pierwszej instancji) miało ogromny wpływ na życie młodej dziewczyny.(kasacja wyroku sądu w Arnhem z 10.01.1991, sygn. Akt 84/2428, przyznającego zadośćuczynienie w wysokości 27 385 EUR po indeksacji, w zakresie szkody łącznej: zob. orzeczenia sądu apelacyjnego z 20.03.1993, 11.05.1995 i 07.05.1996)

34 034 EUR

350* 50 000 EUR Sąd Apelacyjny w Hadze24.03.2009Sygn. Akt 105.002.564/01

InformatorPierwotnie mężczyzna był informatorem policji w sprawie kradzieży samochodów i fałszowania tablic rejestracyjnych. Wszedł w środowisko handlarzy narkotyków i w ten sposób pomagał w dochodzeniu policji w sprawie transportu dużych ilości miękkich i/lub twardych narkotyków. Czynności te, do których mężczyzna nie miał odpowiednich predyspozycji psychicznych, wywołały szereg problemów psychicznych, na co mężczyzna leczył się i nadal się leczy. Pracując w charakterze informatora niejednokrotnie znajdował się w sytuacji zagrażającej życiu. Po zakończeniu pracy w charakterze informatora nie otrzymał od państwa holenderskiego wystarczającej pomocy w powrocie do normalnego życia, nie zapewniono mu także odpowiedniej opieki psychologicznej. Po ujawnieniu jego tożsamości państwo nie zagwarantowało mu odpowiedniej ochrony.Wspomniane doświadczenia wywołały w mężczyźnie skłonności depresyjne i trudności z adaptacją oraz zaburzenia zachowania, tj. myśli samobójcze i samookaleczanie się.(Kasacja wyroku sądu w Hadze z 21.07.2007, sygn. Akt 03/1235, który oddalił wniosek poszkodowanego.)

50 000 EUR


Kobieta, 19 latWskutek wypadku drogowego z udziałem jednego samochodu i błędu kierowcy kobieta doznała poważnych uszkodzeń ciała – poważnego uszkodzenia mózgu i odmy opłucnowej. 8 tygodni hospitalizacji, następnie 7 miesięcy leczona w ośrodku rehabilitacyjnym. Trwale niezdolna do pracy. Utrzymujące się ciągłe bóle karku i głowy, szybkie zmęczenie. Poważne ograniczenia zdolności poznawczych i poważny uraz psychiczny. Kobieta może wykonywać nieliczne prace domowe, przez co popadła w izolację społeczną. Sąd uwzględnił także młody wiek poszkodowanej.

50 000 EUR

– 59 –



po indeksacji




352 55 105 EUR Sąd Apelacyjny w Hadze11.02.2004Sygn. Akt 01/140

Motocyklista, 36 latZderzenie czołowe z samochodem. W wyniku wypadku wyrwany staw barkowy oraz uszkodzenie mózgu z trwałymi zmianami; a także szereg innych uszkodzeń ciała: odma opłucnowa, złamanie nadgarstka, zerwane ścięgna kolanowe, złamanie kości piszczelowej i złamane żebra. Przez 10 dni mężczyzna leżał w śpiączce na OIOM-ie, przeszedł wiele operacji i spędził kolejne 82 dni w szpitalu. W wyniku uszkodzenia mózgu wiele obrażeń neurologicznych, jak wyjątkowe zmęczenie, wahania nastroju, silne poczucie bezradności wskutek ograniczeń fi zycznych i psychicznych, zmiana osobowości, co spowodowało pogorszenie relacji społecznych/rodzinnych i zawodowych. Ostatecznie, po tym, jak jego fi rma upadła, w 80–100% orzeczona niezdolność do pracy. Sąd przyznał zadośćuczynienie za amputację ręki w wysokości 55 105 EUR, za następstwa uszkodzenia mózgu również 55 105 EUR.(Kasacja wyroku sądu w Middelburgu z 29.11.2000, sygn. Akt 85/390, który zasądził 83 039 EUR po indeksacji; wyrok sądu apelacyjnego z 28.10.2004.)

50 000 EUR

353 57 294 EUR Sąd Apelacyjny w Den Bosch31.08.1999Sygn. akt 97/1091He

Matka zamordowanego, 7-letniego dzieckaOjciec zabił siedmioletniego syna celem odegrania się na matce. Według sądu czyn bezprawny, jakiego dopuścił się mężczyzna względem kobiety, uzasadnia przyznanie zadośćuczynienia. Nie jest to zatem roszczenie kobiety z tytułu czynu bezprawnego ojca względem dziecka. Sąd zdaje sobie sprawę, że cierpienia kobiety nie da się wyrazić sumą pieniężną. Przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia sąd I instancji wziął pod uwagę zdolność fi nansową mężczyzny, z kolei sąd apelacyjny uznał tę przesłankę za nieistotną.(Kasacja wyroku sądu w Den Bosch z 29.08.1997, sygn. Akt 95/2385, który zasądził zadośćuczynienie po indeksacji w wysokości 41 711 EUR, odwołanie do Sądu Najwyższego z 26.10.2011, VR 2002, 13 zostało odrzucone.)


354* 58 850 EUR Sąd w Arnhem16.08.2006Sygn. Akt 04/2393VR 2007, 10

Kobieta, 64 lataJadąca na motorowerze kobieta została potrącona przez samochód. Wskutek wypadku doznała poważnego i trwałego uszkodzenia mózgu oraz złamania lewej kostki. Kobieta może poruszać się wyłącznie na wózku inwalidzkim, robi niekontrolowane ruchy i cierpi na poważne zaburzenia mowy. Nie może mieszkać w domu i jest zmuszona do przebywania w domu opieki, z dala od męża. Poważna utrata radości życia. Stopień kalectwa (uszczerbku na zdrowiu) wynosi 93%.

55 000 EUR

– 60 –



po indeksacji





Malarz, 29 latZ uwagi na niewłaściwe załadowanie przyczepy, samochód, którym jechał poszkodowany w charakterze pasażera, zaczęło znosić, w rezultacie doszło do zderzenia czołowego. Skutki wypadku: 3,5 miesiąca w śpiączce, złamane żebra, krwotoki wewnętrzne, pęknięcie wątroby, uszkodzenie płuc, 5 miesięcy hospitalizacji, potem 10 miesięcy w ośrodku rehabilitacyjnym. Skutki powypadkowe: poważne zaburzenia pracy mózgu, które spowodowały zmianę charakteru, ograniczoną zdolność przyswajania informacji, spowolnienie intelektualne, szybkie zmęczenie, trudności z mówieniem, czytaniem i chodzeniem. Poszkodowany jest w ograniczonym stopniu samodzielny; niezdolność do pracy w 100%. Jak opisano na wstępie, powodem wypadku była źle załadowana przyczepa, dlatego 50% winy własnej.(zgodnie z wyrokiem sądu w Arnhem z 30.11.1989 i 25.10.1990, sygn. Akt 1988/2548)

40 940 EUR


Niemiecki żołnierz zawodowy, 48 latPodczas wakacji w Holandii zderzył się czołowo z samochodem jadącym z naprzeciwka, poruszającym się po jego stronie drogi. Po wypadku przez 3,5 tygodnia utrzymywano poszkodowanego w śpiączce farmakologicznej. Uszkodzenia ciała: uraz mózgu, uraz oka, uraz wątroby, skomplikowane złamanie obojczyka, złamanie żeber z nagromadzeniem powietrza, otwarte złamanie lewego ramienia z urazem barku i łokcia, zaburzenia funkcji poznawczych, uszkodzenie nerwów, stany depresyjne, uraz nogi i ramienia. W wyniku transfuzji krwi mężczyzna został zarażony wirusowym zapaleniem wątroby typu B, skarży się także na problemy natury seksualnej.Trwałe skutki wypadku to m.in. 10% utrata wzroku w prawym oku, paraliż prawej strony ciała. Mężczyzna porusza się na wózku inwalidzkim, jest skazany na opiekę pielęgniarską i jest zależny od pomocy innych. 100% niezdolność do pracy.(odsetki ustawowe liczone od daty wypadku, tj. od 1 maja 1998)

70 000 EUR


Kierowniczka bufetu, 38 latPodczas badania angiografi cznego wtłoczono powietrze (45 cc) do aorty, co wywołało poważne uszkodzenie mózgu i śpiączkę, z której pacjentka w końcu się wybudziła. Trwałe uszkodzenie w postaci ograniczenia zdolności intelektualnych, bóle głowy, bóle kręgosłupa, poważne przemęczenie, łatwe męczenie się, poważne luki w pamięci, poważne rozchwianie emocjonalne, poważna depresja oraz obojętność. Kobieta nie radzi sobie samodzielnie z codziennymi obowiązkami; brak rokowań poprawy jej stanu, skazana na bierną rozrywkę. Uzasadnienie sądu: kwota zadośćuczynienia powinna być na tyle wysoka, aby poszkodowana mogła nieco zmniejszyć swoje cierpienie np. poprzez przeprowadzkę, co kobieta uczyniła, częstsze chodzenie do restauracji, dodatkowy urlop, pobyt w sanatoriach itd. Kobieta musi być w stanie pokryć koszty zatrudnienia opiekuna.(zgodnie z wyrokiem sądu w Arnhem z 06.10.1988, sygn. Akt 81/3598. Sąd Apelacyjny dodatkowo zasądził odsetki ustawowe od 06.10.1981.)


– 61 –



po indeksacji





Jadąca na rowerze dziewczynka, 6 latW wyniku potrącenia jadącej na dziecięcym rowerku dziewczynki doszło do poważnego uszkodzenia mózgu, w tym zaburzeń pracy mózgu, określonych przez orzecznika na 75%, zaburzeń emocjonalnych (10%), ograniczeń ruchu podczas stania i chodzenia (10%), ograniczeń ruchowych kończyn górnych (10%), uszkodzenia wzroku (25%). Stopień kalectwa funkcjonalnego ustalony na 87%. Poważne zatrzymanie w rozwoju. Dziewczynka nigdy nie będzie mogła samodzielnie funkcjonować.

56 723 EUR


Pracownik administracyjny, 31 latMężczyzna zgłosił się do lekarza pierwszego kontaktu, a następnie do neurologa z powodu bólów głowy. Zdiagnozowano u niego nagromadzenie płynu w mózgu. Poddany operacji, która polegała na umieszczeniu pompki „pod ciśnieniem” z działaniem odsysającym. Następnie wykonano szereg skanów. U mężczyzny stwierdzono oznaki paraliżu oraz niestandardowe ustawienie gałek ocznych. Podczas kolejnej operacji wszczepiono drenaż. W wyniku kolejnej operacji pacjent zapadł w śpiączkę, w tym stanie został poddany kolejnej operacji.Z ekspertyzy medycznej wynika, że objawy były wynikiem błędu lekarskiego polegającego na zbyt późnym leczeniu. W konsekwencji mężczyzna został całkowicie sparaliżowany, wymaga opieki, 100% niezdolności do pracy. Z raportów nie wynika, czy mężczyzna zdaje sobie sprawę z tego, co się stało, dlatego tego czynnika nie wzięto pod uwagę podczas ustalania kwoty zadośćuczynienia. Trwały uszczerbek na zdrowiu wynosi 98%.

68 067 EUR

– 62 –



po indeksacji





Chłopiec, 10 latPodczas przechodzenia przez jezdnię potrącony przez zbyt szybko jadący samochód. Przez ok. 4 tygodnie w śpiączce, nastąpił atak epileptyczny. Chłopiec został sparaliżowany, miał zaburzenia koordynacji ruchów, nietrzymanie moczu oraz inne zaburzenia funkcji mózgu. Chłopiec miał także zaburzenia pracy nerek, odleżyny na głowie, odmę opłucnej oraz trudności z oddychaniem, co wymagało przeprowadzenia tracheotomii. Dopiero później okazało się, że miał złamane żebra. Łącznie spędził 2,5 miesiąca w szpitalu, potem przeniesiono go do ośrodka rehabilitacyjnego. Przez ok. 6 miesięcy sparaliżowana połowa ciała, poruszał się na wózku inwalidzkim. Rehabilitacja miała ciężki przebieg, była bolesna i długotrwała.Trwałe skutki wypadku to m.in. powolność, ograniczona zdolność wykonywania dwóch czynności naraz, zaburzenia pamięci. Do końca życia skazany na pomoc innych. Wskutek urazu mózgu jego IQ jest znacząco niższe niż zakładano przed wypadkiem (poziom akademicki). Chłopiec ma trudności z chodzeniem, połowa ciała nie reaguje na bodźce. Neurologiczny uszczerbek na zdrowiu orzeczony w 45%. Chłopiec cierpi także na zawroty głowy i ma problemy z głosem, co jest wywołane śpiączką – to powoduje trudności w komunikowaniu się. Problemy głosowe są odpowiedzialne za przyznanie 18% całkowitego kalectwa (uszczerbku na zdrowiu).Przed wypadkiem chłopiec miał zdolności muzyczne, na swój wiek całkiem dobrze grał na skrzypcach. Po wypadku czuje się odizolowany, ma złą samoocenę, uważa, że będzie mu ciężko założyć kiedyś rodzinę. Poza tym na czubku i z tyłu głowy ma łyse placki, które są pamiątką po przebytych zabiegach operacyjnych w szpitalu.

85 000 EUR

361 100 152 EUR Sąd w Utrechcie08.01.2003Sygn. Alt 01/2255

MężczyznaPodczas jazdy na rowerze został potrącony przez samochód. Tuż po wypadku poddany operacji z powodu krwotoku w mózgu. Był w stanie bezpośrednio zagrażającym życiu, 3,5 tygodnia w śpiączce. Spędził 4,5 miesiąca w szpitalu. Podczas hospitalizacji doszło do komplikacji (płyn w mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Po krótkim pobycie w ośrodku rehabilitacyjnym nieprzytomnego mężczyznę przewieziono do szpitala z ciężką niewydolnością oddechową. Przeszedł siedmiokrotnie zapalenie płuc wywołane bakterią szpitalną, kilkukrotne zapalenie pęcherza i ataki epileptyczne. W późniejszym okresie pojawiły się kolejne komplikacje. Przez ok. rok mężczyzna nie mógł mówić. Rok po wypadku trafi ł do domu opieki, dopiero po 3,5 roku wrócił do domu. Skutkiem wypadku są bardzo poważne zaburzenia funkcji mózgu, poważne zaburzenia motoryczne wskutek zaburzeń centralnego układu nerwowego oraz problemów ze stawami. Poważne zaburzenia funkcjonowania zmysłu smaku i węchu. Mężczyzna porusza się na wózku inwalidzkim, nie potrafi się samodzielnie ubrać ani rozebrać. Ograniczenia ruchowe lewej ręki. Całkowity uszczerbek na zdrowiu (kalectwo) wynosi 63%.

90 000 EUR

– 63 –



po indeksacji




362 110 704 EUR Sąd Apelacyjny w Den Bosch04.12.2001Sygn. Akt 00/799/HeVR 2003, 96

Chłopiec, 7 latPodczas przejeżdżania rowerkiem na drugą stronę ulicy, został potrącony przez samochód. Chłopiec doznał poważnego uszkodzenia mózgu, złamania lewej kości jarzmowej, miał poranioną odłamkami szkła twarz oraz uraz lewej kości miednicy. Chłopiec był w śpiączce przez 3,5 miesiąca, potem spędził rok w ośrodku rehabilitacyjnym. Najważniejsze skutki wypadku to: spastyczność powodująca poważne problemy z chodzeniem, zaburzenia małej motoryki dłoni, spowolnione tempo mówienia; trwała epilepsja, którą można kontrolować poprzez podawanie leków; poważne uszkodzenia funkcji mózgu, co powoduje opóźnienie rozwoju dziecka w stosunku do wieku metrykalnego, co będzie się nasilać; zmiana osobowości objawiająca się buntem, robieniem na przekór oraz łatwym wpadaniem w złość. Powyższe następstwa wypadku oznaczają trwałe kalectwo w 72%. Chłopiec jest trwale zależny od innych. Ma niewiele możliwości aktywnego spędzania wolnego czasu.Przyznana kwota zadośćuczynienia została zwiększona o odsetki ustawowe, liczone od daty wypadku (27 grudnia 1991).(zgodnie z wyrokiem sądu w Den Bosch z 23.06.2000, sygn. Akt 98/1077)

90 756 EUR


RowerzystkaPodczas zjeżdżania z drogi z pierwszeństwem przejazdu potrącona przez samochód. Przez długi czas w śpiączce. Skutki odniesionych obrażeń to poważne uszkodzenie mózgu, powodujące trwałe kalectwo. Sąd w orzeczeniu z 27 czerwca 2002 roku nie przyznał zadośćuczynienia, ponieważ dziewczyna przez dłuższy czas była w śpiączce, tzn. była nieprzytomna, zatem za ten okres nie przysługuje prawo do zadośćuczynienia za szkodę niematerialną. Sąd nakazał wnioskodawcy wszczęcie procedury odszkodowawczej, która zakończyła się w 2003 roku przyznaniem zadośćuczynienia.

101 646 EUR

– 64 –



po indeksacji




364 143 236 EUR Sąd Apelacyjny w Amsterdamie14.01.1999Sygn. Akt 96/1034VR 1999, 82

Brygadzista, 31 latZderzenie z samochodem osobowym, który o 50 do 70 km/h przekroczył dozwoloną prędkość i przejechał skrzyżowanie na czerwonym świetle. Mężczyznę w stanie śpiączki przewieziono do szpitala, gdzie stwierdzono poważny uraz mózgu i rany głowy. Tydzień pod respiratorem, przez ponad 6 tygodni karmiony sondą. Po hospitalizacji przez ok. 3,5 miesiąca w ośrodku rehabilitacyjnym. Następnie pielęgniarki dzielnicowe opiekowały się poszkodowanym w domu. Później kolejny pobyt w szpitalu spowodowany atakami epileptycznymi.Mężczyzna jest całkowicie zdany na innych, porusza się wyłącznie na wózku inwalidzkim. Zaburzenia pracy rąk i nóg oraz zaburzenia koordynacji kończyn, zaburzenia mowy, co powoduje, że ciężko go zrozumieć, trudności z przełykaniem. Prawdopodobnie zdolność do myślenia nie została uszkodzona, ale ciężko jest to zbadać. Stopień kalectwa wynosi 96%. Sąd apelacyjny uznał uszkodzenia ciała mężczyzny za jeden z najpoważniejszych przypadków. Mężczyzna nie może wykonywać żadnych czynności. Brak jakiejkolwiek szansy na poprawę jego stanu, z czego zdaje on sobie sprawę.Orzekając o wysokości zadośćuczynienia, sąd apelacyjny uwzględnił m.in. rodzaj odpowiedzialności (nieostrożna jazda) oraz podobne okoliczności wypadków za granicą. Uznał jednak, że żądana kwota zadośćuczynienia powinna być zasądzana dla poważniejszych przypadków.(Kasacja wyroku sądu w Amsterdamie z 10.07.1996, sygn. Akt 95/1033. Sąd Apelacyjny przyznał kwotę zadośćuczynienia po indeksacji w wysokości 88 172 EUR.)

113 445 EUR


Mężczyzna, 37 latKierowca innego samochodu osobowego wjechał w tył pojazdu kierowanego przez poszkodowanego. Bardzo poważne obrażenia ciała, na które składały się: poważny uraz mózgu oraz rozległe obrażenia twarzy. Przez długi czas mężczyzna był w śpiączce. Poważne zaburzenia funkcji mózgu i zmiany w zachowaniu. Mężczyzna nie może mieszkać samodzielnie, na stałe mieszka we wspólnocie mieszkaniowej dla osób z wrodzonymi uszkodzeniami mózgu. (Sąd nie uzasadnił wyroku, ponieważ towarzystwo ubezpieczeniowe, do którego złożono wniosek o przyznanie zadośćuczynienia, nie odwołało się od wnioskowanej wysokości roszczenia).


– 65 –



po indeksacji





NoworodekBłąd medyczny. Podczas akcji porodowej doszło do poważnego niedotlenienia, dziecko doznało bardzo ciężkiego uszkodzenia mózgu. Nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować. Dziecko okazuje ból i dyskomfort, naprężając ciało, poci się, krzyczy, jest złe i płacze, wypluwa pokarm i żółć. Od narodzin ciężkie upośledzenie fi zyczne i psychiczne. Cierpi na duszności i od urodzenia [chłopiec] utracił radość życia, chociaż nie do końca wiadomo, czy zdaje sobie z tego sprawę. Wymaga całodobowej opieki. Odebrano mu prawo do samostanowienia. Sąd orzekł, że obrażenia dziecka są wyjątkowo ciężkie. Brak jakiejkolwiek szansy na poprawę.



Absolwent wydziału stomatologicznego, 25 latJadącego na rowerze mężczyznę potrącił skuter, który brał udział w rajdzie – jechał lewą stroną jezdni i najechał czołowo na rowerzystę. Przez długi czas poszkodowany był w śpiączce, potem przez ok. 6 lat przebywał w ośrodku rehabilitacyjnym. Przeszedł dziesiątki operacji ramienia, ręki, stopy, nogi i biodra. Nigdy nie będzie już mógł chodzić. Uszkodzony ośrodek mowy, mężczyzna będzie musiał korzystać z pomocy logopedycznej. W dużym stopniu zależny od innych, również w codziennych czynnościach, jak ubieranie się, mycie, gotowanie itd. Nigdy nie będzie mógł mieszkać całkowicie samodzielnie. Jeśli chodzi o uszkodzenia psychiczne – zaburzenia zdolności umysłowych, zmienne zachowanie i słaba pamięć. Wykluczona możliwość podjęcia pracy zawodowej. Dzięki pomocy innych może uczestniczyć w życiu towarzyskim. Pomimo obrażeń psychicznych mężczyzna zdaje sobie sprawę z konsekwencji wypadku i sytuacji, w której się znajduje.(Sąd w Zwolle w wyroku z 16.04.1997, sygn. Akt 91/861 dokonał korekty osądu i uznał 30% winy własnej, sąd apelacyjny przeprowadził rewizję wyroku i uznał całkowitą winę (100%) kierującego skuterem.)


– 66 –


b. Zadośćuczynienie z tytułu znęcania się: obrażenia głowy, mózgu i układu nerwowego; szkoda psychicznaPrzyznana kwota

po indeksacjiWłaściwy organ

sądowy Rodzaj uszkodzenia


Opublikowano Skutki i okoliczności niestandardowe wypadku, zawód i wiek poszkodowanego/wnioskodawcy

793* 265 EUR Sąd [grodzki] w Arnhem16.03.2007Sygn. Akt 06/2946

PolicjantPodczas demonstracji, w trakcie aresztowania, dostał cios w tył głowy od nieznanego sprawcy. W wyniku uderzenia nastąpił obrzęk głowy, bóle karku i głowy. Ponadto zawroty głowy.



MężczyznaPodczas kłótni i grożenia przy domu poszkodowanego uszkodzono ogrodzenie i skopano drzwi, a mężczyzna doznał następujących obrażeń: stłuczenie lewego oczodołu, wybite zęby oraz stłuczenie lewego kolana. Mężczyzna doznał przede wszystkim urazu psychicznego, ponieważ nie czuje się bezpiecznie. Z tego powodu leczył się psychiatrycznie.

350 EUR


Handlarz na rynkuW wyniku kłótni rodzinnej dwóch członków rodziny pojechało za poszkodowanym samochodem i pobiło go. W wyniku pobicia mężczyzna doznał wylewu na prawej stronie potylicy, otarć na twarzy i poważnej opuchlizny na plecach. Niezdolność do pracy przez ok. jeden miesiąc. Brak trwałych skutków pobicia.

454 EUR


MężczyznaAby uniemożliwić mu ucieczkę samochodem podczas kłótni, mężczyznę schwytano w ucisk łokciem wokół szyi i zgięto mu głowę do dołu. Poszkodowany zsiniał na twarzy i stracił przytomność. Hospitalizowany przez 5 dni. Brak widocznych skutków ataku. Zadośćuczynienie za niedogodności, ból i szok.

681 EUR

797 874 EUR Sąd Apelacyjny w Den Bosch13.10.1998Sygn. Akt 97/515Ma

MężczyznaŻona uderzyła go gumowym młotkiem w głowę. W wyniku uderzenia mężczyzna doznał lekkiego wstrząśnienia mózgu oraz ran na głowie, które opatrzono w szpitalu. Lekkie zawroty głowy i ból głowy.(unieważnienie wyroku sądu w Maastricht z 27.02.1997, sygn. Akt 95/14833, który przyznał 446 EUR po indeksacji)

681 EUR


StudentkaOsoba, która wspólnie z nią mieszkała, przez 2 lata znęcała się nad kobietą. Poszkodowana doznała wiele bólu i szkody psychicznej, co wymagało leczenia psychiatrycznego.

1000 EUR

799* 1060 EUR Sąd [grodzki] w Leeuwarden02.01.2007Sygn. akt 06/1275

MężczyznaPo wieczorze spędzonym w pubie w drodze do domu doszło do wymiany zdań, która zakończyła się bijatyką. Wskutek ciosu pięścią mężczyzna stracił przytomność i został przewieziony do szpitala, gdzie odzyskał przytomność. Obrażenia to poważne wstrząśnienie mózgu, otarcia na całej twarzy, przebita przez ząb warga.



KobietaRegularnie poważnie zastraszana i maltretowana przez męża, w wyniku czego kobieta doznała szkody psychicznej, za którą przyznano jej zadośćuczynienie.

1000 EUR

– 67 –


Przyznana kwota po indeksacji

Właściwy organ sądowy Rodzaj uszkodzenia



801 1113 EUR Sąd Apelacyjny w Den Bosch23.01.2003Sygn. Akt 01/568Ma

KobietaPodczas kłótni o rower kobieta przyniosła z domu kij bejsbolowy. Mężczyzna wyrwał jej kij i bił ją po całym ciele. Krwiaki. W wyniku pobicia kobieta doznała syndromu stresu pourazowego (rozpamiętywanie zdarzenia i stany depresyjne).(Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę okoliczności powodujące szkodę, wywołane przez każdą ze stron.)

1000 EUR


Mężczyzna odwiedzający pubPrzed zamknięciem pubu mężczyzna został wyprowadzony przez ochroniarza z pubu. Doszło do wymiany zdań, ochroniarz uderzył mężczyznę silnym ciosem w głowę. Poszkodowały stracił przytomność i został przewieziony do szpitala, gdzie przebywał przez 9 dni, z początku na oddziale intensywnej opieki medycznej. Uszkodzenia: poważne wstrząśnienie mózgu, opuchnięta twarz, złuszczenie naskórka twarzy, pęknięcie wargi, koniecznie zszycie rany. Zadośćuczynienie nie zostało zmniejszone z powodu sytuacji fi nansowej [sprawcy czynu].

908 EUR


CieślaWielokrotnie mocno uderzony przez sąsiada w twarz i głowę. W wyniku pobicia mężczyzna doznał poważnego wstrząśnienia mózgu, przebywał 6 dni w szpitalu. Łącznie przez prawie 5 tygodni mężczyzna był niezdolny do pracy.(Unieważnienie wyroku sądu w Amsterdamie z 02.09.1998, sygn. Akt 95/1187, który przyznał 2322 EUR po indeksacji.)

1134 EUR


Była partnerkaDwa miesiące po tym, jak kobieta opuściła mężczyznę, spotkała go w centrum handlowym, gdzie wyrwał jej torebkę i uciekł. Później pobił kobietę (i jej córkę). Kobieta cierpiała na syndrom stresu pourazowego, który leczyła psychiatrycznie. Sąd uwzględnił rodzaj relacji, które łączyły strony.

1134 EUR


PolicjantkaW miejscu zamieszek w noc sylwestrową, gdzie skierowano kobietę wraz z innymi funkcjonariuszami, otrzymała cios w głowę, który spowodował wstrząśnienie mózgu. Ból głowy, nudności i zaburzenia koncentracji. Wskutek zdarzenia kobieta doznała także szkody psychicznej.

1400 EUR

806 2005 EUR Sąd Apelacyjny w Arnhem20.06.2000Sygn. Akt 99/306VR 2001, 124

MężczyznaW wyniku sprzeczki w ruchu drogowym na światłach kierowca drugiego samochodu pobił mężczyznę, który doznał wstrząśnienia mózgu i stłuczeń. Na chwilę stracił przytomność. Z powodu traumatycznego przeżycia przez cztery miesiące niezdolny do pracy.(zgodnie z wyrokiem sądu w Zwolle z 06.01.1999, sygn. Akt 98/32)

1588 EUR

– 68 –







MężczyznaPobity i skopany przez dwóch mężczyzn. Poszkodowany upadł na ziemię i na kilka minut stracił przytomność. W szpitalu stwierdzono lekkie wstrząśnienie mózgu oraz kilka ran na twarzy. Niezdolny do pracy przez 1 tydzień. Po pobiciu utrzymywała się sztywność karku, mężczyzna przeszedł fi zykoterapię. Wskutek zdarzenia mężczyzna doznał urazu psychicznego, poddał się leczeniu.

1815 EUR


PolicjantkaBrała udział w strzelaninie, strzelano do niej z odległości ok. 2 m. Miała na sobie kamizelkę kuloodporną. Cudem uniknęła poważnych obrażeń lub nawet śmierci. Kobieta cierpi na bezsenność i ataki paniki. Przez 5 miesięcy całkowicie niezdolna do pracy. Po tym czasie zatrudniona na połowę etatu w służbie administracyjnej. Kobieta po raz pierwszy brała udział w strzelaninie. Leczona z uwagi na uraz psychiczny.(zgodnie z wyrokiem sądu w Amsterdamie z 19.05.2004, sygn. Akt 03/1200)

2000 EUR

809* 2725 EUR Sąd Apelacyjny w Amsterdamie24.01.2008Sygn. Akt 06/995

PolicjantPodczas pościgu grożono mu pistoletem gazowym. W pewnym momencie policjant patrzył prosto w lufę pistoletu.Było to traumatyczne przeżycie, które skutkowało m.in. kołataniem serca. Mężczyznę przewieziono do szpitala, gdzie podłączono go do monitora.(zgodnie z wyrokiem sądu [grodzkiego] z 15.09.2005, sygn. Akt 04/325100)

2500 EUR


KobietaGrupa kilku mężczyzn wtargnęła do mieszkania, w którym kobieta przebywała w towarzystwie swojego chłopaka. Brutalnie wyrwano ją ze snu, użyto przemocy, grożono jej, zniszczono rzeczy. W wyniku zdarzenia kobieta doznała szkody psychicznej w postaci szoku pourazowego, przez co przez ponad dwa lata była niezdolna do pracy.

2496 EUR

811* 3090 EUR Sąd w Dordrechcie23.07.2008Sygn. Akt 07/2311

MężczyznaKilkakrotnie uderzony w głowę. Krwiak na nosie, rana cięta na skórze głowy i lekkie wstrząśnienie mózgu. Jeden dzień hospitalizowany, utrzymujący się przez kilka dni ból głowy. Wskutek stresu pourazowego przez 2 lata niezdolny do pracy.(90% winy własnej, dlatego mężczyzna otrzymał 309 EUR zadośćuczynienia.)



Kierowca samochodu ciężarowegoTrzech mężczyzn znęcało się fi zycznie nad poszkodowanym. Mężczyzna doznał wstrząśnienia mózgu, ran ciętych na głowie, stłuczeń na karku, na plecach i łokciu, skarży się na szumy w uszach. Przewieziony do szpitala celem wykonania badań. 33,5 miesiąca niezdolny do pracy, głównie z powodu urazu psychicznego wskutek naruszenia dobra osobistego.

3269 EUR

– 69 –







Strażnik miejskiMężczyzna próbował zatrzymać kierowcę skutera, który jechał ulicą z zakazem wjazdu pojazdów mechanicznych. Kierowca potrącił poszkodowanego. Mężczyzna na chwilę stracił przytomność, odniósł obrażenia w postaci stłuczenia żeber, bólów ucha prawego oraz szumów w uszach. Okazało się, że doszło do perforacji błony bębenkowej ucha. Poza tym kilka otarć. Poza urazami fi zycznymi (bóle głowy, karku i barku) najważniejszym skutkiem wypadku jest stres pourazowy.

3500 EUR


Uczący się w zawodzie malarzaW noc sylwestrową mężczyzna znalazł się w grupie bijących się między sobą chłopaków. Został uderzony w głowę masywną, żelazną sztangą. Skutki: uraz mózgu powodujący paraliż oraz zaburzenia koncentracji i równowagi. Chłopiec skarżył się na poważne bóle. Łącznie 10,5 miesiąca niezdolny do pracy.

3403 EUR


TaksówkarzNapadnięty przez pasażera, który grożąc nożem, zażądał jego portfela, groził mu też śmiercią. Podczas szarpaniny taksówkarzowi udało się wypchnąć napastnika z taksówki. W wyniku napadu mężczyzna doznał stresu pourazowego, poddany został psychoterapii. Wskutek napadu przez 3,5 roku niezdolny do pracy.(wyrok zaoczny; przyznana kwota zadośćuczynienia pomniejszona o zasiłek wypłacony wcześniej przez Fundusz Odszkodowań dla Ofi ar Przestępstw)

3500 EUR(zgodnie z wnioskiem)


MężczyznaW wyniku otrzymania ciosu pięścią w głowę w stanie przedśpiączkowym przewieziony do szpitala. Hospitalizowany przez 14 dni na oddziale neurologicznym. Sąd uwzględnił rozmiar, długość trwania i rodzaj obrażeń, okres hospitalizacji, okres rekonwalescencji oraz podobne przypadki.(zgodnie z wyrokiem sądu w Amsterdamie z 08.09.2001, sygn. Akt 00/410)



KobietaW trakcie kłótni małżeńskiej mąż uderzył kobietę deską do krojenia w głowę. Rana głowy była rozległa, mocno krwawiła i wymagała szycia. Pozostała po niej blizna. Zadośćuczynienie za obrażenia oraz poczucie strachu, które pozostało po uderzeniu.

3403 EUR


Młody menedżer w przedsiębiorstwie budowlanymPodczas wymiany zdań z wujem otrzymał kilka ciosów w głowę. Miał podbite oko i bolesną opuchliznę na karku i twarzy, które zniknęły po ok. tygodniu.W wyniku zdarzenia mężczyzna doznał poważnego urazu psychicznego, który leczył przez 3 lata u psychoterapeuty. W tym czasie skarżył się na napady lękowe, problemy z koncentracją i napady złości.

4000 EUR

– 70 –







Mężczyzna mieszkający w BelgiiMężczyzna był maltretowany, cierpiał na stres pourazowy (stwierdzony przez lekarza orzecznika), ból rąk i karku. Trudności w pracy spowodowane bólem głowy i karku, zaburzeniami koncentracji i pamięci, bezsennością, zaburzeniami łaknienia oraz wahaniami nastroju.

4000 EUR


MężczyznaZ wielką siłą uderzony w głowę. Przynajmniej w trzech miejscach doszło do pęknięcia czaszki. Przez 9 dni hospitalizowany, potem ponownie przyjęty do szpitala z powodu opuchlizny nad oczodołami. Wskutek znęcania fi zycznego częste bóle głowy i lekkie zaburzenia pamięci. Powyżej linii włosów blizna na czole. Brak przesłanek do zmniejszenia wysokości zadośćuczynienia.

3403 EUR

821 4479 EUR Sąd w Zutphen27.03.1997Sygn. Akt 91/196

Pracownik wesołego miasteczkaZ powodu maltretowania, lekkie zaburzenia organiczne mózgu; hospitalizowany przez ok. 1 tydzień. Lekkie zaburzenia funkcji poznawczych. Uszczerbek na zdrowiu ustalony przez lekarza orzecznika na ok. 5% (kategoria A, zaburzenia zintegrowanych funkcji mentalnych).

3403 EUR


NauczycielDwaj mężczyźni, którzy wtargnęli do jego mieszkania, dotkliwie znęcali się nad mężczyzną. Złamanie kości jarzmowej i wiele ran głowy. Mężczyzna musiał rozpocząć leczenie psychiatryczne, a wskutek doznanego szoku pourazowego nie mógł dłużej wykonywać swojej pracy.

3630 EUR

823 4778 EUR Sąd w Haarlem01.04.1997Sygn. Akt 94/789

Żołnierz niemieckiStacjonujący w Holandii żołnierz niemiecki został dotkliwie pobity w Zandvoort przez dwóch mężczyzn. Skutki: poważne wstrząśnienie mózgu oraz pęknięcie czaszki; padaczka pourazowa, przynajmniej raz mężczyzna miał atak epilepsji, 35 dni pobytu w szpitalu. Przez pół roku nie mógł wykonywać ciężkiej pracy fi zycznej. Trwałe skutki napadu są niewielkie. Brak ograniczeń do zasądzenia kwoty zadośćuczynienia.

3630 EUR


KonwojentW trakcie pracy (pobranie bilonu z fi rmy) został wraz z kolegą napadnięty. Napastnik uderzył mężczyznę żelaznym prętem w głowę. Badanie lekarza specjalisty wykazało, że mężczyzna cierpi na syndrom stresu pourazowego. Wskutek napadu zmienił się z pogodnego, pełnego życia, „bezproblemowego” człowieka w zatroskanego, drażliwego i przygnębionego mężczyznę, który cierpi na zaburzenia koncentracji, trudności ze snem oraz ból fi zyczny, który nasila się w sytuacjach przypominających o napadzie. Zgodnie z diagnozą, po przejściu specjalistycznego leczenia, cierpienie powinno znacząco się zmniejszyć lub zniknąć.(Unieważnienie wyroku sądu [grodzkiego] w Hadze z 23.09.1998, które odrzuciło odpowiedzialność pracodawcy z uwagi na winę pracownika.)

4538 EUR

– 71 –







MarokańczykJego była dziewczyna wraz z mężem groziła mu nożem i postrzeliła go z broni palnej, mężczyzna odniósł niewielkie obrażenia. To traumatyczne doświadczenie wywołało szok pourazowy (zaburzenia koncentracji, napady lęku oraz stany depresyjne). Lekarz orzecznik ocenia, że z uwagi na trwały charakter urazu psychicznego prognoza nie jest korzystna. Nie jest także spodziewany szybki powrót pełnej zdolności do pracy.

4538 EUR

826 5292 EUR Sąd w Almelo25.07.2001Sygn. Akt 97/566

ChłopiecRegularnie maltretowany przez swojego ojczyma. Maltretowanie polegało na trzymaniu jego głowy w stawie, kopaniu i biciu, tak mocnym ciągnięciu za ucho, aż robiło się sine. Chłopiec doznał urazu psychicznego, został poddany leczeniu. Lekarz specjalista nie jest w stanie ocenić, w jakim kierunku chłopiec rozwinie zdolności społeczne, prognoza w zakresie powrotu do zdrowia psychicznego jest jednak obiecująca.

4538 EUR


MężczyznaW metrze w Rotterdamie otrzymał cios pięścią w głowę. Mężczyzna upadł do tyłu i uderzył głową w podłogę wagonu metra, stracił przytomność. Karetką pogotowia zawieziony do szpitala. Przez dłuższy czas niezdolny do pracy.



MężczyznaMaltretowany przez grupę trzech mężczyzn. Leczony neurologicznie z powodu bólów głowy i lekkiej utraty władzy w prawej ręce, która zniknęła wraz z upływem czasu. Mężczyzna nadal jednak skarży się na bóle głowy. Poddawany dwa razy w tygodniu fi zykoterapii. Prawie rok niezdolności do pracy.

4538 EUR

829 5730 EUR Sąd Apelacyjny w Den Bosch16.02.1999Sygn. Akt 97/699Br

Nauczyciel języka angielskiegoPobity przez grupę chłopców w pobliżu dyskoteki. Okładany pięściami po głowie, a gdy upadł, kopany po głowie. Rozliczne urazy twarzy, wstrząśnienie mózgu, złamana szczęka oraz rana języka. Przez kilka tygodni hospitalizowany. Przez ponad rok niezdolny do pracy. Nie wiadomo, czy mężczyzna będzie mógł wrócić do zawodu nauczyciela jęz. angielskiego.(Unieważnienie wyroku sądu w Bredzie z 01.04.1997, sygn. Akt 96/1173, który przyznał 2979 EUR po indeksacji.)



Poszkodowani w wyniku rozbojuZostali napadnięci w domu przez grupę ośmiu mężczyzn, związani i zakneblowani. Napastnicy grozili zabiciem ich dziecka [niemowlęcia]. Sąd podkreślił poważne naruszenie ich prywatności, naruszenie integralności fi zycznej i psychicznej oraz uwzględnił szkodę psychiczną wywołaną napadem. Poszkodowani nie korzystali z pomocy psychiatrycznej.(Każdy z poszkodowanych otrzymał 5730 EUR zadośćuczynienia.)

4538 EUR

– 72 –






831 5973 EUR Sąd Apelacyjny w Hadze20.03.1997Sygn. Akt 95/6747

Pracownica bankuPodczas napadu siłą wyciągnięta za sweter z krzesła i zaciągnięta w kierunku sejfu. Przez krótszą chwilę napastnik trzymał rewolwer przy głowie kobiety i jej groził, zmusił do wypełnienia worka pieniędzmi. Kobieta doznała poważnego szoku, poddała się leczeniu psychiatrycznemu. Kobieta nadal nie jest w stanie całkowicie wrócić do pracy.(Kasacja wyroku zaocznego sądu w Dordrechcie z 26.04.1995, sygn. Akt 95/2270, który zgodnie z wnioskiem przyznał 2173 EUR po indeksacji.)

4538 EUR


MężczyznaDotkliwie pobity przez grupę mężczyzn. Bity po głowie, skutkiem czego doznał poważnego wstrząśnienia mózgu i urazu karku w związku z doznanymi obrażeniami. Na kilka dni stracił przytomność. Przez 14 dni hospitalizowany.

5445 EUR


MężczyznaKilku mężczyzn dokonało rozboju w jego mieszkaniu. Przystawiono mu do głowy broń palną, związano ręce i nogi, kłuto go nożem i grożono słowami „Zadźgam cię na śmierć”. Okoliczności stanowiły poważne naruszenie integralności fi zycznej i psychicznej mężczyzny, skutkując doznaniem przez niego urazu psychicznego.

6000 EUR

834 7720 EUR Sąd Apelacyjny w Hadze29.08.2002Sygn. Akt 99/666

Kobieta pracująca w służbie zdrowia, 54 lataWe własnym mieszkaniu napadnięta przez mężczyznę. Wraz z przyjaciółką porwana przez niego. Przystawiał jej nóż do gardła i powiedział, że nie zawaha się jej zabić. Mężczyzna dopuścił się też molestowania seksualnego. Siłą przewieziona taksówką do Amsterdamu, po drodze mężczyzna zmusił kobietę do pobrania pieniędzy z kilku bankomatów. 3 tygodnie na zwolnieniu lekarskim, kobieta nie była potem w stanie wrócić do pracy w charakterze menedżera projektu. Przekwalifi kowała się do pracy na stanowisku o mniejszej odpowiedzialności, ponieważ nie była w stanie pracować pod presją (stres).

6807 EUR

835 8346 EUR Sąd w Roermond05.03.2003Sygn. Akt 00/361

MężczyznaMaltretowany przez trzech mężczyzn, którzy kopali go i bili. Mężczyzna cierpi na syndrom stresu pourazowego, zgodnie z opinią specjalisty nigdy nie dojdzie do całkowitego wyleczenia.

7500 EUR

836 8740 EUR Sąd Apelacyjny w Den Bosch24.08.1999Sygn. Akt 98/756He

Pracownik w gospodarstwiePrzez 12 lat mężczyzna pracował fi zycznie w gospodarstwie i mieszkał na terenie gospodarstwa rolnego. Przez ten czas był maltretowany przez gospodarza, który bił go wężem acetylenowym oraz kawałkami drewna lub żelaza. Wskutek wieloletniego znęcania się mężczyzna cierpi na syndrom stresu pourazowego oraz fobie i stany depresyjne. Mężczyzna stracił radość życia, jest bierny. Bardzo cierpiał z bólu.(zgodnie z wyrokiem sądu w Den Bosch z 31.07.1998, sygn. Akt 92/2606)

6807 EUR

– 73 –







MężczyznaPodczas kłótni z ojcem i synem uderzony w głowę. Doznał złamania kości jarzmowej i poważnego urazu głowy. Po leczeniu szpitalnym mężczyzna był przez miesiąc całkowicie niezdolny do pracy, przez kolejne 2 tygodnie w 50% niezdolny do pracy. Przez pewien czas mężczyzna nie mógł uprawiać hobby, jakim jest nurkowanie. Mężczyzna cierpiał również na uraz psychiczny spowodowany zdarzeniem. Badanie nie wykazało jednak, jakoby nadal cierpiał psychicznie.(W związku z winą własną 50% przyznano 4480 EUR.)

6807 EUR


MężczyznaPodczas kłótni w ruchu drogowym skopany i bity po głowie przez grupę mężczyzn. W wyniku zdarzenia mężczyzna skarży się na: ból głowy, zawroty głowy, dzwonienie w uszach, kłopoty z koncentracją, zaburzenia pamięci oraz ogólne spowolnienie. Uszczerbek na zdrowiu określono na 5%. Nie wzięto pod uwagę możliwych skłonności mężczyzny do ww. objawów.(zgodnie z wyrokiem sądu w Arnhem z 14.12.2000).

9076 EUR


Pośrednik ubezpieczeniowy, 42 lataMaltretowany przez cztery osoby jako przypadkowa ofi ara. Maltretowanie polegało na kopaniu w głowę. Mężczyzna doznał pęknięcia czaszki, złamania szczęki oraz poważnego bólu (głowy). 2 tygodnie hospitalizowany, przez 1,5 roku niezdolny do pracy. Trwałe skutki pobicia to zrost na czole oraz mrowienie szczęki, a także lekkie oznaki przemęczenia; problemy z koncentracją i pamięcią. Brak ograniczeń [w zakresie przyznanej kwoty zadośćuczynienia].

9076 EUR


Młody mężczyznaW wyniku uderzenia w głowę spędził 3 tygodnie w szpitalu w związku ze stłuczeniem mózgu, które nie zostało wyleczone. Skutkiem zdarzenia są powracające bóle głowy z zawrotami głowy, zaburzenia funkcji poznawczych, problemy z koncentracją i niewielkie zmiany w pamięci. Mężczyzna może pracować w tempie wolniejszym od przeciętnego. Lekarz orzecznik ustalił uszczerbek na zdrowiu 4%. Sąd uwzględnił rodzaj odpowiedzialności oraz młody wiek poszkodowanego, nie znalazł powodów do ograniczenia kwoty zadośćuczynienia.

9076 EUR


KelnerkaPodczas powrotu wieczorem na rowerze do domu ściągnięta z roweru i maltretowana. W wyniku obrażeń straciła przytomność. Przez 9 dni leżała w szpitalu. Z powodu zdarzenia kobieta cierpi na poważną depresję, połączoną ze stanami lękowymi i zaburzeniem funkcji poznawczych, co wiąże się z utratą jakości życia. Sąd przyznał zadośćuczynienie po indeksacji w wysokości 594 EUR przed hospitalizacją i 11 947 EUR po indeksacji za szkodę psychiczną.

9529 EUR

– 74 –







Dwie małoletnie siostryPrzez długi czas maltretowane psychicznie i fi zycznie przez ojca (z pochodzenia Pakistańczyka) i matkę (Holenderkę). Dziewczynki były regularnie bite, szturchane i zamykane; w ohydny sposób ścinano im włosy i były zmuszane do kradzieży. Ich rodzice nie kryli się z tym, że chcieli, żeby umarły. W wyniku maltretowania dziewczynki doznały poważnego stresu pourazowego.


843* 17 510 EUR Sąd w Zwolle17.12.2008Sygn. Akt 07/1403

SpawaczW trakcie kłótni otrzymał cios pięścią w głowę. Mężczyzna upadł do tyłu i uderzył głową o betonowy występ, w wyniku czego doznał pęknięcia podstawy czaszki z rozległym krwawieniem podoponowym opony twardej. Mężczyzna był w stanie bezpośrednio zagrażającym życiu. W krótkim odstępie czasu przeprowadzono 2 operacje; przez 16 dni utrzymywany w śpiączce farmakologicznej. 8 tygodni hospitalizacji, miesiąc w ośrodku rehabilitacyjnym. Po 5 miesiącach ponownie poddany operacji, wstawiono płytkę akrylową w brakującym miejscu na czaszce. Skutki powypadkowe: zaburzenia równowagi, uszkodzenie słuchu ucha prawego, wrażliwe miejsce na czaszce w miejscu umieszczenia płytki akrylowej, szpecąca blizna na (w przeważającej mierze) łysej czaszce. Bóle barku i bioder.

17 000 EUR

844 23 889 EUR Sąd w Hadze12.02.1997Sygn. Akt 96/17VR 1998, 68

PolicjantW noc sylwestrową pobity przez dużą grupę mężczyzn za pomocą kijów, kijów bejsbolowych itd. Mężczyzna doznał poważnego stłuczenia mózgu i ran na głowie. Wskutek uszkodzenia mózgu rozwinęła się padaczka, po ok. 10 miesiącach od pobicia (znów) hospitalizowany przez okres 2 tygodni. Przeszczep skóry z lewego biodra celem uzupełnienia ubytku w czaszce. Skutki powypadkowe: trwałe napady padaczkowe leczone farmakologicznie, powodujące utratę czucia lewej strony ciała oraz osłabienie siły; szpecąca blizna długości ok. 6 cm od kącika prawego oka do ciemienia; trauma psychiczna związana z pogodzeniem się ze zdarzeniem, w ograniczonym stopniu możliwość uprawiania hobby, jakim były sztuki walki; 25% uszczerbek na zdrowiu z powodu padaczki. Po 1,5 roku wrócił do pracy, ale w ograniczonym stopniu. Przy przyznawaniu wysokości zadośćuczynienia sąd wziął pod uwagę rodzaj obrażeń, okoliczności powstania obrażeń, zabiegi operacyjne, czas trwania hospitalizacji, okres trwania i zakres niezdolności do pracy; niepełnosprawność fi zyczną; konieczność dożywotniego leczenia farmakologicznego oraz doznaną szkodę psychiczną. Brak ograniczeń w przyznaniu kwoty zadośćuczynienia.

18 151 EUR

– 75 –







Sprzedawczyni, 20 latWe śnie wielokrotnie uderzona w głowę siekierą przez męża (za którego wyszła wbrew swej woli). Skutki: cztery poziome rany od siekiery po lewej stronie czaszki, z czego najniższe uderzenie przepołowiło ucho; wiele ran ciętych czaszki; uraz opuszków palców oraz uraz ścięgien kilku palców. Długotrwała operacja, 8 dni hospitalizowana, następnie pod opieką pielęgniarki. Zaburzenia snu, ataki paniki oraz syndrom stresu pourazowego, leczony psychiatrycznie.Skutki powypadkowe: trwałe uszkodzenie czaszki, twarzy i lewego ucha, a także palców lewej ręki; trwałe uszkodzenie mózgu oraz uszkodzenie słuchu; poza syndromem stresu pourazowego zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia pamięci i koncentracji; utrata łaknienia, smaku, radości życia, bierność oraz zaburzenia snu.

22 689 EUR


Grafi k, 31 latPo kilku godzinach więzienia i grożenia bronią palną postrzelony w tył głowy. Trwałe uszkodzenie mózgu, ponad 6 tygodni pobytu w szpitalu, ponad rok w ośrodku rehabilitacyjnym. W wyniku uszkodzenia mózgu poważne uszkodzenie funkcji widzenia: pole widzenia w obydwu oczach ograniczone w tym samym stopniu; zanik dolnej ćwierci pola widzenia. Poza tym uszkodzenie pamięci krótkoterminowej. 100% niezdolność do pracy w charakterze grafi ka. Jego aktywność życiowa została w poważnym stopniu ograniczona, co oznacza poważną utratę radości życia.

40 840 EUR


Pracownik sezonowy, 39 latW trakcie kłótni uderzony szpadlem w głowę, poważne uszkodzenie czaszki i mózgu. Na środku głowy rana cięta z uszkodzeniem skóry i mózgu. Trwałe, poważne kalectwo do końca życia. Mężczyzna wymaga pomocy i opieki (wyrok pośredni; sprawa jest w toku).

80 000 EUR

848 102 591 EUR Sąd w Zwolle12.06.2002Sygn. Akt 01/69VR 2004. 8

Sześciomiesięczne niemowlęOjciec tak mocno potrząsał dzieckiem, że niemowlę doznało bardzo poważnego uszkodzenia mózgu (ang. shaken baby syndrome – syndrom dziecka potrząsanego). Dziecko będzie do końca życia w poważnym stopniu niepełnosprawne fi zycznie i umysłowo. Prawdopodobnie będzie do końca życia zależne od opieki innych ludzi, nigdy nie będzie mogło samodzielnie siedzieć ani chodzić.


– 76 –







Pracownik budowlany, 20 latPobity przez grupę chłopców, skutkiem czego doznał poważnego uszkodzenia mózgu, lekarz orzecznik orzekł 92% uszczerbku na zdrowiu. Mężczyzna jest całkowicie bierny, nie potrafi wykonywać świadomie czynności, ma zaburzenia orientacji w czasie. Wskutek uszkodzenia mózgu nie może uprawiać sportu i pracować (praca wyłącznie w zakładzie pracy chronionej). Brak perspektyw poprawy jego stanu, do końca życia mężczyzna będzie uzależniony od pomocy i opieki innych.

90 756 EUR


MężczyznaOfi ara usiłowania zabójstwa. Najpierw został ogłuszony, następnie uderzony młotkiem w głowę, a potem duszony. Mężczyzna doznał poważnego uszkodzenia mózgu, jest lewostronnie sparaliżowany, ma napady padaczki, a także zaburzenia funkcji poznawczych i pamięci. Stracił wzrok w prawym oku, w lewym oku widzenie tunelowe. Mężczyzna jest uzależniony od cewnika. Porusza się wyłącznie za pomocą wózka inwalidzkiego. Wymaga 24-godzinnej opieki, 100% niezdolności do pracy. Mężczyzna nie może uprawiać sportu, nie jest w stanie wychowywać dzieci i prowadzić normalnego życia rodzinnego. W wyniku zdarzenia i jego następstw mężczyzna stracił rodzinę.


– 77 –


c. Zadośćuczynienie włączone do spraw karnych: urazy głowy, szkoda psychiczna, stalkingPrzyznana kwota

po indeksacjiWłaściwy organ

sądowy Rodzaj uszkodzenia



1327* 80 EUR Sąd w Haarlem26.10.2006Sygn. Akt 15–630533–06

MężczyznaNa ulicy uderzony w tył głowy przez złodzieja, który grożąc mu, ukradł telefon komórkowy. Złodziej włożył rękę do kieszeni spodni poszkodowanego celem wyjęcia telefonu.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

75 EUR


Funkcjonariusz policjiPo tym, jak wraz z partnerem aresztował mężczyznę, który chwilę wcześniej ukradł telefon komórkowy, usłyszał od złodzieja pogróżki o treści „Załatwię cię, zabiję cię, już po tobie”.Szkoda psychiczna.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

100 EUR

1329* 155 EUR Sąd w Utrechcie11.01.2008Sygn. Akt 16/601097–07

Maszynista pociąguNiedaleko stacji kolejowej niezidentyfi kowany mężczyzna rzucił kamieniem w przednią szybę pociągu. Szyba nie potłukła się, ale była mocno uszkodzona. Zadośćuczynienie za poczucie zagrożenia i fakt, że zdarzenie mogło mieć inny [tragiczniejszy w skutkach] przebieg. (zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

150 EUR

1330* 223 EUR Sąd w Amsterdamie25.09.2003Sygn. Akt 037672–02

KobietaKobieta zastała w swoim mieszkaniu złodziei, wskutek czego zaczęła się bać. Zadośćuczynienie za utratę poczucia bezpieczeństwa we własnym domu oraz naruszenie jej strefy prywatności, co stanowi naruszenie dóbr osobistych.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)


1331* 250 EUR Sąd w Dordrechcie06.01.2009Sygn. Akt 11/500458

KasjerkaSprawca napadu na sklep, w którym pracowała, groził jej nożem, mówiąc „Jeśli dasz mi pieniądze, nie zrobię ci krzywdy”. Zadośćuczynienie za szok, którego doznała.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

250 EUR

1332 271 EUR Sąd w Maastricht21.10.2005Sygn. Akt 03/700163–05

Kierowca samochoduGrupa młodych chłopców zrzucała z wiaduktu kamienie na przejeżdżające samochody. Kamienie trafi ły w samochód mężczyzny. Mężczyzna nie odniósł obrażeń. Zadośćuczynienie przyznano za poczucie zagrożenia i szkodę psychiczną.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)


1333* 309 EUR Sąd w Roermond03.03.2008Sygn. akt 04/850015–08

Funkcjonariusz policjiGdy na komendzie policji poproszono mężczyznę o zgaszenie papierosa, wziął on nóż i groził nim funkcjonariuszowi i jego kolegom. Pomimo ostrzeżeń mężczyzna nadal groził nożem. Sytuacja wymykała się spod kontroli. Funkcjonariusze rozpylili gaz pieprzowy, ww. funkcjonariusz wyjął nawet broń służbową i szykował się do strzału, co było dla niego poważnym przeżyciem. (zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

300 EUR

1334 324 EUR Sąd w Roermond17.08.2005Sygn. Akt 04/050645–04

MężczyznaPoszkodowany w wyniku napadu rabunkowego we własnej przyczepie. Został on ściągnięty z łóżka z użyciem siły i rzucony na ziemię, wykręcono mu rękę i przystawiono broń do głowy. Szkoda psychiczna.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)


– 78 –






1335* 412 EUR Sąd w Assen23.05.2008Sygn. Akt 19/830067–08

KobietaKobieta podczas rozboju rabunkowego w swoim domu była świadkiem, jak napastnicy porazili jej męża paralizatorem i zadali mu cios nożem. Zadośćuczynienie za to traumatyczne przeżycie.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

400 EUR

1336* 515 EUR Sąd w Roermond07.10.2008Sygn. Akt 04/850101–08

Funkcjonariusze policjiKobieta zaalarmowała funkcjonariuszy, że jej partner po kłótni został w domu z niemowlęciem, i poprosiła ich o interwencję. Mężczyzna groził przybyłym na miejsce funkcjonariuszom nożem, potłukł szybę w drzwiach, za którymi stali funkcjonariusze, i wykrzykiwał groźby o treści „Wszystkich was powyrzynam”. Zadośćuczynienie za poczucie zagrożenia.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

500 EUR

1337* 515 EUR Sąd w Arnhem08.12.2008Sygn. Akt 05/900166–08

Kobieta i jej córkaKobieta wraz z córką udała się na grób męża. Na miejscu okazało się, że ktoś włamał się do trumny i skradł kosztowności, z którymi pochowano zmarłego. Zadośćuczynienie przyznano za doznany szok na widok uszkodzonej trumny i ciała zmarłego w stanie rozkładu.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

500 EUR

1338* 515 EUR Sąd w Leeuwarden12.11.2008Sygn. Akt 17/880202–07

Matka małoletniego Mężczyzna, używając przemocy, zabrał dziecko z domu. Uderzył kobietę w twarz, chwycił ją za gardło i przez chwilę dusił. Zdarzenie to doprowadziło do urazu psychicznego u kobiety.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

500 EUR

1339* 773 EUR Sąd w Alkmaar19.03.2008Sygn. Akt 14/810387–07

EkspedientW trakcie napadu na sklep napastnik groził mu nożem (ostrze przyłożono do jego pleców), mówiąc [ang.]: I want your money [Chcę twoich pieniędzy]. Zadośćuczynienie za poczucie zagrożenia wywołane napadem.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

750 EUR

1340* 773 EUR Sąd w Den Bosch19.11.2008Sygn. Akt 20–002049–08

Funkcjonariusz policjiPo tym jak funkcjonariusz otrzymał zgłoszenie o włamaniu do mieszkania i udał się na miejsce, jeden z włamywaczy groził mu bronią palną. Wywołało to w nim poczucie zagrożenia, co uprawnia go do otrzymania zadośćuczynienia. (Zadośćuczynienie włączono do sprawy karnej, zgodnie z orzeczeniem sądu w Den Bosch z 22.05.2008, sygn. akt 01–845708–07.)

750 EUR

1341* 803 EUR Sąd w Maastricht09.08.2006Sygn. Akt 03–700231–06

Młoda kobietaPrzed domem grożono jej nożem i zmuszono do oddania pieniędzy i telefonu komórkowego. Napastnik zagroził jej słowami „jeśli zadzwonisz na policję, to wiem, gdzie mieszkasz” lub coś o podobnym znaczeniu. Zdarzenie to wywołało szkodę psychiczną u kobiety.

750 EUR

– 79 –






1342* 811 EUR Sąd w Leeuwarden27.07.2005Sygn. Akt 24–002215–04NJ 2005, 460

Funkcjonariuszka policjiW czasie 7-letniej kariery zawodowej nie doznała jeszcze takiego rozmiaru agresji skierowanej do swojej osoby. W pewnym momencie obawiała się o swoje życie, ale dzięki interwencji kolegi została uratowana. Całe zajście trwało ponad godzinę, napastnik(cy) kierował(li) pod jej adresem obelgi. Dzięki pomocy kolegów udało jej się odzyskać wiarę w siebie.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)


1343* 1070 EUR Sąd w Amsterdamie20.09.2006Sygn. Akt 13–447428–06

Starsza kobietaKobieta została napadnięta w nocy, we własnym mieszkaniu przez 2 mężczyzn, którzy przyszli z zamiarem dokonania kradzieży. Grozili jej, w tym zgwałceniem, i uderzyli w głowę. Poważne naruszenie strefy prywatnej. Kobieta nadal boi się i nie czuje się bezpiecznie w mieszkaniu.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

1000 EUR

1344* 1134 EUR Sąd w Amsterdamie18.11.2002Sygn. Akt 13/047557–02

Matka maltretowanego dzieckaSzkoda wynikająca z doznanego szoku. Kobieta widziała zakrwawione dziecko i wystające z podbrzusza jelita, co było następstwem zadania ran kłutych. Kobieta leczyła się psychiatrycznie.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)


1345* 1590 EUR Sąd w Groningen02.01.2007Sygn. Akt 18–630042–06

MężczyznaMężczyzna był wielokrotnie, na różne sposoby prześladowany przez swoją eksmałżonkę. Kobieta m.in. przejeżdżała koło jego mieszkania, głośno trąbiąc klaksonem, przychodziła do szkoły, w której uczyły się dzieci. Odwiedzała miejsce pracy jego nowej partnerki, zniszczyła samochód mężczyzny. Wymalowała farbą na oknie jego mieszkania napis „wstrętni pedofi le”, rzuciła kamieniem w okno mieszkania. Poważne naruszenie strefy prywatnej.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

1500 EUR

1346 1653 EUR Sąd w Zutphen29.09.2004Sygn. Akt 06/060249–04

Pracownica sklepuNapad na sklep, grożono jej bronią palną i słowami „dawaj pieniądze, inaczej cię zastrzelę”. Szkoda psychiczna.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

1500 EUR

1347* 2060 EUR Sąd w Den Bosch04.03.2008Sygn. Akt 01/825616–07

KobietaJej mąż trzykrotnie próbował pozbawić ją życia poprzez duszenie. Za każdym razem kobiecie udawało się uciec. Mężczyzna skopał ją i pobił. Wszystko działo się w obecności dzieci. Przy ostatniej próbie uduszenia kobiecie zrobiło się ciemno przed oczami i zaczęła się krztusić. Poważna utrata radości życia i prawa do samostanowienia. Doświadczyła poczucia zagrożenia i bólu.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

2000 EUR


KobietaOfi ara stalkingu. Kobieta była wielokrotnie nękana telefonami, nagraniami na automatyczną sekretarkę i wiadomościami tekstowymi sms. Stalker wielokrotnie siedział w aucie przed jej domem lub przejeżdżał koło jej domu. Poważne naruszenie strefy prywatnej kobiety.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

2000 EUR

– 80 –






1349 2204 EUR Sąd w Almelo29.06.2004Sygn. Akt 08/000050–04

Różne osobyPo śmierci krewnego sześć osób (członków rodziny) było nękanych telefonami przez mężczyznę (stalking). Stalker wyszukiwał swoje ofi ary m.in. poprzez lekturę klepsydr w gazetach, ustalał przyczynę śmierci. Mężczyzna czynił uwagi co do przyczyny śmierci, puszczał piosenki i dźwięki; złośliwy śmiech i złośliwe komentarze, w zależności od przyczyny śmierci. Stalking w poważny i umyślny sposób naruszył strefę prywatną poszkodowanych oraz doprowadził do cierpień psychicznych.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)


1350* 5150 EUR Sąd w Zutphen23.12.2008Sygn. Akt 06–460438/08

Matka porwanej dziewczynkiBez zgody matki ojciec dziewczynki zabrał dziecko na urlop do Tunezji, chociaż twierdził, że zabiera córkę na 2 dni do Eurodisneylandu w Paryżu. Mężczyzna nie miał praw rodzicielskich do dziecka. Matka nie wiedziała, gdzie jest jej córka. Mężczyzna wywołał u kobiety ogromne poczucie zagrożenia i rozpacz.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

5000 EUR

1351* 5350 EUR Sąd w Bredzie21.12.2006Sygn. Akt 02–811999–05

Pracownik bankuPodczas napadu na bank mężczyźnie grożono bronią poprzez przystawienie jej do głowy i zmuszono do otwarcia sejfu. Od napadu mężczyzna leczy się psychicznie z uwagi na napady strachu, bezsenność, depresję i negatywną samoocenę. Od napadu mężczyzna był (tymczasowo) niezdolny do pracy, co negatywnie wpływa na jego karierę zawodową.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

5000 EUR

1352 5671 EUR Sąd w Bredzie20.06.2002Sygn. Akt 02/1077

Świadek zabójstwa żony i córkiSzkoda wywołana szokiem. Dwaj mężczyźni, jego zięć i brat zięcia, przyszli do domu świadka z zamiarem zabicia jego córki. W jego kierunku oddano dwa strzały, ale pistolet się zaciął. Mężczyzna był świadkiem zastrzelenia żony, a następnie uduszenia córki. Poważne zaburzenia psychiczne, na które mężczyzna leczył się u psychoterapeuty. Mężczyzna nadal jest niezdolny do pracy.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)


1353* 8025 EUR Sąd w Utrechcie02.10.2006Sygn. Akt 16–501156–05

Młoda dziewczynaSkłoniona przez „loverboya” do prostytucji, poddana wyjątkowo poniżającemu wykorzystaniu w drodze manipulacji. Wobec dziewczyny stosowano przemoc fi zyczną i zastraszanie, była m.in. kopana, bita i podduszana. Mężczyzna groził, że pokaże zdjęcia prostytuującej się dziewczyny jej rodzinie. Dziewczynę więziono. Szkoda psychiczna i emocjonalna, dziewczyna jest zalękniona i niepewna siebie.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

7500 EUR

– 81 –






1354 8560 EUR Sąd w Groningen16.02.2006Sygn. Akt 18/630354–05

Matka dwójki zamordowanych dzieciMąż kobiety najpierw próbował ją zabić, ale udało jej się, rannej, wyskoczyć z pierwszego piętra mieszkania. W efekcie mężczyzna w bestialski sposób zabił dwójkę ich dzieci. Kobieta słyszała z pewnej odległości, co się dzieje w domu. Kobieta otrzymała wstępne zadośćuczynienie z tytułu doznanego szoku (szkoda wywołana szokiem) przed otrzymaniem przez sąd raportu psychiatrycznego.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

8000 EUR

1355* 10 300 EUR Sąd w Dordrechcie02.12.2008Sygn. Akt 11/500272–08

Mężczyzna, 20 latPodczas awantury, w której brała udział grupa młodych mężczyzn, mężczyzna otrzymał cios w głowę, który spowodował poważne uszkodzenie mózgu i pęknięcie podstawy czaszki. 6 tygodni hospitalizacji, przez kilka pierwszych dni w śpiączce farmakologicznej. Następnie mężczyznę przewieziono do centrum rehabilitacyjnego. Oprócz uszkodzenia mózgu mężczyzna ma trwałe uszkodzenie słuchu w prawym uchu. Nie wiadomo, czy wróci do pełnego zdrowia.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

15 000 EUR

1356 11 021 EUR Sąd w Almelo13.01.2004Sygn. Akt 08/30898/03

Matka 9-letniej dziewczynki, śmiertelnej ofi ary wypadku, 36 latSzkoda wywołana szokiem. Na jej oczach kierowca jadącego z bardzo dużą prędkością samochodu potrącił dziewczynkę, która zmarła w wyniku odniesionych obrażeń. Wywołało to poważne problemy psychiczne, na które kobieta leczyła się u terapeuty. Według terapeuty kobieta znajduje się aktualnie w „fazie zaprzeczania” procesu żałoby. Kobieta nie jest w stanie emocjonalnie uznać śmierć córki, nie mówiąc o pogodzeniu się z jej tragiczną śmiercią.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)


1357 17 013 EUR Sąd w Dordrechcie07.06.2002Sygn. Akt 11.6329/01

Dziewczynka, 11 latSzkoda wywołana szokiem. Napad na tle rabunkowym w domu, napastnicy związali i zakneblowali czworo domowników. Troje z nich zostało z zimną krwią zamordowanych strzałem w głowę. Czwartemu mężczyźnie udało się uciec. Dziewczynka obudziła się w nocy, wyszła z sypialni i odkryła zwłoki zamordowanych osób, w tym swojej matki. Było to niewyobrażalnie traumatyczne doświadczenie, dlatego sędzia Wydziału Karnego (pełnomocnik prawny dziecka) zasądził na jej rzecz zadośćuczynienie za szkodę wywołaną szokiem w ramach prowadzonego postępowania karnego.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)


1358 21 634 EUR Sąd w Hadze29.11.2005Sygn. Akt nieznana

KobietaKobieta przyjechała do byłego męża po dzieci. Mężczyzna najpierw w samochodzie uderzył ją żelaznym prętem w kolana i nogi. Następnie wyciągnął ją z samochodu i uderzył ją w głowę i ręce, którymi próbowała zasłonić głowę. Wskutek odniesionych obrażeń kobieta miała otwarte pęknięcie czaszki, sześć ran głowy i wstrząśnienie mózgu. Skutkiem pobicia kobieta cierpi na zaniki pamięci krótkotrwałej, ma problemy z mówieniem, ograniczoną zdolność węchu i smaku, bolesne blizny na głowie, ból w rękach i nogach oraz problemy psychiczne.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

20 000 EUR

– 82 –






1359 27 820 EUR Sąd w Dordrechcie30.10.2003Sygn. Akt 11/006196/3

Chłopiec, 3 lataSzkoda wywołana szokiem. Chłopiec był świadkiem zabójstwa matki przez jej brata (rany kłute zadane nożem). Morderca zostawił umierającą, błagającą o pomoc kobietę w obecności dziecka. Takie traumatyczne doświadczenia w dzieciństwie często prowadzą w późniejszym wieku do poważnych problemów psychicznych.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)

25 000 EUR

1360 33 203 EUR Sąd w Hadze26.04.2000Sygn. Akt 2200307299VR 2000, 84

Matka molestowanej i zamordowanej czteroletniej dziewczynkiSzkoda wywołana szokiem. Mężczyzna porywa dziewczynkę z mieszkania matki w momencie, gdy nie ma jej w domu. W pobliskim parku mężczyzna molestuje dziewczynkę i następnie morduje ją. Kobieta wnosi o przyznanie zadośćuczynienia za poniesioną szkodę psychiczną (szkoda wywołana szokiem) w ramach toczącej się sprawy karnej przeciwko mężczyźnie. Sąd orzeka, że kobieta w wystarczający sposób udowodniła poniesioną przez siebie szkodę i przyznaje zadośćuczynienie bez dodatkowych wyjaśnień stron.(zadośćuczynienie włączone do sprawy karnej)


– 83 –

2. Model francuski

2. Model francuski (wyciąg)

I. Klasyfi kacja obrażeń cielesnych poniesionych przez osobę bezpośrednio poszkodowaną

1°) Szkody majątkowe

[…]

2°) Szkody niemajątkowe

Grupa robocza przyjęła dziesięć kategorii „szkód niemajątkowych” czasowych lub trwałych. […]

a) Szkody niemajątkowe czasowe (przed ustabilizowaniem stanu zdrowia):• Czasowe upośledzenie czynnościoweTa kategoria obejmuje zadośćuczynienie za upośledzenie czynnościowe w okresie choroby, czyli do momentu ustabilizowania stanu zdrowia.

[…]Upośledzenie czynnościowe obejmuje całkowitą lub częściową niezdolność czynnościową

poszkodowanego do momentu ustabilizowania stanu zdrowia. Odnosi się do okresów hospita-lizacji poszkodowanego, ale także do „utraty jakości życia i zwykłych radości w codziennym życiu”, jakiej doświadcza poszkodowany w okresie choroby (odseparowanie poszkodowanego od jego środowiska rodzinnego i przyjaciół w okresie hospitalizacji, tymczasowe pozbawienie możliwości dokonywania normalnych czynności w życiu prywatnym i korzystania z przyjem-ności, jakim oddaje się zazwyczaj poszkodowany, obrażenia mające wpływ na życie seksualne w okresie choroby itd.).

• Cierpienia będące skutkiem wypadku

Chodzi o wszystkie cierpienia fi zyczne i psychiczne, a także związane z nimi zaburzenia, jakich doznaje poszkodowany w czasie choroby, czyli od dnia wypadku do dnia ustabilizowania stanu zdrowia. Od momentu ustabilizowania stanu zdrowia cierpienia wskutek wypadku będą się wiązać z trwałymi brakami czynnościowymi i będą podlegać zadośćuczynieniu z tego tytułu.

– 84 –


• Oszpecenie czasoweZaobserwowano, że w czasie choroby osoba poszkodowana często ponosi uszczerbek na zdrowiu fi zycznym, a także doświadcza zmian w swoim wyglądzie. Nawet jeśli zmiany te mają charakter tymczasowy, to jednak wywierają bardzo niekorzystne skutki osobiste, związane z koniecznością pokazywania się osobom trzecim w zmienionym stanie fi zycznym.

[…]Grupa robocza podjęła w związku z tym decyzję o uwzględnieniu w ramach oddzielnej kategorii

zadośćuczynień za oszpecenie czasowe.

b) Trwałe szkody niemajątkowe (po ustabilizowaniu stanu zdrowia):• Trwałe upośledzenie czynnościoweTa kategoria obejmuje zadośćuczynienie za szkody niemajątkowe wynikające z upośledzenia po-twierdzonego przez lekarza, w związku z którym poniesiona krzywda ma wpływ na funkcje ciała osoby poszkodowanej.

Chodzi o zadośćuczynienie za konsekwencje krzywdy odnoszące się wyłącznie do sfery oso-bistej poszkodowanego. Z tego tytułu należy przewidzieć zadośćuczynienie nie tylko za zaburze-nia w funkcjach fi zjologicznych poszkodowanego1, ale też za trwały ból, jaki odczuwa, za utratę jakości życia i za zmiany w codziennej egzystencji po ustabilizowaniu stanu zdrowia.

Według Komisji Europejskiej, po zakończeniu prac w Trêves w czerwcu 2000 r. kategoria ta może być defi niowana w sposób następujący: „ostateczne zmniejszenie potencjału fi zycznego, psycho-sensorycznego lub intelektualnego w wyniku naruszenia integralności anatomiczno-fi zjologicznej, co można potwierdzić medycznie i co podlega ocenie w wyniku badania klinicznego uzupełnione-go dodatkowymi badaniami, połączone ze zjawiskami bólowymi i konsekwencjami psychologicz-nymi, traktowanymi jako następstwo naruszenia integralności oraz ze zwykłymi i obiektywnymi skutkami tej sytuacji w codziennym życiu”.

Omawiana kategoria winna też uwzględniać zadośćuczynienie za utratę niezależności osobi-stej poszkodowanego w codziennych czynnościach, a także za każde upośledzenie czynnościowe, jakie utrzymuje się po ustabilizowaniu stanu zdrowia.

Ze względu na ogólny charakter, trwałego upośledzenia czynnościowego nie należy mylić z utratą radości życia, która jest odrębną kategorią, ponieważ dotyczy pozbawienia poszkodowa-nego przyjemności (rozrywek).

[…]

• Utrata przyjemności życia

Ta kategoria obejmuje zadośćuczynienie za krzywdę polegającą na utracie przyjemności życia, związaną z brakiem możliwości regularnego uprawnia sportu lub oddawania się przez poszkodo-wanego innym przyjemnościom.

Ten rodzaj krzywdy winien być rozpatrywany z uwzględnieniem okoliczności konkretnego przypadku i uwzględniać wszystkie indywidualne cechy osoby poszkodowanej (np. jej wiek).

1. Odnośnie do trwałego upośledzenia fi zjologicznego: patrz uwaga C. Piédelièvre, załącznik 0 (dokument nr 0.7).

– 85 –

2. Model francuski

• Oszpecenie trwałeTa kategoria obejmuje zadośćuczynienie za krzywdę związaną z uszczerbkiem na zdrowiu fi zycz-nym, a konkretnie z czynnikami, które mogą powodować zmianę w wyglądzie fi zycznym poszko-dowanego, takimi jak konieczność pokazywania się z trwałymi bliznami na twarzy.

Krzywda ta ma charakter bardzo indywidualny i na ogół jest wyceniana przez ekspertów w skali od 1 do 7 (od najmniejszej do największej).

• Obrażenia mające wpływ na życie seksualne

Ta kategoria obejmuje zadośćuczynienie za krzywdę w zakresie życia seksualnego. Rozróżnia się trzy rodzaje takiej krzywdy:– krzywda związana z uszkodzeniem narządów płciowych w wyniku poniesionych obrażeń;– krzywda związana z aktem seksualnym, polegająca na utracie przyjemności, jaką daje odbycie

aktu seksualnego (utrata chęci lub spadek libido, utrata fi zycznych możliwości odbycia aktu seksualnego, brak możliwości odczuwania przyjemności);

– krzywda związana z brakiem możliwości lub z ograniczeniem prokreacji (krzywda ta dotyczyć może przede wszystkim kobiet i przejawiać się w różnych formach, na przykład w problemach położniczych).Ta kategoria również powinna być rozpatrywana z uwzględnieniem okoliczności konkretnego

przypadku i brać pod uwagę wszystkie indywidualne cechy osoby poszkodowanej.

• Uszczerbek dla stabilizacji życiowej

Ta kategoria obejmuje zadośćuczynienie za utratę nadziei, okazji i możliwości ułożenia sobie normalnego życia rodzinnego ze względu na znaczną i trwałą niepełnosprawność, jaka pozosta-ła po ustabilizowaniu stanu zdrowia: chodzi o utratę szansy na zawarcie związku małżeńskiego, założenie rodziny, wychowanie dzieci, a bardziej ogólnie – o zakłócenie realizacji przez poszkodo-wanego projektów życiowych, co zmusza go do zrezygnowania z różnych form życia rodzinnego.

Należy tę krzywdę zdefi niować poprzez odniesienie do defi nicji przyjętej przez Krajową Radę Po-mocy Poszkodowanym jako „utratę nadziei i okazji do normalnego realizowania projektu życia rodzin-nego (ślub, założenie rodziny, wychowanie dzieci itd.) ze względu na znaczną niepełnosprawność”.

Ta kategoria również powinna być rozpatrywana z uwzględnieniem okoliczności konkretnego przypadku i uwzględniać w szczególności wiek osoby poszkodowanej.

• Trwały uszczerbek na zdrowiu o charakterze szczególnym

W czasie prac grupa robocza dostrzegła, jak ważne jest unikanie zbyt sztywnych klasyfi kacji przy tworzeniu listy kategorii obrażeń cielesnych.

Trzeba bowiem pamiętać, że istnieją szkody niemajątkowe nietypowe, bezpośrednio związa-ne z trwałą niepełnosprawnością, które ponosi poszkodowany po ustabilizowaniu stanu zdrowia i za które może domagać się zadośćuczynienia.

Pragnąc zachować pragmatyzm, który kierował poczynaniami grupy roboczej przez cały okres prac, należy uwzględnić kategorię „trwały uszczerbek na zdrowiu o charakterze szczególnym”. Pozwoli ona na przyznanie zadośćuczynienia na zasadzie wyjątkowej w przypadku szczególnego, trwałego uszczerbku na zdrowiu, o charakterze niemajątkowym, który nie podlega zadośćuczy-nieniu z innego tytułu.

– 86 –


Istnieją zatem trwałe szkody niemajątkowe, które mają szczególne konsekwencje albo ze wzglę-du na naturę osób poszkodowanych2, albo ze względu na okoliczności lub charakter wypadku, który spowodował powstanie szkody3.

c) Szkody niemajątkowe postępujące (niezależnie od ustabilizowania stanu zdrowia):• Szkody związane z chorobami postępującymiChodzi o dość nową kategorię dotyczącą chorób postępujących. W szczególności chodzi o choroby nieuleczalne, które mogą się rozwijać i których ryzyko pogłębienia samo w sobie stanowi odrębną krzywdę, za którą należy się zadośćuczynienie.

Jest to krzywda, która istnieje niezależnie od ustabilizowania stanu zdrowia, ponieważ wystę-puje w czasie choroby urazowej i po niej. Takim przypadkiem jest krzywda związana z zakażeniem wirusem zapalenia wątroby typu C, wirusem HIV, chorobą Creutzfeldta-Jakoba itd.

Chodzi o przyznanie zadośćuczynienia za „szkodę wynikającą z dowiedzenia się przez osobę poszkodowaną o zakażeniu przez czynnik zewnątrzpochodny, bez względu na jego charakter (bio-logiczny, fi zyczny lub chemiczny), niosący ze sobą ryzyko pojawienia się w krótszej lub dłuższej perspektywie choroby zagrażającej życiu”4.

Oczywiście, lista tego rodzaju szkód będzie w przyszłości się wydłużać ze względu na postęp dokonujący się w medycynie, który coraz wyraźniej ujawnia tego typu choroby wirusowe lub inne, wcześniej nieistniejące lub niewykryte.

II. Klasyfi kacja szkód osób poszkodowanych pośrednio w wyniku obrażeń cielesnych (szkoda pośrednia)

1°) Szkody poniesione przez osoby pośrednio poszkodowane w przypadku zgonu osoby bezpośrednio poszkodowanej

[…]

b) Szkody niemajątkowe• Krzywda polegająca na towarzyszeniu Chodzi o zadośćuczynienie za krzywdę, jakiej doznają osoby bliskie osoby bezpośrednio poszko-dowanej w okresie choroby tej osoby, do momentu śmierci.

Ta kategoria obejmuje przypadki zadośćuczynienia za wstrząs, jaki w życiu codziennym bli-skich powoduje zgon osoby bezpośrednio poszkodowanej.

Krzywda polegająca na towarzyszeniu dotyczy zakłócenia (w wyniku poniesionej szkody) w warunkach życia osoby bliskiej, która dzieliła życie z osobą zmarłą.

2. Jest to zwłaszcza przypadek osoby pochodzącej z Japonii, która doznała uszkodzenia kręgosłupa we Francji i w tej chwili nie ma w ogóle możliwości schylania się w celu pozdrowienia, co w jej kraju pochodzenia uważa-ne jest za przejaw braku grzeczności.

3. Chodzi o specyfi czne szkody związane ze zdarzeniami wyjątkowymi, takimi jak zamachy, katastrofy zbio-rowe lub przemysłowe.

4. Patrz defi nicja pani Lambert-Faivrepodana w J. Mazars, Evaluer et réparer, „Les Annonces De La Seine”, 23 czerwca 2005 r., nr 43, s. 4.

– 87 –

2. Model francuski

Bliscy musieli tworzyć wspólnotę faktyczną i uczuciową z osobą bezpośrednio poszkodowaną, przy czym wspólnoty tej nie trzeba koniecznie określać stopniem pokrewieństwa.

Oszacowanie tego rodzaju krzywdy dokonywane jest zawsze w sposób indywidualny, dla konkretnego przypadku, ponieważ nie chodzi o automatyczne przyznawanie zadośćuczynienia osobom, które łączą z osobą bezpośrednio poszkodowaną więzy prawne, lecz raczej osobom, które łączyła z nią bliskość uczuciowa.

• Krzywda powstała w związku ze szkodą poniesioną przez osobę bliską

Chodzi o zadośćuczynienie za krzywdę powstałą w wyniku śmierci osoby bliskiej, jakiej doznają niektóre osoby bliskie w związku ze zgonem osoby bezpośrednio poszkodowanej. Należy włączyć w tę kategorię stwierdzoną reakcję patologiczną, jaką zgon ten mógł wywołać u niektórych osób bliskich.

W praktyce zadośćuczynienie stosowane jest w zasadzie automatycznie w związku z krzywdą powstałą w wyniku śmierci najbliższych krewnych (ojca i matki itd.).

Niemniej jednak, należy też przewidzieć zadośćuczynienie dla osób niemających więzów po-krewieństwa, jeśli wykażą one, że łączyła je ze zmarłym prawdziwa więź uczuciowa.

2°) Szkody poniesione przez osoby pośrednio poszkodowane w przypadku przeżycia osoby bezpośrednio poszkodowanej

[…]

b) Szkody niemajątkowe• Krzywda powstała w związku ze szkodą poniesioną przez osobę bliskąChodzi o zadośćuczynienie za krzywdę, jakiej doznają osoby bliskie w związku z przeżyciem osoby bezpośrednio poszkodowanej, która stała się niepełnosprawna. Chodzi o krzywdę, jakiej doznają niektóre osoby bliskie, widząc ból związany z sytuacją i cierpieniem osoby bezpośrednio poszkodowanej. Należy uwzględnić w tej kategorii stwierdzoną reakcję patologiczną, jaką niepeł-nosprawność osoby poszkodowanej mogła wywołać u niektórych osób bliskich.

W praktyce zadośćuczynienie stosowane jest w zasadzie automatycznie w związku z krzyw-dą doznaną przez najbliższych krewnych osoby bezpośrednio poszkodowanej (ojca i matki itd.).

Niemniej jednak, należy też przewidzieć zadośćuczynienie dla osób niemających więzów po-krewieństwa, jeśli wykażą one, że łączyła je ze zmarłym prawdziwa więź uczuciowa.

• Szkody niemajątkowe o charakterze szczególnym

Chodzi głównie o zadośćuczynienie za zmianę warunków życia, jakiej doświadczają bliscy osoby bezpośrednio poszkodowanej, która przeżyła, ale stała się niepełnosprawna.

Ten rodzaj krzywdy ma na celu zadośćuczynienie za wstrząs, jaki bolesna sytuacja osoby bezpośrednio poszkodowanej powoduje w codziennym życiu jej bliskich.

Zadośćuczynienie za krzywdę związaną ze zmianą warunków życia odnosi się do zaburzeń odczuwalnych dla bliskich osoby bezpośrednio poszkodowanej, która w wyniku poniesionej szko-dy stała się niepełnosprawna, dzielących z nią życie, czy to przez mieszkanie w jednym miejscu zamieszkania, czy to przez częste odwiedziny w zakładzie leczniczym.

Bliscy musieli tworzyć wspólnotę faktyczną i uczuciową z osobą bezpośrednio poszkodowaną, przy czym wspólnoty tej nie trzeba koniecznie określać stopniem pokrewieństwa.

– 88 –


Oszacowanie tego rodzaju krzywdy dokonywane jest zawsze w sposób indywidualny, dla konkretnego przypadku, ponieważ nie chodzi o automatyczne przyznawanie zadośćuczynienia osobom, które łączą z osobą bezpośrednio poszkodowaną więzy prawne, lecz tym, które łączy z nią bliskość uczuciowa.

Kategoria ta powinna obejmować obrażenia mające wpływ na życie seksualne współmałżonka lub konkubiny/konkubenta wynikające z niepełnosprawności osoby bezpośrednio poszkodowanej w okresie choroby i po ustabilizowaniu stanu zdrowia.

III. Wnioski

Po zakończeniu prac grupa robocza proponuje wprowadzenie ujednoliconej klasyfi kacji poszcze-gólnych kategorii szkód. Klasyfi kacja ta odzwierciedla ogólny charakter większości klasyfi kacji ist-niejących zarówno w prawie francuskim, jak i w prawie porównawczym; jedne i drugie opierają się na trójstronnym podziale pozycji obejmujących szkody. Rozróżnia się szkody, jakie ponosi osoba poszkodowana bezpośrednio i szkody, jakie ponoszą jej bliscy; szkody majątkowe i niemajątkowe oraz szkody czasowe i trwałe. Równocześnie proponowana klasyfi kacja bierze pod uwagę pozycje sui generis, takie jak szkody związane z chorobami postępującymi.

Grupa robocza starała się w miarę możliwości uniknąć trudności wskazywanych przez osoby specjalizujące się w tej problematyce, polegające na „nadmiarze pozycji odnoszących się do obra-żeń cielesnych”. Przyjęła taktykę odwrotną i zaproponowała kilka serii szkód, rozdzielnych mię-dzy sobą, aby uniknąć ryzyka przyznawania poszkodowanemu podwójnego zadośćuczynienia.

[…]Mając świadomość, że tworzenie jednolitej klasyfi kacji ma na celu równe traktowanie osób

poszkodowanych, które poniosły jednakowe obrażenie cielesne, grupa robocza specjalnie przy-jęła prawną defi nicję równego traktowania, zgodnie z którą osoby poszkodowane, które znajdują się w identycznej sytuacji prawnej, winny otrzymać dokładnie takie samo zadośćuczynienie.5

[…]Nie wychodząc poza zakres swego pierwotnego zadania, grupa robocza stworzyła na własny

rachunek kilka kategorii, jakie pojawiały się przy okazji wcześniejszych raportów6, a które zdają się poprawiać system przyznawania zadośćuczynień na rzecz osób poszkodowanych, które od-niosły obrażenia cielesne. Grupa uważa je za niezbędne, jeśli opracowana klasyfi kacja ma być naprawdę skuteczna.7 […]

Ponadto, uważa się za konieczne, by wspólna klasyfi kacja kategorii obrażeń cielesnych była zgodna z praktyką medyczno-prawną stosowaną na potrzeby zadośćuczynienia za uszczerbek na zdrowiu. Dlatego też ma ona stanowić szkielet dla poszczególnych kategorii szkód, z którego

5. Przykładowo, osoba poszkodowana, która poniosła obrażenie cielesne w czasie pracy, podlega przepisom odnoszącym się do wypadków przy pracy i jej sytuacja prawna jest inna niż osoby, która doznała takiej sa-mej szkody w czasie czynności prywatnych.

6. Patrz zwłaszcza propozycja zmiany artykułów 31 nr 85–677 – z 5 lipca 1985 i L. 376–1 ustęp 3 kodeksu ubezpieczeń społecznych, w: Raport roczny sądu kasacyjnego 2004, La vérité, La documentation française, 2005, Pierwsza część, s. 12–13.

7. W sprawie kierunku ustawodawczego niezbędnego do zapewnienia wdrożenia tej klasyfi kacji, wspomniana informacja pana Xaviera Prétot: załącznik 0 (dokument nr 0.9).

– 89 –

2. Model francuski

będą korzystać zarówno eksperci w zakresie medycyny w przypadku sporów rozstrzyganych polubownie lub na drodze sądowej, jak i sądy (lub inne organy), które tych ekspertów powołują. Klasyfi kacja ta powstała w zgodzie z celami wyznaczonymi przez panią Sekretarz Stanu ds. praw osób poszkodowanych, która z kolei stawia sobie za cel osiągnięcie „harmonizacji oraz – na ile to możliwe – ujednolicania tabel medycznych”8.

Mając świadomość wyzwań, zarówno osobistych, jak i fi nansowych, jakie powstały przy oka-zji opracowywania klasyfi kacji, a także sprzecznych interesów, jakie klasyfi kacja ta wprowadza u specjalistów i u osób poszkodowanych, grupa robocza starała się poprawić sytuację prawną osób poszkodowanych, które poniosły obrażenia cielesne, nie lekceważąc interesu ogólnego, zwłaszcza w zakresie wydatków publicznych lub instytucji zajmujących się ubezpieczeniami społecznymi.

Proponowana klasyfi kacja ma być prosta, sprawiedliwa i pragmatyczna, tak aby mogła być zrozumiała zarówno dla osób poszkodowanych, jak i dla praktyków, nawet jeśli ma charakter również techniczny, czego w tej materii nie da się uniknąć.

IV. Propozycja klasyfi kacji dotyczącej obrażeń cielesnych poniesionych przez osobę bezpośrednio poszkodowaną

1°) Szkody majątkowe […]2°) Szkody niemajątkowe

a) Szkody niemajątkowe czasowe (przed ustabilizowaniem stanu zdrowia):– Czasowe upośledzenie czynnościowe (D.F.T.)– Cierpienia będące skutkiem wypadku (S.E.)– Oszpecenie czasowe (P.ET.)

b) Trwałe szkody niemajątkowe (po ustabilizowaniu stanu zdrowia):– Trwałe upośledzenie czynnościowe (D.F.P.)– Utrata przyjemności życia(P.A.)– Oszpecenie trwałe (P.E.P.)– Obrażenia mające wpływ na życie seksualne (P.S.)– Uszczerbek dla stabilizacji życiowej (P.E.)– Trwały uszczerbek na zdrowiu o charakterze szczególnym (P.P.E.)

c) Szkody niemajątkowe postępujące (poza ustabilizowaniem stanu zdrowia,– Szkody związane z chorobami postępującymi (P.EV)

V. Propozycja klasyfi kacji dotyczącej szkód poniesionych przez osobę poszkodowaną pośrednio wynikających z obrażeń cielesnych innej osoby (szkoda pośrednia)

1°) Szkody poniesione przez osoby pośrednio poszkodowane w przypadku zgonu osoby bezpo-średnio poszkodowanej

8. Wspomniany plan działania: załącznik 0 (dokument nr 0.1).

– 90 –


a) Szkody majątkowe […]b) Szkody niemajątkowe

– Krzywda polegająca na towarzyszeniu (P.AC.)– Krzywda powstała w związku ze szkodą poniesioną przez osobę bliską (P.AF.)

2°) Szkody poniesione przez osoby pośrednio poszkodowane w przypadku przeżycia osoby bez-pośrednio poszkodowaneja) Szkody majątkowe […]b) Szkody niemajątkowe

– Krzywda powstała w związku ze szkodą poniesioną przez osobę bliską (P.AF.)– Szkody niemajątkowe o charakterze szczególnym (P.EX.)

– 91 –

3. Model hiszpański

3. Model hiszpański (wyciąg)

EDL 2004/152063 (EDL=Easy Database Language)

Królewski Dekret Ustawodawczy nr 8/2004, z dnia 29 października, zatwierdzający skonsolido-wany tekst Ustawy dotyczącej odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczenia pojazdów silnikowych.Hiszpański Dz. Urzędowy Nr 267/2004 z dnia 5 listopada 2004 r.; Biuletyn 04/18911Suplement do Dz. U. dla Walencji nr 5/2004, z dnia 1 grudnia 2004 r.Suplement do Dz. U. Katalonii nr 22/2004 z dnia 16 listopada 2004 r. Suplement do Dz. U. dla Galicji nr 13/2004 z dnia 1 grudnia 2004 r.

[…]

Spis treści

Artykuł Jednolity. Przyjęcie skonsolidowanego tekstu Ustawy dotyczącej odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczenia pojazdów mechanicznychPOSTANOWIENIE DODATKOWEJedyne Postanowienie dodatkowe. Odniesienia do innych norm prawnychPOSTANOWIENIE UCHYLAJĄCEJedyne postanowienie uchylające. Uchylone normy prawnePOSTANOWIENIE KOŃCOWEJedyne postanowienie końcowe. Wejście w życieSKONSOLIDOWANY TEKST USTAWY O ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ I UBEZPIECZENIU POJAZDÓW MECHANICZNYCH W RUCHU DROGOWYMTYTUŁ PIERWSZY. PRZEPISY PRAWA CYWILNEGOROZDZIAŁ PIERWSZY. ROZPORZĄDZENIA OGÓLNEArtykuł 1. O odpowiedzialności cywilnejROZDZIAŁ II. O UBEZPIECZENIU OBOWIĄZKOWYMSEKCJA PIERWSZA. O obowiązku wykupienia ubezpieczenia OCArtykuł 2. O obowiązku ubezpieczenia sięArtykuł 3. Niedopełnienie obowiązku ubezpieczenia sięSEKCJA DRUGA. Zakres ubezpieczenia obowiązkowegoArtykuł 4. Zakres terytorialny i ograniczenia ilościowe

– 92 –


Artykuł 5. Zakres materialny i wyłączeniaArtykuł 6. Niemożność wprowadzenia w życie przez ubezpieczycielaROZDZIAŁ III. WYPŁATA ODSZKODOWANIA W RAMACH UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWEGOArtykuł 7. Obowiązki ubezpieczycielaArtykuł 8. Formularz raportu z wypadku Artykuł 9. Zwłoka ubezpieczycielaArtykuł 10. Prawo regresuArtykuł 11. Funkcje konsorcjum kompensacji ubezpieczeńTYTUŁ II. PRZEPISY PRAWA CYWILNEGOROZDZIAŁ WYŁĄCZNY. EGZEKUCJA SĄDOWA Artykuł 12. PostępowanieArtykuł 13. Czynności w procesie karnym przygotowujące egzekucjęArtykuł 17. Tytuły egzekucyjneTYTUŁ III. SZKODY POWSTAŁE W INNYM PAŃSTWIE NIŻ KRAJ ZAMIESZKANIA POSZKODOWANEGO, W ZWIĄZKU Z UBEZPIECZENIEM OBOWIĄZKOWYMROZDZIAŁ PIERWSZY. ZAKRES STOSOWANIAArtykuł 20. Zakres stosowaniaROZDZIAŁ II. PRZEDSTAWICIEL ODPOWIEDZIALNY ZA ZAŁATWIANIE FORMALNOŚCII LIKWIDACJĘ SZKÓD W PAŃSTWIE POSZKODOWANEGO ZAISTNIAŁYCH W INNYM PAŃSTWIEArtykuł 21. Wybór, pełnomocnictwa i funkcje przedstawiciela ds. załatwiania formalności i likwidacji szkód wyznaczonego przez uprawnione w Hiszpanii towarzystwa ubezpieczeniowe w każdym kraju członkowskim Europejskiego Obszaru GospodarczegoArtykuł 22. Procedura wniesienia skargi przez poszkodowanych niezamieszkałych w Hiszpanii wobec autoryzowanych w Hiszpanii towarzystw ubezpieczeniowych lub wobec wyznaczonych przez nie przedstawicieli ds. załatwiania formalności i likwidacji szkód na obszarze pozostałych państw Europejskiego Obszaru GospodarczegoArtykuł 23. Procedura wniesienia skargi przez poszkodowanego zamieszkałego w Hiszpanii wobec autoryzowanych fi rm ubezpieczeniowych w innym państwie Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub przedstawiciela ds. załatwiania formalności i likwidacji szkód wyznaczonego w Hiszpanii przez te fi rmyROZDZIAŁ III. ORGAN INFORMACYJNYArtykuł 24. Powołanie i funkcje organu informacyjnegoArtykuł 25. Otrzymywanie informacji od Ubezpieczeniowego Konsorcjum KompensacyjnegoROZDZIAŁ IV. ORGAN ODSZKODOWAWCZYArtykuł 26. PowołanieArtykuł 27. Dochodzenie roszczenia wobec Ofesauto jako hiszpańskiego organu odszkodowawczegoArtykuł 28. Prawo regresu między organami odszkodowawczymi, subrogacyjnymi i płatniczymiArtykuł 29. Niemożność ustalenia numeru rejestracyjnego pojazdu lub ubezpieczycielaROZDZIAŁ V. WSPÓŁPRACA I UMOWY MIĘDZY ORGANAMI. STOSOWANE PRAWO I WŁAŚCIWOŚĆ SĄDUArtykuł 30. Współpraca i umowy między organamiArtykuł 31. Prawo właściwe i sądy właściwe

– 93 –


POSTANOWIENIA DODATKOWERozporządzenie przejściowe. Zaktualizowane stawki odszkodowań przedstawione w tabelach od I do V załącznika „System oceny szkód i uszczerbku na osobach w wyniku wypadków drogowych” Ustawy o odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczeniu pojazdów mechanicznych w ruchu drogowym włączonego do Ustawy nr 30/1995, z dnia 8 listopadaROZPORZĄDZENIA KOŃCOWERozporządzenie Końcowe Pierwsze. Tytuł kompetencyjnyRozporządzenie Końcowe Drugie. Umocowanie w przepisachZAŁĄCZNIK. System oceny szkód i uszczerbków na osobach w wypadkach drogowychPierwszy. Kryteria określania odpowiedzialności i wysokości odszkodowaniaDrugi. Objaśnienie systemuANEKS

[…]

POSTANAWIAM:Artykuł wyłączny. Zatwierdzenie skonsolidowanego tekstu Ustawy o odpowiedzialności cywil-

nej i ubezpieczeniu pojazdów mechanicznych w ruchu drogowym.Zatwierdza się skonsolidowany tekst ustawy o odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczeniu

pojazdów mechanicznych w ruchu drogowym, który załącza się poniżej.

[…]

ROZDZIAŁ III. WYPŁATA ODSZKODOWANIA W ZAKRESIE UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWEGO

Artykuł 7. Obowiązki ubezpieczyciela.

1. Ubezpieczyciel, w ramach ubezpieczenia obowiązkowego, będzie musiał wypłacić poszko-dowanemu zadośćuczynienie za poniesione szkody osobowe i materialne. Poszkodowany lub jego spadkobiercy będą mogli wystąpić z powództwem, aby się tego domagać. Z tego obowiązku ubezpieczyciel może być zwolniony wyłącznie wtedy, gdy udowodni, że zdarzenie nie może być podstawą do żądania odpowiedzialności cywilnej zgodnie z art. 1 niniejszej Ustawy, która nakazuje wystąpienie w ciągu jednego roku z żądaniem od ubezpieczyciela wypłacenia poszkodowanemu zadośćuczynienia za poniesione straty osobowe i materialne.

2. W ciągu trzech miesięcy od otrzymania roszczenia od poszkodowanego ubezpieczyciel bę-dzie musiał przedstawić uzasadnioną ofertę odszkodowania, jeśli uzna odpowiedzialność za uza-sadnioną oraz po ustaleniu wysokości szkody, zgodną z wymogami ust. 3. W przeciwnym razie, lub gdy roszczenie zostanie odrzucone, przedstawi uzasadnioną odpowiedź, spełniającą wymogi ust. 4 tego artykułu.

Niedopełnienie tego obowiązku będzie stanowić wykroczenie administracyjne ciężkie lub lekkie, zgodnie z treścią art. 40.4.t) oraz 40.5.d) skonsolidowanego tekstu Ustawy o Regulacji i Nadzorze

– 94 –


Ubezpieczeń Prywatnych zatwierdzonej Królewskim Dekretem Ustawodawczym nr 6/2004, z dnia 29 października.

Jeśli po upływie trzech miesięcy nie zostanie przedstawiona żadna uzasadniona oferta odszkodowania bez usprawiedliwionej przyczyny lub przyczyny powstałej z winy ubezpieczy-ciela zostaną naliczone odsetki za zwłokę przewidziane w art. 9 tej Ustawy. Odsetki za zwłokę zostaną także naliczone w przypadku, gdy propozycja zostanie zaakceptowana przez poszko-dowanego, ale nie zostanie uregulowana w ciągu pięciu dni lub nie zostanie skierowana do wy-płaty zaoferowana kwota.

Ubezpieczający ma obowiązek zadbać, z chwilą, gdy w jakikolwiek sposób dowie się o powsta-niu szkody, aby starannie oszacować straty i dokonać likwidacji szkody.

Treść niniejszego ustępu ma zastosowanie do wypadków, za które można wypłacić odszkodo-wanie poprzez sieć krajowych biur ubezpieczeń od pojazdów mechanicznych, w których to przy-padkach wszelkie powiadomienia skierowane do ubezpieczyciela będą dokonywane w Hiszpańskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Ofesauto) oraz w fi liach, z autoryzacją do reprezento-wania zagranicznych fi rm ubezpieczeniowych.

3. Aby uzasadniona oferta była ważna w świetle niniejszej Ustawy, musi spełniać następują-ce warunki:a) Musi zawierać propozycję odszkodowania za straty osobowe i materialne, wynikające ze szkody.

Jeśli współwystępują szkody osobowe i materialne, wycenę i zaproponowane odszkodowanie należy przedstawić dla każdej kategorii z osobna.

b) Szkody osobowe należy obliczać zgodnie z kryteriami i kwotami znajdującymi się w załączniku do tej Ustawy.

c) Musi zawierać szczegółowe dokumenty, sprawozdania oraz wszelkie informacje, jakimi się dysponuje w celu precyzyjnego oszacowania szkód, aby móc precyzyjnie określić proponowa-ne odszkodowanie. Dzięki temu poszkodowany będzie dysponował wszystkimi niezbędnymi do oceny elementami, pozwalającymi na przyjęcie lub odrzucenie oferty.

d) Należy stwierdzić, że wypłacenie proponowanej kwoty nie jest uwarunkowane rezygnacją po-szkodowanego z podjęcia w przyszłości czynności prawnych w przypadku, gdyby otrzymane odszkodowanie było niższe niż to, które prawomocnie mu się należy.1

e) Zaproponowana kwota może zostać oddana w depozyt z przeznaczeniem na zapłatę. Pieniądze można zdeponować w gotówce, w postaci poręczenia solidarnego na czas nieokreślony i płat-nego na żądanie przez instytucję fi nansową lub spółkę gwarancji wzajemnej lub jakąkolwiek inną instytucję, która według oceny właściwego sądu zagwarantuje natychmiastową wypłatę w wyznaczonej wysokości.

4. W przypadku gdyby ubezpieczyciel nie zrealizował umotywowanej oferty odszkodowania, będzie musiał przedstawić uzasadnioną odpowiedź spełniającą następujące wymogi:a) stanowi odpowiednio umotywowaną odpowiedź na złożone odwołanie, ze wskazaniem powo-

dów, jakie stoją na przeszkodzie wypłacie odszkodowania; np. dlatego, że nie została ustalona odpowiedzialność, że nie udało się określić rozmiarów szkody, lub dlatego, że istnieje inna przyczyna uzasadniająca odmowę. Taka przyczyna powinna zostać sprecyzowana.

1. Zob. art. 8 RSO i art. 244 i 623 KK.

– 95 –


b) zawiera osobno przygotowane, szczegółowe dokumenty, sprawozdania oraz wszelkie infor-macje, jakimi się dysponuje, uzasadniające powody, dla których fi rma ubezpieczeniowa nie chce przedstawić umotywowanej oferty.

c) zawiera zastrzeżenie, że nie wymaga się od poszkodowanego formalnej akceptacji ani od-mowy, ani nie będzie się wpływać na działania prawne, do których poszkodowany ma prawo w celu dochodzenia swych praw.

5. Treść umotywowanej oferty i odpowiedzi można sprecyzować w oparciu o przepisy.

6. W każdym przypadku ubezpieczyciel musi poręczyć odpowiedzialność cywilną i wypłacić renty, których mógłby zażądać od domniemanych sprawców organ władzy sądowej zgodnie z treś-cią artykułów 764 i 765 Ustawy o Postępowaniu Karnym.

Świadczenia tymczasowe oblicza się zgodnie z pułapami ustalonymi w załączniku do tej Ustawy. 2

Artykuł 8. Wspólne oświadczenie o wypadku drogowym

W celu usprawnienia procedury odszkodowawczej w zakresie szkód materialnych będących następstwem użycia i ruchu pojazdów mechanicznych, ubezpieczyciel udostępni egzemplarze tzw. „wspólnego oświadczenia o wypadku drogowym”, które kierowca powinien wykorzystać przy zgłaszaniu szkody swojemu ubezpieczycielowi.

Artykuł 9. Zwłoka ubezpieczyciela

Gdyby ubezpieczyciel zwlekał z wypłatą świadczenia z racji ubezpieczenia od odpowiedzialno-ści cywilnej pokrywającego szkody na osobach oraz szkody materialne będące wynikiem ruchu drogowego, należne odszkodowanie za te szkody będzie regulowane zgodnie z art. 20 Ustawy nr 50/1980, z dnia 8 października, o Umowie ubezpieczenia, z następującymi uściśleniami:a) Nie zostaną naliczone odsetki za zwłokę, gdy ubezpieczyciel potwierdzi, że przedstawił po-

szkodowanemu umotywowaną ofertę odszkodowania, do czego odnoszą się art. 7.2 i 22.1 tej Ustawy, pod warunkiem że oferta została złożona w terminie przewidzianym w wymienionych artykułach i jest zgodna pod względem treści z art. 7.3 tej Ustawy.

W przypadku niewypłacenia odsetek za zwłokę ograniczy się do zaproponowanej kwoty od-szkodowania, wypłaconej lub znajdującej się w depozycie.

b) Gdyby szkody osobowe trwały dłużej niż trzy miesiące, lub gdyby ich dokładna wycena nie mogła zostać przeprowadzona w celu przedstawienia umotywowanej oferty, do czego odnosi się punkt a) tego artykułu, właściwy sąd, biorąc pod uwagę okoliczności danego przypadku oraz niezbędne ekspertyzy i sprawozdania, rozstrzygnie, czy proponowana kwota jest wystar-czająca, lub czy musi być powiększona i zdeponowana przez ubezpieczyciela zgodnie z kryte-riami i w ramach pułapów limitów odszkodowawczych ustalonych w Załączniku do niniejszej Ustawy. Przeciwko temu orzeczeniu sądu, gdyby zostało wydane, nie przysługuje odwołanie.

2. Zob. art. 16 do art. 18 RSO.

– 96 –


c) Gdy w następstwie wyroku uniewinniającego lub innego postanowienia sądowego, kończącego przejściowo lub ostatecznie proces karny, w którym by uznano, że przyznaną kwotę należy zwrócić ubezpieczycielowi, rozpocznie się proces cywilny o odszkodowanie należne z tytułu ubezpieczenia, znajdzie zastosowanie art. 20.4 Ustawy nr 50/1980 z dnia 8 października, chyba że ponownie przekaże się odszkodowanie w ciągu następnych 10 dni od otrzymania powiadomienia od ubezpieczonego o wszczęciu procesu.3

[…]

ZAŁĄCZNIK. System oceny szkód i uszczerbku na zdrowiu u osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych

Pierwszy. Kryteria pozwalające określić odpowiedzialność i odszkodowanie

1. Jest to system, który może być stosowany do oszacowania wszystkich uszczerbków na zdrowiu osób, które ucierpiały w wypadkach komunikacyjnych, z wyjątkiem tych, które były wynikiem winy umyślnej.

2. Należy traktować na równi z winą ofi ary przypadek ze zniesioną zdolnością do rozpoznania znaczenia czynu, a wypadek był spowodowany zachowaniem sprawcy.

3. W celu umożliwienia posługiwania się tabelami należy podać wiek ofi ary oraz osób poszko-dowanych i benefi cjentów w odniesieniu do daty wypadku.

4. W przypadku śmierci ofi ary wypadku, do kategorii poszkodowanych należą osoby wymie-nione w tabeli I, a w pozostałych przypadkach ofi ara wypadku.

5. Podstawą do uzyskania odszkodowania może być śmierć, trwałe uszkodzenie ciała, połą-czone z inwalidztwem lub nie, oraz niepełnosprawność przejściowa.

6. Niezależnie od odszkodowań określonych w tabelach, podlegają zwrotowi wydatki na opiekę lekarską, leczenie farmakologiczne i szpitalne w wysokości niezbędnej do powrotu do zdrowia lub konsolidacji następstw wypadku, pod warunkiem że wydatek zostanie odpowiednio udokumen-towany z podaniem rodzaju usługi medycznej.4

W przypadku odszkodowań za śmierć zaspokojone są koszty związane z pogrzebem zgodnie ze zwyczajami obowiązującymi w miejscu pochówku, w uzasadnionej wysokości.

7. Wysokość zadośćuczynienia za szkody moralne jest taka sama dla wszystkich ofi ar, a za-dośćuczynienie za szkody psychofi zyczne dotyczy poszanowania lub przywrócenie prawa do zdro-wia. Aby zapewnić pełne odszkodowanie za poniesione szkody i uszczerbek na zdrowiu, należy także brać pod uwagę okoliczności ekonomiczne, zwłaszcza te związane ze zdolnością do pracy i utratą przychodów przez osobę poszkodowaną, sytuację rodzinną i osobistą, a także okoliczno-ści nadzwyczajne, które mogą posłużyć do precyzyjnego oszacowania zaistniałej szkody. Istnieją współczynniki korekcyjne zmniejszające, dotyczące wszystkich odszkodowań, nawet wydatków na opiekę lekarską i hospitalizację, na pogrzeb, za przyczynienie się ofi ary do powstania wypadku

3. Zob. art. 16 do art. 18 RSO.4. Zob. art. 30 i 31 RSO i art. 20 niniejszej Ustawy. Zob. załącznik do niniejszej Ustawy.

– 97 –


lub do spotęgowania jego skutków, a ponadto, przy odszkodowaniach za uszkodzenia trwałe, wy-stępowanie wcześniej istniejących lub niezwiązanych z wypadkiem niepełnosprawności, które miały wpływ na ostateczny wynik szkody. Istnieją także współczynniki korekcyjne zwiększają-ce, które stosuje się przy odszkodowaniach za uszkodzenia trwałe, współwystępowanie kalectw trwałych, a nawet do wcześniej istniejących niepełnosprawności.

8. W każdej chwili możliwa jest sądowa ugoda i zastąpienie całkowitego lub częściowego od-szkodowania rentą dożywotnią na rzecz poszkodowanego.

9. Odszkodowanie lub dożywotnia renta mogą zostać zmienione tylko wskutek pojawienia się istotnych okoliczności, mających wpływ na określenie wysokości świadczeń oraz w wyniku poja-wienia się dodatkowych uszkodzeń.

10. Licząc od 1 stycznia każdego roku, rok od wejścia w życie tego poprawionego tekstu powinny zostać zaktualizowane kwoty odszkodowań określone w niniejszym aneksie, a w przypadku ich braku, zostaną automatycznie uaktualnione w oparciu o wskaźnik cen towarów i usług konsump-cyjnych odpowiadający bezpośrednio poprzedzającemu rokowi kalendarzowemu . W tym ostatnim przypadku, aby ułatwić zastosowanie tych aktualizacji, zostaną one podane do publicznej wiado-mości decyzją Generalnej Dyrekcji Ubezpieczeń i Fundyszy Emerytalnych.

11. Przy szacowaniu uszkodzeń trwałych, niepełnosprawności przejściowych oraz leczenia poszkodowanego niezbędny jest raport medyczny.

Drugi. Wyjaśnienia dotyczące systemu.

[…]b) Odszkodowania za uszkodzenia trwałe (tabele III, IV i VI). Wysokość tych odszkodowań

ustala się na podstawie rodzaju uszkodzenia trwałego, które u poszkodowanego może być ubyt-kiem fi zycznym lub czynnościowym, za pomocą punktów przyznawanych za każde uszkodze-nie (Tabela VI). Do tej punktacji dolicza się wartość punktu podaną w euro, w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do wieku poszkodowanego i zwiększając wartość punktu w miarę jak wzrasta punktacja (Tabela III). Do tak uzyskanej kwoty stosuje się współczynniki korekcyjne w postaci procentu zwyżki lub zniżki (Tabela IV), aby dokładnie ustalić wysokość odszkodowania za ponie-sione szkody, które ma zostać wypłacone niezależnie od kosztów opieki medycznej i hospitalizacji.

Tabele III i IV dotyczą trwałych uszczerbków na zdrowiu, natomiast Tabela I dotyczy śmierci.W związku z Tabelą VI, należy zwrócić uwagę na:1) Dwojaki charakter systemu punktacji. Pierwsza to punktacja od 0 do 100, gdzie 100 to war-

tość maksymalna, jaką można przyznać za największy uszczerbek na zdrowiu, a druga polega na tym, że uszkodzenia mają jedną punktację minimalną, a drugą maksymalną.

Punktację odpowiadającą konkretnemu przypadkowi ustala się, biorąc pod uwagę swoiste cechy uszkodzenia w odniesieniu do stopnia ograniczenia lub utraty funkcji danej kończyny lub narządu.

Dane znajdujące się w Tabeli VI dotyczącej wzroku i słuchu odzwierciedlają uszkodzenia od-powiadające prawej stronie narządów wzroku i słuchu, i umieszczono je na osi odciętych. Na-rządy znajdujące się z lewej strony przedstawiono na osi rzędnych. Dysponując informacjami otrzymanymi od lekarza na temat ostrości wzroku i słuchu poszkodowanego w wypadku, odnaj-dziemy dane odpowiadające prawej stronie na osi odciętych, a te z lewej strony na osi rzędnych.

– 98 –


Wyznaczając linie prostopadłe biegnące od każdej otrzymamy punktację uszkodzenia odpowia-dającą kwadratowi, w którym zbiegają się obydwie linie. Punktacja zawiera się między 0 a 85 dla wzroku i między 0 a 70 dla słuchu.

2) Niepełnosprawności współistniejące. Gdy u poszkodowanego występuje szereg uszczerb-ków na zdrowiu będących następstwem tego samego wypadku, zostanie przyznana punktacja łączna, którą otrzymuje się z następującego wzoru

[ [(100 – M) × m] / 100 ] + Mgdzie:M = punktacja o największej wartości.m = punktacja o najmniejszej wartości.

Gdy w działaniach arytmetycznych otrzymamy ułamki dziesiętne, należy zaokrąglić wynik do wyższej wartości.

Jeśli występują jednocześnie dwa rodzaje uszczerbku na zdrowiu, wykorzystamy ten wzór, a wartość „M” oraz wynik pierwszego przeprowadzonego obliczenia będą sobie odpowiadać.

Ostateczna punktacja nigdy nie może przekroczyć 100 punktów.Jeśli oprócz uszczerbku na zdrowiu będziemy oceniać uszczerbek estetyczny, punkty w tej

kategorii zsumują się z wynikami za uszkodzenia trwałe i wobec nich nie stosujemy powyższe-go wzoru.

Tabela IV

Odpowiada tabeli II z odszkodowaniami za śmierć i stosuje się tutaj te same zasady, zwłaszcza możliwość jednoczesnego występowania współczynników korekcyjnych.

c) odszkodowania za niepełnosprawności czasowe (Tabela V). Ten rodzaj odszkodowań jest porównywalny ze wszystkimi innymi i określa się je za pomocą stawki dziennej (zmiennej, jeśli dochodzi lub nie pobyt w szpitalu) pomnożonej przez liczbę dni niezbędnych do wyleczenia uszko-dzenia oraz zgodnie ze współczynnikami znajdującymi się w tabeli, z wyjątkiem sytuacji, gdyby uznano, że sprawca ponosi znaczną, sądownie potwierdzoną winę.

– 99 –


ZAŁĄCZNIK

TABELA III. Podstawowe odszkodowania za trwały uszczerbek na zdrowiu (w tym straty moralne) Wartość punktu w euro

Punkty Do 20 lateuro 2011

Od 21 do 40 lateuro 2011



powyżej 65 lateuro 2011

1 806,54 746,69 686,82 632,28 565,922 831,43 768,01 704,59 649,78 574,893 853,77 787,10 720,39 665,40 583,954 873,57 803,91 734,20 679,14 588,855 890,83 818,45 746,04 691,01 593,866 905,56 830,73 755,90 700,97 597,567 925,02 847,44 769,84 714,69 604,708 942,55 862,46 782,31 727,00 610,859 958,21 875,76 793,29 737,89 616,00

10–14 971,96 887,37 802,80 747,38 620,1815–19 1142,31 1045,59 948,84 879,95 692,0820–24 1298,77 1190,90 1083,01 1001,73 757,7525–29 1454,92 1335,80 1216,70 1123,21 824,8230–34 1601,10 1471,49 1341,88 1236,94 887,3935–39 1737,55 1598,16 1458,77 1343,13 945,6140–44 1864,55 1716,07 1567,60 1441,95 999,5945–49 1982,31 1825,43 1668,55 1533,60 1049,4150–54 2091,13 1926,48 1761,84 1618,30 1095,2055–59 2235,90 2060,63 1885,35 1730,79 1160,2760–64 2377,82 2192,15 2006,48 1841,08 1224,0565–69 2516,99 2321,09 2125,21 1949,23 1286,6070–74 2653,41 2447,51 2241,63 2055,23 1347,9175–79 2787,14 2571,44 2355,76 2159,17 1408,0280–84 2918,28 2692,95 2467,65 2261,08 1466,9585–89 3046,81 2812,08 2577,35 2360,97 1524,7490–99 3172,86 2928,88 2684,89 2458,92 1581,39

100 3296,42 3043,37 2790,33 2554,98 1636,92

– 100 –


TABELA IV. Współczynniki korekcyjne dotyczące odszkodowań podstawowych za trwały uszczerbek na zdrowiu

Opis Zwyżka

(w procentach lub euro)

Procentowe obniżenie

Uszczerbek ekonomiczny · ·Roczne wpływy netto, jakie poszkodowany otrzymał za pracę: · · Do 27 211,63 euro* Do 10 –Od 27 211,64 do 54 423,25 euro Od 11 do 25 –Od 54 423,26 do 90 705,42 euro Od 26 do 50 –Powyżej 90 705,42 euro Od 51 do 75 –Dodatkowe straty moralne · ·Dotyczy sytuacji, kiedy jeden uszczerbek przekracza 75 punktów lub gdy współistniejące przekraczają 90 punktów. Stosuje się tylko w takich przypadkach.

Do 90 705,42 –

Trwały uszczerbek na zdrowiu powodujący niezdolność poszkodowanego do pracy lub do wykonywania codziennych zajęć

· ·

Trwała częściowa niezdolność do pracy: · ·Trwały uszczerbek na zdrowiu ograniczający częściowo zdolność do pracy lub wykonywania codziennych czynności, ale z możliwością wykonywania podstawowych czynności

Do 18 141,08 –

Trwała całkowita niezdolność do pracy: · ·Trwały uszczerbek na zdrowiu całkowicie uniemożliwiający poszkodowanemu wykonywanie pracy lub codziennych czynności, ale z możliwością wykonywania podstawowych czynności

Od 18 141,09 do 90 705,42

–

Trwała całkowita niepełnosprawność: · ·Trwały uszczerbek na zdrowiu uniemożliwiający wykonywanie jakichkolwiek codziennych czynności

Od 90 705,43 do 181 410,84

–

Duży stopień niepełnosprawności · ·Osoby mające trwały uszczerbek na zdrowiu, wymagające pomocy drugiej osoby w wykonywaniu codziennych, podstawowych czynności życiowych, takich jak ubieranie się, poruszanie się, jedzenie itp. (porażenie czterokończynowe, porażenie poprzeczne, stany minimalnej świadomości lub przewlekłe stany wegetatywne, znaczne następstwa neurologiczne lub neuropsychiatryczne z poważnymi zaburzeniami psychicznymi lub fi zycznymi, całkowita ślepota itp.):

· ·

Konieczność pomocy drugiej osoby: · ·W zależności od wieku poszkodowanego i stopnia niezdolności do wykonywania najbardziej podstawowych czynności życiowych. Świadczenie to obejmuje koszty związane z opieką w przypadku stanów minimalnej świadomości lub przewlekłych stanów wegetatywnych

Do 362 821,67 –

Dostosowanie mieszkania · ·W zależności od rodzaju mieszkania, stanu poszkodowanego i jego potrzeb Do 90 705,42 –Szkoda moralna krewnych: · Przeznaczone dla bliskich krewnych poszkodowanego w związku z istotnymi zmianami w ich życiu i koniecznością sprawowania opieki nad nim

Do 136 058,13 –

Kobieta ciężarna, która poroniła w wyniku wypadku** · ·Jeśli dotyczy pierwszego dziecka: · ·Do trzeciego miesiąca ciąży Do 13 605,82 –Od trzeciego miesiąca ciąży Do 36 282,17 –Jeśli było to drugie lub kolejne dziecko ciężarnej: · ·

– 101 –


Do trzeciego miesiąca ciąży Do 9070,54 –Od trzeciego miesiąca ciąży Do 18 141,08 –

Współczynniki korekcyjne dla ust. pierwszego 7 tego załącznikaZależnie

od okolicznościZależnie

od okolicznościOdpowiednie przystosowanie własnego samochodu · ·Zależnie od typu samochodu, rodzaju trwałej niepełnosprawności i potrzeb poszkodowanego

Do 27 211,62 –

* Do tej kategorii zalicza się każdą ofi arę w wieku produkcyjnym, nawet bez potwierdzonych dochodów.** Możliwe jest otrzymanie odszkodowania z tego tytułu nawet wtedy, gdy ciężarna nie odniosła obrażeń.

TABELA V. Odszkodowania za czasową niezdolność do pracy (Zgodne z innymi odszkodowaniami)

(A) Podstawowe odszkodowanie (w tym straty moralne):

Dni niezdolności do pracy Świadczenie dzienne – euro

Podczas pobytu w szpitalu 67,98

Bez pobytu w szpitalu: ·

Niezdolność całkowita* 55,27

Wykonywanie pracy jest możliwe 29,75

* Jako niezdolność całkowitą rozumie się dzień, w którym poszkodowany nie jest zdolny do wykonywania pracy lub codziennych czynności.

B) Współczynniki korekcyjne:

Opis Procentowe podwyższenie

Procentowe obniżenie

Uszczerbek ekonomiczny · ·

Roczne wpływy netto, jakie poszkodowany otrzymał za pracę: · ·

Do 27 211,63 euro Do 10 –

Od 27 211,64 do 54 423,25 euro Od 11 do 25 –

Od 54 423,26 do 90 705,42 euro Od 26 do 50 –

Powyżej 90 705,42 euro Od 51 do 75 –

Współczynniki korekcyjne obniżające ust. pierwszy 7 tego załącznika – Do 75

TABELA VI. Klasyfi kacja i ocena uszczerbku na zdrowiu

SPISRozdział 1. Głowa:Czaszka i mózgTwarz:Układ kostno-stawowyUstaNosNarząd powonienia i smakuNarząd wzrokuNarząd słuchu

– 102 –


Rozdział 2. Tułów:Kręgosłup i miednicaSzyja (narządy)Klatka piersiowaJama brzuszna i miednica (narządy i trzewia)Rozdział 3. Układ sercowo-naczyniowy:SerceNaczynia obwodoweRozdział 4. Kończyna górna i obręcz barkowa:BarkObojczykRamięŁokiećPrzedramię i przegub dłoniDłońRozdział 5. Kończyna dolna i staw biodrowy:DysmetrieBiodroUdoKolanoPodudzieKostka u nogiStopaRozdział 6. Rdzeń kręgowy i nerwy czaszkowe:Rdzeń kręgowyNerwy czaszkoweRozdział 7. Obwodowy układ nerwowy:Kończyny górneKończyny dolneRozdział 8. Zaburzenia układu wydzielania wewnętrznego:Rozdział specjalny. Uszczerbek estetyczny

I. Zasady o charakterze ogólnym:1. Punktacja przyznana dla każdego uszczerbku na zdrowiu, zgodnie z kryteriami klinicznymi

i w ramach przyjętej tolerancji, wyraża jego nasilenie i stopień z punktu widzenia fi zycznego lub biologiczno-funkcjonalnego. Wiek, płeć ani zawód nie są brane pod uwagę.

2. Uszczerbek na zdrowiu powinien być oceniany tylko raz, mimo że jego objawy są opisane w kilku miejscach w tabeli, niezależnie od ustaleń dotyczących uszczerbku estetycznego. Nie będą oceniane uszczerbki włączone do innych uszkodzeń lub od nich pochodzące, nawet gdy są opisane niezależnie.

3. Tzw. uszczerbków przejściowych, czyli tych, które powinny zostać wyleczone w krótkim lub niedługim okresie, nie uznaje się za uszkodzenia trwałe, ale należy je oceniać zgodnie z zasadami podanymi w punkcie a) tabeli V, przeliczając, jeśli trzeba, ich wpływ ograniczający lub nie, i biorąc za podstawę rozsądne obliczenie czasu ich trwania od chwili osiągnięcia stanu stabilizacji.

– 103 –


Opis uszkodzeń Punktacja

ROZDZIAŁ 1. GŁOWACzaszka i mózgUtrata substancji kostnej:Nie wymaga plastyki czaszki 1–5Konieczność plastyki czaszki 5–15Zespoły neurologiczne pochodzące z centralnego układu nerwowego: Zespoły bez zaburzeń motorycznych:Afazja:Motoryczna (Broca) 25–35Czuciowa (Wernicke) 35–45Mieszana 50–60Amnezja:Następcza (w tym pogorszenie zintegrowanych wyższych czynności mózgu)Wsteczna (włączona do zespołu po wstrząśnieniu mózgu)Padaczka:Częściowa lub ogniskowa: Prosta bez wcześniejszych napadów, leczona i pod kontrolą elektroencefalografi czną 1–10Złożona 10–20Uogólniona: Napady nieświadomości, bez wcześniejszego wywiadu w kierunku padaczki i znajdujące się pod kontrolą farmakologiczną

5

Toniczno-kloniczna:Odpowiednio leczona farmakologicznie 15Bez leczenia farmakologicznego:Z trudnościami w wykonywaniu codziennych czynności 55–70Uniemożliwiająca wykonywanie codziennych czynności 80–90Upośledza wyższe zintegrowane funkcje mózgu, co potwierdzają specjalne badania (Skala Glasgow):W niewielkim stopniu (niewielkie ograniczenie w codziennych kontaktach międzyludzkich i społecznych)

10–20

W stopniu umiarkowanym (umiarkowane ograniczenie niektórych, ale nie wszystkich, codziennych kontaktów międzyludzkich i społecznych; istnieje konieczność nadzorowania codziennych czynności życiowych)

20–50

W stopniu ciężkim (duże ograniczenie uniemożliwiające wykonywanie prawie wszystkich czynności dotyczących życia społecznego i codziennych kontaktów międzyludzkich; wymaga stałego nadzoru oraz leczenia w warunkach izolacji w domu lub ośrodku zdrowia)

50–75

W bardzo ciężkim stopniu (bardzo duże ograniczenie wszystkich codziennych czynności, całkowite uzależnienie od opieki drugiej osoby, chory sam nie może o siebie zadbać)

75–90

Przetoki kostno-twardówkowe 1–10Objawy pozapiramidowe (należy oceniać w zależności od upośledzenia czynnościowego) Odprowadzenie komorowo-otrzewnowe, komorowo-naczyniowe (przy wodogłowiu pourazowym) w zależności od upośledzenia czynnościowego

15–25

Utrzymujący się stan wegetatywny 100Zespół mózgowy jednostronny 50–55Zespół mózgowy obustronny 75–95Zespoły motoryczne:Dyzartria 10–20

– 104 –


Ataksja 10–35Apraksja 10–35Porażenie połowicze (w zależności od dominacji półkuli) 80–85Niedowład połowiczy (w zależności od dominacji półkuli):Lekkiego stopnia 15–20Umiarkowany 20–40Ciężki 40–60Inne ubytki motoryczne w kończynach pochodzące z CUN: należy oceniać zgodnie z założeniami wskazanymi przy takich samych uszkodzeniach pochodzenia rdzeniowego (większe wartości przyznaje się w zależności od dominacji półkuli i występowania spastyczności). Objawy psychiatryczne: Zaburzenia osobowości: Objawy po wstrząśnieniu mózgu (bóle, zawroty głowy, zaburzenia snu, pamięci, charakteru, libido) 5–15Organiczne zaburzenia osobowości: Lekkiego stopnia (niewielkie ograniczenie w codziennych relacjach międzyludzkich i społecznych) 10–20Umiarkowanego stopnia (niewielkie ograniczenie niektórych, ale nie wszystkich relacji międzyludzkich i społecznych w codziennym życiu, istnieje konieczność kontroli codziennych czynności życiowych)

20–50

Ciężkiego stopnia (poważne ograniczenie prawie wszystkich codziennych czynności związanych z relacjami międzyludzkimi i społecznymi, wymaga stałej kontroli i odosobnienia w domu lub w ośrodku zdrowia)

50–75

Bardzo ciężkiego stopnia (bardzo poważne ograniczenie wszystkich codziennych czynności wymagające całkowitej opieki drugiej osoby: nie jest możliwa samodzielna egzystencja, nie potrafi zadbać o siebie)

75–90

Zaburzenia nastroju : Zaburzenia związane z depresją reaktywną 5–10Zaburzenia nerwicowe: W tym pourazowe 1–3Inne zaburzenia nerwicowe 1–5Pogorszenia: Pogorszenie lub utrata stanu stabilnego w demencji niebędącej wynikiem urazu (w tym demencji starczej)

5–25

Pogorszenie lub utrata stanu stabilnego w innych zaburzeniach psychicznych 1–10Twarz Układ kostno-stawowy Pourazowa zmiana zgryzu w wyniku nieoperowalnego uszkodzenia (nieprawidłowy zrost, staw rzekomy dolnej i/lub górnej szczęki, utrata substancji itp.)Z kontaktem zębów:Po jednej stronie 5–15Po obydwu stronach 1–5Bez kontaktu zębów 15–30Zmiana struktury szczęki górnej i/lub dolnej (bez możliwości naprawy). Należy oceniać według wpływu na czynność żucia

40–75

Utrata substancji (podniebienie twarde i miękkie): Bez połączenia z jamą nosową 20–25Z połączeniem z jamą nosową (nieoperowalnym) 25–35Ograniczenie rozwarcia stawu skroniowo-żuchwowego (od 0 do 45 mm) w zależności od następstw 1–30Nawracające zwichnięcia stawu skroniowo-żuchwowego: Zwichnięcie o rozwarciu 20 mm – 45 mm 5–10

– 105 –


Zwichnięcie o rozwarciu 0–20 mm 10–25Nawracające nadwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego 1–5Materiał osteosyntezy 1–8Jama ustna Zęby (całkowita utrata na skutek urazu): Siekacza 1Kła 1Przedtrzonowca 1Trzonowca 1Język: Zaburzenia procesu bliznowacenia (blizny ściągające języka, powodujące zaburzenia czynnościowe, po chirurgicznych zabiegach naprawczych)

1–5

Amputacja: Częściowa: Poniżej 50 procent 5–20Powyżej 50 procent 20–45Całkowita 45Częściowe zaburzenie smaku 5–12Nos Utrata nosa: Częściowa 5–25Całkowita 25Zaburzenie oddychania przez nos spowodowane deformacją części kostnej lub chrzęstnej 2–5Pourazowe przewlekłe zapalenie zatok 5–12Narząd powonienia i smaku:Zaburzenia węchu 2Osłabienie powonienia 3–6Całkowity brak węchu 7Całkowity brak węchu wraz z zaburzeniami smaku 7–10Narząd wzroku Gałka oczna: Usunięcie gałki ocznej 30Usunięcie obydwu gałek ocznych 90Twardówka i rogówka: Bielmo (oszacować według utraty pola widzenia) Tęczówka: Pourazowe zmiany tęczówki (oszacować według utraty ostrości widzenia i dodać 1–5 punktów w przypadku zaburzenia akomodacji)

1–5

Ciało szkliste: Zaćma pourazowa nieoperowalna (oszacować według ostrości widzenia)Afakia jednostronna po zabiegu chirurgicznym; oszacować według zaburzenia ostrości widzenia (patrz załączone tabele A i B i połącz uzyskane wartości) oraz dodać 5 punktów.Umieszczenie soczewki wewnątrz oka 5Przydatki oka: Mięśnie: porażenie jednego lub kilku mięśni (patrz nerwy czaszkowe)Podwinięcie powieki, podwinięcie rzęs, wywinięcie powieki, nieprawidłowe blizny 1–10Niedomykanie się powiek:

– 106 –


W jednym oku 1–6W obu oczach 6–15Opadanie powieki:W jednym oku (dodać utratę pola widzenia) 2–8W obu oczach (dodać utratę pola widzenia) 8–16Trwałe i ciągłe zaburzenia wydzielania łez (nadmierne lub zbyt małe)W jednym oku 1–6W obu oczach 6–12Objawy hiperestezji lub hipoestezji 1–5Pole widzenia: Widzenie obwodowe: Niedowidzenie połowicze: Jednoimienne 35–45Różnoimienne: Nosowe 40–50Skroniowe 30–40Niedowidzenie kwadrantowe: Nosowe dolne 10–20Nosowe górne 3–8Skroniowe dolne 3–8Skroniowe górne 2–7Mroczki paracentralne 5–20Widzenie centralne: Mroczek centralny 15–20Ruchomość oczu:Widzenie podwójne:Przy skierowaniu wzroku ku górze (odchylenie poniżej 10º) 1–10W polu bocznym (odchylenie poniżej 10º) 5–15W dolnej części pola widzenia (odchylenie poniżej 10º) 10–20We wszystkich kierunkach, przy zasłoniętym jednym oku (odchylenie powyżej 10º) 20–25Ostrość widzenia: Ubytek ostrości widzenia (zapoznać się z załączonymi tabelami A i B i połączyć ich wartości) Utrata wzroku na jedno oko 25Uwaga: jeśli oko, w którym występuje uraz, wykazywało wcześniej jakiś ubytek widzenia, ocena stopnia pogorszenia widzenia jest równa różnicy między obecnym ubytkiem a uprzednim.Ślepota 85Narząd słuchu Znaczne zniekształcenie małżowiny usznej lub jej utrata: Z jednej strony 1–4Z obydwu stron 4–8Szumy uszne 1–3Zawroty głowy (potwierdzone odpowiednimi testami): Sporadyczne 1–3Uporczywe 15–30Ubytek ostrości słuchu (patrz tabela C) 1–70Uwaga: jeśli ucho, w którym występuje uraz, wykazywało wcześniej jakiś ubytek słuchu, ocena stopnia pogorszenia słuchu jest równa różnicy między obecnym ubytkiem a uprzednim.

– 107 –


ROZDZIAŁ 2. TUŁÓW Kręgosłup i miednica Pourazowe zwyrodnienie stawów bez choroby zwyrodnieniowej w wywiadzie 1–8Pogłębienie się choroby zwyrodnieniowej istniejącej przed urazem 1–5Pourazowe zapalenie stawów kręgosłupa bez zajęcia rdzenia kręgowego 30–40Materiał osteosyntezy kręgosłupa 5–15Przednie złamanie klinowe/złamanie kompresyjne: Poniżej 50% wysokości kręgu 1–10Powyżej 50% wysokości kręgu 10–15Obraz kliniczny będący wynikiem przepukliny lub wysunięcia krążka międzykręgowego operowanego lub nie; bierze się pod uwagę cały odcinek kręgosłupa (szyjny, piersiowy lub lędźwiowy)

1–15

Zaburzenia statyczności kręgów po złamaniu (ocena w zależności od łuku krzywizny i stopni) 1–20Bóle pourazowe: Bez dolegliwości korzonkowych 1–5Z dolegliwościami korzonkowymi 5–10Kręgosłup szyjny: Ograniczenie ruchomości kręgosłupa szyjnego 5–15Pourazowy zespół szyjny (bóle szyi, mdłości, bóle i zawroty głowy) 1–8Kregosłup piersiowo-lędźwiowy: Ograniczenie ruchomości kręgosłupa piersiowo-lędźwiowego 2–25Część krzyżowa i miednica: Rozejście się spojenia łonowego i rozerwanie stawu krzyżowo-biodrowego (w zależności od wpływu na statykę kręgosłupa i funkcję ruchową)

5–12

Zwężenie miednicy uniemożliwiające poród siłami natury 5–10Szyja (narządy)Gardło: Zwężenie przeszkadzające w połykaniu 12–25Przełyk: Pourazowe uchyłki przełyku 15–20Zaburzenia funkcji motorycznej 15–20Przepuklina rozworu przełykowego (w zależności od zaburzeń czynnościowych) 2–20Przetoka przełykowo-tchawicza nieoperowalna 10–35Przetoka zewnętrzna 10–25Krtań: Zwężenie: Zwężenie z powodu blizn powodujące dysfonię 5–12Zwężenie z powodu blizn powodujące duszność wysiłkową bez możliwości protezy 15–30Porażenie: Porażenie struny głosowej (dysfonia) 5–15Porażenie dwóch strun głosowych (afonia) 25–30Tchawica: Tracheotomia z pozostawioną na stałe rurką 35–45Zwężenie tchawicy (ocenić niewydolność oddechową) Klatka piersiowa Układ kostny: Złamanie żeber/mostka z nerwobólami międzyżebrowymi sporadycznymi lub utrzymującymi się stale 1–6

– 108 –


Miąższ płucny: Pourazowe zmiany w opłucnej w zależności od następstw czynnościowych 10–15Resekcja: R. częściowa jednego płuca (dodać ocenę niewydolności oddechowej) 5R. całkowita jednego płuca (usunięcie płuca) (dodać ocenę niewydolności oddechowej) 12Porażenie nerwu przeponowego (ocenić niewydolność oddechową)Czynność oddechowa: Niewydolność oddechowa ograniczająca (ocenić według spirometrii): Ograniczenie I typu (100–80%) 1–10Ograniczenie II typu (80–60%) 10–30Ograniczenie III typu (60–50%) 30–60Ograniczenie IV typu (< 50%) 60–90Sutki:Mastektomia: Jednostronna 5–15Obustronna 15–25Jama brzuszna i miednica (narządy i trzewia) Żołądek: Wycięcie żołądka: Częściowe: 5–15Prawie całkowite 15–30Całkowite 45Jelito cienkie: Przetoki: Bez zaburzeń trawienia 3–15Z zaburzeniem trawienia 15–30Wycięcie częściowe lub całkowite jelita czczego i krętego (w zależności od następstw czynnościowych)

5–60

Jelito grube:Kolektomia: Częściowa: Bez zaburzeń czynnościowych 5Z zaburzeniami czynnościowymi 5–30Całkowita 60Esica, odbytnica i odbyt: Nietrzymanie stolca z wypadaniem narządu lub bez 20–50Kolostomia 40–50Wątroba: Zaburzenia czynności wątroby:Lekkiego stopnia (bez zaburzeń krzepliwości, cytolizy, ale z cholestazą) 1–15Umiarkowane (średniego stopnia zaburzenie krzepliwości i/lub minimalne objawy cytolizy) 15–30Ciężkie (ciężkie zaburzenia krzepliwości, cytoliza i cholestaza) 30–60Lobektomia wątrobowa bez upośledzenia czynności 10Wycięcie pęcherzyka żółciowego 5–10Przetoki żółciowe 15–30Trzustka: Zaburzenia pourazowe 1–15

– 109 –


Śledziona: Usunięcie śledziony:Bez następstw hemato-immunologicznych 5Z następstwami hemato-immunologicznymi 10–15Przepukliny i zrosty (nieoperowalne):Pachwinowe, udowe, żołądkowe 10–20Zrosty otrzewnowe 8–15Ewentracje 10–20Nerka: Utrata nerki: Utrata jednej nerki częściowa/całkowita (oszacować niewydolność nerkową, jeśli występuje) 20–25Utrata obydwu nerek 70Niewydolność nerkowa (oszacować według klirensu kreatyniny i związanych z tym zaburzeń): I Stopnia: 120–90 ml/min 5–10II Stopnia: 90–60 ml/min 10–20III Stopnia: 60–30 ml/min 20–40IV Stopnia: < 30 ml/min 40–70Pęcherz moczowy: Przewlekłe zatrzymanie moczu: Konieczność cewnikowania 10–20Nietrzymanie moczu: Wysiłkowe 2–15Stałe 30–40Cewka moczowa: Zwężenie bez stanu zapalnego i niewydolności nerkowej 2–8Przewlekłe zapalenie cewki moczowej 2–8Narządy płciowe męskie: Zaburzenia struktury prącia (w tym zaburzenia erekcji): Bez zwężenia ujścia cewki moczowej 30–40Ze zwężonym ujściem cewki moczowej 40–50Utrata pourazowa: Jądra 20–30Dwóch jąder 40Żylaki powrózka nasiennego 2–10Impotencja (zależnie od następstw czynnościowych) 2–20Narządy płciowe żeńskie: Zmiany sromu i pochwy, które utrudniają lub uniemożliwiają współżycie płciowe (w zależności od następstw czynnościowych)

20–30

Utrata macicy: Przed menopauzą 40Po menopauzie 10Jajniki: Utrata jednego jajnika 20–25Utrata obydwu jajników 40ROZDZIAŁ 3. UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY Serce Niewydolność serca: I Stopnia: duszność przy dużym wysiłku (frakcja wyrzutu: 60–50%) 1–10

– 110 –


II Stopnia: duszność przy umiarkowanym wysiłku (frakcja wyrzutu: 50–40%) 10–30III Stopnia: duszność przy niewielkim wysiłku (frakcja wyrzutu: 40–30%) 30–60IV Stopnia: duszność spoczynkowa (frakcja wyrzutu: < 30%) 60–90Protezy zastawek 20–30Następstwa urazu serca (bez niewydolności serca) 1–10Naczynia obwodowe Tętniaki pourazowe operowane (oszacować w zależności od stopnia niepełnosprawności, jaką powodują; patrz odpowiedni punkt):Choroby żył spowodowane urazami: Zapalenie żył lub urazy żylne u pacjentów z chorobą żył w wywiadzie: Lekkiego stopnia (ocena żylaków i przebarwień) 1–8Umiarkowanego stopnia (wystąpienie obrzęku, wysypki, bólów i stwardniałego zapalenia tkanki łącznej)

9–15

Ciężkiego stopnia (występowanie owrzodzeń i ciężkich zmian trofi cznych) 20–30Zmiany tętnicze pourazowe: Chromanie przestankowe i oziębienie kończyn (w zależności od następstw czynnościowych) 1–15Chromanie przestankowe, oziębienie kończyn i zmiany trofi czne (w zależności od następstw czynnościowych)

15–25

Przetoki tętniczo-żylne pourazowe: Bez następstw miejscowych lub ogólnych 1–20Z następstwami miejscowymi (obrzęki, żylaki) 20–40Z następstwami ogólnymi (oszacować według niewydolności serca)Obrzęk limfatyczny 10–15Materiał zastępczy i/lub protezy 20–30ROZDZIAŁ 4. KOŃCZYNA GÓRNA I OBRĘCZ BARKOWA Uwaga: ocena punktowa jednego lub kilku uszkodzeń odpowiadających stawowi, kończynie, narządowi lub układowi (w przypadku gdy występuje wiele uszkodzeń, należy zastosować zasadę o uszczerbkach współistniejących), nigdy nie powinna przekroczyć oceny utraty całkowitej, anatomicznej i/lub czynnościowej tego stawu, kończyny, narządu lub układu.Bark Amputacja w stawie barkowym: Jednostronna 55–60Obustronna 90Bark niestabilny (staw rzekomy, resekcje wraz z rozległą utratą substancji oraz resekcja głowy kości ramiennej)

30–40

Całkowite zniesienie ruchomości stawu barkowego (zesztywnienie i artrodeza): W ustawieniu czynnościowo korzystnym 20W ustawieniu czynnościowo niekorzystnym 25Ograniczenie ruchomości (oceniane według możliwego zakresu ruchu): Odwodzenie (N: 180º): Powyżej 90º 1–5Powyżej 45º i poniżej 90º 5–10Poniżej 45º 10–15Przywodzenie (N: 30º) 1–3Unoszenie do przodu (N: 180º) (oceniane według możliwego ruchu): Powyżej 90º 1–5Powyżej 45º i poniżej 90º 5–10Poniżej 45º 10–15

– 111 –


Wyprost (N: 40º) 1–5Rotacja: Zewnętrzna (N: 90º) 1–5Wewnętrzna (N: 60º) 1–6Nawracające nieoperowalne zwichnięcie stawu barkowego (w zależności od następstw czynnościowych)

5–15

Przewlekłe septyczne zapalenie stawów i kości (w zależności od ograniczenia czynnościowego) 20–25Pourazowa choroba zwyrodnieniowa stawów i/lub zespół bolesnego barku 1–5Zaostrzenie występującej już wcześniej choroby zwyrodnieniowej 1–5Proteza całego stawu barkowego (w zależności od ograniczenia czynnościowego, które jest włączone)

15–25

Materiał osteosyntezy 1–5Obojczyk Zwichnięcie stawu barkowo-obojczykowego/mostkowo-obojczykowego (nieoperowalne) 1–5Staw rzekomy obojczykowy nieoperowalny (w zależności od ograniczenia czynnościowego) 5–10Materiał osteosyntezy 1–3Ramię Amputacja na wysokości kości ramiennej: Jednostronna 45–50Obustronna 80Zrosty kości ramiennej z zachowaniem rotacji i/lub zginania powyżej 10º 1–5Nieoperowalny staw rzekomy kości ramiennej:Bez czynnej infekcji 15Z czynną infekcją 20Czynne zapalenie kości ramiennej i szpiku 15Skrócenie/wydłużenie kończyny górnej o ponad dwa centymetry 1–5Materiał osteosyntezy 1–5Łokieć Amputacja w stawie łokciowym 40–45Zesztywnienie/operacyjne usztywnienie stawu łokciowego: W ustawieniu czynnościowo korzystnym 10–20W ustawieniu czynnościowo niekorzystnym 20–30Ograniczenie ruchomości (stopnie): za neutralne ustawienie czynnościowe uważa się ustawienie ramienia pod kątem 90º. Od tego ustawienia kąt maksymalnego zgięcia wynosi 60º, a maksymalnego wyprostu 90º. Ograniczenie zgięcia: Poniżej 30º 5–15Powyżej 30º 1–5Ograniczenie wyprostu: Poniżej 60º 5–15Powyżej 60º 1–5Ruchy pronacji i supinacji oceniane są jako należące do przedramienia i przegubu dłoni. Przewlekłe septyczne zapalenie stawów i kości (w zależności od ograniczenia czynnościowego) 20–25Pourazowa choroba zwyrodnieniowa i/lub bolesny łokieć 1–5Zaostrzenie występującej już wcześniej choroby zwyrodnieniowej 1–5Proteza stawu łokciowego (w zależności od ograniczenia czynnościowego, które będzie wliczone) 15–20Materiał osteosyntezy 1–4

– 112 –


Przedramię i przegub dłoni Amputacja przedramienia: Jednostronna 40–45Obustronna 70–75Usunięcie głowy kości promieniowej (włącznie z ograniczeniem czynnościowym) 1–5Zesztywnienie/operacyjne usztywnienie przegubu dłoni: W ustawieniu czynnościowo korzystnym 8–10W ustawieniu czynnościowo niekorzystnym 10–15Ograniczenie ruchomości przegubu dłoni (stopnie): Pronacja (N: 90º) 1–5Supinacja (N: 90º) 1–5Zginanie (N: 80º) 1–7Wyprost (N: 70º) 1–8Zgięcie promieniowe (N: 25º) 1–3Zgięcie łokciowe (N: 45º) 1–3Zrosty kości z zachowaniem rotacji i/lub zginania przedramienia powyżej 10º 1–3Nieoperowalny staw rzekomy kości łokciowej i promieniowej: Bez czynnej infekcji 18–20Z czynną infekcją 20–25Nieoperowalny staw rzekomy kości łokciowej:Bez czynnej infekcji 8–10Z czynną infekcją 10–15Nieoperowalny staw rzekomy kości promieniowej: Bez czynnej infekcji 6–8Z czynną infekcją 8–12Przewlekłe zwichnięcie stawu promieniowo-łokciowego dalszego (zależnie od ograniczenia czynnościowego)

1–7

Przykurcz niedokrwienny Volkmanna 30–35Choroba zwyrodnieniowa pourazowa i/lub bolesne przedramię-przegub dłoni 1–5Materiał osteosyntezy 1–4Dłoń Nadgarstek i śródręcze: Amputacja dłoni (na wysokości nadgarstka lub śródręcza): Jednostronna 35–40Obustronna 65Staw rzekomy kości łódeczkowatej nieoperowalny 6Zespół Sudecka 1–5Materiał osteosyntezy 1–3Palce: Całkowita amputacja kciuka: Jednostronna 15–20Obustronna 32Całkowita amputacja dalszego paliczka kciuka 8–10Całkowita amputacja palca wskazującego: Jednostronna 8–10Obustronna 18Całkowita amputacja dalszego paliczka palca wskazującego 5–6

– 113 –


Całkowita amputacja środkowego i dalszego paliczka palca wskazującego 6–7Całkowita amputacja III, IV lub V palca (za każdy palec) 6–7Całkowita amputacja dalszego paliczka III, IV lub V palca (za każdy palec) 3–4Całkowita amputacja środkowego i dalszego paliczka III, IV lub V palca (za każdy palec) 5–6Zesztywnienie/operacyjne usztywnienie kciuka (zalicza się wszystkie stawy): W ustawieniu czynnościowo korzystnym 7–10W ustawieniu czynnościowo niekorzystnym 10–15Zesztywnienie/operacyjne usztywnienie palca wskazującego (zalicza się wszystkie stawy) :W ustawieniu czynnościowo korzystnym 4–5W ustawieniu czynnościowo niekorzystnym 5–8Zesztywnienie/operacyjne usztywnienie III, IV lub V palca (zalicza się wszystkie stawy): W ustawieniu czynnościowo korzystnym 2–4W ustawieniu czynnościowo niekorzystnym 4–6Ograniczenie ruchomości stawów śródręczno-paliczkowych: Kciuk 1–5Pozostałe palce (za każdy palec) 1–2Ograniczenie ruchomości w stawie nadgarstkowo-śródręcznym kciuka 1–5Ograniczenie czynnościowe w stawach międzypaliczkowych: Kciuk 1–3Pozostałe palce (za każdy staw) 1Pourazowe zwyrodnienie stawów i/lub bóle dłoni 1–3ROZDZIAŁ 5. KOŃCZYNA DOLNA I STAW BIODROWY Uwaga: ocena punktowa jednego lub kilku uszkodzeń odpowiadających stawowi, kończynie, narządowi lub układowi (w przypadku gdy występuje wiele uszkodzeń, należy zastosować zasadę o uszczerbkach współistniejących), nigdy nie powinna przekroczyć oceny utraty całkowitej, anatomicznej i/lub czynnościowej tego stawu, kończyny, narządu lub układu.DysmetrieSkrócenie kończyny dolnej: Mniej niż 3 centymetry 3–12Od 3 do 6 centymetrów 12–24Od 6 do 10 centymetrów 24–40Staw biodrowy Wyłuszczenie/amputacja: Z jednej strony 60–70Po obydwu stronach 90–95Zesztywnienie/operacyjne usztywnienie: W ustawieniu czynnościowo korzystnym 25W ustawieniu czynnościowo niekorzystnym 25–35Ograniczenie ruchomości (należy oceniać według zakresu możliwych ruchów): Zginanie (N: 120º):Powyżej 90º 1–5Powyżej 45º i poniżej 90º 5–10Poniżej 45º 10–15Wyprost (N: 20º) 1–5Przywodzenie (N: 60º):Powyżej 30º 1–3Poniżej 30º 3–6

– 114 –


Przywodzenie (N: 20º) 1–3Rotacja zewnętrzna (N: 60º):Powyżej 30º 1–3Poniżej 30º 3–6Rotacja wewnętrzna (N: 30º) 1–3Przewlekłe septyczne zapalenie stawów i kości (w zależności od ograniczenia czynnościowego) 20–35Pourazowa choroba zwyrodnieniowa stawów (obejmuje ograniczenie ruchomości i bóle) 1–10Pourazowe niespecyfi czne bóle stawu biodrowego 1–10Martwica głowy kości udowej 20–25Nasilenie się istniejącej wcześniej choroby zwyrodnieniowej stawów 1–5Protezy: Częściowa (w zależności od ograniczenia czynnościowego, które bierze się pod uwagę) 15–20Całkowita (w zależności od ograniczenia czynnościowego, które bierze się pod uwagę) 20–25Materiał osteosyntezy 1–10Udo Amputacja udowa:Jednostronna, na poziomie trzonu kości udowej lub kolana 50–60Obustronna, na poziomie trzonów kości udowych lub kolan 85–90Staw rzekomy kości udowej nieoperowalny: Bez czynnej infekcji 30Z czynną infekcją 40Zrosty kości z zachowaniem rotacji i/lub zginania: Od 1º do 10º 1–5Powyżej 10º 5–10Przewlekłe zapalenie kości udowej i szpiku 20Materiał osteosyntezy 1–10Kolano Zesztywnienie/operacyjne usztywnienie kolana:W ustawieniu czynnościowo korzystnym 20W ustawieniu czynnościowo niekorzystnym 20–30Ograniczenie ruchomości: Zgięcie (N: 135º):Powyżej 90º 1–5Powyżej 45º i poniżej 90º 5–10Poniżej 45º 10–15Wyprost: Poniżej 10º 4–10Powyżej 10º 1–3Przewlekłe septyczne zapalenia stawu i kości (w zależności od ograniczenia czynnościowego) 20–35Pourazowa choroba zwyrodnieniowa stawów (odnosi się do stawów: udowo-piszczelowego i udowo-rzepkowego i dotyczy ograniczenia ruchomości oraz bólów)

1–10

Pourazowy niespecyfi czny ból kolana/nasilenie wcześniej występującej choroby zwyrodnieniowej 1–5Uszkodzenia więzadeł: Więzadeł pobocznych (operowanych lub nie) z występowaniem objawów 1–10Więzadeł krzyżowych (operowanych lub nie) z występowaniem objawów 1–15Następstwa uszkodzeń łąkotki (operowanych lub nie) z występowaniem objawów 1–5Proteza kolana:

– 115 –


Częściowa (włączając ograniczenie czynnościowe) 15–20Całkowita kolana (włączając ograniczenie czynnościowe) 20–25Materiał osteosyntezy 1–5Rzepka: Wycięcie rzepki: Częściowe 1–10Całkowite 15Nawracające nieoperowalne zwichnięcie 1–10Pourazowa chondropatia rzepki 1–5Materiał osteosyntezy 1–3Podudzie Amputacja: Amputacja jednostronna 55–60Amputacja obustronna 80–85Staw rzekomy piszczeli nieoperowalny: Bez infekcji 25Z czynną infekcją 30Zrosty kości z zachowaniem rotacji i/lub zginania: Od 1º do 10º 1–5Powyżej 10º 5–10Zapalenie kości piszczeli i szpiku 20Materiał osteosyntezy 1–6Kostka u nogi Amputacja na wysokości stawu skokowo-goleniowego lub stępu: Jednostronna 30–40Obustronna 60–70Zesztywnienie/operacyjne usztywnienie stawu skokowo-goleniowego: W ustawieniu czynnościowo korzystnym 12W ustawieniu czynnościowo niekorzystnym 12–20Ograniczenie ruchomości (w zależności od możliwego zakresu ruchu): Wygięcie w dół (N: 45º) 1–7Wygięcie ku górze (N: 25º) 1–5Niestabilność kostki z powodu uszkodzeń więzadeł 1–7Zespół algodystrofi i pourazowej kostki/stopy 5–10Pourazowa choroba zwyrodnieniowa stawów (obejmuje ograniczenie czynnościowe i bóle) 1–8Nasilenie się objawów występującej już choroby zwyrodnieniowej stawów 1–5Materiał osteosyntezy 1–3Stopa Amputacja w obrębie kości śródstopia i stępu: Jednostronna 15–30Obustronna 30–60Potrójna artrodeza/zesztywnienie stawów 10Artrodeza/zesztywnienie podpiętowe 5–8Ograniczenie ruchomości: Supinacja (N: 30º) 1–3Pronacja (N: 20º) 1–3Odwodzenie (N: 25º) 1–3

– 116 –


Przywodzenie (N: 15º) 1–3Pourazowa choroba zwyrodnieniowa stawu skokowego dolnego 1–5Pourazowe niespecyfi czne bóle pięty/śródstopia 1–5Staw rzekomy kości skokowej nieoperowalny 10–15Pourazowe zniekształcenia stopy (szpotawość, koślawość itd.) 1–10Materiał osteosyntezy 1–3Palce:Amputacja palucha 10Amputacja pozostałych palców (za każdy palec) 3Amputacja drugiego paliczka palucha 3Amputacja drugiego i trzeciego paliczka pozostałych palców (za każdy palec) 1Ograniczenie funkcji stawu śródstopno-paliczkowego: Paluch 2Pozostałe palce 1Materiał osteosyntezy 1ROZDZIAŁ 6. RDZEŃ KRĘGOWY I NERWY CZASZKOWE Rdzeń kręgowy Porażenie czterokończynowe: Na wysokości C4 (brak jakiejkolwiek ruchomości. Osoba podłączona do respiratora) 100Porażenie czterokończynowe C5-C6 (ruchomość pasa barkowego) 95Porażenie czterokończynowe C7-C8 (można posługiwać się kończynami górnymi; możliwa pozycja siedząca)

90

Niedowład czterokończynowy:Lekki (w zależności od tego, czy obejmuje zwieracze lub nie) 40–50Umiarkowany (w zależności od tego, czy obejmuje zwieracze lub nie) 60–70Ciężki (w zależności od tego, czy obejmuje zwieracze lub nie) 75–80Porażenie poprzeczne: Porażenie poprzeczne D1-D5 85Porażenie poprzeczne D6-D10 80Porażenie poprzeczne D11-L1 75Zespół poprzecznego uszkodzenia rdzenia L2-L5 (możliwe jest chodzenie przy zastosowaniu aparatów ortopedycznych, ale zawsze istnieje konieczność posłużenia się wózkiem inwalidzkim)

75

Zespół (Brown-Sequarda) połowiczego uszkodzenia rdzenia: Lekkiego stopnia 20–30Umiarkowany 30–50Ciężki 50–70Zespół ogona końskiego: Objawy pełne (obejmujące zaburzenia motoryczne, czuciowe i na poziomie zwieraczy) 50–55Objawy niepełne (obejmujące możliwe zaburzenia motoryczne, czuciowe i na poziomie zwieraczy): Górne (poziom L1, L2, L3) 35–45Środkowe (od L4 do S2) 25–35Dolne (poniżej S2) 15–20Monopareza kończyny górnej: Lekkiego stopnia 15–18Umiarkowana 18–21Ciężka 21–25

– 117 –


Monopareza kończyny dolnej: Lekkiego stopnia 15Umiarkowana 25Ciężka 30Niedowład kończyn górnych i dolnych: Lekkiego stopnia 30–40Umiarkowany 50–55Ciężki 60–65Niedowład pewnej grupy mięśniowej 5–25Porażenie jednej kończyny dolnej lub górnej 40–60Nerwy czaszkowe I. Nerw węchowy (patrz rozdział 1)II. Nerw wzrokowy (w zależności od ubytku widzenia) III. Nerw okoruchowy: Całkowite porażenie (podwójne widzenie, mydriaza porażenna zmuszająca do zamykania oka, opadanie powieki)

25

Niedowład (oceniany w zależności od podwójnego widzenia) IV. Nerw bloczkowy: Całkowite porażenie: widzenie podwójne 10Niedowład (oceniany w zależności od podwójnego widzenia) V. Nerw trójdzielny: Bóle przerywane 2–12Bóle ciągłe 15–30Porażenie nerwu podoczodołowego. Zmniejszenie/brak czucia gałęzi nerwu wzrokowego 5–10Porażenie dolnej gałęzi. Zmniejszenie/brak czucia gałęzi nerwu szczękowego 5–10Porażenie języka. Zmniejszenie/brak czucia gałęzi nerwu żuchwowego i zębodołowego 5–10VI. Nerw odwodzący: Całkowite porażenie 5Niedowład (w zależności od podwójnego widzenia)VII. Nerw twarzowy: Pień: Porażenie 20Niedowład 5–15Gałęzie:Porażenie 5–12Niedowład 2–5Zmniejszenie/brak czucia w dwóch trzecich tylnej części języka 2–5VIII. Nerw przedsionkowo-ślimakowy (patrz rozdział 1)IX. Nerw językowo-gardłowy: Porażenie (w zależności od uszczerbku czynnościowego) 1–10Niedowład (w zależności od uszczerbku czynnościowego) 1–5Bóle 10–15X. Porażenie nerwu błędnego: Niewielkie 1–5Umiarkowane 5–15Ciężkie (ocenić w zależności od uszczerbku czynnościowego) 15–25XI. Nerw dodatkowy 5–20

– 118 –


XII. Nerw podjęzykowy 5–10Porażenie: Porażenie jednostronne 7–10Porażenie obustronne 20Niedowład 1–7ROZDZIAŁ 7. OBWODOWY UKŁAD NERWOWY Kończyny górne Porażenie: Nerwu pachowego 10–15Nerwu mięśniowo-skórnego 10–12Nerwu podłopatkowego 6–10Nerwu pośrodkowego: Na wysokości ramienia 30–35Na wysokości przedramienia-przegubu dłoni 10–15Nerwu łokciowego: Na wysokości ramienia 25–30Na wysokości przedramienia-przegubu dłoni 10–15Nerwu promieniowego: Na wysokości ramienia 25–30Na wysokości przedramienia-przegubu dłoni 20–25Splotu ramiennego, korzenie C5-C6 45–55Splotu ramiennego, korzenie C7-C8-D1 30–45Porażenie:Nerwu pachowego 2–8Nerwu mięśniowo-skórnego 2–10Nerwu podłopatkowego 2–5Nerwu pośrodkowego 10–15Nerwu łokciowego 10–12Nerwu promieniowego 12–15Parestezje: Części końcowych 1–5Kończyn dolnych Porażenie: Nerwu udowego 25Nerwu zasłonowego 4Nerwu pośladkowego górnego 4Nerwu pośladkowego dolnego 6Nerwu kulszowego 40Nerwu strzałkowego wspólnego (końcowa gałąź nerwu kulszowego) 18Nerwu strzałkowego powierzchownego 3Nerwu strzałkowego głębokiego 8Nerwu piszczelowego 22Niedowład: Nerwu udowego 6–12Nerwu zasłonowego 2–3Nerwu pośladkowego górnego 1–2Nerwu pośladkowego dolnego 2–3

– 119 –


Nerwu kulszowego 12–18Nerwu strzałkowego wspólnego (końcowa gałąź nerwu kulszowego) 7–12Nerwu strzałkowego powierzchownego 1Nerwu strzałkowego głębokiego 2–4Nerwu piszczelowego 5–8Nerwobóle: Nerwu kulszowego 10–30Nerwu udowego 5–15Parestezje: Części końcowych 1–3ROZDZIAŁ 8. ZABURZENIA UKŁADU WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGOOceny dokonuje się w zależności od koniecznego zakresu leczenia oraz możliwych powikłań długoterminowych. Niedostateczna funkcja przysadki i podwzgórza, występująca wcześniej (defi cyt TSH i ACTH) 10–20Uszkodzenia tylnego płata przysadki (moczówka prosta) 15–30ROZDZIAŁ SPECJALNY. USZCZERBEK ESTETYCZNY Niewielki 1–6Umiarkowany 7–12Średni 13–18Znaczny 19–24Dość duży 25–30Bardzo duży 31–50

Zasady posługiwania się:1. Uszczerbek estetyczny to każda niekorzystna zmiana wyglądu, która wpływa na obraz osoby.

Jego wymiar jest inny niż uszczerbku fi zycznego, który stanowi podstawę. Dotyczy zarówno wyglądu statycznego, jak i dynamicznego osoby.

2. Uszczerbek fi zjologiczny i estetyczny stanowią odrębne kategorie uszczerbków. Jeśli jakiś stały ubytek zdrowia wiąże się z uszczerbkiem estetycznym, należy rozpatrywać punktację dla każdego uszczerbku z osobna, nie dodając wtedy do następstw fi zjologicznych punktów za nieestetyczny wygląd.

3. Uszczerbek fi zjologiczny i estetyczny należy oceniać oddzielnie. Po przyznaniu wszystkich punktów przypadających na każdy rodzaj uszczerbku z osobna zgodnie z tabelą III, sumuje się otrzymane wartości tak, aby wynik zawierał kwotę odszkodowania podstawowego odpo-wiadającą trwałemu uszczerbkowi.

4. Punktacja przyznana za uszczerbek estetyczny wyraża procent ubytku z „osobistego majątku estetycznego” każdej osoby. 50 punktów to odpowiednik 100 procent.

5. Punktacji za uszczerbek estetyczny należy dokonać przez rozpatrzenie wszystkich aspektów łącz-nie, bez przyznawania każdemu ze składników z osobna określonej liczby punktów częściowych.

6. Uszczerbek estetyczny istniejący w momencie, gdy dana osoba powraca do zdrowia (utrwa-lenie się uszkodzeń), jest możliwy do naprawienia dzięki zabiegom chirurgii plastycznej.

Niemożność przeprowadzenia takiego zabiegu stanowi czynnik zwiększający wagę tego uszczerbku.

7. Wyjątkowo ciężki uszczerbek estetyczny odpowiada obrażeniom cielesnym bardzo dużego stopnia, ja-kie powodują rozległe oparzenia, znaczna utrata substancji, znaczna zmiana wyglądu twarzy lub ciała.

– 120 –


8. Ani wiek, ani płeć osoby poszkodowanej nie są brane pod uwagę jako parametry do pomiaru stopnia uszczerbku estetycznego.

9. Punkty przyznane za uszczerbek estetyczny nie obejmują wpływu, jaki może on wywierać na działalność poszkodowanego (zawodową lub pozazawodową). Ten szczególny uszczer-bek należy oceniać przy wykorzystaniu współczynnika korekcyjnego o trwałej niezdolności do pracy.

Tabela A OSTROŚĆ WIDZENIA: WIDZENIE Z DALEKA NA PRAWE OKO

OSTROŚĆ WIDZENIA 10/10 9/10 8/10 7/10 6/10 5/10 4/10 3/10 2/10 1/10 1/20 Poniżej

1/20

Śle-pota cał-

kowi-ta

OKO LEWE

10/10 0 0 0 1 2 3 4 7 12 16 20 23 259/10 0 0 0 2 3 4 5 8 14 18 21 24 258/10 0 0 0 3 4 5 6 9 15 20 23 25 287/10 1 2 3 4 5 6 7 10 18 22 25 28 306/10 2 3 4 5 6 7 9 12 18 25 29 32 355/10 3 4 5 6 7 8 10 15 20 30 33 35 404/10 4 5 6 7 9 10 11 18 23 35 38 40 453/10 7 8 9 10 12 15 18 20 30 40 45 50 552/10 12 14 15 16 18 20 23 30 40 50 55 60 651/10 16 18 20 22 25 30 35 40 50 65 68 70 781/20 20 21 23 25 29 33 38 45 55 68 75 78 80Poniżej1/20

23 24 25 28 32 35 40 50 60 70 78 80 82

Ślepotacałkowita

25 26 28 30 35 40 45 55 65 78 80 82 85

Tabela 2 OSTROŚĆ WIDZENIA: WIDZENIE Z BLISKA NA PRAWE OKO

OKOLEWE

OSTROŚĆ WIDZENIA P 1,5 P 2 P 3 P 4 P 5 P 6 P 8 P 10 P 14 P 20 <P 20 0

P 1,5 0 0 2 3 6 8 10 13 16 20 23 25P 2 0 0 4 5 8 10 14 16 18 22 25 28P 3 2 4 8 9 12 16 20 22 25 28 32 35P 4 3 5 9 11 15 20 25 27 30 38 40 42P 5 6 8 12 15 20 26 20 33 36 42 46 50P 6 8 10 16 20 26 30 32 37 42 46 50 55P 8 10 14 20 25 30 32 40 46 52 58 62 65P 10 13 16 22 27 33 37 46 50 58 64 67 70P 14 16 18 25 30 36 42 52 58 65 70 72 76P 20 20 22 28 26 42 46 58 64 70 75 78 80<P 20 23 25 32 40 46 50 62 67 72 78 80 820 25 28 35 42 50 55 65 70 78 80 82 85

– 121 –


Tabela C OSTROŚĆ SŁUCHU PRAWEGO UCHAWYSOKI DŹWIĘK (odległość percepcji w metrach)

5 4 2 1 KontaktNiesły-szalny

LEWE UCHO

SZEPT (odległość percepcji w metrach)

0,80 0,50 0,25 KontaktNiesły-szalny

UTRATA SŁUCHU (w decybelach)

0 do 2525

do 3535

do 4545

do 5555

do 6565

do 8080

do 900 do 25 0 2 4 6 8 10 12

5 0,8025

do 352 4 6 8 10 12 15

4 0,5035

do 454 6 10 12 15 20 15

2 0,2545

do 556 8 12 15 20 25 30

1 Kontakt55

do 658 10 15 20 30 35 40

KontaktNiesły-szalny

65 do 80

10 12 20 25 35 45 55

Niesły-szalny

80 do 90

12 15 25 30 40 55 70

[…]

– 123 –

4. Model niemiecki

4. Model niemiecki – Andreas Slizyk, Beck’sche Schmerzensgeld-Tabelle 2012 (wyciąg)

Systematyczny komentarz do przepisów o zadośćuczynieniu pieniężnym z tytułu szkody niemajątkowejI. O systematyce tej pracyNiniejsza praca składa się z dwóch głównych części:

1. Część 1: Komentarz dotyczący problematyki zadośćuczynień pieniężnych z tytułu szkody niemajątkowej. Strony od 1 do 175* zawierają gruntowny opis oraz informacje na temat aktual-nych przepisów o zadośćuczynieniach z tytułu szkód niemajątkowych, jego podstaw, kryteriów i form wymiaru oraz dochodzenia roszczeń na drodze sądowej i pozasądowej, aż po zagadnienia prawno-podatkowe i kwestie przyznawania pomocy społecznej / Hartz-IV.

Część 2: Tabela norm określania wysokości zadośćuczynienia: Część 2 zawiera tabelę norm określania wysokości zadośćuczynienia i – począwszy od pierwszego wydania – jest podzielona na trzy główne rozdziały poświęcone aspektom praktycznym. Zawiera także zestawienie federal-nego orzecznictwa sądowego w sprawach o zadośćuczynienie z tytułu szkód niemajątkowych. Za-sadniczo pod uwagę wzięto jedynie te orzeczenia, które zawierały informacje na temat wysokości zadośćuczynienia. Ponieważ orzeczenia w sprawie zadośćuczynienia – o ile mają służyć jako punkt odniesienia w poszukiwaniu adekwatności we własnym lub aktualnie rozpatrywanym przypad-ku – mimo „ekstrapolacji” przy zastosowaniu odpowiedniego wskaźnika kosztów utrzymania1, starzeją się i w końcu – z punktu widzenia wyżej wymienionego celu – stają się bezużyteczne, rezygnuje się tu z przytaczania orzeczeń zapadłych przed 1.01.1985.

2. Rozdział główny A stanowi kluczowy element części zawierającej tabele. Zostały w nim ze-stawione w kolejności anatomicznej, „od głowy do stóp”, orzeczenia w sprawach o zadośćuczy-nienie z tytułu szkód niemajątkowych. Istotne jest tu, że w większości przypadków uraz należy traktować jako „uraz głowy”. Przy zaszeregowaniu do poszczególnych podrozdziałów (np. uszko-dzenie mózgu), tam, gdzie to było możliwe, „uraz głowy” potraktowano jako pierwsze kryterium

1. Por. Brudermüller w: Palandt, wyd. 70, 2011, §1376 nb. 31 oraz bardzo obrazowe omówienie w: Scheff en, Par-dey, Schadensersatz bei Unfällen mit Minderjahrigen, wyd. 2, 2003 nb. 973 i nast.

* Dotyczy stron wydania oryginalnego.

– 124 –


przyporządkowania. Tylko w szczególnych przypadkach podane jest dodatkowo drugie kryterium: następstwo urazu. W ten sposób z dużą trafnością udaje się wyłonić te przypadki, w których, na przykład w związku z uszkodzeniem mózgu, u poszkodowanego utrzymywały się zaburzenia motoryczne lub zmiany osobowości. Nie należy oczywiście ukrywać, że w jednostkowych przy-padkach w stu procentach dokładna ocena nie jest już możliwa. Pod tym względem jednak wyżej wspomniany program IMM-DAT (C.H. Beck ISSN 0946–9907), obfi tujący w możliwości szukania haseł, stanowi korzystne uzupełnienie tej pozycji.

3. W rozdziale głównym B omówione są, jako uzupełnienie, często występujące mniej skom-plikowane urazy, w przypadku których prezentacja według kryteriów anatomicznych wydawała się niewłaściwa. Obok wylewów, ran tłuczonych, ciętych i otarć należy do nich zaliczyć między innymi także tak zwany „uraz kręgosłupa szyjnego”. W związku z dużą liczbą „orzeczeń w spra-wie zadośćuczynienia za uraz kręgosłupa szyjnego”, w drodze odstępstwa od przedstawionej powyżej klasyfi kacji, najpierw podzielono je na pięć grup (zadośćuczynienia pieniężne w wysoko-ści: 0 do 250 €; 251 do 500 €; 501 do 1000 €; 1001 do 2000 € i powyżej 2000 €). W ramach tych samych grup zostały one uszeregowane rosnąco według wysokości. Ponieważ w obrębie jednej kategorii kwot (np. do 250 € lub dawniej 500 DM) nadal istnieje jeszcze wiele orzeczeń, zostały one uporządkowane alfabetycznie według siedziby sądu (w przykładzie: od Ansbach do Zweibrü-cken). Dzięki temu istnieje także możliwość bardzo szybkiego odnajdywania porównywalnych orzeczeń zapadłych w danym regionie.

4. W rozdziale głównym C uwagę poświęcono „szczególnym obszarom”, do których konieczne było ustosunkowanie się w orzecznictwie, lub które orzecznictwo samo po części stworzyło. Należą do nich szczególne rodzaje naruszeń (np. AIDS, wstrząsy, rany postrzałowe, oparzenia, uszkodzenia popromienne, odleżyny, naruszenie innych dóbr osobistych itp.) oraz rzadsze następstwa urazów (np. epilepsja, zanik czynności kory mózgowej, oszpecenie), jak również szczególne przyczyny urazów (np. ukąszenie przez zwierzęta, użycie broni czy celowe uszkodzenie ciała). Wyboru „szczególnych obszarów” dokonano w oparciu o doświadczenia praktyczne. Uwzględniono równocześnie fakt, iż za-szeregowanie poszczególnych przypadków do wymienionych powyżej głównych rozdziałów (A i B) często uniemożliwiało lub co najmniej znacznie utrudniało szybkie odnajdywanie orzeczeń sądu.

5. W ramach każdego podrozdziału orzeczenia są zawsze uszeregowane rosnąco według wy-sokości zadośćuczynienia, a w przypadku równej wysokości rosnąco według daty. Także w tym zakresie zakładano zbieżność ze wspomnianym już bankiem danych IMM-DAT.

Poszczególne orzeczenia zostały przedstawione w formie krótkiego streszczenia istotnych rozstrzygnięć dotyczących zadośćuczynienia. Informacje zostały podzielone według grup urazów i innych szczegółów, takich jak dane dotyczące tożsamości, czasu trwania pobytu stacjonarnego i leczenia, okresu, w którym utrzymywało się zmniejszenie zdolności do pracy, czy ewentualnych trwałych uszkodzeń itp. Po części zakres informacji znajduje tu swoje „naturalne” granice dzięki często streszczanym już omówieniom w czasopismach specjalistycznych. Jednak dla zagwa-rantowania możliwie jak „najwierniejszego” oddania sensu, zawsze konsekwentnie stosowano odniesienia do jednej publikacji. W tym kontekście uzasadnione jest też podawanie tylko jednego odniesienia: cytowane jest zasadniczo to, w którym orzeczenie sądu zostało zaprezentowane najbardziej wyczerpująco.

Podany przy każdym orzeczeniu sądu numer umożliwia cytowanie z niniejszego opracowania. Inaczej niż to ma miejsce w analogicznych tabelach norm dla określania wysokości zadośćuczy-

– 125 –

4. Model niemiecki

nienia, numer ten zawsze pozostaje taki sam, niezależnie od wydania, i jest identyczny z nume-rem orzeczenia wielokrotnie już wspomnianego banku danych IMM-DAT. Ułatwia też dialog między użytkownikami tej publikacji i korzystającymi z banku danych.

Propozycja cytowania: Slizyk, Beck’sche Schmerzensgeldtabelle, s. 201, nr 3101.

II. Historyczny rozwój roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne

6. Zadośćuczynienie wywodzi się z kary grzywny w prawie germańskim. Początkowo nie istniał w nim podział na prawo karne i cywilne, w związku z czym kara grzywny pełniła podwójną funk-cję. W Sachsenspiegel2, który znał już publiczny system karny, obok bute (= grzywna) była mowa o wypłacie pewnego rodzaju zadośćuczynienia na przykład za zniewagę czy uszkodzenia ciała, a także o świadczeniu z tytułu zadośćuczynienia w formie tak zwanego wergelt* czy też Manngeld**. Jego wysokość była uzależniona od stanu poszkodowanego; będący początkowo rekompensatą wypłacaną rodzinie zabitego, stał się swojego rodzaju zadośćuczynieniem, które następnie było wypłacane w częściach ułamkowych także za uszkodzenia ciała.

7. Wraz z wprowadzeniem monopolu państwa w sferze prawa karnego zrezygnowano z repre-syjnego aspektu grzywny, na pierwszy plan wysuwając jej charakter kompensacyjny. Decydują-cy wpływ na rozwój roszczenia o zadośćuczynienie miał art. 20 PGO***, zgodnie z którym osoba niewinnie torturowana mogła się domagać odszkodowania za doznane „schmach, schmertzen, costen und schaden”.3*

Uchwalając w 1870 roku ustawę wprowadzającą kodeks karny, w związku z rozdziałem pań-stwowego prawa karnego i prawa o odszkodowaniach dla osób poszkodowanych, przychylono się do ogólnie panującej opinii, że zadośćuczynienie powinno mieć czysto odszkodowawczy charakter.4

8. Także z projektu kodeksu cywilnego można wywnioskować, że i tu chciano dostrzegać wyłącznie kompensacyjną funkcję zadośćuczynienia. Tak więc zgodnie z postulatami sprawied-liwości poszkodowanemu powinny zostać wynagrodzone straty także w przypadku naruszenia dóbr niemajątkowych.5

Ujęcie zadośćuczynienia w katalogu roszczeń uzasadniano między innymi tym, że oszpe-cenie człowieka utrudniało jego rozwój osobisty i zawodowy, jednak szkoda ta prawdopodobnie nie mogła zostać przez sędziego ostatecznie oceniona. Poza tym koncentrowano się wyłącznie na odszkodowaniu za doznany ból.6 W konsekwencji „zniesławienie” nie zostało włączone do kręgu

2. Eike v. Repgow, Der Sachsenspiegel, II, 14.* Tzw. główszczyzna lub główczyzna, kara, a zarazem odszkodowanie płacone rodzinie (lub panu feudalnemu)

za głowę zabitego (przyp. tłum.).** Kara pieniężna za zabójstwo (przyp. tłum.).*** Peinliche Gerichtsordnung, kodeks karny cesarza Karola V z 1532 roku (przyp. tłum.).3. Cyt. za: Reme, Die Aufgaben des Schmerzensgeldes im Persönlichkeitsschutz, s. 33.* „zniewagę, cierpienie, poniesione koszty i doznaną szkodę” (przyp. tłum.).4. Eickhoff , Die Bemessung des Schmerzensgeldanspruchs als Sonderform des Anspruchs auf Wiedergutma-

chung, s. 36 i nast. wraz z przytoczonym tam orzecznictwem.5. Motive zu dem Entwurf eines Bürgerlichen Gesetzbuches für das Deutsche Reich, tom II (Recht der Schuld-

verhaltnisse), s. 22.6. Motive, tom II, s. 801.

– 126 –


praw, których naruszenie (z tytułu szkód niemajątkowych) musiałoby skutkować roszczeniem o zadośćuczynienie pieniężne. W uzasadnieniu stwierdzono, że zasadniczo nie można było uznać roszczenia o odszkodowanie pieniężne z tytułu szkody niemajątkowej, ponieważ obiektywnie oznaczałoby to przywrócenie action in juriam aestimatoria.7 Projekt zrezygnował jednoznacznie z funkcjonującego w większości kodyfi kacji, również w Pruskim Prawie Krajowym, zróżnicowa-nego podejścia do obowiązkowego zadośćuczynienia w zależności od rodzaju lub stopnia winy. Odwoływanie się przy ocenie cywilnoprawnych skutków czynów niedozwolonych do moralnego lub karnoprawnego punktu widzenia powinno być wykluczone.8

9. Opierając się na tych podstawowych przemyśleniach, można stwierdzić, że do rozstrzygnięcia Wyższej Izby Cywilnej Trybunału Federalnego z dnia 6.07.1955 r. w doktrynie i orzecznictwie pano-wał pogląd, że roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne miało wyłącznie funkcję kompensacyjną.

To, że rozwój ustawodawstwa jest ciągłym procesem, jest w szczególnym stopniu widoczne także w przypadku roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne: wraz z wejściem w życie drugiej ustawy o zmianie przepisów o odszkodowaniach („Druga ustawa o zmianie przepisów o odszko-dowaniach” z 19.07.2002 r., Federalny Dziennik Ustaw BGB1 I, s. 2674) w dniu 1.08.2002 r. rosz-czenie o odszkodowanie za straty niemajątkowe zostało przez ustawodawcę w znacznym stopniu rozszerzone i równocześnie nastąpiło jego zasadnicze umocowanie w ogólnym prawie zobowiązań (§ 253 kodeksu cywilnego (BGB), nowa wersja), przez co utraciło ono swój wcześniejszy charak-ter szczególnego roszczenia z czynu niedozwolonego.

Tym samym został uchylony § 847 kodeksu cywilnego (BGB), znany pokoleniom prawników jako „paragraf o zadośćuczynieniach pieniężnych”.

III. Funkcja zadośćuczynienia pieniężnego w świetle ustawy o zmianie prawa o odszkodowaniach

1. Ustawa o zmianie prawa o odszkodowaniach i zawarta w niej regulacja roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne

10. „Druga ustawa o zmianie przepisów prawa o odszkodowaniach” (zwana także w skrócie „Usta-wą o zmianie prawa o odszkodowaniach”) obok licznych poprawek, którymi w tym miejscu nie będziemy się szczegółowo zajmować, zawiera przede wszystkim zmiany norm odszkodowaw-czych kodeksu cywilnego (BGB) oraz wprowadza ogólne roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne w przypadku uszczerbku na ciele, uszczerbku na zdrowiu, naruszenia wolności osobistej i naru-szenia prawa do samostanowienia w kwestiach dotyczących płci.

Dawny § 847 kodeksu cywilnego (BGB) zostaje zastąpiony nowym § 253 ust. 2 BGB. § 253 BGB otrzymuje następujące nowe brzmienie:

1. Z tytułu szkody niemajątkowej można dochodzić odszkodowania pieniężnego wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie.

2. W przypadku gdy ma miejsce wypłata odszkodowania z tytułu uszczerbku na ciele, uszczerb-ku na zdrowiu, naruszenia wolności osobistej lub prawa do samostanowienia w kwestiach

7. Motive, tom II, s. 751, 752.8. Motive, tom II, s. 17, 18.

– 127 –

4. Model niemiecki

dotyczących płci, można także dochodzić słusznego zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkody niebędącej szkodą majątkową.11. Szczególną z techniczno-prawnego punktu widzenia nowością tej nowelizacji jest wprowa-

dzenie ogólnego roszczenia o odszkodowanie z tytułu szkody niemajątkowej do ogólnego prawa zobowiązań poprzez dodanie do nowej wersji § 253 kodeksu cywilnego (BGB) ustępu 2. Dawny § 847 BGB stał się tym samym zbędny i w konsekwencji, wraz z wejściem w życie ustawy o zmia-nie prawa o odszkodowaniach, został uchylony. Ustawodawca9– odstępując od obowiązującej do-tychczas wyłącznie pozaumownej odpowiedzialności cywilnej na zasadzie winy – stworzył w ten sposób zasadniczo jednolitą i już nie tylko deliktową podstawę prawną roszczenia, zarówno dla przypadków odpowiedzialności umownej, jak i odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, uzasadnia-jąc to tym, że istniejąca w przypadku odpowiedzialności umownej i odpowiedzialności na zasadzie ryzyka – z uwagi na zasadnicze wykluczenie roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne – luka nie jest już możliwa do zaakceptowania i nie przystaje już do prawodawstwa europejskiego. Po-nieważ, inaczej niż w krajach europejskich, zgodnie z dawnym prawem roszczenie o zadośćuczy-nienie pieniężne w przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka ograniczało się wyłącznie do obszarów peryferyjnych, takich jak odpowiedzialność „posiadacza zwierząt luksusowych” czy z tytułu eksploatacji samolotów wojskowych. Innym, również uzasadnionym powodem zmiany prawa o zadośćuczynieniach był fakt, iż – wobec braku głównego roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne – w odniesieniu do wszystkich czynów, w przypadku których mamy do czynienia z od-powiedzialnością na zasadzie ryzyka, w coraz większym stopniu „rozwijano” obowiązki w zakresie bezpieczeństwa ruchu10, aby tym samym stworzyć uznawany za konieczny – zgodnie z dawnym prawem – element winy, oraz aby w ten sposób pomóc ofi arom takich szkód w uzyskaniu uspra-wiedliwionego zadośćuczynienia pieniężnego.

Liczne, również nowe, uregulowania w zakresie norm szczególnych istotnych w kontekście od-powiedzialności na zasadzie ryzyka11 podkreślają ten nowy stan prawny, poprzez wprowadzenie w każdym przypadku wyraźnego prawa do „słusznego odszkodowania pieniężnego” także z tytułu szkody „niebędącej szkodą majątkową”.

12. Dokonując nowelizacji ustawy, ustawodawca, obok dostosowania do europejskiego pra-wodawstwa, miał na względzie przede wszystkim zapewnienie skuteczniejszej ochrony ofi ar, uproszczenie dochodzenia roszczeń oraz odciążenia sądów.12

Dla masy typowych zdarzeń prowadzących do powstania szkody, wchodzących w zakres odpowiedzialności deliktowej (np. wypadki drogowe), nowa regulacja – pomijając pojedyncze aspekty, które zostaną szczegółowo omówione w dalszej części – nie przyniosła praktycznie żadnej istotnej zmiany, ponieważ w tych przypadkach roszczenie o zadośćuczynienie pienięż-ne znajduje uzasadnienie w oparciu o takie same zasady jak dotychczas.13 Niezrozumiała jest

9. Bundestagsdrucksache 14/7752, s. 14.10. Na temat warunków obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego: por. obszerne uzasadnienie wyroku

Trybunału Federalnego (BGH), Urteil vom 15.02.2011 – VI ZR 176/10 r+s 2011, 177 = VersR 2011, 546.11. Jak stwierdza § 11, s. 2 StVG; § 36 S.2 LuftVG; § 13 S.2 UmwHG; § 29 II 2 AtomG; § 32 V 2 GenTG; § 6 S. 2

Haftpfl G i in.12. Begründung des GE der Bundesregierung, BT-Drs. 14/7752, s. 15.13. KG, Urteil vom 29.07.2004 – 8 U 54/04, NJOZ 2004, 3136; OLG Celle 23.01.2004 – NJW 2004, 1185 oraz

częściowo także w: A. Diederichsen, VersR 2005, 433 i nast. (zawierające przewidywanie, iż „zamiary usta-wodawcy wprowadzenia ulepszeń spełzną na niczym”).

– 128 –


w tym kontekście po części przesadna wręcz euforia niektórych autorów, którzy nową regu-lację § 253 nazywają „przejściem kwantowym”14 lub nawet chcą dostrzegać, w zmienionym brzmieniu i usytuowaniu § 253 kodeksu cywilnego (BGB), skutki dla funkcji zadośćuczynie-nia pieniężnego.15

13. Rozczarowanie, które można było obserwować, jest związane między innymi z tym, że oczekiwane stworzenie podstawy prawnej roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne dla osób pozostałych przy życiu po śmierci najbliższej osoby nie nastąpiło tak samo, jak planowane po-czątkowo wprowadzenie progu bagatelności, zgodnie z którym przestałoby istnieć prawo do za-dośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkód, w przypadku których, zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem, dokonywana była wypłata kwoty poniżej 511 € (dawniej 1000 DM).16 Nie doszła także do skutku – tak przez wielu oczekiwana – jednoznaczna regulacja ogólnego prawa do sa-mostanowienia (z wyjątkiem naruszenia prawa do samostanowienia w kwestiach dotyczących płci).17 W tym sensie w obu obszarach, skomentowanych w dalszej treści, jak również w kwestii realizacji nowego prawa, aktualne pozostaje dotychczasowe orzecznictwo.18

To, że Druga ustawa o zmianie przepisów prawa o odszkodowaniach nie przewiduje „skutku wstecz dla starych przypadków”, a co za tym idzie wszystkie szkody powstałe przed 1.08.2002 r. należy nadal oceniać i rozpatrywać zgodnie ze starym prawem, jeszcze raz jasno określił dopiero Federalny Trybunał Sprawiedliwości w czerwcu 2005 r.19

2. Nie tylko historyczne spojrzenie na zasady Wyższej Izby Cywilnej Trybunału Federalnego (BGHZ – [Zbiór urzędowy orzeczeń Trybunału Federalnego w sprawach cywilnych] 18, 149)

14. Jak fundamentalna by nie była reforma prawa o odszkodowaniach i jej – przedstawione już – skutki dla prawa o odszkodowaniach za straty niemajątkowe, wypracowane przez Wyższą Izbę Cywilną Trybunału Federalnego przed dokładnie 50 laty zasady określania wysokości zadośćuczy-nienia pozostają nadal istotnym elementem kształtującym system zadośćuczynień pieniężnych i jako takie są zasadniczo nadal obowiązujące,20 dlatego poniżej pokrótce omówione zostaną pod-stawowe treści tych historycznych rozstrzygnięć:

Aż do uchwały Wyższej Izby Cywilnej Trybunału Federalnego z dnia 6.07.1955 r. było w znacznym stopniu niejednoznaczne, jaki charakter powinien posiadać ówczesny § 847 kodeksu cywilnego (BGB). I tak jeszcze w 1952 roku Trybunał Federalny (BGH) orzekł, iż jedyną podstawą wymiaru

14. Eggert, ZAP 2002, 647 (652).15. Jaeger, Luckey, Das neue Schadensersatzrecht, Recklinghausen 2002 nb. 74.16. Begr. des GesEntw der BReg., BT-Drs. 14/7752, s. 26.17. Por. Diederichsen i in., w: Neues Schadensersatzrecht: Fragen der Bemessung des Schmer zensgeldes und

seiner prozessualen Durchsetzung, VersR 2005, 433 i nast.18. Por. na temat Ustawy o zmianie prawa o odszkodowaniach m.in. w: Wagner, Das Zweite Schadenrechtsande-

rungsgesetz, NJW 2002, 2049 i nast.; Hentschel, Änderungen im Haftungsrecht des StraBenverkehrs durch das Zweite Gesetz zur Änderung schadensersatzrechtlicher Vorschriften vom 19.07.2002, NZV 2002, 433 i nast.; HeB, Das Schmerzensgeld, ZfS 2001, 532 i nast. oraz: Bamberger, Roth: na temat § 253 nb. 1–76.

19. BGH, Urteil vom 14.06.2005 – VI ZR 181/04, NZV 2005, 460.20. Idem, Küppersbusch, Ersatzansprüche bei Personenschaden, wyd. 10, 2010 nb. 272; KG NJOZ 2004, 3136.

– 129 –

4. Model niemiecki

wysokości zadośćuczynienia pieniężnego jest szkoda niemajątkowa, w związku z czym ani stopień winy ani sytuacja majątkowa nie mogą mieć wpływu na orzeczenie o wysokości zadośćuczynienia.21

15. W roku 1955 Wyższa Izba Cywilna Trybunału Federalnego miała przede wszystkim rozstrzyg-nąć, czy powyższe kryteria nie mogą być jednak uwzględniane przy określaniu zadośćuczynienia pieniężnego, oraz korzystając z tej możliwości określiła do dziś obowiązujące – także na gruncie „Drugiej ustawy o zmianie prawa o odszkodowaniach” – ogólne normy określania wysokości za-dośćuczynienia pieniężnego. Poprzez ujednolicenie zasad na nowo zdefi niowano charakter praw-ny starego, stosowanego do 31.07.2002 r. § 847 BGB: zgodnie z dawnym przepisem § 847 BGB roszczenie nie jest zwykłym roszczeniem odszkodowawczym, lecz roszczeniem szczególnego rodzaju posiadającym podwójną funkcję i „powinno przynosić poszkodowanemu odpowiednią re-kompensatę za szkody, które nie mają charakteru majątkowego, i równocześnie uwzględniać fakt, iż sprawca szkody jest winny poszkodowanemu rekompensatę za to, co mu uczynił”22.

W odróżnieniu od wcześniejszego orzecznictwa Trybunału Federalnego (BGH) oznaczało to, że w przypadku określonego naruszenia nie mogło istnieć ogólnie obowiązujące zadośćuczynienie pieniężne. „Stosowne” zadośćuczynienie musiało być natomiast wyliczane w każdym przypadku na nowo oraz z uwzględnieniem wszystkich okoliczności po stronie sprawcy i poszkodowanego.

Choć Trybunał Federalny (BGH) utrzymywał, że wysokość i stopień uszczerbku lub urazu (jak wielkość, nasilenie czy czas utrzymywania się bólu, cierpienia lub deformacji) nadal znajdują się na pierwszym planie, to jednak należy uwzględniać także inne kryteria, takie jak rozmiar winy czy sytuację ekonomiczną obu stron itp.

Wyższa Izba Cywilna Federalnego Trybunału Sprawiedliwości uzasadnia tę – obowiązującą także po 1.08.2002 r. – podwójną funkcję zadośćuczynienia pieniężnego jako rekompensaty i sa-tysfakcji, posługując się prawnym znaczeniem zadośćuczynienia jako wyrównania szkody niema-jątkowej, która sama w sobie nie stanowi dobra wymiernego w pieniądzu.23 To przede wszystkim sprawca szkody, który poza wyrządzeniem szkody majątkowej utrudnił także poszkodowanemu życie, powinien teraz w miarę możliwości poprzez swoje świadczenie uczynić je znowu łatwiej-szym. Dlatego wysokość należnej kwoty zależy przede wszystkim od doznanego uszczerbku oraz od skutków dla przyszłego życia poszkodowanego. Z niemożliwości pieniężnego wyrównania szkody niemajątkowej wynika także to, że roszczenie o zadośćuczynienie nie jest zwykłym rosz-czeniem odszkodowawczym, w związku z czym należy też brać pod uwagę wszystkie okoliczności towarzyszące danemu przypadkowi, a w szczególności winę i uwarunkowania ekonomiczne. Ma-jąc na uwadze to, że zadośćuczynienie pieniężne wywodzi się z prawa karnego, kontynuuje: rosz-czenie o zadośćuczynienie pieniężne nie ma już wprawdzie bezpośredniego charakteru karnego, jednak uwidacznia się w nim charakter kompensacyjny kary grzywny lub rekompensaty.24 Z tego powodu tylko sędziemu powinno przysługiwać prawo do określenia stopnia winy na korzyść lub na niekorzyść sprawcy szkody. Szkoda powoduje też powstanie osobistej relacji między sprawcą a poszkodowanym, którą należy uwzględnić na zasadzie „słuszności”.

I tak okoliczność, iż szkoda zaistniała na skutek rażącego niedbalstwa lub nawet umyślne-go działania sprawcy, może wywołać rozgoryczenie u osoby, która doznała urazu, podczas gdy

21. BGH NJW 1953, 99.22. BGHZ 18, 149 = NJW 1955, 1675 = VersR 1955, 615 i 678.23. BGHZ 18, 149 (154).24. BGHZ 18, 149 (155).

– 130 –


w przypadku szkody powstałej w wyniku drobnego zaniedbania osoba taka jest raczej skłonna przyjąć to jako zrządzenie losu.25

16. Nawet jeśli Wyższa Izba Cywilna Trybunału Federalnego podkreślała pierwszeństwo funkcji kompensacyjnej zadośćuczynienia, to jednak wyjaśniła, że w przypadkach, w których – z powodu niemal całkowitego fi zycznego lub psychicznego uszkodzenia osobowości poszkodowanego – funkcja kompensacyjna nie miałaby żadnego lub prawie żadnego znaczenia, na pierwszy plan wysuwa się funkcja dania satysfakcji za doznaną krzywdę.26 Na gruncie orzecznictwa z zakresu zadośćuczynień w przypadku poszkodowanych, którzy po krótkim czasie zmarli, lub poszkodo-wanych ze zniszczoną osobowością, zasada ta zachowuje duże znaczenie, ponieważ także nowy § 253 kodeksu cywilnego (BGB) co do zasady nie przynaje prawa do zadośćuczynienia pienięż-nego z tytułu śmierci człowieka.27

17. W ramach funkcji dania satysfakcji zadośćuczynienia pieniężnego pod uwagę brany jest także powód wypadku. Jako czynnik wpływający na zmniejszenie wysokości zadośćuczynienia należy uwzględnić sytuację, w której poszkodowany doznał urazu przy okazji podwiezienia sa-mochodem przez znajomego lub innej czynności, stanowiącej przede wszystkim „pójście [po-szkodowanemu] na rękę” przez sprawcę szkody.28 W kontekście tej zasady w orzecznictwie pa-nuje pogląd, zgodnie z którym można uwzględniać przyjacielskie stosunki lub więzy rodzinne.29

Wyższa Izba Cywilna Trybunału Federalnego wskazała przy tym, że w całościowej ocenie na-leży również brać pod uwagę sytuację ekonomiczną uczestników (w tym przede wszystkim brak ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej).

Na zakończenie przeglądu spraw Trybunału Federalnego ds. cywilnych (BGHZ) 18, 149 należy wskazać w tej kwestii ponadto, że uznawał – co jest zresztą praktykowane do dziś – przyznawa-nie zadośćuczynienia w formie renty ze względu na sytuację ekonomiczną uczestników. Trybunał Federalny (BGH) nie skupiał się przy tym na czasie i stopniu uszczerbku dla poszkodowanego (jak to obecnie jest w zwyczaju), lecz w wypłacie renty dostrzegał środek umożliwiający – w przypadku niekorzystnej sytuacji ekonomicznej sprawcy – przyznanie poszkodowanemu godziwego zadość-uczynienia przy uwzględnieniu funkcji kompensacyjnej, bez nadmiernego obciążenia fi nansowego sprawcy. Wskazywano wtedy ponadto, że – w przypadku istotnej zmiany sytuacji ekonomicznej – wysokość zadośćuczynienia w postaci renty może zostać ustalona na nowo w ramach powództwa o zmianę wyroku na podstawie § 323 kodeksu postępowania cywilnego (ZPO).30

Ponieważ wszystkie poruszone w tej części zagadnienia zostaną jeszcze szczegółowo omó-wione później, w tym miejscu przegląd zostaje zakończony.

25. BGHZ 18, 149 (158).26. BGHZ 18, 149 (157).27. Klinger, Schmerzensgeld für Hinterbliebene von Verkehrsopfern?, NZV 2005, 290 i nast.28. BGHZ 18, 149 (158, 159).29. M.in. OLG Schleswig VersR 1992, 462 oraz Küppersbusch, l.c., s. 91 nb. 278.30. BGHZ 18, 149 (167).

– 131 –

4. Model niemiecki

IV. Kryteria ustalania wysokości zadośćuczynienia pieniężnego w świetle ustawy o zmianie prawa o odszkodowaniach

1. Funkcja kompensacyjna zadośćuczynienia pieniężnegoUwaga wstępna dotycząca najważniejszych kryteriów wymiaru

18. Już Wyższa Izba Cywilna Trybunału Federalnego31 orzekła, że rozmiar, natężenie i czas trwa-nia bólu, cierpienia psychicznego i oszpecenia stanowią istotne kryteria przy wymiarze wysokości zadośćuczynienia pieniężnego. Powyższe zostało w międzyczasie rozwinięte w licznym orzecz-nictwie32, przy czym coraz częściej zwracano także uwagę na uszczerbki i cierpienia psychiczne.33

Aby podejście do cierpienia psychicznego było jak najbardziej obiektywne, należy uwzględniać przede wszystkim rodzaj obrażeń, liczbę przebytych operacji, czas leczenia stacjonarnego i am-bulatoryjnego, czas niezdolności do pracy oraz zakres trwałego uszczerbku na zdrowiu.

Pomijając tę niezbędną obiektywizację (w kontekście potrzeby porównywalności przypadków i pewności obrotu prawnego), dla całościowej oceny decydujące są szczególne następstwa dla da-nego poszkodowanego. Zawsze należy przy tym rozpatrywać jego specyfi czną sytuację życiową. I tak na przykład utrata palca przez pianistę, oszpecenie młodej osoby, stewardesy czy aktora lub ograniczenie sprawności ruchowej sportowca wyczynowego stanowi szczególnie poważny uszczerbek, który należy uwzględnić jako czynnik podnoszący wysokość zadośćuczynienia.

19. Zawsze wymagano i nadal wymaga się, aby na podstawie dających się zobiektywizować kryteriów stworzona została swego rodzaju „siatka”, która umożliwiałaby sędziemu stosunkowo ścisłe trzymanie się ram określonych dla zadośćuczynień pieniężnych.34 Trybunał Federalny (BGH) z ważnych powodów przeciwstawia się temu do dziś, argumentując, iż nie istnieje „słusz-ne” zadośćuczynienie dla naruszenia określonego rodzaju; przeciwnie, w każdej indywidualnej sytuacji wysokość zadośćuczynienia należy wyliczyć w oparciu o dużą liczbę kryteriów. W ramach określania granic wymiaru BGH orzekł, że sędzia rozpoznający sprawę ma odpowiednio uzależnić wysokość zadośćuczynienia od rodzaju i czasu utrzymywania się uszczerbku, a w przypadku od-chyleń zasądzonej kwoty od zadośćuczynienia przyznawanego w porównywalnych przypadkach musi podać szczegółowe uzasadnienie swojego rozstrzygnięcia.35

20. W kwestii procedury stosowanej przy porównywaniu przypadków Wyższy Sąd Krajowy w Ko-lonii (OLG Köln)36 wyjaśnia: „Przy ustalaniu stosownego zadośćuczynienia pieniężnego w oparciu o wcześniejsze orzecznictwo, należy uwzględnić czas, jaki upłynął od wydania danego orzeczenia”. Trzy dalsze niedawno wydane orzeczenia dotyczyły przydatności i skutków posługiwania się tabe-lami norm określania wysokości zadośćuczynienia przy określaniu wysokości zadośćuczynienia:

31. BGHZ 18, 149 (154).32. M.in. BGH NJW 1993, 781; w tym kontekście godne przeczytania: A. Diederichsen, Neues Schadensersatzrecht:

Fragen der Bemessung des Schmerzensgeldes und seiner prozessualen Durchsetzung; VersR 2005, 433 i nast.33. Tak twierdzi m.in. OLG München NVZ 2003, 474; OLG Bamberg VersR 2004, 198.34. Donaldson i in., Zum Problem der sicheren Bemessung des Schmerzensgeldes, AcP 166, 463 i nast.; Schef-

fen, Tendenzen bei der Bemessung des Schmerzensgeldes für Verletzungen aus Verkehrsunfällen, ärztlichen Kunstfehlern und Produkthaftung, ZRP 99, 189 (191) oraz w: NZV 1994, 417 (420).

35. BGH VersR 76, 967; BGH VersR 86, 59.36. OLG Köln VersR 92, 1013.

– 132 –


W jednym z tych orzeczeń Wyższy Sąd Krajowy w Celle (OLG Celle) orzekł 1.02.2001 r.37: ,,W in-teresie równego traktowania poszkodowanych sędzia musi się kierować orzecznictwem w porów-nywalnych przypadkach, które są zestawione przede wszystkim w tak zwanych tabelach norm określania wysokości zadośćuczynienia” i wyjaśnił dalej, że stanowią one ,,dla sędziego niezbędną wytyczną, którą […] nie tylko może, ale także musi się kierować”.

W drugim orzeczeniu z dnia 15.04.2004 r. Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG)38 słusznie za-znaczył, że – w konkretnym przypadku, mając na względzie tendencję do przyznawania w sytu-acji ciężkich i najcięższych urazów stale rosnących zadośćuczynień – sąd musi konkretny spór „traktować (ma tu zapewne na myśli uwzględniać) na równi z innymi przypadkami, w których przyznał zadośćuczynienie” i w tym sensie przy ocenie starszych orzeczeń w oparciu o porów-nanie [z innymi przypadkami] wysokość zadośćuczynienia jest „tylko wtedy rozstrzygająca”, „gdy zostaje uwzględniony spadek wartości pieniądza od daty wydania [orzeczenia]”.39 Orzecze-niem z dnia 12.07.2010 r. Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG)40 zaznaczył jeszcze raz: „Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Federalnego (BGH) kierowanie się przyznanymi przez orzecznictwo w innych przypadkach sumami jest nie tylko dopuszczalne, lecz także co najmniej jako wytyczna niezbędne, ponieważ nie jest możliwe uzyskanie bezpośredniej zależności między rekompensatą pieniężną i uszczerbkiem wyłącznie natury psychicznej” oraz dodał, że od uznania sądu rozpozna-jącego sprawę zależy, „czy przyjmie on wcześniejsze kryteria, czy poza nie wykroczy”.

21. Z powyższego wynika, że dające się zobiektywizować kryteria, jako „kluczowe kryteria określenia” wysokości zadośćuczynienia pieniężnego, z reguły dają możliwość porównania różnych przypadków i umożliwiają w ten sposób wyrażenie słusznego zadośćuczynienia liczbami przybliżonymi. Wynika to także z faktu, iż wszystkie inne kryteria, które mogą mieć znaczenie dla wysokości zadośćuczynienia, muszą zostać wskazane i poddane ocenie tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy dają ku temu powód, natomiast każde rozstrzygnięcie w sprawie zadośćuczynienia zawsze musi uwzględniać „kluczowe kryteria usta-lania wysokości” i w oparciu o nie dokonać subsumcji „rzeczywistych okoliczności konretnej sprawy”.41

Nie da się ustalić wyraźnej hierarchii tych istotnych kryteriów ustalania wysokości. I tak stopień obrażeń, zwłaszcza w przypadku obrażeń zagrażających życiu, ma istotne znaczenie, z drugiej jednak strony skomplikowany proces leczenia i trwałe uszkodzenie42 stanowią znacznie większy uszczerbek, przy czym decydująca jest uciążliwość dla konkretnego poszkodowanego.

22. a) Bóle: Opis subiektywnych odczuć, opierających się na obiektywnej diagnozie. Bólowi i jego nasileniu oraz długotrwałości w kontekście zadośćuczynienia pieniężnego przypisywane jest zbyt małe znaczenie. Ból, który należy defi niować jako „kompleksowe zmysłowe odczuwanie różnej jakości, które zwykle w przypadku zaburzenia samopoczucia jest znaczącym symptomem, a w przewlekłej postaci staje się odrębną jednostką chorobową”,43 jest często przez osoby biorące

37. OLG Celle OLGR 2001, 162 = BeckRS 2001, 30159321; por. również Küppersbusch, l. c., nb. 281.38. KG NZV 2004, 473.39. Idem, KG NZV 2002, 230.40. KG, Urteil vom 12.7.2010 – 12 U 193/09, VersR 2011, 275.41. BGH VersR 93, 1410.42. OLG Hamm, NJW-RR 94, 94 zur Bedeutung von Langzeit- und Dauerschaden.43. Na temat defi nicji bólu: Pschyrembel, Klinisches Worterbuch, wyd. 262, 2011; por. także: Ludolph, Das Sch-

merzgutachten im Haftpfl ichtrecht, SP 2006, 92; cyt. za IASP: „Ból … nieprzyjemne doznanie zmysłowe i emocjonalne, związane z aktualnie występującym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek lub opisywane przy użyciu pojęć związanych z takim uszkodzeniem”.

– 133 –

4. Model niemiecki

udział w procesie uwzględniany w niedostatecznym stopniu. Ponieważ ból ma zawsze subiektyw-ny i najczęściej kompleksowy charakter, często trudne jest lub nawet czasem w ogóle pomija się na etapie przedsądowym takie przeanalizowanie go i opisanie, aby podczas lektury strona prze-ciwna mogła się bez trudu postawić w sytuacji poszkodowanego i skonfrontować z jej odczuciami.

Jest to tym istotniejsze, gdy osobą poszkodowaną jest dziecko, osoba starsza lub osoba, któ-ra z powodu urazu sama nie jest (już) w stanie opisać swoich odczuć fi zycznych i psychicznych. W takim przypadku ani adwokat (posiadający pełnomocnictwo członków rodziny), ani sąd nie mogą szczędzić wysiłków, aby ewentualnie samemu sprawdzić, czy istnieje możliwość nawiąza-nia z rannym kontaktu; często skorzystanie w niewłaściwy sposób z samych wykazów terminów medycznych z odpowiednich orzeczeń nie jest w tym przypadku wystarczające i – z prawniczego punktu widzenia – nie jest sprawiedliwe wobec mocodawcy czy jego najbliższych. Tak więc nie należy negować, w większości przypadków trafnej, a nawet koniecznej, pomocy biegłego lekarza, także w celu opisania stopnia obrażeń.

23. Często – właśnie w przypadku wymienionej wyżej „grupy docelowej” – okazuje się jed-nak pożądane i bezwzględnie pomocne, jeśli w celu opisania cierpienia i jego konsekwencji dla codziennego życia osoby, która doznała urazu, zostaną wezwani na świadków i wysłuchani ich bliscy (rodzice, dzieci, krewni). Przesłuchania takich świadków nie można co do zasady zakwalifi -kować jako nieprzydatny środek dowodowy i w konsekwencji odmówić. Wyraźnie potwierdził to już w 1985 roku Trybunał Federalny (BGH)44 w swoim sugestywnym rozstrzygnięciu: „Nie był on (tzn. mąż poszkodowanej) nieodpowiednim środkiem dowodowym. Zdaniem powódki miał on udzielić informacji, czy po operacji [przeprowadzonej przez] pozwanego jej bóle nasiliły się i utrzymywały w dłuższym okresie. Mąż powódki mógł być tylko «świadkiem ze słyszenia», skoro był w stanie zrelacjonować jedynie to, co powódka mu relacjonowała. Jednak taka relacja, dotycząca werbalnego i niewerbalnego wyrażania bólu przez powódkę, mogła być bardzo istotną wskazówką świadczącą o prawdziwości jej twierdzenia”, jak uznał Trybunał Federalny (BGH), który kończąc, podkreślił: „Strona procesowa, która […] skarży się z powodu niedających się zobiektywizować przy użyciu metod przyrodniczych dolegliwości, jakimi mogłyby być stany bólowe, zostałaby w przeciwnym razie pozbawiona wszelkiej możliwości potwierdzenia swoich twierdzeń”.45

Godne polecenia jest także, aby właśnie w przypadku ciężkich obrażeń, kiedy proces powro-tu do zdrowia trwa dłużej, prowadzić „Dziennik szkody” i systematycznie odnotowywać w nim obserwacje dotyczące bólu, cierpienia, stopnia uszczerbku, ale także wyniku leczenia, i ewentu-alnie uzupełniać opis dokumentacją fotografi czną.46 Ponieważ niepotrzebnie obciąża to psychikę poszkodowanej osoby słusznie ukierunkowaną na wynik leczenia, a nie na protokołowanie, za-danie to, o ile to możliwe, powinno być wykonywane przez osobę najbliższą, opiekuna lub przez partnera życiowego.

Z pogłębionym medycznym przedstawieniem problematyki bólu można się zapoznać w książ-ce Striana47 Schmerz – Ursachen, Symptome, Therapien [Ból – przyczyny, objawy, leczenie].

24. b) Czas trwania – czynnik czasu przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. To, w czym Wyższa Izba Cywilna Trybunału Federalnego dostrzega różnicę między „ rozmiarem i nasileniem”, nie

44. BGH, Urteil vom 1.10.1985 – VI ZR 19/84, NJW 1986, 1541 (1542).45. BGH, l. c.46. Por.: HeB, Das Schmerzensgeld, ZfS 2001, 532 i nast.47. Strian, Schmerz – Ursachen, Syptome, Therapien.

– 134 –


będzie analizowane z uwagi na fakt, że praca ta jest zorientowana na kwestie praktyczne. Jednak w każdym przypadku wiele uwagi należy poświęcić czynnikowi czasu, bowiem w licznych opisach przy szacowaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego przypisywane jest mu szczególne znaczenie.

Opisana przez Wyższą Izbę Cywilną Trybunału Federalnego za pomocą terminu „czas trwania” oś czasu, odnosi się do bezpośredniego odczuwania bólu, okresu opieki medycznej lub teraupe-tycznej, procesu leczenia oraz pytania o to, czy i w jakim zakresie utrzymujące się trwałe skutki mają wpływ na życie poszkodowanego.

25. Pełnomocnik poszkodowanego musi przedstawić każdy z tych czterech elementów w sposób przemyślany i przekonujący, a sąd musi się do nich odnieść w rozstrzygnięciu. Jest to właściwie oczywiste, jednak w tym miejscu wymaga ponownego podkreślenia, w sytuacji, gdy wiele pozwów i uzasadnień wyroków niekiedy ogranicza się jedynie do kilku nielicznych – często przejętych do-słownie z suchej karty informacyjnej leczenia szpitalnego – zdań, po których – nierzadko niemal bez najmniejszego komentarza – zamieszczona jest dodatkowa informacja o jednostkach czasu odnoszących się do tzw. MdE [ograniczenie zdolności do pracy zarobkowej] lub pobytu w szpitalu.

Bardzo wyraźnie czas trwania uszkodzeń uwzględnił Sąd Krajowy w Saarbrücken. Już w 1984 r. przyznał on (z uwzględnieniem współodpowiedzialności w stopniu przyczynienia się 2/5 z tytułu niezapięcia pasa bezpieczeństwa) osobie „będącej jeszcze na półmetku życia”, która w następ-stwie wypadku straciła wzrok, zadośćuczynienie w wysokości 92 000 euro!, uzasadniając swoje rozstrzygnięcie w następujący sposób: jeśli w przypadku nieporównywalnie mniejszych uszko-dzeń, które zostały wyleczone w ciągu jednego do dwóch miesięcy, przyznawano zadośćuczy-nienie w wysokości od 10 000 do 20 000 euro (w przeliczeniu), niepojętym byłoby stosowanie w przypadku trwałego kalectwa oszacowania metodą degresywną.48

26. Koziol49 przeciwstawia się takiemu podejściu, wysuwając jako argument „współczynnik tłumienia”, zgodnie z którym subiektywny odbiór dolegliwości będącej następstwem urazu lub niepełnosprawności z czasem słabnie na skutek względnego przyzwyczajenia się. Ta argumen-tacja Koziola, która słusznie może być odbierana jako cyniczna50 i wobec błędnej interpretacji też taką jest, może być – o ile w ogóle – uwzględniana wyłącznie w wyjątkowych, pojedynczych przypadkach i też nie jako współczynnik matematyczny, lecz jako jedno z wielu kryteriów osza-cowania, o ile, mimo trwałego uszczerbku, poszkodowany całkowicie powrócił do wcześniejszego stylu życia.51 Generalizowanie czy choćby uogólnianie w przypadku takiej argumentacji byłoby faktycznie cyniczne i dlatego jest niedopuszczalne!

27. Zasadniczo błędna w takich „rozważaniach na temat czasu” jest wszelka próba tworzenia reguł czy sporządzania wyliczeń matematycznych (można przeczytać o tym w orzeczeniu Sądu Krajowego (LG) w Saarbrücken, gdy jest tam mowa o „kalkulacji degresywnej” lub u Koziola, gdy mówi o „współczynniku”). Należy52 też odrzucić „wzór MdE” [„wzór ograniczenia zdolności zarob-

48. LG Saarbrücken DAR 84, 323.49. Koziol, w: Festschrift für Hausheer 2002, 597 i nast.50. Jäger, Luckey, Schmerzensgeld, wyd. 5, s. 252, nb. 1079, którzy jednak, niedoceniając zacytowanego jedynie

przeze mnie Koziola, mówią o „cynicznej argumentacji”; jest to niesłuszne. Jäger i Luckey nie biorą przy tym pod uwagę faktu, iż broniona przez Koziola argumentacja z całą pewnością nie może być uwzględniana w (uży-tym przez Jägera i Luckeya przykładowym) przypadku utraty wzroku lub porażenia poprzecznego. Wobec tego rodzaju najcięższych urazów taka, przez nikogo niebroniona, argumentacja byłaby w istocie cyniczna.

51. Jak twierdzi Koziol, l. c.52. Jak wyraźnie stwierdził OLG w Brandenburgu, Urteil vom 4. 11.2010 – 12 U 87/10 NZV 2011, 253.

– 135 –

4. Model niemiecki

kowych”], proponowany przez Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG) oraz podążający tym tropem pewien sąd rejonowy, na podstawie którego „w przypadkach dystorsji kręgosłupa szyjnego pierw-szego stopnia […] regularnie wymierzane jest zadośćuczynienie pieniężne w wysokości około 1000 euro za każdy miesiąc niezdolności do pracy, dopóki ta ostatnia wynosiła co najmniej 50%”53.

Żadna z tych argumentacji i żaden z tych „wzorów” nie uwzględnia faktu, że w celu ustalenia zadośćuczynienia w każdym pojedynczym przypadku muszą zostać przeanalizowane wszystkie niezbędne szczegóły i dopiero z połączenia wszystkich pojedynczych kryteriów powstaje cało-ściowy obraz, który może prowadzić do ustalenia naprawdę godziwego zadośćuczynienia. Dlatego też błędna jest rozpowszechniona częściowo zasada, zgodnie z którą skrócenie przewidywanej długości życia w następstwie urazu musiałoby skutkować obniżeniem wysokości zadośćuczynie-nia, ponieważ istniejące ewentualnie w takich przypadkach szczególne urazy psychiczne zostają w sytuacji stosowania takiej jednostronnej „zasady” pominięte.54

28. c) Wiek poszkodowanego. Nawet jeśli wiek poszkodowanego nie ma zasadniczo wpływu na samo odczuwanie bólu przez osobę, która doznała obrażeń, to mimo to istnieje wiele możliwości uwzględnienia go przy wymiarze zadośćuczynienia.55 Jednak, z uwagi na wspomnianą powyżej subiektywność i kompleksowość odczuwania bólu oraz obciążenia związane ze zmniejszeniem sprawności, zawsze sprawę pozytywnego lub negatywnego uwzględnienia wieku poszkodowane-go należy – także werbalnie – traktować z największą ostrożnością.

aa) Zadośćuczynienie w przypadku dzieci i młodzieży. U dzieci, młodzieży oraz osób młodych, z uwagi na spodziewany dłuższy czas utrzymywania się cierpienia w przypadku trwałego uszczerb-ku na zdrowiu, w pojedynczych przypadkach – wobec wyjaśnień zawartych w rozdziale IV 1 b ostatni ustęp – może zostać jednak wymierzone po części wyraźnie wyższe zadośćuczynienie.56

Długie leczenie szpitalne jest jednak z całą pewnością szczególnie dotkliwie odczuwane właśnie przez małe dzieci, uczniów i młodsze osoby dorosłe, ponieważ już samo oddzielenie ich od zwykłe-go i dobrze znanego środowiska, zwłaszcza od rodziny, szkoły i przyjaciół, może wywierać silnie negatywny wpływ na psychikę.57

To samo dotyczy sytuacji długoterminowego ograniczenia swobody ruchu w okresie dojrzewa-nia58 lub konieczności „oszczędzania się” w dłuższym okresie59 w związku z urazem w przypadku osoby młodej lub dziecka.

29. Poza tym istnieją też urazy, które w zależności od wieku w różnym stopniu wywierają nega-tywny wpływ na psychikę poszkodowanego. W tym zakresie trafne jest wyjaśnienie zaczerpnięte

53. Jak stwierdził KG, Urteil vom 9.10.2008 – 12 U 173/08 NZV 2009, 507 oraz (odnosząc się do KG), AG Rinteln, Urteil vom 21.08.2008 – 2 C 213/07, który można znaleźć w niniejszej pracy w rozdziale B pod numerem 4253.

54. Bamberger, Roth, na temat § 253 nb. 31.55. Jak twierdzi również Küppersbusch, Ersatzanspriiche bei Personenschaden, wyd. 10, nb. 293.56. M.in. Gerhard Wagner, JZ 2004, 319 i nast., OLG Hamm, Urteil vom 24.01.2001 – 3 U 107/00 = OLGR 2001,

142 i nast. oraz OLG Hamm, Urteil vom 24.10.2001 – 3 U 123/00 = OLGR 2002, 286 i nast. oraz KG, Beschluss vom 13.04.1995 – 11 U 663/95 = KGR 1995, 148 i nast.

57. Jak stwierdzili trafnie Scheff en i Pardey, w: Schadensersatz bei Unfallen mit Minderjährigen, wyd. 2, s. 503 nb. 937.

58. Por. m.in.: OLG Hamm, Urteil vom 24.10.2001 = NZV 2002, 571 (Grober Behand lungsfehler eines Bandschei-benvorfalles bei einer 17jährigen Frau); OLG Hamm, Urteil vom 24.01.2001 = VersR 2001, 1244 (Arzthaf-tungsbedingte Oberkieferzahnprothese bei einem 16-jährigen Schüler).

59. Por. też: AG Mayen, Urteil vom 29.07.2008 – 2 C 492/07 = IMM-DAT Nr 3878.

– 136 –


z orzeczenia Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Schleswigu60 z 28.02.2003 r. w sprawie wyso-kości zadośćuczynienia dla noworodka z ciężkimi trwałymi uszkodzeniami, który w chwili jego wydania – wiele lat po zaistnieniu błędu lekarskiego – był całkowicie świadomy swojej sytuacji: „Taki kontrast pomiędzy ciężkimi zaburzeniami motorycznymi i zaburzeniami mowy z jednej strony oraz emocjonalną, psychointelektualną zdolnością pojmowania z drugiej strony jest – jak uczy doświadczenie – odczuwany przez dzieci wkraczające w okres młodzieńczy i dorosły jako coś szczególnie ciążącego i załamującego, a niekiedy nawet jako los niemal nie do zniesienia”.

Szpetnie wyglądające blizny czy podobne następstwa urazów są w społeczeństwie nastawio-nym coraz bardziej na to, co zewnętrzne, odbierane zwłaszcza przez ludzi młodych jako wyjąt-kowo ciężkie uszkodzenia, jak trafnie wyjaśnił między innymi Sąd Krajowy (LG) w Hannoverze61 i Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm62: fakt ten należy dziś z pewnością oceniać jako jeszcze bardziej znaczący właśnie w przypadku młodzieży. Ostatnio także Sąd Krajowy (LG) w Konstanz63, w przypadku ciężko rannej uczennicy, pasażerki motocykla, trafnie orzekł, że wpływ na podwyż-szenie zadośćuczynienia ma okoliczność, „iż powódka jest młodą kobietą, która od 17 roku życia […] nie miała możliwości funkcjonowania bez ograniczeń w takim stopniu jak inne osoby w jej wieku, oraz że sytuacja ta wydaje się nie mieć końca”.

30. W związku z ewentualnymi trwałymi następstwami urazu u młodszego poszkodowanego może też wystąpić w innych sferach życia szereg utrudnień, które napotka64 on dopiero w później-szym wieku, na przykład dotyczących możliwości zawarcia małżeństwa, planowania rodziny czy kariery zawodowej.65 W tym kontekście Sąd Krajowy (LG) we Frankfurcie66 w przypadku 44-letniej zamężnej kobiety, która doznała znacznych obrażeń twarzy, stwierdził: „Istnieje jednak różnica między tym, czy mamy do czynienia z 20-letnią niezamężną poszkodowaną, czy z zamężną go-spodynią domową”. Ocena tego, podjętego już ponad 13 lat temu, rozstrzygnięcia – zwłaszcza porównanie kobiety niezamężnej z (zamężną) gospodynią domową – mogła wówczas jeszcze zostać zaprezentowana, choć już w 1992 roku nie była zapewne nowoczesna; dziś wydaje się jednak całkowicie przestarzała i z całą pewnością nie może być już wykorzystywana jako kryte-rium wymiaru zadośćuczynienia.

Bardzo jasno wypowiedział się na ten temat niedawno Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Düssel-dorfi e, który w kontekście obrażeń powypadkowych ze skutkiem śmiertelnym 84-letnej kobiety stwierdził: „Zasadniczo przy wyliczaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego należy brać pod uwagę wiek poszkodowanego. Młodsza osoba – co rozumie się samo przez się – bardziej cierpi z powodu trwałego uszczerbku niż osoba starsza”67.

60. OLG Schleswig, Urteil vom 28.02.2003 – 4 U 10/01 = NJOZ 2003, 3539.61. LG Hannover, 7.04.1994 19 O 230/92 = VersR 95, 787 (788); idem, OLG Nürnberg DAR 94, 157 (w tym przypad-

ku w związku z nieprawidłowym nastawieniem barku, które spowodowało negatywne następstwa w obrębie klatki piersiowej u 19-letniej kobiety).

62. OLG Hamm, Urteil vom 24.01.2001,VersR 2001, 1244.63. LG Konstanz, Urteil vom 11.08.2005 2 O 91/03; pot. także: LG Düsseldorf, Urteil vom 19.03.2008 – 25 O 180/05

= BeckRS 2008, 07731.64. Terminu „przeżyje”, użytego w wyd. 4, nie chcę już używać z uwagi na bardzo zaawansowane zmiany spo-

łeczne; jest przestarzały!65. Por. też: LG Köln, VersR 90, 1130 z bardzo szczegółowym uzasadnieniem.66. LG Frankfurt, 31.01.1992 – 2/10 O 236/91 – por.: IMM-DAT Nr 611.67. OLG Düsseldorf, Urteil vom 25.05.2009 – I 1 U 130/08 = IMM-DAT Nr 4016 = SP 2009, 396.

– 137 –

4. Model niemiecki

31. Słusznej krytyce68 w kontekście uwzględniania wieku poszkodowanego poddano przed dobrych 15 laty orzeczenie Sądu Rejonowego (AG) w Bochum,69 który w kwestii prawa do zadość-uczynienia pieniężnego dla małego dziecka wyjaśnił: „W odniesieniu do osób w tym wieku przepi-sy o zadośćuczynieniach pieniężnych zgodnie z ich istotą i celem znajdują jedynie ograniczone zastosowanie. Funkcje przypisywane prawu do zadośćuczynienia nie są spełnione w przypadku małych dzieci. Nie posiadają one zdolności do uzyskania zadośćuczynienia”.

Choć Diehl70, „mając na względzie […] funkcję kompensacyjną”, określa powyższe rozstrzyg-nięcie jako „dyskusyjne”, to jego krytyka pozostaje dość powściągliwa. Bo przecież generalnego zanegowania możliwości uzyskania zadośćuczynienia w żaden sposób nie da się pogodzić nie tylko z obowiązującymi przepisami o zadośćuczynieniach i dotychczasowym orzecznictwem w tym zakresie, lecz także z zasadą równości z art. 3.1 Ustawy Zasadniczej (GG). Wiek człowie-ka może być wprawdzie traktowany – jak przedstawiono powyżej – jako jedno z wielu kryteriów branych pod uwagę przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego, w żadnym jednak razie nie jest przydatny jako kryterium różnicujące (w rozumieniu art. 3.1 Ustawy Zasadniczej) przy określaniu „zdolności do uzyskania zadośćuczynienia”. Dlatego godne pożałowania jest to, że trzeba w ogóle podkreślać, iż każdy człowiek, niezależnie od wieku, posiada zdolność do uzy-skania zadośćuczynienia”.

32. Także w nieodległej przeszłości zapadały – niestety – właśnie w tej materii istotne, po czę-ści błędne, rozstrzygnięcia: i tak jeszcze przed rokiem Sąd Krajowy (LG) w Lüneburg pomylił się – w uzasadnieniu wyroku określonym przez Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Celle71, z typową dla prawników elegancją, jako „zawierający wadliwe rozstrzygnięcie w zakresie dozwolonego uz-nania sądu” – twierdząc, że jako okoliczność zmniejszającą wysokość zadośćuczynienia należy uwzględnić fakt, iż trzyletni w chwili wypadku chłopiec „nie mógł jeszcze pojąć w taki sam sposób jak osoba dorosła” związku przyczynowego między wypadkiem i pobytem w szpitalu, a ponadto jego rodzice przyczynili się do tego, że czas spędzony w szpitalu stał się dla niego „znośny”. Wyż-szy Sąd Krajowy (OLG) trafnie wskazał w powyższej sprawie, że nie chodzi tu ani o zrozumienie związków przyczynowych, ani o (całkiem normalne) wspieranie dziecka przez rodziców, lecz raczej o to, że w przypadku trzyletniego dziecka taki pobyt w szpitalu zwykle należy postrzegać jako męczarnię72. To, jak również – wspomniane już powyżej – szczególnie uciążliwe oddziele-nie dziecka od rodziców i przyjaciół oraz znajomego otoczenia, stanowi szczególne następstwo urazu bądź szczególny rodzaj uciążliwości będący czynnikiem wpływającym na podwyższenie zadośćuczynienia pieniężnego,73 co pełnomocnik powoda zwykle powinien wyraźnie podkreślić!

33. bb) Osoby starsze. Tak jak w przypadku młodzieży, w jednostkowych sytuacjach jako kryterium wpływające na podwyższenie zadośćuczynienia pieniężnego jak najbardziej moż-na też wskazać zaawansowany wiek.74 To właśnie starsze osoby często doznają złamań kości (szczególnie szyjki kości udowej), powodujących konieczność korzystania po części na stałe

68. RiOLG Heinz Diehl, Frankfurt, w: ZfS 94, 165.69. AG Bochum VersR 94, 1483 i nast. = ZfS 94, 165.70. ZfS 94, 165.71. OLG Celle, Urteil vom 5.02.2004 NJW-RR 2004, 827.72. Tak twierdzi OLG Celle l. c. dosłownie.73. Scheff en, Pardey, l. c.74. OLG Düsseldorf, Urteil vom 25.05.2009 – I 1 U 130/08 = JJVIM-DAT Nr 4016 = SP 2009, 396.

– 138 –


z przyrządów wspomagających. Dlatego to one szczególnie dotkliwie odczuwają swoją sytuację, ponieważ często pojawia się w związku z nią problem związany z koniecznością przyzwyczajenia się i dostosowania do nowej sytuacji.75

Już w 1977 roku Berger76 słusznie wskazywał, że twierdzenie, iż stary człowiek nie musi już długo znosić trwałych uszkodzeń, jest makabryczne. Nie wolno jednak zapominać o tym, że czas utrzymy-wania się zmniejszonej sprawności życiowej, będącej następstwem wypadku, stanowi istotny czyn-nik wymiaru zadośćuczynienia, nie jest natomiast odzwierciedleniem wartości młodego czy starego życia. Wykluczone jest jednak – szczególnie w przypadku następstw ciężkich urazów – obniżanie wysokości zadośćuczynienia dla osób starszych (przy czym właśnie dziś nasuwa się pytanie, czy oraz od jakiego wieku w ogóle człowiek może być określany jako „stary”).77 W pojedynczych przy-padkach najcięższych urazów z trwałymi następstwami – wobec poza tym identycznego stanu fak-tycznego – należałoby raczej podwyższyć wysokość zadośćuczynienia pieniężnego dla młodszych poszkodowanych. Za każdym razem konieczne jest jednak udzielenie bardzo dokładnej odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim stopniu wiek poszkodowanego jest istotny dla wymiaru zadośćuczynienia, uwzględniając przy tym szczegółowo indywidualną sytuację poszkodowanego. Jeżeli nie jest moż-liwe udzielenie zadowalającej odpowiedzi na to pytanie, nie należy posiłkować się kryterium wieku.

34. O ile w związku z niedostateczną78 opieką nad pacjentem przykutym do łóżka – co zdarza się coraz częściej właśnie w przypadku dłuższego pobytu stacjonarnego osób starszych w szpita-lu – dojdzie do powstania odleżyn, to bardzo dużą bolesność z tym związaną należy uwzględnić jako czynnik znacząco wpływający na podniesienie wysokości zadośćuczynienia pieniężnego.79 To, że w przypadku „co najmniej blisko 300 000 ran odleżynowych w Niemczech”80 często nie jest jednak łatwo uzyskać odszkodowanie i zadośćuczynienie pieniężne, pokazują – oddalające powództwo – orzeczenia Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Hamm81 z 21.04.2009 r. i Wyższego Sądu Krajowego(OLG) w Monachium82 z 30.04.2009 r.

35. d) Zaniechanie pracy zawodowej, trudności w pracy, utrata możliwości realizacji pragnień zawodowych. Nie ulega wątpliwości, że w przypadku zaniechania pracy zawodowej z powodu wypadku w ramach obowiązkowej wypłaty odszkodowania muszą zostać wyrównane nie tylko powstałe szkody majątkowe, lecz także w ramach wymiaru wysokości zadośćuczynienia pienięż-nego należy zrekompensować cierpienia psychiczne wynikające z zaniechania pracy zawodowej.83

75. OLG Köln VersR 93, 53, o trudnościach w chodzeniu 64-latka.76. Berger VersR 77, 877 (880).77. Por. jednak BGH NZV 91, 150, który wskazuje na to, że starszy człowiek nie ma już przed sobą „tak wiele lat

cierpienia” jak młodszy; podobnie argumentuje OLG Koblenz = NJW-RR 2004, 106.78. W przypadku pojawienia się odleżyn (łac. decubitus) można – za Jägerem i Luckeyem – słusznie mówić

o znanych z doświadczenia „rażących brakach w związku z pielęgnacją chorych osób leżących” (por. Jäger i Luckey, Schmerzensgeld, wyd. 5, s. 283/284, nb. 1234).

79. Na temat następstw komplikacji odleżynowych por. oba wyroki w tej sprawie: OLG Oldenburg NJW-RR 2000, 762 oraz OLG Köln – NJW-RR 2000, 1267, u podstaw których nie leżały jednak odleżyny powstałe w następ-stwie urazów powypadkowych ani odleżyny w rozumieniu Części II tej pracy, rozdział C 20.

80. Tak twierdzi Grosskopf, w: Haftungsrisiko „Dekubitus” – Vermeidung der Inanspruchnahme durch strategische Intervention, RDG 2011, 116 i następne.

81. OLG Hamm vom 21.04.2009 – 26 U 151/08 RDG 2009, 174.82. OLG München vom 30.04.2009 – 1 U 4265/08 BeckRS 2009, 12017.83. Tak twierdzi także Geigel, w: Haftpfl ichtprozess, rozdział 7, nb. 37.

– 139 –

4. Model niemiecki

Szczególnie dotkliwe jest zakończenie życia zawodowego wskutek wypadku, ponieważ często powoduje to osłabienie poczucia własnej wartości i ogólnie wywołuje poczucie bezużyteczności.84

Przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego należy – z uwagi na związany z tym trud i nie-przewidywalność – wziąć pod uwagę jednak także będącą następstwem wypadku rezygnację z pierwotnie wybranego zawodu i związane z tym ewentualne przekwalifi kowanie się lub udział w szkoleniu.85 Według Wyższego Sądu Krajowego w Kolonii (OLG Köln)86, jeśli poszkodowany jest jeszcze w trakcie nauki w chwili, spowodowanej wypadkiem, rezygnacji z wykonywania wyuczone-go zawodu (tu: pilot helikoptera), wówczas należy także ustalić prawdopodobieństwo skutecznego ukończenia nauki. Wysokość zadośćuczynienia należy odpowiednio podwyższyć, w zależności od stopnia prawdopodobieństwa ukończenia nauki.

36. Utrudnienie wykonywania zawodu, będące następstwem wypadku lub przedłużenia czasu nauki z powodu związanych z wypadkiem urazów psychicznych, także skutkuje podwyższeniem wysokości zadośćuczynienia.87 Spowodowane urazem pogorszenie perspektyw zawodowych w ramach wykonywanego zawodu też należy uwzględnić przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego,88 podobnie jak utratę możliwości realizacji pragnień zawodowych.89 W tej ostatniej kwestii Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfurcie trafnie stwierdził, że „każdy człowiek spędza tyle czasu w pracy, że wykonywanie nielubianego, choć nawet lepiej płatnego zajęcia, może poważnie zakłócić zadowolenie z życia”. Chęć wykonywania konretnego zawodu (w tym przypadku mamy na myśli policjanta, strażaka lub żołnierza) musi być odpowiednio zamanifestowana i wykaza-na. Także zwykłe, spowodowane urazem ograniczenie poszkodowanego „w jego zwykłych […] czynnościach zawodowych” (tu policjanta z „lekkim ograniczeniem ruchliwości odcinka szyjnego kręgosłupa”) słusznie brane jest pod uwagę przy wymiarze zadośćuczynienia.90

37. e) Utrata możliwości uprawiania sportu i utrata możliwości spędzania wolnego czasu; ogra-niczenia dla uprawiania hobby. Ponieważ przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego należy uwzględnić wszystkie utrudnienia, które wystąpiły w konkretnym przypadku w następstwie urazu, nie wolno również zapomnieć o spowodowanym wypadkiem ograniczeniu możliwości spędzania wolnego czasu. Jest to istotne dziś jeszcze bardziej niż przed kilkoma laty, ponieważ wolny czas i jego organizacja zyskały w społeczeństwie do tego stopnia na znaczeniu, że w mediach na dobre zadomowiło się już pojęcie społeczeństwa wolnego czasu.

Przy ustalaniu zadośćuczynienia pieniężnego duże znaczenie ma utrata możliwości upra-wiania sportu. Na podwyższenie wysokości zadośćuczynienia mają zatem wpływ urazy, które aktywnym sportowo osobom całkowicie lub częściowo uniemożliwiają uprawianie sportu.91 Tak więc słusznie jako czynnik podwyższający wysokość zadośćuczynienia uwzględniono fakt,

84. OLG Stuttgart, Urteil vom 18.03.2003, NJOZ 2003, 3064; OLG Brandenburg, Urteil vom 19.02.2003, OLG-NL 2003, 171; LG Berlin VersR 2002, 1029; OLG Köln – DAR 2002, 353 oraz OLG Düsseldorf VersR 85, 169.

85. OLG Frankfurt VersR 87, 1140 (1141).86. OLG Köln r+s 91, 416 i VersR 1992, 714; OLG Frankfurt a. M. DAR 1992, 62.87. LG Braunschweig DAR 92, 65; OLG Stuttgart VersR 78, 1123; LG Köln DAR 84, 30.88. LG Koblenz ZfS 85, 294.89. OLG Frankfurt DAR 92, 62 (63). OLG NÅrnberg, DAR 2000, 69 jak również BGH VersR 1976, 967.90. OLG Hamm 31.05.1995 – 3 U 201/94 – IMM-DAT Nr 2034.91. OLG Nürnberg, Urteil vom 27.04.2001 – 6 U 1812/00 ZfS 2002, 271; LG Berlin, Urteil vom 4.12.2000 & O 385/99

VersR 2002, 1029; OLG Hamm, 31.05.1995 – 3 U 201/94; BGH VersR 92, 618; OLG Stuttgart ZfS 85, 294.

– 140 –


iż 30-letni „ aktywny ojciec rodziny”92 i 40-letnia nauczycielka wychowania fi zycznego93 w następ-stwie poważnych urazów mieli ograniczoną możliwość rozwijania swoich aktywności sportowych bądź zostało im to całkowicie uniemożliwione.94 To, o jaką dyscyplinę sportu chodziło w poszcze-gólnych przypadkach, zasadniczo nie może mieć znaczenia. Tak też słusznie przyznano z tego powodu podwyższone zadośćuczynienie zagorzałemu jeźdźcowi, który długo nie mógł jeździć konno.95 Zwłaszcza będąca następstwem wypadku rezygnacja z hobby wcześniej uprawianego jako sport wyczynowy (np. chód na 50 km czy wioślarstwo96) na ogół bardzo silnie dotyka po-szkodowanego, nierzadko też warunkuje znaczącą istotną zmianę osobistego stylu życia i przy indywidualnym ustalaniu wysokości zadośćuczynienia jest odpowiednio uwzględniana jako czynnik podwyższający.

38. To, że w tym kontekście przy wymiarze zadośćuczynienia może też odgrywać rolę czas utrzymywania się takiego ograniczenia możliwości spędzania wolnego czasu, uprawiania hobby czy sportu, stwierdził kilka lat wcześniej – w sumie słusznie – Sąd Rejonowy w Viersen i uznał, że w każdym wypadku przy stosunkowo krótkim (trwającym 2 miesiące) czasie choroby, braku możliwości uprawiania jeździectwa nie należy uwzględniać jako czynnika wpływającego na pod-wyższenie zadośćuczynienia. Błędne wydaje się jednak dalsze uzasadnienie Sądu Rejonowego, który stwierdził, że „w przeciwnym wypadku osoba aktywniejsza sportowo zostałaby potraktowa-na lepiej niż osoba mniej aktywna”.97 W tym przypadku Sąd Rejonowy nie zauważa jednak, że nie chodzi tu o to, czy z następstwami urazu wiązała się dla poszkodowanego trwała czy jedynie krótkotrwała szkoda w związku z uprawianiem przez niego „aktywnej dyscypliny sportu” (np.: w przypadku biegacza czy jeźdźcy), czy na przykład innego, uchodzącego za mniej „aktywne” hobby (np.: w przypadku kolekcjonera znaczków czy fl ecisty; zob. poniżej nb. 76). Decydujące jest tu raczej to, że w związku z urazem poszkodowany poniósł niemałą szkodę w sferze wybranej przez niego indywidualnej drogi życiowej, pod względem nasilenia i czasu trwania.

Przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego u młodych ludzi orzecznictwo bierze pod uwagę potencjalne utrudnienia przy uprawianiu popularnych dyscyplin sportu częściowo nawet wtedy, „gdy poszkodowany dotychczas [w ogóle] nie uprawiał sportu”.98 Tak zadecydował też na przy-kład Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm, orzekając, że należy podwyższyć zadośćuczynienie pieniężne dla młodego mężczyzny z powodu „daleko idącej utraty możliwości uprawiania sportu biegowego”, „ponieważ ograniczenie to wymaga od strony powodowej – w porównaniu z osobą w tym samym wieku, która nie doznała urazu – ponoszenia znacznych ofi ar w życiu”, i to „też bez bliższego odniesienia się do faktu, czy taka osoba uprawiała sport w przeszłości”.99

39. W kontekście hobby poza utrudnieniami związanymi ze sportem jako czynnik podwyższa-jący wysokość zadośćuczynienia bierze się pod uwagę także ograniczenia w przypadku innych

92. OLG Nürnberg, Urteil vom 27.04.2001 – 6 U 1812/00 ZfS 2002, 271.93. LG Oldenburg ZfS 1989, 120.94. Idem, LG Konstanz, Urteil vom 11.08.2005 – 2 O 91/03, jak również OLG Hamm 31.05.1995 – 3 U 201/94.95. LG Augsburg ZfS 88, 310.96. OLG Jena, Urteil vom 24.11.1998 – 8 U 621/98, NJW-RR 2000, 103; OLG Karlsruhe NJW 90, 2319.97. AG Viersen, MDR 99, 360.98. OLG Köln VersR 92, 975.99. OLG Hamm, Urteil vom 3.03.1998 – 27 U 185/97, NJW-RR 1998, 1179.

– 141 –

4. Model niemiecki

aktywności podejmowanych w wolnym czasie (tu: gra na fl ecie), jak podkreślił Wyższy Sąd Kra-jowy (OLG) w Karlsruhe w orzeczeniu z dnia 22.10.2008 r.100

Należy też ewentualnie uwzględnić okoliczność, iż uraz nastąpił w szczególnym czasie (można by powiedzieć „nie w porę”). Decyzja o podwyższeniu zadośćuczynienia zostaje czasami podję-ta, gdy mamy do czynienia ze „zmarnowanymi” świętami Bożego Narodzenia,101 weselem102 czy przygotowaniami do egzaminu.103

Nieco zbyt daleko idące wydaje się być jednak orzeczenie, a zwłaszcza jego uzasadnienie, Wyższego Sądu Krajowego (OLG) we Frankfurcie, w którym jako czynnik podwyższający zadość-uczynienie pieniężne uwzględniono również utratę wolnego czasu przez rodziców dziecka, które-go dotyczyła sprawa o zadośćuczynienie pieniężne. Sąd powołał się na to, że utrata sił fi zycznych i psychicznych przez rodziców wpłynęła negatywnie na dziecko i należy ją traktować jako „zakłóce-nie życia rodzinnego”, a nawet należałoby mówić o „utracie satysfakcjonującej uwagi rodziców”.104 Nawet jeśli nie można zakwestionować w tej sprawie ostatecznej wysokości zadośćuczynienia, Wyższy Sąd Krajowy (OLG) mógł osiągnąć ten sam efekt także bez tego rodzaju niezwykle uciąż-liwej dla poszkodowanego niekwestionowanej oceny znaczenia wolnego czasu.

40. f) Zmarnowany urlop i utracony urlop. Zasadniczo należy tu rozróżniać trzy konstelacje przypadków:

Z jednej strony przypadki powstałych przed urlopem następstw urazów, które niekorzystnie wpływają na mimo to odbywany urlop lub w następstwie których zaplanowany/zarezerwowany urlop nie może zostać jednak rozpoczęty. Z drugiej strony przypadki, w których poszkodowany doznał urazu podczas urlopu, w związku z czym jego odpoczynek został zakłócony lub przerwa-ny. I w końcu roszczenia o zadośćuczynienie z umowy o świadczenie usług turystycznych, które od czasu reformy są możliwe.

41. aa) Uraz doznany przed urlopem. Jeżeli zarezerwowany już urlop nie może zostać rozpo-częty lub, w związku z urazem, do którego doszło jeszcze przed rozpoczęciem urlopu, koniecz-ne jest podczas mimo to rozpoczętego urlopu znoszenie znacznych utrudnień, które wyraźnie ograniczają czerpanie z niego przyjemności, to może to prowadzić do podwyższenia wysokości zadośćuczynienia pieniężnego.105 Dotyczy to na przykład sytuacji, w której poszkodowany z powo-du poważnych urazów „nie mógł w dostatecznym stopniu korzystać z przyjemności, jakie niesie ze sobą urlop w USA”,106 podczas gdy spowodowane wystąpieniem zwykłego zespołu bólowego kręgosłupa szyjnego zakłócenie „krótkiego urlopu noworocznego […], w związku z którym nie zostały poczynione żadne szczególne nakłady”, pozostaje tak samo bez znaczenia107 jak „zwykłe ugryzienie przez psa” w środkowy palec prawej ręki, ponieważ musi istnieć wyraźnie „ wymierne

100. OLG Karlsruhe, Urteil vom 22.10.2008 – 9 U 75/07, NJW-RR 2009, 453; idem, OLG Hamm ZfS 89, 46.101. LG Itzehoe ZfS 83, 261; l. c. AG Off enburg, 26.09.1990 – 1 C 510/90 – por. rozdz. B 3c Nr 1205.102. LG GÇrlitz, Urteil vom 25.10.2000 – 4 O 116/00.103. OLG Stuttgart, Urteil vom 2.09.1977 – 2 U 52/77 VersR 1978, 1123.104. OLG Frankfurt/Main VersR 00,607.105. OLG Celle, Urteil vom 7.10.1999 – 14 U 271/98; AG Bad Segeberg ZfS 86, 135; BGH NJW 83, 1107 (1108);

por. rozdział C 13, z powołanym tam orzecznictwem oraz szczegółowo OLG München, Urteil vom 29.11.1985 – 10 U 1855/85 VersR 1987, 622.

106. LG Frankfurt, 31.01.1992 – 2/10 O 236/91 – por. rozdz. C 13 a Nr 2185.107. AG Alzey, 23.01.1989 – C 782/88 – por. rozdz. C 13a Nr 1689.

– 142 –


zakłócenie urlopu”,108 które poszkodowany jest zobowiązany wykazać. Gdybyśmy jednak na pod-stawie tych dwóch przypadków chcieli sformułować zasadę, iż krótkich urlopów z reguły nie bierze się pod uwagę, byłoby to niewłaściwe. Przy wymiarze wysokości zadośćuczynienia każdy pojedyn-czy przypadek wymaga zawsze bardzo indywidualnej oceny. Tak też słusznie Sąd Rejonowy (AG) w Oberhausen109 uwzględnił fakt, iż 16-letnia uczennica z powodu urazu nie mogła uczestniczyć w czterodniowej wycieczce klasowej, jako „szczególną dolegliwość powodującą podwyższenie wysokości zadośćuczynienia.

42. bb) Uraz podczas urlopu. Jeżeli poszkodowany podczas swojego urlopu dozna urazu w sposób zasadniczo uzasadniający prawo do zadośćuczynienia pieniężnego, zawsze należy też sprawdzić, w jakim stopniu zakłócenie urlopu czy nawet przedterminowy powrót do domu wpły-wa na podwyższenie zadośćuczynienia.110 W tym kontekście zasadniczo zachowują aktualność wyjaśnienia przytoczone powyżej w punkcie aa). To, że poza tym za utraconą szkodę majątko-wą w związku ze zmarnowanym urlopem należy wypłacić zadośćuczynienie, zostaje przez nas nadmienione wyłącznie tytułem uzupełnienia111 i w tym miejscu nie będzie bliżej komentowane.

43. cc) Kontraktowe roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne z umowy o świadczenie usług turystycznych. W przeszłości wielokrotnie starano się pomóc poszkodowanym w uzyskaniu – nieprzewidzianego wówczas przez ustawodawcę – zadośćuczynienia pieniężnego. Zbyt daleko posunął się Sąd Krajowy (LG) w Monachium, który z powodu udaremnienia urlopu nieomal potroił wysokość zadośćuczynienia (z – w przeliczeniu – 613 € na 1636 €), zacierając w ten sposób, wbrew zasadom ustanowionym przez Trybunał Federalny (BGH), granicę między zadośćuczynieniem pie-niężnym i roszczeniem z umowy o świadczenie usług turystycznych z tytułu utraty przyjemności z wakacji.112 Natomiast Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Düsseldorfi e, który podjął próbę rozgranicze-nia roszczeń określonego typu, dokonał rozróżnienia między bezpośrednią utratą przyjemności z wakacji (tu spowodowaną przez „niedozwolone działanie polegające na oszustwie”) i pośrednim zakłóceniem urlopu na skutek doznanego urazu.113

44. Wraz z wprowadzeniem do kodeksu cywilnego (BGB) § 253 w nowej wersji takie konstrukcje prawne przestały już być potrzebne, ponieważ odtąd zadośćuczynienie pieniężne należy się za-równo z tytułu popełnienia deliktu, jak i z tytułu naruszenia umowy. Umożliwiło to po raz pierwszy bezpośrednie dochodzenie zadośćuczynienia pieniężnego w przypadku naruszenia wymienionych na końcu § 253 ust. 2 kodeksu cywilnego (BGB) dóbr prawnych także wtedy, gdy sprawca szkody odpowiada wyłącznie na zasadzie kontraktowej.

W przepisach dotyczących umowy o świadczenie usług turystycznych oznacza to znaczne ułatwienie dla osób poszkodowanych podczas urlopu w następstwie naruszenia umowy o świad-czenie usług turystycznych. Każdy organizator podróży114 ma obowiązek nadzorowania ofero-wanych przez siebie usług, wyboru odpowiednich, godnych zaufania osób oraz kontrolowania i zabezpieczenia (potencjalnych) źródeł zagrożenia. Jeśli organizator podróży naruszy powyższe

108. AG Schlüchtern, 14.03.1995 – C 640/94 – por. rozdz. C 8 a Nr 1996.109. AG Oberhausen, Urteil vom 24.06.1997 – 35 C 155/97 IMM-DAT Nr 2939.110. AG Hannover, Urteil vom 20.03.1998 – 508 C 7828/97; AG Bad Segeberg ZfS 1986, 135.111. Zob. LG Frankfurt a. M., Urteil vom 6.01.2011 – 2–24551/10, BeckRS 2011, 08666.112. LG München, VersR 87, 622 (624).113. OLG Düsseldorf, NJW-RR 96, 820 i następna.114. Por. w tej sprawie – rozstrzygnięty jednak wg starego prawa – orzeczenie OLG Köln z 12.09.2005 = NJW 2005, 3074.

– 143 –

4. Model niemiecki

zasady, automatycznie odpowiada za wypłatę ewentualnego zadośćuczynienia, jeśli na skutek tego sam lub – jak to zazwyczaj ma miejsce – zatrudniony przez niego personel (przewodnicy, hotelarze itp.), działając w ramach czynności wykonywanych na podstawie umowy o świadczenie usług turystycznych, wyrządzi turyście szkodę. Nie jest przy tym istotne – i na tym polega znacz-ne ułatwienie dla kierującego roszczenie – czy organizator podróży dopuścił się winy w wyborze lub nadzorze. A zatem niezależnie od tego, czy kucharz na statku wycieczkowym115 niewłaściwie przygotowuje posiłki, hotelarz nie utrzymuje prawidłowo basenu lub w związku z błędną rezer-wacją lotu (podróż statkiem, podróż autobusem, przejażdżka dorożką itp.) dojdzie do naruszenia praw gościa, zawsze odpowiada także organizator podróży, a tym samym podmiot silniejszy go-spodarczo niż osoba bezpośrednio winna spowodowania szkody, którą organizator posłużył się w wykonaniu usługi. W tym kontekście Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Kolonii116 wydał niedawno, 30.06.2008 r., wyrok w sprawie odpowiedzialności organizatora podróży w związku z obrażenia-mi w następstwie upadku uczestniczki safari i przyznał stronie powodowej zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 6000 euro z tytułu doznanego urazu ramienia, obciążając ją jednak współ-winą w wysokości jednej trzeciej tej kwoty, ponieważ na nieoświetlonej i nieznanej jej drodze nie zachowała maksymalnej ostrożności, w następstwie czego doszło do upadku.117

45. W związku z dramatycznym napadem, do którego doszło 11 kwietnia 2002 roku na Dżar-bie, powstało pytanie o odpowiedzialność organizatora podróży za skutki ataków terrorystycz-nych i za ostrzeganie przed nimi. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Celle w swoim niedawnym wyroku z dnia 22.09.2005 r.118 nie potwierdził jednak obowiązku organizatorki podróży do konkretnego ostrzeżenia przed odwiedzeniem synagogi La Ghriba, w której doszło do zamachu, odrzucając tym samym roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu szkody majątkowej i niemająt-kowej poniesionej przez ciężko rannego podczas tego zamachu turystę. Apelacja w tej sprawie została uznana za niedopuszczalną.

46. Jeśli chodzi o odszkodowanie z tytułu utraconej spodziewanej korzyści z urlopu (§ 651 f ust. 2 kodeksu cywilnego (BGB)) Trybunał Federalny (BGH)119 przyznał niedawno odszkodowanie (nazy-wając je „zadośćuczynieniem”, posunęlibyśmy się za daleko!) w wysokości 75 euro/dzień/osobę.

Na zakończenie – choć dogmatycznie nie do końca jest to właściwe miejsce – należałoby wspo-mnieć o niedawnym orzeczeniu Sądu Krajowego (LG) w Monachium120 w sprawie dotyczącej rosz-czenia o odszkodowanie dla mężczyzny, który zachorował podczas podróży do USA. Wytoczył ją towarzystwu ubezpieczeniowemu, z którym zawarł umowę o ubezpieczeniu turystycznym obejmującą transport chorego do miejsca zamieszkania. Towarzystwo ubezpieczeniowe od-mówiło transportu ubezpieczonego, co spowodowało, że ten ostatni musiał wziąć na siebie trud związany ze skorzystaniem z alternatywnego środka transportu. Sąd Krajowy w Monachium uwzględnił powództwo.

115. Rodegra, Kreuzfahrt mit Mangeln NJW 2011, 1766 (1171).116. OLG Köln, Urteil vom 30.06.2008 – 16 U 3/08 = BeckRS 2008, 16975.117. Por. także LG Hannover, Urteil vom 27.05.2008 – 18 O 159/06 = BeckRS 2009, 04210 (wycieczka statkiem

w ramach zorganizowanej podróży oraz AG Off enbach, orzeczenie z 27.05.2008 – 36 C 477/07 = BeckRS 2009, 06700 (obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa publicznego na statku wycieczkowym).

118. OLG Celle, Urteil vom 22.09.2005 – 11 U 297/04.119. BGH, Urteil vom 11.01.2005 – X ZR 118/03 = NJW 2005, 1047.120. LG München, Urteil vom 9.11.2007 – 6 S 20960/06.

– 144 –


47. g) Szkody już istniejące i predyspozycje do urazów. Ten krąg zagadnień był i nadal jest niezwykle często przedmiotem orzeczeń sądowych.

Należy tu rozróżniać dwa kręgi zagadnień: po pierwsze kwestię tego, czy predyspozycje do ura-zów mogą i muszą mieć wpływ na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego121 oraz z drugiej strony kwestię (dowodową) – czy zwłaszcza w zakresie urazów kręgosłupa szyjnego122 domniemane urazy (pośrednie) w ogóle były możliwe.

48. aa) Szkody już istniejące, uszkodzenie pierwsze i uszkodzenie drugie oraz wysokość za-dośćuczynienia pieniężnego. Zgodnie z utartą linią orzecznictwa Trybunału Federalnego (BGH) sprawca szkody nie ma prawa oczekiwać, że napotka zdrową ofi arę, lecz musi zaakceptować po-szkodowanego takiego, jakim jest. Oznacza to, że szczególne predyspozycje osoby, która doznała urazu, mieszczą się w obszarze ryzyka sprawcy szkody.123

Sprawca szkody nie może też używać argumentu, iż uraz przez niego wywołany ma jedynie znaczenie jednego spośród większej liczby współgrających ze sobą czynników w typowym ciągu przyczynowo-skutkowym, nie mając większego znaczenia niż inne czynniki.124 Decydujące jest to, że konkretne naruszenie było jedną z przyczyn, które spowodowały szkodę. Inaczej mówiąc, odpowiedzialność sprawcy występuje w przypadku, w którym bez działania sprawcy (w każdym razie w danym momencie) dolegliwości nie wystąpiły.

W kwestii odpowiedzialności pierwszego i drugiego sprawcy dwóch czasowo i przestrzennie całkowicie niezależnych od siebie wypadków Trybunał Federalny (BGH) wyjaśnił: „Jeśli po dwóch niezależnych od siebie, następujących kolejno po sobie wypadkach poszkodowany dozna trwałego uszczerbku, pierwszy sprawca szkody – wobec niemożności wyodrębnienia poszczególnych skład-ników szkody – odpowiada zasadniczo za trwały uszczerbek także wtedy, gdy dopiero z powodu drugiego wypadku skutki pierwszego wypadku będą miały cechę trwałego uszczerbku. Sprawca drugiej szkody odpowiada za trwały uszczerbek wobec niemożności wyodrębnienia poszczególnych składników szkody także wtedy, gdy drugi wypadek jest jedynie jedną z przyczyn uszczerbku”125.

W jednym z nowszych orzeczeń w tym zakresie Trybunał Federalny (BGH) dobitnie podkreś-lił: „Z punktu widzenia przepisów regulujących kwestie odpowiedzialności […] także fakt bycia współsprawcą może być wystarczający, aby unać pełną odpowiedzialnością”126 i „że zgodnie z przedstawionymi zasadami samo współsprawstwo […] może być wystarczające dla orzeczenia odpowiedzialności także wtedy, gdy dochodzą do tego jeszcze psychiczne problemy z radzeniem sobie przez poszkodowanego z zaistniałą sytuacją”.127

49. W kwestii współodpowiedzialności sprawcy pierwszego zdarzenia (sprawcy wypadku samo chodowego) za błąd w sztuce lekarskiej (błędna interpretacja obrazu rentgenowskiego przez

121. Zob. na ten temat: OLG Celle, Beschluss vom 1.02.2011 – 14 W 47/10 BeckRS 2011, 03335.122. Por. w tej sprawie: Müller, Der HWS-Schaden – Bestandsaufnahme und Perspektiven, VersR 2003, 137 i następne.123. BGH, Urteil vom 19.04.2005 – VI ZR 175/04 NZV 2005, 461; BGH, Urteil vom 20.11.2001 - VI ZR 77/00 NIW

2002, 504 oraz BGH VersR 96, 990 (991); KG NZV 99, 329 (330).124. BGH VersR 99, 962 = DAR 99, 215 = NZV 99, 201 = zfs 99, 326.125. BGH, Urteil vom 20.11.2001 – VI ZR 77/00 NIW 2002, 504.126. BGH, Urteil vom 19.04.2005 – VI ZR 175/04 NZV 2005, 461.127. BGH NZV 2005, 461 (463); por. w tej sprawie także: Küppersbusch, Ersatzansprüche bei Personenschaden,

wyd. 10, nb. 11 oraz regularnie omawiane w tym kontekście postępowanie prawne w sytuacji uszczerbku na zdrowiu psychicznym (szkoda pośrednia), w: Andre Brandt, Die Behandlung von psychischen Folgescha-den im Schadensersatzrecht VersR 2005, 616.

– 145 –

4. Model niemiecki

radiologa) Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Koblenz128 orzekł: „Niewłaściwe działanie osoby trzeciej, ingerujące w ciąg przyczynowo-skutkowy przy usuwaniu szkody, zazwyczaj nie przerywa pier-wotnego związku przyczynowego. Inaczej może być tylko wtedy, gdy druga szkoda została spowo-dowana w wyniku na tyle niezwykłego i niespodziewanego w danych okolicznościach zachowania osoby trzeciej, że dokonując analizy wartościującej obu przyczyn powstania szkody, można do-strzec pomiędzy nimi już tylko zewnętrzny, niejako przypadkowy związek i dlatego pierwotnemu sprawcy nie można przypisać odpowiedzialności także za te dalsze następstwa”129. W powyższym przypadku Wyższy Sąd Krajowy (OLG) zanegował ten wyjątek, ponieważ chodziło w nim o „błędną interpretację, która sporadycznie zdarza się także doświadczonym radiologom”, a zatem sprawca wypadku i radiolog byli współodpowiedzialni w rozumieniu § 840 I kodeksu cywilnego (BGB)130.

50. Z drugiej strony Trybunał Federalny (BGH)131 – nawiązując bezpośrednio do orzeczenia (zob. wyżej) z dnia 20.11.2001132 – wyłącza stąd takie przypadki, w których pierwszy wypadek nie „spowodował [zaistnienia predyspozycji poszkodowanego do urazów], lecz jedynie wzmoc-nił ogólną podatność na zaburzenia neurotyczne, za które sprawca zasadniczo nie ponosi odpo-wiedzialności”. Jak stwierdził dalej Trybunał Federalny (BGH) – nie wystarczyło to do tego, „aby uzasadnić wymagany na podstawie prawa związek przyczynowy między pierwszym wypadkiem i następstwami drugiego wypadku. Tego rodzaju nieznaczny udział w ostatecznej szkodzie nie może, przy koniecznej dla dokonania oceny wystąpienia związku przyczynowego analizie wartościują-cej, usprawiedliwiać odpowiedzialności pierwszego sprawcy za następstwa drugiego wypadku”133.

128. OLG Koblenz, Urteil vom 24.04.2008 – 5 U 123/07 = NZV 2009, 39 i następne, z powołanym tam orzeczni-ctwem; por. także: OLG München, Urteil vom 26.03.2009 – 1 U 4878/07 = BeckRS 2009, 09399.

129. Por. w tej sprawie także: OLG Celle, Urteil vom 20.01.2010 – 14 U 126/09 = SP 2010, 284 i następne. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) stwierdził tam, że sprawca szkody nie musi odpowiadać za uwarunkowane leczeniem uszkodzenia pierwotne, a zatem także nie za uszkodzenia, do których doszło w sytuacji, gdy osoba z domnie-manym urazem w wyniku wypadku udała się do lekarza i dopiero tam, z powodu błędu lekarskiego, doznała uszczerbku na zdrowiu.

130. Na temat przejścia roszczenia zgodnie z § 426 II 2 BGB Wyższy Sąd Krajowy (OLG) stwierdził: „Jeżeli jednak jeden spośród większej liczby dłużników solidarnych, który ze swej strony sam odpowiada wobec wierzyciela znacznie powyżej długu solidarnego, świadczy usługę, którą – w odniesieniu do łącznego roszczenia wie-rzyciela – należy traktować tylko jako świadczenie częściowe, § 426 II 2 BGB stosuje się jedynie wtedy, gdy przy dokonywaniu płatności ustalono, że to konkretne świadczenie częściowe jest dokonywane na poczet łącznego długu lub gdy tego rodzaju spłata wynika z ustawy. Wbrew opinii pozwanego (= lekarze/szpital) nie chodzi o to, do jakiej części roszczenia zostaje zaklasyfi kowana wypłata zadośćuczynienia pierwszego sprawcy szkody (= sprawcy wypadku) […]. Prawo do decydowania o świadczeniu posiada wyłącznie ten, kto dokonuje konkretnej płatności”.

131. BGH, Urteil vom 16.03.2004 – VI ZR 138/03 = NZV 2004, 344 i następne, zob. na ten temat także: AG Betzdorf, Urteil vom 21.08.2009 (na temat niedostatecznego poradzenia sobie z traumą powypadkową osoby, która w wyniku wypadku nie doznała obrażeń, a później dokonała próby samobójczej) – 33 C 136/09 = SP 2009, 401 mit Verweis auf OLG Nürnberg VersR 1999, 1117.

132. BGH NJW 2002, 504.133. BGH, Urteil vom 16.03.2004 – VI ZR 138/03 = NZV 2004, 344 i następne. (346) = ZfS 2004, 349 i następ-

ne; por. także: KG, Urteil vom 15.03.2004 – 12 U 103/01 = NZV 2005, 311 oraz Ersatzfähigkeit psychischer ( Folge)schaden nach einem Verkehrsunfall [Możliwość pokrycia strat spowodowanych urazami psychicz-nymi po wypadku komunikacyjnym], jak również zatytułowany tak samo artykuł: Burmann iHeB, w: ZfS 2004, 348 i następna, oraz najnowszy artykuł: Brand, Die Behandlung von psychischen Folgeschaden im Schadensersatzrecht [Leczenie urazów psychicznych w prawie odszkodowawczym], VersR 2005, 616.

– 146 –


Przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego, w którego przypadku zgodnie z nowym prawem istotne są też argumenty słusznościowe, w pojedynczych wypadkach – jak niedawno wyrokiem z 1.02.2011 r.134 orzekł Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Celle – może być wskazane, aby istniejące już predyspozycje do urazu uwzględnić jako czynnik obniżający wysokość zadośćuczynienia.135 Jeżeli jednak poszkodowany bezpośrednio przed wypadkiem nie odczuwał żadnych dolegliwości, wówczas podstawą dla określenia wysokości zadośćuczynienia pieniężnego może być zadość-uczynienie dla osoby zdrowej.136 Dlatego w takim przypadku sprawca szkody powinien dowieść, że szkoda zaistniałaby także bez wypadku, choć nawet w późniejszym terminie.

Szczególnie odnośnie urazów odcinka szyjnego kręgosłupa biegli często oceniają, jak długo trwa-łoby leczenie, gdyby nie wcześniejszy uraz. Ten czas jest traktowany jako uwarunkowana wypad-kiem sekwencja (dodatkowych) dolegliwości, które często uważa się wtedy za „nawrót” istniejących już wcześniej pierwotnych objawów. Sądy na ogół kierowały się tego rodzaju opiniami biegłych.137

51. Przeciwko praktyce orzekania w oparciu o wyżej wskazaną opinię biegłego opowiada się Dannert,138 i wskazuje: „Przyczyną określonego skutku jest […] każda przyczyna, której pominię-cie powoduje brak tego skutku. W celu ustalenia okoliczności wystąpienia objawów urazu i dolegli-wości, o których mówi wysuwający roszczenie, należy zatem odtworzyć wyniki badań lekarskich bezpośrednio sprzed wypadku i porównać je z wynikami po wypadku (z uwzględnieniem okresów utajenia). Jeśli porównanie wykaże, że później istniała większa liczba urazów lub dolegliwości, wówczas pogorszenie to w stosunku do wcześniejszego stanu będzie traktowane jako następstwo wypadku […]. Jeśli z wcześniejszym stanem […] w ogóle nie wiązały się żadne dolegliwości […], to nawet wszystkie naruszenia zgłoszone (i wykazane) przez wnoszącego roszczenie na-leży […] uznać za spowodowane wypadkiem”. W każdym przypadku, jak twierdzi Dannert, raz stwierdzony związek przyczynowy pomiędzy wypadkiem i określonymi dolegliwościami nie móg-łby zostać wyeliminowany na skutek samego tylko upływu czasu. Byłoby to możliwe tylko wtedy, gdyby sprawca szkody wykazał, że w konkretnym momencie faktycznie doszło do przerwania związku przyczynowego.139 Wszelkie niejasności obciążają sprawcę szkody, na którym spoczywa ciężar dowodu. W wielu przypadkach, szczególnie tych, którym towarzyszą ubytki „bezobjawowe klinicznie”, wnoszący roszczenie zostają pozbawieni przysługujących im praw z powodu orzeczeń lekarskich, które „z prawnego punktu widzenia są nieprawidłowe” (cytuję Dannerta; „jak mi się jednak wydaje, należałoby tu raczej mówić o ich niewłaściwej ocenie prawnej”).140

We wspomnianym wyżej niedawnym orzeczeniu z kwietnia 2005 r. Trybunał Federalny (BGH) oceniał, w jakim stopniu student cierpiący na porażenie poprzeczne, który w następstwie później-szego wypadku komunikacyjnego doznał dystorsji kręgów szyjnych, mógłby domagać się odszko-dowania i zadośćuczynienia za szkody pośrednie, których dotyczyło postępowanie (m.in. utrata siły w rękach, bóle głowy i spowodowane nimi zaburzenia koncentracji) i uchylił – w znacznej

134. OLG Celle, Beschluss vom 1.02.2011 – 14 W 47/10 BeckRS 2011, 03335.135. Por. OLG Celle, Beschluss vom 1.02.2011 – 14 W 47/10 BeckRS 2011, 03335 oraz wymieniony wcześniej:

BGH, Urteil vom 5.11.1996 – VI ZR 275/95 = VersR 97, 122 = NJW 97, 455 = DAR 97, 70 = NZV 97, 69; OLG Braunschweig, VersR 99, 201, AG Waldkirch, DAR 99, 129.

136. BGH VersR 97, 122.137. OLG Frankfurt NZV 94,26 = VersR 94, 610; OLG Hamm r+s 94, 379.138. Dannert, Erneute Schädigung einer bereits vorgeschädigten Halswirbelsäule, NZV 00,9 i następne.139. Dannert, l. c., s. 13.140. Dannert, l. c., z powołanym tam orzecznictwem, które przytacza w swoim artykule na stronie 11, nb. 9.

– 147 –

4. Model niemiecki

mierze niekorzystne – orzeczenie Sądu Apelacyjnego, który uznał, że nie udowodniono istnienia długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania.141

52. bb) Predyspozycje do urazów w przypadku lekkich wypadków w postaci najechania jed-nego pojazdu na drugi. W ostatnich latach wydana została ogromna liczba rozstrzygnięć, czy w przypadku lekkich kolizji drogowych z udziałem pojazdów mechanicznych w ogóle mogło dojść do domniemanego urazu (najczęściej chodziło o uraz kręgosłupa szyjnego).142 Znaczenie ekono-miczne tego rodzaju urazu jest ogromne, ponieważ w około 95% kolizji, w których dochodzi do na-jechania jednego samochodu osobowego na tył drugiego143, poszkodowany dochodzi roszczenia o odszkodowanie z tytułu uszkodzenia kręgosłupa szyjnego.144

Tłumaczy to także mnogość wydanych orzeczeń145 i opinii w literaturze146, których celem ma być stwierdzenie, czy w następstwie – przedstawionego pod rozstrzygnięcie sądu – stanu faktyczne-go dotyczącego wypadku i związanego z nim domniemanego urazu kręgosłupa szyjnego w ogóle mogło dojść do tego rodzaju urazu.

Zawartość tego opracowania nie pozwala, aby zagadnieniem tym, które jest kwestią dowodo-wą, zająć się bardziej wyczerpująco i wykroczyć poza to, co zostanie powiedziane dalej w rozdzia-le X 2. Z drugiej jednak strony, wobec wagi tego tematu, możemy sobie pozwolić na kilka uwag.

53. Szczególna trudność przy rozpatrywaniu urazów kręgosłupa szyjnego polega z jednej strony na tym, że nie zawsze są one możliwe do udowodnienia. Tak więc często przy urazach tkanki miękkiej nie jest możliwe, przy pomocy znanych obrazowych metod, jednoznaczne stwierdzenie jej uszkodzeń. Także zmiany lordozy szyjnej (zniesienie lordozy kręgosłupa szyjnego, lekkie ograniczenie ruchliwości czy bloki itp.), z powodu częstotliwości występowania w populacji (uszkodzenia kręgosłupa są obecnie traktowane jako choroba społeczna), nie zawsze są pewną oznaką uszkodzenia w następstwie wypadku.

Stawiając diagnozę, lekarze są więc zazwyczaj w większym lub mniejszym stopniu zdani wy-łącznie na zgłoszone przez poszkodowanego, a zatem subiektywne dolegliwości. Powoduje to, że w spornych przypadkach opiniom lekarskim często nie przypisuje się żadnego znaczenia lub tylko nieznaczne.147 Fakt, że wartość opinii lekarskich jest często przeceniana, dowodzi po raz ko-lejny niedawne orzeczenie Wyższego Sądu Krajowego w Berlinie z 12.11.2008 r., zgodnie z którym nie istnieje zasadnicze domniemanie, iż diagnoza postawiona w krótkim czasie po zaistnieniu wypadku udowadnia, że do urazów doszło w następstwie wypadku; taka diagnoza jest – w opinii

141. BGH, Urteil vom 19.04.2005 – VI ZR 175/04 NZV 2005, 461.142. BGH, Urteil vom 8.07.2008 – VI ZR 274/07 = NZV 2008, 501 oraz SP 2008, 321; BGH, Urteil vom 3.06.2008 –

VI ZR 235/07 = NZV 2008, 502; BGH, Urteil vom 28.01.2003 – VI ZR 139/02 = NIW 2003, 1116, a także artykuł na ten temat: dr Born, prof. dr Rudolf i dypl. inż. Becke, Die Ermittlung des psychischen Folgeschadens – der „BoRuBeck-Faktor”, w: NZV 2008, I i następne oraz OLG Saarbrücken, Urteil vom 8.06.2010 – 4 U 468/09 = IMM- i in. DAT Nr 4074 = SP 2010, 393; KG, Urteil vom 4.09.2006 – 12 U 204/04 = NZV 2007, 146 z licznymi dalszymi odniesieniami w nocie redakcyjnej zamieszczonej na końcu orzeczenia (strona 147 na górze) oraz ostatnie orzeczenie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Turyngii z 13.01.2009 – 5 U 229/07 = SP 2009, 251.

143. „Przyczyną mogą też być – na co trafnie wskazuje Luckey (Schmerzensgeld für HWS-Verletzungen Dauerbren-ner im Verkehrsunfallrecht, SVR 2010, 174 i następne) – kolizje czołowe, boczne i mieszane”.

144. Cytat za Seegers i Hiisges, HWS oder nicht?, w: VersWi 98, 113 i następne.145. Zobacz powyżej!146. Warte przeczytania (mimo tego, że jest to starsze odniesienie!): Dannert, Rechtsprobleme bei der Feststellung

und Beurteilung unfallbedingter Verletzungen der Halswirbelsäule, w: NZV 99, 453 oraz aktualne: Luckey, Schmerzensgeld fur HWS-Verletzungen Dauerbrenner im Verkehrsunfallrecht, SVR 2010, 174.

147. Na temat znaczenia zaświadczeń lekarskich zobacz: E. Ludolph, Die Bedeutung ärztlicher Atteste, SP 2010, 142.

– 148 –


Wyższego Sądu Krajowego w Berlinie – „jedynie wskazaniem o raczej podrzędnym znaczeniu, które biegły lekarz może ewentualnie wziąć pod uwagę”.148

54. Jeśli zatem nie mamy do czynienia z możliwym do zobiektywizowania, tzn. obiektywnie wy-miernym urazem, to decydujące znaczenie ma „analiza prawdopodobieństwa z prawnego punktu widzenia”. Należy zatem wyjaśnić, czy konkretny wypadek z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością (§ 286 ZPO) mógł spowodować rzekomy uraz pierwotny.149 Dlatego podczas procesów często konieczne jest zlecenie wykonania ekspertyzy techniczno-medycznej, mającej na celu zbadanie związku przyczynowego, w której z jednej strony za pomocą rygorystycznych środków diagnostycz-nych lekarze, z drugiej zaś strony za pomocą badań procesów biomechanicznych biegli starają się wyjaśnić skutki wypadku. Jak już wkazywano wcześniej, wszelkie niejasności rozstrzyga się na nieko-rzyść strony, która dowodzi określonego faktu, w tym przypadku wystąpienia urazu powypadkowego.

55. Do stycznia 2003 roku zgodnie z wiodącym, w doktrynie i w orzecznictwie, choć kontrower-syjnym poglądem uważano,150 że w przypadku spowodowanej kolizją zmiany prędkości do 10 km/h, zwykle jedynie pod działaniem czynników biomechanicznych nie może dojść do uszkodzenia ciała (tzw. granica nieszkodliwości).151 Na podstawie obserwacji kolizji z udziałem skuterów (np. podczas jarmarków) i szeregu prób z udziałem ochotników stwierdzono, że bez dodatkowych okoliczności towarzyszących, kolizje przy prędkości do 10 km/h same w sobie nie niosą dla organizmu/ciała żadnych skutków o charakterze chorobowym, chyba że już przed zdarzeniem istniały szczegól-ne predyspozycje do urazów. Przy tym uznawano, że przy zderzeniu z prędkością wynoszącą zaledwie 3 km/h nie może dojść do urazu kręgosłupa szyjnego, nawet jeśli wcześniej istniał już jakiś uraz tego typu.152

56. W swoim, w tym kontekście godnym uwagi i w rezultacie słusznym, orzeczeniu z 28.01.2003 r. Trybunał Federalny (BGH)153 stanął po stronie tych, którzy już wcześniej występowali przeciwko sche-matycznemu stosowaniu sztywnych granic154. Wówczas Trybunał Federalny155 nie opowiedział się jednak zasadniczo przeciwko przyjęciu „granicy nieszkodliwości”,156 lecz – przy wnikliwej lekturze wartego przeczytania wyroku – jedynie przeciwko jej czysto schematycznemu stosowaniu. Ponadto, stwierdził: „Sama okoliczność, iż doszło do wypadku przy nieznacznej zmianie prędkości związanej

148. KG, Beschluss vom 12.11.2008 – 12 U 49/08 = NZV 2009, 507.149. Ogólna opinia, KG DAR 2000, 118; inna opinia, LG Lübeck, zfs 2000, 436 i LG Heidelberg w: DAR 99, 75, według

której wypadek wskutek najechania jednego pojazdu na drugi, jak uczy życie, generalnie może spowodować przyspieszeniowo-opóźnieniowy uraz kręgosłupa szyjnego; do sprawcy szkody należy wniesienie tego do-wodu prima facie.

150. LG Aschaff enburg, Urteil vom 17.08.2000 – 2 S 68/00; OLG Hamm r+s 98, 326; OLG Hamburg r+s 98, 63 = NZV 98, 415, OLG Karlsruhe zfs 98, 375; KG VersR 97,1416; OLG Düsseldorf, r+s 97, 457; KG DAR 2000, 118; OLG Hamm r+s 2000, 153; OLG Frankfurt a. M. NJW-RR 99, 822; OLG Hamm NJW-RR 99, 821.

151. Castro, Meyer, Weber i in., Interdisziplinare Studie 97, opublikowane w: Spine 97, 366; Becke, Castro, Hein, Schimm-melpfennig, „HWS-Schleudertrauma” 2000-Standortbestimmung und Vorausblick, w: NZV 2000, 225 i następne; interesujący jest też wywód Löhle, Verletzung der Halswirbelsaule (HWS), zfs 2000, 524 i następne.

152. OLG Hamm DAR 98, 392.153. BGH, Urteil vom 28.01.2003 – VI ZR 139/02 = NZV 2003, 167 z komentarzem Burmanna, Erfurt.154. Np. KG, Urteil vom 1.07.2002 – 12 U 8427/00 IM-DAT Nr 3145; OLG Frankfurt a. M., Urteil vom 7.09.2001 –

24 U 22/00 IMM-DAT Nr 2997; OLG Frankfurt DAR 2000, 403; LG Lübeck ZfS 2000, 437 z dalszymi odniesieniami.155. BGH NZV 2003, 167.156. Tak stwierdził także KG, Urteil vom 6.06.2005 – 12 U 55/04 NZV 2005, 521 i następna (522).

– 149 –

4. Model niemiecki

z kolizją („granica nieszkodliwości”), nie wyklucza przekonania sądu, zgodnie z § 286 ZPO, że na sku-tek wypadku mogło dojść do powstania urazu kręgosłupa szyjnego”. Wyjaśnił to jeszcze raz trafnie w uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia: „Przeciwko schematycznemu przyjmowaniu takiej „granicy nieszkodliwości” przemawia także to, że udzielenie odpowiedzi na pytanie o przyczynę zależy nie tylko od uwarunkowanej kolizją zmiany prędkości, lecz także od szeregu innych czynników, przy czym zna-czenie można przypisywać między innymi również pozycji, w jakiej siedział dany pasażer pojazdu”.157

W następstwie powyższego rozstrzygnięcia pojawiło się naturalnie mnóstwo – częściowo niepotrzebnie zbyt emocjonalnie formułowanych – komentarzy, łącznie z ekstremalną wypo-wiedzią158: „Sędziowie tego wydziału159 […] po prostu nie przyjmują do wiadomości, że dyskusje naukowe na temat prędkości zderzenia, potrzebnej do spowodowania urazu kręgosłupa szyjnego, nie są jeszcze obecnie zakończone”. Komentarze takie nie służą wyjaśnieniu ani dalszemu roz-wojowi prawa, lecz jedynie demonstrują, że nie została zrozumiana istota bardzo zróżnicowanych opinii Trybunału Federalnego (BGH) w tym zakresie.

57. Bardzo dobrze natomiast sądy niższych instancji160 zrozumiały Trybunał Federalny i konse-kwentnie stosowały jego wykładnię, występując zdecydowanie przeciwko generalnemu stosowaniu tzw. „granicy nieszkodliwości”. Jednak częściowo oddalały pozwy w sprawach o zadośćuczynienie w sytuacji, gdy dochodzący roszczenia nie mógł dostarczyć dowodu ścisłego, zgodnie z § 286 ZPO, na potwierdzenie faktów powodujących odpowiedzialność, ponieważ – tak Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Schleswig-Holstein161 – uzyskana przez sąd interdyscyplinarna opinia biegłego wykazała, że strona powodowa nie doznała urazu kręgosłupa w części szyjnej. Podobnie to orzeczenie Try-bunału Federalnego (BGH) rozpatrywał Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG)162, który stwierdził: „Prezentowanej powszechnie w piśmiennictwie medycznym w zasadzie oczywistej opinii, zgodnie z którą prawdopodobieństwo urazu odcinka szyjnego kręgosłupa jest tym większe, im silniejsza jest siła działająca na pasażera pojazdu, Trybunał Federalny w swoim orzeczeniu nie zakwestio-nował”. Słusznie stwierdzili też Hadeln i Zuleger163, że „z orzeczenia Trybunału Federalnego […]

157. W sprawie, w której orzekał Trybunał Federalny (BGH), kiedy doszło do najechania, poszkodowany kierowca patrzył „z głową przechyloną w prawo i zwróconą ku górze” w kierunku sygnalizacji świetlnej.

158. Można ją było przeczytać u Jägera i Luckeya w wyd. 4, nb. 411.159. Czytaj: …którzy są zdania, że w przypadku spowodowanych kolizją zmian prędkości do 10 km/h zwykle,

jedynie pod wpływem czynnika biomechanicznego, nie może dojść do urazu ciała.160. OLG Schleswig-Holstein, Urteil vom 11.09.2003 – 7 U 178/01 = SVR 2004, 30; AG Rüdesheim, Urteil vom

21.05.2008 – 3 C 394/05 SP 2008, 395; LG Ravensburg 27.03.2008 – IS 216/07 = SP 2008, 326; OLG Schleswig, Urteil vom 6.07.2006 – 7 U 148/01 = NZV 2007, 203 oraz ostatnio także LG Weiden, Urteil vom 19.09.2008 – 22 S 55/08 = NZV 2009, 41; inna opinia: AG Berlin-Mitte, Urteil vom 30.05.2008 – 101 C 6001/08 = SP 2009, 133 oraz AG Rheinberg, Urteil vom 17.06.2008 – 11 C 337/06 = SP 2009, 145.

161. Por. Schleswig-Holsteinisches OLG Urteil vom 11.09.2003, 7 U 178/01 = SVR 2004, 30.162. KG, Urteil vom 6.06.2005 – 12 U 55/04 = NVZ 2005, 521.163. Aktualne prace na ten temat: dr med. Michael Domes, Das HWS-Schleudertrauma, kritische Würdigung weiterer

Meinungen 2009 = NZV 2009, 166 i następne; adwokaci dr M. Burmann i dr. R. Heß, Das Kreuz mit der (Hals-)Wirbelsäule, NZV 2008, 481 i następne; v. Hadeln i Zuleger, Die HWS-Verletzung im Niedriggeschwindigkeits-bereich, insb. im Hinblick auf die Ent scheidung des BGH v. 28.01.2003, w: NZV 2004, 273 i następne (277); Lemcke, Unfallbedingte HWS-Beschwerden und Haftung, r+s 2003, 177 i następne (185); Gerda Müller; Der HWS-Schaden – Bestandsaufnahme und Perspektiven, VersR 2003, 137 i następne; Ulrich Staab, Psychisch vermittelte und überlagerte Schaden – Zugleich Besprechung des HWS-Urteils des BGH vom 28.01.2003, VI ZR 139/02 VersR 2003, 474.

– 150 –


[nie wynikają] żadne zasadnicze zmiany dla oceny urazów kręgosłupa szyjnego doznanych przy niskich prędkościach”. W roku 2003 – jak słusznie zauważyli Hadeln i Zuleger – „Trybunał Fede-ralny wyjaśnił” jedynie to „że w przypadku trudnych i kompleksowych zjawisk towarzyszących urazom kręgosłupa szyjnego nie wchodzi w grę schematycznie podejście, a zatem zawsze należy się pochylić nad każdym pojedynczym przypadkiem z jego indywidualną specyfi ką”, przy czym jako uzupełnienie należy dodać, że w gruncie rzeczy w ten sposób Trybunał Federalny– w ramach oceny urazów i towarzyszących im okoliczności, które związane są z domaganiem się zadośćuczy-nienia pieniężnego – ponownie przypomniał ogólnie obowiązujące, można by nawet powiedzieć oczywiste, metody postępowania. To zaczerpnięte z literatury stanowisko odzwierciedlają także aktualne orzeczenia Federalnego Trybunału Sprawiedliwości: W dwóch nowszych orzeczeniach z 3.06.2008164 i 8.07.2008 r.165 Trybunał Federalny (BGH) jeszcze raz wyraźnie przypomniał swoją, obraną już w 2003 roku, drogę. W pierwszym z podanych orzeczeń, pochodzącym z dnia 3.06.2008 r., wyjaśnił ponadto: „Przeciwko schematycznemu przyjmowaniu takiej „granicy nieszkodliwości” przemawia to, że udzielenie odpowiedzi na pytanie o przyczynę zależy nie tylko od uwarunkowa-nej kolizją zmiany prędkości, lecz ponadto od szeregu innych czynników, przy czym znaczenie można przypisywać między innymi także pozycji, w jakiej siedział dany pasażer pojazdu”. W dru-gim, wydanym cztery tygodnie później, orzeczeniu Trybunał Federalny dodał jako uzupełnienie: „Podczas badania, czy wypadek spowodował uraz kręgosłupa szyjnego, zawsze należy uwzględnić towarzyszące mu okoliczności […]. Dlatego «granica nieszkodliwości» wspomnianego rodzaju […] jest nieprzydatna”. I tak Trybunał Federalny przeciwstawił się w 2008 roku ponownie i zdecy-dowanie stosowaniu schematycznej „granicy nieszkodliwości” i podkreślił, że dotyczy to zarówno „zderzenia czołowego”, jak i „najechania jednego pojazdu na drugi”. Mimo tego doprecyzowania ram prawnych, wiele kwestii technicznych, biomechanicznych i medycznych pozostaje wciąż do na-ukowego wyjaśnienia. Istotny wkład wnieśli w tym zakresie autorzy Born, Rudolf i Becke swoim najnowszym artykułem Ocena urazu psychicznego – wskaźnik „BoRuBeck”.166

58. Wobec wielości i złożoności przypadków z urazami kręgosłupa szyjnego zawsze należy zwrócić uwagę na to, czy i ewentualnie w jakim stopniu przyczyny dolegliwości mają podłoże psychiczne. Szereg badań medycznych i technicznych, o których w doskonały sposób informują eksperci Becke, Castro, Hein i Schimmelpfennig w swoim artykule „Przyspieszeniowo-opóźnieniowy uraz kręgosłupa szyjnego – 2000 – określenie miejsca i prognozy”, potwierdziło, że dolegliwości kręgosłupa szyjnego, odczuwane w przypadku bardzo niewielkich prędkości towarzyszących zderzeniu, po części były wywołane również czynnikami psychicznymi. W szeregu testów wy-kazano, że nawet u ochotników, którzy tylko myśleli, że doznali urazu, bez czynnika jakiegokol-wiek oddziaływania biomechanicznego, rozwinęły się dolegliwości kręgosłupa szyjnego jedynie w oparciu o (rzekome) doznanie urazu. Szereg badań potwierdziło powyższe zjawisko u 20 proc. badanych osób.167 Gdy Becke, Castro, Hein i Schimmel pfennig w swoim artykule naukowym,

164. BGH, Urteil vom 3.06.2008 – VI ZR 235/07 = NZV 2008, 502 oraz SP 2008, 323.165. BGH, Urteil vom 8.07.2008 – VI ZR 274/07 = NZV 2008, 501 oraz SP 2008, 321.166. Por. adwokaci dr M. Burmann i dr R. Heß, Das Kreuz mit der (Hals-)Wirbel-säule, NZV 2008, 481 i następne

oraz dalej idąca praca: dr. Born, prof. dr. Rudolf i dypl.-inż. Becke, Die Ermittlung des psychischen Folgescha-dens – der „BoRuBeck-Faktor, w: NZV 2008, 1 i następne.

167. Por. na ten temat pracę: Becke, Castro, Hein i Schimmelpfennig, HWS-Schleudertrauma 2000 – Standort-bestimmung und Vorausblick.

– 151 –

4. Model niemiecki

podsumowując, słusznie zauważają, że „granica nieszkodliwości” nie może prowadzić do tego, że poszkodowanego w indywidualnym przypadku będziemy traktować już tylko mechanicznie jako „wartości związane ze zmianą prędkości uwarunkowane kolizją”, lecz „w centrum” będzie-my także stawiać „indywidualną analizę zachowania poszkodowanego, pozycję, w jakiej siedział, rodzaj kolizji itp.”, to być może w ten sposób stworzyli oni medyczno-techniczne podstawy dla przytoczonego powyżej dokładnie orzeczenia Trybunału Federalnego, a tym samym udzielili po-zytywnej odpowiedzi na moje pytanie z przedostatniego wydania (czy i w jakim stopniu należy z tego wyciągnąć wnioski dla oceny prawnej?).

59. I tak należy przytoczyć aktualne orzeczenie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Celle z dnia 20.01.2010 r.168, w którym odpowiadając na pytanie, w jakim zakresie mamy do czynienia z odpowiedzialnością za następstwa wypadku, które rozwinęły się przy braku pierwotnego ura-zu organicznego, jedynie w związku z samym przeżyciem psychicznym, stwierdził, że – wobec niezaistnienia odpowiednio poważnego wypadku o dużej intensywności taka odpowiedzialność nie występuje. W przedmiotowym przypadku wprawdzie „strona powodowa […] udał(a) się do lekarza z powodu uwarunkowanych wypadkiem zaburzeń nastroju”, a tym samym wypadek był „w sensie naukowym przyczyną obiektywnego […] leczenia”, zależność ta pozostaje jednak „tylko w zewnętrznym, niejako przypadkowym związku”169.

Podobna problematyka związana z nerwicami powypadkowymi została omówiona w rozdzia-le VII. 6.

60. h) Ograniczenie funkcji lub nawet utrata funkcji organizmu, narządów lub kończyn. Jeśli rozmiar, intensywność i czas utrzymywania się bólu i cierpienia oraz deformacji są istotnymi kry-teriami wymiaru,170 to utrata funkcji organizmu (np. utrata wzroku; utrata smaku; anorgazmia itp.) albo utrata narządów (np. nerka, śledziona) bądź kończyn (np. palec, ręka lub noga) ma przy wy-miarze zadośćuczynienia ogromne znaczenie. Dużą rolę odgrywają tu szczególnie trwałe, to zna-czy utrzymujące się do końca życia i częściowo bardzo tragiczne dla poszkodowanego skutki.

W przypadku tego rodzaju poważnych trwałych następstw, zwłaszcza utraty wzroku171 czy am-putacji ręki lub nogi,172 które zawsze, bez wyjątku – niezależnie od wieku – w dramatyczny sposób odmieniają życie poszkodowanego, zawsze musi zostać przyznane bardzo wysokie zadośćuczy-nienie pieniężne. Jeśli przed 10 do 20 laty przy amputacji podudzia przyznawano w przeliczeniu tylko od 10 000 do 20 000 euro173, to dziś – także wobec dyskusji, która dalej zostanie jeszcze sko-mentowana, na temat postępowania w tak zwanych znikomych przypadkach z jednej strony, przy równoczesnym podwyższeniu zadośćuczynień pieniężnych z tytułu ciężkich urazów z drugiej stro-ny – adwokaci, menedżerowie ubezpieczeniowi i sędziowie muszą w trybie natychmiastowym prze-widzieć wyraźnie dostrzegalną podwyżkę zadośćuczynień pieniężnych w tego rodzaju przypadkach.

168. OLG Celle, Urteil vom 20.01.2010 – 14 U 126/09 = SP 2010, 284 i następne.169. OLG Celle, Urteil vom 20.01.2010 – 14 U 126/09 = SP 2010, 284 i następne ze wskazaniem na OLG Hamm

Urteil vom 8.09.2005 – 6 U 185/04 = IMMDAT Nr 3650 = R+S 2006, 394; zobacz na ten temat oraz na temat „poważne następstwa nieuchronnego rozwoju [wypadków]” także: OLG Brandenburg, Urteil vom 11.11.2010 – 12 U 33/10; KG, Beschluss vom 3.12.2009 – 12 U 232/08 NZV 2010, 624 (dalej w rozdziale X 2).

170. Tak twierdzi BGHZ 18, 149 i następne.171. W tej książce, w rozdziale A 1 i dd, na przykład: KG, Urteil vom 15.03.2004 = IMM- DAT Nr 3259.172. Por. OLG Hamm, Urteil vom 2.12.2002 – 6 U 131/02 = IMM-DAT Nr 3059.173. Tak twierdzi na przykład AG Osnabrück, Urteil vom 18.09.1993 – 48 C 253/93 IMM-DAT Nr 2778.

– 152 –


To właśnie te osoby postronne decydują o tym, czy dla 17-letniej uczennicy lub 71-letniego spokoj-nego rencisty większy [czy mniejszy] ciężar ma stanowić to, że w związku z utratą wzroku, ampu-tacją nogi czy porażeniem poprzecznym w następstwie wypadku utracił(a) on(a) wprawdzie nie życie, ale jednak cały swój życiowy plan, a co za tym idzie istotną część swojej indywidualności.

61. Panująca dziś niestety nadal w dyskusjach na temat wymiaru zadośćuczynienia pieniężne-go techniczno-matematyczna klasyfi kacja (amputacja podudzia ma mniejszą wagę niż amputacja uda itp.) ma charakter – wobec dużej zawartości treści naukowych w informacjach dotyczących często poważnych następstw psychicznych/psychologicznych dodatkowych konsekwencji – średniowieczny i powinna ustąpić miejsca następującym przemyśleniom: powodujące zmianę życia i w istotnym stopniu negatywnie wpływające na plany życiowe trwałe następstwa muszą zostać zrównoważone w miarę możliwości wysokimi i najwyższymi kwotami zadośćuczynienia. Nawet jeśli Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfurcie siedmioletniemu uczniowi, któremu musiała zostać amputowana prawa noga poniżej prawego stawu kolanowego, po tym jak wpadł obiema no-gami pod samochód ciężarowy, przyznano w przeliczeniu niecałe 77 000 euro, plasując się w ten sposób, w ramach porównywalnych wówczas rozstrzygnięć, w górnych granicach, to wobec czę-sto propagowanych – i w międzyczasie spóźnionych – dążeń do wprowadzenia zmian tak niskie sumy są już nieaktualne, ponieważ kwota 77 000 euro w żadnej mierze nie stanowi adekwatnej kompensacji dla poszkodowanego dziecka (zwłaszcza, że jego lewa noga też uległa poważnemu urazowi!) i jego trwale oraz drastycznie zmienionego życia.

Dalsze informacje na ten temat: zobacz poniżej w rozdziale VII 3.

2. Funkcja dania satysfakcji zadośćuczynienia pieniężnego

62. a) Wina sprawcy szkody. „Druga ustawa o zmianie przepisów prawa o odszkodowaniach” i wpro-wadzony § 253 kodeksu cywilnego (BGB), nowa wersja, w żaden sposób nie zmieniają tak zwanej funkcji dania satysfakcji zadośćuczynienia pieniężnego.174 Ustawodawca rozważył co prawda to, aby zająć się też tematem kompensacji i domaganie się zadośćuczynienia uzależnić na przykład od tego, czy uraz został spowodowany umyślnie175, nie zrealizował jednak tego zamiaru, lecz świadomie utrzymał funkcję dania satysfakcji jako drugą podstawę wymiaru zadośćuczynienia.176 Tym samym uzasadnione jest, zgodnie z wcześniejszym wydaniem, by w tym miejscu jeszcze raz przyjrzeć się wyżej wspomnianemu orzeczeniu Trybunału Federalnego (BGH) o znaczeniu zasady prawnej:

We wspomnianym orzeczeniu Wyższej Izby Cywilnej Trybunału Federalnego stwierdzono, że w ramach oceny słuszności konieczne jest uwzględnienie także – jako indywidualnej okolicz-ności – stopnia winy.177 Uwypuklił on tu – obok szkód dla indywidualnej osoby – także charakter kary, jaki ma zadośćuczynienie pieniężne. Z jednej strony umyślne działanie lub rażące niedbal-stwo może mieć negatywne skutki dla poszkodowanego, z drugiej zaś jest ogólnie zgodne z zasadą słuszności i kompensacji, jeśli umyślne działanie i rażące niedbalstwo zostają wzięte pod uwagę na niekorzyść, natomiast drobne zaniedbanie na korzyść sprawcy szkody.

174. Tak twierdzą także Scheff en i Pardey, Schadensersatz bei Unfällen mit Minderjährigen, nb. 943.175. BT-Drucksache 14/7752.176. BT-Drucksache 14/7752 ze wskazaniem na to, że w jednostkowych przypadkach kompensata może być nadal

uwzględniana.177. BGHZ 18, 149 (157, 158).

– 153 –

4. Model niemiecki

63. Jak już opisano wcześniej w części poświęconej historycznemu rozwojowi prawa do za-dośćuczynienia pieniężnego, pierwotnie ustawodawca w żadnym razie nie traktował uwzględnienia funkcji dania satysfakcji zadośćuczynienia pieniężnego jako niezbędnej.

Zwłaszcza w przypadkach, w których czyn sprawcy szkody został zrekompensowany wyro-kiem skazującym, przez długi czas pozostawało sporne, czy dodatkowo sprawca ten powinien uiścić „prywatną” rekompensatę.

W znanej swego czasu w orzecznictwie opinii, przy zasądzeniu od sprawcy szkody zadośćuczy-nienia, stwierdzono, że jego funkcja dania satysfakcji jest nieznaczna lub żadna, ponieważ rekom-pensata została już uzyskana na innej drodze.178 Inne sądy odpowiedziały na to, że postępowanie karne służy przede wszystkim zadośćuczynieniu pozostałych uczestników wspólnoty prawnej, a w mniejszym stopniu samej ofi ary; dlatego funkcja dania satysfakcji zadośćuczynienia musi zostać uwzględniona pomimo zasądzenia [rekompensaty od] sprawcy szkody.179 W każdym razie w przy-padkach, w których szkoda została wyrządzona umyślnie, sprawca powinien, poprzez wymierzenie wyższego zadośćuczynienia, udzielić poszkodowanemu bezpośrednio odczuwalnej rekompensaty.

64. Wyrokiem180 z 29.11.1994 r., który dotyczył pozwu zakładników wziętych podczas napadu na bank, Trybunał Federalny (BGH) zdecydowanie przeciwstawił się – w kwestii umyślnego naru-szenia dóbr chronionych prawem – wiodącemu wówczas stanowisku, podkreślając rozdział między prawem państwa do wytoczenia postępowania i potrzebą uzyskania zadośćuczynienia, odczuwa-ną przez ofi arę. Jak utrzymuje BGH, w tym przypadku można by na razie pozostawić na boku kwe-stię tego, „w jakim zakresie znaczenie może tu mieć odczuwana przez poszkodowanego potrzeba zadośćuczynienia w przypadku naruszenia dobra chronionego prawem, spowodowanego jedynie zaniedbaniem, a zwłaszcza drobnym zaniedbaniem. W każdym razie w przypadku czynów karal-nych popełnionych umyślnie, w rodzaju poddawanych tu ocenie, nie sposób zaprzeczyć, że (tak Trybunał Federalny ds. cywilnych (BGHZ) 18, 149, 157) prowadzą one do szczególnej osobistej relacji między poszkodowanym i sprawcą szkody, do szczególnej postawy poszkodowanego w stosunku do osoby sprawcy, którą również należy uwzględnić przy wyliczaniu stosownej rekompensaty. To, że od wspomnianego orzeczenia Wyższej Izby cywilnej Trybunału Federalnego szczegół ten jest brany pod uwagę w kontekście rekompensaty, wydaje się nie wzbudzać zastrzeżeń przynajmniej w przypadku umyślnego naruszenia dóbr chronionych prawem (por. też Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Saarbrücken, SP 2008, 257 oraz Wyższy Sąd Krajowy w Kolonii (OLG Köln), VersR 92, 197 i OLG w Celle, VersR 93, 976, 977). Zgodnie z panującym obecnie przekonaniem, pojęcie to nie wymaga bowiem tego, aby zakładać obcą prawu cywilnemu potrzebę zemsty lub rozliczenia ze sprawcą szkody. Ze względu na fakt, iż szkoda niemajątkowa nie jest wymierna w pieniądzu, odszkodowanie podlega zasadzie słuszności, tak więc mogą zostać uwzględnione wszystkie okoliczności indywi-dualnego przypadku (tak Trybunał Federalny ds. cywilnych (BGHZ) 18, 149, 157). Dlatego sposób, w jaki szkoda została wyrządzona, na przykład zamiar, może zostać uwzględniony tak samo jak spowodowane nią wewnętrzne nastawienie poszkodowanego do sprawcy”181.

178. OLG Düsseldorf ZfS 91, 299; OLG Celle JZ 70, 548; tak stwierdził ostatnio OLG Düsseldorf JW-RR 94, 221 = ZfS 94, 205 i OLG Celle ZfS 94, 204 i następna. (Dzięki dopuszczeniu rewizji OLG w Celle sprawa ta została wyjaś-niona przez BGH.)

179. LG Stuttgart NJW 78, 595 oraz OLG Stuttgart NJW-RR 93, 1121.180. BGH VI ZR 93/94 = ZfS 95, 128 = NJW 95, 781 = VersR 95, 351 = r+s 95, 97.181. BGH ZfS 95, 128.

– 154 –


65. Trybunał Federalny (BGH) zajął się ponadto szczegółowo obiema argumentacjami i doszedł do wniosku, że wymiar cywilnoprawnego roszczenia odszkodowawczego już od początku nie mógł zależeć od rezultatu postępowania karnego, ponieważ, jak słusznie się utrzymuje, „sprawca szkody ma obowiązek wyrównania w całości szkody niemajątkowej, którą poniósł poszkodowany, stosownie do czynu i winy, (i) musi przyjąć je jako cywilnoprawny skutek swojego postępowania, tak jak skutek karnoprawny, a zatem na przykład pozbawienie wolności”182. Właśnie dlatego, że zadośćuczynienie pieniężne nie było karą prywatną, lecz było nastawione na wyrównanie szkody, „wysokość odszkodo-wania wiązała się jedynie ze szkodą niemajątkową, a nie z tym, czy zostało też zrealizowane prawo pań-stwa do wymierzenia kary publicznoprawnej”.183 Trybunał Federalny twierdzi tak do dziś i w 2004 roku ponownie podkreślił, aczkolwiek w związku z naruszeniem dóbr osobistych, że „przy zasądzaniu od-szkodowania pieniężnego […] nie chodziło o karę w rozumieniu artykułu 103 Ustawy Zasadniczej”.184

Niedawno Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Saarbrücken185 musiał rozstrzygnąć w jednym z nie-licznych przypadków umyślnego spowodowania wypadku komunikacyjnego i świadome dzia-łanie wnoszącego powództwo słusznie potraktował jako czynnik wpływający na podwyższenie zadośćuczynienia: „W przypadku umyślnego działania krzywda posiada w każdym razie na tyle inną jakość w porównaniu z samą odpowiedzialnością cywilną na zasadzie ryzyka ([w rozumie-niu] Ustawy o ruchu drogowym (STVG), w ramach której mają być pokrywane same szkody bę-dące następstwem nieszczęśliwego wypadku, a nie krzywdy), że w dalszym ciągu pożądane jest uwzględnienie tej okoliczności w ramach wymiaru zadośćuczynienia pieniężnego”.

66. To, że w przypadkach rażącego niedbalstwa186 jako czynnik wpływający na podwyższenie zadośćuczynienia brane jest pod uwagę także oraz przede wszystkim spożycie alkoholu przez sprawcę szkody, zwłaszcza wobec braku współwiny (ponieważ w takich przypadkach uwzględ-nienia wymaga zrozumiałe rozgoryczenie poszkodowanego187), jest niekwestionowane również lub właśnie z uwagi na cytowane rozstrzygnięcie Trybunału Federalnego188. Między innymi Wyż-szy Sąd Krajowy w Norymberdze (OLG Nürnberg) słusznie powołał się na orzeczenie Trybunału Federalnego i stwierdził, że „sformułowane tam zasady dotyczą tak samo przypadków, w których po stronie sprawcy szkody mamy do czynienia z rażącym niedbalstwem, bliskim działaniu z «winą umyślną w zamiarze ewentualnym»”.189

To, że także nieprzyznanie się do udziału w wypadku w kontekście funkcji dania satysfakcji może wpływać na podwyższenie wysokości zadośćuczynienia pieniężnego, stwierdził już przed dobrymi dziesięcioma laty Sąd Krajowy w Bielefeld190.

182. OLG Hamm, MDR 74, 1018.183. BGH ZfS 95, 128 (129) oraz m.in. OLG Saarbrücken, Urteil vom 27.11.2007 – 4 U 276/07 = SP 2008, 257

por. także BGH NJW 1996, 1591 z dalszymi odniesieniami.184. BGH, Urteil vom 5.10.2004 VI ZR 255/03 NJW 2005, 215.185. OLG Saarbrücken, Urteil vom 27.11.2007 – 4 U 276/07 = SP 2008, por. w tej sprawie także: Diederichsen,

VersR 2005, 433, do którego odniósł się OLG w uzasadnieniu swojego wyroku.186. Na temat rażących błędów lekarskich por. wyciągi z ostatnich spraw: OLG München, Urteil vom 26.03.2009 – 1

U 4878/07 = BeckRS 2009, 09399; OLG Brandenburg, Urteil vom 26.03.2009 – 12 U 185/08 = BeckRS 2009, 10122; OLG München, Urteil vom 12.03.2009 – 1 U 2709/07 = BeckRS 2009, 08109.

187. OLG München VersR 85, 601.188. BGH ZfS 95, 128 oraz BGH NJW 2005, 215.189. OLG Nürnberg ZfS 95, 452 (453); por. też: v. Gerlach, DAR 95, 221 i następne (236 na górze).190. LG Bielefeld, 13.12.94 – 8 O 423/90.

– 155 –

4. Model niemiecki

67. W przypadku drobnego niedbalstwa, z którym spotykamy się w większości stanów faktycznych dotyczących wypadków komunikacyjnych, idea zadośćuczynienia nie odgrywa zazwyczaj191 żadnej roli.192 Wątpliwe jest to, czy – jak argumentują Scheff en i Pardey193 – w przypadku udowodnionego drobnego zaniedbania w związku z wypadkami po 1.08.2002 r. „w zasadzie […] w porównaniu z wy-miarem zadośćuczynienia w przypadku roszczenia z tytułu odpowiedzialności na zasadzie ryzyka” należy przyznać wysokie zadośćuczynienie pieniężne, ponieważ zgodnie z § 253 kodeksu cywilne-go (BGB), nowa wersja, prawo do zadośćuczynienia pieniężnego zasadniczo istnieje już niezależnie od winy. Wnioskując z przeciwieństwa, prowadziłoby to w zasadzie do „wymiaru dwuklasowego” w taki sposób, że przy poza tym identycznym stanie faktycznym zadośćuczynienie w przypadku stanu faktycznego zagrożenia musiałoby być niższe niż w przypadku czynu niedozwolonego.194

Przyszłość pokaże, czy reforma prawa pójdzie w tym kierunku;195 nie wydaje się to jednak pożąda-ne. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Celle196 w swojej pierwszej wypowiedzi na ten temat w kontekście wypadków komunikacyjnych doszedł w każdym razie do trafnego wniosku, „że zadośćuczynienia pieniężnego, które może się opierać na odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, nie należy oszaco-wać niżej niż w przypadku odpowiedzialności z tytułu zwykłego niedbalstwa”.

68. Całkowite nieuwzględnianie winy , a tym samym rekompensaty w (rzadkich) pojedynczych przypadkach może też prowadzić do całkowitej utraty prawa do zadośćuczynienia. Jest to moż-liwe na przykład w przypadku jazdy samochodem pod wpływem alkoholu, kiedy poszkodowany sam pił lub wiedział, że sprawca szkody pozostawał pod wpływem alkoholu, i akceptował tę sy-tuację.197 W takich przypadkach wina sprawcy szkody może stać się do tego stopnia „niedostrze-galna”, że poszkodowany – z uwagi na własne zawinione zachowanie – sam utraci prawo do za-dośćuczynienia. To samo dotyczy także sytuacji, w której ranny z innych powodów sprowokował obrażenia,198 kiedy w konkretnym przypadku, trzymając w rękach włączoną piłę łańcuchową, uwikłał oskarżonych w bijatykę, w następstwie której sam doznał obrażeń. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) podtrzymał oddalenie przez Sąd Krajowy powództwa o zadośćuczynienie pieniężne, podając następujące uzasadnienie: „Jeśli wyważona analiza wykaże, że nie ma już miejsca na rekompen-satę, to ewentualnie może to prowadzić do sytuacji, w której także wyrównanie tak zwanej szkody niemajątkowej, zadośćuczynie za doznany ból lub inne cierpienie już z założenia nie będzie mogło zostać ocenione jako słuszne”199.

69. Utrata zadośćuczynienia nie nastąpi w sytuacji, gdy osoby trzecie – w sposób, o którym nie współdecydował poszkodowany – chcą wymusić zadośćuczynienie dla ofi ary w drodze samo-sądu200 lub aktu zemsty.

191. Inaczej – choć dość niewyraźnie w podejściu: KG Urteil vom 21.06.2001 – 12 U 1147/00 NZV 2002, 79, w przypadku urazu prowadzącej samochód kobiety w zaawansowanej ciąży.

192. Tak twierdzą również Scheff en i Pardey w: Schadensersatz bei Unfallen mit Minderjahrigen, nb. 945.193. Scheff en i Pardey, l. c.194. Tak twierdzą konsekwentnie także Scheff en i Pardey, l. c.195. Podobnie wypowiedział się również Küppersbusch, a l. c., nb. 274.196. OLG Celle, Beschluss vom 23.01.2004 – 14 W 51/03 = NVZ 2004, 251.197. Zob. Küppersbusch, l. c., nb. 278.198. OLG Frankfurt a. M., Urteil vom 21.01.2000 – 24 U 45/98 NJW 2000, 1424.199. OLG Frankfurt l. c.200. OLG Frankfurt a. M., Urteil vom 30.04.1998, – 15 U 129/97, NJW-RR 1998, 1323.

– 156 –


Do kwestii szczególnego uwzględnienia funkcji dania satysfakcji w związku z naruszeniem dóbr osobistych, zwłaszcza przez środki masowego przekazu, ustosunkowano się w sposób szczególny w rozdziale VII 1 a, dlatego – dla uniknięcia powtórzeń – w tym miejscu rezygnujemy z zajmowania się nią.

70. aa) podczas sportu i gier sportowych. Naruszenia dóbr chronionych prawem, do których do-chodzi podczas uprawiania sportu i gier sportowych, oraz związane z nimi roszczenia o zadośćuczy-nienie zawsze znajdowały się w polu zainteresowania sądów.201 To właśnie w wolnym czasie, najczęś-ciej w trakcie uprawiania sportu i podczas gier sportowych, dochodzi do istotnych – m.in. z punktu widzenia zadośćuczynienia – urazów. Przy ich prawnej ocenie, obok specjalnej kontroli aspektów związanych z odpowiedzialnością202, oceny wymaga także wymiar zadośćuczynienia pieniężne-go203 w kontekście konkretnej sytuacji, zaistniałej podczas uprawiania sportu czy gier sportowych.

I tak w sprawie dotyczącej wyścigu samochodowego Trybunał Federalny (BGH)204 orzekł, że „w przypadku rywalizacji sportowych o dość znacznym potencjale ryzyka, podczas których także wtedy, gdy przestrzegane są zasady lub przy nieznacznym naruszeniu zasad, zazwyczaj istnieje niebezpieczeństwo wyrządzenia sobie nawzajem szkody, […] wykluczone (jest) obcią-żenie współzawodnika będącego sprawcą szkody za takie […], które wyrządził on innemy współ-zawodnikowi bez poważnego naruszenia zasad”. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Brandenburgu205 przeniósł ten trafny pogląd prawny na sytuację jadących w peletonie na motocyklach fanów mo-tocykli, a tym samym także na sytuację spoza obszaru zawodów sportowych, czym jednak bliżej zajmiemy się nieco później.

201. Np. OLG Brandenburg, Urteil vom 28.06.2007 – 12 U 209/06 = SP 2008, 4; OLG Köln, Urteil vom 23.01.2002 – 17 U 29/01, BeckRS 2003, 00325; w tym miejscu wskazano na kwestię – w orzecznictwie częściowo w róż-nym stopniu rozstrzygniętą – wyłączenia odpowiedzialności mimo istniejącej ochrony ubezpieczeniowej. Aby jednak nie wykraczać poza zakres niniejszego komentarza, odsyłam do najnowszych orzeczeń BGH, NVZ 2008, 288 oraz OLG Stuttgart, Beschluss vom 21.07.2008 – 5 U 44/08 = NZV 2009, 233, jak również – choć w odniesieniu do odpowiedzialności organizatora podczas treningu z zakresu bezpieczeństwa: OLG Karlsruhe, Urteil vom 12.01.2009 – 1 U 198/08 = NZV 2009, 235.

202. Por. w tej sprawie – choć bez roszczenia do odszkodowania z tytułu szkód niemajątkowych – BGH, Urteil vom 1.04.2003, VI ZR 321/02 NJW 2003, 2018; BGH zajął się tam kwestią odpowiedzialności w związku z wyścigami samochodowymi; por. ponadto: Scheff en i Pardey, Schadensersatz bei Unfällen mit Minderjährigen oraz BGH VI ZR 19/94 = NIW-RR 95, 857 i kilka innych interesujących orzeczeń w takich sprawach: („Zabawa w skoki z po-mostu” wśród młodzieży); OLG Hamm, 4.07.2005 – 34 U 81/05 = BeckRS 2005, 09798 (tzw. „brutalny wślizg” podczas gry w piłkę nożną); AG Prüm, 19.01.2005 – 6 C 381/04 = NIW-RR 2005, 534 (łaskotanie u dzieci); AG Bremen, 10.10.2003 – 7 C 161/03 = NIW-RR 2004, 749 (odpowiedzialność cywilna podczas rozgrzewki przed meczem); OLG Düsseldorf, VersR 96, 73 f. (wyścigi zaprzęgów); OLG Hamm, r+s 98,240 (hamulec bezpieczeń-stwa), LG Schweinfurt, VersR 96, 74, OLG Oldenburg, VersR 95, 670 (piłka nożna); OLG Stuttgart, VersR 95, 671 (wspinaczka wysokogórska); OLG Zweibrücken, r+s 95, 13 (kolarstwo); OLG Köln,VersR 94, 1072 (sport walki judo); LG Mannheim, 20.09.94 – 2 O 318/94 – oraz LG Passau, ZfS 94, 198 (rzucanie oszczepem wśród dzieci).

203. OLG Frankfurt, 6.02.2004 – 24 U 165/03, NIW-RR 2004, 1167; LG Mannheim, 20.09.1994 – 2 O 318/94; LG Passau ZfS 94, 198.

204. BGH, Urteil vom 1.04.2003 – VI ZR 321/02 NJW 2003, 2018 oraz SP 2003, 263 (wyścigi samochodowe). BGH pozostawił w tym wyroku otwarte pytanie o to, czy o wyłączeniu odpowiedzialności jest mowa także wtedy, „gdy zaistniała szkoda jest ubezpieczona”. Do tego, dotychczas otwartego pytania, ustosunkował się na ko-rzyść poszkodowaniego w orzeczeniu z dnia 29.01.2008 (zobacz poniżej). Na temat zawodów kartingowych por.: OLG Brandenburg, Beschluss vom 8.05.2008 – 12 W 11/08 = BeckRS 2008, 10817.

205. OLG Brandenburg, Urteil vom 28.06.2007 – 12 U 209/06 = SP 2008, 4.

– 157 –

4. Model niemiecki

Dorozumiane zrzeczenie się roszczeń z tytułu odpowiedzialności cywilnej nie obowiązuje jed-nak – jak orzekł Trybunał Federalny (BGH)206 wyrokiem z 29.01.2008 r., w rozwinięciu orzeczni-ctwa z 1.04.2003 r., o ile istniejące ryzyka są objęte ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej, ponieważ „ochrona ubezpieczeniowa z tytułu zachowań przynoszących szkodę [istnieje] także wtedy, gdy mają miejsce szczególne zagrożenia; zadaniem przepisów dotyczących odpowiedzial-ności cywilnej nie może być ograniczanie zakresu ochrony ubezpieczeniowej wykraczające poza warunki ubezpieczenia”.

71. Jeśli jednak podczas kursu bezpiecznej jazdy „na pierwszym miejscu nie stawia się osią-gania maksymalnych prędkości, lecz poprawę zachowania kierowcy podczas jazdy”, to – jak orzekł Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Koblenz207 wyrokiem z 14.03.2011 r. – także nie należy sto-sować zasady dorozumianego zrzeczenia się roszczeń z tytułu odpowiedzialności cywilnej. Jak argumentuje Wyższy Sąd Krajowy (OLG), powołując się na wyrok Trybunału Federalnego (BGH) z 29.01.2008 r., takie wyłączenie odpowiedzialności wyszłoby ubezpieczycielowi jedynie na dobre. W przedmiotowej sprawie utorowana została w ten sposób droga dla obciążenia pozwanego i do-chodzenie roszczenia z jego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pojazdów mechanicznych.

72. Szczególne miejsce z punktu widzenia wymiaru zadośćuczynienia pieniężnego zajmują urazy, do których dochodzi podczas uprawiania dyscyplin sportu, które jako takie odznaczają się wysoką urazowością (gry zespołowe i sporty walki). Najczęściej wielu problemów przyspa-rza ocena sprzeczności z prawem oraz winy sprawcy w przypadku urazów powstałych podczas uprawiania sportu (dotyczy to zwłaszcza gier zespołowych).208 To, w przypadku jakich zagrożeń, a tym samym i ich urzeczywistnienia się oraz związanych z nimi obrażeń, zadośćuczynienie nie przysługuje, „należy ustalić w pierwszej kolejności w oparciu o zasady gry, zgodnie z którymi drużyny sportowe podjęły rywalizację”.209 Ogólnie mówiąc, zawinione naruszenia zasad gry słu-żących ochronie sportowców dają prawo dochodzenia zadośćuczynienia,210 o ile doprowadziły one do urazu. Jeśli natomiast do urazu dojdzie w ramach ustalonych reguł, następuje wyłączenie odpowiedzialności cywilnej.211

Tak orzekł Trybunał Federalny (BGH) w wyroku z 27.10.2009212 w sprawie roszczenia o za-dośćuczynienie pieniężne wysuniętego przez piłkarza, który walcząc zgodnie z regułami gry

206. BGH, Urteil vom 29.01.2008 – VI ZR 98/07 NJW 2008, 1591. Kontynuując swoje orzecznictwo (zob. powyżej), BGH orzekł: „Zasada, zgodnie z którą w przypadku rywalizacji sportowej o dość znacznym potencjale ryzyka wykluczone jest obciążenie współzawodnika będącego sprawcą szkody za szkody współzawodnika, które wyrządził on bez istotnego naruszenia zasad, nie obowiązuje, o ile istnieje ochrona ubezpieczeniowa”.

207. OLG Koblenz, Urteil vom 14.03.2011 – 12 U 1529/09 NJW-Spezial 2011, 298.208. Por. OLG Köln, Urteil vom 23.01.2002 – 17 U 29/01 BeckRS 2003, 00325 na temat meczu ligi okręgowej piłki

ręcznej.209. Tak trafnie stwierdził OLG Köln, l.c., który w tym wartym przeczytania rozstrzygnięciu zajął się szczegółowo,

i w rezultacie w swoim uzasadnieniu trafnie, kwestią zadośćuczynienia pieniężnego w przypadku urazów pod-czas uprawiania sportu; tak samo – i w niemal identycznym brzmieniu w uzasadnieniu – BGH NJW 1975, 109.

210. Por. w przypadku ostrego faulu podczas gry w piłkę nożną niedawno: OLG München, Urteil vom 25.02.2009 – 20 U 3523/08 = BeckRS 2009, 06393 oraz OLG, Köln VersR 94, 1072, jak również: LG Mannheim, 20.09.1994 – 2 O 318/94 – tak samo (co do zasady) także: OLG Düsseldorf, VersR 96, 73.

211. OLG Hamm, VersR 85, 1073; tak też w odróżnieniu od naruszeń dóbr prawnych uwarunkowanych „zabawą” potwierdza BGH VI ZR 19/94 = ZfS 95, 207 = NJW-RR 95, 857, jak również: BGH NJW 1975, 109.

212. BGH, Urteil vom 27.10.2009 – VI ZR 296/08 = NZV 2010, 74.

– 158 –


o piłkę, doznał złamania podudzia: „Pojedynek o piłkę, w przypadku którego upada jeden lub obaj zawodnicy, należy jednak do istoty gry w piłkę nożną i dlatego samo w sobie nie powoduje to naruszenia obowiązku staranności”. Tym samym wniesienie przez powoda rewizji przeciwko dwóm oddalającym powództwo orzeczeniom sądów niższych instancji również zakończyło się niepowodzeniem.

Nawet jeśli w nielicznych sytuacjach, zwłaszcza w przypadku szczególnie niebezpiecznych dyscyplin sportu, już w samym uczestnictwie dostrzega się przyzwolenie na potencjalne urazy213, to nie dotyczy to osób pełniących funkcje pomocnicze, na przykład zabezpieczenia toru czy sa-nitariuszy podczas wyścigów samochodowych.214

73. W orzecznictwie dopuszczono w międzyczasie wyłączenie odpowiedzialności także w przy-padku, gdy jeden gracz z powodu sportowego zaaferowania podczas gry215, braku roztropności, usterki technicznej, przemęczenia lub z innych temu podobnych powodów nieznacznie naruszył zasady ochrony.216 W przypadku umyślnego faulu w ramach rewanżu, zwolnienie od odpowie-dzialności za szkody powstałe w następstwie zamierzonego działania jest wprawdzie wykluczone, jednak w takim przypadku funkcja dania satysfakcji zadośćuczynienia pieniężnego może – mimo istnienia zamiaru – zejść na dalszy plan, ponieważ dynamika zaaferowania grą, zdenerwowanie i agresja są czymś normalnym dla „sportu walki” (w tym przypadku piłki nożnej).217 Jeśli podczas meczu piłki nożnej ma miejsce walka o piłkę między dziećmi i młodzieżą, to samo w sobie nie jest to ani niekontrolowanym ani przesadnym działaniem.218 Dopóki zachowanie mieści się jeszcze w granicach między sportową walecznością a niedopuszczalną grą nie fair, to mimo obiektywne-go naruszenia zasad nie może być mowy o winie.219

Jeśli gracz doznał urazu wyraźnie poza grą, na przykład już po ostatnim gwizdku sędziego, to powyższe ograniczenia nie obowiązują, a sprawca odpowiada w pełnym zakresie.220

213. OLG Zweibrücken r+s 95, 13 i następna.214. LG Mannheim, l.c.; por. też na temat obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa ruchu w przypadku motocykli:

Motor-Cross-Rennen, OLG Rostock, Urteil vom 19.11.2004 – 8 U 239/03 NJOZ 2005, 180.215. Na temat zaaferowania podczas gry w kręgle: zob. LG Detmold, Beschluss vom 27.04.2011 – 10 S 47/11

BeckRS 2011, 14136. LG oddalił apelację gracza w kręgle (który doznał urazu podczas gry) na orzeczenie Sądu Rejonowego (AG) oddalającego powództwo, uzasadniając to w ten sposób, że powoda dotyczy tu wpółwina wyłączająca roszczenie, ponieważ kontynuował on grę, mimo że zauważył, że kręgielnia nie funkcjonowała prawidłowo. „Tego, że pobranie kul powracających niosło ze sobą ryzyko i było bardzo niebezpieczne, doro-sły i doświadczony życiowo powód powinien być świadomy, także w przypływie zaaferowanią grą. Sytuacja ta przede wszystkim nie była dla niego oczywista. Zagrożenie, które w przypadku powoda stało się rzeczywi-stością, było do przewidzenia i łatwo rozpoznawalne”, stwierdził Sąd Krajowy (LG). Por. na temat zaaferowa-nia podczas gry u dzieci na odkrytym basenie także dwa starsze orzeczenia Trybunału Federalnego (BGH), zamieszczone w NJW 1978, 1629 i NJW 1980, 1159.

216. OLG Köln, Urteil vom 23.01.2002 – 17 U 29/01 BeckRS 2003, 00325 z dalszymi odesłaniami; jak również OLG Oldenburg, VersR 95, 670 (671); zobacz w tej sprawie: Grunsky JZ 75, 109.

217. OLG Hamm, VersR 85, 1073.218. OLG VersR 85, 1073. Hamm VersR 99,461.219. BGH VersR 76, 461.220. Tak orzekł AG Wilhelmshaven, Urteil vom 8.05.2001 – 6 C 1016/99 (tam – po tym jak mecz piłki nożnej został

już wyraźnie przerwany przez sędziego – sprawca szkody stanął z całej siły na jądrach ofi ary, dość poważnie raniąc ją. AG zasądził na rzecz poszkodowanego w przeliczeniu 2500 €); por. też AG Bremen, 10.10.2003 – 7 C 161/03 = NJW-RR 2004, 749 (odpowiedzialność cywilna podczas rozgrzewki przed grą).

– 159 –

4. Model niemiecki

Orzecznictwo stosuje z reguły w ramach porównywalnych dyscyplin sportowych zasady za-chowań istniejące dla innej dyscypliny sportu (zasady postępowania FIS dla jazdy na nartach obowiązują także w odniesieniu do jazdy na łyżwach,221 zasady dla piłki nożnej także w odniesie-niu do gry na boisku plażowym, choć gra się bez bramek222).

74. Trybunał Federalny (BGH) w swoim wyroku z 7.02.2006 r.223 ponownie zajął się problematyką wyłączenia odpowiedzialności podczas sportu i gier sportowych i wskazał w związku z nimi trafnie i wy-raźnie, że wyłączenie odpowiedzialności stosuje się wyłącznie w „ściśle ograniczonych, wyjątkowych przypadkach” (wskazanych powyżej dyscyplin sportu, do których należą np. wyścigi samochodowe, walki bokserskie czy inne sporty walki), w przypadku dyscyplin sportowych o szczególnym ryzyku, dla których ustalono wiążące zasady dotyczące szczególnie ochrony integralności cielesnej, ponieważ tylko wtedy możliwe jest, wychodząc od świadomego przyjęcia ryzyka i przyzwolenia poszkodowa-nego na przedstawione jako możliwe naruszenie dobra prawnego, przyjęcie całkowitego wyłączenia odpowiedzialności dla sprawcy szkody”. W konkretnym przypadku Trybunał Federalny (BGH) odmówił rozciągnięcia powyższego wyłączenia odpowiedzialności na tak zwany „taniec pogo”, ponieważ sąd apelacyjny nie potwierdził, „że u podłoża tego rodzaju tańca leżały ściśle ustalone i akceptowane reguły”.

75. Z uwagi na to, że wiążące reguły istnieją rzadko, zasady rozwinięte dla sportu nie są możliwe do przenoszenia w takim samym stopniu na „wypadki podczas zabawy”, co wyraźnie stwierdził Trybunał Federalny (BGH) w swoim wyroku z 21.02.1995 r.224. W kwestii spornej brak jest faktycz-nych przesłanek także dla zwolnienia od odpowiedzialności […] z uwagi na zgodę powoda na grę (jak potwierdził sąd apelacyjny, stosując zasady w sprawie udziału w sportach walki). W przypad-ku uczestnictwa w takich „walecznych grach” chodzi o odrębną grupę spraw, w których mamy do czynienia ze szczególną odpowiedzialnością prawną”225.

U podłoża powyższego rozstrzygnięcia Trybunału Federalnego (BGH) leżał przypadek, w którym orzeczenie w pierwszej instancji zostało wydane przez Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfur-cie226. Jeden z członków grupy młodzieżowej doznał porażenia poprzecznego podczas wymyślonej przez siebie „zabawy w zrzucanie z pomostu” na kąpielisku nad jeziorem, kiedy trafi ł na płyciznę i uderzył głową w dno. Wyższy Sąd Krajowy we Frankfurcie227 oddalił powództwo poszkodowane-go, wskazując na „wzajemne przyzwolenie na określone wzorce zachowań (tu: rzucanie się i bycie wrzucanym do wody)”. Wobec braku winy w przypadku, tego słusznie uchylonego przez Trybunał Federalny (BGH) orzeczenia nie mogło być jednak mowy o zadośćuczynieniu pieniężnym. Trybunał Federalny (BGH) podzielił najpierw stanowisko prawne Wyższego Sądu Krajowego (OLG), tam gdzie wskazywał on na „zasady dotyczące skutków sprzecznych zachowań”. Za Bergerem należy zatem stwierdzić, że zasady te „wykraczają poza zakres […] sportów walki”. Dlatego powód musiał także, „biorąc pod uwagę swoje zachowanie w dniu wypadku, zmierzyć swoje roszczenie w oparciu o za-sadę dobrej wiary (§ 242 BGB)”228. To ostatnie zdanie idzie między innymi w kierunku ustalenia wy-

221. AG St. Blasien, VersR 99, 422.222. OLG Hamm, VersR 99, 461.223. BGH, Urteil vom 7.02.2006 – VI ZR 20/05 = NZV 412 i następne (414).224. BGH VI ZR 19/94 = ZfS 95, 207 = NJW-RR 95, 857.225. BGH VI ZR 19/94 = ZfS 95, 207 (208).226. OLG Frankfurt, ZfS 94, 121.227. Jw.228. BGH, VI ZR 19/9, l.c. (208).

– 160 –


sokości zadośćuczynienia (w naszym przypadku: redukcji wysokości zadośćuczynienia). Trybunał Federalny (BGH) nie przychylił się jednak w końcu do opinii Bergera, zgodnie z którą perspektywa działania na własne ryzyko doprowadziła do całkowitego zwolnienia pozwanego od odpowiedzial-ności. „Choć orzecznictwo uwzględniło świadome doprowadzenie się do sytuacji stanowiącej za-grożenie dla samego siebie jako podstawy całkowitego zwolnienia od odpowiedzialności sprawcy, to chodzi o ściśle ograniczone wyjątkowe przypadki, takie jak udział w walce bokserskiej […]. Tylko w przypadku tego rodzaju wystawienia się na niebezpieczeństwo jako punkt wyjścia moż-na wziąć przyzwolenie poszkodowanego”, argumentował Trybunał Federalny (BGH)229 i słusznie nie dostrzegł istnienia tego rodzaju przyzwolenia w przypadku „zabawy w zrzucanie z pomostu”.

76. W bardzo podobnej na pierwszy rzut oka sprawie – w której podczas tak zwanej „zabawy bez granic” jeden z uczestników zabawy doznał ciężkiego urazu stopy podczas upadku z równo-ważni, przy czym należy podkreślić, że „sens i cel zabawy (polegał na tym), aby znajdującego się na równoważni gracza strącić za pomocą snopka słomy” – Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm230 wyłączył odpowiedzialność cywilną, a co za tym idzie także oddalił roszczenie o zadośćuczynie-nie. W przeciwieństwie do wymienionego wcześniej wyroku Trybunału Federalnego (BGH) tutaj powództwo było jednak skierowane nie przeciwko osobie uczestniczącej w zabawie, lecz prze-ciwko organizatorowi jako osobie zobowiązanej do zapewnienia bezpieczeństwa. Tego rodzaju naruszenie obowiązku sąd jednak zanegował, słusznie argumentując, że w przedmiotowym przy-padku „oczywiste, tkwiące wyraźnie w samym przebiegu zabawy zagrożenie stało się faktem”231.

77. Odpowiedzialnością organizatora jako osoby zobowiązanej do zapewnienia bezpieczeństwa i uzasadnianymi nią powództwami kibiców o zadośćuczynienie zajmował się ostatnio zarówno Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfurcie nad Menem232 (orzeczenie z 24.02.2011 r. w sprawie odpowiedzialności w związku z rozgrywkami piłkarskiej Bundesligi), jak i Wyższy Sąd Krajowy w Hamm233 (orzeczenie z 4.07.2011 r. w sprawie odpowiedzialności w związku z publicznym, grupowym śledzeniem przebiegu gry (Public-Viewing-Event)). W pierwszym z wymienionych przypadków, dotyczącym szumów usznych wywołanych przez rzucone przez osobę spośród pub-liczności race, sąd oddalił powództwo. W drugim przypadku, w którym strona powodowa (widz) spadła z niedostatecznie zabezpieczonej trybuny i złamała rękę, przychylił się do pozwu i przy-znał zadośćuczynienie pieniężne.

Analogicznie Sąd Krajowy (LG) w Tübingen234 zastosował wypracowane dla urazów występują-cych w sporcie zasady dotyczące odpowiedzialności do przypadku „dobrowolnych i przyjacielskich przepychanek”, podczas których u jednego z uczestników doszło do naderwania łąkotki. W uza-sadnieniu Sąd Krajowy (LG) stwierdził, że w odniesieniu do takich przepychanek nie obowiązują „wprawdzie żadne stałe reguły gry”, jednak uczestnicy przyjęli „milcząco zasadę, zgodnie z którą nie należy poważnie zagrozić innym osobom ani ich zranić”. Wątpliwe jest, czy rozstrzygnięcie to zo-stanie zaakceptowane przez Trybunał Federalny (BGH) w kontekście jego niedawnego orzeczenia

229. BGH NJW-RR 1995, 857.230. OLG Hamm, NJW-RR 96, 596.231. Jw.232. OLG Frankfurt, Urteil vom 24.02.2011 – 3 U 140/10 = BeckRS 2011, 05154.233. OLG Hamm, Urteil vom 5.11.2010 – I-9 U 44/10 = BeckRS 2011, 17469.234. LG Tübingen NJW-RR 93, 1498.

– 161 –

4. Model niemiecki

w tej materii. W podobnej sprawie Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Koblenz235 doszedł do innego wnio-sku, w którym jako punkt wyjścia nie przyjął ani milczącego przyzwolenia, ani działania na własne ryzyko. Wdanie się w przepychanki mogłoby jednak zdaniem tego sądu uzasadnić „ewentualnie współwinę powodującą zmniejszenie odpowiedzialności”236. Należałoby to zapewne także uwzględ-nić przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego (niewspomnianego w podanym odniesieniu).

78. W przypadku „zabaw” prawnie zabronionych lub niedozwolonych z powodu ich niebez-piecznego charakteru (tutaj: dzika gra w rzutki) „tego rodzaju ograniczenia odpowiedzialności” nie są jednak uwzględniane, na co trafnie zwrócił uwagę Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Kolonii.237 To samo dotyczy przypadku, w którym orzekał Sąd Krajowy (LG) w Pasawie238, kiedy to również ekstremalnie niebezpieczna zabawa, polegająca na rzucaniu w siebie nawzajem drewnianą włócz-nią, dobiegła już końca, a rzucona przez pozwanego „spóźniona” włócznia po przebiciu nosa wbiła się w mózg powoda. W konsekwencji Sąd Krajowy (LG) nie uznał współwiny powoda, zrezygnował jednak z funkcji dania satysfakcji „z uwagi na młodociany wiek pozwanego”.

Bardzo ciekawy przegląd kazusów239 dotyczących wypadków podczas zabawy dzieci i mło-dzieży – o którym wspomnieliśmy powyżej – przedstawili Scheff en i Pardey w swojej pracy Od-szkodowanie z tytułu wypadków z udziałem małoletnich.

79. bb) […] w przypadku relacij grzecznościowych240 lub innych „stosunków” pomiędzy spraw-cą szkody i poszkodowanym. W ramach oceny przewinienia należy także uwzględnić stosunki istniejące ewentualnie między sprawcą szkody i poszkodowanym (por. z fragmentem na temat szczególnych przypadków urazów spowodowanych przez członków rodziny i inne osoby, w po-niższym rozdziale IV e). W swoim wstępnym rozstrzygnięciu w tej sprawie Trybunał Federalny (BGH) stwierdził, że zwłaszcza w sytuacji grzecznościowego podwiezienia241 lub wyświadczenia sobie innego rodzaju uprzejmości, w przypadku których następuje zdarzenie wywołujące szkodę, idea zadośćuczynienia mogłaby zejść na dalszy plan.242 Taka relacja, istniejąca między sprawcą szkody i poszkodowanym, może też zostać oparta na wzajemnej umowie. Co ciekawe, Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Düsseldorfi e243 uznał ograniczoną odpowiedzialność personelu pielęgniarskie-go, wskazując, że „w przypadku nieumyślnego uszkodzenia ciała funkcja dania satysfakcji […] w ramach leczenia szpitalnego […] ma podrzędne znaczenie”.

80. Opinii tej nie podzieliła część orzecznictwa, reprezentująca stanowisko, iż fakt, że spraw-ca spowodował szkodę podczas grzecznościowego podwiezienia, nie może odgrywać żadnej roli

235. OLG Koblenz VersR 95, 1501.236. Jw.237. OLG Köln NJW-RR 93, 1498 (1499).238. LG Passau ZfS 94, 198.239. Scheff en i Pardey, l.c., nb. 341 i następne (347).240. Ogólnie na temat kwestii uprzejmości w przepisach dotyczących odpowiedzialności: zob. prof. dr Peter

Schimikowski, Privathaftpfl ichtversicherung – aktuelle Themen der Rechtsprechung, r+s 2006, 7 (8) oraz szczegółowo na temat grzecznościowego podwożenia: OLG Koblenz, Urteil vom 9.01.2006 – 12 U 958/04 BeckRS 2006, 00848 oraz OLG Report, Frankfurt 2006, 530; AG Jülich, Urteil vom 6.10.2008 – 4 C 106/08 z odesłaniem do: OLG Frankfurt a. M., Urteil vom 21.06.2005 – 14 U 120/04.

241. Zob. na ten temat: Köhler, Die Fahrgemeinschaft im Lichte des Haftungs-, Steuer-, und Unfallversicherungsrechts, NZV 2011, 105.

242. BGHZ 18, 149 (158).243. OLG Düsseldorf, VersR 93, 1539.

– 162 –


w przypadku zarzucanego zachowania.244 Jeśli jednak – podążając za Trybunałem Federalnym (BGH) – założy się, że należy uwzględniać okoliczności czynu i dalej jako uzasadnienie funkcji dania satysfakcji będzie się traktować możliwe rozgoryczenie z powodu wyrządzonej krzywdy, to zwykle na ocenę musi wpłynąć także to, że sprawca szkody zamierzał uczynić coś dobrego dla poszkodowanego (wyświadczyć przysługę). Zapewne i tu ważne jest zróżnicowane podejście, zgodnie z którym niekoniecznie każde wyświadczenie grzeczności niejako automatycznie pro-wadzi do zmniejszenia wysokości zadośćuczynienia; raczej i tu przy wymiarze zadośćuczynienia należy za każdym razem rozważyć też wszystkie istniejące okoliczności.245

81. W ramach oceny funkcji dania satysfakcji, w orzecznictwie padło w końcu stwierdzenie, że moż-na by było w dużej mierze z niej zrezygnować, jeśli posiadający niskie dochody sprawca szkody na-rażony byłby na znaczne roszczenia regresowe z ubezpieczenia zdrowotnego posz kodowanego.246

Tym, dalej idącym, wynikającym z powyższego, pytaniem o to, w jakim stopniu sytuacja ekonomiczna uczestników może wpływać na wymiar zadośćuczynienia, zajmiemy się bardziej szczegółowo w rozdziale IV 2 g.

W następstwie wprowadzonej – także w trakcie reformy prawnej – zmiany w kwestii odpo-wiedzialności pasażera, zgodnie z § 8 a Ustawy o ruchu drogowym (StVG), nowa wersja, nie jest już konieczne udowadnianie odpowiedzialności deliktowej. Pasażer podwożony grzecznościowo jest obecnie chroniony tak samo, jak pasażer przewożony za opłatą. Odpowiedzialność pasaże-ra przewożonego bez opłaty oraz nie w celach służbowych (zwykła praktyka podwożenia wśród osób prywatnych) może wprawdzie zostać dalej wyraźnie lub milcząco ograniczona,247 jednak w zasadzie bez skutków dla tego, co zostało powiedziane wyżej.

W tym kontekście należy odesłać do aktualnego wyroku Trybunału Federalnego (BGH) z 10.02.2009 r. – VI ZR 28/08248. Strona powodowa i pozwany wynajęli w lokalnej fi rmie samo-chód i prowadzili go na zmianę podczas wspólnego trzymiesięcznego pobytu w Afryce Południowej. W trakcie tej wspólnej podróży doszło do wypadku, w którym obrażeń doznała strona powodowa. Zażądała ona odszkodowania i zadośćuczynienia. Sąd Krajowy (LG) przychylił się do pozwu. Sąd odwoławczy uchylił wyrok, oddalając powództwo.Trybunał Federalny (BGH) podtrzymał wyrok Wyższego Sądu Krajowego (OLG), uzasadniając swój krok następująco: „Sąd apelacyjny słusznie wyszedł z założenia, że brak wyraźnego uzgodnienia w porozumieniu zawartym w sposób doro-zumiany lub w drodze dodatkowej interpretacji umowy na podstawie § 242 kodeksu cywilnego (BGB), może spowodować ograniczenie odpowiedzialności między pasażerem i kierowcą pojazdu […]. Zgodnie z utartym orzecznictwem Trybunału Federalnego, zrzeczenie się roszczeń z tytułu odpowiedzialności cywilnej, o której w chwili zawarcia porozumienia nikt nie pomyślał, może zostać zaakceptowane w drodze wykładni uzupełniającej umowy na podstawie § 242 kodeksu cywilnego (BGB) tylko w drodze wyjątku, w przypadku zaistnienia szczególnych okoliczności. Warunkiem jest

244. OLG Hamm, NJW-RR 1998, 1180 = VersR 99, 1376; inaczej jednak: BGH, VersR 1964, 46.245. Tak należy też rozumieć – w tym kontekście słusznie – Scheff ena i Pardeya, l. c., nb. 940.246. OLG Köln VersR 92, 330 = ZfS 92, 156.247. Ludovisy, Praxis des Straßenverkehrsrechts zutreffend – Scheff en i Pardey, l. c., nb. 940 w rozumieniu:

OLG Köln, VersR 92, 330 = ZfS 92, 156, wyd. 3, 2005, nb. 140.248. BGH, Urteil vom 10.02.2009 – VI ZR 28/08 = r+s 2009, 207 oraz wyrok sądu apelacyjnego, w: VersR 2008,

934; na temat stosowania złagodzenia odpowiedzialności, zgodnie z § 1359 kodeksu cywilnego (BGB), w przypadku wspólnej przejażdżki łodzią motorową, odmownie wypowiedział się niedawno Trybunał Fede-ralny w orzeczeniu z 24.03.2009 – VI ZR 79/08 = NZV 2008, 381.

– 163 –

4. Model niemiecki

zasadniczo to, że, w sytuacji gdyby stan prawny stał się wcześniej przedmiotem rozważań, sprawca szkody zażądałby zrzeczenia się roszczeń z tytułu odpowiedzialności cywilnej i poszkodowanemu nie wolno by było w sposób racjonalny odmówić wyraźnemu żądaniu takiej umowy. Dla przyjęcia zrzeczenia się roszczeń z tytułu odpowiedzialności cywilnej nie wystarcza też samo zabranie in-nej osoby z grzeczności, bliskie więzi osobiste między uczestnikami lub istnienie nadzwyczajnego ryzyka uzasadniającego ponoszenie odpowiedzialności. W zasadzie konieczne jest raczej to, aby sprawca szkody nie korzystał z obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, aby nie istniało dla niego żadne niemożliwe do zaakceptowania ryzyko uzasadniające ponoszenie odpo-wiedzialności i ponadto aby nie istniały szczególne okoliczności, które w konkretnym przypadku nasunęłyby zrzeczenie się roszczeń z tytułu odpowiedzialności cywilnej”. Tak sąd apelacyjny wy-jaśnił i uzasadnił wyrok dot. Afryki Południowej, utrymany w mocy przez Trybunał Federalny (BGH).

82. b) Współwina poszkodowanego a proporcjonalne ustalenie wysokości zadośćuczynienia. Nie ulega wątpliwości, że wysokość zadośćuczynienia, które powinno zostać wypłacone, zależy także od ewentualnej współwiny poszkodowanego. Ponieważ nawet już samo fragmentaryczne zagłębienie się w różne formy współwiny i zasądzone wysokości spowodowałoby odejście od te-matu i wykroczenie poza zakres tej pracy, dla zapoznania się z tymi zagadnieniami z zakresu pra-wa o ruchu drogowym odsyłamy do doskonałej książki Grüneberga Haftungsquoten bei Verkehr-sunfällen [Procentowy udział w odpowiedzialności w przypadku wypadków komunikacyjnych].

W sierpniu 2002 roku249 Trybunał Federalny (BGH) – tak jak Wyższa Izba Trybunału Federalnego w swoim wyroku wstępnym dotyczącym zadośćuczynienia pieniężnego – ponownie podkreślił, że przy określaniu słusznego zadośćuczynienia współwinę należy uwzględniać jedynie jako jeden z wielu czynników. A zatem wyliczenie, polegające najpierw na określeniu „właściwego” zadość-uczynienia, a następnie pomniejszenie tej kwoty adekwatnie do współwiny, jest niedopuszczalne, chociaż w praktyce zazwyczaj stosuje się właśnie tę motodę.250

83. Trybunał Federalny (BGH) sformułował tezę, iż sprawca szkody nie jest winny procentowej części stosownego zadośćuczynienia pieniężnego, lecz zadośćuczynienie, które zostało wymierzone z uwzględnieniem stopnia zawinienia. A zatem jest na przykład całkowicie dopuszczalne, aby w przy-padku ciężkich, trwałych uszczerbków, brać je pod uwagę jako najważniejszy czynnik wymiaru, a stop-niowi współwiny przypisywać jedynie znaczenie podrzędne.251 Podobnie argumentując, Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Karlsruhe uchylił wyrok Sądu Krajowego (LG) i przyznał wyższe zadośćuczynienie, przy czym OLG jednak wyżej – niż uczynił to Sąd Krajowy (LG) – oszacował także zadośćuczynienie, które byłoby odpowiednie wobec istnienia wyłącznej winy sprawcy szkody. W rezultacie wysokość orze-czonego zadośćuczynienia odpowiadała w istocie zadośćuczynieniu, które zostałoby uzyskane w wy-niku odpowiedniego ustalenia wysokości zadośćuczynienia bez uwzględnienia stopnia współwiny.252

Zbyt daleko posunął się jednak Sąd Krajowy (LG) w Fuldzie253 w swoim orzeczeniu z 7.01.2009 r., w którym stronie powodowej – z powodu współwiny w dwóch trzecich – całkowicie odmówił pra-wa do zadośćuczynienia.

249. BGH, Beschluss vom 21.08.2002 – 5 StR 291/02 = NJW 2002, 3560; tak samo BGH NZV 91, 305.250. Tak samo Küppersbusch, l. c., nb. 282, wskazując na to, że nawet Trybunał Federalny w kwestii ustalania

wysokości, nie wydaje się odbiegać.251. BGH VersR 70, 624 (625); odpowiednio OLG Köln VersR 93, 114 i następna.252. OLG Karlsruhe, VersR 88, 59.253. LG Fulda, Urteil vom 7.01.2009 – 4 O 461/07 SP 2010, 181.

– 164 –


84. Jeżeli założymy, że stosunkowe pomniejszanie zadośćuczynienia nie jest dozwolone, to początkowo wątpliwe było, czy jest ono możliwe przynajmniej we wstępnym wyroku w sprawie szkody niemajątkowej. Orzecznictwo przyjęło, że stosunkowe pomniejszanie jest dozwolone tylko wtedy, gdy wyrok określa, że nie ma miejsca ostateczne stosunkowe pomniejszanie roszczenia o zadośćuczynienie, lecz zostaje jedynie stwierdzone, w jakim stosunku przy wymiarze zadość-uczynienia należy uwzględnić stopień winy.254 Wyrokiem z 21.08.2002 r. Trybunał Federalny (BGH) wyjaśnił, że w przypadku wstępnego wyroku zostanie dopuszczony wyjątek i stwierdził: „Zwłaszcza w przypadku rozstrzygnięcia wstępnego w sprawie wniosku o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa (bez wskazywania wysokości zadośćuczynienia), ustalenie stopnia współwiny nie może zostać przekazane sądowi cywilnemu właściwemu do prowadzenia postępowania o ustalenie wy-sokości roszczenia. Dotyczyło to bowiem roszczenia o zadośćuczynienie, na którego wysokość istotny wpływ ma wcześniejszy kontekst”255.

85. Celem uzupełnienia w tym miejscu wskazuje się na kolejne interesujące orzeczenie Try-bunału Federalnego (BGH) w sprawie wyliczenia stosunkowej współodpowiedzialności (nie tylko z powodu zadośćuczynienia) współsprawcy, który wraz z pozostałymi sprawcami ponosił łączną odpowiedzialność przy uwzględnieniu współodpowiedzialności poszkodowanego.256

W zakresie zdarzeń drogowych istotne jest poza tym rozstrzygnięcie Trybunału Federalnego (BGH), w którym utrzymał on wyrok Wyższego Sądu Krajowego (OLG)nieuwzględniający współwi-ny poszkodowanego z powodu naruszenia obowiązku jazdy w pasach bezpieczeństwa, ze względu na nadzwyczajną winę sprawcy (tu: zderzenie czołowe przy dużej prędkości po spożyciu dużej ilości alkoholu) i uznał w tym kontekście współudział poszkodowanego w spowodowaniu wypad-ku za stosunkowo nieznaczny.257

Rozstrzygnięcie to może być do przyjęcia w odniesieniu do pojedynczego przypadku. Błędną interpretacją byłoby jednak, gdybyśmy na tej podstawie wyciągali wniosek, że generalnie nieza-pięcie pasa bezpieczeństwa nie może uzasadniać współwiny. Co więcej, w literaturze i orzecz-nictwie258 panuje pogląd, że niezapięcie znajdującego się w samochodzie pasa bezpieczeństwa prowadzi do współodpowiedzialności poszkodowanego, jeśli w przypadku zapięcia pasa unik-nięto by urazów lub przynajmniej nie byłyby one tak poważne, a zapięcia pasa bezpieczeństwa można było od poszkodowanego oczekiwać, co tylko w nielicznych wyjątkowych przypadkach nie jest możliwe.

86. Ciężar dowodu istnienia związku przyczynowego między niezapięciem pasów a wystąpie-niem urazów lub stopniem obrażeń spoczywa na sprawcy – przy wsparciu tzw. dowodu opartego na domniemaniu faktycznym.

254. OLG Köln VersR 89, 206 (207); OLG Köln VersR 75, 543 (544).255. BGH, Beschluss vom 21.08.2002 – 5 StR 291/02 = NJW 2002, 3560 ze wskazaniem również na BGH NJW

1997, 3176.256. BGH NJW 96, 2646 i następna.257. BGH VersR 98, 474 = NJW 98, 1137 = zfs 98, 164 = ros 98, 148 = NZV 98, 148, zobacz jednak w tej sprawie

także krytyczną uwagę Haubleina, VersR 99, 163 i następne.258. Por. w tej sprawie obrazowe przedstawienie: Küppersbusch, Ersatzansprüche bei Personenschaden, wyd. 10,

2010, nb. 503 i następne oraz m.in. także: LG Oldenburg, Urteil vom 9.07.2008 – 1 O 879/08 = SP 2009, 109; OLG Naumburg, Urteil vom 27.02.2008 – 6 U 71/07 = NJOZ 2008, 4032 oraz OLG Köln, Urteil vom 1.06.2001 = VersR 2002, 908.

– 165 –

4. Model niemiecki

W wyniku udowodnienia powyższego sąd nie musi jednak w kwestii wymiaru zadośćuczynie-nia kierować się określonym stopniem współzawinienia. Niemniej tak jest w niemal wszystkich rozstrzygnięciach w tego typu sprawach.259

Do tego zakresu tematycznego należy również – choć już w szerszym znaczeniu – pytanie o to, jak należy traktować roszczenia o zadośćuczynienie w przypadku tak zwanych „zakłóconych solidarnych stosunków prawnych”. Jeśli w przypadku jednego zdarzenia występuje większa licz-ba sprawców, z których jeden korzysta z udogodnień w postaci ograniczenia odpowiedzialności (np. jako osoba prowadząca cudze sprawy bez zlecenia w sytuacji usunięcia grożącego niebez-pieczeństwa zgodnie z § 680 kodeksu cywilnego (BGB) lub też jako małżonek zgodnie z § 1359 BGB bądź partner życiowy zgodnie z § 34 Ustawy o zarejestrowanych związkach partnerskich (LPartG), by wymienić tylko trzy przykłady), to nie powstaje – dla poszkodowanego właściwie pożądane – zobowiązanie solidarne; sytuacja, która zawsze jest niekorzystna dla jednego z trzech uczestników w ramach takiego „zakłóconego” (z powodu wyłączenia odpowiedzialności) zobo-wiązania solidarnego. Trybunał Federalny (BGH) dokonuje tu rozróżnienia, w zależności od tego, czy złagodzenie odpowiedzialności wynika z norm prawa rodzinnego, czy nie. Mając na uwadze ograniczenie odpowiedzialności rodziców, zgodnie z § 1664 kodeksu cywilnego (BGB), Trybunał Federalny (BGH) odrzuca regres w stosunku do tak uprzywilejowanych260. W innych przypad-kach (np. ograniczenie odpowiedzialności na podstawie § 104, 105 kodeksu prawa socjalnego (SGB) VII) BGH niemal całkowicie przychyla się do przeważającej w literaturze opinii261 i zmniej-sza roszczenie odszkodowawcze poszkodowanego o procentowy współudział w winie takiego uprzywilejowanego.262

Także w tym zakresie Trybunał Federalny (BGH)263 zajął się niedawno sprawą pracownicy ser-wisu sprzątającego szpital, zarażonej wirusem zapalenia wątroby typu C, która podczas usuwania odpadów ukłuła się strzykawką nieprawidłowo usuniętą przez osobę z personelu pozwanej (a mia-nowicie z pozostawioną igłą). W swoim, bardzo szczegółowym oraz intensywnie odnoszącym się do dotychczasowego orzecznictwa i literatury, uzasadnieniu Trybunał Federalny (BGH) doszedł do wniosku, że „roszczenie o zwolnienie z odpowiedzialności na podstawie prawa pracy po prze-prowadzeniu analizy wartościującej zakłóconego zobowiązania solidarnego nie mogło odgrywać żadnej roli”, a zatem pozwana jest „zgodnie z zasadami zakłóconego zobowiązania solidarnego zwolniona z odpowiedzialności […] (§ 840 II kodeksu cywilnego (BGB))”.264

87. Kończąc omawianie tego tematu, który – z racji swego zakresu265 w literaturze i orzeczni-ctwie – nie może zostać pogłębiony w tym krótkim komentarzu, należy zwrócić uwagę na mocno

259. Por. na ten temat bardzo obrazowe przedstawienie: OLG Hamm, Urteil vom 26.11.1996 – 9 U 174/95 = VersR 1998, 1040 oraz OLG Köln, Urteil vom 1.06.2001 = VersR 2002, 908, jak również z licznymi przykładami: Küppersbusch, l.c. nb. 511.

260. BGH, Urteil vom 15.06.2004 – VI ZR 60/03 = NJW 2004, 2892 i następne (2893) z odesłaniem do BGH NJW 1988, 2667.

261. Grüneberg w: Palandt, BGB, wyd. 70, 2011, § 426 nb. 18.262. Wspomniany już: BGH, Urteil vom 12.06.1973 – VI ZR 163/71 = NJW 1973, 1648 w stałym orzecznictwie do dziś.263. BGH, Urteil vom 11.11.2003 – VI ZR 13/03 = NJW 2004, 951.264. BGH, l.c.265. Warto przeczytać opinie Scheff ena i Pardeya, l. c. nb. 75 i następne, oraz na temat wypadków z udziałem

tramwajów w: Küppersbusch, l.c., nb. 491 i następne; podobnie: Waltermann, Haftungsfreistellung bei Per-sonenschäden – Grenzfälle und neue Rechtssprechung, NJW 2004, 901 i następne.

– 166 –


zakotwiczone w orzecznictwie tego rodzaju ograniczenia odpowiedzialności w zakresie przynaj-mniej typowych wypadków komunikacyjnych266. Zgodnie z powyższym, żadne z ograniczeń od-powiedzialności cywilnej, a zatem i § 1664 kodeksu cywilnego (BGB), nie znajduje zastosowania w odniesieniu do ruchu drogowego. Z drugiej strony bardzo kontrowersyjne jest pytanie o to, kiedy w konkretnym przypadku należy mówić o „uczestnictwie w ogólnym ruchu drogowym”. Tą sprawą zajmiemy się jeszcze dokładniej w rozdziale VI.

88. c) Obniżenie roszczenia o zadośćuczynienie w związku z uwzględnieniem ryzyka zwią-zanego z ruchem pojazdu.

Z zasady, zgodnie z którą przy ustalaniu zadośćuczynienia pieniężnego należy uwzględnić wszystkie okoliczności towarzyszące indywidualnemu przypadkowi, wynika, że posiadaczowi pojazdu przypisuje się odpowiedzialność na zasadzie ryzyka związaną z użytkowaniem swojego pojazdu,267 jeśli nie może udowodnić, że do wypadku doszło na skutek działania siły wyższej w ro-zumieniu § 7 ust. 2 ustawy o ruchu drogowym (StVG), nowa wersja.268 „Dawny dowód niemożności zapobieżenia” został uchylony wraz ze zmianą § 7 ustawy o ruchu drogowym (StVG) w ramach reformy prawa odszkodowawczego.

Zasadniczo posiadaczowi pojazdu przypisuje się odpowiedzialność na zasadzie ryzyka zwią-zaną z użytkowaniem pojazdu – skutkującą zmniejszeniem wysokości zadośćuczynienia – także wtedy, gdy sam uczestniczył w wypadku jedynie jako pasażer swojego pojazdu, a wypadek zo-stał spowodowany przez osobę trzecią, ponieważ i w takim przypadku występuje odpowiedzial-ność na zasadzie ryzyka.269 Inaczej jest tylko wtedy, gdy wypadek został spowodowany przez kierowcę pojazdu, w którym znajdował się jego posiadacz, jak stwierdził już Trybunał Federalny (BGH)270, a następnie również wyraźnie Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfurcie nad Menem271. W tym kontekście nowa regulacja § 8 a ustawy o ruchu drogowym (STVG) i skreślenie całego do-tychczasowego ustępu 1 nie spowodowało żadnych zmian. Poprzez nowe uregulowanie kwestii odpowiedzialności cywilnej na zasadzie ryzyka pasażerowie zostali teraz wprawdzie zrównani ze wszystkimi pozostałymi poszkodowanymi, niezależnie od rodzaju transportu (odpłatny, nie-odpłatny, służbowy). Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka powinna chronić inne osoby przed ryzykami związanymi z pojazdem mechanicznym, a nie posiadacza przed ryzykiem związanym z jego pojazdem272. Dlatego posiadacz nadal nie może obciążać kierowcy swojego własnego pojaz-du, a zatem także jego „własnego” ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej z tytułu odpowie-dzialności na zasadzie ryzyka. Dokładnie takie było uzasadnienie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) we Frankfurcie, który już w 1994 roku stwierdził, że posiadacz nie może sam korzystać z ochrony, jaką daje odpowiedzialność na zasadzie ryzyka związana z użytkowaniem jego własnego pojazdu, ponieważ jak stwierdził Wyższy Sąd Krajowy (OLG): „Posiadacz pojazdu, który doznał urazu jako pasażer własnego samochodu, nie może dochodzić roszczeń z tytułu odpowiedzialności na za-

266. Grüneberg w: Bamberger i Roth, §277 nb. 9 z dalszymi odniesieniami.267. Por. na ten temat także: Geigel, Haftpfl ichtprozess, wyd. 26, 2011, rozdział 2, numer boczny 22.268. Küppersbusch, j.c., nb. 283 oraz OLG Oldenburg, 18.06.1993 – 9 U 33/93 z odesłaniem do BGHZ 20, 259 oraz

BGHZ 26, 69; jak również LG Hildesheim ZfS 92, 227.269. BGH JZ 56, 491.270. BGH NJW 72, 1415 i następna.271. OLG Frankfurt/M. NZV 95, 25 z dalszymi odniesieniami do całej tematyki.272. Tak stwierdził Geigel, Haftpfl ichtprozess, wyd. 26, 2011, § 8 nb. 284.

– 167 –

4. Model niemiecki

sadzie ryzyka związanego z użytkowaniem, ponieważ sam też, na podstawie § 8 ustawy o ruchu drogowym (StVG) (obecnie 8a StVG), nie odpowiadałby w stosunku do kierowcy za ryzyko zwią-zane z użytkowaniem jego pojazdu”273.

Ponieważ przy dokonywaniu całościowej oceny sąd musi uwzględnić stopień winy poszczegól-nych uczestników wypadku, to może – przy nieznacznym ryzyku związanym z ruchem pojazdu po stronie poszkodowanego z jednej strony i rażącej winie sprawcy z drugiej strony – całkowicie pominąć odpowiedzialność posiadacza na zasadzie ryzyka. Wskazując na tę możliwość oceny w oparciu o zasadę słuszności, orzecznictwo konsekwentnie odrzucało ataki przeciwko uwzględ-nianiu ryzyka posiadacza pojazdu związanego z jego ruchem.274

Także przy uwzględnianiu ryzyka związanego z ruchem pojazdu zakresu współodpowiedzial-ności nie należy obliczać matematycznie, lecz jedynie uwzględnić jako jedno z kryteriów całościo-wej oceny danego przypadku.275

89. W ramach reformy prawa odszkodowawczego dokonanej często wspominaną powyżej „Drugą Ustawą o zmianie przepisów prawa odszkodowawczego” ponownie w tym miejscu276 po-jawia się pytanie, czy wtedy, gdy roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne opiera się jedynie na stanie faktycznym objętym odpowiedzialnością cywilną na zasadzie ryzyka, o którym mowa w § 11 zdanie 2 ustawy o ruchu drogowym (StVG), nowa wersja, poszkodowanemu przysługuje mniejsze roszczenie o odszkodowanie, niż gdyby sprawca szkody odpowiadał z tytułu zawinio-nego niewłaściwego zachowania. Kwestia ta spotyka się obecnie z gwałtownym sprzeciwem,277 zapewne nie można się do niej ustosunkować w sposób ogólny, ponieważ byłoby to znów sprzecz-ne z niezmiernie ważną, istotną w kontekście wymiaru zadośćuczynienia zasadą, zgodnie z którą każdy pojedynczy przypadek zawsze należy oceniać w oparciu o miarodajne kryteria i zasadni-czo nie wchodzą w grę ogólne wzory czy schematy. Dlatego i tu do orzecznictwa będzie należeć to, aby w każdym indywidualnym przypadku przeprowadzić kontrolę i za każdym razem znaleźć właściwą odpowiedź. Jak już zostało stwierdzone powyżej, Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Celle278 w pierwszym wydanym w tej sprawie orzeczeniu doszedł do wniosku, że „zadośćuczynienia pie-niężnego, które może być oparte wyłącznie na odpowiedzialności cywilnej na zasadzie ryzyka, nie należy szacować niżej niż w przypadku odpowiedzialności z tytułu zwykłego niedbalstwa”.

90. d) Zadośćuczynienie pieniężne niezależne od winy. aa) Zadośćuczynienie ze względów słusznościowych w rozumieniu z § 829 kodeksu cywilnego

(BGB). Czy odpowiedzialność na zasadzie słuszności, w rozumieniu § 829 kodeksu cywilnego (BGB), nie ucierpiała z powodu reformy „Drugiej Ustawy o zmianie przepisów prawa odszkodowawczego”?

273. OLG Frankfurt, Urteil vom 14.01.1994 – 10 U 60/93 = NZV 1995, 25 z odesłaniem do BGH NJW, 1972, 1415 i następna, por. na ten temat także: BGH, Urteil vom 17.11.2009 – VI ZR 58/08 = NJW 2010, 927 = NZV, 2010, 189; BGH stwierdził tam: „Kierowca pojazdu mechanicznego, który równocześnie nie jest jego posiadaczem, odpowiada na zasadzie ryzyka związanego z użytkowaniem pojazdu jedynie w przypadku, gdy ze swej stro-ny odpowiada za winę w rozumieniu § 823 BGB lub za domniemaną winę w rozumieniu § 18 StVG”.

274. BGH JZ 56, 492.275. OLG München, VersR 85, 1096.276. Zobacz powyżej do rozdziału IV 2 a, przypis 139.277. Za: Heß i Jahnke, Das neue Schadensrecht, rozdz. E I 2b, strona 82; przeciw: Hentschel, Änderungen im Haf-

tungsrecht des StraBenverkehrs durch das 2. Gesetz zur Änderung schadensersatzrechtlicher Vorschriften vom 19.07.2002, NZV 2002, 433 i następne (437).

278. OLG Celle, Beschluss vom 23.01.2004 – 14 W 51/03 = NVZ 2004, 251.

– 168 –


Niezupełnie! Z całościowej analizy nowej regulacji § 828 ust. 2 kodeksu cywilnego (BGB) i zmie-nionego brzmienia okoliczności odciążającej § 7 ust. 2 StVG, stara wersja – termin „siła wyższa” wyparł stary termin „zdarzenie nieuchronne” – wynikają potencjalne tendencje rozszerzające w zakresie odpowiedzialności na zasadzie słuszności. Uznając to, już rządowy projekt drugiej Ustawy o zmianie prawa odszkodowawczego zaproponował, w przypadkach zwolnienia nieletnich od odpowiedzialności, w celu uniknięcia niesprawiedliwych konsekwencji dla poszkodowanego, podkreślenie [znaczenia] odpowiedzialności zgodnie z § 829 kodeksu cywilnego (BGB).279 Gdyby stało się to regułą – na co trafnie wskazują Heß i Jahnke280 – byłoby to równoznaczne z cofnięciem konsekwencji „zwiększenia zdolności do ponoszenia odpowiedzialności cywilnoprawnej z tytułu czynu niedozwolonego w rozumieniu § 828 ust. 2 kodeksu cywilnego (BGB), nowa wersja, oraz z zastąpieniem zarzutu nieuchronności zarzutem siły wyższej, „niejako tylnymi drzwiami”.281 Je-śli wprowadzając te zmiany w ustawie, ustawodawca chciał osiągnąć to, aby osoba, która doznała szkody w wypadku z udziałem dziecka, niezdolnego jeszcze do ponoszenia odpowiedzialności cywilnoprawnej z tytułu czynu niedozwolonego, pokrywała z reguły straty jako część własnego, zwykłego ryzyka życiowego,282 to ta intencja ustawodawcy nie może być zawsze ignorowana po-przez powoływanie się na odpowiedzialność na zasadzie słuszności.

91. Przy prawidłowym zrozumieniu i zastosowaniu normy § 829 kodeksu cywilnego (BGB) ry-zyko takie należy jednak traktować raczej jako nieznaczne. Uwzględniając bowiem zdecydowanie wyjątkowy charakter § 829 kodeksu cywilnego (BGB), jego stosowanie nie dopuszcza traktowa-nia wszystkich przypadków na równi, lecz zawsze wymaga indywidualnego uwzględnienia każdej konkretnej okoliczności i w końcowym rezultacie musi prowadzić do przyznania rekompensaty.

Taką sytuację dostrzegł swojego czasu Trybunał Federalny (BGH) w 1994 roku283 w godnym uwagi orzeczeniu, które dziś chcielibyśmy krótko skomentować. Dotyczyło ono następującego stanu faktycznego: 21-letni – w związku z tzw. napadami epileptycznymi niezdolny do ponoszenia odpo-wiedzialności cywilnoprawnej z tytułu czynu niedozwolonego – kierowca samochodu osobowego poważnie zranił młodą rowerzystkę. Szkoda rzeczowa została uregulowana przez ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej, jednak Wyższy Sąd Krajowy w Oldenburgu (OLG Oldenburg), biorąc pod uwagę istniejącą niezdolność do ponoszenia odpowiedzialności, odmówił zadośćuczynienia. Zgodnie z opinią Wyższego Sądu Krajowego (OLG) nie wchodziła w grę także odpowiedzialność z § 829 kodeksu cywilnego (BGB), ponieważ strona powodowa nie doznała uszczerbku takich roz-miarów, aby na zasadzie słuszności konieczna była kompensacja także szkody niemajątkowej.284

92. Trybunał Federalny (BGH) widział tę sprawę inaczej. Interesowało go pytanie, w jakim stopniu istnienie ochrony w ramach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności wpływa na ocenę prawną przypadku (jeśli pozytywnie, zob. dalej w rozdziale IV. g). Trybunał Federalny (BGH) potwierdził także prawo poszkodowanego do zadośćuczynienia. Równocześnie wyraźnie

279. Zobacz na ten temat: Heß i Jahnke l.c., strona 60 z odesłaniem do: Bundestagsdrucksache 742/01 vom 28.09.2001; Bundestagsdrucksache 14/7752, 16.

280. Por. na ten temat szczegółowo: AG Ahaus, Urteil vom 11.06.2003 – 15 C 87/03 = NJW-RR 2003, 1184 oraz: Heß i Jahnk, l.c., rozdział C 8 e aa.

281. Tak stwierdzili dosłownie Heß i Jahnke, l.c.282. Tak samo: Karczewski, VersR 2001, 1070 (1074).283. BGH VI ZR 303/93 = NJW 95, 452 = NZV 95, 65 = VersR 95, 96 = DAR 95, 69 = r+s 95, 53.284. BGH VI ZR 303/93 = NJW 95, 452 = BGHZ 127, 186 = NZV 95, 452 = r+s 95, 53.

– 169 –

4. Model niemiecki

wskazał na wyjątkowy charakter § 829 kodeksu cywilnego (BGB) i podkreślił, iż ogranicza się on do przypadków jednoznacznie wyjątkowych, w których tak jak tu „łączne okoliczności sprawy wymagają w oparciu o zasady słuszności odpowiedzialności niewinnego sprawcy”.285

Na temat zadośćuczynienia pieniężnego Trybunał Federalny (BGH)286 stwierdził: „W ramach § 829 kodeksu cywilnego (BGB) zadośćuczynienie na zasadzie słuszności jest możliwe wyłącznie w przypadku ciężkich urazów, zwłaszcza trwałych uszkodzeń”. Zgodnie z tą zasadą przyznanie zadośćuczynienia z uwzględnieniem wyjątkowego charakteru § 829 kodeksu cywilnego (BGB) wchodzi w grę jedynie wtedy, gdy – przy uwzględnieniu, iż w przypadku wypadków komuni-kacyjnych bez stwierdzonej winy zadośćuczynienie nie zostało utracone – jego odmowa w po-jedynczym przypadku jest rażąco sprzeczna z poczuciem słuszności. W tym sensie podejście do oceny słuszności w § 829 kodeksu cywilnego (BGB) jest inne niż w § 847 kodeksu cywilnego (BGB), na co Wyższa Izba Cywilna Trybunału Federalnego zwróciła już uwagę w swoim orzeczeniu z 18.12.1979 r. (BGHZ 76, 279 (282) = NJW 1980, 1623 = LM § 829 BGB Nr 9).

To, czy w takich warunkach w pojedynczym przypadku przyznać zadośćuczynienie na zasadzie słuszności, musi rozstrzygnąć sąd rozpoznający sprawę. Musi przy tym wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności towarzyszące danej sprawie. Obok sytuacji ekonomicznej uczestników wypadku znacze-nie może tu mieć także stopień ingerencji w dobro chronione prawem, tak jak w przypadku umyślne-go działania znaczenie ma specyfi ka czynu pociągającego za sobą obowiązek odszkodowawczy.287

93. bb) Zadośćuczynienie pieniężne w przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka! Wraz z wprowadzeniem „Drugiej ustawy o zmianie przepisów prawa o odszkodowaniach” została wyjaśniona kwestia odpowiedzialności cywilnej na zasadzie ryzyka w prawie regulującym przy-znawanie zadośćuczynienia. Zgodnie z § 253 ust. 2 kodeksu cywilnego (BGB), nowa wersja, roszczenie o zadośćuczynienie może wynikać już z samej odpowiedzialności na zasadzie ryzyka.

Dotychczas przebyta została długa droga, którą w ramach krótkiego komentarza można poni-żej przedstawić jedynie poglądowo:

Już w 1964 roku podczas 45. Niemieckich Dni Prawniczych (45. Deutscher Juristentag) zajęto się zagadnieniem „Nowej regulacji w sprawie obowiązku zadośćuczynienia pieniężnego za szkody niemajątkowe” i uznano, że rozszerzenie ówczesnego § 847 kodeksu cywilnego (BGB) o stany faktyczne objęte odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka jest „zasadniczo wskazane”.288

Na ten temat dyskutowano już także podczas 15. Verkehrsgerichtstag [Dni sądów rozpatrują-cych sprawy komunikacyjne] w 1977 roku.289

W 1995 roku Kürschner290 bardzo szczegółowo badał, czy wypłata zadośćuczynienia pienięż-nego w przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka ma sens, i doszedł do zdecydowanie negatywnego wniosku, wskazując jednak na to, że „do demokratycznego rozumienia prawa należy to, aby istniejące normy stale poddawać badaniom okresowym pod kątem tego, czy są one nadal w stanie sprostać zawsze aktualnym wartościom lub czy z innych powodów mogą lub powinny zostać zoptymalizowane”.

285. BGH, NJW 95, 452 i następne (454).286. BGH, l.c.287. BGH VI ZR 303/93 = NJW 95, 452 i następne (454).288. Stoll, Verhandlungen des 45. DJT, tom I, część 1.289. Hertel, 15. VGT S. 155 i następne.290. Kürschner NZV 95,6 i następne.

– 170 –


94. W 1998 roku ówczesny rząd federalny przedłożył projekt ustawy, który w ust. 2 § 253 kodeksu cywilnego (BGB) przewidywał rozszerzenie polegające na tym, że tam, gdzie w ramach odpowiedzialności na zasadzie ryzyka miałoby zostać wypłacone odszkodowanie, pod określony-mi warunkami powinno też istnieć prawo do zadośćuczynienia. Przepis ten brzmiał następująco: [Kiedy mamy do czynienia z odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka] „poszkodowany – w przy-padku ciężkiego i trwałego uszczerbku w związku z zaistnieniem szkody niebędącej szkodą ma-jątkową – może domagać się sprawiedliwego zadośćuczynienia pieniężnego”. W uzasadnieniu stwierdzono, że prawo niemieckie jest szczególne, ponieważ porównywalne porządki prawne nie dokonują rozróżnienia między odpowiedzialnością cywilną na zasadzie ryzyka i na zasadzie winy.291 Poza tym w orzecznictwie obserwuje się tendencje do tego, aby poprzez postulowanie obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa w celu uzasadnienia zarzucanej winy stworzyć ochronę zbliżoną do nowej ochrony planowanej w odniesieniu do odpowiedzialności cywilnej na zasadzie ryzyka.292 Ponieważ ówczesny rząd federalny przewidywał regulację kwestii zadośćuczynienia dla wszystkich obszarów odpowiedzialności cywilnej na zasadzie ryzyka, było wyraźnie widać, że doprowadziłoby to do znacznych dodatkowych obciążeń w branży ubezpieczeniowej i ogól-nie do obciążenia gospodarki. Dlatego projekt ustawy przewidywał, że warunkiem prawa do od-szkodowania powinno być to, aby doznany uraz był „poważny i trwały”. Warunki te powinny być spełnione kumulatywnie, przy czym „poważny uraz” – w rozumieniu projektu ustawy – powinien być cięższy niż tylko uszczerbek przekraczający próg znikomości (określenie dokładnych zasad należy jednak pozostawić orzecznictwu). Planowane ograniczenia nie były – jak to często bywa w przypadku nowszego ustawodawstwa – odpowiednie dla przejrzystej i praktycznej realizacji właściwego celu rozszerzenia ustawy.

W tym samym roku w trakcie 38. Deutscher Verkehrsgerichtstag [Dni sądów rozpatrujących sprawy komunikacyjne] opowiedziano się za regulacją w ówczesnym rozumieniu i stwierdzono, że „zadośćuczynienie pieniężne powinno zostać wprowadzone także w przypadku odpowiedzial-ności cywilnej na zasadzie ryzyka w ruchu drogowym. Powinien przy tym obowiązywać jednolity próg dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka i odpowiedzialności na zasadzie winy. Zadość-uczynienie pieniężne – z wyjątkiem przypadków działania umyślnego – powinno zostać przy-znane jedynie wtedy, gdy uszczerbek nie jest nieistotny pod względem rodzaju i czasu trwania”.

Upłyną jeszcze cztery lata, zanim „Druga ustawa o zmianie przepisów prawa o odszkodowa-niach” przyniesie przełom, a w konsekwencji wprowadzi roszczenie o zadośćuczynienie pienięż-ne zgodnie z § 253 kodeksu cywilnego (BGB), nowa wersja, także bez winy, wyłącznie w oparciu o odpowiedzialność cywilną na zasadzie ryzyka.

95. Przyznane w ten sposób większe znaczenie odpowiedzialności cywilnej na zasadzie ry-zyka nie stanowi ani konkurencyjnego, ani szczególnego przypadku do pozostałych przypadków odpowiedzialności deliktowej na zasadzie winy.

Z punktu widzenia poszkodowanego ułatwienie dowodowe w związku z brakiem konieczności dowodzenia winy prowadzi do znacznego uproszczenia procedury. Pozostaje mieć nadzieję293, że dla poszkodowanego będą się z tym wiązały pozytywne zmiany: wyraźne zmniejszenie nakła-dów przy gromadzeniu dowodów, niższe koszty badania dowodów w formie ekspertyzy i przesłu-

291. BT-Drs. 13/10435, s. 10.292. BT-Drs. 13/10435, s. 11.293. Podobnie wypowiedział się Wagner w: Das Zweite Schadensersatzrechtsänderungsgesetz, NJW 2002, 2049 (2054).

– 171 –

4. Model niemiecki

chania świadków, a co za tym idzie w końcowym efekcie także szybsze załatwienie sprawy przy dodatkowym obniżeniu ryzyka procesowego.

Uproszczone postępowanie pozytywnie wpływa także na kwestie związane z odpowiedzial-nością cywilną za szkody wyrządzone w ruchu drogowym. I tak – w konsekwencji §253 kodeksu cywilnego (BGB), nowa wersja – zgodnie z również znowelizowanym §11 ust. 2 Ustawy o ruchu drogowym (StVG) także w odniesieniu do posiadaczy pojazdu (a zgodnie z §7 Ustawy o ruchu drogowym (StVG) także do posiadacza przyczepy) zadośćuczynienia można dochodzić także w przypadku samej odpowiedzialności cywilnej na zasadzie ryzyka. Tym samym każdy wypa-dek komunikacyjny ze szkodą osobową wywołuje z zasady odpowiedzialność cywilną posiada-cza na zasadzie ryzyka. Dotyczy to teraz także – por. § 8a Ustawy o ruchu drogowym (StVG), nowa wersja – pasażerów pojazdu, niezależnie od tego, czy przewóz, podczas którego doszło do wypadku, miał charakter zarobkowy lub odpłatny albo nieodpłatny. Konsekwentnie, w oparciu o podstawę odpowiedzialności dla typowych rodzajów ryzyka związanego z ruchem pojazdu, nie było już uzasadnione, aby kwestię słuszności roszczeń o zadośćuczynienie pasażerów pojazdów rozpatrywać różnie, w zależności od rodzaju transportu.

96. Nowa regulacja § 8a Ustawy o ruchu drogowym (StVG) wzmacnia prawa pasażerów pojazdu. W przypadkach, w których do wypadku doszło bez udziału osób trzecich i wina kierowcy nie jest możliwa do udowodnienia, ma ona ogromne znaczenie. W przeszłości sprawy takie ciągle zajmo-wały sądy, bądź w związku z wypadkami podczas niewidocznej gołoledzi, bądź w sytuacji usterek technicznych pojazdu, żeby wymienić tylko dwa przykłady. Aby na podstawie dawnego prawa w takich sprawach uzyskać zadośćuczynienie od kierowcy lub ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej, pasażerowie musieli wykazać winę kierowcy. Jeśli to się nie powiodło, roszczenie było oddalane. Zgodnie z nowym prawem – a zatem od 1.08.2002 r. – poszkodowany pasażer może obciążyć zadośćuczynieniem kierowcę, posiadacza pojazdu i ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej już z tytułu odpowiedzialności na zasadzie ryzyka. Problemy z udowodnieniem winy nie odgrywają już w związku z tym, w tej konstelacji wypadków, żadnej roli.294

97. Równie istotna jest dlatego nowelizacja § 8a Ustawy o ruchu drogowym (StVG) także w przypadku masowych kolizji na autostradach, w których wcześniej – z powodu niemożności ujawnienia pojedynczego zdarzenia, które wywołało wypadek – indywidualnemu kierowcy też często nie mogła zostać udowodniona wina, a zatem roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne pasażera było niemożliwe do zrealizowania.

Zgodnie z nowym prawem można w takim przypadku dochodzić roszczenia na podstawie od-powiedzialności na zasadzie ryzyka, które w związku z również znowelizowanym § 253 kodeksu cywilnego (BGB) prowadzi teraz także do zadośćuczynienia pieniężnego.

Na marginesie warto wskazać na to, że pełnomocnik zajmujący się sprawami komunikacyj-nymi zawsze musi dokładnie przestrzegać kwestii niedopuszczalnej reprezentacji wielokrotnej, szczególnie w przypadkach, w których reprezentuje on pasażerów pojazdu (pojazd 1) przeciwko na przykład uczestnikom wypadku z innego pojazdu (pojazd 2), ponieważ także poszkodowany pasażer pojazdu 1 może mieć roszczenia przeciwko kierowcy i/lub posiadaczowi tego pojazdu (pojazd 1), także bez ich winy.

W kwestii konsekwencji w obszarze roszczeń o zadośćuczynienie uzasadnionych na podsta-wie przepisów publicznoprawnych por. poniższy rozdział VIII 4.

294. Janiszewski, Jagow, Burmann, StraBenverkehrsrecht, wyd. 18, 2004, § 8a StVG, nb. 16 i 17.

– 172 –


98. e) Zadośćuczynienie pieniężne w przypadku urazów spowodowanych przez członków ro-dziny i osoby zaprzyjaźnione. W kwestii ograniczenia wzajemnej odpowiedzialności uzależnionej od spełnienia surowych warunków por. przedstawiony powyżej – rozdział IV. 2. bb – wyrok Trybu-nału Federalnego (BGH) z 10.02.2009 r. – VI ZR 28/08295 oraz wyrok odwoławczy Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Stuttgarcie z 7.01.2008 r. – 5 U 161/07.

Z perspektywy funkcji dania satysfakcji zadośćuczynienia pieniężnego, zgodnie z utartym stanowiskiem – głównie sądów wyższych instancji296 – należy także uwzględnić to, czy szkoda została spowodowana przez współmałżonka. Wprawdzie gdy w ruchu uczestniczą oboje mał-żonkowie i dojdzie do wypadku z winy jednego z nich, to nie wpływa to na złagodzenie zakresu odpowiedzialności z § 1359 kodeksu cywilnego (BGB).297 Nie jest jednak całkiem wykluczone,298

że fakt istnienia wspólnoty małżeńskiej może ewentualnie wpłynąć na obniżenie zadośćuczynienia pieniężnego. Ze stosunku prawnorodzinnego wynika bowiem, że wyliczona kwota zadośćuczynie-nia może być jedynie tak wysoka, aby jej uiszczenie przez współmałżonka, na którym spoczywa odpowiedzialność, nie powodowało nieproporcjonalnego zmniejszenia dochodu pozostającego do dyspozycji rodziny.299 Pozostaje sporne, czy powinno tak być także w przypadku wstąpienia do stosunku prawnego ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej pojazdów mechanicznych.300 Wyższy Sąd Krajowy w Monachium (OLG München)301 uznał w takiej sytuacji za nieistotne, że wy-padek został spowodowany przez współmałżonka; opinii tej jednak nie podzielił Trybunał Federalny (BGH). W rozstrzygniętym przez Wyższy Sąd Krajowy w Monachium (OLG München) przypadku Trybunał Federalny – w gruncie rzeczy słusznie – wskazał na to, że zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej w żadnym razie nie może być szerszy niż zakres odpowiedzialności sprawcy. W związku z tym, że zasądzona kwota zadośćuczynienia w sumie była nie do zakwestionowania, rewizja wyroku nie została jednak przyjęta.302 Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Düsseldorfi e opowiedział się natomiast niedawno wyraźnie za jej – nieznacznym – obni-żeniem: „Osoba, w przypadku której uraz został spowodowany przez krewnego, nie może doma-gać się tak wysokiego zadośćuczynienia jak wtedy, gdyby uraz został spowodowany przez obcą osobę. Wynika to z więzi społecznej istniejącej między członkami rodziny”303.

99. Ponieważ przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego – zwłaszcza po reformie prawa odszkodowawczego – na pierwszym miejscu stawia się wyraźnie jego funkcję kompensacyjną (w obszarze prawa dot. wypadków komunikacyjnych zapewne zajmuje wyjątkową pozycję), ten praktyczny skutek małżeństwa dla wymiaru zadośćuczynienia ma dziś z pewnością już niewielkie

295. L. c., zobacz powyżej rozdział IV. 2. bb.296. OLG Schleswig, NZV 92, 190; inna opinia: OLG München, VersR 89, 1056.297. Jak stwierdził BGHZ 53, 352 (355) = NJW 1970, 1271.298. OLG Schleswig, NZV 92, 190.299. BGH, VersR 73, 941 (943).300. Nieprzychylnie: OLG München, VersR 89, 1056; w rezultacie również: LG Kiel r+s 91, 89; stanowisko popierają-

ce (czy za zmniejszeniem zadośćuczynienia także w przypadku obowiązku odwołania się do ubezpieczenia odpowiedzilaności cywilnej): Scheff en i Pardey, l.c., nb. 940.

301. OLG München, VersR 89, 1056.302. BGH, VersR 89, 1056.303. OLG Düsseldorf, Urteil vom 11.02.2008 – 1 U 128/07 = SP 2008, 255 i następne (dziecko uległo wypadkowi

w samochodzie osobowym prowadzonym przez matkę); por. też: prof. dr Chr. Armbrüster, Auswirkungen von Versicherungsschutz auf die Haftung = NJW 2009, 187 (188).

– 173 –

4. Model niemiecki

znaczenie304. Współmałżonkowi, w przypadku którego uraz został spowodowany przez partnera, przysługuje tym samym z reguły takie samo zadośćuczynienie pieniężne, jak gdyby nie istnia-ła więź rodzinna,305 zwłaszcza gdy do urazu doszło w związku z wypadkiem komunikacyjnym.

W jednym orzeczeniu sprzed 20 lat Sąd Rejonowy (AG) w Düsseldorfi e zadecydował, że w sytu-acji tylko nieznacznych obrażeń domaganie się zadośćuczynienia od współmałżonka należałoby uznać nawet za niesłuszne.306 Nie są znane inne tak daleko idące rozstrzygnięcia.

Orzecznictwo, zgodnie z którym współmałżonek, który spowodował szkodę, sam miałby przy-czynić się do wyrównania i zadośćuczynienia, dbając troskliwie o poszkodowanego partnera,307 wydaje się być dziś przestarzałe, ale ewentualnie w nielicznych wyjątkowych przypadkach może zostać uwzględnione przy wymiarze zadośćuczynienia.

100. Istniejące kryteria dotyczące odszkodowań między współmałżonkami obowiązują za-sadniczo także w odniesieniu do relacji między rodzicami i dziećmi,308 o ile między nimi istnieje stosunek alimentacyjny. Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku dzieci pełnoletnich, które nie mieszkają już w domu rodzicielskim.309 W wyroku z 11.02.2008 r. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Düsseldorfi e stwierdził na temat tamtejszej relacji między matką i dzieckiem, że: „przy wymia-rze zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu następstw urazów komunikacyjnych zwykle funkcja dania satysfakcji usuwa się na drugi plan, ustępując miejsca funkcji kompensacyjnej. W przed-miotowej sprawie jest to tym ważniejsze, że między stroną powodową i kierowcą pojazdu, który spowodował wypadek, istnieje ścisła relacja rodzinna, a mianowicie relacja matki i dziecka. Osoba, w przypadku której uraz został spowodowany przez krewnego, nie może domagać się tak wyso-kiego zadośćuczynienia jak wtedy, gdyby uraz został spowodowany przez obcą osobę. Wynika to z więzi społecznej między członkami rodziny, na których opiera się całe prawo alimentacyjne”310. Jednak w dalszej treści Wyższy Sąd Krajowy (OLG) trafnie podkreślił, że także w takich sytuacjach „z uwagi na będącą na pierwszym planie funkcję kompensacyjną, znacząca redukcja wymierza-nego na jej podstawie stosownego zadośćuczynienia pieniężnego nie wchodzi w rachubę”311.

101. Także w przypadku przyjacielskich relacji między sprawcą szkody i poszkodowanym funkcja dania satysfakcji może zejść na dalszy plan, zwłaszcza wtedy, gdy do zdarzenia, które doprowadziło do szkody, doszło podczas wspólnego wykonywania czynności.312 Tak jednak nie jest – i słusznie – zgodnie z utartym stanowiskiem w sytuacji tak zwanego grzecznościowego podwiezienia.313

Na temat uznania współwiny rodziców w związku z urazem dziecka por. rozdział VII. 11, Wy-padek z udziałem dzieci.

304. Tak też właściwie – chociaż w sprawie relacji matka/dziecko – OLG Düsseldorf, Urteil vom 11.02.2008 – 1 U 128/07 = SP 2009, 255.

305. Tak też właściwie: Küppersbusch, l.c., nb. 278; inaczej jednak: OLG Schleswig, NZV 92, 190.306. AG Düsseldorf, 25.03.1985 40 C 792/84, por.: Kap. B 1 Nr 1442.307. OLG Schleswig, NJW-RR 92, 95 (96).308. Tak stwierdził OLG Düsseldorf, Urteil vom 11.02.2008 – 1 U 128/07 = SP 2009, 255 oraz BGH, VersR 73, 941 (944).309. Jak trafnie stwierdzili: Scheff en i Pardey, l.c., nb. 940.310. OLG Düsseldorf, Urteil vom 11.02.2008 – 1 U 128/07 = SP 2009, SP 255.311. Jw.312. OLG Frankfurt a. M., VersR 1975, 1053 i następna (wspólne polowanie); OLG Karlsruhe (wspólne chodzenie

po barach), VersR 1977, 936; idem, Köln r+s 90, 61.313. Bamberger i Roth, l.c., n.b. 41; inaczej: Küppersbusch, l.c., nb. 278 ze wskazaniem na BGH, NJW 55, 1675.

– 174 –


102. f) Opóźnienie wypłat odszkodowania przez zakład ubezpieczeń. W ramach funkcji da-nia satysfakcji zadośćuczynienia, znaczne opóźnienie wypłaty z obowiązkowego ubezpiecze-nia odpowiedzialności cywilnej zawsze należy wziąć pod uwagę jako czynnik podwyższający zadośćuczynienie,314 zwłaszcza wtedy, gdy zakład ubezpieczeń odmawia dokonania wypłaty, mimo że „realnie rzecz biorąc z obiektywnego punktu widzenia” zadośćuczynienie należałoby wy-płacić315 lub „gdy sprawca bądź jego ubezpieczyciel nie wypłaca nawet części kwoty przysługującej poszkodowanemu na podstawie wyjaśnionego już stanu prawnego lub na podstawie ich własnego uznania”.316 Zgodnie z pojedynczymi opiniami prawnymi jako czynnik wpływający na podwyższe-nie zadośćuczynienia może zostać uwzględnione to, że ubezpieczyciel, po zakończeniu postępo-wania odwoławczego, wniesie rewizję nadzwyczajną, w oczywisty sposób niemającą żadnych szans na uwzględnienie.317 Przede wszystkim, jeśli większa liczba ubezpieczycieli odmówi wypłaty odszkodowania, powołując się na spór co do rozłożenia między nimi współodpowiedzialności, nie powinien tym zostać obciążony poszkodowany.318 W końcu odpowiednie podwyższenie zadość-uczynienia pieniężnego może być uzasadnione także w przypadkach, w których ubezpieczyciel wysuwającej roszczenie ofi erze wypadku złoży propozycję ugodową zakładającą wypłacenie nie-proporcjonalnie niskiego odszkodowania.319

103. Podwyższenie zadośćuczynienia jest uzasadnione przede wszystkim obiektywnym ob-ciążeniem poszkodowanego, spowodowanym uciążliwym i długotrwałym sporem z ubezpieczy-cielem.320 Utrzymująca się przez długi czas niepewność, czy wypłata świadczenia nastąpi, niesie ze sobą dla poszkodowanego – obok ekonomicznego ryzyka procesowego – także dodatkowe obciążenia psychiczne.321 Jeśli, tak jak w przypadku, który rozpatrywał Wyższy Sąd Krajowy w Monachium (OLG München)322 , sytuacja taka doprowadzi do uwypuklenia „psychopatologicz-nego obrazu choroby”, to usprawiedliwione będzie „znaczne” podwyższenie zadośćuczynienia.

Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfurcie323 słusznie podwyższył zadośćuczynienie dla osoby z porażeniem poprzecznym, której „obowiązany do wypłaty świadczenia ubezpieczyciel odpowie-dzialności cywilnej zapłacił przed postępowaniem sądowym w przeliczeniu jedynie 25 500 euro zadośćuczynienia i do postępowania ustnego przed Sądem Krajowym (LG), przez około 3 lata, nie wypłacił żadnej kwoty z tytułu szkody majątkowej, mimo że pozwani sami zaproponowali około 50-procentowy udział w odpowiedzialności i zadośćuczynienie w przeliczeniu równe 102 000 euro”. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) ocenił to jako „niezrozumiałe i poważne zaniedbanie obowiązków” i wy-

314. OLG Frankfurt a. M., NZV 2004, 39 (warto przeczytać!); OLG Hamm, NVZ 2003, 192; OLG Bran denburg OLG-NL 2003, 224; OLG Naumburg, VersR 2002, 1295 oraz NVZ 2002, 459.

315. OLG Karlsruhe, VersR 73, 851 i następne; OLG München, NZV 93, 232; OLG Köln, ZfS 92, 405; OLG München, NZV 93, 434 oraz OLG Nürnberg, ZfS 95, 452.

316. Na ten temat ostatnio OLG München, Urteil vom 9.10.2009 – 10 U 2309/09 = BeckRS 2009, 27951; OLG Braunschweig, ZfS 95, 90.

317. OLG München I, VersR 83, 593.318. OLG München, VersR 81, 560.319. LG Leipzig, Urteil vom 16.09.2010 – 8 S 573/09 = NZV 2011, 41.320. Tak stwierdził BGH, VersR 61, 703 (704).321. OLG Frankfurt, DAR 88, 243; wskazuje na to także Morgenstern w: Ludovisy, Praxis des Straßenverkehrsrechts,

2005, nb. 534.322. OLG München, NZV 93, 434.323. OLG Frankfurt, DAR 94, 21.

– 175 –

4. Model niemiecki

mierzył ubezpieczycielowi „siarczysty policzek”, podwyższając zadośćuczynienie z powodu zwłoki o, w przeliczeniu, 15 338 euro. Wyższy Sąd Krajowy w Norymberdze (OLG Nürnberg)324, z powodu bezpodstawnego twierdzenia wysuniętego przez pozwanego ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej o współwinie z powodu rzekomego spożycia alkoholu przez stronę powodową, czuł się słusznie w obowiązku ukarać go podwyższeniem zadośćuczynienia za „uwłaczające godności” zachowanie w ramach likwidacji szkody. Podobnie w roku 2000 argumentował Sąd Krajowy (LG) w Saarbrücken325 i podwyższył zadośćuczynienie („przy samej w sobie uzasadnionej”326 kwocie wy-noszącej w przeliczeniu blisko 128 000 euro) o, w przeliczeniu, 25 500 euro (wówczas 50 000 DM).

103a. Zgodnie z częścią orzecznictwa uwzględnienie zwłoki ubezpieczyciela jako czynnika wpływającego na podwyższenie zadośćuczynienia zawiera także ogólnie prewencyjny kompo-nent kary: zakłady ubezpieczeń powinny czuć się zagrożone ryzykiem dotkliwej straty mająt-kowej, co powinno działać odstraszająco na niemożliwe do zaakceptowania odmowy wypłaty. W ten sposób należy przeciwdziałać ewentualności wykorzystywania przez ubezpieczycieli swojej siły ekonomicznej, aby nękając wysuwających roszczenie poprzez opóźnianie zapłaty, zmusić ich do zaakceptowania niekorzystnych warunków.327 Argu mentacja ta jest chybiona z dwóch powodów: z jednej strony prawo niemieckie nie przewiduje pu nitive damages, z drugiej zaś strony sam sprawca nie ma zwykle wpływu na zachowanie „swojego” ubezpieczyciela w za-kresie likwidacji szkody.328

O ile środki takie ograniczają się do przypadków ekstremalnych i ukierunkowanych na prze-wlekanie postępowania pozasądowego (zobacz powyżej), jak na przykład w aktualnej sprawie rozstrzyganej przez Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Naumburgu 15.10.2007 r.329 (tu: sześć i pół roku od zaistnienia szkody oraz cztery i pół roku od uprawomocnienia się wyroku wstępnego stronie powodowej nie zostało jeszcze wypłacone żadne zadośćuczynienie) lub w sprawie Sądu Kra-jowego (LG) w Berlinie330 z 6.12.2005 r., gdzie ubezpieczyciel dwukrotnie próbował podstępem wymusić na ofi erze wypadku (częściowo nawet z pominięciem pełnomocnika procesowego) zrzeczenia się znaczącej części roszczenia331” lub w sprawach Wyższego Sądu Krajowego w No-rynberdze (OLG Nürnberg) z 11.07.1995 r.,332 OLG we Frankfurcie nad Menem z 7.01.1999 r.333 lub

324. OLG Nürnberg, NZV 97, 358.325. OLG Saarbrücken, Urteil vom 31.08.2000 – 15 O 121/97 = ZfS 2001, 255.326. Tak stwierdził LG Saarbrücke, l.c., dosłownie.327. OLG Karlsruhe, NJW 73, 851 (853).328. Tak samo Spindler w: Bamberger/Roth § 253 nb. 44.329. OLG Naumburg, Urteil vom 15.10.2007 – 1 U 46/07 = NJW-RR 2008, 693 oraz NZV 2008, 360.330. LG Berlin, Urteil vom 6.12.2005 – 10 O 415/05 = NZV 2006, 206.331. Ubezpieczyciel przesłał ofi erze wypadku czeki opiewające na różne kwoty w celu „załatwienia skargi”, przy

czym propozycja jego odpowiadała wzorcowi tzw. „przypadków darowania”; por. na ten temat: prof. dr M. Frings, Annahme des Erlassangebotes durch Scheckeinlösung, BB 1996, 809 i następne oraz na temat rozgranicze-nia: LG Leipzig, Urteil vom 16.09.2010 – 8 S 573/09 = NZV 2011, 41.

332. OLG Nürnberg, ZfS 95, 452.333. OLG Frankfurt a. M., NJW 1999, 2447. OLG nałożył surową karę za zachowanie ubezpieczyciela, która polegała

na podwojeniu zadośćuczynienia, ponieważ z jednej strony ubezpieczyciel na wstępie starał się „przymusić” poszkodowanego do porozumienia w sprawie odszkodowania, co było „nieprzyzwoite”; z drugiej strony ubez-pieczyciel, mimo że nie wniósł rewizji, nie wypłacił zasądzonej kwoty, dając w ten sposób do zrozumienia, że powód sam po wyroku nadal będzie traktowany jako „uciążliwy petent”.

– 176 –


Sądu Krajowego (LG) w Saarbrücken z 31.08.2000 r.334, w końcowym rezultacie należy je zaakcep-tować także mimo braku w ustawie podstaw dla tego rodzaju ogólnie prewencyjnego, noszącego znamiona kary komponentu (zadośćuczynienia).335

104. Nie można jednak uwzględnić „zniewagi i pogorszenia samopoczucia poszkodowanego”, kiedy ubezpieczyciel – w przypadku wątpliwego stanu prawnego – początkowo nie dokonuje płatności.336 W 2005 roku Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm337 rozpatrywał niezwykłą sprawę dotyczącą bezpośredniego pociągnięcia do odpowidzielności przedstawiciela ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej w sprawie zadośćuczynienia. Zgodnie z oświadczeniem strony po-wodowej zachorowała ona na depresję po wyjawieniu jej przez przedstawiciela ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej, że ma otrzymać jedynie 30 000 euro, mimo że (strona powodowa) miała nadzieję na wynegocjowanie 480 000 euro. W odpowiedzi na to strona powodowa domagała się od przedstawiciela ubezpieczyciela dodatkowych 7000 euro; jednak bezskutecznie.

Analogicznie tego rodzaju „sankcje” należy odrzucić, jeśli – wobec uzasadnionych zarzutów lub wątpliwości338 bądź brakujących jeszcze wyników ustaleń w związku z zasięgniętą już, lecz nie-przedłożoną jeszcze, opinią – ubezpieczyciel początkowo nie dokonuje wypłaty.339 W takiej sytuacji na przykład Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Brandenburgii wyrokiem z 17.09.2009 r.340 oraz Sąd Kra-jowy (LG) w Bonn wyrokiem z 26.06.2006 r.341 słusznie odmówiły podwyższenia zadośćuczynienia pieniężnego. Jeśli jednak Honsell (już w 1974 roku) pytał, dlaczego akurat zakładom ubezpieczeń ma być zabronione coś, co poza tym wolno każdemu, a mianowicie prawo do oczekiwania, aż sąd wyjaśni, czy w danym przypadku istnieje obowiązek wypłaty zadośćuczynienia,342 to w każdym razie dziś należy na to pytanie odpowiedzieć, że bierne oczekiwanie w żaden sposób nie jest do pogodzenia z propagowanym właśnie w branży ubezpieczeniowej „aktywnym zarządzaniem likwidacją szkód”; czasy „biernego załatwiania spraw” już dawno minęły (albo powinny minąć!).

105. Jeśli nawet „dogmatycznie” nie całkiem pasuje to w tym miejscu, należałoby wspomnieć aktualny wyrok Wyższego Sądu Krajowego w Monachium (OLG München)343 z 29.07.2010 r. w spra-wie tempa rozpatrywania spraw przez ubezpieczycieli odpowiedzialności cywilnej i terminów

334. LG Saarbrücken, Urteil vom 31.08.2000 – 15 O 121/97 = ZfS 2001, 255.335. Por. na ten temat także: Gülpen, Schmerzensgeld bei verzögerter Schadensregulierung = SVR 2008, 134.

Artykuł w przejrzysty sposób prezentuje orzecznictwo w zakresie wpływającego na podwyższenie zadość-uczynienia opóźnienia regulacji szkody.

336. OLG Hamm, VersR 80, 683; w rezultacie również OLG Braunschweig, ZfS 95, 90.337. OLG Hamm, Urteil vom 24.06.2005 – 9 U 201/04 = NZV 2006, 37.338. OLG Saarbrücken, Urteil vom 27.07. 2010 – 4 U 585/09 = NZV 2011, 253. „Podwyższenie z powodu opóźnionej

regulacji szkody nie nastąpi, dopóki ubezpieczyciel odpowiedzialności cywilnej będzie mógł mieć uprawnio-ne wątpliwości co do tego, że sama wina ubezpieczonego całkowicie pomniejszyłaby poważną współwinę poszkodowanego”.

339. Tak trafnie stwierdził Heß, w: Das Schmerzensgeld, ZfS 2001, 532 i następne, (533); właściwie tak samo: OLG Braunschweig, ZfS 95, 90.

340. OLG Brandenburg, Urteil vom 17.09.2009 – 12 U 26/09 = NZV 2010, 154. „ Na podwyższenie z powodu opóź-nionej regulacji szkody nie można się zgodzić już wtedy, gdy ubezpieczony powołuje się na okoliczności sto-jące na przeszkodzie wywiązaniu się z obowiązku płatniczego, których w końcu w trakcie procesu nie może udowodnić”, stwierdził OLG.

341. LG Bonn, Urteil vom 26.06.2006 – 13 O 544/05 = SP 2007, 250.342. Honsell, VersR 74, 205 (206).343. OLG München, Beschluss vom 29.07.2010 – 10 W 1789/10 = NZV 2011, 308.

– 177 –

4. Model niemiecki

rozpatrywania spraw344, które w zależności od konkretnego przypadku „z reguły” szacuje się na „maksymalnie 4 tygodnie”. Kääb345 – zgodnie ze stosowaną praktyką – wskazuje jednak na to, że „przedłużenie terminów oczekiwania […] (jest) jak najbardziej możliwe, jeśli ubezpieczony nie jest w stanie udzielić żadnych informacji na temat przebiegu wypadku, na przykład ponieważ w jego wyniku doznał ciężkich obrażeń”. Zdaniem Kääba346 „z drugiej strony […] [chodzi] także o zachowanie powoda, o to, czy udzielił on wszystkich informacji, istotnych dla zlikwidowania szkody z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, oraz czy przedłożył wszystkie dokumenty (np. wymagane na podstawie § 119 ustawy o umowie ubezpieczenia(VVG))”.

106. Przy tej całej dyskusji – wobec ok. 3,36 milionów szkód z ubezpieczenia odpowiedzialno-ści cywilnej pojazdów mechanicznych i kilkuset tysięcy szkód z ogólnego ubezpieczenia odpowie-dzialności cywilnej – nie wolno też jednak zapomnieć o tym, że liczba wiadomych347 przypadków znacznej zwłoki okaże się całkiem nieznaczna, chociaż osobę, której w indywidualnym przypadku dotyczą, taka zwłoka dotyka bardzo dotkliwie.

Dlatego w celu dalszej redukcji („w kierunku zera”) rozmiarów tego typu przypadków, branża ubezpieczeniowa powinna sama jeszcze bardziej dbać o to, aby istniejące w każdym dziale ubez-pieczeń instrukcje pracy, które nie przewidują takich opóźnień, były bezwzględnie przestrzegane, a ponadto aby związane z tym naruszenia były na podstawie prawa pracy konsekwentnie karane w przypadku każdego pracownika, na długo przed zasądzeniem przez sądy wobec tego rodzaju nieprawidłowości podwyższenia w jednostkowych przypadkach zadośćuczynienia pieniężnego.

107. g) Sytuacja ekonomiczna uczestników. Od wydania orzeczenia przez Wyższą Izbę Cywilną Trybunału Federalnego uznaje się, że do kryteriów, które należy brać pod uwagę przy wymiarze „słusznego” zadośćuczynienia, należy także sytuacja ekonomiczna uczestników.348

W kwestii sprawcy szkody orzecznictwo cywilne jednak rzadko zajmuje stanowisko, ponie-waż w większości spraw ubezpieczyciel odpowiedzialności cywilnej chroni sprawcę, a tym samym zazwyczaj nie muszą być uwzględniane żadne zasługujące na wymienienie aspekty niekorzyst-nej sytuacji fi nansowej sprawcy szkody. Inaczej rzecz się przedstawia w postępowaniu karnym, w którym częściej – w postępowaniu adhezyjnym349 – jest przyznawane zadośćuczynienie pie-niężne. Decydujące znaczenie mają tu dochody i sytuacja majątkowa.350

344. Por. § 14 VVG, w którym ustawodawca mówi o „koniecznych podwyższeniach” i związanych z nimi „terminach”.345. Kääb, Anmerkungen zu OLG München, Beschluss vom 29.07.2010 = FD-StrVR 2010, 307776.346. Jw.347. Przy czym zapewne należy zauważyć, że poza tym istnieje wiele innych nieopublikowanych lub nawet zu-

pełnie nieznanych pojedynczych przypadków.348. BGHZ 18, 149 i następne; BGH, Urteil vom 16.02.1993 – VI ZR 29/92 = NJW 1993, 1531 = VersR 93, 585; OLG

Hamm, NJW-RR 94, 94; OLG Frankfurt/M., VersR 90, 1287.349. Por. także rozdział VII pkt. 8 z dalszymi odniesieniami. Z uwagi na zbyt małą ilość miejsca do dyspozycji w tym

krótkim komentarzu, rezygnujemy z omówienia kwestii dochodzenia zadośćuczynienia w postępowaniu adhezyjnym. Odsyłamy do następujących artykułów: Dallmeyer, Das Adhäsionsverfahren nach der Opfer-rechtsreform, JuS 2005, 327 z licznymi dalszymi odniesieniami oraz Prechtel, Das Adhäsionsverfahren, ZAP 2005, 197 i następne oraz do obszernej prezentacji stanu prawnego wraz z uwagami praktycznymi u Jägera i Luckeya, l.c., jak również do kilku nielicznych orzeczeń: Zur Rechtskrätwirkung des „Adhäsionsurteils” auf den Beschluss des OLG Karlsruhe vom 26.05.2011 – 7 W 8/11= BeckRS 2011, 14155 oraz Zur Bemessung des Schmerzensgeldes durch den Strafrichter – BGH, Beschluss vom 5.01.1999 – 3 StR 602–98 = NStZ 1999, 260.

350. Praca zbiorowa: BGH, VRS, tom. 96, s. 115 i następna.

– 178 –


Ochronę ubezpieczeniową należy także uwzględnić wtedy, gdy mamy do czynienia nie z ubez-pieczeniem obowiązkowym, lecz z ubezpieczeniem dobrowolnym (np. prywatne ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej), ponieważ decydującym kryterium jest tu skutek fi nansowy dla sprawcy szkody.351 Ochrona ubezpieczeniowa nie usprawiedliwia jednak „zwykle podwyższenia zadośćuczynienia pieniężnego,”352 choć w pojedynczych przypadkach „może poza tym rekompen-sować złą sytuację ekonomiczną”353; „nie należy tu jednak oczekiwać rezygnacji poszkodowanego z części roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne, wykraczającej poza sumę ubezpieczenia”354.

108. Jeśli natomiast sprawca szkody, z powodu zawinionego działania, utracił ochronę ubez-pieczeniową (np. w przypadku umyślnego działania zgodnie z § 4 II 1 Ogólnych warunków ubez-pieczenia odpowiedzialności cywilnej (AHB)), to nie powinien on znów skorzystać na zmniejsze-niu zadośćuczynienia, ponieważ byłoby to sprzeczne z sensem i celem § 253 kodeksu cywilnego (BGB), nowa wersja.355

W odniesieniu do ochrony ubezpieczeniowej w ramach ubezpieczenia pojazdów Küppersbusch trafnie wskazuje tu na obowiązujące, na podstawie Ogólnych warunków ubezpieczenia pojazdów (AKB), ograniczenia w odniesieniu do zwolnienia ubezpieczyciela z obowiązku świadczenia umow-nego, względnie ograniczenie regresu.356

W stosunkowo rzadkich przypadkach, w których sprawca szkody nie korzysta z ochrony z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, zła sytuacja ekonomiczna może ewentualnie współ-decydować o wysokości zadośćuczynienia pieniężnego. W takich sytuacjach należy, niezależnie od winy sprawcy, znaleźć odszkodowanie, które będzie odpowiednie, aby wyrównać szkodę, nie wyrządzając z kolei znacznej szkody sprawcy.357

Orzecznictwo uwzględniło częściowo jako czynnik obniżający zadośćuczynienie, aczkolwiek uzasadniając to „rezygnacją” z funkcji dania satysfakcji, fakt, iż „posiadający niskie dochody sprawca szkody” jest narażony na wysokie roszczenia regresowe towarzystwa ubezpieczeń zdrowotnych poszkodowanego.358

W tym miejscu, nawet gdy w gruncie rzeczy wykracza to poza zakres tej pracy, należy mieć na uwadze bardzo ważny wyrok Trybunału Federalnego (BGH)359, dotyczący uwzględnienia ochrony z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia na zasadzie słuszności (w ramach § 829 kodeksu cywilnego (BGB)). Trybunał Federalny (BGH) odpowiada twierdząco na pytanie o to, czy taką ochronę z ty-tułu obowiązkowego ubezpieczenia (tu: obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej

351. Tak samo: Morgenstern w: Ludovisy, Praxis des StraBenverkehrsrechts, 2005, nb. 532 z odesłaniem do: BGH, NJW 1993, 1531; BGH, VersR 66, 561; inna opinia: Bamberger i Roth, Beck’scher Online Kommentar, BGB 253 nb. 43 (wersja: 01.03.2011).

352. OLG Köln, VersR 92, 622 i następna, tak samo: OLG Frankfurt, VersR 90, 1287 („[…] na podstawie której fakt istniejącego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może zostać wprawdzie uwzględniony, jednak jedy-nie w granicach rozsądku […]”).

353. OLG Köln, NJW-RR 93, 1498 (1500) = ZfS 94, 83.354. BGH, NJW 1993, 1531.355. BGH, VersR 67, 607 (608) oraz: Filthaut, Haftpfl ichtgesetz 8. Aufl age 2010, § 6 Ziffer 8 Rn. 50.356. Küppersbusch, l. c., nb. 278.357. LG Dresden, Urteil vom 17.12.2009 7 O 1942/09 = VersR 2011, 641; OLG Hamm, Urteil vom 19.11.2005 –

13 U 136/98 = VersR 2002, 1250 = r+s 2002, 501 oraz OLG Hamburg, VersR 80, 1029 (1030).358. OLG Köln, VersR 92, 330 = ZfS 92, 156.359. BGH 11.10.1994 – VI ZR 303/93 = NJW 95, 452 = NZV 95, 65 = ZfS 95, 53 = DAR 95, 69 = VersR 95, 96 = r+s 95, 53.

– 179 –

4. Model niemiecki

pojazdów) należy – w ramach oceny słuszności § 829 kodeksu cywilnego (BGB) – traktować jako okoliczność istotną dla sytuacji majątkowej sprawcy szkody. Porzucił tym samym po raz pierw-szy dotychczasowe ograniczanie uwzględniania takiej ochrony ubezpieczeniowej do wysokości odszkodowania360 czy wysokości zadośćuczynienia pieniężnego.361 Szczególny cel obowiązkowej ochrony ubezpieczeniowej w przypadku pojazdów mechanicznych uzasadnia to, aby „poszkodo-wanemu – także w ramach § 829 kodeksu cywilnego (BGB) – istniejąca ochrona ubezpieczenio-wa sprawcy przynosiła korzyść”.

109. Jeśli chodzi o poszkodowanego, sytuację ekonomiczną też można brać pod uwagę. Za-sadniczo jednak każdemu przysługuje godność i prawo do nietykalności – nie tylko cielesnej – i w ramach społeczeństwa klasowego nie można różnicować w zależności od wysokości dochodu lub standardu życia.362

Jednak w praktyce, w pojedynczych przypadkach, które należy uzasadnić, istnieją pod tym względem różnice:

Na ten temat najczęściej dyskutowano w kontekście stałego miejsca zamieszkania poszkodo-wanego. Zanim bliżej zajmiemy się tą kwestią, najpierw powinniśmy wspomnieć o interesującym rozstrzygnięciu Wyższego Sądu Krajowego w Berlinie363 z 2004 roku. Chodziło w nim zasadniczo o wymierzenie zadośćuczynienia pieniężnego (tu: 250 000 euro) w związku z umyślnym popełnie-niem czynu karalnego (poszkodowany został wrzucony pod jadący pociąg metra, w następstwie czego doznał ciężkich obrażeń). Ponieważ przypadek ten wzbudził zainteresowanie społeczne, na rzecz poszkodowanego zebrano niemałą kwotę pieniędzy. Pozwany chciał, aby przy wymiarze zadośćuczynienia została ona uwzględniona jako czynnik zmniejszający jego wysokość. Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG) słusznie sprzeciwił się temu i stwierdził, że zawsze bierze się pod uwagę sytuację ekonomiczną, „w jakiej powód znajdował się przed zdarzeniem, które wywołało szkodę”.

W przedmiotowym przypadku darowizny jednak „z uwagi na popełniony umyślnie czyn oraz na skutek zainteresowania mediów, wywołanego jego szczególnym okrucieństwem, napłynęły do powoda od osób trzecich, czego nie można wykorzystać na korzyść pozwanego”364.

110. Jak już wspomnieliśmy wyżej, kwestią sytuacji ekonomicznej sądy zajmują się jednak najczęściej w kontekście miejsca zamieszkania lub kraju, w którym żyje poszkodowany. Już w 1994 roku z dużym zainteresowaniem spotkał się wyrok Wyższego Sądu Krajowego w Kolo-nii (OLG Köln)365. Wskazując na fakt, iż uwzględnienie sytuacji ekonomicznej poszkodowanego nie oznaczało, „że poszkodowany żyjący w innej sytuacji ekonomicznej miał prawo tylko do niż-szego zadośćuczynienia”, Wyższy Sąd Krajowy (OLG) stwierdził: „Jeżeli poszkodowany żyje w kraju o mniejszym potencjale gospodarczym, podczas wymiaru zadośćuczynienia należy to uwzględnić jako czynnik obniżający wysokość zadośćuczynienia” i – mając na myśli poszko-dowanego żyjącego w Polsce – tłumaczy to dokonanie porównania między rzeczywistą kwotą zadośćuczynienia i rocznym wynagrodzeniem Niemca w stosunku do wynagrodzenia w Polsce.

360. BGHZ 76, 279 i następne.361. BGH, VersR 93, 585 (586) = VersR 66, 561.362. Jak stwierdził już OLG Schleswig, Urteil vom 29.06.1989 – 16 U 201/89 = NJW-RR 1990, 470; tak samo Jäger

i Luckey, Schmerzensgeld, wyd. 4, s. 284.363. KG, Urteil vom 29.07.2004 – 8 U 54/04 = NJOZ 2004, 3136.364. KG, l. c.365. OLG Köln, ZfS 94, 47 i następna.

– 180 –


Wyższy Sąd Krajowy (OLG) słusznie stwierdził w tej sprawie, że „w kontekście zadośćuczynie-nia pieniężnego zagraniczny poszkodowany nie ma być traktowany tak, jak gdyby mieszkał tu, w Niemczech. Powinien on raczej, tak samo jak niemiecki poszkodowany, uzyskać jedynie słuszne odszkodowanie za doznaną szkodę niemajątkową”. Do podobnego wniosku – dotyczącego zmniej-szenia wysokości zadośćuczynienia pieniężnego – doszedł Sąd Krajowy (LG) w Stuttgarcie w spra-wie żyjącej na Węgrzech 10-letniej dziewczynki, która doznała poważnych obrażeń.366 Orzeczenie to nie może jednak zostać przeniesione na żyjącego w Niemczech cudzoziemca!

Niewłaściwe byłoby, gdybyśmy z tego orzecznictwa chcieli wyciągnąć analogiczny wniosek, iż na przykład obywatelowi USA powinno przysługiwać znacznie wyższe odszkodowanie! Tak więc Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG) wobec – przynajmniej w podejściu – podobnie wyglądają-cego stanu rzeczy, dotyczącego obywatelki Niemiec i USA (posiadającej obywatelstwa obu kra-jów), stwierdził: „Jeśli chodzi o funkcję dania satysfakcji, o kompensacie dla niej jako obywatelki USA byłaby mowa tylko wtedy, gdyby sama była w stanie w przyznanym jej zadośćuczynieniu w ogóle dostrzec częściową kompensatę. Musiałoby chodzić o taką sumę, która nie byłaby pozor-ną jałmużną”. Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG) postrzegał to inaczej i doszedł do słusznego wniosku, że „bez wpływu na wysokość zadośćuczynienia musi pozostać to”, że strona powodowa posiada także obywatelstwo USA, ponieważ nie powinno mieć znaczenia, „jakie prawa i roszczenia przysługiwałyby im (poszkodowanym) w ich ojczyźnie, czy też zgodnie z prawem w ich ojczyźnie w ogóle nie przysługiwałoby im zadośćuczynienie, jak np. w Turcji, albo przysługiwałoby szcze-gólnie wysokie wyrównanie”.367

111. Temat ten był też przedmiotem VI. Europejskich Dni Prawa Komunikacyjnego (VI. Eu-ropäischer Verkehrsrechtstag) i został obszernie omówiony przez prof. dr. Christiana Hube-ra368 w artykule pt. „Wysokość zadośćuczynienia a miejsce zamieszkania poszkodowanego za granicą”. W swoich wnioskach Huber zwrócił uwagę na to, że należałoby się kierować możliwą do zmierzenia „różną siłą nabywczą” i „w każdym razie przy stosunku 1:2 należałoby doko-nać korekty”369.

Jeżeli poszkodowany otrzyma rentę powypadkową, lecz nie traci w związku z wypadkiem bez-pośrednio zatrudnienia, to w kontekście badania sytuacji ekonomicznej nie wpływa to na zmniej-szenie zadośćuczynienia. Trybunał Federalny (BGH) stwierdził w tej sprawie słusznie, że nie cho-dzi o to, aby odszkodowanie za stratę majątkową rozliczyć, uwzględniając szkody niemajątkowe. Sprawcy szkody nie można też poprzez wypłatę renty powypadkowej traktować pod względem ekonomicznym, jakby był uprzywilejowany.370 Jako czynnik podwyższający zadośćuczynienie dla poszkodowanego należy uwzględnić ewentualnie także, uwarunkowaną wypadkiem i spowodo-waną ciągnącym się w czasie sporem prawnym, jego złą sytuację majątkową.371

112. Bardzo dobra sytuacja ekonomiczna po obu stronach, np. w przypadku naruszenia dobra osobistego prominentów przez czasopismo ilustrowane, może prowadzić do tego, że stosunkowo

366. LG Stuttgart, Urteil vom 18.11.1997 – 24 O 265/97 = IMM-DAT-Nr 3081.367. KG, Urteil vom 23.04.2001 – 12 U 971/00 = NZV 2002, 398.368. Prof dr Ch. Huber, Höhe des Schmerzensgeldes und ausländischer Wohnsitz des Verletz ten, NZV 2006, 169

i następne.369. Prof. Huber l. c., strona 175.370. BGH NJW 1982, 1589 = VersR 82, 552 z dalszymi odniesieniami oraz Küppersbusch, l.c., nb. 278.371. OLG Köln, VersR 72, 1150 (1151).

– 181 –

4. Model niemiecki

wysokie kwoty będą uznawane za „słuszne” odszkodowanie (por. rozdział VII. 1, zwłaszcza wyrok księżnej Monako, C., przeciw ówczesnemu koncernowi B. (= OLG Hamburg NJW 96, 2870)). W tak zwanych „przypadkach z udziałem pism ilustrowanych” w mniejszym stopniu chodzi o potęgę ekonomiczną uczestników niż raczej o to, że do naruszenia dóbr osobistych przez wydawców tego rodzaju publikacji nierzadko dochodzi po to, aby tą drogą osiągnąć wyższe nakłady i tym samym większe zyski. Powinny one zostać „zredukowane” przez wyższe zadośćuczynienia, aby w ten sposób zniechęcić wydawców do takich działań.

W „normalnym przypadku” natomiast pozycja zawodowa czy społeczna poszkodowanego zasadniczo nie powinna wpływać na wysokość zadośćuczynienia.372

V. Obowiązek ograniczenia rozmiarów szkody

113. Obowiązek ograniczenia rozmiarów szkody słusznie nakładany jest na poszkodowanych – w ramach prawa do odszkodowania za szkody niemajątkowe – bardzo rzadko. Jedynie w przypad-ku oczywistej i wyraźnej szansy powodzenia (najczęściej kosmetycznej) operacji, w szczególnie wyjątkowych przypadkach373, niedostosowanie się do tego wymogu może zostać potraktowane jako naruszenie obowiązku ograniczenia rozmiaru szkody.

Taką sytuację Wyższy Sąd Krajowy w Monachium (OLG) dostrzegł w sprawie 53-latka, u które-go nie powiodła się korekcja wrodzonej klatki piersiowej lejkowatej, polegająca na wprowadzeniu silikonowego implantu, ponieważ pacjent odmówił usunięcia stwierdzonych medycznie następstw urazu w drodze usunięcia protezy. Wyższy Sąd Krajowy (OLG)374 orzekł, że „poszkodowany naru-szył obowiązek ograniczenia rozmiarów szkody i dlatego musi zaakceptować ewentualne zmniej-szenie zadośćuczynienia, jeśli nie podda się możliwej do wykonania operacji w celu usunięcia lub redukcji uszkodzenia ciała”.

Wymagania w zakresie dopuszczalności żądania wykonania [obowiązku] są jednak bardzo wysokie.

„W tym sensie taka operacja jest możliwa do wykonania, jeśli jest nieskomplikowana i nie sta-nowi zagrożenia oraz nie wiąże się ze szczególnym bólem, jak również niesie ze sobą pewne widoki na wyleczenie lub na istotną poprawę (BGH, NJW 1989, 2332)”.375 Są to zatem wymagania, które niemal nigdy nie są możliwe do spełnienia, dlatego takie sprawy – poza przedstawionym powyżej wyjątkiem – w zasadzie się nie zdarzają.

Trybunał Federalny (BGH) potwierdził powyższe stanowisko już w 1994 roku, stwierdzając: „Aby taka operacja była możliwa do wykonania, nie wystarcza natomiast w żadnym razie to, że z lekar-skiego punktu widzenia, przy uwzględnieniu istniejących możliwości i ryzyka, jest ona wskazana, a zatem i zalecana poszkodowanemu przez lekarza (ewentualnie kilku lekarzy); samo medyczne wskazanie do operacji jest niewystarczające”376.

372. OLG Karlsruhe, NZV 99, 210; OLG Schleswig, Urteil vom 29.06.1989 – 16 U 201/89 = NJW-RR 1990, 470; tak samo: Jäger i Luckey, Schmerzensgeld , wyd. 4 strona 284.

373. Por. także Geigel, Haftpfl ichtprozess, 2011, rozdział 7, nb. 47.374. OLG München, NJW-RR 1994, 20.375. OLG München, l.c., z odesłaniem do BGH, NJW 1989, 2332; tak samo: OLG Frankfurt/M., r+s 94, 377 i następne.376. BGH VI ZR 44/93, r+s 94, 217 i następna. = DAR 94, 275 = NJW 94, 1592 = NZV 94, 271.

– 182 –


VI. Ogranicznie odpowiedzialności na podstawie §§ 104 i nast. tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB) i jego skutki dla roszczenia o zadośćuczynienie

114. Już 31.12.1996 r. utraciły moc § 636 i nast. niemieckiego kodeksu ubezpieczeń (RVO). Ustawo-we ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków zostało włączone do siódmego tomu Kodeksu prawa socjalnego (SGB).377 Tym samym dawny § 636 od 9 lat znajduje odzwierciedlenie w § 104 I, 1 tomu VII Kodeksu prawa socjalnego, a § 637 niemieckiego kodeksu ubezpieczeń (RVO) znajduje odzwierciedlenie w § 105 tomu VII Kodeksu prawa socjalnego. Nawet jeśli częściowo § 636 i § 637 niemieckiego kodeksu ubezpieczeń (RVO) są nadal wymieniane i przeciwstawiane „nowemu” prawu, to – inaczej niż to miało miejsce jeszcze w czwartym wydaniu – poza nieliczny-mi wyjątkami już tak nie będzie. Jedynie w odpowiednim skrócie zajęto się istotnym ze względu na zadośćuczynienia zakresem „nowej” materii prawnej.

Zgodnie z § 104 i nast. tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB), w przypadku spowodowane-go przez zaniedbanie wypadku przy pracy – obojętne czy doszło do niego z winy przedsiębiorcy, czy w ramach czynności wykonywanych przez pracownika („ubezpieczonego w fi rmie”) – wy-kluczona jest odpowiedzialność cywilna sprawcy za szkody na zdrowiu lub życiu, a tym samym roszczenie o zadośćuczynienie. W takiej sytuacji mówimy o „ograniczeniu odpowiedzialności”.

115. Ograniczenie odpowiedzialności jest interpretowane szeroko i dotyczy odpowiednio także innych osób pracujących w fi rmie378, jak również pracowników tymczasowych379 i gości380 fi rmy, o ile są objęci ubezpieczeniem od następstw nieszczęśliwych wypadków na podstawie § 3 ust. 1 nr 2 tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB); tak samo jest w przypadku, gdy będący sprawcą szkody pracownik fi rmy przekroczył zakres powierzonych mu zadań, dopóki działał w interesie fi rmy oraz w ścisłym związku z zakresem jej działalności; jest tak nawet wtedy, gdy pracownik będący sprawcą szkody nie był pracownikiem fi rmy, dopóki jego praca wchodzi w zakres działal-ności przedsiębiorstwa, lub gdy pracę – do której Trybunał Federalny (BGH) zaliczył także dojazd samochodem prywatnym członka ochotniczej straży pożarnej na miejsce akcji381 – należy trak-tować jako pracę w sensie ekonomicznym i jej celem jest faktycznie służenie innej fi rmie.

116. W kwestii ograniczenia odpowiedzialności cywilnej w przypadku dobrowolnej pomocy w sy-tuacji wypadku przy pracy członka służby ratowniczej Trybunał Federalny (BGH) orzekł wyrokiem

377. Por. na ten temat szczegółowo: Dirk-Ulrich Otto, Ablösung der §§ 636 bis 642 RVO durch das neue Unfallversi-cherungsrecht, NZV 96, 473 i następne oraz: Henssler w: Münchener Kommentar zum BGB, wyd. 6, 2011, § 618.

378. Por. AG Hanau, Urteil vom 21.08.2009 – 37 C 1279/09 = SP 2009, 432.379. Zob. § 106 ust. 3 SGB VII i szczegółowo na ten temat: Otto, Die BGH-Rspr. zur Haftungsbefreiung beim Unfall

auf einer gem. Betriebsstätte w: NZV 2002, 10 i następne.380. Ggl. Otto, l.c., s. 13.381. Na temat pomocy w razie wypadku w rozumieniu § 106 ust. 3 l. Alt. SGB VII por.: BGH, Urteil vom 18.12.2007 –

VI ZR 235/06 = SP 2008, 214. W tym orzeczeniu BGH wskazał jeszcze na to, że podróż członka ochotniczej straży pożarnej na miejsce pożaru jest traktowana jako czynność zawodowa wtedy, gdy do tego celu strażak używa swojego prywatnego samochodu osobowego. Warto przeczytać także: Ra. Dr M. Stöber, Haftungsausschluss nach § 104 SGB VII in den Fällen der Pannen- oder Unfallhilfe, NZV 2007, 57 i następne. Por.: Na pytanie o to, czy strażakowi, który został zraniony w czasie ćwiczeń, przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie w stosunku do kolegów, OLG w Naumburgu odpowiada przecząco, w: Beschluss vom 9.08.2010 – 10 W 4/10 NZV 2011, 189.

– 183 –

4. Model niemiecki

z 24.01.2006 r.382, że ochrona ubezpieczeniowa w związku z pomocą, zgodnie z § 2 1 nr 13a tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB) zasadniczo nie prowadzi do wyłączenia odpowiedzialności na podstawie § 104 tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB).

Ochrona ubezpieczeniowa członka służby ratowniczej jest raczej uzasadniona świadczeniem pomocy i wynika bezpośrednio z § 2 ust. 1 nr 13a tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB), a zatem nie jest uzasadniona powiązaniem z fi rmą, jak to zakłada § 104 tomu VII Kodeksu prawa socjalnego. Jak stwierdził Trybunał Federalny – zgodnie z wiodąca linią orzecznictwa sądów wyż-szych instancji383 i piśmiennictwem384 – jest tak także wtedy, gdy świadczona pomoc przynosi fi rmie korzyść. „W przypadku świadczenia pomocy w rozumieniu § 2 ust. 1 nr 13a tomu VII Ko-deksu prawa socjalnego (SGB) ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków wynika zatem z mocy ustawy (a nie z faktu, że ubezpieczony pomaga fi rmie) dlatego, że udziela pomocy w nagłych wypadkach w rozumieniu tego przepisu, pomagając tym samym ogółowi społeczeństwa. Jeśli chodzi o tę pomoc, obojętne jest, czy osoba, której zostaje udzielona, lub która jest chroniona przed zagrożeniem, jest fi rmą czy inną osobą. Ochrona ubezpieczeniem od następstw nieszczęś-liwych wypadków jest raczej udzielana z tytułu przyczyniania się do ochrony dobra wspólnego i poprzez zabezpieczenie egzystencji powinna wspierać gotowość do świadczenia pomocy, a nie udzielać przywileju fi rmie, której być może pomoc ta przyniesie korzyść”,385 jak dosłownie stwier-dził Trybunał Federalny (BGH).

Na temat stosowania ograniczenia odpowiedzialności w przypadku tak zwanych „jakby za-trudnionych” por. orzeczenie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Thüringen z 23.07.2008 r.;386 na temat dojazdu (prywatnym samochodem) członka ochotniczej straży pożarnej na miejsce akcji por. wyrok Trybunału Federalnego (BGH) z 18. 07.2007 r.387

117. Z drugiej strony, zgodnie z § 104 i nast. tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB), rosz-czenie o zadośćuczynienie osoby pracującej dla fi rmy lub przedsiębiorstwa przeciwko przedsię-biorstwu lub innej osobie pracującej dla tej samej fi rmy przysługuje tylko wtedy, gdy wypadek został spowodowany– umyślnie lub– w drodze do pracy. Zamiar musi się tu odnosić do skutku czynu niedozwolonego.388

W tych przypadkach istniejące poza tym ograniczenie odpowiedzialności (zob. powyżej) jest traktowane jako „odblokowane”. Od zawsze problematyczne były w tej grupie tematycznej wy-padki komunikacji drogowej.

Trybunał Federalny (BGH)389, przy pomocy odpowiedniej wykładni celowościowej przepisu § 8 ust. 2 pkt 1–4 tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB), wyjaśnił w tej sprawie, że ograniczenie

382. BGH, Urteil vom 24.01.2006 – VI ZR 290/04 = NZV 2006, 367 = SP 2006, 164.383. OLG Dresden, VersR 2001, 1035 (1038); OLG Düsseldorf, NJW-RR 2002, 1678 (1679).384. Por. Bereiter-Hahn/Mehrtens, § 104, nb. 9.4; Lauterbach i Dahm, Unfallversicherung, § 104, nn. 16.385. BGH, Urteil vom 24.01.2006 – VI ZR 290/04 = NZV 367, 368 (367).386. Urteil des OLG Thüringen vom 23.07.2008 – 8 U 347/07 = SP 2009, 106 i następne.387. Por. nb. 4.388. BGH, VersR 2003, 595 = r+s 2003, 217; BGH, r+s 2004, 307; BAG, NJW 2003, 1890 = VersR 2003, 740: Umyślne

naruszenie przepisów dotyczących zapobiegania wypadkom nie oznacza, że obejmuje ono także następstwa urazów związanych z zamierzonym działaniem.

389. BGH, Urteil vom 2.12.2003 VI ZR 349/02 = NZV 2004, 193 = VersR 2004, 379 = ZfS 2004, 209 ze wskazaniem na: Bundestagsdrucksache 13/2204, S. 77 (100) oraz BGH NJW 2001, 442.

– 184 –


odpowiedzialności uznaje się za „odblokowane” (z możliwością dochodzenia zadośćuczynienia) tylko wtedy, gdy dany wypadek wydarzył się „w drodze do i z miejsca wykonywania czynności objętej ubezpieczeniem”. Wcześniej obowiązujący „udział w komunikacji drogowej” nie jest już wy-starczający. We wspomnianym orzeczeniu Trybunał Federalny (BGH) podkreślił, że w tego rodzaju przypadkach (tu: wypadek drogowy z udziałem pracowników fi rmy) „należy dokonywać rozróżnienia na drogi [prowadzące] do pracy objętej ubezpieczeniem w rozumieniu § 8 I tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB), z konsekwencją wyłączenia odpowiedzialności, i inne drogi objęte ubezpieczeniem na podstawie § 8 II nr 1–4 tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB), których ograniczenie odpo-wiedzialności nie dotyczy”.390 Dalej twierdzi, że w związku z wprowadzeniem takiego rozgraniczenia „(należy przytoczyć) kryteria, które zostały wypracowane przez orzecznictwo dla wcześniejszego rozgraniczenia (§ 637 niemieckiego kodeksu ubezpieczeń (RVO)) między drogami uprzywilejowany-mi i drogami nieuprzywilejowanymi” – a mianowicie udziału w ogólnym ruchu – i dochodzi wreszcie do wniosku, że „jazdę, podczas której doszło do wypadku, należy traktować jako drogę do pracy”, po-nieważ pracodawca – nie tylko poprzez sfi nansowanie wspólnej jazdy, lecz także poprzez polecenie, aby użyto do niej pojazdu należącego do fi rmy – wpływał na nią też organizacyjne i ponieważ strona powodowa „uległa wypadkowi właśnie jako pracownik fi rmy”. Podróż ta była zatem wspólną jazdą zorganizowaną przez fi rmę. Przyznane jeszcze przez sąd drugiej instancji zadośćuczynienie zostało tym samym odrzucone przez Trybunał Federalny (BGH) w ramach skutecznej rewizji pozwanych.

W kolejnym wyroku wydanym w tej sprawie – i nawiązującym do niej – wkrótce potem Trybu-nał Federalny (BGH) ponownie potwierdził to stanowisko.391

118. Jako czynności służbowe sprawcy szkody – o które w decydującej mierze w tym kontek-ście chodzi i na które trafnie wskazuje Küppersbusch392 – są traktowane w ramach tego rodzaju konstelacji wypadków także wszystkie zlecone w pracy lub związane z pracą przejazdy,393 obo-jętnie jakim pojazdem się odbywają (samochodem służbowym, prywatnym, wynajętym394) oraz oczywiście także wszystkie „wypadki komunikacyjne” na terenie fi rmy w ramach transportu we-wnątrzzakładowego. We wspomnianych konstelacjach obowiązuje zatem ograniczenie odpowie-dzialności z tą konsekwencją, że pracownicy, którzy doznali urazu, obojętne czy są robotnikami, pracownikami umysłowymi, praktykantami czy jedynie osobami zatrudnionymi tymczasowo (zob. powyżej), nie mają prawa domagać się zadośćuczynienia od pracodawcy ani kolegi, któ-ry spowodował wypadek. Podobnie jest także z przejazdem (na wezwanie) członka ochotniczej straży pożarnej prywatnym samochodem do oddziału straży pożarnej, aby przesiąść się do wozu

390. BGH, Urteil vom 2.12.2003 – VI ZR 349/02 = NZV 2004, 193 na temat stanu faktycznego: Powód jechał do pra-cy autobusem należącym do fi rmy, przy czym przejazdy były organizowane przez samych kolegów, koszty natomiast pokrywał pracodawca. Kierujący pojazdem, jeden z pracowników/kolegów, spowodował wypadek, w którym poszkodowany został pasażer. Rozwiązanie: BGH traktował jazdę jako ubezpieczoną drogę do pra-cy w rozumieniu § 8 I SGB VII. Por. także: BGH, NJW, 2001, 442, OLG Dresden, NZV 2000, 365 i następny oraz LG Hannover, Urteil vom 4.07.2008 – 4 O 238/07 = SP 2009, 108 i następna.

391. BGH, Urteil vom 9.03.2004 – VI ZR 439/02 = NZV 2004, 347; na temat wyłączenia odpowiedzialności na dro-gach do pracy zob też: Waltermann, NJW 2004, 901 (906 i następny).

392. Küppersbusch, l.c., nb. 531.393. W przypadku wypadków podczas przywożenia i odwożenia nie ma ostatecznie znaczenia, czy pracownicy

są zobowiązani do przyjęcia możliwości wspólnej jazdy, czy robią to dobrowolnie! BGH, VersR 2004, 788 = NZV, 2004, 193.

394. Na temat jazdy z zamiejscowej siedziby fi rmy wynajętym samochodem por. OLG Stuttgart, VersR 2003, 71 = ZfS 2002, 431 (BGH nie przyjął rewizji).

– 185 –

4. Model niemiecki

strażackiego w celu udania się na miejsce akcji w ramach czynności służbowych w rozumieniu § 105 ust. l zdanie l tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB).395

119. Zagłębianie się w spory wynikające z wprowadzenia ograniczenia odpowiedzialności cywilnej w rozumieniu prawa o ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków zgodnie z § 106 III Alt. 3 SGB VII („[…] lub ubezpieczeni z większej liczby fi rm wykonują tymczasowo czyn-ności służbowe w jednym zakładzie, § 104 i § 105 obowiązują w odniesieniu do pracujących osób z uczestniczących [w pracy] fi rm”), wykraczałoby poza ramy tego komentarza. Warto tu jednak wskazać na orzeczenie Trybunału Federalnego (BGH)396, który stwierdził w tej sprawie, że o ogra-niczeniu odpowiedzialności, o którym mowa w § 106 III Alt. 3 SGB VII, nie ma w konkretnym przy-padku mowy (stan faktyczny – zobacz poniżej w przypisie 16), ponieważ poszkodowany wspierał także interesy własnej fi rmy. Zazwyczaj jako punkt wyjścia nadal należy traktować to, „że oso-ba, wykonująca zadania, które wchodzą w zakres obowiązków zarówno jej fi rmy, jak i w zakres obowiązków fi rmy obcej, działa na rzecz wspierania interesów swojej fi rmy”397. Na temat pojęcia „wspólnego zakładu” wypowiedział się ostatnio Trybunał Federalny (BGH) równocześnie w trzech orzeczeniach z 1.02.2011 r.398, 17.06.2008 r.399 i 22.01.2008 r.400

Jeśli chodzi o również stale powracającą w kontekście § 110 tomu VII Kodeksu prawa socjal-nego (SGB) i wynikających z niego kwestii problematykę roszczeń regresowych ubezpieczyciela społecznego, w tym miejscu należy odesłać do pracy Küppersbuscha401, który reasumując, doszedł do wniosku, że orygi nalne roszczenie zwrotne zakładu ubezpieczeń społecznych, na podstawie

395. OLG Celle, Urteil vom 23.12.2009 – 14 U 99/09 = SP 2009, 214. OLG rozpatrywał tu bardzo szczegółowo warunki wyłączenia odpowiedzialności, o której mowa w §§ 104 ust. 3 i 105 SGB VII.

396. BGH, Urteil vom 23.03.2004 – VI ZR 160/03 = NZV 2004, 349 i następne z uwagą na temat Tischendorf. (Stan faktyczny: wypadek podczas załadunku; powód doznał urazu podczas załadunku – stojąc na powierzchni ładunkowej samochodu ciężarowego swojego pracodawcy – przy odbiorze sprężarki, która spadła podczas podnoszenia jej za pomocą podnośnika widłowego na powierzchnię ładunkową.)

397. BGH, NZV 2004, 349 i następne (349).398. BGH, Urteil vom 1.02.2011 – VI ZR 227/09 = SP 2011, 180 = VersR 2011, 500. Wspólna siedziba zakładu, jak

twierdzi BGH, „to w ogólnie przyjętym rozumieniu coś więcej niż ta sama siedziba zakładu; samo zbiegnięcie się sfer ryzyka większej liczby fi rm nie wypełnia stanu faktycznego normy (uwaga: § 106 ust. 3 3. Alt. SGB VII). Równoległe prace, które przebiegają obok siebie bez związku, tak samo są niewystarczające, podobnie jak sam „kontakt z pracą”. Wymagane jest raczej pewne połączenie między czynnościami jako takimi w sytuacji konkretnego wypadku, które uzasadnia ocenę jako wspólny zakład pracy”, jak twierdzi dosłownie BGH.

399. BGH, Urteil vom 17.06.2008 – VI ZR 257/06 = SP 2011, 359. BGH podkreślił, że ograniczenie odpowiedzialno-ści na podstawie § 106 ust. 3 3. Alt. SGB VII obowiązuje także w stosunku do poszkodowanej ubezpieczonej fi rmy, która posiada ubezpieczenie dobrowolne lub statutowe. Na pierwszy plan wysunęła się skarga o za-dośćuczynienie pracującego na własny rachunek przedsiębiorcy transportowego, którego wypadek na terenie zakładowym pozwanego (pozwany najechał na powoda, przy zgodnym z przepisami załadunku ciężarówki wózkiem widłowym, ciężko go raniąc) został uznany przez BG jako wypadek podczas pracy.

400. BGH, Urteil vom 22.01.2008 – VI ZR 17/07 = SP 2008, 252 i nast. (na temat terminu „wspólny zakład pra-cy” por. także: BGH, Urteil v. 13.03.2007 – VI ZR 178/05 = SP 2007, 281; BGH, Urteil vom 17.10.2000 – VI ZR 67/00 = NJW 2001, 443 i nast. oraz ostatnio także OLG Saarbrükken, Urteil vom 17.07.2008 – 6 O 112/08 = SP 2009, 70); na temat wyłączenia odpowiedzialności i skutku wiążącego zgodnie z § 108 SGB VII zob. ostatni BGH, Urteil vom 19.05.2009 – VI ZR 56/08 = SP 2009, 319. BGH wyjaśnia w tym orzeczeniu aktualny stan prawny i przedstawia przejrzysty obraz historii rozwoju od czasów Sądu Rzeszy do dziś.

401. Küppersbusch, Aktuelle Fragen beim Regress des Sozialversicherungstragers nach § 110 SGB VI, NZV 2005, 393 i następne.

– 186 –


§ 110 tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB), zakłada zgodność merytoryczną i czasową świad-czeń społecznych z roszczeniami odszkodowawczymi poszkodowanego, a zakład ubezpieczeń społecznych w każdym razie […] nie mógłby do wyliczenia wysokości swojego roszczenia od-szkodowawczego posłużyć się fi kcyjnym, zgodnie z § 104 i nast. kodeksu prawa socjalnego (SGB) VII, samym z siebie wykluczonym zadośćuczynieniem”402. Pierwsze dotychczas orzeczenie w ta-kiej kwestii wydał Wyższy Sąd Krajowy w Kolonii (OLG Köln)403 w swoim wyroku z 30.05.2005 r., przyłączając się w ten sposób do panującej w literaturze404 opinii.

121. Często sądy, a ostatnio głównie Trybunał Federalny (BGH), rozpatrują też sprawy doty-czące roszczeń o zadośćuczynienie w związku z wypadkami w szkole lub na terenie szkolnym oraz wokół niego.405

W tym kontekście zawsze decydujące znaczenie ma to, czy czyn niedozwolony (orzeczenie BGH z 15.07.2008 r.: Obrzucanie się śnieżkami na oddalonym od terenu szkoły o około 100 metrów przystanku autobusowym; orzeczenie BGH z 30.03.2004 r.: Rzucenie racy na podwórko szkolne podczas przerwy; orzeczenie BGH z 11.02.2003 r.: Strzelanie kulkami aluminiowymi za pomocą aluminiowego brzeszczotu piły, który złamał się i spowodował utratę oka przez innego ucznia; orzeczenie BGH z 26.11.2002 r.: Zranienie ucznia w związku z lekcją jazdy na nartach na trasie narciarskiej, z której korzystała szkoła) został popełniony w kontekście szkolnym czy nie. O kon-tekście szkolnym w zasadzie „jest mowa wtedy, gdy czyn niedozwolony polega na typowym za-grożeniu w ramach bliskich kontaktów szkolnych, a tym samym istnieje wewnętrzne odniesienie funkcjonowania szkoły”.406 We wszystkich wymienionych powyżej przypadkach wysunięte rosz-czenie o zadośćuczynienie nie zostało uwzględnione ze względu na słusznie podniesione – przez Trybunał Federalny (BGH) – ograniczenia odpowiedzialności na podstawie § 106 tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB). Trybunał Federalny brał bowiem pod uwagę każdorazowo kontekst szkol-ny, a w przypadku złamania brzeszczotu piły (BGH VI ZR 34/02) zamiar ucznia wyrządzającego szkodę, który kulkami aluminiowymi chciał wprawdzie trafi ć w innych uczniów, nie uwzględniał jednak tego, „że u poszkodowanego ucznia wystąpią poważne następstwa urazu”407. Podobnie Trybunał Federalny (BGH) orzekł w przypadku rzucenia racy przez ucznia, który chciał jedynie nastraszyć kilka uczennic, a nie zamierzał ich zranić.408

402. Tak twierdzi Küppersbusch, Aktuelle Fragen beim Regress des Sozialversicherungstragers nach § 110 SGB VII, NZV 2005, 393 i nast. (398); na temat ciężaru kompletnego przedstawienia sprawy i ciężaru dowodu w przypadku rosz-czenia regresowego ubezpieczyciela społecznego por.: BGH, Urteil vom 29.01.2008 – VI ZR 70/07 = SP 2008, 183.

403. OLG Köln, Urteil vom 30.05.2005 – 21 U 22/04 = r+s 2005, 306.404. Küppersbusch, Aktuelle Fragen beim Regress des Sozialversicherungstragers nach § 110 SGB VI, NZV 2005,

393ff ; Stern-Krieger, Arnau, Neuregelung der gesetzl. Unfallversicherung im SGB VII unter Beriicksichtigung des zivilrechtlichen Haftungsrechts, VersR 1997, 408 i nast. oraz: Peck, Viola, § 110 SGB VII – Probleme bei der Auslegung und kein Ende?, SP 2005, 123 i nast.; inna opinia: Angelika Lehmacher, Die Berücksichtigung des fi ktiven Schmerzensgeldanspruchs der Geschädigten beim Regress des Sozialversicherungsträgers nach § 110 SGB VII, NZV 2006, 63 i nast. (Artykuł stanowi obszerne omówienie orzeczenia OLG Köln oraz zacytowanej przeze mnie powyżej opinii zaczerpniętej z literatury).

405. Por. AG Solingen, Urteil vom 25.08.2010 – 11 C 53/10 SP 2011, 76; BGH, Urteil vom 15.07.2008 – VI ZR 212/07 = SP 2008, 394; BGH, Urteil vom 30.03. 2004 – VI ZR 163/03 NZV 2004, 343; BGH, Urteil vom 11.02.2003 – VI ZR 34/02 = NJW 2003, 1605; BGH, Urteil vom 26.11.2002 – VI ZR 449/01 = NJW 2003, 1121.

406. Por. OLG Koblenz, Urteil vom 29.05.2006 – 12 U 1459/04 = NZV 2006, 578 i następne (579 poniżej).407. BGH NJW 2003, 1605.408. BGH NZV 2004, 343.

– 187 –

4. Model niemiecki

Zablokowane w następstwie ograniczenia odpowiedzialności roszczenie deliktowe zastępuje jednak roszczenie o spełnienie świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego przez ubezpieczyciela (§ 2 ust. 1 pkt 2 i 8 a do c tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB)).

W celu zapoznania się ze szczegółową analizą prawną dotyczącą tej tematyki należy sięgnąć do aktualnej pracy Flecka409 oraz – już nieco starszej – pracy Stern-Kriegera i Arnaua oraz prac Scheff ena i Pardeya410.

122. Na koniec należy uwzględnić fakt, iż w przypadku wyłączenia odpowiedzialności na pod-stawie § 104 I 1 tomu VII Kodeksu prawa cywilnego (SGB) i 105 tomu VII Kodeksu prawa cywilnego poszkodowany nie może obciążyć ewentualnego drugiego winnego w stu procentach, lecz musi odpowiednio uwzględnić udział w winie uwolnionego od odpowiedzialności (zakłócony solidarny stosunek prawny).411 W tym zakresie wypracowane już na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów stanowisko pozostaje aktualne.412 W takiej sprawie orzeczenie wydał Wyższy Sąd Kra-jowy (OLG) w Koblenz.413 Powodem w niej był uczeń, który w związku z „przepychankami” w auto-busie szkolnym (w drodze do szkoły) wypadł z niego i autobus częściowo po nim przejechał. Złożył on pozew o odszkodowanie i zadośćuczynienie przeciwko kierowcy i właścicielowi autobusu. Wyż-szy Sąd Krajowy (OLG) słusznie potraktował „przepychanki” jako zdarzenie należące do kontekstu szkolnego i stwierdził: „Jeżeli zatem szkoda powoda powstała bezpośrednio w związku z zacho-waniem »szturchających się« uczniów, objętych jednak ograniczeniem odpowiedzialności, to za-stosowanie mają zasady zakłóconego solidarnego stosunku prawnego. Oznacza to, że powód nie może się domagać od 1. i 2. pozwanego pokrycia pełnej szkody na podstawie § 421 I 1 BG, nowe wydanie, lecz tylko części, którą pozwani ci musieliby ponieść przy uwzględnieniu udziałów w winie w stosunku wewnętrznym w ramach większej grupy sprawców, jeśli ograniczenie odpowiedzial-ności nie będzie brane pod uwagę” (Wyższy Sąd Krajowy (OLG) orzekł w tej sprawie rozłożenie odpowiedzialności na pozwanych w stosunku 2/3 do 1/3).

123. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Koblenz414 rozpatrywał – jeszcze na podstawie poprzed-nich przepisów – kwestię tego, w jakim stopniu ma miejsce wyłączenie roszczenia przyszłej synowej, między innymi także o zadośćuczynienie przeciwko teściowi, na podstawie § 636, § 539 niemieckiego kodeksu ubezpieczeń (RVO), jeśli teść poprosił swoją przyszłą synową o pomoc w pocięciu drewna piłą tarczową, a ona podczas tej czynności straciła trzy palce. Sąd wypowiedział się negatywnie, wskazując na istniejący stosunek prawny grzecznościowy. W przyszłości, mimo przepisu § 2 I Nr 5b tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB), rozstrzyg-nięcie byłoby analogiczne.

W swoim orzeczeniu z 6.02.2007 r. Trybunał Federalny (BGH)415 wyjaśnił – i udzielił odpowiedzi przeczącej – na będące dotychczas bez odpowiedzi pytanie o to, czy wyłączenie odpowiedzialności,

409. Fleck, Ansprüche bei einem Verkehrsunfall aus sozialrechtlicher Sicht – część 1 = NJW-Spezial 2010, 521 i część 2 = NJW-Spezial 2010, 585.

410. Por. na ten temat Stern-Krieger i Arnau, VersR 1997, 408 oraz Scheff en i Pardey, l.c., nb. 375–391.411. BGH, VersR 2005, 1397 = r+s 2005, 1357; BGH, r+s 2005, 397 z adnotacją. Lemcke oraz BGH, VersR 73, 837

i następne, a zwłaszcza 839 w odniesieniu jeszcze do starego prawa, zgodnie z RVO.412. Por. Küppersbusch, Ersatzansprüche bei Personenschäden, nb. 557.413. OLG Koblenz, Urteil vom 29.05.2006 – 12 U 1459/04 = NZV 2006, 578 i następne.414. OLG Koblenz, NJW-RR 95, 1238.415. BGH, Urteil vom 6.02.2007 – VI ZR 55/06 = NZV 2007, 453.

– 188 –


o której mowa w § 105 I tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB), obejmuje także roszczenia o zadośćuczynienie członków rodziny lub osób pozostałych przy życiu po śmierci ubezpieczonego z tytułu tak zwanego szoku pourazowego. W tym przypadku chodziło o roszczenia o zadośćuczy-nienie (w związku z depresją) matki, której syn zmarł w następstwie wypadku przy pracy, spowo-dowanego przez kolegę z tego samego zakładu. Sąd Krajowy (LG) oddalił powództwo. Odwołanie wniesione przez powódkę nie przyniosło oczekiwanego skutku. Natomiast rewizja zakończyła się powodzeniem. Roszczenie – jak stwierdził Trybunał Federalny (BGH) – wypływa w takim przypadku z naruszenia własnego dobra prawnego, a zatem nie jest objęte wyłączeniem odpowiedzialności w rozumieniu § 105 I tomu VII Kodeksu prawa socjalnego (SGB).

VII. Szczególne rodzaje szkód i ich przyczyny

1. Naruszenie dóbr osobistych

124. Orzecznictwo już wkrótce po wejściu w życie Ustawy Zasadniczej wywiodło z art. 1 i 2 (GG) ogólne prawo osobiste, a następnie włączyło je w zakres ochrony pozostałych praw § 823 kodeksu cywilnego (BGB).416 Za dobra chronione w rozumieniu ogólnego prawa osobistego uznane zostały: prawo do ochrony prywatności, tajemnicy i intymności, godności osobistej, prawo do własnego wizerunku i do swobody wypowiedzi, prawo do poprawnego cytowania i prawo do decydowania w zakresie prezentowania własnej osoby.417 Już w BGHZ 26, 349 i nast. (sprawa jeźdźca) Trybu-nał Federalny (BGH) zadecydował, że – poza przypadkami wymienionymi w kodeksie cywilnym (BGH) – także w razie naruszenia niektórych dóbr osobistych może wchodzić w grę roszczenie odszkodowawcze. Rozstrzygnięcie to pozostawało wtedy jednak w sprzeczności z § 253 kodeksu cywilnego (BGB) w poprzednim brzmieniu, które przewidywało obowiązek odszkodowania za szko-dy niemajątkowe jedynie w „przypadkach określonych przez prawo”, dlatego jeszcze w 2001 roku z dogmatycznych względów, także mimo utrwalonego orzecznictwa, część piśmiennictwa całko-wicie odrzucała odszkodowanie za ból i cierpienie w przypadkach naruszenia dóbr osobistych.418 Roszczenie o odszkodowanie pieniężne (pojęcie „zadośćuczynienie pieniężne” w tym kontekście w orzecznictwie najczęściej nie było używane) z tytułu naruszenia dóbr osobistych znacząco roz-szerzyło zakres sankcji i prewencji o odszkodowania za straty niemajątkowe.419

125. Federalny Trybunał Konstytucyjny420 uznał to „rozwinięcie prawa pisanego” przez orzeczni-ctwo za bez zastrzeżeń z konstytucyjnego punktu widzenia i już w 1973 roku stwierdził, że w przy-padku przyznania tego rodzaju „odszkodowania pieniężnego (chodzi) o prawo, które nawiązuje do ochrony z art. 1 i art. 2 I Ustawy Zasadniczej (GG) i jego podstawą jest § 823 I kodeksu cywil-nego (BGB) […]”421. W ten sposób roszczenie o odszkodowanie w przypadku naruszenia dóbr osobistych, obok zadośćuczynienia, rozwinęło się w międzyczasie do utrwalonej, samodzielnej

416. BGHZ 13, 334 i następne.417. BVerfG, NJW 80, 2070 (2071) z dalszymi odniesieniami.418. Palandt i Heinrichs, § 253 nb. 1 w wydaniu z 2001 roku; pogłębione opracowanie tego zagadnienia można zna-

leźć w: Funkel, Schutz der Persönlichkeit durch Ersatz immaterieller Schaden in Geld, s. 120 i następne, (148).419. Por. Steff en, Schmerzensgeld bei Persönlichkeitsverletzungen durch die Medien, NJW 1997, l0 i następne (10).420. BVerfG, NJW 73, 1221 (1226).421. BVerfG, Beschluss vom 8.03.2000 – 1 BvR 1127/96 = NJW 2000, 2187 i następne.

– 189 –

4. Model niemiecki

instytucji prawnej „z własnymi warunkami i dlatego także własnymi kategoriami wymiaru”,422 że ustawodawca w ramach reformy Drugiej Ustawy o zmianie przepisów prawa o odszkodowaniach nie widział powodu, aby tak powszechne roszczenie ujednolicić i włączyć do nowego tekstu ustawy § 253 ust. 2 kodeksu cywilnego (BGB). Dlatego – tak jak w 1958423 roku – i dziś brakuje prawnego uregulowania424 odszkodowania pieniężnego w przypadkach naruszenia dóbr osobistych, a zatem orzecznictwo nadal będzie kształtować stosunki w tym obszarze prawa.

126. Nie możemy w tym miejscu zająć się szczegółowo zagadnieniem ochrony dóbr osobistych po śmierci i dwoma wydanymi w tej sprawie już w 1999425 roku orzeczeniami Trybunału Federalnego (BGH), także z uwagi na wyjątkowy charakter tej tematyki, której skomentowanie wykraczałoby poza ramy tej pracy. W tej sprawie należy jednak odesłać do bardzo dobrego specjalistycznego artykułu Frommeyera426. W każdym razie oba – poruszające temat dobra osobistego po śmierci w kontekście wolności sztuki – orzeczenia Trybunału Federalnego (BGH) (z 16.09.2008 oraz 6.12.2005), zostaną dokładniej opisane w poniższym rozdziale VII 1. a.

127. a) Naruszenie dóbr osobistych przez media. Od ukazania się (w 2006 roku) piątego wy-dania tej pracy, w dziedzinie naruszeń dóbr osobistych przez media – zwłaszcza przez pisma bulwarowe – obserwuje się pewnego rodzaju złagodzenie postawy.

Prawdopodobnie co najmniej kilku wydawców prasy bulwarowej427 zrozumiało w międzyczasie ogólny zarys i konsekwencje prawa dotyczącego ochrony dóbr osobistych. Z całą pewnością szcze-gólne znaczenie mają pełne zaangażowania i długotrwałe działania księżnej Hanoweru, Caroline – przez Heldricha428 trafnie i z aprobatą nazwane „wyprawą zbrojną” – kontynuowane w międzyczasie przez jej córkę Charlotte (por. oba szczegółowo omówione poniżej „orzeczenia w sprawie Balu Róży” Trybunału Federalnego (BGH) z 26.10.2010 r.). Jednak i dziś wydawcy takich brukowców oraz co-raz częściej niektóre prywatne stacje telewizyjne nadal – z czysto komercyjnych powodów – nie zawsze respektują obowiązujące prawo, mimo że orzecznictwo Trybunału Federalnego (BGH),429

422. Steff en, Schmerzensgeld bei Persönlichkeitsverletzungen durch die Medien, NJW 1997, 10 i następne (10).423. 14.02.1958 r., w swoim „wyroku w sprawie jeźdźcy”, który przeszedł do historii prawa, BGH w szczególnej

formie i uzasadnieniu rozciąga uprawnienie do zadośćuczynienia także na ogólne prawo osobiste wzgl. jego naruszenia; BGHZ 26, 349 = NJW 1958, 827.

424. Wyjątek: § 8 ust. 2 BDSG reguluje kwestię zadośćuczynienia pieniężnego w przypadku niedopuszczalnego/nieprawidłowego automatycznego gromadzenia danych.

425. BGH, 1.12.1999 – I ZR 49/97 = NJW 2000, 2195 i BGH 1.12.1999 – I ZR 226/97 = NJW 2000, 220. Por. na ten temat także bardzo udany fachowy artykuł: Frommeyer, Persönlichkeits schutz nach dem Tode und Schaden-sersatz – BGH 143, 214 i następne. (Marlene Dietrich) i BGH, NJW 2000, 2201 i następna. (Der blaue Engel), JuS, 2002, 13.

426. Frommeyer, JuS, 2002, 13 i następne.427. Wg. Dudena należy przez to rozumieć „pozbawioną skrupułów i podżegającą codzienną prasę”.428. Heldrich, Persönlichkeitsschutz und Pressefreiheit nach der Europäischen Menschenrechtskonvention, NJW

2004, 2634 i następne.429. BGH, Urteil vom 16.09.2008 – VI ZR 244/07 = ZUM 2008, 951 (dobro osobiste po śmierci vs. wolność sztuki);

BGH, Urteil vom 10.06.2008 – VI ZR 252/07 = NIW 2008, 2587 (rozważania nt. wolności sztuki i dobro oso-biste – sprawa Esra); BGH, Urteil vom 11.03.2008 – VI ZR 189/06 = NIW-RR 2008, 913 (brak niedopuszczal-nej zniesławiającej krytyki przy ocenie przez anonimowych biegłych); BGH, Urteil vom 19.06.2007 – VI ZR 12/06 = NIW 2007, 3440 (Wizerunek osoby towarzyszącej – tu: przyjaciółka muzyka H.Gronemeyera – i war-tość informacyjna w historii współczesnej); BGH, Urteil vom 27.03.2007 – VI ZR 101/06 = ZUM 2007, 533 (roszczenie o zaniechanie z powodu naruszającego godność artykułu na forum internetowym); BGH, Urteil

– 190 –


Federalnego Trybunału Konstytucyjnego430 i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (EGMR) oraz liczne orzeczenia sądów niższych instancji (orzeczenie Sądu Krajowego w Kolonii z 28.02.2007 r.;431 orzeczenie Sądu Krajowego w Monachium I z 11.06.2008 r.;432 orzeczenie Sądu Rejonowego w Kleve, z 21.01.2009 r.433) przedstawiły stan prawny dostatecznie przejrzyście i najczęściej zrozumiałym językiem. Zanim zajmiemy się dokładniej tym oraz dalszymi wydanymi od tamtej pory orzeczenia-mi, najpierw pozwolimy sobie rzucić okiem na historię434.

128. Ekstremalna walka o udziały w rynku, bez względu na konsekwencje dla dóbr osobistych poszkodowanych osób435, już wcześnie zachęciła orzecznictwo do zapewnienia jeszcze skutecz-niejszej ochrony cywilnoprawnej.436

„Kamieniem milowym w rozwoju silnej ochrony dóbr osobistych”, jak trafnie określił to Prinz437 już przed kilkoma laty – ale jest to aktualne do dziś – jest orzeczenie Trybunału Federalnego (BGH) z 15.11.1994 r. w sprawie powództwa ówczesnej księżniczki Monako, Caroline, a dzisiejszej księż-

vom 26.10.2006 – I ZR 182/04 = NIW 2007, 689 (wykorzystanie zdjęcia znanej osoby – tu: Oskar Lafon-taine – do celów reklamowych); BGH, Urteil vom 6.12.2005 – VI ZR 265/04 = NIW 2006, 458 (brak narusze-nia dobra osobistego rodziny zmarłego w relacji telewizyjnej); BGH, Urteil vom 5.10.2004 – VI ZR 255/03 = NIW 2005, 215 (odszkodowanie pieniężne za naruszenie dobra osobistego niemowlęcia – tu: syn księżnej Hannoveru, Caroline, przez opublikowanie potajemnie wykonanych zdjęć); BGH, Urteil vom 9.12.2003 – VI ZR 38/03 = VersR 2004, 388 = NIW 2004, 1034 (naruszenie dóbr osobistych przez zadanie na stronie tytuło-wej gazety pytania: „Udo Jürgens w łóżku z Caroline?”); BGH, Urteil vom 9.12.2003 – VI ZR 404/02 = NIW 2004, 766 (opublikowanie zdjęć lotniczych domów letniskowych prominentów bez ich zgody); BGH, Urteil vom 25.11.2003 – VI ZR 226/02 = NIW 2004, 598 (o interpretacji wypowiedzi zaczerpniętej z relacji; naru-szenie dobra osobistego przez zakwestionowanie kompetencji zawodowych w artykule „między wiersza-mi”); BGH, Urteil vom 23.10.2003 – III ZR 9/03 = NIW 2003, 3693 (odszkodowanie z powodu naruszającego obowiązek urzędowy działania prokuratury).

430. BVerfG, NIW 2000, 1021; BVerfG, NIW 2000, 2187; BVerf, G NIW 2001, 1921; BVerf, G NIW 2003, 3262; BVerfG, NIW 2005, 1858 oraz EGMR III, Urteil vom 24.06.2004 – 59320/00 = NIW 2004, 2647 (wszystkie wymienione rozstrzygnięcia dotyczą bezpośrednio lub (BVerfG, NIW 2000, 2187)

pośrednio skarg wymienionych osób).431. Por. IMM-DAT-Nr 3773 (powód został bezpodstawnie przedstawiony jako pedofi l w programie telewizyjnym

„Akte 5”).432. Por. IMM-DAT-Nr 3782 (powódka odnalazła siebie w monachijskiej prasie bulwarowej w artykule zatytułowa-

nym „Mieszkanka Monachium wychodzi za bezwzględnego zabójcę”).433. AG Kleve, Urteil vom 21.01.2009 – 2 O 229/07 = BeckRS 2009, 04989 (na powoda ściągnięto w programie

Q 1 podejrzenie, że zażywa narkotyki, a nawet nimi handluje).434. Por. na ten temat ogólnie analizę: Funkel, Schutz der Persönlichkeit durch Ersatz immaterieller Schäden

in Geld, 2001, w: Münchener Universitätsschriften, tom 161.435. Por. niedawno BGH, Urteil vom 19.06.2007 – VI ZR 12/06 (Opublikowanie przez brukową gazetę „B…” wykona-

nego przez paparazzi zdjęcia przyjaciółki H. Gronemeyera); LG Köln, Urteil vom 28.02.2007 = EVIM-DAT-Nr 3773 (powód został bezpodstawnie przedstawiony jako pedofi l w programie telewizyjnym „Akte 5”); LG München I, Urteil vom 11.06.2008 = IMM-DAT-Nr 3782 (powódka odnalazła siebie w monachijskiej prasie bulwarowej w artykule zatytułowanym „Mieszkanka Monachium wychodzi za bezwzględnego zabójcę”); AG Kleve, Urteil vom 21.01.2009 – 2 O 229/07 = BeckRS 2009, 04989 (na powoda ściągnięto w programie Q 1 podejrzenie, że zażywa narkotyki, a nawet nimi handluje); por. Prinz, NJW 95, 817 oraz przykładowo BGH, NJW 95, 861 w połączeniu z OLG Hamburg, NJW 96, 2870.

436. Na temat postępowania karnego z mediami warto przeczytać: dr Hohmann, Verdachtsberichterstattung und Strafverteidigung – Anwaltsstrategien im Umgang mit den Medien, NJW 2009, 881 i następne.

437. Prinz, Der Schutz der Persönlichkeitsrechte vor Verletzung durch die Medien, NJW 1995,817.

– 191 –

4. Model niemiecki

nej Hanoweru, przeciwko wydawcy szeregu brukowców. Sprawa ta przeszła do historii prawa jako „wyrok I w sprawie Caroline v. Monaco”438. Za pomocą trzech wymyślonych, w sposób bezczelny określonych jako Exklusivinterviews (ekskluzywne wywiady), historyjek tytułowych i sfałszowa-nych zdjęć bezwzględnie, z czysto komercyjnych pobudek, wykorzystano wizerunek księżniczki. Poza sprostowaniem żądała wówczas stosownego zadośćuczynienia, co najmniej (w przeliczeniu) 51 000 euro (wówczas 100 000 DM). Sąd Krajowy, przed którym najpierw wytoczono powództwo, oraz Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamburgu, jako instancja odwoławcza, uznały początkowo za odpowiednie zadośćuczynienie kwotę zaledwie 15 339 euro (wówczas 30 000 DM). Trybunał Federalny (BGH) uchylił wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu najpierw odniósł się do konstrukcji prawnej odszkodowania, w przypadku której „tak naprawdę [nie chodzi] o zadośćuczynienie pieniężne […] lecz o środek, który dotyka ochrony z art. 1 i 2 I Ustawy zasadniczej”, w której na pierwszym miejscu znajduje się „element rekompensaty dla ofi ary”.439

129. Przy wymiarze „zadośćuczynienia pieniężnego” decydująca i przełomowa była tu, pod-kreślona przez Trybunał Federalny (BGH), kwestia powiązania naruszenia praw osobistych z jego motywem, a mianowicie zamiarem osiągnięcia zysku. „Nie oznacza to wprawdzie”, jak stwierdził Trybunał Federalny (BGH), „że w takich przypadkach bezwzględnej komercjalizacji osobowości należy dokonać »zredukowania zysku«, ale jednak, że czerpanie zysków z naruszenia prawa należy uwzględnić w rozstrzygnięciu w sprawie wysokości odszkodowania pieniężnego. Dlatego jednak wysokość odszkodowania pieniężnego musi mieć realny skutek prewencyjny przeciwko takiemu, rynkowemu wykorzystywaniu osobowości”.

Jako kolejny czynnik wymiaru Trybunał Federalny (BGH) wymienił ponadto „stopień narusze-nia dóbr osobistych”, który w tym przypadku – wobec uwzględnienia wyssanego z palca „eksklu-zywnego wywiadu” – był szczególnie istotny.

130. Jeśli chodzi o górną granicę wysokości odszkodowania, Trybunał Federalny (BGH) wskazał przede wszystkim na ograniczenie wolności prasy, dodając równocześnie, że w tym przypadku nie mogłoby być o tym „jednak mowy”, ponieważ chodziło o „uniemożliwienie prasie bezwzględnego, rynkowego wykrzystania osobowości, co było tu przedmiotem sporu prawnego”.440

Uwzględniając te uwagi Trybunału Federalnego (BGH), Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hambur-gu, do którego ten spór prawny został skierowany, ostatecznie zasądził na rzecz powódki łącznie 92 000 euro (wówczas 180 000 DM), a tym samym najwyższe „zadośćuczynienie pieniężne” przyznane w tego typu sprawie. W przypadku tego rodzaju „przymusowej komercjalizacji” od-szkodowanie pieniężne należy „bardzo znacznie” podwyższyć, aby zagwarantować dostateczny skutek prewencyjny.441

Rozstrzygnięcie Trybunału Federalnego (BGH) i – jako jej „pierwszy owoc” – wyrok Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Hamburgu należy przyjąć z aprobatą. Właśnie rezygnacja z klasycznej idei zadośćuczynienia i pójście w kierunku odszkodowania pieniężnego o silnym charakterze pre-wencyjnym zwiększy ochronę osobowości jednostki i pozwoli mieć nadzieję, że prasa bulwaro-wa w większym stopniu zaangażuje swoją wyobraźnię w wybór artykułów niż w ich wymyślanie i fałszowanie.

438. BGH, Urteil vom 15.11.1994 – VI ZR 56/94 = NJW 1995, 861 i następne.439. BGH, NJW 95, 861 (864 i następna).440. BGH, NJW 95, 861 (865).441. OLG Hamburg, NJW 96, 2870 (2874).

– 192 –


131. W ponownym orzeczeniu Trybunału Federalnego (BGH), do którego doprowadziła księżna Hanoweru, Caroline (orzeczenie z dnia 19.12.1995 r.),442 które również przeszło do historii prawa pod nazwą „wyrok II w sprawie Caroline v. Monaco”443, decydujące było między innymi pytanie o to, czy oraz w jakim stopniu księżniczka jako „osoba publiczna”444 może posiadać zasługującą na ochronę sferę prywatną poza własnym domem. Trybunał Federalny (BGH) dokonał tu rozróż-nienia na zdjęcia wykonane potajemnie i ze znacznej odległości teleobiektywem o dużym przy-bliżeniu, które przedstawiały księżniczkę w restauracji z ogródkiem, w którym skryła się, aby odbyć – jak zauważył paparazzi – prywatną rozmowę, oraz zdjęcia przedstawiające C. v. Monaco podczas jazdy konnej, wiosłowania czy zakupów, a zatem w miejscach publicznych, tym samym pokazujące ją jako członka społeczności. Jeśli chodzi o wspomniane powyżej zdjęcia (w restau-racji z ogródkiem), Trybunał Federalny (BGH), na tle oceny zasługującej na ochronę sfery pry-watnej z jednej strony i usprawiedliwionego prawa opinii publicznej do informacji z drugiej strony, nie stwierdził istnienia takiego prawa. Im mniejsza jednak wartość informacji, jak uznał Trybunał Federalny (BGH) we wskazanym wyroku,445 tym większa ochrona poszkodowanego. Trybunał Federalny trafnie dostrzegł, że w przypadku potajemnie wykonanych zdjęć przeważa „czysta cie-kawość i głód sensacji”; a zatem motywy te „nie zostają uznane jako zasługujące na ochronę”.446

132. Rozstrzygnięcia zostały zaakceptowane przez Federalny Trybunał Konstytucyjny447, który uznał, „że ustalenie wysokości odszkodowania w oparciu z jednej strony o częściowo inne punkty widzenia (nastąpiło) w drodze określenia wysokości zadośćuczynienia pieniężnego”, a tym samym że decydujące były przede wszystkim elementy prewencyjne, „które przy wymiarze odszkodowa-nia pieniężnego […] prowadziły do znacznego podwyższenia przyznanego odszkodowania”.448

W wyroku z 14.02.2005 r.449 Federalny Trybunał Konstytucyjny zajął się dobrem osobistym – tym razem chodziło o córkę księżnej Hanoweru, Caroline – i podtrzymał w całości słuszne rozstrzygnię-cie Sądu Krajowego (LG) oraz Wyższego Sądu Krajowego (OLG). Stwierdził też, że do zasługującego na ochronę rozwoju osobowości dzieci i młodzieży należy także to, aby – „z obawy przed nagłośnie-niem medialnym i przypisaniem przez media osobistych właściwości lub cech charakteru – nie musiały stronić od życia publicznego lub zachowywać się w nim w – nieodpowiednio do wieku – kontrolowany sposób” i ograniczył się jedynie do przypadku, w którym „dzieci lub młodzież […] (narażają się) na oko-liczności towarzyszące występom publicznym przez to, że stoją w centrum imprez publicznych”.450

133. W przypadku naruszenia dóbr osobistych przez media ogólnie nadal należy uwzględniać to, czy w konkretnym przypadku sprawa ciesząca się powszechnym zainteresowaniem jest oma-wiana poważnie i merytorycznie, a tym samym, czy zostaje zaspokojona potrzeba informacji opinii

442. BGH, NJW 96, 1128 i następne.443. BGH, NJW 1996, 984.444. Zobacz na temat osób z historii współczesnej: bardziej szczegółowo w rozdziale VII 1. c.445. BGH, NJW 96, 1128 i następne, (1130); por. także OLG Hamburg, NJW-RR 95, 790 i następna.446. BGH, NJW 96, 1128 i następne, (1130).447. BVerfG, NJW 2000, 1021 oraz – choć nie bezpośrednio z tym związane – BVerfG, NJW 2000, 2187.448. Tak stwierdził BVerfG w swoim wyroku z 8.03.2000 r. – 1 BVR 1127/96 = NJW 2000, 2187 (2188).449. BVerfG, Beschluss vom 14.02.2005, 1 BvR 1783/02 = NJW 2005, 1857. U podstaw rozstrzygnięcia leżała

skuteczna skarga córki, która sprzeciwiła się temu, że w gazecie brukowej napisano o niej, że ma „takie same zmysłowe usta” itp. jak jej matka. Bezskutecznie protestował przeciwko temu wydawca gazety przed sądem BVerfG.

450. BVerfG, Beschluss vom 14.02.2005 – 1 BvR 1783/02 = NJW 2005, 1857 (1858).

– 193 –

4. Model niemiecki

publicznej, oraz czy ma się przyczynić do kształtowania opinii, czy jedynie zaspokajać potrzebę powierzchownej rozrywki. Europejski Trybunał Sprawiedliwości451 wskazał, że przy rozważaniach452 na temat ochrony życia prywatnego w kontekście wolności słowa zasadniczo należy dokonywać rozróżnienia „pomiędzy sprawozdaniem dotyczącym faktów – także spornych – które wnoszą wkład do dyskusji w demokratycznym społeczeństwie […] i sprawozdaniem dotyczącym szcze-gółów z życia prywatnego osoby”. I tu dokonuje rozróżnienia na „osoby życia politycznego”, w któ-rych przypadku prasa pełni swoją ważną rolę „strażnika”, i „osoby życia publicznego”, do których można by zaliczyć także polityków, w których przypadku opinia publiczna mogłaby mieć „także w szczególnych okolicznościach prawo do bycia informowaną na temat pewnych aspektów ich pry-watnego życia”.453 Jeżeli jednak dany przypadek wykracza „poza jakąkolwiek dyskusję polityczną lub publiczną – jak «artykuły» z brukowców na temat sportu czy rzekomych pocałunków księż-nej, to służy to jedynie zaspokojeniu «ciekawości określonej publiczności» i – pomimo wysokiej rozpoznawalności poszkodowanego (księżna Hanoweru, Caroline) – nie może być traktowany jako wkład do jakiejkolwiek dyskusji interesującej ogół społeczeństwa”, tak że swobody wyrażania opinii nie należy tu „interpretować tak szeroko”.454 Europejski Trybunał Sprawiedliwości słusznie jeszcze raz wskazał, że ochrona osoby, nawet gdy jest ona powszechnie znana, ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju osobowości i wykracza poza intymny krąg rodzinny.

134. Trybunał Federalny (BGH) ponownie, między innymi w 2007 roku455, zajął się tym tematem oraz kwestią dopuszczalności publikowania zdjęć paparazzi. Tym razem nie chodziło o księżnę Hanoweru, Caroline, lecz o znanego muzyka Herberta Grönemeyera i jego towarzyszkę życia. Zo-stali oni sfotografowani przez paparazzi podczas prywatnego urlopu w rzymskiej kawiarni ulicznej. Zdjęcia trafi ły na centralne miejsce artykułu pisma ilustrowanego „B…”, a pod nim umieszczono podpis „Spojrzenia miłości […] Grönemeyer i jego przyjaciółka S. pokazali się w rzymskiej ka-wiarni”. Wydawcy brukowca – jak to się zwykło czynić w takich przypadkach – uznali oczywiście za zbędną zgodę poszkodowanych, powołali się na § 22 Ustawy o prawie autorskim do dzieł sztuki i dzieł fotografi cznych (KUG). Trybunał Federalny (BGH) dostrzegł tu naruszenie praw osobistych, uprawniające do domagania się odszkodowania przez powódkę (towarzyszkę życia H. Grönemey-era). W uzasadnieniu, wskazując na dotychczasowe orzecznictwo, Trybunał Federalny podkreślił konieczność wyważenia interesów: zainteresowania opinii publicznej informacją z jednej strony i zainteresowania osoby, której wizerunek został opublikowany, ochroną sfery prywatnej z drugiej strony. „Im większą wartość dla opinii publicznej posiada informacja, tym bardziej zainteresowanie ochroną osoby, której dotyczy, musi ustąpić miejsca interesowi opinii publicznej w uzyskaniu in-formacji. Odwrotnie jednak także ochrona dobra osobistego poszkodowanego jest tym trudniejsza, im mniejsza jest wartość informacji dla opinii publicznej”. W przedmiotowym przypadku Trybunał Federalny (BGH) trafnie nie dostrzegał ani wkładu w dyskusję będącą w interesie publicznym, ani informacji o ważnym aktualnym wydarzeniu. Zdjęcia i oparta na nich fabuła „artykułu” przedsta-wiają daną osobę – jak opisuje Trybunał Federalny (BGH) – raczej „w ich codziennym życiu, przy

451. EMRK NJW 2004, 2647 i następne.452. Por. także: Müller, Persönlichkeitsrecht und Medienfreiheit auf der „europäischen Waagschale” – Hoffnung

auf den Mittelweg, ZRP 2011, 93.453. EMRK, NJW 2004, 2647.454. Tak stwierdził EGMR, l.c., strona 2650.455. Urteil vom 19.06.2007 – VI ZR 12/06 = NJW 2007, 3440.

– 194 –


zajęciach, które zasadniczo należy zaliczać do sfery prywatnej” i dlatego służyły jedynie rozrywce i nie miały żadnego znaczenia społecznego. Dlatego powódka nie musi akceptować takiej publi-kacji, zamieszczonej bez jej zgody.

400 000 euro – a tym samym bodaj najwyższe aktualnie zadośćuczynienie z tytułu na-ruszenia dóbr osobistych przez media – Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamburgu456 zasądził w dniu 30.07.2009 r. na rzecz szwedzkiej księżniczki Madeleine za zakrojone na szeroką skalę i bezwzględne wykorzystanie do celów zarobkowych dóbr osobistych powódki i związane z tym poważne naruszenie tych dóbr. Pozwana – wydawca „pisemek” „Frau mit Herz” i „Welt der Frau” – w celu zwiększenia nakładu i osiągnięcia zysku opublikowała w nich łącznie 86 tekstów zawiera-jących bezsprzecznie nieprawdziwe twierdzenia na temat powódki. W ten sposób wydawcy tych „brukowców” wyrządzili powódce „tak ciężkie i takich rozmiarów szkody, że konieczna stała się kompensacja w postaci odszkodowania pieniężnego”457, a mianowicie w wysokości, z którą będzie się wiązał odczuwalny dla pozwanej skutek prewencyjny. „Wyraźny skutek prewencyjny spowo-duje według Wyższej Izby Cywilnej Trybunału Federalnego odszkodowanie pieniężne w wysokości 400 000 euro”, jak stwierdził Wyższy Sąd Krajowy (OLG), który w swoim dalszym uzasadnieniu daje do zrozumienia, że kwota ta mogłaby być jeszcze wyższa.458

135. Natomiast Trybunał Federalny (BGH) nie dostrzegł w swoim najnowszym „Orzeczeniu w sprawie Balu Róży” [„Rosenball-Urteil”] z 26.10.2010 r.459 (relacja słowna na temat córki księżny Caroline podczas Balu Róży w Monaco) naruszenia dóbr chronionych przez ogólne prawo osobi-ste. Trybunał Federalny podkreślił jednak w tym wyroku wyraźnie, że ochrona przez ogólne pra-wo osobiste w zakresie publikacji zdjęć jest większa niż ochrona w zakresie publikacji słownych. Orzecznictwo dotyczące publikacji zdjęć (zobacz poniższy rozdział VII 1 c) nie jest – jak stwier-dził Trybunał Federalny (BGH) – „możliwe do przeniesienia” na publikacje słowne. W odniesieniu do tego ostatniego obowiązuje „gwarantowana w art. 5 Ustawy Zasadniczej zasada swobodnej relacji, przy czym zwykle ochronie dóbr osobistych należy się pierwszeństwo nie jedynie z racji tego, że przedmiotem tej – ani prawdziwej, ani też oszczerczej relacji – są same błahostki doty-czące znanej osobistości, niewnoszące istotnego wkładu w kształtowane opinii publicznej”. „Dla-tego – jak twierdzi dalej Trybunał Federalny (BGH) – nie można kwestionować faktu, iż pozwana relację z Balu Róży wykorzystała jako okazję, aby przede wszystkim zająć się powódką, która się tam pojawiła (uwaga: była nią córka Caroline, księżniczki Monako).460

456. OLG Hamburg, Urteil vom 30.07.2009 – 7 U 4/08 = NJW-RR 2010, 624. W międzyczasie wyrok się uprawomoc-nił – zobacz BGH VI ZR 253/09, Komunikat z dnia 20.01.2011 r., opublikowany przez wyd. Beck, link 1009355.

457. OLG Hamburg, Urteil vom 30.07.2009 – 7 U 4/08 = NJW-RR 2010, 624.458. Stwierdził to OLG l.c. „Nie można zapominać o tym, że należy się oprzeć na fakcie, iż powódka nie zauwa-

żyła niczego ze strony większości aktualnych publikacji, które stanowiły przedmiot postępowania, zatem nie została skonfrontowana bezpośrednio z nieprawdziwymi historiami i nie musiała bezpośrednio odczuć uszczerbku. Także w przypadku szkody całkowitej należy wziąć pod uwagę to, że pomiędzy publikacją ar-tykułu a dochodzeniem roszczenia minęło dużo czasu i pamięć opinii publicznej o tych publikacjach zatarła się. Jeśli chodzi o efekt prewencyjny po stronie pozwanych, to istotne jest także to, że przedmiotowe za-chowanie stało się po raz pierwszy przedmiotem postępowania odszkodowawczego i równocześnie należy ocenić 86 publikacji.

459. BGH, Urteil vom 26.10.2010 – VI ZR 230/08 = VersR 2011, 130. Na temat relacji obrazowej por. także: BGH, Urteil vom 26.10.2010 – VI ZR 190/08 = VersR 2011, 127 z moimi wskazaniami, poniżej w rozdz. VII 1. C, „Na-ruszenia prawa do własnego wizerunku”.

460. BGH, Urteil vom 26.10.2010 – VI ZR 230/08 VersR 2011, 130 (132).

– 195 –

4. Model niemiecki

136. Dopóki prasa do swojej relacji wykorzystuje obcy materiał, w zasadzie obowiązuje na-stępująca zasada: „Jeżeli [materiał] został zaczerpnięty z informacji prasowej urzędu, zwłasz-cza oświadczeń policji, to prasa może założyć, że jego treść jest wiarygodna i wyczerpująca oraz że obowiązek natychmiastowego sprawdzenia nie istnieje”461.

W odniesieniu do agencji prasowych obowiązują jednak – także w zależności od tego, w jak dużym stopniu wypowiedź narusza status prawny osoby trzeciej, której dotyczy – bardzo wysokie kryteria, jak wyraźnie podkreślił Federalny Trybunał Konstytucyjny (BVerfG)462. Ogromne zaufanie, jakim cieszą się agencje prasowe, i ich mocno akcentowana funkcja opiniotwórcza uzasadnia to, aby publikowanym przez nie informacjom zapewniona była ochrona przed roszczeniami cywilno-prawnymi zainteresowanych jedynie w stopniu, w jakim w racjonalnych granicach wykorzystane zostały praktyczne możliwości sprawdzenia poprawności.463

137. Kwestią wykorzystywania świadomie przemilczanych faktów i powstałego jedynie z tego powodu naruszenia godności zajmował się w 1999464 i 2003465 roku Trybunał Federalny (BGH). W pierwszym z wymienionych przypadków orzekł, że o ile z podanych do wiadomości „prawdzi-wych faktów” można wyciągnąć pewien określony oszczerczy wniosek, to w świetle prawa rela-cję (prasową) celowo niepełną należy rozpatrywać jako „stwierdzenie nieprawdziwych faktów”. Jeśli oszczercza informacja przy podaniu do wiadomości przemilczanych faktów wydaje się mniej oczywista i dlatego fałszywe wrażenie może, u nieświadomego przeciętnego czytelnika, powstać dopiero na skutek przemilczenia tego faktu, to opuszczenie uzasadnia roszczenie tak samo jak złożenie od samego początku fałszywego oświadczenia.466

W drugim przypadku chodziło o wypowiedź prasową pochodzącą z wyemitowanego progra-mu „WISO”, w której na temat powoda stwierdzono m.in.: „Zaproszono go jako modernizatora do K., a teraz przed zadłużonym domem stoją zakłopotani politycy”. Trybunał Federalny (BGH)467 orzekł w tej sprawie, że w przypadku większej liczby niewykluczających się wzajemnie interpretacji wy-powiedzi, zawsze należy wziąć za podstawę tę, która jest korzystniejsza dla poszkodowanego i która zaszkodzi mu w mniejszym stopniu. Nie wolno jednocześnie przemilczać takich faktów, których podanie spowodowałoby u adresata korzystniejszą ocenę całego zdarzenia.

138. Jeszcze raz Trybunał Federalny (BGH)468 w swoim orzeczeniu z 21.06.2011 r. zastanawiał się nad tym, w jakim stopniu konstytucyjna ochrona dóbr osobistych rozciąga się na odtwarzanie i inter-pretację wypowiedzi i podkreślił, że konstytucyjna ochrona dóbr osobistych obejmuje nie tylko błędy w przytoczeniu, lecz także nieprawidłowe, wypaczone lub zniekształcone odtworzenie wypowiedzi.

461. OLG Karlsruhe, NJW-RR 93, 732 (733) z odesłaniem do: Damm i Kuner, Widerruf, Unterlassung und Schaden-sersatz in Presse und Rundfunk, nb. 216.

462. BVerfG NJW 2004, 589.463. W sprawie chodziło o skargę agencji prasowej przeciwko pominięciu wypowiedzi na temat koloru włosów

kanclerza federalnego Schrödera.464. BGH VersR 2000, 193.465. BGH NJW 2004, 598.466. BGH VersR 2000, 193.467. BGH NJW 2004, 598.468. BGH, Urteil vom 21.06.2011 VI ZR 262/0. Powódką była ówczesna prezenterka wiadomości i autorka książek,

Eva Hermann, która twierdziła, że została błędnie zacytowana przez dziennik Hamburger Abendblatt, co po-ważnie naruszyło jej dobra osobiste (uwaga do odniesienia: W czasie opracowywania tego 8. wydania pracy w becklink 1014217 i licznych dziennikach dostępna była tylko jedna tego rodzaju informacja prasowa).

– 196 –


Granicę wyznaczył tu jednak Trybunał Federalny (BGH)469, wskazując na to, że wtedy, kiedy wy-powiedź (w przedmiotowym przypadku chodziło o artykuł z gazety, poświęcony wypowiedziom470 ówczesnej prezenterki wiadomości i autorki książki, Evy Hermann, na temat obrazu niemieckiej matki oraz pozytywnego stwierdzenia dot. czasów dyktatury nazistowskiej) rozpatrywana w ogól-nym kontekście i oceniona pod kątem użytych sformułowań, toku i kierunku myślenia, dopuszcza jedynie interpretację, która została zasugerowana w zakwestionowanej relacji, jej przedstawienie nie może zostać uznane ani za nieprawidłowe, ani za zniekształcone czy wypaczone.

W kwestii dalszych obszernych rozważań na temat tzw. „ukrytych wypowiedzi” warto wskazać na cytowane już powyżej rozstrzygnięcie Trybunału Federalnego (BGH) z 2004471 roku.

„Szczególnie ryzykowny artykuł” redaktor i wydawca musi jednak „albo sam sprawdzić, albo zlecić jego sprawdzenie właściwemu organowi, zgodnie z § 30, 31 kodeksu cywilnego (BGB), tak aby nie było możliwości uwolnienia się od winy”472 lub jak to krótko ujął Federalny Trybunał Kon-stytucyjny: „Im bardziej niekorzystny wpływ wypowiedź wywiera na sferę prawną osób trzecich, do których jest skierowana, tym wyższe jest kryterium staranności”473.

139. Na nasuwające się w związku z tym pytanie o to, czy rozpowszechnianie wypowiedzianego przez osobę trzecią na temat innej osoby dyskredytującego twierdzenia może w jednostkowym przy-padku zostać potraktowane jako naruszenie prawa osobistego, za które powinno zostać wypłacone odszkodowanie, Trybunał Federalny (BGH)474 odpowiedział twierdząco w odniesieniu do przypadku, w którym rozpowszechniający (tu: autor książki i wydawnictwo) „nie zdystansował się autentycznie [od wykorzystanego twierdzenia] ani nie przeciwstawił wypowiedzi, jedynie jako części dokumentacji opinii, innym stanowiskom”.475 W związku z tym Trybunał Federalny (BGH) stwierdził dalej, że w przy-padku poważnego naruszenia prawa osobistego (tu stwierdzenia, że powód, będący starszym ofi cerem policji, pracował dla właściciela agencji towarzyskiej) roszczenie o odszkodowanie istnieje nawet wte-dy, gdy w kwestii prawdziwości odpowiedź brzmi „non licet”, a tym samym „nie ma możliwości stwier-dzenia prawdziwości bądź nieprawdziwości rozpowszechnionego dyskredytującego twierdzenia”476.

140. Decyzja, czy ingerencję w dobra osobiste należy zaklasyfi kować jako ciężkie naruszenie, zależy także od znaczenia i zakresu naruszenia, czyli od zasięgu rozprzestrzeniania, długotrwało-ści i czasu istnienia naruszenia dobrego imienia poszkodowanego, jak również od powodu i pobu-dek kierujących działającym oraz od rozmiaru winy.477 Tak więc rozpowszechnianie w telewizji478, ze względu na szczególne duży wpływ i intensywność wrażenia optycznego, jest w stanie w więk-

469. BGH, Urteil vom 21.06.2011, VI ZR 262/09.470. Podczas konferencji prasowej, zorganizowanej 6.09.2007 roku z okazji ukazania się jej książki Das Prinzip Arche

Noah – warum wir Familien retten müssen, mając na uwadze, z jej punktu widzenia potrzebującą w dzisiejszych czasach większego wsparcia, rodzinę, i nawiązując do czasów nazizmu, Eva Hermann powiedziała: „[…] to były okrutne czasy, to był kompletnie zwariowany, skrajnie niebezpieczny polityk, który naród niemiecki doprowadził do zguby, wszyscy to wiemy – ale tym, co było też dobre – były wartości, takie jak dzieci, matki […]”.

471. BGH, NJW 2004, 598.472. OLG Köln, NJW-RR 93, 31 i następne (33).473. BVerfG, Beschluss vom 26.08.2003 – 1 BvR 2243/02 = NJW 2004, 589 (590).474. BGH, NJW 96, 1131 i następne.475. Jw.476. Jw.477. BGH, NJW 85, 1617 (1619), BGH NJW-RR 88, 733 oraz BGH, VersR 93, 614 (615) i ostatnio OLG München,

10.05.1996 – 21 U 4468/95 = NJW 97, 62 i następne.478. Na temat zachowania równowagi w relacjach telewizyjnych por.: OLG Hamburg, NJW-RR 95, 1051 i następne.

– 197 –

4. Model niemiecki

szym stopniu spowodować istotne naruszenie dóbr osobistych niż rozpowszechnianie w prasie czy w radio.479 Jednak także w przypadku rozpowszechniania zniesławiającego twierdzenia w stosun-kowo wąskim kręgu odbiorców, ingerencja w sferę prywatną może być istotna, jeśli wypowiedziane zostają oskarżenia na tle seksualnym, co prowadzi do utraty reputacji w kręgu znajomych (tu: za-mieszczenie ogłoszenia i umyślne podanie błędnego numeru telefonu, które nasunęło podejrzenie, że rzekoma osoba zamieszczająca je jest prostytutką w gminie mającej 2000 mieszkańców).480

Także „napiętnowanie” osoby poprzez stworzenie i opublikowanie doniesienia prasowego, zawierającego fałszywe informacje, w którym zostało podane pełne imię i nazwisko, narusza oczywiście ogólne prawo osobiste danej osoby.481 W tym przypadku skutkowało to zasądzeniem zadośćuczynienia pieniężnego w przeliczeniu w wysokości 5000 euro (wówczas 10 000 DM).482

Jako naruszenie prawa osobistego może być też traktowane ujawnienie informacji, przy czym, aby udzielić odpowiedzi na pytanie, czy naruszenie to skutkuje roszczeniem odszkodowawczym, należy znać stopień ingerencji i konkretne skutki dla poszkodowanego.483

141. Podstawowymi problemami w szarej strefi e, z pogranicza wolności sztuki i dóbr osobis-tych, zajmował się, w związku z ukazaniem się powieści Esra Maxima Billera, nie tylko Sąd Krajowy w Monachium I (LG) i Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Monachium, lecz także równocześnie dwu-krotnie Trybunał Federalny (BGH)484 oraz Federalny Trybunał Konstytucyjny (BVerfG)485. W tej – w ścisłym tego słowa znaczeniu – „kontrowersyjnej” powieści autor przedstawia – jako „narrator pierwszoosobowy” – związek pomiędzy autorem „Adamem” i tytułową postacią „Esra”. Powódka i jej matka uważały, że zostały naruszone ich dobra osobiste, ponieważ postaci z powieści, „Esra” i „Lale”, ściśle nawiązywały do ich życia. Jedna z powódek przez około 18 miesięcy utrzymywała intymny kontakt z autorem powieści. Federalny Trybunał Konstytucyjny486 wydał w tej sprawie następujące orzeczenie: „Istnieje wzajemne powiązanie między stopniem, w jakim autor tworzy oderwaną od rzeczywistości rzeczywistość estetyczną, i stopniem naruszenia dobra osobistego. Im bardziej przedstawienie postaci i jej pierwowzór zbiegają się ze sobą, tym poważniejsze jest na-ruszenie dobra osobistego. W im większym stopniu przedstawienie artystyczne dotyka szczegól-nie chronionych obszarów dobra osobistego, tym silniejsza musi być beletryzacja, aby wykluczyć naruszenie dóbr osobistych”. Tym – zarówno dla wydawców, jak i dla artystów oraz zajmujących się tego rodzaju sprawami prawników – tak ważnym, jak i obrazowym rozstrzygnięciem Federalny Trybunał Konstytucyjny z jednej strony domagał się właściwego dla sztuki kryterium przy ocenie naruszenia dóbr osobistych, a równocześnie podkreślał kwestię odniesienia do rzeczywistości i nałożonego na autorów obowiązku odrywania się od rzeczywistości.487

479. LG München I, Urteil vom 30.07.2003 – 21 O 4369/03 NJW 2004, 617 oraz BGH, NJW 85, 1617 (1619).480. OLG Koblenz, VersR 90, 165 oraz ostatnio NJW, 97, 1375.481. OLG Karlsruhe, NJW-RR 95, 477 i następna, z dalszymi odniesieniami.482. Na temat kryteriów wymiaru por. poniższy rozdział C.9.c pkt. 2084.483. Odrzucono w przypadku ujawnienia danych osobowych osobom trzecim, mimo że nie powstały negatywne

skutki dla poszkodowanego: BAG VersR 86, 176.484. BGH, Urteil vom 21.06.2005 – VI ZR 122/04 = NJW 2005, 2844 i BGH, Urteil vom 10.06.2008 – VI ZR 252/07

= NJW 2008, 2587.485. BverfG, Beschluss vom 13.06.2007 – 1 BvR 1783/05 = NJW 2008, 38.486. Jw.487. Por. na ten temat także uwagi do tego wyroku w: JuS 2008, 363 oraz orzecznie BVerfG NJW 2007, 3197 w spra-

wie fi lmu Contergan.

– 198 –


142. Również tematem wolności sztuki w kontekście naruszenia praw osobistych „osób przetwa-rzanych w sztuce” – tym razem jednak w kontekście pośmiertnej ochrony dóbr osobistych – zajął się Trybunał Federalny (BGH) w orzeczeniu z 16.09.2008 r.488 oraz w orzeczeniu z 6.12.2005 r.489

W pierwszym z wymienionych orzeczeń Trybunał Federalny ponownie potwierdził,490 że prawa osobiste nie wygasają po śmierci. „Jeśli – tak jak w tym przypadku – należy zbadać, czy dzieło sztuki objęte ochroną z art. 5 ust. 3 Ustawy Zasadniczej narusza godność zmarłego, istotna jest interpretacja przekazu dzieła sztuki. Przy dokonywaniu tej interpretacji należy uwzględnić specy-fi kę formy artystycznej”. W dalszych rozważaniach Trybunał Federalny (BGH) doszedł do wniosku, że w przedmiotowym przypadku nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powódki.

Jednakże – jak zadecydował już wcześniej Trybunał Federalny (BGH) w orzeczeniu z 6.12.2005 roku491, które dotyczyło również kwestii odszkodowania z tytułu domniemanego naruszenia dóbr osobistych po śmierci – naruszenie ochrony dóbr osobistych zmarłego nie doprowadziło zasadniczo do roszczenia o „zadośćuczynienie pieniężne”, ponieważ przyznanie zadośćuczynienia członkowi rodziny byłoby – w przypadku naruszenia ochrony dóbr osobis-tych zmarłego – nie do pogodzenia z funkcją wyrównania straty niemajątkowej. W jej przypadku na pierwszym miejscu dla ofi ary znajduje się bowiem z reguły perspektywa zadośćuczynienia; zmarłemu takie zadośćuczynienie nie mogłoby jednak zostać udzielone.492

143. Nierzadko w ciągu ubiegłych co najmniej 10 lat sądy zajmowały się zagadnieniem „naru-szenia dóbr osobistych przez satyrę”.

Wyższy Sąd Krajowy w Monachium (OLG) stwierdził w 1998 roku493, że zostały przekroczone granice satyry i zasądził tytułem zadośćuczynienia od pozwanego pisma „Stern” kwotę 5000 euro (wówczas 10 000 DM). Powód – bawarski właściciel sklepu – znalazł trzy zdjęcia swojej osoby obok przewodniczącego CSU Theo Waigla w czasopiśmie „Stern” w tamtejszej rubryce satyrycznej „Bonnbons” (zdjęcia zostały wykonane przez fotoreportera podczas festiwalu folkloru, na którym powód raczej przypadkiem rozmawiał z Theo Waiglem). W trzech satyrycznych „dymkach” Wai-gel przedstawił powoda „jako pana H., który miał zostać sekretarzem generalnym CSU i składał równie niezręczne oświadczenie jak pan P., którego jednak – Bogu niech będą dzięki – nikt nie rozumie”. Powód nigdy nie wyraził na to zgody. Sąd słusznie wskazał na fakt, iż ten rodzaj satyry, którą powód określa mianem przykładu „głupiego Bawarczyka w skórzanych bryczesach”, i która tym samym uprawiana jest „kosztem postronnej osoby trzeciej, to znaczy powoda”, zawiera „głę-boko obraźliwe stwierdzenie”, którego też nie da się usprawiedliwić jednoznacznym charakterem satyry, której „mimowolną ofi arą” stał się powód.

Satyryczny fotomontaż, który został opublikowany w gazecie, był tematem wyroku Sądu Krajowego (LG) w Berlinie w 2001 roku494. Sąd Krajowy uważał za niedopuszczalne doklejenie

488. ZUM 2008, 951 i następne.489. NJW 2006, 605 i następne.490. Por. BGH, 1.12.1999 – I ZR 49/97 = NJW 2000, 2195 i BGH, 1.12.1999 – I ZR 226/97 = NJW 2000, 2201. Por.

na ten temat także bardzo udany specjalistyczny artykuł Frommeyera, Persönlichkeitsschutz nach dem Tode und Schadensersatz – BGH 143, 214 i następne, JuS 2002, 13 (Marlena Diet rich) i BGH, NJW 2000, 2201 i następna („Błękitny anioł”).

491. NJW, 2006, 605 i następne.492. BGH, l.c., 606/607.493. OLG München, NJW-RR 98, 1036, OLG przyznał powódce 10 000 DM.494. LG Berlin, Urteil vom 28.08.2001 – 27 O 375/01 = AfP 2002, 249.

– 199 –

4. Model niemiecki

do sfotografowanej głowy powoda nagiego ciała kobiety, ponieważ w ten sposób zaingerowano w zasadniczy obszar godności prezentowanej osoby.

144. Tematem „Odszkodowania pieniężnego w przypadku przesadzonego przedstawienia satyrycznego” zajmował się w 2004 roku Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm.495 Moderator pro-gramu „TV-Total” powiedział powódce, 16-letniej kobiecie, że mogłaby pracować w biznesie porno, a uczynił to, powtarzając jej imię i dodając: „Fajne imię, jeśli chce się wejść do pornobiznesu”. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) słusznie dostrzegał w tym przekroczenie granic „swobody” satyry, jeśli – tak jak tu – odarta z jej satyrycznej warstwy wypowiedź dotyka najgłębszych pokładów godności poszkodowanego. Odpowiednie i godziwe „zadośćuczynienie pieniężne” Wyższy Sąd Krajowy (OLG) określił na około 70 000 euro.

Tematem „satyra a prawo osobiste” wymiar sprawiedliwości zajmował się jesienią 2006 roku. W związku ze skargą ówczesnego federalnego ministra fi nansów, Oskara Lafontaine’a, Trybunał Federalny (BGH) ustosunkował się do tej sprawy w orzeczeniu z 26.10.2006 r.496 Znana w całym kraju fi rma, zajmująca się wynajmem samochodów, wykorzystała w ogłoszeniu reklamowym mię-dzy innymi zdjęcie portretowe Oskara Lafontaine’a (który w chwili ukazania się ogłoszenia ustąpił właśnie z funkcji federalnego ministra fi nansów), bez jego zgody. Pod przekreślonym zdjęciem został zamieszczony następujący tekst: „S… prowadzi także leasing samochodów dla pracow-ników w okresie próbnym”. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamburgu przyznał powodowi (Lafon-taine) odszkodowanie z tytułu szkody niemajątkowej w wysokości 100 000 euro. W odpowiedzi na rewizję pozwanej fi rmy prowadzącej wynajem samochodów Trybunał Federalny (BGH) oddalił powództwo. Dopóki nie wywoła się wrażenia, że przedstawiona osoba poleca produkt reklamowa-ny przy wykorzystaniu jej zdjęcia, nie ma miejsca komercjalizacja w celach reklamowych. Zdjęcie jest ponadto satyrycznym zmierzeniem się fi rmy prowadzącej wynajem samochodów z bardzo aktualną (wówczas) kwestią polityczną. Podmioty gospodarcze też mogą powoływać się na prawo swobodnego wyrażania opinii i mają prawo ukazywać aktualne wydarzenia w satyrycznej formie.

145. W ramach roszczenia o zaniechanie, w związku z umieszczeniem na forum interneto-wym wiosną 2007 roku oszczerczego artykułu, Trybunał Federalny (BGH)497 zajął się powyższą tematyką w kontekście Ustawy medialnej498. Trybunał Federalny wskazał w związku z tym na to, że charakter odnośnych przepisów nie daje podstawy do pociągnięcia do odpowiedzialności i – tak samo jak § 8 do 11 Ustawy o usługach telekomunikacyjnych (TDG) w brzmieniu wprowadzonym art. 1 pkt. 4 Ustawy z 14 grudnia 2001 r. (BGB1. I, s. 3721) – nie zawierały podstawy do docho-dzenia roszczenia. Następnie dokonał trafnego rozróżnienia między traktowaniem – z prawnego punktu widzenia – audycji telewizyjnej nadawanej na żywo499 i artykułu w internecie. Administra-tor forum internetowego jest – jak stwierdził Trybunał Federalny (BGH) – „Panem oferty” i dlatego to on ma w pierwszej kolejności prawną i faktyczną możliwość interwencji. Oferty internetowe – podobnie jak nagrania telewizyjne – w każdym razie również w późniejszym terminie są dostęp-ne dla oferenta/dostawcy w celu ich modyfi kacji. Nawet jeśli nie naruszył on obowiązku oceny,

495. OLG Hamm, Urteil vom 4.02.2004 – 3 U 168/03 = NJW-RR 2004, 919 = NJW 2004, 2394.496. BGH, Urteil vom 26.10.2006 – I ZR 182/04 = NJW 2007, 689.497. BGH, Urteil vom 27.03.2007 – VI ZR 101/06 = GRUR 2007, 724 = ZUM 2007, 533; por. na ten temat także: AG

Ludwigshafen, Urteil vom 23.10. 2008 – 2 g C 291/08 = BeckRS 2009, 05488.498. BGB1. I, s. 179.499. BGH, Urteil vom 6.04.1976 – VI ZR 246/74 = NJW 1976, 1198.

– 200 –


to jednak na podstawie przepisów ogólnych prawa cywilnego jest zobowiązany do ich usunięcia, a tym samym zaniechania naruszania prawa w przyszłości. Cywilnoprawna odpowiedzialność administratora forum internetowego za zamieszczone tam artykuły nie odpada przez to, że po-szkodowany zna tożsamość autora. „W przypadku zamieszczenia na forum oszczerczego arty-kułu, administrator – jako „gorszyciel” w rozumieniu § 1004 ust. 1 zdanie 1 kodeksu cywilnego (BGB) – jest zobowiązany do zaniechania. Tak samo jak wydawca, który jest „źródłem” takiego „zgorszenia” wychodzącego od produktu prasowego, jest dlatego z zasady – obok samego autora – odpowiedzialny za zakwestionowany artykuł. Nawet jeśli w analizowanym przypadku powodowi nie chodziło przede wszystkim o odszkodowanie za szkodę niemajątkową, lecz raczej o żądanie zaniechania, z rozstrzygnięcia Trybunału Federalnego (BGH) wypływają dobre wnioski dla przy-szłych „powództw o zadośćuczynienie”, nie tylko przeciwko autorom takich artykułów, lecz także przeciwko administratorom takich forów.

146. Na pytanie o to, w jakim stopniu, w przypadku naruszenia godności w mediach, roszcze-nie o zadośćuczynienie poszkodowanego obejmuje także kolejne publikacje, odpowiedzi udzielił trafnie Wyższy Sąd Krajowy w Kolonii (OLG)500: „W przypadku większej liczby publikacji ani nie na-leży zakładać odpowiedzialności solidarnej sprawców szkody, ani nie ma miejsca uwzględnienie zapłaconych kwot zadośćuczynienia […]. W przypadku różnych publikacji chodzi raczej o samo-dzielne punktowe ingerencje w dobro osobiste, które stale na nowo naruszają prawo do stanowie-nia poszkodowanego i każdorazowo muszą zostać ocenione oddzielnie”.

147. Także niezamieszczenie odwołania501 może być w pojedynczym przypadku traktowane jako istotne z punktu widzenia zadośćuczynienia naruszenie praw osobistych, o ile w związku z tym – istniejące już na podstawie wypowiedzi, która ma zostać odwołana – naruszenie dobra trwa nadal; opublikowanie na czas stosownego odwołania lub sprostowania zmniejsza natomiast szkodę, a zatem i wysokość należnego odszkodowania pieniężnego,502 ponieważ zawsze – także po reformie Drugiej ustawy o zmianie przepisów prawa o odszkodowaniach – należy sprawdzić, czy na przykład poprzez odwołanie lub odpowiednią wypowiedź szkoda za krzywdę moralną może zostać naprawiona lub przynajmniej zmniejszona.503 Należy jednocześnie uwzględnić szczególne okoliczności indywidualnego przypadku.

148. Wymierzenie „zadośćuczynienia” w przypadkach niedopuszczalnych relacji w mediach lub artykułów w brukowcach zawsze – jak już przedstawiliśmy powyżej – prowadzi do sporów są-dowych. W tym miejscu warto wskazać na przedstawione powyżej przy okazji omawiania tematu „Naruszenie prawa osobistego przez media” orzeczenie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Ham-burgu z 30.07.2009 r.504 (szwedzka księżniczka Madeleine) i jeszcze raz wrócić do rozstrzygnię-cia Trybunału Federalnego (BGH)505 z 5.10.2004 r., który orzekł w tej sprawie: „W przypadkach,

500. OLG Köln, NJW-RR 93, 31 (34) z dalszymi odniesieniami.501. Por. KG NJW-RR 95, 479 i następne.502. Por. LG Berlin, NJW-RR 98, 316.503. Por. Diederichsen, Neues Schadensersatzrecht: Fragen der Bemessung des Schmerzensgeldes und seiner

prozessualen Durchsetzung, VersR 2005, 433 (437) z dalszymi odesłaniami.504. OLG Hamburg, Urteil vom 30.07.2009 – 7 U 4/08 = NJW-RR 2010, 624. OLG przyznał powódce 400 000 euro,

a tym samym najwyższe odszkodowanie za straty niemajątkowe, przyznane w tego rodzaju sprawach dot. środków masowego przekazu.

505. BGH, Urteil vom 5.10.2004 – VI ZR 255/03 = NJW 2005, 215.

– 201 –

4. Model niemiecki

w których sprawca szkody wykorzystał naruszenie dóbr osobistych swojej ofi ary jako środek do zwiększenia nakładu, a tym samym do zabezpieczania własnych interesów gospodarczych, osiąganie zysków z naruszenia prawa należy wziąć pod uwagę jako czynnik przy podejmowaniu decyzji o wysokości odszkodowania pieniężnego. W takich przypadkach z wysokości odszkodo-wania musi wypływać autentyczny skutek prewencyjny; jako kolejny czynnik wymiaru można uwzględnić stopień naruszenia praw osobistych, który tu – z uwagi na trwałe zakłócenie prywat-ności – ma duże znaczenie”. Tym samym Trybunał potwierdził zasądzenie w przeliczeniu blisko 77 000 euro tytułem „zadośćuczynienia pieniężnego” za opublikowanie (i opatrzenie zdjęciami paparazzi) „artykułu” na temat prywatnego życia hanowerskiej rodziny książęcej w tzw. „prasie bulwarowej”.

W tym miejscu – aby nie wykroczyć ndmiernie poza ramy tego krótkiego komentarza – pomi-niemy temat odszkodowania za szkody – także niemajątkowe – w przypadku naruszenia praw autorskich (§ 97 ust. 1 zdanie 2 Ustawy o prawie autorskim (UrhG)). Warto natomiast odesłać do obszernego i zarazem aktualnego omówienia Schimmela506, Der doppelte Schadensersatz bei Urhe-berrechtsverletzungen (Podwójne odszkodowanie w przypadku naruszeniach prawa autorskiego).

149. b) Pozbawienie wolności. Jednym z przypadków naruszenia dóbr osobistych, uregulowa-nych prawnie w § 253 ust. 2, nowe brzmienie, kodeksu cywilnego (BGB), jest pozbawienie wolności. Obok bezpośredniego uwięzienia, pozbawieniem wolności są także takie czynności, w przypadku których poszkodowanemu siłą lub groźbą użycia siły faktycznie uniemożliwiono zmianę miejsca.

W kwestii tego, kiedy bezprawne pozbawienie wolności wywołuje szkodę niemajątkową skut-kującą zadośćuczynieniem pieniężnym, tak jak w przypadku naruszenia ogólnego prawa osobi-stego i drobnych szkód, orzecznictwo koncentruje się na rozmiarze ingerencji.507 Należy zgodzić się z tą tendencją, ponieważ materializacja nieznacznych szkód, poniżej ustalonego przez Try-bunał Federalny (BGH)508 progu, bardziej zakłóca porządek prawny niż wspiera sprawiedliwość.

150. Ponieważ z drugiej strony długotrwałe pozbawienie wolności może być dla poszkodo-wanego, z powodu ograniczenia jakości życia, równoznaczne z ciężkim urazem (zarówno psy-chicznym, jak i fi zycznym), przy pozbawieniu wolności na długi czas (na przykład w przypadku bezprawnego skierowania do zakładu zamkniętego), uzasadnione jest przyznanie znacznego zadośćuczynienia pieniężnego.509

Słusznie i w żadnym razie nie za wysoko Sąd Krajowy (LG) w Marburgu510, już w 1995 roku, ustalił na, w przeliczeniu, 255 000 euro zadośćuczynienie pieniężne w skrajnym przypadku, w którym powód między 20 a 29 rokiem życia przez blisko 9 lat (ok. 3200 dni) przebywał w szpi-talach psychiatrycznych z powodu błędnie wystawionego – na skutek rażącego zaniedbania – zaświadczenia lekarskiego i ponownej błędnej opinii. Poszkodowany został wyciszony lekami,

506. Wolfgang Schimmel, Der doppelte Schadensersatz bei Urheberrechtsverletzungen, ZUM 2008, 384 i następ-ne; por. jednak także: Redeker, IT-Recht, wyd. 4, 2007, nb. 107 oraz OLG München, Urteil vom 20.01.2000 – 29 U 4724/99 = BeckRS 2000, 30091971.

507. OLG München, Beschluss vom 7.10.2008 – 1 U 2988/08 und 20.08.2008 – 1 U 2988/08; OLG Frankfurt, VersR 85, 769 i następne.

508. BGH, ZfS 92, 114.509. OLG, Nürnberg, VersR 88, 855.510. LG Marburg, Urteil vom 19.07.1995 – 5 O 33/90 = NJW-RR 96, 216 i następne; por. jednak także OLG Schleswig,

NJW 95, 791 i następny, na temat odpowiedzialności cywilnej lekarza w związku ze sprawą dot. umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym.

– 202 –


podawanymi w dużych ilościach, aż w końcu padł ofi arą uzależnienia od alkoholu i uszkodzony fi zycznie i psychicznie został „zwolniony”. Z uwagi na brak potwierdzonych analogicznych bądź równie ciężkich przypadków, sąd przytoczył najpierw dla orientacji sprawy dotyczące najcięższych uszczerbków na zdrowiu i stwierdził, że w sytuacji skrajnych urazów fi zycznych (np. poważne porażenia poprzeczne u młodych ludzi) obecnie (tj. wg danych z 1995 r.) zostały już przyzna-ne zadośćuczynienia w wysokości do (w przeliczeniu) 435 000 euro. Takie urazy i wynikający z nich dożywotni uszczerbek na zdrowiu Sąd Krajowy (LG) ocenił wprawdzie jako poważniejszy niż uszczerbek doznany przez powoda i wynikający z niego uszczerbek na zdrowiu, stwierdził jednak, że: „w kontekście […] funkcji dania satysfakcji nie można zaprzeczyć faktowi, iż opi-sane szkody, będące następstwem wypadków komunikacyjnych lub błędów lekarskich, zwykle wynikają z jednorazowego niewłaściwego zachowania, podczas gdy w przypadku powoda były wynikiem zarówno [nieprawidłowej] ekspertyzy, jak i poddawania go przez całe lata zawinione-mu błędnemu leczeniu”511.

151. Podobnym stanem rzeczy zajął się Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfurcie512 w orze-czeniu z 2.10.2007 r.: W związku z błędnym orzeczeniem lekarskim, wystawionym przez biegłe-go wyznaczonego przez sąd, powód odbywał karę aresztu i pozbawienia wolności przez łącznie 2186 dni (blisko 6 lat) z powodu czynu zabronionego, którego nie popełnił. Przy wymiarze zadość-uczynienia Wyższy Sąd Krajowy (OLG) nie kierował się liczbą dni [pozbawienia wolności], lecz okreś lił je na podstawie ogólnej oceny. Kwotę w łącznej wysokości 150 000 euro uznał za godziwe i wystarczające odszkodowanie za pozbawienie wolności i naruszenie jego ogólnych praw osobis-tych. Wyższy Sąd Krajowy wziął przy tym pod uwagę zarówno osobistą sytuację życiową powoda sprzed aresztowania, jak również idące w parze z trwającym dłuższy czas aresztem obciążenia psychiczne i fi zyczne, w szczególności to, że powód został wyrwany z jego zwykłego środowiska społecznego, oraz to, że na skutek pozbawienia wolności osoby, umieszczonej niewinnie w areszcie z powodu zarzucanego czynu, doznał negatywnych następstw dla jego kondycji psychicznej. Sąd wiął również pod uwagę to, że opieka medyczna nad powodem, cierpiącym wcześniej na chorobę nowotworową, w zakładzie penitencjarnym nie mogła zostać zagwarantowana w stopniu, w jakim byłoby to możliwe, gdyby sam mógł sobie wybrać lekarza.

153. Nie może być istotnej różnicy między tym, czy poszkodowany staje się ofi arą zawinionego działania innych osób, doznając trwałych uszczerbków w następstwie przede wszystkim urazów fi zycznych, na przykład po złamaniu kręgosłupa, które doprowadziło do porażenia poprzecznego, czy też w następstwie „rozbicia” jego osobowości. W obu przypadkach, zakładając że też są skrajne, samostanowienie w sprawach dotyczących planowania i kształtowania własnego życia, wynikają-ce z indywidualnego prawa osobistego, zostało do tego stopnia zniszczone lub trwale utrudnione (w przypadku sprawy rozpatrywanej przez Sąd Krajowy (LG) w Marburgu w wyniku bezpowrotnie utraconego etapu rozwoju i kształcenia między 20 a 30 rokiem życia, w którym zwykle młodzi ludzie tworzą fundamenty swojego dalszego życia), że wyrównanie szkody niemajątkowej jest możliwe – w części – poprzez wypłatę bardzo wysokiego zadośćuczynienia, co miało miejsce w tym właśnie przypadku. Równocześnie nie należy zapominać o tym, że „prawdziwe” wyrów-nanie nigdy nie będzie mogło nastąpić, co – jak już wielokrotnie stwierdzono – stanowi właśnie szczególny problem przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego. Biorąc pod uwagę rażące

511. LG Marbur, l.c., s. 217.512. OLG Frankfurt, Urteil vom 2.10.2007 – 19 U 8/07 = DS 2008, 115 i następne.

– 203 –

4. Model niemiecki

niedbalstwo przy ocenie oraz trwające przez całe lata – mimo prób zwrócenia uwagi otoczenia na błędy – nieprawidłowe leczenie, jak również funkcję dania satysfakcji, którą w tym kontekście należy szczególnie uwzględnić, trzeba się zgodzić z orzeczeniem Sądu Krajowego w Marburgu. To samo dotyczy przypadku, w którym ostatnio orzekał Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfur-cie. Tak wysokie zadośćuczynienia będą jednak także w przyszłości zastrzeżone dla skrajnych wyjątkowych przypadków, jak opisane powyżej.

To, że znieważenie na tle rasowym513 lub pochopne oskarżenie, w konsekwencji którego doszło w końcu do bezprawnego aresztowania514, także może prowadzić do roszczeń o zadośćuczynienie pieniężne w kontekście ochrony dóbr osobistych, wspominamy tu jedynie tytułem uzupełnienia.

Szczególnym przypadkiem w 2005 roku zajął się Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie.515 W leżą-cym u podstaw rozstrzygnięcia stanie faktycznym – pomimo stosownych uzgodnień i otrzymania zlecenia od oskarżonego klienta – adwokat nie złożył wniosku o przesunięcie terminu rozprawy głównej i nie poinformował klienta, który udawał się wkrótce na wesele do swojego ojczystego kraju, o grożącej karze aresztu w przypadku niestawienia się w terminie. Kara aresztu faktycz-nie została wykonana i klient spędził w nim 76 dni. Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG) doszedł do wniosku, że pozwany adwokat jest zobowiązany do zapłaty swojemu klientowi 7000 euro „za-dośćuczynienia pieniężnego”, ponieważ jego zaniedbanie spowodowało naruszenie osobistej swo-body przemieszczania się powoda. „Zadośćuczynienie” byłoby zapewne znacznie wyższe, gdyby Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG) nie uznał znacznej współwiny powoda, ponieważ on sam też mógł zasięgnąć informacji na temat ewentualnego przesunięcia terminu i mógł się dowiedzieć o nieprzesunięciu bezpośrednio przed wyjazdem.

154. Również w wartym nadmienienia przypadku musiał rozstrzygać Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Stuttgarcie516, choć nie dotyczył on bezpośrednio sprawy pozbawienia wolności: chodziło tam raczej o jaskrawy przypadek zaniedbania dziecka w związku z umieszczeniem go w rodzinie zastępczej. Urząd ds. młodzieży oddał półtoraroczne dziecko pod opiekę rodziców zastępczych, którzy jego i inne dzieci, spośród których jedno zmarło, trzymali w zamknięciu i głodzili. Przez blisko 7 lat nie przeprowadzano żadnych obowiązkowych urzędowych kontroli. Wyższy Sąd Okręgowy (OLG) przyznał zadośćuczynienie w wysokości w przeliczeniu 25 000 euro.517

Ostatnio wiele sądów518 rozpatrywało skargi więźniów, którym przyznane zostało zadośćuczy-nienie pieniężne z powodu nieludzkich warunków, w jakich musieli żyć w małych celach.519 Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Celle „uwzględnił w najlepszym razie odszkodowanie w wysokości 50 euro dziennie” – tytułem symbolicznego naprawienia szkody – oddalił jednak roszczenie powoda o za-dośćuczynienie, ponieważ „rodzaj i zakres doznanego uszczerbku” w tym przypadku nie uzasadniają

513. AG, Schwäbisch Hall, NJW-RR 96, 21.514. LG Bonn, NJW-RR 95, 1492.515. KG, Urteil vom 17.01.2005 – 12 U 302/03 = NJW 2005, 1284.516. OLG Stuttgart, Urteil vom 23.07.2003 – 4 U 42/03.517. Por. na ten temat także rozdział VIII 4 – Zadośćuczynienie pieniężne na podstawie przepisów prawa publicznego.518. Por., obok przytoczonych w obu kolejnych przypisach wyrokach OLG Celle oraz BGH, także: OLG Hamm, Urteil vom

18.03.2009 – 11 U 88/08 = BeckRS 2009, 08493 oraz OLG Hamm, NJW-RR 2008, 1406; OLG Karlsruhe, Urteil vom 16.12.2008 – 12 U39/08 = BeckRS 2009, 01929; OLG Düsseldorf, Beschluss vom 3.07.2008 – 18 U 96/08.

519. OLG Celle, Urteil vom 2.12.2003 – 16 U 116/03 = NJW-RR 2004, 380 i następne; OLG Celle, Urteil vom 16.09.2002 – 16 W 47/02 = NJW 2003, 2463 oraz na temat przedawnienia Verjahrung takiego roszczenia z art. 5 V EMRK, BVerfG, Beschluss vom 6.10.2004 – 1 BvR 414/04 = NJW 2005, 1567.

– 204 –


jego roszczenia.520 Rewizja powoda (por. orzeczenie Trybunału Federalnego (BGH) z 4.11.2004521) nie przyniosła żadnego skutku. W jednym z opublikowanych ostatnio orzeczeń wyższych sądów krajowych, a mianowicie w orzeczeniu Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Hamm z 18.03.2009 r.522 wypowiedziano się następująco w kwestii odszkodowania za szkodę niemajątkową: „Wyższa Izba Cywilna Trybunału Federalnego zgodnie ze stałą linią orzecznictwa, od której w spornej sprawie nie ma powodu odstępować, wobec przedstawionych warunków, uwzględnia odszkodowanie w wyso-kości od 10 do 30 euro dziennie na godne warunki bytowe dla więźniów omawianego tu rodzaju. Jaka kwota z tego przedziału jest stosowna w konkretnym przypadku, zawsze zależy od indywi-dualnych okoliczności. Wyższa Izba Cywilna Trybunału Federalnego, mimo sporadycznej krytyki, obstaje jednak przy systemie stawek dziennych, ponieważ tylko to z racji podejścia gwarantuje konieczne równe traktowanie analogicznych przypadków. Wspomniany przedział między 10 a 30 euro otwiera możliwość dla odpowiedniego uwzględnienia znaczenia i skutków ingerencji w indywi-dualnym przypadku i bierze pod uwagę znaczne zawinienie organizacyjne odpowiedzialnego kraju. Należy tu uwzględnić przede wszystkim fakt, iż w przypadku niedostatecznych możliwości zakładu penitencjarnego zawsze pewna liczba więźniów siłą rzeczy odbywa karę w nieludzkich warunkach i ci więźniowie, którzy są na nie zdani, muszą to odczuwać jako dodatkową karę”.

155. c) Naruszenie prawa do własnego wizerunku (§§ 22, 23 Ustawy o prawie autorskim do dzieł sztuki i dzieł fotografi cznych (KUG) w związku z § 823 I kodeksu cywilnego (BGB)). Prawo do włas-nego wizerunku jest przykładem dobra osobistego, regulowanym przez szczególne przepisy prawne.

§ 35 Ustawy o prawie autorskim (UrhG) przewidywał, że poszkodowany mógł się domagać na drodze postępowania karnego kary pieniężnej, jeżeli sprawca szkody działał w sposób zamie-rzony. Po tym jak Trybunał Federalny (BGH) w 1958 r.523, w odstępstwie od tej zasady, w drodze analogii do ówczesnego § 847 kodeksu cywilnego (BGB), w przypadku naruszenia prawa do włas-nego wizerunku, uznał roszczenie o zadośćuczynienie za zasadne, w 1965 roku ustawa została w znacznej części uchylona i odszkodowania z tytułu naruszenia prawa do własnego wizerunku przyznawano na zasadach obowiązujących w przypadku naruszenia dóbr osobistych.

Podczas gdy § 22 Ustawy o prawie autorskim do dzieł sztuki i dzieł fotografi cznych (KUG) opi-suje zakres ochrony, § 23 tej ustawy reguluje wyjątki, w przypadku których prawo do własnego wizerunku nie jest chronione, przy czym obowiązek znoszenia [naruszenia], przez poszkodowaną osobę, też w tych przypadkach nie jest nieograniczony.524

Z wizerunkiem w rozumieniu § 22 Ustawy o prawie autorskim do dzieł sztuki i dzieł fotogra-fi cznych (KUG) mamy do czynienia wtedy, gdy – bez względu na faktyczne rozpoznanie – nale-ży się oprzeć na założeniu, że przedstawiona osoba może zostać rozpoznana; a zatem już samo przedstawienie sobowtóra znanej osoby uchodzi za „wizerunek słynnej osoby”, jeśli dokładnie to wrażenie miał wywołać.525 Tak samo za rozpoznawalną w tym sensie – mimo ewentualnego zasłonięcia oczu czarnym paskiem – uznaje się osobę, w przypadku której pasek ten jest zbyt mały lub osoba ta jest rozpoznawalna z powodu kontekstu.

520. OLG Celle, NJW-RR 2004, 380 i następne, (382).521. BGH, Urteil vom 4.11.2004 – III ZR 361/03 = NJW 2005, 58.522. OLG Hamm, Urteil vom 18.03.2009 – 11 U 88/08 = BeckRS 2009, 08493.523. BGHZ 26, 349 i następne.524. OLG Hamburg, NJW-RR 86, 933 i następne.525. LAG Düsseldorf, Urteil vom 29.08.2001 – 12 O 566/00 = ACP 2002, 64.

– 205 –

4. Model niemiecki

156. Zgodnie z § 23 I Ustawy o prawie autorskim do dzieł sztuki i dzieł fotografi cznych (KUG) wizerunki znanych współcześnie osobistości mogą zostać opublikowane, o ile nie sprzeciwa się temu uzasadniony interes przedstawianego. Wokół tego zakresu tematycznego, jego zasad i wy-jątków nagromadziły się w ciągu ostatnich 10 lat liczne głosy i orzeczenia sądowe.

157. Jeśli chodzi o znane współcześnie osoby, takie jak znani politycy, aktorzy itp., Trybunał Federalny (BGH)526 już dawniej dokonywał rozróżnienia na zdjęcia w większości przypadków słu-żące zaspokojeniu ciekawości głodu sensacji (wykonane z dużej odległości dużym nakładem środ-ków technicznych), niezawierające znaczących informacji, i zdjęcia, w przypadku których dana osoba pokazała się publicznie i tam została sfotografowana jako część [konkretnego kontekstu], służące zaspokajaniu ogólnej potrzeby bycia informowanym.527 Trybunał wskazał na to ostatnio w swoim orzeczeniu dotyczącym „Balu Róży”528 (relacja zdjęciowa poświęcona córce księżniczki Caroline podczas „Balu Róży” w Monako) z 26.10.2010 roku oraz w – omówionym już szczegółowo powyżej – orzeczeniu z 19.06.2007 roku (zdjęcia Herberta Grönemeyera i jego towarzyszki życia, wykonane w Rzymie przez paparazzi).

158. W rozstrzygnięciu dotyczącym „Balu Róży” Trybunał Federalny (BGH) ponownie orzekł, że decydujące jest to, „czy w konkretnym przypadku media rozpatrują sprawę budzącą zaintere-sowanie społeczne poważnie i rzeczowo, aby spełnić prawo do informacji publicznej, […] lub czy […] jedynie zaspokajają ciekawość czytelnika”. Kwestię prawa do informacji Trybunał Federalny (BGH) wyjaśnił bardziej szczegółowo i stwierdził, że pojęcie to nie powinno być „ukierunkowa-ne jednostronnie na potrzeby czytelników, zainteresowanych przede wszystkim zagadnienia-mi politycznymi czy ekonomicznymi”, lecz raczej obejmuje „też istniejące w szerokich kręgach społeczeństwa zainteresowanie […] wydarzeniami z życia arystokracji i innych wyższych sfer społeczeństwa”. Jeżeli zatem relacja dotycząca takich osób (tzn. arystokratów, prominentów itp.) nawiązuje do ich wystąpienia we współczesnym kontekście historycznym (tu: „Bal Róży” w Mo-nako) i przedstawienie sposobu ich życia i zachowania znajduje się na pierwszym planie relacji obrazowej, to taka relacja jest dopuszczalna.

159. Również współczesną znaną osobistością529 zajmował się Trybunał Federalny (BGH) w związku z pytaniem o to, czy i do jakiego stopnia na stronie tytułowej pisma reklamowego moż-na zamieścić wizerunek znanego aktora bez jego zgody. Trybunał Federalny najpierw potwierdził ingerencję w prawo powoda do własnego wizerunku na podstawie § 22 Ustawy o prawie autorskim do dzieł sztuki i dzieł fotografi cznych (KUG). Na decydujące pytanie o to, czy jest na to wymagana zgoda, czy też „chodzi o wizerunek znanej współcześnie osobistości” i – zgodnie z § 23 I KUG – z uwagi na uzasadniony interes publiczny nie wymaga zgody, Trybunał Federalny (BGH) opowie-dział się po stronie interesu społecznego: „Granica wykorzystania takiego wizerunku do celów reklamy poszczególnych produktów zostaje przekroczona dopiero wtedy, gdy doprowadza ono

526. Por. niedawno: BGH, Urteil vom 19.06.2007 – VI ZR 12/06 = NJW 2007, 3440 (Herbert Grönemeyer i jego to-warzyszka życia); BGH ZR 15/95 = NJW 96, 1128 i następne; zobacz także: OLG Hamburg, NJW-RR 95, 790 i następne.

527. Por. LG Hamburg, Urteil vom 11.01.2008 – 324 O 129/07 = ZUM 2008, 798 (OLG potwierdził 9.09.2008 r. oddaloną przez LG skargę o „zadośćuczynienie” moderatora, G. Jaucha, w związku z opublikowaniem zdjęć z jego wesela).

528. BGH, Urteile vom 26.10.2010 – VI ZR 190/08 = VersR 2011, 127 oraz – również na „Balu Róży”, jednak w od-niesieniu do relacji słownej BGH, Urteil vom 26.10.2010 – VI ZR 230/08 = VersR 2011, 130.

529. BGH VI ZR 52/94 = NJW-RR 95, 789 i następna.

– 206 –


u czytelnika do powstania – między osobą przedstawianą a oferowanymi we wnętrzu [pisma] pro-duktami lub usługami – związku myślowego, tzn. gdy w oczach czytelnika powstaje wyobrażenie, że osoba przedstawiona popiera te produkty, poleca je i udostępnia swój wizerunek dla zachęty do zakupu tych towarów”530. Takiej bezpośredniej zależności między produktami i osobą aktora Trybunał Federalny (BGH) w przedmiotowym przypadku nie dostrzegał. Tak samo BGH,531 w swoim omówionym już powyżej w części poświęconej satyrze orzeczeniu z 26.10.2006 r. (zdjęcie Oskara Lafontaine’a użyte do celów satyry w reklamie), w którym wskazał na to, że dopóki nie powstaje wrażenie, że osoba przedstawiona poleca produkt reklamowany przy użyciu swojego zdjęcia, nie ma miejsca komercjalizacja do celów reklamowych.

Orzecznictwo jednak nie tylko stworzyło pojęcie „znanej współcześnie osobistości”, lecz do-konało również rozróżnienia między „absolutnymi” i „względnymi” osobistościami.

160. Osobistości „absolutne”: Orzecznictwo zaliczyło do nich – obok polityków – także czoło-wych sportowców, aktorów, kreatorów mody, prezenterów telewizyjnych, jak Günter Jauch (któ-rego powództwo o „zadośćuczynienie” w związku z opublikowaniem zdjęcia z jego wesela zostało oddalone przez Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamburgu 9.09.2008 r.532), członków arystokracji lub bogatych turystów podróżujących własnymi samolotami, wszystkie osoby, które „niezależnie od pojedynczych wydarzeń budzą powszechne zainteresowanie z uwagi na swój status i zna-czenie”. Osobistości „absolutne” z historii współczesnej musiały też w zasadzie tolerować niemal każdą relację obrazową – poza swoimi czterema ścianami i wykraczającym poza nie ograniczo-nym obszarem, w którym się skryły – obiektywnie patrząc – aby być same dla siebie.533 Do tego rodzaju „oaz” orzecznictwo zaliczało położone na uboczu miejscowości wypoczynkowe lub inne miejsca, wyraźnie niedostępne dla ogółu.534

161. Osobistościami „względnymi” są natomiast takie osoby, które skupiły na sobie zaintere-sowanie społeczeństwa jedynie punktowo, w związku z określonym współczesnym wydarzeniem historycznym. Ich wizerunek może zostać wykorzystany – bez zgody – jedynie w kontekście da-nego zdarzenia lub w relacji w środkach przekazu. Do tych osób orzecznictwo zaliczyło535 na przy-kład przestępców, którzy spektakularnymi czynami karalnymi jednorazowo przyciągnęli uwagę społeczeństwa, lub świadków, którzy poprzez swoją wypowiedź w szczególny sposób znaleźli się w centrum zainteresowania społeczeństwa; zgodnie z obowiązującym orzecznictwem jednak nie są nimi dzieci ani krewni prominentów.536

162. Za tym, zadomowionym już na stałe do 24.06.2004 r. w niemieckim orzecznictwie, rozróż-nieniem na współczesne osobistości „absolutne” i „względne”, Europejski Trybunał Sprawiedliwości, w swoim wielokrotnie cytowanym już na początku tego rozdziału orzeczeniu,537 jednak „z trudem mógł

530. BGH, l.c. 789 na dole.531. BGH, Urteil vom 26.10.2006 – I ZR 182/04 = NJW 2007, 689.532. LG Hamburg, Urteil vom 11.01.2008 – 324 O 129/07 = ZUM 2008, 798 i OLG Hamburg = becklink 266193.533. Tak stwierdził BVerfG, Urteil vom 15.12.1999 – 1 BvR 653/96 = NJW 2000, 1021.534. Por. także: Frömming, Die Einwilligung im Medienrecht, NJW 1996, 958 (960) z dalszymi odniesieniami.535. Jw.536. BGH, Urteil vom 12.12.1995 – VI ZR 15/95 (syn księżnej Monako, Caroline); LG Köln, Beschluss vom

21.02.1996 – 28 O 96 (córka Günthera Jaucha) lub ostatnio BVerfG, NJW 2005, 1857 (córka księżnej Ha-noweru, Caroline).

537. EGMR, Urteil vom 24.06.2004 – 5920/00 = NJW 2004, 2647 (2650).

– 207 –

4. Model niemiecki

podążać” i odrzucił to stanowisko w przypadku osób prywatnych, które nie pełnią żadnych funkcji politycznych ani urzędowych, ani nie sprawują urzędów, i w uzasadnieniu stwierdził: „W każdym razie w tych warunkach restrykcyjna wykładnia Ustawy o prawie autorskim do dzieł sztuki i dzieł fotografi cznych jest konieczna, aby państwo mogło wypełniać swój polityczny obowiązek ochrony życia prywatnego i prawa do własnego wizerunku, wynikającego z konwencji”538 i wezwał niemiec-kie sądy do tego, aby dokonywały „przejrzystego i jednoznacznego” rozróżnienia na osobistości „absolutne” i „względne”, aby jednostka w państwie prawa dokładnie wiedziała, gdzie porusza się w obszarze chronionym, a gdzie musi się liczyć z naruszeniem praw osób trzecich. Tym orzeczeniem sądy będą w przyszłości związane na podstawie art. 46 II Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EMRK) o tyle, o ile będą musiały przestrzegać materialnej mocy prawnej takiego orzeczenia. Należy zatem oczekiwać, że niemieckie prawo będzie nadal dostosowywane z myślą o bardziej intensywnej ochronie sfery prywatnej, zgodnie z nowszą wykładnią art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

163. Nieuprawnione wykorzystanie wizerunku do celów reklamowych nie wywołuje siłą rzeczy roszczenia o odszkodowanie, na co – jak już zacytowaliśmy powyżej – miał w ostatnim czasie okazję wskazać ponownie Trybunał Federalny (BGH)539 (orzeczenie z 26.10.2006), w związku ze skargą ówczesnego federalnego ministra fi nansów, Oskara Lafontaine’a. O komercjalizacji dla celów reklamowych nie ma mowy – stwierdził Trybunał Federalny – jeśli zdjęcie znanej osobisto-ści zostało użyte w ogłoszeniu reklamowym i nie budzi wrażenia, że przedstawiona osoba poleca reklamowany produkt. Jest tak w każdym razie wtedy, gdy zdjęcie w ramach ogłoszenia rekla-mowego zachowuje także swoje przyporządkowanie polityczne i stanowi część satyrycznego zmagania się z aktualnymi wydarzeniami politycznymi.

Roszczenie o „zadośćuczynienie pieniężne” istnieje tylko wtedy, gdy w nieuprawnionym użyciu materiału zdjęciowego można dostrzec poważne naruszenie prawa osobistego poszkodowanego. Należy tu uwzględnić to, czy jako nieprzyzwoitą i/lub potencjalnie wywołującą szkodę osobie przedstawianej w jej otoczeniu społecznym, należy postrzegać samą reklamę czy też produkt.540 Przy ocenie stopnia naruszenia należy wziąć pod uwagę zasięg reklamy. Tak więc Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Karlsruhe z powodu stosunkowo nieznacznej liczby nośników reklamy (ok. 500) i jej odbiorców w oddaleniu od miejsca zamieszkania osoby przedstawionej, odmówił przyznania zadośćuczynienia pieniężnego,541 natomiast Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfurcie dostrze-gał poważne naruszenie prawa osobistego w publikowaniu wizerunku w katalogu reklamowym sieci hoteli, ponieważ może ono prowadzić ogólnie do utraty reputacji i do dyskredytacji osoby.542 To ostatnie orzeczenie w swoim uzasadnieniu idzie moim zdaniem zbyt daleko, ponieważ w nie-dopuszczalny sposób miesza aspekty szkody majątkowej i niemajątkowej.

164. W przypadku (częściowych) aktów, rozpowszechnianych bez zgody, orzecznictwo543 w większości przypadków dostrzegało poważną ingerencję w prawo osobiste, nawet wtedy, gdy

538. Art. 8 EMRK.539. BG, l.c.540. OLG Karlsruhe, NJW 89, 401 (402); OLG Koblenz, NJW-RR 95, 1112 i następny.541. OLG Karlsruhe, NJW 89, 401 (402).542. OLG Frankfurt, NJW-RR 86, 1118 (1119).543. Por. z wcześniejszego okresu: LG Berlin, Urteil vom 19.09.2002 – 27 O 364/02 = AfP 2004, 455 = LSK 2003,

040422; LG München I, Urteil vom 11.09.2003 – 7 O 20974/02 = LSK 2004, 170281 lub LG München I, Urteil vom 30.07.2003 – 21 O 4369/03 = NJW 2004, 617.

– 208 –


publikacja w podręcznikach do biologii w nakładzie 100 000 egzemplarzy nastąpiła za zgodą za-interesowanego, natomiast pokazanie wizerunku w telewizji (przez dwie sekundy) i w gazetach odbyło się jednak bez jego wiedzy.544 Podobnie słusznie orzekł niedawno Sąd Krajowy (LG) w Mona-chium I545, w związku z trwającą 7 sekund sekwencją z kąpielą nago w programie naukowym „Galileo”, i tak przedstawionej osobie przyznał 3000 euro, trafnie uzasadniając swoje rozstrzygnięcie tym, że „nagie ciało należy do najintymniejszej sfery prywatności człowieka […] poprzez wyemitowa-nie […] w telewizji ma miejsce szczególnie intensywna ingerencja w sferę intymną przedstawionej osoby”. Przy wymiarze zadośćuczynienia Sąd Krajowy (LG) w Monachium wskazał na analogiczne przypadki, którymi się kierował, oraz na „znaczną winę oskarżonego”. Kończąc, stwierdził, że także „przyczyny prewencyjne […] (przemawiają) za przyznaniem kwoty, która musiałaby znacznie wykraczać poza wysokość ewentualnego honorarium odtwórcy lub modela/modelki”. Za bezpraw-ne opublikowanie w Internecie zdjęć częściowo nieubranego powoda Sąd Krajowy (LG) w Kiel,546 orzeczeniem z 27.04.2006 r., przyznał mu zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 25 000 euro.

Inaczej zadecydowano w przypadku, w którym przez pomyłkę akt został opublikowany w in-nym reportażu, niż planowano, po czym nastąpiło sprostowanie.547

165. Publikację wizerunku poszkodowanej bez jej zgody, w związku z artykułem o treści ero-tycznej zatytułowanym 7 wskazówek – jak osiągnąć MegaOrgazm, Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm548 słusznie ocenił jako „znaczną i poważną ingerencję” i, uchylając wyrok sądu pierwszej instancji, zasądził zadośćuczynienie w wysokości, w przeliczeniu, 10 000 euro. Powódka zezwoliła wprawdzie na wykonanie aktu, jednak w całkowicie innym kontekście; jej zgody na użycie w tym konkretnym celu bez wątpienia nie było. Na podobny przypadek, w związku z artykułem zamiesz-czonym w czasopiśmie „Seks na telefon,” wskazano już w wydaniu 3; Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Monachium zasądził wtedy jednak zaledwie 4000 euro.549

Nie ma miejsca naruszenie sfery intymnej w przypadku opublikowania zdjęcia, które pokazuje powódkę w chuście na głowie w sali wykładowej uniwersytetu, orzekł Sąd Krajowy (LG) w Bochum.550

166. d) Naruszenie dobra osobistego przez zniszczenie zakonserwowanego nasienia. Spra-wę o „naruszenie dobra osobistego” szczególnego rodzaju już w 1994 roku rozpatrywał Trybunał Federalny (BGH). Miał się wypowiedzieć na temat tego, czy i w jakim stopniu zniszczenie zakon-serwowanego nasienia może uzasadniać roszczenie o zadośćuczynienie.551 31-letni, w między-czasie bezpłodny, powód żądał „co najmniej” (w przeliczeniu) 12 780 euro (wówczas 25 000 DM) zadośćuczynienia za uniemożliwienie sztucznego zapłodnienia jego żony, z powodu zawinione-go zniszczenia jego zakonserwowanego nasienia. Po dokładnych badaniach Trybunał Federalny (BGH) stwierdził, że zniszczenie zakonserwowanego nasienia jest „przypadkiem szczególnym”. Z jednej strony sperma „ostatecznie oddzielona od organizmu podmiotu prawnego”, a zatem właś-ciwie należy ją traktować jak rzecz, z drugiej strony jest „przeznaczona do tego, aby pełnić funkcję

544. BGH, NJW 85, 1617, por. także: OLG Karlsruhe NJW-RR 94, 95, z dalszymi odesłaniami.545. LG München I, Urteil vom 30.07.2003 – 21 O 4369/03 NJW 2004, 617.546. LG Kiel, Urteil vom 27.04.2006 – 4 O 251/05 = NJW 2007, 1002.547. OLG Stuttgart, NJW 83, 1204 i następny.548. OLG Hamm, NJW-RR 97, 1044 i następny.549. OLG München, NJW 96, 539 i następne.550. LG Bochum, Urteil vom 24.08.2006 – 8 O 214/06 = BeckRS 2007, 13394.551. BGH NJW 94, 127 i następny. = ZfS 94, 45 i następny.

– 209 –

4. Model niemiecki

typową dla organizmu, jaką jest rozmnażanie podmiotu prawnego”. Wysnuwając przez analogię wniosek, zgodnie z którym prawo osobiste powoda „nie zostało na skutek zniszczenia […] na-ruszone w większym stopniu niż prawo osobiste kobiety w następstwie zniszczenia komórki ja-jowej pobranej z jej ciała i przeznaczonej do wszczepienia”, Trybunał Federalny (BGH) potwierdził roszczenie i uznał „za stosowne” zadośćuczynienie w wysokości 12 780 euro.

167. e) Mobbing. Pojęcie mobbingu, w znaczeniu przenośnym określane jako terror psychicz-ny, do początku tego stulecia w zasadzie było nieznane i w sensie prawnym nie było „terminem”, przynajmniej w kontekście zadośćuczynienia. Od tamtej pory znanych jest jednak wiele orzeczeń, wydanych także przez sądy wyższej instancji552 i sądy najwyższej instancji553, dotyczących tego, znanego dopiero od kilku lat pod tą nazwą fenomenu, z którym mamy do czynienia w miejscu pra-cy.554 Liczbę ofi ar mobbingu w Niemczech szacuje się na 1,5 miliona; uznaje się, że dziesięć procent samobójstw należy wiązać z mobbingiem.555 I właśnie w tym kontekście zajmiemy się tym tematem.

168. Najpierw należy jednak bliżej wyjaśnić samo pojęcie. O mobbingu mówi się wtedy, gdy pojedynczy pracownicy, na skutek systematycznych i zorientowanych na cel556 działań kolegów i/lub przełożonych, zostają poprzez stałe, czyli nieustanne, wynikające z siebie i dogłębne działania wyeliminowani (ze społeczności w pracy), traktowani w sposób lekceważący, wykluczani z komu-nikacji, obrażani i dyskryminowani.557 W sytuacji udowodnionego mobbingu, w konkretnym przy-padku oraz w poniższych okolicznościach, które zostaną jeszcze dokładniej wyjaśnione, możliwe jest dochodzenie roszczeń przeciwko stosującym mobbing kolegom w pracy i pracodawcom. Nie chodzi tu o samodzielny faktyczny stan prawny, lecz o zbiorowe określenie sposobów postępo-wania, które – w zależności od stanu rzeczy – niosą ze sobą dla poszkodowanych skutki prawne, zdrowotne i ekonomiczne, a zatem w uzasadnionych odosobnionych przypadkach mogą skutko-wać roszczeniem o zadośćuczynienie. To, czy mamy tu do czynienia z przypadkiem mobbingu, czy jedynie z zachowaniem ogólnie przyjętym i dopuszczonym prawnie i dlatego akceptowalnym, należy zawsze starannie zbadać w każdym indywidualnym przypadku.

169. W tej kwestii wypowiadały się w przeszłości przede wszystkim Krajowe Sądy Pracy Tu-ryngii, Nadrenii-Palatynatu i Berlina, przy czym Krajowy Sąd Pracy (LAG) Turyngii558 niejako jako

552. Bez zadośćuczynienia: LAG Berlin, Urteil vom 15.07.2004 – 16 Sa 2280/03 = NZA-RR 2005, 13; LAG Bremen, Urteil vom 17.10.2002 – 3 Sa 78/02 = NZA-RR 2003, 234; LAG Schleswig-Holstein, NZA-RR 2002, 457; LAG Hamm, Urteil vom 21.12.2004 – 13 Sa 659/04 = BeckRS 2005, 41009; OLG Stuttgart, Urteil vom 28.07.2003 – 4 U 51/03 NVwZ 2003, 717; ArbG München NZA-RR 2002, 123. Z zadośćuczynieniem: LAG Rheinland-Pfalz, Urteil vom 16.08.2001 – 6 Sa 415/01 = NZA-RR 2002, 121 i w pierwszej instancji (choć w kwestii podstawy wymiaru błędnie) ArbG Ludwigshafen, Urteil vom 6.11.2000, 1 Ca 2136/00 = DB 2001, 1096.

553. BGH, Beschluss vom 1.08.2002, III ZR 277/01 NJW 2002, 3172; BAG, Urteil vom 16.05.2007 – 8 AZR 709/06; BAG, Urteil vom 1.11.2002 – 19 Sa 940/02 NZA-RR 2003, 232; BAG, Urteil vom 13.12.2001 – 8 AZR 131/01 = NJOZ 2002, 1929.

554. Por. na ten temat przede wszystkim doskonały artykuł: Benecke, Mobbing, w: Arbeitsrecht, w: NZA-RR 2003, 225 i następne.

555. Tak stwierdził LAG Thüringen, NZA-RR 2001, 347 (356).556. Por. LAG Köln, Urteil vom 7.05.2008 – 7 Sa 1404/07 = BeckRS 2008, 57636.557. Por. Schaub, Handbuch des Arbeitsrechts, na temat § 108 nb. 54 i następne (57) oraz OLG Stuttgart, Urteil vom

28.07.2003, 4 U 51/03 = NVWZ-RR 2003, 717 (brak mobbingu wobec policjanta z uwagi na brak znamion syste-matycznego i ciągłego zachowania przełożonego); BAG, Urteil vom 1.11.2002, 19 Sa 940/02 = NZA-RR 2003, 232 (w sprawie mobbingu), który także uchylono, wobec niestwierdzenia elementu czasowego „działania ciągłego”.

558. LAG Thüringen, Urteil vom 10.04.2001 – Sa 403/00 = NZA-RR 2001, 347 (357 i następne); LAG, Thüringen, Urteil vom 28.06.2005 – 5 Sa 63704 = PersV 2005, 455.

– 210 –


prekursor – w równie pieczołowicie, jak analitycznie opracowanym uzasadnieniu orzeczenia – zaj-mował się pytaniem o to, jak należy uzasadniać prawo do obrony, odszkodowania i zadośćuczynie-nia w kontekście panującego wśród pracowników „infl acyjnego odniesienia do pojęcia mobbingu”. „Niezbędne jest przedstawienie stanu faktycznego, uwzględniające przebieg i szczegóły”, umoż-liwiające wyciągnięcie odpowiednich wniosków.559 Należy przedstawić i uzasadnić poszczególne przypadki, uwzględniając moment, intensywność i częstotliwość,560 jednak – jak można by sądzić na podstawie wyroku Krajowego Sądu Pracy (LAG) w Berlinie561 – każde pojedyncze zachowanie samo w sobie nie musi „stanowić sprzecznego z prawem i zawinionego przekroczenia”, ponieważ istota mobbingu polega właśnie na specyfi ce tej właściwości, że – choć oddzielnie niekoniecznie są istotne z punktu widzenia prawa – pojedyncze działania uzyskują charakter czynu sprzecznego z prawem dopiero, gdy zostaną zsumowane, oraz w szczególnym, po części perfi dnym i w pewnym stopniu też podstępnym połączeniu. Podobnie dosadnie wypowiedział się w styczniu 2007 roku Federalny Sąd Pracy (BAG),562 który w uzasadnieniu wyroku oddalającego powództwo stwierdził: „Aby wniosek z powództwa mógł doprowadzić do zapewniającego przejrzystość prawną […] wyro-ku, powód musiał podać konkretnie stany faktyczne, określające «sytuację, w której miał miejsce mobbing», tzn. jakie okoliczności ich pracy lub jakie czyny bądź wypowiedzi przełożonych bądź kolegów z pracy traktuje jako «mobbing»”.

Odpowiedzialność cywilna w stosunku do ofi ary mobbingu, która poniosła uszczerbek na zdro-wiu, spoczywa na stosujących mobbing kolegach w pracy oraz na pracodawcy lub pracodawcy publicznym,563 o ile nie wypełnił on w dostatecznym stopniu spoczywającego na nim na podsta-wie prawa pracy obowiązku ochrony w stosunku do pracownika, wobec którego stosowano mob-bing564. Nowe brzmienie § 253 kodeksu cywilnego (BGB) posiada o tyle praktyczne znaczenie, że teraz, na podstawie § 280 kodeksu cywilnego (BGB), pracodawca odpowiada także za stoso-wanie mobbingu przez osoby mu podlegające. Nie może się – inaczej niż według poprzedniego prawa – uwolnić od odpowiedzialności, lecz odpowiada wtedy także za zadośćuczynienie wobec ofi ary mobbingu, która doznała uszczerbku na zdrowiu.

170. W ostatnim czasie Federalny Sąd Pracy (BAG) zajmował się tym tematem trzykrotnie, a mianowicie 16.05.2007565 oraz 25.10.2007566 i 24.04.2008 roku567 :

Pierwsza z wymienionych spraw568 – orzeczenie Federalnego Sądu Pracy (BAG) z 16.05.2007 r. – dotyczyła inżyniera, który zarzucał swojemu pracodawcy, że przez całe lata groził mu i szykano-wał go oraz że powierzał mu niezwiązane z zawodem i bezsensowne zadania. Ponieważ z powo-

559. Tak stwierdził LAG Thüringen NZA-RR 2001, 357.560. BAG, Urteil vom 23.01.2007 – 9 AZR 557/06 = NZA 2007, 1166 i następne; ArbG München, NZA-RR 2002, 123.561. LAG Berlin, NZA-RR 2005, 13.562. BAG, Urteil vom 23.01.2007 – 9 AZR 557/06 = NZA 2007, 1166 i następne.563. Por. w tej sprawie BGH NJW 2002, 3172. U podstaw wyroku BGH leżała skarga ojca młodej policjantki, która

zastrzeliła się po serii ataków mobbingowych. BGH stwierdził, że za takie roszczenia odpowiada pracodawca publiczny sprawcy szkody na podstawie odnośnych przepisów.

564. Por. Benecke, l.c. (230).565. BAG, Urteil vom 16.05.2007 – 8 AZR 709/06 = NZA 2007, 1154 i następne.566. BAG, Urteil vom 25.10.2007 – 8 AZR 593/06 = NZA 2008, 223 i następne.567. BAG, Urteil vom 24.04.2008 – 8AZR 347/07 = NZA 2009, 38 i następne.568. BAG, Urteil vom 16.05.2007 – 8 AZR 709/06 = NZA 2007, 1154 i następne.

– 211 –

4. Model niemiecki

du „nieustannego mobbingu” zachorował i był trwale niezdolny do pracy, zaskarżył pracodawcę i domagał się zadośćuczynienia w wysokości 25 000 euro.

Federalny Sąd Pracy (BAG) przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia przez Krajowy Sąd Pracy (LAG), ponieważ należało zbadać:– czy z jednej strony mamy do czynienia z, istotnym w kontekście roszczenia o odszkodowanie,

„poważnym naruszeniem dobra osobistego”, a z drugiej strony,– czy „szkoda (nie może zostać) zrekompensowana w inny sposób, w zależności od rodzaju

naruszenia”.171. Aby ułatwić orientowanie się w tego rodzaju sprawach, Federalny Sąd Pracy (BAG)569

sformułował ponadto następujących dziesięć tez:1. Skuteczna klauzula wyłączająca,570 która w myśl swego brzmienia obejmuje „roszczenia z za-

kresu prawa pracy”, zgodnie ze stanen prawnym obowiązującym do 31.12.2001 r. obejmowała także roszczenia [o zadośćuczynienie] z tytułu umyślnego naruszenia praw osobistych. „Nie sprzeciwia się temu obowiązujący od 1.01.2002 r. przepis § 202 ust. 1 kodeksu cywilnego (BGB), zgodnie z którym przedawnienie – w przypadku odpowiedzialności cywilnej za za-mierzone działanie – nie może zostać potraktowane z góry ulgowo w drodze czynności praw-nej”, na co jeszcze raz wyraźnie zwrócił uwagę Federalny Sąd Pracy (BAG)571 w orzeczeniu z 16.05.2007 r.

2. Mobbing nie jest pojęciem z zakresu prawa i nie stanowi podstawy prawnej dochodzonych roszczeń.

3. Specyfi ka rzeczywistych zjawisk określanych mianem mobbing – z prawnego punktu widze-nia – polega na tym, że do naruszenia dobra osobistego lub uszczerbku na zdrowiu pracow-nika prowadzi połączenie większej liczby pojedynczych czynów, a nie pojedyncze, możliwe do rozgraniczenia zdarzenie.

4. Pojedyncze czyny cząstkowe, które należy traktować jako część całościowego działania będącego mobbingiem, z prawnego punktu widzenia same w sobie mogą być neutralne.

5. Pytanie o to, czy ogólne zachowanie należy zaklasyfi kować jako jednolite naruszenie dobra osobistego, i czy pojedyncze czyny w ogólnym kontekście mają charakter naruszający dobro osobiste, podlega – w kontekście przepisów o rewizji – jedynie ograniczonej kontroli sądu wyższej instancji.

6. Obok odpowiedzialności cywilnej pracodawcy za własne czyny rozpatrzeć należy także odpo-wiedzialność za zachowanie podwładnych, o czym mowa w § 278 kodeksu cywilnego (BGB).

7. Typowej dla mobbingu, obejmującej wszystkie pojedyncze działania, systematyki może zabrak-nąć, jeśli pracownik jest krytykowany lub źle oceniany przez różnych, niewspółdziałających ze sobą i kolejnych następujących po sobie przełożonych.

8. Sposobu postępowania pracodawców lub przełożonych, których sprowokował pracownik do-świadczający domniemanego mobbingu, nie bierze się pod uwagę.

569. BAG, Urteil vom 16.05.2007 – 8 AZR 709/06 = NZA 2007, 1154 i następne = BeckRS 2007, 47003.570. Uwaga: Na temat problematyki klauzuli wyłączającej, na podstawie przepisów o układach zbiorowych pracy

i terminów zob. BAG, Urteil vom 16.05.2007 – 8 AZR 709/06 oraz LAG Köln, Beschluss vom 2.03.2011 – 1 Ta 375/10. Wymagalność roszczeń jest liczona od zakończenia ostatniego aktu mobbingu. Roszczeń – zgodnie z każdorazową klauzulą wyłączającą wg. przepisów o układach zbiorowych – można dochodzić w terminie 6 miesięcy od daty wymagalności.

571. BAG, Urteil vom 16.05.2007 – 8 AZR 709/06.

– 212 –


9. Wymaganej systematyki może też zabraknąć, jeśli między poszczególnymi czynami cząst-kowymi jest duży odstęp czasu.

10. Ciężar dowodu naruszenia obowiązku i [ciężar dowodu] istnienia związku przyczynowego spoczywa – zgodnie z ogólnymi zasadami – na pracowniku. Od tej zasady nie ma możliwości odstąpienia także w sprawach o mobbing.572

172. Druga z wymienionych spraw573 – orzeczenie Federalnego Sądu Pracy (BAG) z 25.10.2007 r. – dotyczyła roszczeń ordynatora, który czuł się ofi arą mobbingu stosowanego przez przełożonego, dyrektora kliniki, i domagał się zadośćuczynienia oraz zwolnienia winnego.

Federalny Sąd Pracy (BAG) uchylił wyrok sądu apelacyjnego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania przez Krajowy Sąd Pracy, ponieważ dyrektor kliniki doprowadził u powoda do choro-by psychicznej, a za roszczenie o zadośćuczynienie powinna odpowiedzieć pozwana, ponieważ dyrektor jest jej podwładnym. Kwestię wysokości odszkodowania za szkodę niemajątkową musi rozstrzygnąć Krajowy Sąd Pracy.

Oba orzeczenia Federalnego Sądu Pracy (BAG) z 2007 roku wskazują drogę, którą należy obrać dla uznania powództwa o zadośćuczynienie w przypadku stwierdzenia mobbingu, i kładą kres istniejącej dotychczas – pod wieloma względami – niepewności prawnej.

Trzecia z wymienionych spraw574 – orzeczenie Federalnego Sądu Pracy (BAG) z 24.04.2008 r. – dotyczyła odszkodowania w przypadku samobójstwa pracownika po – prawdopodobnie niesku-tecznym – wypowiedzeniu umowy o pracę. W swoim uzasadnieniu sąd powtórzył ostatecznie ar-gumenty, które wcześniej przedstawiła Wyższa Izba Trybunału Federalnego. W kluczowej kwestii Federalny Sąd Pracy (BAG) stwierdził:

„Nawet jeśli zgłoszone przez pozwanego wypowiedzenie byłoby nieskuteczne, nie zosta-łoby naruszone prawo osobiste spadkodawcy. Przez samo dokonanie nieskutecznego wypo-wiedzenia pracodawca nie narusza istniejącego w stosunku do pracownika obowiązku wzglą-du na pracownika. Zwykłe w życiu zawodowym sytuacje konfl iktowe w zasadzie nie spełniają przesłanek pozwalających stwierdzić naruszenie obowiązku umownego czy dokonanie czynu niedozwolonego”.

173. W praktyce – jak wynika z powyższego – dla przeprowadzenia dowodu w związku z sytu-acją mobbingu ogromne znaczenie ma to, aby każdy, kto – po dokonaniu gruntownej samooceny i ewentualnie wizycie w dobrej poradni specjalizującej się w przypadkach mobbingu575 – sądzi, że jest narażony na mobbing ze strony przełożonych lub kolegów w pracy, bardzo wcześnie za-czął prowadzić „dziennik mobbingu” i tam – w miarę możliwości jak najbardziej szczegółowo – odnotowywał każde naruszenie i zajście, z podaniem miejsca, czasu i opisu „czynu i sprawców”. Ułatwi to później rzeczowe pod względem prawnym przedstawienie, a co za tym idzie uzyskanie

572. Por. także LAG Bremen, NZA-RR 2003, 236. Ciężar przedstawienia dowodów naruszenia dóbr prawnych odbywa się zasadniczo według ogólnych zasad. Tzw. dowód prima facie może znaleźć zastosowanie jedynie wtedy, gdy chodzi o zdarzenie o typowym przebiegu. Nie wystarczy tu na przykład, że powód wymieni dziewięć sytuacji, które miały miejsce w okresie 3 i pół roku, ponieważ w przypadku tak bardzo odległych od siebie w czasie czynności brakuje z reguły – jak stwierdził LAG Bremen – koniecznego systematycznego działania; jest tak – jak mówi dalej LAG Bremen – „tym bardziej, że rzeczowy wywód powoda dotyczył tylko nielicznych przypadków”.

573. BAG, Urteil vom 25.10.2007 – 8 AZR 593/06 = NZA 2008, 223 i następne.574. BAG, Urteil vom 24.04.2008 – 8 AZR 347/07 = NZA 2009, 38 i następne.575. Np. www.mobbing-net.de lub www.mobing-web.de.

– 213 –

4. Model niemiecki

uzasadnionego odszkodowania i ewentualnie także zadośćuczynienia.576 Bowiem do zrealizowania w ramach postępowania cywilnego roszczenia o zadośćuczynienie z tytułu mobbingu nie wystar-cza, gdy powód pozwanemu „zarzuci ogólnie, bez podania czasu i bez przedstawienia konkretnej sytuacji […] szereg obelg i zniewag”, jak trafnie podkreślił Krajowy Sąd Pracy (LAG) w Berlinie577. Powód musi raczej przedstawić „dużą liczbę pojedynczych «czynów», podając czas, sytuację i inne okoliczności, oraz udowodnić je”578.

174. W odniesieniu do wymiaru zadośćuczynienia pieniężnego – ponieważ punktem wyjścia zawsze jest naruszenie dobra osobistego, naruszenie godności i/lub uszczerbek na zdrowiu – w zasadzie obowiązują ogólne kryteria wymiaru. Zawsze obok stopnia naruszenia579 należy podkreślić także ich konsekwencje psychiczne i fi zyczne dla ofi ary oraz czas trwania „ataków mobbingu” i czas, w jakim utrzymywały się ich następstwa. Jeśli chodzi o funkcję dania satys-fakcji zadośćuczynienia pieniężnego, zawsze – w każdym razie w odniesieniu do „prowodyrki” lub „prowodyra” mobbingu580 – istniejący zamiar581 należy uwzględnić jako czynnik podwyż-szający wysokość zadośćuczynienia. Na podwyższenie zadośćuczynienia wpływa także sytu-acja, w której uszczerbek na zdrowiu i naruszenie godności są kumulatywnie konsekwencjami aktów mobbingu i ofi ara nie tylko była regularnie szykanowana, lecz także naruszona została jej godność oraz zdrowie.

175. W kwestii wysokości zadośćuczynienia pieniężnego w takich przypadkach do tej pory wypowiedział się Krajowy Sąd Pracy (LAG) Nadrenii-Palatynatu582 i przyznał zadośćuczynienie pieniężne w wysokości w przeliczeniu 7669 euro poddanemu ostremu mobbingowi dyrektorowi banku,583 którego praca była dyskredytowana przez członka zarządu (nazwał ją między innymi „jedną wielką katastrofą”). Został on do tego stopnia i w taki sposób upokorzony, że pomimo swo-jego tytułu i pozycji w fi rmie musiał sekretarce pozwanego przedkładać dokumentację dotyczącą wykonywanej przez siebie pracy.

Wobec z jednej strony poważnych przeszkód,584 które orzecznictwo słusznie wiąże z wy-suwaniem roszczeń o zadośćuczynienie w przypadkach mobbingu, z drugiej zaś strony wobec

576. Najpierw jednak – w miarę możliwości – zawsze należałoby spróbować porozmawiać w miejscu pracy na te-mat rozwiązania konfl iktu, aby pokonać izolację, do której chce lub chcą doprowadzić ofi arę „sprawca(y) mobbingu”.

577. LAG Berlin, Urteil vom 7.11.2002 – 16 Sa 938/02 = BeckRS 2002, 30454268.578. Jw.579. Por. na ten temat: BAG, Urteil vom 16.05.2007 – 8 AZR 709/06 = NZA 2007, 1154 i następne, oraz: prof. dr M. Be-

necke, Mobbing: Persönlichkeitsschutz und Haftung des Arbeitgebers – Zugleich Besprechung zum BAG-Urteil vom 16.05.2007 – 8 AZR 709/06, RdA 2008, 357 i następne.

580. Występuje pokrewieństwo angloamerykańskiego „mobbing” do używanego w Niemczech od dziesięcioleci, także angielskiego słowa „mob” (= motłoch, szalejący tłum).

581. Jak słusznie wskazał BGH, NJW 2002, 3172(3174), „trudno sobie wyobrazić mobbing na skutek nied balstwa”.582. LAG Rheinland-Pfalz, Urteil vom 16.08.2001 – 6 Sa 415/01 = NZA-RR 2002, 121.583. Mobbing występuje na wszystkich szczeblach hierarchii.584. Por. – oddalający roszczenie o zadośćuczynienie – BAG, 1.11.2002 – 19 Sa 940/02 = NZA-RR 2003, 232 =

IMM-DAT Nr 3186; OLG Stuttgart, Urteil vom 28.07.2003 – 4 U 51/03 = NVWZ 2003, 717 = IMM-DAT Nr 3181; LAG Rheinland-Pfalz, Urteil vom 30.10.2008 – 10 Sa 340/08 = BeckRS 2009, 53337; LAG Schleswig--Holstein, Urteil vom 15.10.2008 – 3 Sa 196/08 = BeckRS 2009, 50641; LAG Rheinland-Pfalz, Urteil vom 26.05.2008 – 5 Sa 72/08 = BeckRS 2008, 55572; LAG Köln, Urteil vom 7.05.2008 – 7 Sa 1404/07 = BeckRS 2008, 57636.

– 214 –


poważnych następstw fizycznych i psychicznych, które musi znosić ofiara mobbingu – niekie-dy przez długi czas po zaistnieniu sytuacji lub nawet po będącej skutkiem mobbingu zmianie miejsca pracy – w ciężkich przypadkach naruszenia prawa osobistego, naruszenia godności lub uszczerbku na zdrowiu w wyniku mobbingu wysokie zadośćuczynienia są całkowicie uzasadnione.

Uwzględnianie przy wymiarze zadośćuczynienia zapłaconego już, nadzwyczaj wysokiego odszkodowania, jako czynnika obniżającego wysokość lub nawet eliminującego roszczenie o odszkodowanie,585 wydaje mi się równie chybione, jak traktowanie wygranego (w pierwszej instancji) procesu w sądzie pracy jako czynnika zmniejszającego wysokość zadośćuczynienia, ponieważ stanowi „pewną kompensację”.586 Wysokość miesięcznego wynagrodzenia587 też nie może wpływać na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego, ponieważ – jak trafnie argumento-wał Krajowy Sąd Pracy (LAG) Nadrenii-Palatynatu588 i obniżył ustalone przez Sąd Pracy (ArbG) w Ludwigshafen zadośćuczynienie o 26 000 euro – w przeciwnym razie mniej zarabiający pra-cownik w – poza tym– identycznej sytuacji będzie poszkodowany.

Kończąc w tym miejscu, należy wskazać na to, że właściwy w sprawach o zadośćuczynienie z powodu mobbingu jest zawsze sąd pracy (§ 2 ust. 1 pkt. 3 Ustawy o Sądach Pracy (ArbGG)).

176. f) Inne naruszenia dóbr osobistych. Także „rozbicie rodziny” lub „rozkład pożycia małżeń-skiego czy związku partnerskiego” może – w pewnych szczególnie wyjątkowych przypadkach – należeć do następstw naruszenia uprawniających do zadośćuczynienia pieniężnego. Zgodnie z ak-tualnym orzecznictwem,589 aby tak było, musi jednak istnieć w związku ze szkodą bezpośredni skutek dla pożycia rodzinnego lub małżeńskiego. Uwzględnienie jest też możliwe wtedy, „gdy konkretnie wiadomo, że np. długotrwały pobyt w szpitalu lub zaburzenia psychiczne (np.: ciężka depresja) doprowadziły do oddalenia się od siebie małżonków lub do problemów z wychowaniem dzieci”.590 Niewystarczające może być w tym kontekście zakłócenie pożycia w przypadku „trwa-jącego łącznie jedynie pięć tygodni leczenia szpitalnego”.591

177. Zadośćuczynienie pieniężne jest ponadto przyznawane w przypadku – czasami także drobnej – zniewagi. Za nazwanie adwokata „Schmuddelbäckchen” (brudas/fl ejtuch) Sąd Krajo-wy (LG) w Hamburgu592 zasądził 385 euro; za słowną obrazę policjanta określeniem „Du blöder Scheißbulle” [Ty głupi gówniany glino] i innymi epitetami Sąd Krajowy (LG) w Münster przyznał 250 euro593, a za silnie rasistowską obelgę Afrykańczyka („Negerpack” – Czarnuch i „schwarzer Aff e” – czarna małpa) Sąd Rejonowy (AG) w Schwäbisch Hall594 już w 1995 roku zasądził w prze-liczeniu 358 euro.

585. LAG Köln, 13.01.2005 – 6 Sa 1154/04 = NZA-RR 2005, 575.586. Tak stwierdził jednak LAG Rheinland-Pfalz, l.c.587. ArbG Ludwigshafen, Urteil vom 6.11.2000 – 1 Ca 2136/00 = DB 2001, 1096.588. Por. LAG Rheinland-Pfalz, l.c.589. OLG Saarbrücken, NJW-RR 1987, 984; LG Amberg, NJW-RR 1986; BGH, VersR 82, 1141 oraz OLG Hamm, MDR

1975, 490.590. OLG Köln, NZV 95, 399 i następny.591. Jw.592. LG Hamburg, 23.06.1992 – 308 S 28/92 = NJW-RR 1993, 29.593. LG Münster, 29.08.2002 – 8 S 210/02 = NJW-RR 2002, 1677 = IMM-DAT Nr 3192.594. AG Schwabisch Hall, 1.06.1995 – 1 C 824/94 = NJW-RR 1996, 21 = IMM-DAT Nr 2076.

– 215 –

4. Model niemiecki

178. Na podstawie obowiązującej dopiero od 18.08.2006 r. Ogólnej Ustawy o Równym Traktowaniu (AGG), której celem – zgodnie z § 1 AGG – jest „zapobieganie lub eliminowanie dyskryminacji na tle rasowym lub dyskryminacji ze względu na przynależność etniczną, płeć, religię lub światopogląd, upośledzenie, wiek lub tożsamość seksualną”, Sąd Rejonowy (AG) w Bremen595 zasądził wyrokiem z 20.01.2011 r. zadośćuczynienie w wysokości 300 euro z powodu niewpuszczenia na dyskotekę ciemnoskórego młodego mężczyzny, który został tym znieważony w obecności osoby towarzyszącej. „Takie odesłanie jest – zgodnie z § 1,2 Ogólnej Ustawy o Równym Traktowaniu (AGG) – niedopusz-czalne i uzasadnia – zgodnie z § 19 AGG ust. 3596 – roszczenie o wyrównanie szkody niemajątkowej”, jak stwierdził w uzasadnieniu Sąd Rejonowy (AG). Już – niemal co do dnia – rok wcześniej Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Kolonii597 w podobnej sprawie (osoba zainteresowana wynajmem usłyszała podczas oglądania mieszkania: „Tego mieszkania nie wynajmujemy Murzynom.”) – choć bez wy-raźnego powołania się na Ogólną Ustawę o Równym Traktowaniu (AGG) – zasądził od pozwanej odszkodowanie pieniężne w wysokości 2500 euro za naruszenie dobra osobistego.

179. Tak samo też zbyt pochopne posądzenie o bycie złodziejem sklepowym – zwłaszcza gdy wiąże się z „aresztowaniem” przez nadgorliwego „detektywa sklepowego” – w niektórych przy-padkach zostaje „ukarane” zadośćuczynieniem. Tak Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfurcie598 w 1988 roku zasądził dla niesłusznie podejrzanego w przeliczeniu 1023 euro.

Słusznie jednak Sąd Rejonowy (AG) w Monachium599 oddalił powództwo dotyczące zadość-uczynienia pieniężnego klienta, który otrzymał od sprzedawcy pismo ponaglające, w którym ten wytknął mu, że posługując się sfałszowanym drukiem polecenia przelewu, wyłudził wydanie mu towaru (tu: kafelki). To nie była jednak prawda. W takim przypadku poszkodowany nie ma pra-wa do zadośćuczynienia pieniężnego, twierdzi Sąd Rejonowy (AG) w Monachium, jeśli ponaglenie nie zawiera zniewagi ani obelgi.

180. Także terror telefoniczny może wywołać u terroryzowanego w ten sposób uprawnione roszczenie o odszkodowanie. I tak, Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Norymberdze600 uznał pięcio-krotne nękanie telefonami sąsiada jako skutkujące zadośćuczynieniem i zasądził od dzwoniącego każdo razowo 383 euro; w sprawie dotyczącej prawdziwego terroru telefonicznego Sąd Rejonowy (AG) we Frankfurcie601 zasądził w przybliżeniu 2556 euro.

595. AG Bremen, Urteil vom 20.01.2011 – 25 C 0278/10 BeckRS 2011, 04873; na temat roszczenia o zadośćuczy-nienie – tu odrzuconego – z powodu naruszenia § 19 ust. 1 AGG (tu: szkoda ze względu na płeć w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia) zob. OLH Hamm, Urteil vom 12.01.2011 – 1–20 U 102/10 = BeckRS 2011, 03342 = NJW-RR 2011, 762 oraz praktyczna uwaga na ten temat: Gram w: FD-VersR 2011, 314740.

596. W podanym miejscu AG Bremen mówi wprawdzie o § 19 ust. 3 AGG, ma jednak zapewne na myśli § 19 ust. 2 AGG, który brzmi: Dyskryminacja na tle rasowym lub etnicznym jest ponadto niedopuszczalna także w przy-padku uzasadnienia, wykonania i zakończenia innych zobowiązań cywilnoprawnych w rozumieniu § 2 ust. 1 pkt. 5 do 8. §1 9 ust. 3 AGG dotyczy natomiast dopuszczalnego, równego traktowania w przypadku wynaj-mu mieszkań. Por. na ten temat także AG Köln, Urteil vom 4.02.2009 – 147 C 247/08 = BeckRS 2009, 18517.

597. OLG Köln, Urteil vom 19.01.2010 – 24 U 51/09 = BeckRS 2010, 01507.598. OLG Frankfurt, 27.10.1988 – 1 U 171/87 = ZfS 1989, 297; por. tak samo LG Koblenz, NJW-RR, 1987, 480, AG

Osnabrück, NJW-RR 1989, 476 lub OLG Oldenburg, ZfS 1987, 235; ostatnia sprawa została jednak załatwiona odmownie.

599. AG München, Urteil vom 31.08.2010 – 133 C 10070/10 = becklink 1011459.600. OLG Nürnberg, Beschluss vom 29.09.1992 – 1 U 2099/92 = EVIM-DAT Nr 2211; inaczej natomiast twierdził

OLG Düsseldorf, 23.05.2002 – 2a Ss 97/02 = NJW 2002, 2118.601. AG Frankfurt a. M., NJWE-VHR 1996, 24 = IMM-DAT Nr 2585.

– 216 –


181. Także stalking602 – tzn. uporczywe nękanie, grożenie i prześladowanie osoby, najczęściej pożą-danej lub byłego partnera – może u ofi ary stalkera doprowadzić nie tylko do naruszenia dóbr osobistych, ale także do uszczerbku na zdrowiu, i w konsekwencji także uzasadniać roszczenie o zadośćuczynie-nie. Na fenomen stalkingu ustawodawca zareagował wydaniem ustawy o przeciwdziałaniu przemocy i w marcu 2007 roku, poprzez dodanie § 238 kodeksu karnego (StGB) („Stalking”), włączył do kodeksu karnego nowe przestępstwa, aby umożliwić nakładanie kar za ten czyn karalny.603 Odpowiedzialnością stalkerów w świetle prawa regulującego kwestię odpowiedzialności za szkody, zwłaszcza w kontek-ście naruszenia dóbr osobistych i wynikających z niego roszczeń o zadośćuczynienie, dotychczas nie zajmowało się ani ustawodawstwo, ani orzecznictwo. Do czasu napisania tej części pracy nie istniały żadne opublikowane wyroki w sprawie stalkingu, które zasądzałyby od stalkera zadośćuczynienie.604

Nawet jeśli wykracza to poza zakres tej pracy, warto w tym miejscu dodać, że w orzeczeniu z 7.04.2011 roku Federalny Sąd ds. Socjalnych (BSG)605 starał się udzielić odpowiedzi na pytanie, czy i ewentualnie na jakich zasadach ofi ara stalkingu mogłaby liczyć na świadczenia na podstawie Ustawy o odszkodowaniach dla ofi ar przestępstw.

Wysokość zadośćuczynienia musiałaby być uzależniona od stopnia, czasu i rodzaju naruszenia dobra osobistego oraz uszczerbku na zdrowiu ofi ary stalkingu w danym przypadku.

Listę potencjalnych konstelacji przypadków, w których osoby są celowo niepokojone, nękane, zastraszane lub w inny sposób – istotny w kontekście zadośćuczynienia – jest naruszane ich ogólne prawo osobiste, można by ciągnąć niemal w nieskończoność.

182. Dla pełności obrazu, w tym miejscu warto również zwrócić uwagę na kwestię odpowie-dzialności za błędy w sztuce lekarskiej w kontekście braku zgody pacjenta, która również wchodzi w zakres naruszenia dóbr osobistych. Aby jednak nie wykroczyć poza ramy tej pracy, odsyłamy jedynie do niektórych bardziej wnikliwych artykułów specjalistycznych,606 zwłaszcza do artykułu Spickhoff a607 Die Entwicklung des Arztrechtes 2007/2008 [Rozwój prawa medycznego 2007/2008],

602. Por. ogólnie na temat stalkingu: dr Thorsten Keiser, Schadensersatz und Schmerzensgeld bei Stalking?, NJW 2007, 3387; Vogel, Zivilrechtlicher Gewaltschutz, FPR 2005, 49; Borchert, Stal king – Ein rechtliches Phanomen, FPR 2004, 239 i następne; Kerbein, Probsting: Stalking, ZRP 2002, 76 i następne; oraz na temat planowanego projektu ustawy przeciwko stalkingowi: NJW-Spezial 2005, 428; oraz z orzecznictwa OLG Saarbrücken, Urteil vom 18.01.2006 – 1 U 137/05 = NJW-RR 2006, 747 oraz LG Bochum, Urteil vom 23.03.2006 – 14 Ns 63 Js 885/03 = BeckRS 2006, 07139.

603. Por. Lackner i Kühl, Strafgesetzbuch, wyd. 27, 2011 na temat § 238 StGB.604. Tak stwierdził także Keiser, Schadensersatz und Schmerzensgeld bei Stalking?, NJW 2007, 3387, przypis 4.605. BSG, Urteil vom 7.04.2011 – B 9 VG 2/10 = FD-StrafR 2011, 316696. Stalkingu, jak twierdzi BSG, nie należy zawsze

oceniać jako czynnego ataku w rozumieniu ustawy o odszkodowaniach dla ofi ar przestępstw. Atak stalkera, uza-sadniający roszczenie na podstawie ustawy o odszkodowaniach dla ofi ar przestępstw, zakłada z zasady działanie z użyciem siły, skierowane – z wrogim nastawieniem – bezpośrednio na ciało innej osoby. „Im mniejszej siły użyje sprawca, dokonując ataku, tym dokładniej należy sprawdzić, w jakim stopniu działanie to […] stanowiło zagro-żenie dla ciała lub życia ofi ary”, stwierdził BSG. „Z uwagi na różnorodność stanów faktycznych […] w zasadzie nie jest możliwe wyznaczenie stałej granicy między samą groźbą z użyciem siły i jej zastosowaniem. Czynny atak zostanie stwierdzony jednak raczej zależnie od tego, czy miało miejsce obiektywne zagrożenie dla ciała i życia zagrożonego (orzeczenie BSG z 2.10.2008 – B 9 VG 2/07), a zatem szkodliwe bezpośrednie użycie siły”.

606. Spickhoff , Entwicklung des Arztrechts 2004/2005, NJW 2005, 1694 i następne; Laufs, Arzt, Patient und Recht am Ende des Jahrhunderts, NJW 1999, 1758 i następne.

607. NJW 2008, 1636 i następne; por. dla uzupełnienia także: prof. dr Thorsten Kinggreen, Die Entwicklung des Gesundheitsrechts, 2007/2008 in NJW 2008, 3393 i następne.

– 217 –

4. Model niemiecki

który dostarcza bardzo dobrych podstaw i zawiera przegląd aktualnego stanu rozwoju prawa oraz liczne odniesienia do pogłębionych źródeł.

183. Na zakończenie godne nadmienienia wydaje mi się jednak orzeczenie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) we Frankfurcie (postanowienie w sprawie zwolnienia od kosztów procesowych), które dotyczyło granic obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej wobec współmałżonka pacjenta chorego na AIDS. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) trafnie stwierdził, że – mimo iż chory na AIDS pacjent wyraźnie zakazał lekarzowi, aby ten poinformował o chorobie jego konkubentkę – obowiązek za-chowania tajemnicy lekarskiej nie wyklucza tu obowiązku poinformowania, jeśli konkubentka jest również pacjentką tego lekarza. Interes chorego w zachowaniu tajemnicy ustępuje w tym przy-padku istniejącemu zagrożeniu życia konkubentki, gdyby doszło do jej zakażenia. (Wobec braku wykazania związku przyczynowego, w postanowieniu odmówiono w każdym razie zwolnienia od kosztów procesowych.)608

2. Znikome urazy609

184. Tak zwany znikomy uraz – także po reformie prawa odszkodowawczego w związku z wpro-wadzeniem Drugiej ustawy o zmianie prawa o odszkodowaniach, lub może właśnie z powodu tej reformy – w dalszym ciągu znajduje się w centrum nierzadko niezwykle emocjonujących dyskusji. Niestety i w tej sprawie reforma „Drugiej ustawy o zmianie przepisów prawa o odszko-dowaniach” nic nie zmieniła. Ustawodawca – na co trafnie wskazuje Huber610 – z powodu braku wielokrotnie zapowiadanej tzw. klauzuli wyłączającej odszkodowanie za drobne szkody (która, jeśli bliżej prześledzimy proces tworzenia tej reformy, okaże się prawie gotowa), przyczynił się raczej do niepewności prawnej i toczący się od dziesięcioleci spór wokół tej tematyki pozostawił nadal do rozstrzygnięcia orzecznictwu.

185. Spór o to, czy w przypadku tak zwanych znikomych urazów należy wypłacić zadość-uczynienie, zachowuje tym samym aktualność między innymi także z powodu kontynuo-wanego poszerzania konstrukcji zadośćuczynienia w zakresie najcięższych urazów611. Ten, godny poparcia, projekt, bez „wyrównania” w dużym liczbowo obszarze najlżejszych urazów lub tzw. drobnych szkód, powoduje niemały wzrost kosztów likwidacji szkody po stronie ubez-pieczycieli (ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej ogólnej i ubezpieczenie odpowiedzial-ności cywilnej pojazdów mechanicznych) i prowadzi w końcu do dodatkowego obciążenia wszystkich ubezpieczonych.

Dlatego pożądana, nie tylko z mojego punktu widzenia, byłaby przejrzysta redystrybucja, polegająca na zachowaniu większej ostrożności przy zaspokajaniu roszczeń o zadośćuczynie-nie w przypadku lżejszych urazów (jak lekkie stłuczenia, krwiaki, zadraśnięcia, niewielkie rany szarpane i płytkie rany połączone z pęknięciem skóry oraz najlżejsze urazy kręgosłupa szyjnego,

608. OLG Frankfurt, VersR 00, 320; dla zasięgnięcia opinii na temat „aids a transfuzja krwi” por.: Geigel, Haftpfl ichtpro-zess, wyd. 26, 2011, numer brzegowy 88.

609. Termin ten – jeśli miałby być próbą załatwiania pewnych urazów ogólnie jako znikomych urazów, nieuzasad-niających przyznania zadośćuczynienia – jest wyjaśniony dalej niepoprawnie.

610. Huber, Das neue Schadensersatzrecht, strona 136.611. Por. Burmann, Das Schmerzensgeld bei schweren Verletzungen, NJW-Spezial 2005, 207 oraz LG München,

NZV 2001, 263; OLG Hamm, VersR 2002, 1163; OLG Hamm, VersR 2003, 780; OLG Hamm, VersR 2004, 386.

– 218 –


niewymagające interwencji lekarskiej, jedynie z krótkotrwałym lekkim pogorszeniem stanu zdro-wia) na korzyść faktycznie ciężkich i najcięższych urazów.612

Opinię tę podzieliło już w przeprowadzonej w 1980 roku ankiecie ponad 70% wszystkich ba-warskich sędziów.613 Podobnie już przed laty gremium ekspertów614 wyraziło w większości po-gląd, „że zgodnie z obowiązującym prawem w przypadku nieznacznych urazów ciała i uszczerbku na zdrowiu odszkodowanie z tytułu szkody niemajątkowej nie musi i nie powinno być wypłacane”615. Podobnie wypowiedziano się także na 38. Dt. Verkehrsgerichtstag [38. Dni Niemieckich Sądów Komunikacyjnych] w styczniu 2000 roku.

Aby nie pozostawić toczącej się wokół tego tematu dyskusji na poziomie akademicko-politycz-nym, najpierw warto bliżej skomentować historię najnowszego orzecznictwa.

186. Trybunał Federalny (BGH) już wielokrotnie616 – po raz ostatni w wyroku z 16.03.2004 roku617 – defi niował „znikomy uraz” w następujący sposób:

„Drobna szkoda w rozumieniu orzecznictwa Wyższej Izby Cywilnej Trybunału Federalnego618 to przejściowe, w codziennym życiu typowe, często spowodowane także innymi przyczynami niż szczególnie wyrządzona szkoda, uszkodzenie ciała czy pogorszenie komfortu psychicznego. Oznacza ona uszczerbki, które zarówno pod względem stopnia, jak i rodzaju urazu pierwotnego są bardzo nieznaczne i zwykle nie mają dla poszkodowanego większych konsekwencji, ponieważ już z racji współżycia z innymi ludźmi zdaje on sobie sprawę z tego, że jest narażony na porówny-walne zakłócenia samopoczucia”.

To podejście Wyższej Izby Cywilnej Trybunału Federalnego nie stoi w sprzeczności z wydanym już w 1992 roku orzeczeniem Trybunału Federalnego (BGH),619 zgodnie z którym, ze wskazaniem na – zawartą w ówczesnym § 847 kodeksu cywilnego (BGB) – ocenę ustawodawcy, twierdzi on, że w zasadzie w przypadku każdego uszczerbku na ciele lub zdrowiu można domagać się „słusz-nego” odszkodowania pieniężnego za doznane szkody niemajątkowe, ponieważ – co cytujący to orzeczenie często pomijali – Trybunał Federalny (BGH) już wtedy w swoich obszernych wypo-wiedziach zwracał uwagę na to, „że nie można nie uwzględniać okoliczności, iż człowiek, zwłaszcza współżyjąc z innymi ludźmi, jest narażony na różnorodne zakłócenia samopoczucia i jest przy-wykły do tego, że w miarę możliwości ma nie ulegać ich negatywnemu wpływowi. Jeśli w konkret-nym przypadku próg ten nie zostanie przez doznany uszczerbek […] przekroczony, wówczas może brakować podstawy dla fi nansowej potrzeby wyrównania. Przyznania zadośćuczynienia pieniężnego także w takich przypadkach […] § 847 kodeksu cywilnego (BGB) nie wymaga”620.

612. Tak stwierdził już Hertel, Reform des Schmerzensgeldanspruchs, w: Akademie, strona 145 i następne.613. VersR 82, 613 (616).614. Der Arbeitskreis III des 15. Deutschen Verkehrsgerichtstages, 1977 w punkcie 2 wyroku.615. Akademie für Verkehrswissenschaften e. V (Hrsg.), 15. Deutscher Verkehrsgerichtstag 1977, EntschlieBung

des Arbeitskreises III: Reform des Schmerzensgeldrechts, s. 9.616. BGH, 16.03.2004 – VI ZR 138/03 = NZV 2004, 344; BGH, 11.11.1997 – VI ZR 376/96 = NJW 1998, 810; BGH

II ZR 59/92 = VersR 1993, 1012; BGH 14.01.1992 – VI ZR 120/91 = VersR 1992, 504.617. BGH, 16.03.2004 – VI ZR 138/03 = NZV 2004, 344 (345).618. Tak stwierdził już BGH, NJW 1996, 2425; BGH, NJW 1997, 1640; BGH, NJW 1998, 810 oraz BGH, NJW 2000, 862.619. BGH, ZfS 92, 114 = VersR 92,504 = NJW 92, 1043.620. BGH, ZfS 92, 114; por. także: Gerlach, Die Rechtsprechung des BGH zum Verkehrshaftpfl ichtrecht, DAR 93, 202

i następne; (217) oraz 94, 217 i następne (233).

– 219 –

4. Model niemiecki

187. I tu obowiązuje zasada, że przy badaniu roszczenia o zadośćuczynienie zawsze bez-względnie konieczne jest przeanalizowanie, skontrolowanie i rozważenie wszystkich szczegółów konkretnego stanu faktycznego. Nie ma tu miejsca na uogólnienia. A zatem nie ma też sztywnej „granicy drobnej szkody”. Dlatego też w orzeczeniu z 12.12.2008 r.621 Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Naumburgu słusznie przywołał zasadę, na której podstawie w przypadku istnienia „znikomego urazu […] należy wyjątkowo odmówić odszkodowania za szkodę niemajątkową”, jednak w tym konkretnym przypadku – uwzględniając młody wiek ofi ary wypadku komunikacyjnego i związa-ne z nim szczególne obawy – zaledwie trzyletniemu dziecku z tytułu bolesnego stłuczenia głowy zostało przyznane zadośćuczynienie w wysokości 250 euro i wyraźnie nie stwierdzono istnienia znikomości urazu.

Tak samo słusznie Trybunał Federalny (BGH)622 już przed laty odrzucił zdecydowanie ówczesną argumentację kilku sądów, które znikomość urazu, nieuprawniającego do przyznania zadośćuczy-nienia wiązały z faktem, iż uraz ten był następstwem wypadku komunikacyjnego, i należy do ogól-nego ryzyka życiowego, które w dzisiejszych czasach musi ponosić każdy uczestnik ruchu.623

188. W kontekście tematu „znikomych urazów” sądy624 wielokrotnie zajmowały się pytaniem o to, czy należy przyznać zadośćuczynienie, jeśli poszkodowany, który wcześniej doznał urazu psychicznego, a który w związku z wypadkiem doznał tylko bardzo nieznacznego urazu (w rozu-mieniu potencjalnego „znikomego urazu”), reaguje na niego – z powodu predyspozycji – niepro-porcjonalnie, a tym samym jest przez niego odczuwany silniej niż przez osobę, która nie doznała wcześniejszego urazu, lub nawet jego wcześniejszy uraz ulega nasileniu. Odpowiedź na to pytanie tkwi w utartej linii orzecznictwa625, zgodnie z którą sprawca szkody nie zostanie potraktowany ulgowo dlatego, że spowodował uraz u osoby, która już wcześniej podupadła na zdrowiu. Zgodnie z tym w 2004 roku Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG)626 przyznał kobiecie z wcześniejszym urazem psychicznym zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 2000 euro. W wyniku wypadku powódka doznała najpierw jedynie stłuczenia łokcia, następnie jednak – w związku z wcześniej-szym urazem – rozwinęło się u niej „narcystyczne zaburzenie połączone z egocentrycznym prze-cenianiem samego siebie”, które z kolei przerodziły się w psychosomatyczne bóle głowy i napięcia.

Przypadek ten zostałby prawdopodobnie oceniony inaczej, gdyby powódka – w powyższym przypadku – wcześniej nie doznała urazu psychicznego. Wtedy bowiem – tym tematem zajmuje się też często wiele sądów w kontekście „znikomych urazów627 – orzecznictwo uznawałoby reakcję psychiczną na zwykłe stłuczenie łokcia za grubo przesadzoną i odmówiłoby przyznania zadość-uczynienia. „Bo – jak trafnie stwierdził Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG) w swoim wspomnianym

621. OLG Naumburg, Urteil vom 12.12.2008 – 6 U 106/08 = BeckRS 2009, 06018.622. BGH, Urteil vom 5.11.96 – VI ZR 275/95 = NZV 97, 69 i następne. „Uczestnictwo w nowoczesnej komunikacji

drogowej odbywa się w kontekście społecznym. Dlatego w przypadku zaistnienia szkody nie można z tego tytułu obniżyć jednostce zadośćuczynienia”. Uzasadnia to odmowę udzielenia zadośćuczynienia.

623. AG Bühl, 25.03.1988 – 3 C 96/88 por. Część II, rozdział B, nb. 117; OLG Celle, VersR 80, 358; OLG München, VersR 79, 726; por. także rozdz. B.l z wieloma odniesieniami, jak również BGH, 5.11.1996 – VI ZR 275/95 = NZV 97, 69 = NJW 97, 455 = ZfS 97, 51 = r+s 97, 64.

624. Aktualnie KG w swoim orzeczeniu z 15.03.2004 – 12 U 103/01 = NZV 2005, 311.625. Tak stwierdził niedawno OLG Brandenburg, Urteil vom 11.11.2010 – 12 U 33/10 SP 2011, 141 oraz cytowany już

wcześniej BGH w: NZV 2005, 461; BGH NJW 1996, 2425 (2426) oraz BGHZ 20, 137 (139) = NJW 1956, 1108.626. KG, Urteil vom 15.03.2004 – 12 U 103/01 = NZV 2005, 311.627. BGH, NJW 2001, 143; KG NZV 2005, 311 (312 i następny).

– 220 –


powyżej wyroku – sprawca szkody nie ponosi odpowiedzialności, jeśli zdarzenie, które doprowa-dziło do szkody, jest bardzo nieznaczne (czyli znikome) i reakcja psychiczna poszkodowanego w konkretnym przypadku jest – wobec zbyt dużej dysproporcji w stosunku do przyczyny – abso-lutnie niezrozumiała”. W celu wyjaśnienia różnicy między oboma stanami faktycznymi Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG) podkreślił: „Sprawca musi jednak odpowiedzieć za istniejące szczególne predyspozycje poszkodowanego do szkody”628.

Na zakończenie warto przytoczyć niektóre orzeczenia, w przypadku których dany sąd na pod-stawie wszechstronnej oceny sytuacji (uwzględniającej nie tylko sam uraz) stwierdził znikomy uraz nieskutkujący odszkodowaniem:– AG Gummersbach629: Lekkie objawy urazu kręgów szyjnych (brak zmniejszenia możliwości

zarobkowych; nie było dalszego leczenia)– AG Düsseldorf630: Uraz psychiczny (powód był „w szoku i drżał”)– LG Landau631: Stłuczenie głowy– LG Limburg632: Stłuczenia ręki, uda i kolana– LG Magdeburg633: Lekkie objawy urazu kręgów szyjnych i uraz psychiczny– AG Schwerin634: Lekkie naciągnięcie mięśni szyi– OLG Hamm635: Kręcz szyi– OLG Hamm636: Jednodniowe mdłości i wymioty– AG Mosbach637: Podwyższone tętno i krótkotrwała bezsenność

Dalsze orzeczenia w sprawie tak zwanych znikomych urazów zostały wyszczególnione w dru-giej części pracy, w rozdziale B „Codzienność”, część 1.

3. Ciężkie urazy

189. Nawet jeśli dotychczas niewiele było orzeczeń obrazujących te tendencje638, to – inaczej niż to miało miejsce w ostatnich latach – obecnie znów słychać o skłonności do przyznawania wyższych

628. Dobry przegląd przedstawił: Küppersbusch, Ersatzansprüche bei Personenschaden, wyd. 10, nb. 12 i następ-ne oraz Gerda Miiller, Der HWS-Schaden Bestandsaufnahme und Perspektiven – VersR 2003, 137 i następne oraz Andre Brandt, Die Behandlung von psychischen Folgeschäden im Schadensersatzrecht – VersR 2005, 616 i następne.

629. AG Gummersbach, Urteil vom 20.09.2010 – 10 C 39/10 = BeckRS 2010, 22992 z komentarzem Kääba.630. AG Düsseldorf, Urteil vom 27.03.2007 – 33 C 11946/06 = SP 2007, 251.631. LG Landau, Urteil vom 31.01. 2005 = IMM-DAT Nr 3336.632. LG Limburg, Urteil vom 8.09.2004 – 2 O 15/04 = IMM-DAT Nr 3315.633. LG Magdeburg, Urteil vom 20.05.2003 – 3 U 78/01 = NVZ 2003, 478 – LG uznał, że reakcje psychiczne pozo-

stawały w dużej dysproporcji do lekkich urazów kręgosłupa szyjnego.634. AG Schwerin, SP 2001, 414.635. OLG Hamm, Urteil vom 24.10.2000 – 9 U 39/00 = IMM-DAT Nr 3280.636. OLG Hamm, Urteil vom 30.08.2000 – 13 U 8/00 = DAR 2001, 361.637. AG Mosbach, Urteil vom 13.08.1999 – 2 C 266/99 (powódka została zaatakowana przez psa).638. OLG Jena, Urteil vom 14.08.2009 = VersR 2009, 1676; LG Kiel, Urteil vom 11.07.2003 – 6013/03 = VersR

2006, 279; OLG Zweibrücken, Urteil vom 22.04.2008 – 5 U 6/07 = MedR 2009, 88 = OLG, Report Frankfurt 2008, 721; LG Münster, Urteil vom 17.04.2009 = NJW 2010, 86; OLG Stuttgart, Urteil vom 9.09.2008 = VersR 2009, 80; OLG Celle, Urteil vom 22.10.2007 = VersR 2009, 500; OLG Hamm, Urteil vom 21.05.2003 = VersR

– 221 –

4. Model niemiecki

kwot zadośćuczynienia pieniężnego639. Zwraca się na to teraz także wyraźnie uwagę w poszczegól-nych rozstrzygnięciach. I tak na przykład ostatnio w swoim orzeczeniu z 9.04.2010 roku Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfurcie nad Menem640 stwierdził, że szczególnie w przypadku „ciężkich urazów” istnieje „tendencja do […] większej wspaniałomyślności […] niż w przeszłości”. Natomiast w swoim orzeczeniu z 9.07.2010 roku Sąd Krajowy (LG) w Lübeck641 podkreślił jeszcze wyraźniej, że należy „zwrócić uwagę na fakt, iż przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego po ciężkich urazach orzecznictwo obecnie postępuje z wyraźnie większą wspaniałomyślnością niż wcześniej”.

Z drugiej zaś strony niezbity fakt, iż ta – uwypuklona w cytowanych powyżej orzeczeniach – tendencja do przyznawania wyższych kwot zadośćuczynienia w praktyce rozwija się bardzo opie-szale, który można uzasadnić jedynie tym, że zainteresowani – a zwłaszcza ich ubezpieczyciele odpowiedzialności cywilnej – unikają „spektakularnych rozstrzygnięć w sprawie zadośćuczynienia pieniężnego” i dlatego najczęściej dochodzą do porozumienia w drodze niepublikowanej ugody, za-pewne nie byłby wystarczający jako jedyna argumentacja. Wydaje się raczej, że większość zarówno pełnomocników procesowych, jak i sędziów, obstaje przy wyimaginowanej górnej granicy między 500 000642 a 600 000 euro643. Jak wiadomo, takiej górnej granicy jednak nie ma, tak jak wspomnia-nej kwoty granicznej nie można uznać za stosowną w ekstremalnych przypadkach, które odbiły się długotrwale na całym życiu poszkodowanego. Takimi ekstremalnymi przypadkami są przede wszystkim ciężkie – wynikające często z błędu lekarskiego przy porodzie – uszkodzenia mózgu oraz będąca zazwyczaj następstwem wypadku komunikacyjnego (wypadki z udziałem motocykli!) tetraplegia i paraplegia pourazowa, ale oczywiście także wielokrotne amputacje, całkowita utrata wzroku lub najcięższe następstwa oparzenia i gwałtu; tym ostatnim przypadkiem zajmiemy się bliżej w dalszej części (zobacz rozdział VII 8), ponieważ przyznawane regularnie w tym zakresie kwoty zadośćuczynienia pieniężnego były do dziś nie do przyjęcia niskie.

190. Ta – obecnie znów wspominana w literaturze i orzecznictwie644 – tendencja, jest zgodna z cytowanymi już powyżej645 zaleceniami ekspertów, którzy opowiedzieli się za tym, aby w przy-padku najcięższych urazów podwyższyć zadośćuczynienie pieniężne, natomiast za „znikome urazy” nie wypłacać już odszkodowania, aby nadmiernie nie obciążać gospodarki narodowej.

2004, 386; OLG Hamm, Urteil vom 16.01.2002 = NJW-RR 2002, 1604 oraz inne „Orzeczenia po 500 000” z części tego wydania zawierającej tabele w rozdziale A. 1. g pod hasłem „Urazy mózgu” oraz wspomniane już orzeczenie OLG Stuttgart, Urteil vom 29.04.1997 – 1 U 260/93, w którym już wtedy przyznano (po ka-pitalizacji) 500 000 euro (wówczas 1 mln DM). Na ten temat warto również przeczytać artykuł Burmanna, Das Schmerzensgeld bei schweren Verletzungen, NJW-Spezial 2005, 207.

639. Buschbell, Beck’sches Rechtsanwaltshandbuch, wyd. 10, 2011, nb. 310 oraz Jäger, Höchstes Schmerzens-geld – ist der Gipfel erreicht?, VersR 2009,159 i następne oraz Ziegler i Ehl, Bein ab – arm dran, JR 2009, 1.

640. OLG Frankfurt a. M., Urteil vom 9.04.2010 – 13 U 128/09 = NZV 2011, 39.641. LG Lübeck, Urteil vom 9.07.2010 – 9 O 265/09 = SP 2010, 431.642. LG Münster, Urteil vom 17.04.2009 = NJW 2010, 86; OLG Stuttgart, Urteil vom 9.09.2008 = VersR 2009, 80;

OLG Celle, Urteil vom 22.10.2007 = VersR 2009, 500; OLG Hamm, Urteil vom 21.05.2003 = VersR 2004, 386; OLG Hamm, Urteil vom 16.01.2002 = NJW-RR 2002, 1604 oraz wiele innych ,,orzeczeń po 500 000 euro” z części rego wydania zawierającej tabele w rozdziale A. 1. g pod hasłem „urazy mózgu”.

643. OLG Jena, Urteil vom 14.08.2009 = VersR 2009, 1676.644. Zob. powyżej: OLG Frankfurt a. M., z 9.04.2010 i LG Lübeck, z 9.07.2010. Tak samo: Buschbell, Beck’sches

Rechtsanwaltshandbuch, wyd. 10, 2011, nb. 310 oraz Jäger, Höchstes Schmerzensgeld – ist der Gipfel erre-icht?, VersR, 2009, 159 i następne oraz Ziegler i Ehl, Bein ab – arm dran, JR 2009, 1.

645. Zob. powyżej w: VII 2. Znikome urazy.

– 222 –


Orzecznictwo najpierw przyjęło pierwsze zalecenie, potem jednak działało coraz mniej zdecydo-wanie, a następnie zdawało się zatrzymać na podanej powyżej domniemanej górnej granicy.646 I tylko nieliczni – co zostanie jeszcze w sposób zdecydowanie krytyczny skomentowane niżej – mieli i mają odwagę, działając skrajnie, ją przekroczyć. W tym kontekście należy pochwalić ostat-nie stanowiska niektórych sądów i autorów647 na temat ciężkich urazów.

191. Najpierw jednak należy – z perspektywy tego rozwoju – przedstawić niektóre z „kamieni milowych” ostatnich ok. 30 lat:

W 1976 roku Trybunał Federalny (BGH)648 w rozstrzygnięciu rewizji nadzwyczajnej od wyroku Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Norymberdze podjął próbę ograniczenia idących zbyt daleko kwot zadośćuczynienia w przypadku najcięższych urazów. Udzielając „reprymendy”, upomniał, że sędziowie muszą uwzględniać fakt, iż wysokie zadośćuczynienia doprowadziły do nadmiernego rozbudowania ogólnej konstrukcji zadośćuczynienia pieniężnego, która nie może być akceptowana przez ogół ubezpieczonych. Wówczas chodziło o 15 338 euro plus 153 euro renty dla piętnastolet-niej w chwili wypadku uczennicy, która doznała bardzo poważnego urazu.

Trybunał Federalny (BGH) podkreślił wprawdzie,649 że wymiar zadośćuczynienia pieniężnego jest całkowicie pozostawiony do uznania sędziego rozpoznającego, przestrzegł jednak przed tym, że w przypadku odchylenia od przyznanych kwot poza rozstrzygniętymi dotychczas przypadkami dla bezpieczeństwa prawnego konieczne jest precyzyjne uzasadnienie. Jednak na korzyść po-szkodowanego, obok obserwowanej w orzecznictwie tendencji do wspaniałomyślnego wymiaru zadośćuczynienia w przypadku poważnych urazów, należy także uwzględnić dewaluację pienią-dza, która miała miejsce od czasu wydania wcześniejszych orzeczeń.650

W 1984 roku Trybunał Federalny (BGH) nie przyjął do rozpoznania rewizji od wyroku – ponow-nie – Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Norymberdze, w którym przyznał 26-letniemu w chwili wypadku poszkodowanemu, który doznał ciężkich obrażeń, 153 338 euro zadośćuczynienia.651 Ze względu na to, iż poszkodowany doznał szkód w sferze umysłowej i uczuciowej, które wykra-czały poza następstwa najcięższego porażenia poprzecznego, kwota ta jest jeszcze uzasadniona.

192. Wyrokiem z 16.03.1993 r. Trybunał Federalny (BGH)652 oddalił rewizję od wyroku Wyż-szego Sądu Krajowego (OLG) w Düsseldorfi e, który mężczyźnie z porażeniem poprzecznym (tu: tetraplegia) przyznał zadośćuczynienie pieniężne w kwocie 230 081 euro plus rentę w wysokości 383 euro miesięcznie, a zatem po kapitalizacji kwotę w wysokości blisko 306 775 euro.653 Nowy rekord ustanowił Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Stuttgarcie.654 W chwili wydania orzeczenia 26-letni mężczyzna cierpiał na niepełny zespół zamknięcia. Uwzględniając 70-proc. własną winę, Wyższy

646. Por. na ten temat: Jäger, Höchstes Schmerzensgeld – ist der Gipfel erreicht?, VersR 2009, 159 oraz Ziegler i Ehl, Bein ab – arm dran, JR 2009, 1.

647. Zob. powyżej OLG Frankfurt a. M., z 9.04.2010 i LG Lübeck , z 9.07.2010, tak samo: Buschbell, Beck’sches Rechtsanwaltshandbuch, wyd. 10, 2011 nb. 310 oraz Jäger, Höchstes Schmerzensgeld – ist der Gipfel erre-icht?, VersR 2009, 159 i następne i Ziegler i Ehl, Bein ab – arm dran, JR 2009, 1.

648. BGH, VersR 76, 967 i następny.649. BGH, VersR 76, 967.650. OLG, Köln VersR 92, 1013.651. BGH, VersR 86, 59.652. BGH, 16.03.1993 – VI ZR 71/92.653. OLG Düsseldorf, VersR 93, 113 i następny.654. OLG Stuttgart, 29.04.97 – 10 U 260/93.

– 223 –

4. Model niemiecki

Sąd Krajowy (OLG) przyznał poszkodowanemu łączną kwotę 102 258 euro i rentę 255 euro mie-sięcznie. Przy 100-procentowej odpowiedzialności odpowiada to łącznej kwocie ok. 511 291 euro. Bardzo wysokie zadośćuczynienia przyznały w latach dziewięćdziesiątych także Sądy Krajowe w Marburgu,655 Flensburgu656 i Wyższy Sąd Krajowy (OLG) we Frankfurcie657, aby wymienić tylko kilka.

Wraz z wprowadzeniem euro w styczniu 2002 roku osiągnięta przed zaledwie dziesięciu laty (jeszcze w DM) „milionowa granica” przesunęła się w nieosiągalną dotychczas dal i odnosi się wrażenie,658 że po cichu nadal ma miejsce potajemne przeliczanie na dawną walutę DM.

Od tamtej pory wysokość 600 000 euro stanowi niejako „barierę dźwięku”, której dotychczas – poza Sądem Krajowym (LG) w Kilonii w roku 2003659 oraz Wyższym Sądem Krajowym (OLG) w Zweibrücken w roku 2008660 i Wyższym Sądem Krajowym (OLG) w Jenie w roku 2009661 – nikt jeszcze nie przekroczył.

193. Poniżej zostanie jeszcze krótko dokładniej przedstawiony najnowszy rozwój [orzecznictwa]:Na początku tego stulecia – poza wymienionym już wyrokiem Sądu Krajowego (LG) w Mona-

chium662 – również Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm wielokrotnie zasądzał zadośćuczynienie w wysokości 500 000 euro. Dwie sprawy663 dotyczyły odpowiedzialności lekarskiej w związku z na-rodzinami poszkodowanego. Noworodki, z powodu zaniedbania podczas porodu, doznały najwięk-szego stopnia trwałego uszczerbku rzutującego na ich dopiero co rozpoczęte życie i w ten sposób zostały pozbawione możliwości jakiegokolwiek rozwoju fi zycznego i umysłowego.

W podobnym stanie ciężkiego upośledzenia fi zycznego i umysłowego, wymagającym stałej intensywnej opieki i pielęgnacji, znalazł się 19-letni mężczyzna, który – mając 1,34 promila alko-holu w organizmie, za co Sąd Krajowy (LG) policzył mu 30-proc. udział własny – próbując przejść przez ulicę, został potrącony przez nadjeżdżający z nadmierną prędkością samochód osobowy. Sąd Krajowy (LG) w Detmold po raz pierwszy nieznacznie przekroczył określoną powyżej jako „ba-rierę dźwięku” granicę 500 000 euro. Skoro bowiem wbrew wiodącej linii orzecznictwa Trybunału Federalnego (BGH),664 jednak w zgodzie z niemal wszystkimi innymi sądami665 – przy uwzględ-nieniu współodpowiedzialności w wysokości 2/3 sąd ten zasądził zadośćuczynienie w wysoko-ści 350 000 euro, to przy 100-procentowej odpowiedzialności uzyskano by około 530 000 euro. Sąd Krajowy (LG) uznał także swoje uchybienie i stwierdził w tej sprawie: „Sąd jest świadom tego, że pod względem wysokości zasądzona kwota zadośćuczynienia przekracza przyznane dotych-czas zadośćuczynienia. Uważa się ją jednak za godziwą z następujących powodów: „[…] poważne

655. LG Marburg, NJW-RR 96, 216 i następne.656. LG Flensburg, 31.10.1994 – 2 O 195/94.657. OLG Frankfurt, ZfS 96, 131.658. Tak samo mówi też Burman, l.c. o wyroku przyznającym kwotę 1 mln DM przez LG München I (VersR 2001, 1124).659. LG Kiel, Urteil vom 11.07.2003 – 6 O 13/03 = VersR 2006, 279.660. OLG Zweibrücken, Urteil vom 22.04.2008 – 5 U 6/07 = MedR 2009, 88 = OLG Report Frankfurt 2008, 721.661. OLG Jena, Beschluss vom 14.08.2009 – 4 U 459/09 = BeckRS 2009, 89212 = VersR 2009, 1676 = IMM-DAT

nr 4082. OLG podtrzymał rozstrzygnięcie sądu LG Gera, który w przypadku skrajnego uszkodzenia mózgu ze śpiączką przyznał dziecku 600 000 euro zadośćuczynienia.

662. LG München, NJW-RR 2001, 1246 = VersR 2001, 1124.663. OLG Hamm, Urteil vom 16.01.2002 – 3 U 156/00 = VersR 2002, 1163 = NJW-RR 2002, 1604 oraz Urteil vom

21.05.2003 – 3 U 122/02 = VersR 2004, 386 = MDR 2003, 1291.664. Por. jednak w sumie niekonsekwentne: BGH, VersR 81, 1178 i następne.665. Por. Küppersbusch, Ersatzansprüche bei Personenschäden, wyd. 10, nb. 282.

– 224 –


i głębsze urazy niż te, które powód odniósł w następstwie wypadku, (są) zapewne możliwe, ale trudno je sobie wyobrazić. Jakość życia […] 19-letniego powoda […] jest zredukowana do mi-nimum, jego osobowość niemal całkowicie zniszczona”.666

194. Najwyższe obecnie, znane mi, opublikowane rozstrzygnięcia w sprawach o zadośćuczy-nienie pieniężne (orzeczenie Sądu Krajowego (LG) w Kilonii z dnia 11.07.2003 r. – 6 O 13/03667, VersR 2006, 279 i orzeczenie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Zweibrücken668 z 22.04.2008 r. – 5 U 6/07 = OLGR 2008, 721 lub MedR 2009, 89 z komentarzem Jägera) oraz wyrok Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Jenie z 14.08.2009 r.669 – 4 U 459/09, nie „przekroczyły” co prawda [znaczą-co] wielokrotnie wspomnianej wyżej górnej granicy, ale przynajmniej „osiągnęły” [nieznacznie] panad nią. W dwóch pierwszych przypadkach (Sąd Krajowy (LG) w Kilonii rozpatrywał sprawę 3,5-letniego chłopca cierpiącego na tetraplegię; Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Zweibrücken spra-wę dziecka, które urodziło się z najcięższymi uszkodzeniami mózgu) – sądy pozostawały (jeśli chodzi o kwotę główną) wprawdzie na wyimaginowanym poziomie 500 000 euro, przekraczały go jednak zawsze, dodając zadośćuczynienie w formie renty w wysokości 500 euro miesięcznie, co powodowało wzrost kapitalizowanej łącznej kwoty do ok. 615 000 euro (LG w Kilonii) lub nie-całe 620 000 euro (OLG w Zweibrücken); w najnowszej sprawie (OLG w Jenie) ciężko upośledzo-nemu i znajdującemu się w śpiączce – na skutek niedotlenienia przy porodzie – małemu dziecku przyznano kwotę 600 000 euro.

195. Pomyślną – przy całej świadomie przedstawionej przeze mnie powyżej krytyce670 – in-formacją jest to, że oba ostatnie orzeczenia stanowiły w końcu pierwszy godny wymienienia krok we właściwą stronę, a mianowicie w kierunku wyraźnie wyższego zadośćuczynienia, przynajmniej w takich przypadkach, w których – jak szczególnie w sprawie Sądu Krajowego (LG) w Kilonii –„nor-malne” do zaistnienia wypadku życie człowieka uległo całkowitemu i trwałemu zniszczeniu i osoba ta każdego dnia na nowo uświadamia sobie ten stan.671 Powinny też być szkołą dla wszystkich, czy to pełnomocników procesowych, czy sędziów, którzy doradzają lub orzekają w takich sprawach. Pozostaje mieć nadzieję, że w takich nadzwyczajnych skrajnych sytuacjach pierwszym krokiem będzie ustalenie „poziomu” 600 000 euro jako dolnej granicy lub mówiąc obrazowo, jako podsta-wy, od której kwoty będą rosły.

196. Wobec opisanego powyżej, obserwowanego już od około 8 lat, utrzymywania się kwot na poziomie 500 000 do 600 000 euro – brak już dziś miejsca na jeszcze kilka lat temu spotyka-ną krytykę „rozdymanej” konstrukcji zadośćuczynienia672.

666. LG Detmold, NZV 198 i następny.667. LG Kiel, Urteil vom 11.07.2003 – 6 O 13/03 = VersR 2006, 279 = IMM-DAT Nr 3351; utrzymany przez OLG

Schleswig, Urteil vom 9.11.2003 – 9 U 92/03 = IMM-DAT Nr 4079.668. OLGR 2008, 721 = MedR 2009, 89.669. OLG Jena, Beschluss vom 14.08.2009 – 4 U 459/09 = BeckRS 2009, 89212 = VersR 2009, 1676 = IMM-DAT

Nr 4082. OLG podtrzymał rozstrzygnięcie LG Gera, który w przypadku skrajnego uszkodzenia mózgu ze śpiącz-ką przyznał dziecku 600 000 euro zadośćuczynienia.

670. Tak samo krytycznie: Jäger, Höchstes Schmerzensgeld – ist der Gipfel erreicht?, VersR 2009, 159 i następne oraz Ziegler i Ehl, Bein ab – arm dran, JR 2009, 1.

671. Por. także LG Kleve (400 000 euro oraz 400 euro renty po błędzie przy porodzie z najcięższymi następstwami) = ZfS 2005, 135 = IMM-DAT Nr 3565 oraz LG Ansbach, Urteil vom 7.08.2009 – 2 O 259/04 = IMM-DAT Nr 4080.

672. Tak samo stwierdził Diederichsen, l.c., strona 438; OLG Frankfurt, NVZ 91, 191 i następny; por. także Scheff en, l.c., s. 420.

– 225 –

4. Model niemiecki

Nawiasem mówiąc, w tym miejscu wolno mi zauważyć, że udział procentowy zadośćuczy-nień – zwłaszcza tych dla poszkodowanych z najcięższymi urazami – mierzony na podstawie łącznych wydatków na pokrycie szkód branży ubezpieczeniowej, jest bardzo niewielki i np. wydat-ki związane z wynajmem samochodów, utratą możliwości użytkowania i inne dodatkowe koszty szkody, zajmują procentowo znacznie istotniejsze miejsce. Nie stoi to w sprzeczności z faktem, iż w końcu każdy wzrost kosztów likwidacji szkody zawsze (w znacznej mierze) musi zostać po-kryty przez ogół ubezpieczonych.673

197. Często słyszane, wypowiadane w mediach po części z nutką krytyki, porównanie do „Amery-ki” powinno raczej odstraszać, niż budzić (fałszywe) nadzieje. Absurdalne roszczenia (na przykład już w 1978 roku sąd przysięgłych zasądził odszkodowanie globalne w wysokości 128,5 miliona do-larów (!) z tytułu śmierci ofi ary wypadku i ciężkich oparzeń współpasażera; jednak wyrok został na-stępnie zredukowany przez sąd apelacyjny do 7 milionów; w tym miejscu warto wspomnieć o wręcz groteskowym, także z punktu widzenia naszego prawa, rozstrzygnięciu dotyczącym „ofi ary” nałogu nikotynowego) prowadziły i prowadzą tam nadal do tego, że coraz częściej brak jest możliwości ubez-pieczenia; z jednej strony, ponieważ ubezpieczyciel ze zrozumiałych powodów bądź nie jest skłonny pokrywać dalej ryzyka, bądź musi z tego tytułu żądać horrendalnych – z punktu widzenia większości społeczeństwa – składek na ubezpieczenie.674 Oczywiste jest to, że koszty związane z tą sytuacją w znacznym stopniu ponoszą poszkodowani, którzy często nie mogą odzyskać swoich należności od tylko rzadko będących w stanie, jeśli nawet niebędących zupełnie bez środków, sprawców szkody. Ponadto – patrząc zaślepionym wzrokiem w kierunku Zachodu – często zapomina się o tym, że nie-rzadko horrendalne kwoty dotyczą nie tylko szkód niemajątkowych, lecz także majątkowych, oraz że obejmują honoraria adwokackie osiągające dziś 50% łącznej wysokości roszczenia. Z tego powodu kwoty te są w żaden sposób nieporównywalne z sytuacją prawną w Niemczech.

198. Mimo stale przypominanej „redystrybucji” – o czym pisano powyżej w rozdziale VII.2 – w każdym przypadku konieczne jest rozwijanie instytucji zadośćuczynienia lub podwyższanie jego wysokości w sytuacjach skrajnych urazów. Polepszyłoby to sytuację najciężej poszkodo-wanych. Obraz, jaki znamy ze Stanów Zjednoczonych,675 jest jednak zdecydowanie niepożądany.

I tak nie powiodła się także próba młodej kobiety, która w związku z wypadkiem (była pasa-żerką samochodu osobowego swojego męża) doznała ciężkiego urazu mózgu i od tamtej pory, przykuta do wózka inwalidzkiego, wymaga całodobowej opieki, uzyskania od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej pojazdów mechanicznych jednorazowego odszkodowanie w wyso-kości łącznie 7 mln euro. Powództwo w tej sprawie Sąd Krajowy w Hamburgu oddalił wyrokiem z 26.07.2011 roku676 i przyznał powódce jedynie zadośćuczynienie w wysokości 430 000 euro oraz rentę na pokrycie dodatkowych potrzeb materialnych.

673. Na co słusznie wskazuje Diederichsen, l.c. Pozwolę sobie jednak nie podzielić tamtejszej krytyki dotyczącej „rozdymania”, ponieważ przynajmniej aktualnie nie można jej stwierdzić; towarzystwo ubezpieczeniowe nie jest przez to – moim zdaniem – nadmiernie obciążone! Por. na ten temat trafnie: Jäger, VersR 2009, 159 (163).

674. Por. także: Scheff en, l.c., s. 420.675. Hirte, Otte, Willamowski, Die Rechtsentwicklung im Haftungsrecht in den Vereinigten Staaten von Amerika von

1996 bis 2000, część 1 i część 2 = VersR 2002, 678 i następne i 806 i następne; Schmid, Amerikanisierung des Anspruchsdenkens – am Beispiel der Luftfahrt-Großschäden, Anwaltsblatt des Deutschen Anwaltsverein, 2003, 672 i następne.

676. Zob. Handelsblatt z 21.06.2011, strona 38 oraz FD-VersR 2011, 320751 w: beck-online oraz Spiegel Online z 26.07.2011, „Die Leiden der Sarah T”.

– 226 –


4. Częściowe lub całkowite zniszczenie osobowości

199. Rozstrzygnięciem z dnia 13.10.1992 r. VI ZR 201/91 Trybunał Federalny (BGH)677 dokonał znacznej zmiany w kwestiach związanych ze zniszczeniem osobowości i zdolności postrzegania i odczuwania. Podczas gdy wcześniej678 przyznawał jedynie „symboliczne zadośćuczynienie”, uzasadniając to odpadnięciem funkcji kompensacyjnej oraz funkcji dania satysfakcji, od tamtej pory doszedł słusznie do wniosku, że „wyłącznie symboliczne odszkodowanie” jest „wykluczone”.

Odnosząc się do konstytucyjnej oceny wartości na podstawie art. 1 Ustawy Zasadniczej, Try-bunał Federalny (BGH)679, niejako aby zwrócić uwagę na wspomniane powyżej zmiany, cztery miesiące później ponownie stwierdził, że „w obliczu tego rodzaju szkód (chodzi) o samodzielną grupę przypadków”, w której zniszczenie osobowości w następstwie ustania zdolności odczuwania stoi wręcz w centrum i dlatego także przy wymiarze odszkodowania na podstawie § 847 kodeksu cywilnego (BGB), poprzednie brzmienie, musi zostać poddane „samodzielnej ocenie”, a dokład-niej: „Szkoda niemajątkowa, w ujęciu § 847 kodeksu cywilnego (BGB), poprzednie brzmienie, nie polega wyłącznie na bólu fi zycznym i psychicznym, czyli na złym samopoczuciu lub uczuciu nie-zadowolenia, jako reakcji na uraz ciała lub uszczerbek na zdrowiu. Utrata osobowości czy jakości życia psychicznego w następstwie uszkodzenia mózgu już sama w sobie stanowi szkodę niema-jątkową, za którą należy się odszkodowanie, niezależnie od tego, czy poszkodowany odczuwa uszczerbek, czy nie”.

200. Już pierwsze rozstrzygnięcie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) „po zmianie [stanowiska]”680 przejęło tę zasadę, choć nieśmiało, i w przypadku „najcięższych uszczerbków, jakie sobie można wy-obrazić”, o których biegli mówili „Vita minima”, sąd przyznał 102 258 euro. Także Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm681 zgodził się „po kontroli” z nowymi zasadami Trybunału (BGH) i uzupełnił: „Z uwagi na znaczenie egzystencjalne możliwości odczuwania, wyrażania i komunikacji dla istoty osobowości […] w przedmiotowej sprawie (najcięższe uszkodzenie mózgu z porażeniem czwórkończynowym i głębokim upośledzeniem zdolności postrzegania, przeżywania i zdolności cierpienia u 15-letniego ucznia) Wyższa Izba Trybunału Federalnego, uwzględniając także przeważającą współwinę powo-da, uznaje, że 150 000 DM (uwaga: dziś 76 693 euro) zadośćuczynienia, którego się domaga z ty-tułu szkody niemajątkowej, jest kwotą „słuszną” w rozumieniu (uwaga: wówczas obowiązującego) § 847 kodeksu cywilnego (BGB). Jako skala porównawcza posłużyła tu kwota pomiędzy 350 000 DM a 400 000 DM (uwaga: dziś 178 952 euro – 204 516 euro) dla przypadku pełnej odpowiedzialności”.

201. W międzyczasie zostały wydane kolejne orzeczenia,682 w tym w jednym z nich Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Norymberdze683 zajmował się kwestią dolegliwości interesującą także z pro-cesowego punktu widzenia i choć w pierwszym wyroku przyznał zadośćuczynienie w wysokości,

677. BGH, Urteil vom 13.10.1992 – VI ZR 201/91 = NJW 1993, 781 VersR 1993, 585.678. BGH VersR 76, 1147 i następne.679. BGH, Urteil vom 13.10.1992 – VI ZR 201/91 = NJW 1993, 781 VersR 1993, 585.680. OLG Oldenburg, VersR 93, 753 i następny.681. OLG Hamm, r+s 93, 339 i następne (341).682. OLG Hamm, DAR 94, 199 i następne; OLG Oldenburg, VersR 94, 1071 i następny; OLG Nürnberg, VersR 94, 735

i następne oraz LG Oldenburg, DAR 95, 294 i następny.683. OLG Nürnberg, VersR 94, 735 i następny.

– 227 –

4. Model niemiecki

której się domagał powód, to jednak po ogłoszeniu wyroku, ze względu na przytoczone powyżej orzecznictwo Trybunału Federalnego (BGH), zostały sformułowane nowe kryteria wymiaru, uspra-wiedliwiające wyższe zadośćuczynienie pieniężne.

Zmieniona przez Trybunał Federalny (BGH) ocena wpłynęła na wynik tego postępowania, ponieważ w chwili wydania orzeczenia przez BGH wyrok nie był jeszcze prawomocny.684 Wyższy Sąd Krajowy (OLG) potwierdził tym samym dolegliwość 27-letniego powoda i podwyższył zadość-uczynienie w wysokości 51 129 euro oraz dodatkową rentę wynoszącą 204 euro do odpowiednio 127 822 euro i 306 euro.

Wytyczne Trybunału Federalnego (BGH) utrwaliły się w orzecznictwie685 i w literaturze686. Wyż-szy Sąd Krajowy (OLG) w Zweibrücken stwierdził niedawno w sprawie noworodka, który na sku-tek błędu lekarskiego i spowodowanego nim niedotlenienia mózgu doznał ciężkiego uszkodzenia mózgu, że – „wobec takiego rozmiaru uszkodzeń, które doprowadziły do zniszczenia w znacznym stopniu osobowości powoda” – wymagane jest „specjalne odszkodowanie”, i uznał, że kwota – po kapitalizacji – blisko 620 000 euro nie jest „w żadnym razie” za wysoka.

W podobnej sprawie, niemal takimi samymi słowami, Wyższy Sąd Krajowy (OLG)687 uzasadnił już w 2004 roku przyznanie – wówczas jednak wyraźnie zbyt niskiego – zadośćuczynienia (350 000 euro): „Uszkodzenia tak wielkich rozmiarów wymagają, z uwagi na wysoką wartość, jaką art. 1 i 2 Ustawy Zasadniczej przyznaje osobowości i godności człowieka, szczególnego odszkodowania”.

202. O ile Wussow688 w 1993 roku, w bezpośredniej reakcji na powyższy wyrok Trybunału Federalnego (BGH), reprezentował pogląd, że – z uwagi na nowe zasady Trybunału Federalnego (BGH) – utraty zdolności postrzegania i odczuwania nie należy uwzględniać jako czynnika wpły-wającego na zmniejszenie, lecz na podwyższenie zadośćuczynienia, to poglądowi temu należy się sprzeciwić. Obok zakresu urazu, nawet gdyby był tak duży, przy całościowej ocenie wszystkich istotnych kryteriów należy – moim zdaniem – z zasady uwzględniać także zdolność postrzegania, a zatem przede wszystkim zdolność cierpienia.689 Należy wziąć pod uwagę jedno i drugie, cierpie-nie i postrzeganie, przy czym trzeba się oczywiście zgodzić z Trybunałem Federalnym (BGH), że utrata odczuwania na skutek szczególnie ciężkiego urazu w postaci utraty „jakości osobowej” może i musi zostać zrekompensowana, aby w pojedynczym przypadku dojść do adekwatnego rozstrzygnięcia (o ile w tego rodzaju ekstremalnych przypadkach jest to w ogóle możliwe).

203. Niedawno Sąd Krajowy (LG) w Schwerinie w wyroku z 30.04.2010 r.690 w sprawie dotyczą-cej znajdującej się w śpiączce powódki, której funkcje mózgu uległy na tyle ciężkiemu uszkodze-niu, że „kresomózgowie utraciło połączenie z poszczególnymi nerwami części ciała” i tym samym

684. OLG Nürnberg, l.c., s. 736.685. OLG München, Beschluss vom 19.09.2005 – 1 U 2640/05 = OLG Report München 2006, 92; OLG Braunschweig,

Urteil vom 22.04.2004 – 1 U 55/03 = NJOZ 2004, 1657.686. Küppersbusch, l.c., nb. 287; Heß, Das Schmerzensgeld, ZfS 2001, 532 (533); Scheff en i Pardey, Schadenser-

satz bei Unfällen mit Minderjährigen, wyd. 2, nb. 952.687. OLG Braunschweig, Urteil vom 22.04.2004 – 1 U 55/03 = NJOZ 2004, 1656. Także tu chodziło o błąd pod-

czas porodu (tu: tzw. poród kleszczowy) popełniony przez lekarzy w klinice dziecięcej. Niemowlę doznało niewyobrażalnych uszkodzeń fi zycznych i psychicznych, dlatego OLG słusznie mówił o tym, że powód został ugodzony „w źródło swojej osobowości”.

688. Wussow, WI 93, 13.689. Soauch Lemcke, r+s 93, 341 (Komentarz do OLG Hamm, l.c.).690. LG Schwerin, Urteil vom 30.04.2010 – 4 O 161/06 = IMM-DAT Nr 4008 = SP 2010, 251.

– 228 –


nastąpiła utrata świadomości, przyznał zadośćuczynienie w wysokości 200 000 euro i stwierdził: „Właśnie z tego powodu nie jest uzasadnione domaganie się przez stronę powodową wyższego zadośćuczynienia (w wysokości 400 000 euro). Ponieważ ofi ary przytoczonych domniemanych porównywanych przypadków […] – inaczej niż w przypadku powódki – jeszcze postrzegały, odczuwały ból i w nieznacznym stopniu reagowały […]. Ofi ary te mimo ciężkiego upośledzenia są jeszcze świadome swojej sytuacji, co musi skutkować wyraźnym podwyższeniem wysokości zadośćuczynienia, ponieważ to niewyobrażalne cierpienie psychiczne musi – choć nie w pełni – zostać wyrównane poprzez zadośćuczynienie. Powódka nie ma już jednak […] świadomości, a zatem ta funkcja zadośćuczynienia nie zostaje uwzględniona”.

Jak już wielokrotnie powtarzaliśmy, przy wszystkich rozważaniach istotnych w kontekście za-dośćuczynienia, zawsze należy dokonać całościowej oceny okoliczności i jako centralny składnik uwzględnić jednocześnie to, że utrata zdolności postrzegania i odczuwania w ścisłym tego słowa znaczeniu ma dla poszkodowanego „sens egzystencjalny”.691

5. Krótki okres przeżycia

204. W tym obszarze tematycznym należy rozróżniać dwie główne grupy przypadków; z jednej strony sprawy, w których ofi ara – nie odzyskawszy świadomości – umarła krótko po wypadku, w następstwie którego doznała urazów; z drugiej strony przypadki – często czyny karalne – w któ-rych czyn, ale także jego następstwa, ofi ara odczuwa – zachowując świadomość – aż do śmierci.

205. a) Krótki okres przeżycia bez świadomości. Jeśli ofi ara wypadku, będąca bez świadomo-ści, umrze w następstwie doznanych ciężkich obrażeń wkrótce po wypadku, ewentualnie jeszcze na miejscu zdarzenia, bez odzyskania świadomości, to w kontekście roszczenia o zadośćuczynie-nie nasuwają się dwa pytania:– z jednej strony, czy w takiej sytuacji w ogóle istnieje roszczenie o odszkodowanie, a jeżeli tak, to– z drugiej strony, w jakiej wysokości.

206. Orzeczenia, w których z powodu bardzo krótkiego okresu przeżycia lub natychmiastowego zejścia śmiertelnego zadośćuczynienie nie zostało przyznane, są w najnowszym orzecznictwie raczej rzadkie, choć zdarzają się, jak pokazują cztery przedstawione poniżej przykłady.

Orzeczeniem z 7.06.2010 r. Sąd Krajowy (LG) w Erfurcie692 oddalił powództwo rodziców syna zmarłego kilka minut po wypadku jeszcze na miejscu zdarzenia, uzasadniając swoją decyzję tym, że „roszczenie o zadośćuczynienie może zostać odmówione, jeśli obrażenia ciała – w zależności od okoliczności – nie przedstawiają, wobec zgonu, który wkrótce nastąpił, dającej się wyodrębnić szkody niemajątkowej, lecz są raczej koniecznym stadium przejściowym, które także z punktu widzenia słuszności nie czyni wyrównania pieniężnego koniecznym”.

W 2005 roku Sąd Krajowy (LG) w Duisburgu693 odmówił przyznania zadośćuczynienia, ponieważ „ siostra powoda zmarła w krótkim czasie po wypadku o godzinie 23.15, nie odzyskawszy wcześniej świadomości […]. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Federalnego (BGH) roszczenie o wypłatę zadośćuczynienia nie zostaje uwzględnione nawet w przypadku najcięższych urazów, jeśli w ich następstwie przy utrzymują-cym się braku odczuwania przez poszkodowanego wkrótce nastąpił zgon”, stwierdził Sąd Krajowy (LG).

691. Por. tak samo: Spindler w: Bamberger i Roth, na temat § 253 nb. 32.692. LG Erfurt, Urteil vom 7.06.2010 – 3 O 2066/09 = r+s 2010, 532.693. LG Duisburg, Urteil vom 5.09.2005 – 2 O 143/03 = IMM-DAT Nr 3407.

– 229 –

4. Model niemiecki

Podobnie odmówił zadośćuczynienia Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Karlsruhe694 – jeszcze na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów w roku 2000 – w sytuacji natychmiastowej śmierci, podając następujące uzasadnienie: „Zgodnie z § 847 ust. 1 kodeksu cywilnego (BGB), poprzednie brzmienie, w przypadku uszkodzenia ciała lub uszczerbku na zdrowiu oraz w sytuacji pozbawienia wolności poszkodowany też może się domagać słusznego odszkodowania pienięż-nego z tytułu szkody, niebędącej szkodą majątkową. O życiu w § 847 ust. 1 kodeksu cywilnego (BGB), poprzednie brzmienie, nie ma mowy. Nastanie śmierci nie prowadzi zatem automatycz-nie do roszczenia o odszkodowanie”. Stroną powodową w tym sporze prawnym były dzieci (jako spadkobiercy) kobiety, która po wypadnięciu za burtę wskutek wypadku motorówki zmarła w na-stępstwie nagłego zatrzymania akcji serca.

W tym samym roku tak samo orzekł także Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (KG)695 w przypadku bardzo krótkiej fazy (wynoszącej 11 minut) między urazem powypadkowym a śmiercią.

207. Trybunał Federalny (BGH)696 zajmował się tą kwestią już w 1998 roku i trafnie wskazał, że istotne jest, czy uraz ciała, który doprowadził u poszkodowanego do utraty świadomości, wobec zgonu, który nastąpił niebawem bez odzyskania w międzyczasie zdolności postrzegania, „w ogóle ma jeszcze jakie-kolwiek znaczenie jako dająca się wyodrębnić szkoda niemajątkowa”. Należałoby to jednak założyć, ponieważ zgodnie z zasadniczymi ocenami ustawodawcy „zadośćuczynienie nie mogłoby zostać za-żądane ani z tytułu śmierci, ani z tytułu skrócenia długości życia”. Dlatego – argumentuje dalej Trybunał Federalny (BGH) – w takich przypadkach chodzi jednak o to, „czy uraz ciała stanowi wobec […] śmier-ci szkodę niemajątkową, która […] wymaga kompensaty pieniężnej”, czemu należałoby zaprzeczyć, gdyby naruszenie, które spowodowało uraz, doprowadziło do natychmiastowej śmierci lub – nawet w przypadku ciężkich urazów – gdyby w następstwie urazów, przy utrzymującym się braku odczu-wania przez poszkodowanego, nastąpiła wkrótce śmierć i znajdowałaby się ona na pierwszym planie do tego stopnia, że szkoda niemajątkowa byłaby niepojęta. Trybunał Federalny (BGH) – odnosząc się do konkretnego stanu faktycznego, w którym między innymi matka powódki w następstwie wypadku natychmiast straciła świadomość i w ciągu jednej godziny zmarła – wskazał na to, że wobec tego stanu faktycznego istnienie „takiego wyjątkowego przypadku” „można było założyć”.697

Ponieważ także w związku z reformą prawa nowo utworzony § 253 ust. 2 kodeksu cywilnego (BGB) nie mówi o życiu jako chronionym dobru prawnym, nic się obecnie w tej kwestii nie zmienia.

208. Mimo jednoznacznego zalecenia Trybunału Federalnego (BGH), a także niezmienione-go, przejrzystego ustawodawstwa w tej materii, w takich przypadkach często nadal nie odmawia się zadośćuczynienia pieniężnego, nawet przy siedmiominutowej fazie braku świadomości698

694. OLG Karlsruhe, Urteil vom 25.01.2000 – U 5/99 BSch = VersR 2001, 1123; tak samo – z niemal dosłownym uzasadnieniem: OLG Düsseldorf, r+s 96, 228 i następne; OLG Stuttgart, VersR 94, 736 i następne.

695. KG, Urteil vom 30.10.2000 12 U 5120/99 = NZV 2002, 38; tak samo OLG München, Urteil vom 11.05.2000 – 1 U 1564/00 oraz OLG Koblenz, NJW-RR 2001, 318.

696. BGH, Urteil vom 12.05.1998 – VI ZR 182–97 = NJW 1998, 2741 (2743) = r+s 1998, 332.697. Jw. BGH skłaniał się ku temu, aby nie przyznawać zadośćuczynienia pieniężnego; poprzestał – wskazując

na czynności sędziego rozpoznającego – na 1500 euro, które zasądził OLG, i oddalił wniesioną m.in. w tej sprawie rewizję (powodowie domagali się co najmniej 7500 euro).

698. Tak stwierdził OLG Rostock, ZfS 2003, 73 i podobnie (10 minut braku świadomości i śmierć) także OLG Karlsru-he, OLGR 1997, 20, przy czym należy uwzględnić to, że orzeczenie OLG zostało ogłoszone przed wymienionym powyżej orzeczeniem BGH.

– 230 –


między urazem będącym następstwem wypadku a zgonem.699 Jednocześnie pomija się przy tym, że przynajmniej w przypadkach utrzymującego się braku świadomości i bardzo krótkiej „fazy przejściowej”700 między utratą świadomości a śmiercią w wyniku wypadku, funkcji kompensacyj-nej nie można brać pod uwagę dla uzasadnienia roszczenia o zadośćuczynienie.701

209. b) Krótki okres przeżycia przy pełnej świadomości urazów i ewentualnej śmierci. Zupełnie inaczej należy oceniać przypadki, w których ofi ara musiała przeżyć swoją beznadziejną sytuację przy pełnej świadomości i niewyobrażalnej, choć ograniczonej w czasie, agonii. Z takim stanem faktycznym miał na przykład do czynienia w 2005 roku Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Naumbur-gu702 (poszkodowany został w ciągu dnia około godziny 18:00 brutalnie pobity, dowlókł się jesz-cze 1,5 km do rodzinnego domu i dwie noce później zmarł w szpitalu, Wyższy Sąd Krajowy (OLG) przyznał wtedy – choć ostatecznie nie rozstrzygnął tej sprawy – 20 000 euro zadośćuczynie-nia za kwotę odpowiednią) oraz w dwóch wcześniejszych sprawach Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Saarbrücken703 (poszkodowany spalił się po zakleszczeniu w swoim samochodzie osobowym i mimo kilkakrotnych prób wydostania się, zmarł w mękach po około 9 minutach; OLG przyznał w przeliczeniu 7500 euro) i Sąd Krajowy (LG) w Heilbronn704 (poszkodowana została przez swo-jego byłego przyjaciela ugodzona jedenastokrotnie nożem i przez wiele minut bezradnie leżała ze świadomością, że nie będzie mogła uratować swojego życia; zmarła na miejscu zdarzenia; Sąd Krajowy (LG) przyznał w przeliczeniu kwotę 5624 euro). We wszystkich trzech sprawach – zwłaszcza w przypadku Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Naumburgu i Sądu Krajowego (LG) w Heilbronn – wymagana jest, obok oceny przede wszystkim funkcji kompensacyjnej, także oce-na funkcji zadośćuczynienia, i tak przyznane zadośćuczynienie nie powinno być symboliczne.

210. Jeżeli ofi ara musiała być świadkiem własnej agonii, to – obok samego urazu i czasu trwa-nia cierpienia od wypadku/czynu – o ile dotyczy to danego przypadku – zawsze jako czynniki podwyższające wysokość zadośćuczynienia należy uwzględnić:– czas cierpienia ofi ary od chwili popełnienia czynu,– popełnienie czynu z premedytacją,– błahość powodu oraz – ogrom brutalności, z jaką działał sprawca.

W tym kontekście znaczenie ma także funkcja dania satysfakcji!211. W kontekście przedstawionego powyżej zróżnicowania na przypadki natychmiastowej

śmierci i trwającej krótko nieświadomej walki ofi ary o życie z jednej strony i świadomego przeży-wania agonii w krótszym lub dłuższym czasie z drugiej strony, jestem zdania, że w wymienionej jako pierwsza grupie przypadków nie może być z zasady mowy o przyznaniu zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie obowiązującego prawa (ustawodawca opowiedział się jednoznacznie przeciwko zadośćuczynieniu pieniężnemu „za życie”, do którego przy innym stosowaniu prawa

699. KG, NJW-RR 95, 91 i następny. Por. zasadniczo na ten temat: Küppersbusch, l.c., numer brzegowy 290 oraz Jäger, Höhe des Schmerzensgeldes bei tödlichen Verletzungen im Lichte der neueren Rechtsprechung des BGH, VersR. 96, 1177 i następne.

700. Tak stwierdził niemal dosłownie OLG Düsseldorf, Urteil vom 15.11.1996 – 14 U 25/96 = r+s 1997, 159.701. Por. także Küppersbusch, l.c., nb. 290 oraz – choć już nieaktualne – wyczerpująco na ten temat wspomniany

już Lemcke (w związku z OLG Düsseldorf, r+s 96, 228 i następne) r+s 96, 230.702. OLG Naumburg, Beschluss vom 7.03.2005 – 12 W 118/04 = NZV 2005, 530.703. OLG Saarbrücken, 30.07.1993 – 3 U 43/939, por. ostatnio także OLG Hamm, 21.01.1997 – 9 U 161/96 = NZV 97, 233.704. LG Heilbronn, 16.11.1993 – 2 O 2499/92.

– 231 –

4. Model niemiecki

jednoznacznie by zmierzano705). Jeśli miałoby zostać wprowadzone odszkodowanie za szkody niemajątkowe w przypadku śmierci, konieczna byłaby zatem zmiana prawa. Z takiej szansy usta-wodawca jednak, przynajmniej w ramach ostatniej reformy, nie skorzystał. Takiego, choć jedynie „symbolicznego zadośćuczynienia”, jak wynika ze wspomnianego orzeczenia Trybunału Federal-nego (BGH), należy w tego rodzaju przypadkach706 odmówić. Nie daje się ono też w podobnych sytuacjach uzasadnić wydanymi już wcześniej i słusznie do dziś uznawanymi za przełomowe roz-strzygnięciami Trybunału Federalnego (BGH) (wyroki z 13.10.1992 r. i 16.02.1993 r.)707. Wówczas Trybunał Federalny (BGH) w obu tych wyrokach, dotyczących zniszczenia osobowości – trafnie mówił o „odrębnej grupie przypadków” i w swoim najnowszym orzeczeniu dotyczącym krótkiego okresu przeżycia708 podkreślił wyraźnie, że przypadki, w których poszkodowany „musi żyć w wa-runkach istotnej zmiany bądź zniszczenia swojej osobowości”709, nie są porównywalne z wymie-nionymi tu przypadkami krótkiego okresu przeżycia.710

212. W drugiej grupie przypadków – świadomego przeżywania własnej nieuchronnej śmierci i związanymi z nim cierpieniami fi zycznymi i psychicznymi – należy jednak w mojej opinii, przy wyraźnym wyodrębnieniu od pierwszej grupy przypadków, przyznać nie tylko symboliczne, lecz właśnie w kontekście funkcji dania satysfakcji godziwe zadośćuczynienie. Nawet jeśli z uwagi na zgon funkcja kompensacyjna nie może już mieć istotnego znaczenia w jej właściwym sensie, to biorąc pod uwagę stopień i czas trwania urazu, czas cierpienia ofi ary w chwili popełniania czy-nu, istnienie ewentualnego zamiaru, ewentualnej błahości powodu czynu i być może ogromnej brutalności, mogą istnieć przesłanki uzasadniające także wyższe zadośćuczynienie. W tym za-kresie drogowskazem pozostają rozstrzygnięcia Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Düsseldorfi e z 25.09.2009 r.711 i Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Naumburgu z 7.03.2005 r.712

6. Nerwica powypadkowa

213. Także obowiązkiem odszkodowania za uwarunkowane psychicznie szkody pośrednie zajął się w ostatnich latach ponownie Trybunał Federalny (BGH)713. Z licznych wcześniejszych spraw

705. Wyjątki też są możliwe, zawsze jednak każdy indywidualny przypadek należy ocenić oddzielnie.706. OLG Stuttgart, VersR 94, 736 ze wskazaniem na BGH, VersR 76, 660 i następne oraz BGH, NJW 93, 781 i następne.707. BGH, NJW 1993, 781 i NJW 1993, 1513.708. BGH NJW 1998, 2741.709. Tak stwierdził BGH, NJW 1998, 2742.710. Por. na ten temat także: Huber, Schmerzensgeld ohne Schmerzen bei nur kurzzeitigem Überleben der Verlet-

zung im Koma – eine sachlich gerechtfertigte Transferierung von Vermögenswerten an die Erben, NZV 98, 345 i następne, oraz Gerlach, Die Rechtsprechung des BGH zum Haftpfl ichtrecht, w: DAR 99, 253 i następny.

711. OLG Düsseldorf, Urteil vom 25.05.2009 – I 1 U 130/08 = IMM-DAT Nr 4016. W sprawie 84-letniej kobiety, która zmarła po blisko dwóch latach długiej choroby i przykucia do łóżka, OLG podwyższył zadośćuczynienie pie-niężne, zasądzone przez sąd pierwszej instancji na 15 000 euro, do 75 000 euro, chociaż lub może właśnie dlatego, że „w ciągu zaledwie około 1½ do 2 miesięcy od wypadku świadomie przeżywała swój los i musiała znosić stres psychiczny”.

712. OLG Naumburg, NZV 2005, 530.713. Ostatnio orzeczeniem z 16.03.2004 – VI ZR 138/03 = NJW 2004, 1945 = NZV 2004, 344 i następne; por. także

BGH, z 15.11.1999 – VI ZR 257/98 = NZV 2000, 121 oraz BGH z 30.04.1996 – VI ZR 55/95 = NJW 1996, 2425 = VersR 96, 990 = BGHZ 132, 341 = DAR 96, 351.

– 232 –


z jednej strony i nowego podejścia do tego tematu z drugiej strony można wywnioskować, że prob-lem niemożności psychicznego poradzenia sobie [ze skutkami urazu] był i jest nadal aktualny.

214. a) Uzasadniający odpowiedzialność czy uzupełniający odpowiedzialność. Trybunał Fe-deralny (BGH)714 uznał (orzeczenie z dnia 16.03.2004 roku) i sądy niższych instancji715 słusznie obstają przy tym, że sprawca szkody z zasady musi odpowiadać za niemożność psychicznego po-radzenia sobie z następstwami urazu, jako uzupełniające odpowiedzialność następstwo wypadku.

„Zgodnie ze stałą linią orzecznictwa Wyższej Izby Trybunału Federalnego rozpoznającej obo-wiązek odszkodowania spoczywający na ponoszącym odpowiedzialność sprawcy uszkodzenia ciała lub uszczerbku na zdrowiu rozciąga się z zasady na uwarunkowane psychicznie szkody po-średnie, wynikające ze spowodowanego przez niego zdarzenia uzasadniającego odpowiedzialność.

Dotyczy to także niemożności psychicznego poradzenia sobie ze skutkami urazu jako następ-stwa wypadku uzupełniającego odpowiedzialność, jeśli istnieje dostateczna pewność, że bez wy-padku następstwo to nie wystąpiłoby”, jak stwierdził Trybunał Federalny (BGH) 16.03.2004 roku, wskazując na istotne w tym kontekście orzeczenie VI. Wyższej Izby Trybunału Federalnego z 1996 roku.716 Trybunał Federalny (BGH) wyjaśnił to, moim zdaniem jeszcze trafniej, następująco: „Jeżeli ktoś w sposób zawiniony spowodował uszkodzenie ciała lub uszczerbek na zdrowiu innej osoby, za który ponosi odpowiedzialność prawną, to odpowiedzialność ta rozciąga się z zasady także na związane z tym szkody pośrednie. Jest tak niezależnie od tego, czy chodzi o następstwa uwarunkowane organicznie czy psychicznie”, tak Trybunał Federalny (BGH)717 rozpoczął swoje – skomentowane już w poprzednim wydaniu – rozstrzygnięcie i wyjaśnił, na czym polega różnica między dwoma zasadniczymi, przedstawionymi poniżej, grupami przypadków:– 1. grupa przypadków: z uzasadniającego odpowiedzialność naruszenia (np. wypadku komu-

nikacyjnego i będącego jego następstwem zespołu szyjnego) wynikają – uzupełniając odpo-wiedzialność – psychiczne szkody pośrednie (np. psychogenne reakcje bólowe),

– 2. grupa przypadków: z uzasadniającej odpowiedzialność reakcji psychicznej (np. szoku), której przyczyna leży w wypadku (np. przeżycie śmierci współpasażera), wynikają następ-stwa psychiczne w postaci pourazowego uszkodzenia zdrowia (np. Psychosyndrom – zespół zaburzeń psychicznych).215. Dla pierwszej grupy przypadków, do których zaliczono także stan faktyczny obu roz-

strzygnięć Trybunału Federalnego (BGH) i którego dotyczyło także orzeczenie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Saarbrücken z 14.03.2006 roku718, oznacza to, że jedynie w sytuacji „pier-wotnego urazu” wymagany jest dowód ścisły w rozumieniu § 286 ZPO. W przypadku wynikającej z niego niemożności psychicznego poradzenia sobie ze skutkami urazu obowiązuje złagodzenie rygorów dowodowych w rozumieniu § 287 kodeksu postępowania cywilnego (ZPO). W tej grupie przypadków nie jest wymagane, aby wynikające z naruszenia, uzupełniające odpowiedzialność,

714. BGH, Urteil vom 16.03.2004, VI ZR 138/03 = NJW 2004, 1945 = NZV 2004, 344 i następne. Orzeczenie to do-tyczy przede wszystkim zagadnienia przypisania odpowiedzialności w przypadku wypadków wtórnych i dlatego została bardziej szczegółowo omówiona powyżej w rozdziale IV 1 e aa.

715. Por. na ten temat AG Schwerin, Urteil vom 30.04.2008 – 12 C 266/06 = SP 2009, 433; OLG Celle, Urteil vom 7.11.2006 – 14 U 234/05 = SP 2007, 320 i następne, jak również komentarz Küppersbuscha, Ersatzansprü-che bei Personenschäden, wyd. 9, nb. 12 i następne oraz 221 i następne.

716. BGH, 30.04.1996 VI ZR 55/95 = NJW 1996, 2425.717. BGH, 30.04.1996 VI ZR 55/95 = DAR 96, 351 i następne.718. OLG Sarrbrücken, Urteil vom 14.03.2006 – 4 U 326/03 = SP 2007, 174 i następne.

– 233 –

4. Model niemiecki

szkody pośrednie były przewidywalne dla sprawcy szkody.719 Poszkodowany musi jednak pamię-tać o dwóch ograniczeniach Trybunału Federalnego (BGH):– przypisanie szkody nie powinno mieć miejsca wtedy, gdy niemożność psychicznego poradze-

nia sobie ze skutkami urazu jest związana ze „znikomym urazem w rozumieniu […] Wyższej Izby Cywilnej Trybunału Federalnego”720 albo

– mamy do czynienia z „czystą nerwicą rentową lub roszczeniową”.721

Dla drugiej grupy przypadków, którą już w 1971 roku zajmował się na przykład Trybunał Federalny (BGH)722 i którą także w swoich przytoczonych powyżej orzeczeniach wyraźnie oddzielił od pierwszej grupy przypadków, z punktu widzenia odpowiedzialności zawsze chodzi o to, czy sam psychiczny skutek urazu posiada charakter choroby i czy był przewidywalny dla sprawcy szkody.

216. b) O odszkodowaniu za nerwicę powypadkową lub nerwicę histeryczną. Jeśli chodzi o kwalifi kowalność nerwic powypadkowych, orzecznictwo nadal rozróżnia723 z jednej strony ner-wice powypadkowe, lękowe, histeryczne, w przypadku których przyznanie odszkodowania jest obowiązkowe,724 i z drugiej strony nieskutkującą zadośćuczynieniem nerwicę rentową, roszcze-niową lub kompensacyjną.725

Rozróżnienia dokonuje się według tego, czy niemożność psychicznego poradzenia sobie ze skutkami wypadku leżała w sferze odpowiedzialności sprawcy szkody, czy nie.

Nie ulega wątpliwości, że fakt, iż poszkodowany jest psychicznie labilny i być może struktura jego osobowości predysponuje go do rozwinięcia dolegliwości nerwicowych i psychosomatycz-nych, nie może być z korzyścią dla sprawcy.726 Trybunał Federalny (BGH) już wielokrotnie wyraźnie podkreślał, że sprawca nie może się powoływać na to, że szkoda zaistniała lub osiągnęła szcze-gólne rozmiary tylko dlatego, że poszkodowany z powodu fi zycznych anomalii lub predyspozycji do choroby był szczególnie podatny. Niemożność psychicznego poradzenia sobie ze skutkami wypadku, która ma podstawy w nieprawidłowościach psychicznych lub dyspozycji psychicznej, należy przypisać szkodzie, ponieważ wyrządzający szkodę nie może oczekiwać takiego traktowa-nia, jakby przysporzył szkody zdrowej osobie.727 Jeżeli doznane podczas wypadku urazy należy postrzegać jako „bodźce wyzwalające” w znaczeniu współprzyczyny, sprawca musi odpowiadać za te dolegliwości (ogólnie).728 Należy się z tym zgodzić.

217. Jednak „nieprawidłowe reakcje psychiczne, które są uwarunkowane również predyspo-zycjami psychicznymi poszkodowanego”, przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego mogą

719. Pomimo jego wieku, warto przeczytać wyrok OLG Celle, DAR 98, 473.720. Także ponownie BGH, NJW 2004, 1945 (1946) = NZV 2004, 344 i następne, jak również OLG Frankfurt a. M.,

Urteil vom 1.10.2004 = BeckRS 2005, 05641; zobacz na ten temat szczegółowo powyżej w rozdziale VII 2.721. Por. ostatnio na ten temt BGH, NJW 2004, 1945 (1946); także BGH, NZV 2000 121 (122) i BGH, VersR 97, 752.722. BGH, Urteil vom 11.05.1971 – VI ZR 78/70 = NJW 1971, 1883.723. Por. ostatnio na ten temat BGH, NJW 2004, 1945 (1946); także BGH, NZV 2000 121 (122) i BGH, VersR 97, 752.724. Por. na temat nerwicy lękowej w skrajnych przypadkach: OLG Nürnberg, NZV 96, 367 i następne.725. Por. ostatnio na ten temat: BGH, NJW 2004, 1945 (1946); por. także: Burmann i Heß, Die Ersatzfähigkeit

psychischer (Folge-)Schaden nach einem Verkehrsunfall, Zfs 2004, 348 i następne.726. BGH, Urteil vom 19.04.2005 – VI ZR 175/04 = NZV 2005, 461; BGH, Urteil vom 20.11.2001 – VI ZR 77/00 =

NIW 2002, 504 oraz BGH, VersR 96, 990(991); KG, NZV 99, 329 (330) i BGH, VersR 86, 240 (242).727. BGH, Urteil vom 19.04.2005 – VI ZR 175/04 = NZV 2005, 461; KG, Urteil vom 22.04.2002 – 12 U 7385/00 = NZV

2003, 329; BGH, Urteil vom 20.11.2001 – VI ZR 77/00 = NIW 2002, 504 oraz BGH NZV 2000, 121 i następny.728. BGH VRS Bd. 96, 406 i następne.

– 234 –


skutkować jego zmniejszeniem729. Na przykład Sąd Krajowy (LG) w Hamburgu w niedawnym orze-czeniu z 9.07.2010 roku zredukował w takim przypadku zadośćuczynienie pieniężne z powodu predyspozycji psychicznych o 2/3, z 30 000 euro na zaledwie 10 000 euro, i stwierdził: „Zasad-nicze dla wysokości redukcji jest z jednej strony to, że objawianie się zaburzeń bólowych według orzeczenia biegłego, dr M., w istotnym stopniu tkwi w schorzeniu podstawowym powoda, który w chwili wypadku był już rozchwiany emocjonalnie i szczególnie podatny, oraz że z drugiej strony doszło do wypadku, który – z uwagi na konkretną sytuację zagrożenia dla powoda – wykracza poza granice zwykłego „znikomego wypadku” tramwajowego […]”730.

218. Jeżeli natomiast – jak to niekiedy ma miejsce – zdarzeniem, które doprowadziło do szko-dy, jest ze swej istoty dająca się zastąpić inną przyczyna (punkt krystalizacyjny), to znaczy że do niemożności (na tle nerwicowym) poradzenia sobie z następstwami urazu lub nieadekwat-nego przetwarzania przeżyć mógłby doprowadzić dowolny inny uraz somatyczny lub psychicz-ny. W takim przypadku nerwica zostanie przypisana jedynie poszkodowanemu jako mieszcząca się w ramach jego ogólnego ryzyka życiowego.731 Tak więc istnienie adekwatnego związku przy-czynowego między zdarzeniem, które doprowadziło do szkody i nerwicą należy zakwestionować wtedy, gdy między stopniem szkodliwości urazu ciała i związaną z nim nerwicą roszczeniową nie istnieje przekonujący związek przyczynowy.732 Oznacza to, że – zgodnie ze swą istotą – szkody pierwotne muszą umożliwiać wywołanie nerwicy.

Kończąc, warto wskazać na wspomniane już powyżej orzeczenie Trybunału Federalnego (BGH)733, który – choć w związku z pytaniem, na jakie należy odpowiedzieć w pierwszej ko-lejności, o adekwatny związek przyczynowy w przypadku drugiego wypadku w kontekście przepisów o odpowiedzialności cywilnej – stwierdził, że w sytuacjach, w których pierwszy wy-padek nie spowodował podatności poszkodowanego na szkody, lecz jedynie została wzmoc-niona jego ogólna podatność na nieprawidłowe reakcje nerwicowe, sprawca szkody nie ponosi odpowiedzialności.

219. aa) Znikomy uraz. Jeśli w związku z wypadkiem poszkodowany doznał jedynie nie-znacznych urazów (które niekoniecznie dotknęły szczególnej predyspozycji poszkodowanego do wywołania u niego szkody) i nieprawidłowa reakcja psychiczna poszkodowanego w kon-kretnym przypadku jest już wręcz niezrozumiała, przypisanie odpowiedzialności nie powinno mieć miejsca.734

729. Tak stwierdził ostatnio OLG Celle, Urteil vom 7.11.2006 – 14 U 234/05 = SP 2007, 320 oraz wcześniej BGH, VersR 97, 122 (123); BGH, VersR 98, 201 (202).

730. LG Hamburg, Urteil vom 9.07.2010 – 306 O 334/06 = IMM-DAT nr 4018 = SP 2010, 361.731. Por na ten temat: BGH, Urteil vom 16.03.2004 – VI ZR 138/03 = NZV 2004, 344 i następne oraz LG Hamburg,

Urteil vom 9.07.2010 – 306 O 334/06 = IMM-DAT nr 4018 = SP 2010, 361; LG Bonn, Urteil vom 29.01.2010 – 15 O 83/08 (na temat stwierdzenia uwarunkowanych psychicznie uszczerbków na zdrowiu oraz niemożności psychicznego poradzenia sobie z następstwami urazu jako skutku uzupełniającego odpowiedzialność) i AG Betzdorf, Urteil vom 21.08.2009 – 33 C 136/09 = SP 2009, 401 (na temat nieadekwatnego przetwarzania doświadczeń osoby, która nie doznała urazu na skutek wypadku, a która następnie popełniła samobójstwo) ze wskazaniem na OLG Nürnberg, VersR 1999, 1117 oraz, choć starszy: BGH, VersR 79, 718(718).

732. BGH, VersR 79, 718 (719).733. BGH, Urteil vom 16.03.2004 – VI ZR 138/03 = NJW 2004, 1945 = NZV 2004, 344 i następne.734. Zasadniczo BGH, VersR 96, 991 oraz ostatnio ponownie BGH, NJW 2004, 1945 (1946), por. także Küppers-

busch, l.c., numer brzegowy 14.

– 235 –

4. Model niemiecki

W tym kontekście także Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie w swoim orzeczeniu z 22.04.2002 r.735 wskazał na to, że nawet wtedy, gdy wiadomo, że mamy do czynienia z mającym podłoże psychicz-ne uszczerbkiem na zdrowiu, roszczenie o zadośćuczynienie jest wykluczone, „jeśli nieprawidłowa reakcja psychiczna stoi w poważnej dysproporcji do szkodliwego zdarzenia, z którym nie ma już żadnego wewnętrznego związku, lecz jest wyrazem oczywistego niewłaściwego przetworzenia przeżyć”.

Ciężar dowodu, że następstwa wypadku nie pozostają w żadnym wewnętrznym związku, lecz że na skutek wypadku ostatecznie zrealizowało się jedynie ogólne ryzyko życiowe poszkodowa-nego, ponosi sprawca szkody.

220. Takie przypadki są jednak – przynajmniej jeśli chodzi o istnienie urazu znikomego – bar-dzo rzadkie, ponieważ w odniesieniu do znikomej szkodliwości urazów obowiązują te same zasady, które Wyższa Izba Cywilna Trybunału Federalnego wypracowała dla odmowy zadośćuczynienia na podstawie § 253 ust. 2 kodeksu cywilnego (BGB) (lub wcześniej na podstawie § 847 BGB) w przypadku „urazów znikomych”; Trybunał Federalny (BGH) mówi tu wyraźnie o „surowych wymaganiach” dotyczących ograniczenia odpowiedzialności w przypadku tak zwanego urazu znikomego736 i – ostatnio w rozstrzygnięciu z 16.03.2004 r.737 – jeszcze raz podkreślił, że „w ro-zumieniu orzecznictwa znikome są wyłącznie takie urazy, które zarówno pod względem stopnia, jak i rodzaju urazu pierwotnego są bardzo nieznaczne i zwykle nie wywierają na poszkodowanego trwałego wpływu, ponieważ już z racji współżycia z innymi ludźmi przywykł on do bycia narażo-nym na porównywalne zakłócenia samopoczucia”.738

221. Dotychczas rozstrzygane sprawy dotyczyły zawsze lekkich urazów kręgosłupa szyjnego739 bądź w jednym przypadku mocnego uderzenia w twarz740, w opinii Trybunału Federalnego (BGH) nie były one „urazami znikomymi ”, które wykluczałyby przypisanie odpowiedzialności. (Sądy niższej instancji oceniały je zwykle inaczej.) Także w nowszym orzeczeniu Trybunał Federalny po-twierdził swoje stwierdzenie, zgodnie z którym w przypadku zespołu kręgosłupa szyjnego z trwa-łym zmniejszeniem zdolności zarobkowych, wynoszącym 10 proc., i niemożnością psychicznego poradzenia sobie z następstwami urazu, sąd nie mógł ograniczyć się do wyjaśnienia obiektywnie wymiernych następstw urazów i uczynienia z nich przedmiotu swojego rozstrzygnięcia. Zamiast tego należałoby też zasięgnąć opinii biegłego psychiatry, aby wyjaśnić, czy w następstwie wypad-ku doszło do urazu psychicznego.741, 742 Skromniejszy charakter miał w tym zakresie komentarz Trybunału Federalnego (BGH), który stwierdził: „Doznany przez powoda uraz kręgosłupa szyjnego, który […] doprowadził do sześciotygodniowej niezdolności do pracy[…], wykracza poza niego (tj. poza „uraz znikomy”)”.743

735. KG, NZV 2003, 328 (329).736. BGH, VersR 98, 201.737. BGH, 16.03.2004 – VI ZR 138/03 = NZV 2004, 344 (345).738. Por. poza tym powyżej w rozdziale VII 2 z dalszymi odesłaniami.739. BGH, NJW 2004, 1945; VersR 98, 200, VersR 98, 201; VersR 2000, 372 = NZV 2000, 121.740. BGH, 25.02.1997 – VI ZR 101/96 = VersR 97, 752.741. Por. na ten temat: prof. dr med. A. Stevens, Begutachtung von psychischen Schäden, NZV 2008, 383 i następne.742. BGH, NZV 2000, 121.743. BGH, NJW 2004, 1945 (1946).

– 236 –


222. bb) Ukierunkowanie nerwicy. Decydujące znaczenie ma także „ukierunkowanie” nerwicy. Jeśli zaburzenie psychiczne będzie naznaczone także nieuświadomionym pragnieniem lub wyko-rzystywaniem rzekomej pozycji prawnej i wypadek zostanie potraktowany jako okazja, aby „zre-kompensować sobie ukryte konfl ikty wewnętrzne i (poszkodowany) uciekać będzie w nerwicę, która nie wykazuje już wewnętrznego związku z wypadkiem, lecz w przypadku której zdarzenie to przedstawia się jedynie jako punkt krystalizacyjny dla nieprawidłowego nerwicowego przetwa-rzania zdarzenia, które można zamienić na dowolne inne wydarzenie”, to zakłada się obecność nieuprawniającej do odszkodowania nerwicy zaopatrzeniowej lub roszczeniowej.744 W takich przy-padkach neguje się istnienie adekwatnego związku przyczynowego z wypadkiem.

Jeżeli natomiast niemożność poradzenia sobie z następstwami wypadku ogranicza się do jed-nego aspektu (przedsiębiorca transportowy czuje, że nie jest w stanie kierować ciężarówką, poza tym jednak stara się utrzymać swoją działalność gospodarczą)745 lub ogólnie mamy do czynienia z zaburzeniem psychicznym, w którym konfl ikty neurotyczne rozgrywają się na płaszczyźnie so-matycznej, przy czym aspekt zabezpieczenia nie odgrywa żadnej roli,746 należy założyć „nerwicę histeryczną” i odpowiedzialność za nią przypisać sprawcy. Nie należy stawiać zbyt dużych wymogów w zakresie wykazania istnienia nerwicy histerycznej. W konsekwencji Trybunał Federalny (BGH)747, wnioskując a contrario, mówi o „surowych wymaganiach, jakie należy stawiać wyłączeniu psychicz-nych następstw szkody w kontekście obowiązku wyrównania szkody, spoczywającym na sprawcy”.

223. W starszych orzeczeniach w przypadkach nerwicy roszczeniowej uważano, że nieistotne jest, czy można stwierdzić, że po odmowie spełnienia domniemanych roszczeń poszkodowany będzie mógł przezwyciężyć swój stan niedomagania.748 Trybunał Federalny (BGH) uznał wówczas, że sprawca szkody tylko wtedy odpowiada za utrzymywanie się objawów chorobowych będących następstwem wypadku, gdy poszkodowany, mimo oczekiwanego od niego aktu woli, nie może ich pokonać.749 Stanowisko to wydaje się jednak nie do pogodzenia z obrazem klinicznym nerwicy, dlatego dalsze orzecznictwo wskazało na to, że w przypadku prawdziwej nerwicy zostaje niewiele przestrzeni dla współwiny poszkodowanego, ponieważ uwalniający wysiłek woli jest w znacznej mierze blokowany przez utrwalone wyobrażenia.750

224. W 1998 roku Trybunał Federalny (BGH)751 wypowiedział się w tej kwestii następująco: „Po niezbędnym dokładnym zdiagnozowaniu zaburzenia nerwicowego powoda, wobec skompli-kowanych zależności psychicznych, na które powołano się w rewizji i którym – w każdym razie na podstawie dotychczas stwierdzonych faktów – też nie można zaprzeczyć, może się pojawić pytanie o to, jaki skutek ma stwierdzona podatność powoda na wyimaginowane pragnienia. Jeśli po uwzględnieniu tych przemyśleń miałoby się okazać, że u podłoża dolegliwości zgłaszanych przez powoda leżą nie tylko nieświadome wyimaginowane pragnienia, lecz także nerwica histeryczna,

744. Brandt, l.c., VersR 2005, 616 i następne; BGH, NJW 2004, 1945 (1946); BGH, ZfS 93, 190 (191) z dalszymi odesłaniami.

745. BGH, VersR 63, 261 (262).746. OLG Braunschweig, VersR 91, 557.747. BGH, ZfS 93, 190 (191).748. BGH, VersR 65, 1080.749. BGH, VersR 62, 280.750. BGH, VersR 63, 261 (262).751. BGH, VersR 98,201 (203) z licznymi wskazaniami.

– 237 –

4. Model niemiecki

to nie można zakwestionować możliwości przypisania odpowiedzialności cywilnej z perspektywy nerwicy zaopatrzeniowej lub roszczeniowej”.

W tym kontekście warto przypomnieć orzeczenie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) we Frankfurcie rozpatrującego sprawę powódki, która – jak wykazano – w następstwie kolizji drogowej (najechanie) doznała m.in. zespołu kręgosłupa szyjnego, a ponadto w konsekwencji powyższego także silnego urazu psychicznego. Niezwykłe w tym przypadku było to, że powódka nie powołała się na to, lecz po prostu założyła, że dalsze skutki są następstwem uszkodzenia organicznego. W tej sprawie Wyższy Sąd Kra-jowy (OLG) stwierdził: „Sąd rozpoznający nie widzi […] przeszkód, aby wziąć pod uwagę chorobę psy-chiczną z tego powodu, że powódka sama się na nią nie powołuje” i uzasadnia następująco: „Ze wzglę-du na to, iż – zgodnie ze stwierdzonymi faktami – choroba psychiczna jest jednak jedyną pozostającą możliwością, jaką sobie można wyobrazić, wobec niemożności stwierdzenia, że dolegliwości powódki mają przyczynę fi zyczną ani że są stymulowane, dla odpowiedniego roszczenia i odszkodowania wy-starczy to, że zaobserwuje ona obecność objawów swojej choroby (przedstawione dolegliwości) wraz z następstwami (częściowa niezdolność do pracy zarobkowej, utrata miejsca pracy)”752.

Pozostaje mieć nadzieję, że tematyką tą, którą Born753 trafnie nazwał „tematem, który jest cią-gle na tapecie”, dalej intensywnie będzie się zajmowało orzecznictwo.754

7. Szok powypadkowy/szkody przyszłe

225. Prawo niemieckie, w przeciwieństwie do prawa wielu innych krajów, nie przewiduje roszczenia o zadośćuczynienie dla najbliższych członków rodziny zmarłego.755 W tej kwestii żadnych zmian nie przyniosła niestety także „Druga ustawa o zmianie przepisów prawa o odszkodowaniach”. Jeśli jednym z motywów tej reformy było to, aby niemieckie prawo odszkodowawcze, jak również prze-pisy dotyczące zadośćuczynień, dostosować do międzynarodowych i europejskich standardów w tym zakresie756, to zdecydowanie minięto się (nie tylko) tu z celem. Inaczej niż to ma miejsce w Niemczech, w wielu krajach europejskich757 zadośćuczynienie dla najbliższych członków rodzi-ny zmarłego istnieje od lat.758

A zatem także w przyszłości będziemy zdani na konstrukcje prawne wypracowane przez orzecznictwo. Tam i w literaturze759 sporne pozostaje, pod jakimi ścisłymi warunkami osobie trze-ciej – która sama bezpośrednio nie doznała urazu – przysługują roszczenia o zadośćuczynienie za szok związany z byciem świadkiem lub dowiedzeniem się o śmierci innej osoby.

752. OLG Frankfurt a. M., z 1.10.2004 = BeckRS 2005, 05641; inna opinia: KG, Urteil vom 22.04.2002 = NZV 2003, 328.753. Born, Rezension zu „Unfallhaftpfl ichtrecht”, wyd. 15, 2002 NZV 2003, 319.754. Na temat problematyki psychicznych szkód pośrednich zob. także: Born, OLG-Report Hamm, K 5 (zeszyt

4/2003) oraz K 1 (zeszyt 10/1999) oraz Heß, NZV 2001, 287.755. Zob. na ten temat obszernie: Pfl üger, Schmerzensgeld fur Angehörige in Schriften zum deutschen, europäis-

chen und vergleichenden Zivil-, Handels- und Prozessrecht, Band 228, Verlag Ernst und Werner Cieseking (krótki komentarz do tej pracy doktorskiej znajdą Państwo w: FamRZ, 2006, zeszyt 14, strona 996).

756. Tak stwierdzili Heß i Jahnke, Das neue Schadensrecht, wyd. 2, s. 2 z dalszymi odniesieniami.757. Tak w Szwajcarii, Austrii, Belgii, Luksemburgu, Francji, Anglii, Szkocji, Irlandii, Włoszech, Grecji, Turcji, Serbii,

Słowenii, Chorwacji, na Węgrzech, w Polsce i Szwecji.758. Por. na ten temat także: Klinger, Schmerzensgeld fur Hinterbliebene von Verkehrsopfern, NZV 2005, 290 i następne.759. Por. Pfl üger, l.c. oraz Dahm, Die Behandlung von Schockschäden in der hochstrichterlichen Rspr.; NZV 2008,

187 oraz Küppersbusch, l.c., nb. 304.

– 238 –


226. W celu wyjaśnienia, jaki zakres ma ta tematyka w ramach prawa odszkodowawczego, odsyłamy do orzeczenia Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Norymberdze760. Opisany w nim przerażający stan faktyczny do dziś w zasadzie (na szczęście) jest unikatowy.

Trzy siostry w wieku od 18 do 20 lat – będące pasażerkami samochodu osobowego – zginęły, ponieważ sprawca wypadku, bez zahamowań po spożyciu alkoholu, podczas „zabawy” porównywal-nej z „rosyjską ruletką” (oczy zamknięte, noga na gaz i przed siebie) wspólnie z kolegami761 wielo-krotnie świadomie zignorował znak „stop” i dlatego, pędząc z prędkością 100 do 110 km/h, zderzył się z samochodem, którym jechały siostry. Rodzice (ojciec kucharz, matka gospodyni domowa) w związku z nagłą utratą wszystkich trojga dzieci (!) popadli w ciężką depresję, która – zwłaszcza u ojca – przerodziła się w poważną nerwicę lękową; mężczyzna stał się w międzyczasie niezdolny do pracy. Zgłębiając dotychczasowe – używając słów Wyższego Sądu Krajowego (OLG) – „szczegól-nie powściągliwe” orzecznictwo, sąd w tym naprawdę wyjątkowym przypadku doszedł do wniosku, że uzasadnione są wyraźnie wyższe zadośćuczynienia i podtrzymał zadośćuczynienia przyzna-ne przez Sąd Krajowy odpowiednio w wysokości 15 338 euro (matka) i 30 677 euro (ojciec).762

Trybunał Federalny (BGH) nie przychylił się do rewizji powodów w wyroku z 16.04.1996 r. VI ZR 308/95. Skarga do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, w której rodzice – wskazując na wy-sokie zadośćuczynienia za naruszenia dóbr osobistych prominentów – domagali się wyższego za-dośćuczynienia, nie została przyjęta do rozpoznania.763 Potencjalny sprawca wypadku nie jechałby ostrożniej, gdyby groziło wyższe zadośćuczynienie, podczas gdy w przypadku naruszenia dóbr osobistych potencjalne wysokie zadośćuczynienie w sytuacji naruszenia sfery intymnej mogło-by działać na środki masowego przekazu odstraszająco. Uzasadnienie całkiem trafne, zwłaszcza z punktu widzenia sprawców wypadków drogowych, niestety jednak dla najbliższych członków rodziny zmarłego daleko niesatysfakcjonujące.

227. Już w 1971 roku Trybunał Federalny (BGH)764 wypracował istotne kryteria dla takich przypadków.

Kierował się przede wszystkim tym, czy wstrząs psychiczny, doznany przez członka rodziny, wykracza poza „normalny” rozmiar bólu, żałoby i przygnębienia, które – jak uczy doświadczenie – dotykają rodziny zmarłego. Tak więc wstrząs psychiczny, który miał medycznie namacalne skut-ki, uzasadnia roszczenie o zadośćuczynienie tylko wtedy, gdy nastąpiło pourazowe uszkodzenie zdrowia fi zycznego i psychicznego, traktowane także zgodnie z powszechnie panującą opinią jako uszkodzenie ciała lub uszczerbek na zdrowiu.765 Trybunał Federalny (BGH) wyjaśnił w tym wyroku, że „często niełatwe negatywne skutki dla ogólnego zdrowia, które – jak uczy doświad-czenie – są związane z głęboko doświadczaną śmiercią, z reguły nie stanowią samodzielnej pod-stawy odszkodowania”.766 W tych przypadkach mamy bowiem do czynienia z ogólnym ryzykiem życiowym związanym ze współżyciem z innymi ludźmi, które należy zaakceptować bez domagania się odszkodowania. Nawet „głębokiego rozstroju depresyjnego” – jak twierdzi Trybunał Federalny

760. OLG Nürnberg, NZV 96, 367 i następne = ZfS 95, 370 i następne = DAR 95, 447 i następne.761. Za artykułem w: „Nürnberger Nachrichten” z 3.08.1995.762. OLG Nürnberg, NZV 96, 367 i następne (368).763. BVerfG 1 BvR 1127/96.764. BGH, VersR 71, 905 i następne.765. BGH, VersR 71, 905 (906) oraz OLG Köln, VersR 1989, 519.766. BGH, VersR 71, 905 (906); tak samo niedawno OLG Düsseldorf, ZfS 96, 176 i następny = NJW-RR 96, 214.

– 239 –

4. Model niemiecki

(BGH) – nie traktuje się „zwykle jeszcze jako uszczerbku na zdrowiu, uzasadniającego przyzna-nie zadośćuczynienia”, ponieważ przyznanie zadośćuczynienia wymagałoby jeszcze dalszych namacalnych zmian chorobowych.767

228. Trybunał Federalny (BGH) stwierdził w tej sprawie jednak wyraźnie, że w sumie nie ma różnicy, czy domagający się odszkodowania doznał urazu w związku z bezpośrednim oso-bistym przeżyciem, czy w związku z otrzymaniem wiadomości. Także „wywołane na odległość” uszkodzenie zdrowia mogłoby stanowić szkodę bezpośrednią.

Liczne sądy niższych instancji – ostatnio 5.12.2008 roku Sąd Krajowy (LG) w Essen768 – oraz większość doktryny stała na jednakowym stanowisku769 i odrzucała roszczenie najbliższych członków rodziny, o ile nie doszło do „istotnych, utrzymujących się przez jakiś czas, ubytków psychopatologicznych”770.

Zadośćuczynienie pieniężne zostaje przyznane z reguły tylko wtedy, gdy między powodem a ofi arą śmiertelną istnieje „szczególna relacja osobista”, tzn. jeśli ofi ara śmiertelna była bliskim członkiem rodziny. Celem jest tu przeciwdziałanie nadużywaniu § 253 kodeksu cywilnego (BGB).771

229. Stale podkreśla się także element czasowy i w konsekwencji wymagane jest utrzymywa-nie się istotnego ubytku psychopatologicznego przez określony czas. Tak więc Sąd Rejonowy (AG) w Hagen772 nie przyznał powodowi zadośćuczynienia, mimo wymiernych uszczerbków fi zycznych (niewydolność krążenia), ponieważ naruszenie zdrowia było jedynie przejściowe i nieszczególnie poważne. Analogicznie orzekł Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Kolonii.773

Istnienie stanów chorobowych zakłada się natomiast w przypadku załamania nerwowego, za-burzenia rytmu serca, nadciśnienia tętniczego, wyczerpania związanego z długotrwałymi stanami depresyjnymi, a także w przypadku zaburzeń snu, zaburzeń zachowania, koszmarów i ogólnie w długotrwałej psychoterapii z powodu depresji i zaburzeń zachowania.

230. Jeśli w wydaniu czwartym tej pracy była jeszcze mowa o „nieznacznej tendencji rozwojo-wej w orzecznictwie”, to od tamtej pory nie da się już tego powiedzieć. W tej kwestii sądy są nadal niezwykle restrykcyjne774 i w nielicznych wyjątkowych przypadkach przyznają bardzo nieznaczne zadośćuczynienia – najczęściej, nawet wobec bardzo ciężkich przeżyć członków rodziny zmarłe-go, zaledwie od 5000 do 10 000 euro.

Na przykład w sprawie, w której dwoje nieletnich dzieci było świadkami zastrzelenia ich matki i z powodu szoku wystąpiły u nich wyraźne i długotrwałe psychopatologiczne zaburzenia zachowa-nia w postaci nocnych stanów lękowych i krzyków, koszmarów, potów itd. i możliwe jest, że przez

767. Tak stwierdził: BGH, r+s 89, 185; BGH, NJW 89, 2317 i następne.768. LG Essen, Urteil vom 5.12.2008 – 19 O 345/08 = SP 2009, 249; OLG Naumburg, Beschluss vom 7.03.2005,

12 W 118/04 = NZV 2005, 530.769. Por. OLG Naumburg, Beschluss vom 7.03.2005 – 12 W 118/04 = NZV 2005, 530; KG, Urteil vom 30.10.2000 –

12 U 5120/99 = NZV 2002, 38; OLG Hamm, Urteil vom 10.03.1997 – 6 U 175/96 = VersR 1998, 730; Diede-richsen, VersR 2005, 433 i następne, (438); Spindler w: Bamberger i Roth, § 253 nb. 12, Küppersbusch, l.c., nb. 304; Heß, ZfS 2001, 532.

770. Por. na ten temat prof. dr med A. Stevens, Begutachtung von psychischen Schäden, NZV 2008, 383 i następne.771. OLG Köln, 9.06.1993 – 2 U 204/92 ze wskazaniem na BGH NJW 86, 777 (778); odmienna opinia: LG Frank-

furt, NJW 69, 2286.772. AG Hagen, ZfS 90, 223.773. OLG Köln, VersR 89, 519.774. Zobacz na przykład ostatnio: OLG Naumbur, l.c.

– 240 –


całe życie nie zapomną stresujących obrazów, których byli świadkami, Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Norymberdze775 uznał za stosowne zadośćuczynienie w wysokości zaledwie po 5112 euro dla każdego z nich.

Równie tragiczny wypadek był przedmiotem rozstrzygnięcia Wyższego Sądu Krajowego (OLG) we Frankfurcie776, w którym sześcioletniemu – w chwili wypadku – dziecku, po śmierci matki spowodowanej błędem lekarskim, przyznane zostało zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 10 225 euro, ponieważ dla małego dziecka strasznym doświadczeniem, negatywnie wpływającym na cały okres dorastania, było obserwowanie przez dłuższy czas coraz bardziej podupadającej na zdrowiu matki.

10 225 euro przyznał Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Oldenburgu mężczyźnie, którego żona zmarła na raka, po czym w wypadku stracił mieszkającą z nim córkę.777 Przypadek ten był na tyle poważny, że mężczyzna z obawy, że popełni samobójstwo, spędził dwa miesiące w klinice chorób psychosomatycznych i z powodu przewlekłej depresji kolejne lata leczył się psychiatrycznie.

231. W przypadku potwierdzonej „przewlekłej reakcji na śmierć” u osoby o nadpobudliwej osobowości oraz wobec podejrzenia zespołu psychoorganicznego związanego z uszkodzeniem mózgu, Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie przyznał tureckiej narodowości ojcu 10-letniego chłopca, który zginął w wypadku komunikacyjnym, 500 euro zadośćuczynienia, uwzględniając pewne predyspozycje ojca oraz współwinę syna w 50 procentach.778

Sąd Krajowy (LG) we Freiburgu779 przyznał rodzicom jedynego dziecka, które zginęło w tra-giczny sposób przygniecione nagrobkiem, łącznie 9203 euro (każdemu z nich po 4601 euro), uwzględniając w jednej trzeciej współwinę ich 12-letniego syna.

Ojciec zabitego mężczyzny, który z powodu urazów psychicznych musiał zrezygnować z wy-konywania swojego zawodu, otrzymał zadośćuczynienie w wysokości 3579,04 euro.780

Tego, że wysokość zadośćuczynienia w dużej mierze stoi w miejscu, dowodzi sprawa rozpa-trywana przez Sąd Krajowy (LG) w Verden w 1988 roku. Ojciec, który był świadkiem śmiertelnego wypadku swojego najmłodszego syna, i który wskutek tego doznał ciężkiej depresji reaktywnej z „ukrytymi tendencjami samobójczymi” jako długotrwałej szkody, otrzymał zadośćuczynienie w wysokości 7669 euro.781

232. Uznaje się, że osoba będąca w szoku pourazowym musi brać pod uwagę nie tylko własną współwinę (na przykład naruszenie obowiązku nadzoru, które prowadzi do wypadku dziecka),782 lecz także współwinę ofi ary.783 Trybunał Federalny (BGH) uzasadnił to w 1971 roku, tłumacząc, że chodzi tu o szkodę „pośrednią”. Związek przyczynowy między uszczerbkiem na zdrowiu po-szkodowanego i śmiercią w następstwie wypadku bliskiego członka rodziny polegał jedynie

775. OLG Nürnberg, Urteil vom 27.02.1998 – 6 U 3913/97 = VersR 1999, 1501; w podobnej sprawie Sąd Krajowy (AG) w Hagen (ZfS 1990, 187) przyznał w przeliczeniu jedynie 1500 euro.

776. OLG Frankurt a. M., FamRZ 99, 1064.777. OLG Oldenburg, NJW RR 99, 820.778. KG NZV 99, 329 i następna.779. LG Freiburg, NZV 96, 476 i następna.780. OLG Hamm, r+s 91, 305.781. LG Verden, DAR 88, 320.782. OLG Karlsruhe, VersR 78, 575.783. AG Passau, ZfS 84, 36; tak stwierdził także LG Freiburg, l.c., KG NZV 99, 329.

– 241 –

4. Model niemiecki

na tym, że poszkodowanego, który doznał szoku, łączyła bliska osobista więź z bezpośrednią ofi arą, i traktuje on nieszczęście, które ją spotkało, jako swoje.784 Nie wynika to z § 846 kodek-su cywilnego (BGB), lecz z odpowiedniego stosowania §§ 254, 242 kodeksu cywilnego (BGB). Współwinę bliskiego członka rodziny należy bowiem zaliczyć, ze względów słuszności, do zakre-su odpowiedzialności poszkodowanego, który doznał szoku. Pogląd, zgodnie z którym roszczenie o zadośćuczynienie osoby trzeciej (rodziny zmarłego) przeciwko sprawcy szkody jest całkowicie samodzielnym roszczeniem, jest wyolbrzymieniem logicznych konsekwencji, jak argumentuje Trybunał Federalny (BGH).785 Nawet jeśli stanowisko Trybunału Federalnego (BGH) nie cieszy się powszechną aprobatą, a ponadto pochodzi jeszcze z 1971 roku, to jednak odzwierciedla do dziś obowiązującą linię orzecznictwa;786 Trybunał Federalny (BGH) stwierdził jednak w tym kontek-ście w swoim aktualnym orzeczeniu z 2007 roku787, że to zaliczenie (współwiny bezpośrednie-go poszkodowanego członkowi rodziny, który doznał szoku) polega „wyłącznie na przesłankach słusznościowych” i nie uzasadnia „rozszerzającego stosowania wyłączenia odpowiedzialności § 105 I SGB VII w odniesieniu do roszczeń, które przysługują członkom rodziny ubezpieczonych osób z tytułu własnych uszczerbków na zdrowiu […]. Zasada dobrej wiary (§ 242 kodeksu cy-wilnego (BGB)) nie wymaga, w przypadkach omawianego rodzaju, całkowitego zwolnienia spraw-cy z odpowiedzialności. O ile ubezpieczonego dotyczy współwina przy wypadku podczas pracy, przesłanki słusznościowe nie są brane w dostatecznym stopniu pod uwagę, ponieważ – zgodnie z § 254 I kodeksu cywilnego (BGB) – wysokość roszczenia o odszkodowanie poszkodowanego członka rodziny jest obniżona”.

233. Niezależnie od przedstawionej powyżej kwestii szkód uwarunkowanych psychicznie w od-niesieniu do bliskich członków rodziny i osób spokrewnionych, tak zwany szok pourazowy zawsze był i jest przedmiotem rozstrzygnięć sądowych. Obowiązek odszkodowania – na co trafnie zwraca uwagę Küppersbusch788 – jest obwarowany surowymi warunkami, o czym była już wcześniej mowa. Związek między zaistniałą szkodą a chorobą psychiczną musi w tych przypadkach być zawsze po-party ścisłymi dowodami, zgodnie z § 286 kodeksu postępowania cywilnego (ZPO), co zazwyczaj, tak jak w ostatniej sprawie, rozpatrywanej przez Sąd Krajowy (LG) w Magdeburgu,789 nie udaje się.

Jeśli jednak się uda, to dotyczy to przypadków, w których osoba, która doznała szkody psy-chicznej, uczestniczyła bezpośrednio w zdarzeniu, jak to ma na przykład miejsce w przypadku „szkód na osobach w wyniku wypadku kolejowego”. Tak też Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm790

784. BGH, VersR 71, 905 (907, 908).785. BG, l.c.786. Por. Scheff en i Pardey, Schadensersatz bei Unfällen mit Minderjährigen, wyd. 2, 2003, s. 513, nb. 956.787. BGH, Urteil vom 6.02.2007 – VI ZR 55/06 = NZV 2007, 453 (454 na dole) W tym przypadku chodziło o rosz-

czenia o zadośćuczynienie (z powodu depresji) matki, której syn został zabity w wypadku w pracy przez kolegę z tego samego zakładu. LG oddalił skargę. Odwołanie powódki pozostało bezskuteczne. Natomiast rewizja zakończyła się powodzeniem.

788. Ersatzansprüche bei Personenschäden, wyd. 9, nb. 18; por. także: Wagner w: Münchener Kommentar zum BGB, wyd. 6, 2011, na temat § 823 BGB.

789. LG Magdeburg, Urteil vom 14.03.2007 – 10 O 2703/06 = SP 2008, 46 LG uznał związek przyczynowy między współprzeżywaniem wypadku śmiertelnego nieznanego kierowcy i następstwami psychicznymi (m.in. nie-zdolność do pracy) jako nieudowodnione. Jak stwierdził LG, zdarzenie to było „zbyt odległe w czasie” i dlatego „w kontekście odpowiedzialności już nieistotne”.

790. OLG Hamm, Urteil vom 2.04.2001 – 6 U 231/99 = NJW-RR 2001, 1676.

– 242 –


przyznał 5112 euro maszyniście, który na niestrzeżonym przejeździe kolejowym zderzył się z małą ciężarówką, w wyniku czego doznał szoku.

Uznane też zostało roszczenie pacjenta w sprawie dotyczącej stwierdzonego medycznie stanu szoku wywołanego rażąco nieprawidłową diagnozą (rak). Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Bambergu791 przyznał pacjentowi zadośćuczynienie i uznał 2556 euro za godziwą kwotę. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm zwrócił słusznie uwagę na to, że także w tego rodzaju przypadkach przypisanie szkody sprawcy mogłoby być wykluczone, „jeśli zdarzenie wywołujące szkodę było bardzo nieznacz-ne (znikome) i niekoniecznie dotknęło dyspozycji poszkodowanego, i jeśli z tego powodu reakcja psychiczna w konkretnym przypadku nie jest zrozumiała, ponieważ nijak się ma do przyczyny”.792

8. Naruszenia swobody samostanowienia seksualnego/gwałt

234. Naruszenia swobody samostanowienia seksualnego – niezależnie od płci793 – a zwłasz-cza gwałty zajmują szczególne miejsce pośród spraw o zadośćuczynienie pod tym względem, że zwykle wynikająca z tego czynu bezpośrednia szkoda majątkowa jest stosunkowo nieznacz-na w porównaniu z często poważnymi i nierzadko towarzyszącymi ofi erze przez całe jej życie urazami psychicznymi; nie dotyczy to oczywiście niezwykle brutalnych przypadków, które pod koniec lat dziewięćdziesiątych rozpatrywał Sąd Krajowy (LG) we Frankfurcie794 oraz Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Stuttgarcie795, 796. Funkcja dania satysfakcji odgrywa tu decydującą rolę. W tym kontekście szczególnie pożądane jest przedstawione wyczerpująco powyżej orzecznictwo Trybu-nału Federalnego (BGH)797, zgodnie z którym wyrok skazujący sprawcę nie może skutkować dla ofi ary obniżeniem wysokości zadośćuczynienia,798 także wtedy gdy wcześniej już orzecznictwo w zakresie problematyki gwałtów – o ile było to widoczne, mimo ukarania sprawcy większą uwa-gę poświęcało idei kompensacji szkód ofi erze.799 Mając na uwadze wspomniane rozstrzygnięcie Trybunału Federalnego (BGH), w przyszłości konieczne będzie jednak uwzględnienie w jeszcze większym stopniu tego, że samo postępowanie karne, w którym ofi ara bardzo często musi uczest-niczyć, zwykle z powodu koniecznego w związku z tym ponownego przeżycia i niedostatecznej ochrony ofi ary przed ciężkim przesłuchaniem w żadnym razie nie stanowi dla poszkodowanego wyrównania, lecz jest dla niego raczej kolejnym obciążeniem.800 Jest tak tym bardziej, że szcze-

791. OLG Bamberg, Urteil vom 24.03.2003 – 4 U 172/02 = VersR 2004, 198 = IMM-DAT- nr 3324, tak samo OLG Celle, Urteil vom 23.03.1998 – 1 U 4/97 = IMM-DAT Nr 2507 i OLG Braunschweig, Urteil vom 7.10.1988 4 O 226/88 = VersR 1990, 57 = IMM-DAT-Nr 1075.

792. OLG Hamm, l.c.793. OLG Bamberg, NJW-RR 2001, 1316; por. także szczegółowe omówienie na ten temat: Henne, Gedruckt gelo-

gen ist teurer als tatsächlich getan – und andere aktuelle Probleme beim Schmerzensgeldanspruch nach Sexualtaten, JURA 2002, 335 i następne.

794. LG Frankfurt, 24.02.1998 – 2/26 O 564/96 = NJW 98, 2294 – przyznano tu 51 129 euro.795. OLG Stuttgart, 1.08.1997 – 2 U 75/97 = NJW-RR 98, 534 – tu przyznano 35 790 euro.796. Por. na temat tych przypadków także: Foerste, Schmerzensgeldbemessung bei brutalen Verbrechen, NJW

1999, 2951.797. Por. rozdział IV2.a.798. BGH, VI ZR 109/95 = r+s 96, 138 = NJW 96, 1591.799. Por. LG Stuttgart, NJW 78, 595 oraz OLG Hamm, NJW-RR 94, 94 i następna.800. LG Flensburg, VersR 88, 704.

– 243 –

4. Model niemiecki

gólnie dziś właśnie w przypadku przestępstw na tle seksualnym w stosunku do dzieci nakładane nieznaczne kary często nie odpowiadają odczuciom (nie tylko) poszkodowanych. W cięższych przypadkach (na przykład w ekstremalnym przypadku dotyczącym „uprowadzenia i przetrzy-mywania przez kilka dni, wielokrotnego gwałtu z defl oracją” i silną depresją jako następstwem) nadal przyznawane są nie do zaakceptowania niskie kwoty zadośćuczynienia (tu: 20 451 euro).801

235. Jeśli w ekstremalnych przypadkach, jak na przykład w sprawie Sądu Krajowego (LG) we Frank furcie,802 przyznano w przeszłości maksymalnie 51 129 euro zadośćuczynienia, to na-dal – wobec nieprawdopodobnych męczarni, które musieli znieść poszkodowani – jest to jednak moim zdaniem niewystarczające803!

W związku z odwróconą argumentacją wyroku Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (zobacz w powyższym rozdziale VII 7 uzasadnienie postanowienia o nieprzyjęciu do rozpoznania804) oraz ze względu na fakt, iż ustawodawca w § 253 ust. 2 kodeksu cywilnego (BGB), nowe brzmienie, włączył prawo do samostanowienia seksualnego jako nowe kryterium zapewne także po to, „aby zapewnić lep-szą skuteczność zmienionemu pojmowaniu w społeczeństwie wartości ogólnego prawa osobistego”,805 należy pilnie zastanowić się nad dalszym wyraźnym podnoszeniem wysokości zadośćuczynienia w całkiem nowych zakresach, za punkt odniesienia biorąc najcięższe trwałe skutki fi zyczne. Należy podkreślić, że chodzi tu o skrajne sytuacje (jak w przypadku porażenia poprzecznego, uszkodzenia mózgu itp.). Z punktu widzenia prawa o zadośćuczynieniach nie może być bowiem różnicy między tym, czy ofi erze wypadku samochodowego zostało całkowicie uniemożliwione kontynuowanie jej dotychczasowego życia z powodu np. paraplegii, czy też ofi erze gwałtu, z powodu związanego z nim trwałego poważnego uszczerbku na zdrowiu psychicznym, uniemożliwione zostało kontynuowa-nie dotychczasowego życia i w najgorszym (ale nie rzadkim!) przypadku zaistniała konieczność korzystania ze stałej pomocy psychoterapeuty i zarówno prywatnie, jak i zawodowo osoba taka nie będzie już w stanie żyć tak, jak przed zdarzeniem. Jednocześnie, opierając się na orzecznictwie Try-bunału Federalnego (BGH)806, w znacznie większym stopniu niż to było dotychczas, przy wymiarze zadośćuczynienia należy uwzględniać trwający przez całe życie, i zmieniający je najczęściej właśnie u młodych ofi ar, uszczerbek na zdrowiu psychicznym ze skutkami powodującymi zmianę charakte-ru ofi ary, a zatem stanowiącymi poważną ingerencję w jej osobowość. Zadośćuczynienie pieniężne musi, obok opisanego już powyżej szczególnego uznania funkcji dania satysfakcji, w zdecydowanie większym stopniu niż dotychczas stanowić dla tych przypadków wyrównanie! W tym kontekście stanowi to wyzwanie na przyszłość dla pełnomocników ofi ar i sądów!

236. Pozostaje nam mieć nadzieję, że jeszcze więcej sądów uzna, iż ,,orzecznictwo, […] w spra-wach o gwałt będzie przyznawać znacznie wyższe zadośćuczynienia pieniężne niż wcześniej”807

801. OLG Hamm, ZfS 92, 156.802. LG Frankfurt, 24.02.1998 – 2/26 O 564/96 = NJW 98, 2294.803. Tak twierdzi także Spindler w: Bamberger i Roth, Beck’scher Online-Kommentar, BGB, stan na: 1.03.2011,

§ 253 III cyfra 6. Naruszenie dóbr osobistych lub prawa do samostanowienia seksualnego.804. BverfG 1 BvR 1127/96.805. Tak stwierdził OLG Köln, NJW-RR 2003, 743 (744).806. Por.: skomentowany już przeze mnie szczegółowo w wydaniu 2 (1994) wyrok BGH, 16.01.1996, VI ZR 109/95

= NJW 96, 1591, w którym BGH w trudnym, jak na ówczesne stosunki prawne, godnym uwagi przypadku, uznał – według mojej opinii, którą wówczas już wyraziłem, zbyt niską – kwotę 30 677 euro, za „nieodbiega-jącą od normy”.

807. OLG Köln, Beschluss vom 30.09.2002 – 19 W 38/02 = NJW-RR 2003, 743.

– 244 –


i to – obecnie realizowane jeszcze zbyt nieśmiało – założenie wprowadzi faktycznie w życie po-przez wyraźne podwyższenie kwot przyznawanego zadośćuczynienia.808 Bowiem poczyniona już przed blisko 18 laty – wówczas także bardzo pożądana, ponieważ pełna zaangażowania – deklaracja Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Hamm809 w sprawie wysokości zadośćuczynienia, zgodnie z którą „zadośćuczynienia pieniężne, przyznawane ofi arom przemocy na tle seksualnym, w poprzednich latach nierzadko były nieracjonalnie niskie”, niestety jeszcze dziś nie utraciła na aktualności, ponieważ kwoty wyższej niż przyznane przez LG Frankfurt 51 129 euro do dziś nie zasądził jeszcze żaden sąd.810

237. Ostro skrytykować należy rozstrzygnięcie Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Hamm811 z 27.05.2008 roku, w którym rozpatrzył on wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w poważ-nym stopniu umysłowo i fi zycznie ciężko niepełnosprawnej młodej kobiety (z porażeniem obu nóg i ręki), która była wykorzystywana seksualnie przez swojego ojca, zgwałcona i zaszła z nim w ciążę. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) uznał jej „[…] zadośćuczynienie pieniężne w wysokości co najmniej 7500 euro za „odpowiednie” i oddalił wniosek pozwanego, w którym ten zgłosił jedy-nie zastrzeżenia do wysokości żądanego zadośćuczynienia; jego skarga nie została uwzględniona. Skrytykować należy także uzasadnienie, w którym Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Hamm określił to skrajnie niskie zadośćuczynienie jako „odpowiednie”, wskazując na fakt, iż powódka z racji swojej niepełnosprawności „nie pojmowała intelektualnie ani naruszenia swojego prawa do samostano-wienia seksualnego, ani urodzenia w konsekwencji dziecka, a zatem nie może odczuć kompensacji z otrzymania zadośćuczynienia”. Sąd konstruuje zatem mozolnie drogę ponad przysługującym powódce „z racji jej godności ludzkiej” prawem do samostanowienia. Prawo do samostanowienia powódka posiada „w każdym razie w tym sensie, że mimo niezdolności do stawiania oporu nie była do dyspozycji jako obiekt przemocy seksualnej, a tym bardziej nadużyć kazirodczych”. W tym kontekście Wyższy Sąd Krajowy (OLG) wskazuje ponadto na orzecznictwo Trybunału Federalnego (BGH) w sprawach niemal całkowitego zniszczenia osobowości (por. powyżej rozdział VII pkt. 4 „Częściowe lub całkowite zniszczenie osobowości”), nie uwzględniając jednocześnie, że Trybunał Federalny (BGH) w wyroku z 13.10.1992 roku812 (na który wyraźnie wskazuje Wyższy Sąd Krajowy) podkreślił zakaz „jedynie symbolicznego naprawienia szkody”, który od tamtej pory był przestrze-gany przez wszystkie sądy rejonowe, krajowe i wyższe sądy krajowe. Byłoby pożądane, gdyby w przyszłości w takich sprawach jak ta, porównując przypadki, kierowano się nie tylko powodem, lecz także wysokością, i gdyby w tego rodzaju skrajnych „przypadkach wykorzystania” osób nie-pełnosprawnych umysłowo i fi zycznie przyznawane były odpowiednio wysokie zadośćuczynienia. W tym kontekście jednak – wskazując na wywody Wyższego Sądu Krajowego (OLG) w Karlsruhe813 i opisany tam „efekt kotwicy” (zobacz poniżej rozdział X 1 a) – pełnomocnicy ofi ar są zmuszeni

808. Jak na przykład OLG Bamberg, który zupełnie niewystarczające, przyznane przez LG Hof, zadośćuczynie-nie w wysokości 7669 euro podwyższył do 15 338 euro, czym jednak nadal jeszcze nie ustanowił nowego trendu!

809. OLG Hamm, NJW-RR 94, 94 i następny (95).810. Przynajmniej mnie, choć tą materią zajmuję się intensywnie już od 1987 roku, nie są znane żadne orzecze-

nia, które przyznawałyby wyższe zadośćuczynienie pieniężne niż w przypadku sądu LG we Frankfurcie.811. OLG Hamm, Beschluss vom 27.05.2008 – 9 W 11/08 = NJW-RR 2009, 959.812. BGH, Urteil vom 13.10.1992 – VI ZR 201/91 = NJW 1993, 781 = VersR 1993, 585.813. OLG Karlsruhe, Beschluss vom 16.02.2011 – 4 W 108/10 = NZV 2011, 258.

– 245 –

4. Model niemiecki

wykonać pierwszy krok i „kotwicę” rzucić znacznie dalej, niż uczyniłby to przedstawiciel powoda w postępowaniu w sprawie pomocy prawnej przed Wyższym Sądem Krajowym (OLG) w Hamm.

238. Na temat kwestii wyrównania pomiędzy sprawcą i ofi arą w rozumieniu § 46a kodeksu kar-nego (StGB) – procedury, którą w tym miejscu nie możemy się zająć bliżej z racji charakteru tego krótkiego komentarza, o czym wspominaliśmy już wielokrotnie – wskażemy jedynie na wydany w tym zakresie w 2002 roku w sprawie o gwałt obszerny wyrok Trybunału Federalnego (BGH)814.

W zakresie postępowania adhezyjnego (StPO § 403), które ustawodawca chciał bardziej roz-budować wraz z wejściem w życie 1.09.2004 r. ustawy o reformie praw ofi ar, która jednak właśnie w przypadku gwałtów nadal będzie pełniła jedynie marginalną rolę815, tym bardziej że ofi arom jest zwykle nie bardziej, lecz raczej (jeszcze) mniej pomocna w dochodzeniu ich praw – także zadość-uczynienia pieniężnego dostosowanego do popełnionego czynu i jego następstw, warto odesłać do istniejącej na ten temat literatury i orzecznictwa,816 szczególnie do rozstrzygnięcia Trybunału Federalnego (BGH) z 9.09.2008 roku.817

239. Kończąc, warto zwrócić uwagę na wskazówkę Trybunału Federalnego (BGH)818 z 2005 roku, dotyczącą ochrony ofi ar i w tym kontekście poszanowania godności człowieka i postępowania dowodowego w sprawach dot. życia prywatnego i intymnego, do którego Trybunał Federalny (BGH) był zobowiązany w związku z procesem w sprawie o gwałt. Trybunał Federalny stwierdził: „Zadaniem socjalnego państwa prawa jest nie tylko dbałość o wykrycie przestępstwa i ustalenie winy lub braku winy, lecz także obrona interesów ofi ary”. Jednocześnie – wyraźnie wskazując „na szczególne znaczenie tych zasad” – cytuje Decyzję ramową Unii Europejskiej w sprawie po-zycji ofi ar w postępowaniu karnym.819

9. Nieudana sterylizacja i nieudane lub nieprzeprowadzone – mimo wskazań – przerwanie ciąży; śmierć płodu i sterylizacja bez zgody

240. W przeszłości Federalny Trybunał Konstytucyjny (BVerfG),820 Trybunał Federalny (BGH)821 i Fe-deralny Sąd Socjalny (BSG)822 rozpatrywały kwestię tego, czy dziecko niechciane lub „nie za bar-dzo chciane” może wywołać roszczenie o odszkodowanie matki lub (niepełnosprawnego) dziecka.

814. BGH, Urteil vom 31.05.2002 – 2 StR 73, 02 = NJW 2002, 3264.815. Haller, Das kränkelnde Adhäsionsverfahren – Indikator struktureller Probleme der Strafjustiz, NJW 2011, 970.816. Por. m.in.: Dallmeyer, Das Adhäsionsverfahren nach der Opferrechtsrefor, JuS 2005, 327 z wieloma dalszymi

odniesieniami; Prechtel, Das Adhäsionsverfahren, ZAP 2005, 197 i następne; BGH, Beschluss vom 26.08.2005, 3 StR 272/05 BeckRS 2005, 10993; oraz – na temat uprawomocnienia się „wyroku adhezyjnego” – wyrok OLG Karlsruhe z 26.05.2011 r. – 7 W 8/11 BeckRS 2011, 14155 i – na temat wymiaru zadośćuczynienia pie-niężnego przez sędziego ds. karnych – BGH, Beschluss vom 5.01.1999 – 3 StR 602–98 NStZ 1999, 260.

817. BGH, Beschluß vom 9.09.2008 – 1 StR 449/09 = BeckRS 2008, 20802.818. BGH, Beschluss vom 11.01.2005 – 1 StR 498/04 = NJW 2005, 1519 i następne.819. BGH NJW 2005, 1519 (1520) z dalszymi odniesieniami.820. BVerfG, Zweiter Senat, BVerfGE 88, 203 = NJW 1993, 1751 i następne oraz inne stanowisko: BVerfG, Erster

Senat, Beschluss vom 12.11.1997 – 1 BvR 479/92 i 1 BvR 307/94 = NJW 1998, 519.821. BGH, Urteil vom 18.06.2002 – VI ZR 136/01 = ZfS 2002, 468; na ten temat szczegółowo także BGH 30.05.1995 – VI ZR

68/94 = NJW 95, 2412 i następne oraz BGH, 16.11.1993 – VI ZR 105/92 = ZfS 94, 154 i następne; BGH, 27.06.1995 – VI ZR 32/94 = VersR 95, 1099 i następne oraz BGH, 28.03.1995 – VI 356/93 = VersR 95, 964 = NJW 95, 1609 i następne.

822. BSG, Urteil vom 16.04.2002, B 9 VG 1/01 NJW 2002, 3123.

– 246 –


Ponieważ sądy niższych instancji kierują się przede wszystkim orzecznictwem Trybunału Federalnego (BGH), w dalszej części wyjaśnionych zostanie większość argumentów BGH i są-dów niższych instancji, istotnych ze względu na zadośćuczynienie pieniężne, przy czym należy tu dokonywać rozróżnienia na roszczenia o odszkodowanie rodziców, zwłaszcza kobiety/matki i roszczenia dziecka (hasło: „wrongful life”).

Zagadnienia ustawy alimentacyjnej823 lub ustawy o odszkodowaniach dla ofi ar824 nie będą tu zatem omawiane.

241. a) Roszczenie o zadośćuczynienie rodziców/matki. Na podstawie ustalonej w między-czasie linii orzecznictwa Trybunał Federalny (BGH)825 i większość sądów niższych instancji826 przyjmuje zadośćuczynienie pieniężne kobiety w sytuacjach niechcianej ciąży, nawet jeżeli prze-biega bez komplikacji.827

Jest tak nawet wtedy, gdy po sterylizacji mężczyzny, w następstwie braku lub niedostatecznej informacji na temat konieczności wykonania spermiogramu, dochodzi do urodzenia dziecka.828 Tak samo jest w przypadku nieprawidłowego leczenia środkami antykoncepcyjnymi829 oraz udziele-nia błędnej porady na temat bezpieczeństwa przy stosowaniu przepisanego przez lekarza hor-monalnego preparatu zapobiegającego ciąży, jak ponownie wyjaśnił Trybunał Federalny (BGH) w orzeczeniu z 8.07.2008 r.830.

W stałym orzecznictwie831 Trybunał Federalny (BGH) uzasadnia swoje stanowisko – a tym samym zasadnicze roszczenie o zadośćuczynienie w tego rodzaju przypadkach – istnieniem uszkodzenia ciała w rozumieniu prawa cywilnego. Istnieje ono już w sytuacji każdej nieuprawnio-nej ingerencji w zdrowie fi zyczne lub w integralność fi zyczną, ponieważ – patrząc inaczej – prawo do własnego ciała nie byłoby w dostatecznym stopniu i odpowiednio chronione jako uformowana w ustawie część ogólnego prawa osobistego.832

823. Por. na ten temat wyczerpująco BGH, 16.11.1993 – VI ZR 105/92 = ZfS 94, 154 i następne; GH 27.06.1995 – VI ZR 32/94 = VersR 95, 1099 i następne oraz BGH 28.03.1995 – VI 356/93 = VersR 95, 964 = NJW 95, 1609 i następne; zasadniczo BVerfGE 88, 203 = NJW 93, 1751 i BVerfG NJW 1998, 519.

824. BSG NJW 2002, 3123. W przypadku trwającego wiele lat kazirodztwa z przemocą oraz narodzenia w jego wy-niku upośledzonego dziecka BSG doszedł do wniosku, że dziecku przysługuje prawo do opieki na podstawie Ustawy o odszkodowaniach dla ofi ar przemocy.

825. Por. także – choć niezupełnie dotyczy zagadnienia zadośćuczynienia pieniężnego – orzeczenie BGH z 8.07.2008 r. – VI ZR 259/06 = NJW 2008, 2846. Tam BGH zasadniczo potwierdził odpowiedzialność gine-kologa po nieprawidłowo wykonanej sterylizacji przez podwiązanie jajowodów. Powódka urodziła po zabiegu zdrową córkę.

826. OLG, Celle, Urteil vom 27.12.2006 – 1 U 82/06 = NJW 2007, 1000.827. BGH, ZfS 2002, 468; BGH VersR 1994, 425; BGH VersR 80, 558 (559); BGH NJW 85, 671 (673). OLG Hamm,

VersR 1999, 1111; LG Freiburg, Urteil vom 14.01.1997 – 2 O 72/96 = IMM-DAT-Nr 2318; OLG Oldenburg, VersR 1993, 1357; OLG München, VersR 1993, 1413; LG Berlin, ZfS 1985, 295, LG Duisburg, VersR 1978, 262; krytycz-nie na ten temat: Schiemann, JuS 80, 709 i następne.

828. BGH, 30.05.1995 – VI ZR 68/94, l.c.829. Por. na ten temat aktualnie: LG Köln, Urteil vom 4.03.2009 – 25 O 221/07 = BeckRS 2009, 07422. LG oddalił

w każdym razie powództwo, ponieważ powódce nie udało się dostarczyć dowodu na błąd w sztuce lekarskiej.830. BGH, Urteil vom 8.07.2008 – VI ZR 259/06 = NJW 2008, 2846.831. BGH, VersR 95, 1099 i następne (1100).832. BGH, VersR 80, 558 (559); por. także OLG München, VersR 92, 1413; por. także niemal w dosłownym brzmie-

niu: BGH, VersR 95, 1099 i następne (1100).

– 247 –

4. Model niemiecki

Należy podzielić powyższe stanowisko Trybunału Federalnego (BGH), tak co do wyniku roz-strzygnięcia, jak i w zakresie uzasadnienia, w którym wyraźnie rozróżnia pomiędzy różnymi for-mami ogólnego prawa osobistego.

242. Raczej akademicką wydaje się dyskusja na temat tego, czy ciążę przebiegającą bez kom-plikacji, do której mogło dojść po nieudanej sterylizacji, należy traktować jako uszkodzenie ciała czy jako ingerencję w jego integralność w rozumieniu ogólnego prawa osobistego,833 ponieważ niewątpliwie ciąża wbrew woli kobiety zawsze stanowi poważną ingerencję w jej prawo do włas-nego ciała jako uformowanej części jej ogólnego prawa osobistego. W tym kontekście na pierw-szym planie nie stoją wcale towarzyszące zwykle porodowi, czasami skrajne834 bóle (Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Düsseldorfi e835 mówił o związanych z porodem niedogodnościach i dyskomfor-cie”) lub komplikacje podczas ciąży i/lub porodu z winy lekarza; obie okoliczności należy jednak uwzględnić – o ile istnieją – jako wpływające na podwyższenie zadośćuczynienia.

Błędnie zrozumieli mnie Jäger i Luckey,836 spierając się z wyrażoną przeze mnie w przedostat-nim wydaniu opinią, że przy ogólnej analizie tej tematyki posiadamy kumulatywnie, a nie jedynie alternatywnie, przynajmniej dwa, a w pojedynczych przypadkach nawet trzy stany faktyczne uzasadniające roszczenie837:– z jednej strony naruszenie dóbr osobistych rodziców, a w zasadzie przede wszystkim kobiety

oraz,– związane z ciążą i urodzeniem dziecka lub istniejące w ramach koniecznego ewentualnie

leczenia obciążenia i bóle838 oraz,– uszczerbki psychiczne (np.: depresja, ryzyko popełnienia samobójstwa839) już po porodzie,

jak również zdecydowanie także uszkodzenie ciała lub uszczerbek na zdrowiu, które są często związane z tego rodzaju sytuacjami.Przy wymiarze zadośćuczynienia w takim przypadku pełnomocnik reprezentujący powód-

kę/powoda/powódów zawsze musi przedstawić wszystkie trzy aspekty, aby mogły one zostać uwzględnione przez sąd przy wymiarze zadośćuczynienia pieniężnego. To, że takie zadośćuczy-nienie nie może wynosić 500 czy 1000 euro, jest oczywiste840a; jednak także niekiedy znacznie wyższe zadośćuczynienia (np.: 10 225 euro w leżącym u podstaw rozstrzygnięcia Trybunału Fe-deralnego (BGH) z 18.06.2002 r.840 orzeczeniu Wyższego Sądu Krajowego (OLG)) wydają mi się zdecydowanie za niskie – przynajmniej w skrajnych przypadkach, w których kobiety, często z ciężką depresją lub zamiarem popełnienia samobójstwa, zapadają na chorobę psychiczną i nie-rzadko cierpią przez całe swoje życie. Dotyczy to w każdym razie tych przypadków, w których

833. W tym kontekście nieprowadzący daleko: Jäger i Luckey, Schmerzensgeld, wyd. 5, s. 278, nb. 1217 i następne.834. BGHZ, 86, 240, 248 i następny oraz ze wskazaniem na: BGH 30.05.1995 – VI ZR 68/94 = przypis 155.835. OLG Düsseldorf, NJW 95, 788 i następne.836. Jäger i Luckey, Schmerzensgeld, wyd. 5, s. 279, nb. 1220.837. Por. także BVerfG (Pierwsza Wyższa Izba Trybunału Federalnego), Beschluss vom 12.11.1997 – 1 BvR 479/92

i BvR 307/94 = NJW 1998, 519. BVerfG dokonuje rozróżnienia na „prawo osobiste rodziców” oraz ich „osobi-ste prawo do samostanowienia”, „nienaruszalność cielesną kobiety” i „prawo osobiste dziecka”, i w kwestii uchwalonego orzecznictwa nie dostrzega naruszenia art. 1 I GG.

838. Zob. powyżej ze wskazaniem na OLG Düsseldorf, NJW 1995, 788 i następne.839. BGH, Urteil vom 18.06.2002 – VI ZR 136/01 = ZfS 2002, 468. 840a W tym kontekście krytyka mojej argumen-

tacji przez Jägera i Luckeya (Schmerzensgeld, wyd. 5, s. 279, nb. 1220) jest chybiona.840. BGH, Urteil vom 18.06.2002 – VI ZR 136/01 = ZfS 2002, 468.

– 248 –


chodzi o następstwa urodzenia upośledzonego dziecka i psychiczne obciążenie matki uzyskuje charakter choroby z trwałymi następstwami.

243. Szczególny przypadek stanowią sytuacje dot. odpowiedzialności lekarzy, w których – najczęściej w następstwie błędnej diagnozy lekarskiej – w czasie ciąży pojawiają się lęki i inne obciążenia psychiczne mające charakter choroby, jak słusznie stwierdził Trybunał Federalny (BGH) w sprawie, w której 44-letnia powódka cierpiała na stany lękowe (w związku z urodzeniem niepełnosprawnego dziecka), ponieważ najpierw ciąża nie została stwierdzona, a potem związane z nią „dolegliwości” przez dłuższy czas były leczone farmakologicznie.841 Nie można było zgłosić zastrzeżeń do uzasadnionego roszczenia o zadośćuczynienie matki, związanego z lękiem przed niepewnością wobec urodzenia upośledzonego dziecka, przeciwstawiając roszczeniu możliwość przerwania ciąży (ze wskazań społecznych), która zaoszczędziłaby kobiecie negatywnych prze-żyć842, jak słusznie argumentował Trybunał Federalny (BGH).

To, czy śmierć płodu matki, spowodowana przez osoby trzecie, daje prawo do zadośćuczynienia pieniężnego, pozostaje w orzecznictwie kwestią sporną. Podczas gdy Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Düsseldorfi e843 odrzuca takie prawo nawet w przypadku śmierci na krótko przed porodem, Wyż-szy Sąd Krajowy (OLG) w Oldenburgu844 dochodzi całkiem słusznie do wniosku, że uszkodzenie płodu warunkuje równocześnie także uszkodzenie zdrowia matki.

244. b) Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne (upośledzonego) dziecka: roszczenie „wrongful life”. Zadośćuczynienie pieniężne dziecka urodzonego z upośledzeniem nie przysługu-je, gdy upośledzenie nie zostało spowodowane użyciem wadliwego produktu/leku i/lub błędem lekarza ani położnej (niestety błędy podczas pomocy przy porodzie zdarzają się bardzo często i wiążą się z nimi zwykle poważne następstwa dla dziecka).

Sam fakt, iż w wyniku błędu lub nieudzielenia przez lekarza pomocy genetyczne upośledzenie chcianego, jeszcze nienarodzonego dziecka, nie zostało odpowiednio wcześnie wykryte, a co za tym idzie nie doszło do przerwania ciąży i dlatego urodziło się upośledzone dziecko, nie może skutko-wać roszczeniem o zadośćuczynienie dziecka, ponieważ opieka lekarska nie pozostaje w żadnym związku przyczynowym z upośledzeniem, a „alternatywa” dla dziecka – tzn. usunięcie ciąży – by-łaby równoznaczna ze „śmiercią nienarodzonego życia”.845 Roszczenia – lub jak stwierdził Rein-hart846 – prawa do nieistnienia jednak nasze prawo nie przewiduje. Trybunał Federalny (BGH) już w 1983 roku zwrócił wyraźnie uwagę na to, że człowiek „z zasady (ma) przyjąć życie takim, jakie je stworzyła natura, i nikt nie ma prawa ani mu zapobiegać, ani go niszczyć”.847

Mimo to Federalny Sąd Socjalny (BSG) w swoim orzeczeniu z 16.04.2002 r. (B 9 VG 1/01)848

nie widział przeszkód, aby uznać własne roszczenie powódki (poważnie upośledzonego dziecka pochodzącego z przymusowego związku kazirodczego) na podstawie § 10a w związku z § 1

841. BGH, 30.05.1995 – VI ZR 68/94 = ZfS 95, 331 = VersR 95, 1060 i następne.842. Z wytycznych urzędowych na temat BGH VI ZR 86/94 l.c.843. OLG Düsseldorf, ZfS 88, 168 = NJW 88, 777.844. OLG Oldenburg, NJW 91, 2355.845. Por. na ten temat: BGH, VersR 83, 396 (398); odmienna opinia: Reinhart, Wrongful life – gibt es ein Recht auf

Nichtexistenz?, VersR 2001, 1081.846. Reinhart, l.c.847. BGH, NJW 1983, 1371 = VersR 1983, 396.848. BSG, NJW 2002, 3123 z dalszymi odniesieniami.

– 249 –

4. Model niemiecki

Ustawy o ochronie ofi ar przemocy, uzasadniając to w zrozumiały i logiczny sposób.849 Pozostaje oczekiwać, czy pewnego dnia orzecznictwa sądów cywilnych, a zwłaszcza Trybunału Federalnego (BGH), nie powrócą do tego tematu.

10. Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne z tytułu bezprawnie wykonanego zabiegu sterylizacji

245. Tym tematem w 2006 roku zajmował się Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Oldenburgu850 i przy-znał Turczynce wyznającej jazydyzm zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 45 000 euro. Stwierdził także, że „okoliczność, iż Turczynka wyznająca jazydyzm przypisuje szczególne zna-czenie urodzeniu męskiego potomka, i wobec braku kolejnych dzieci w przyszłości będzie mogło dojść do problemów rodzinnych, z którymi będzie się wiązało silne obciążenie psychiczne, może zostać uwzględniona przy wymiarze zadośćuczynienia”.

Wyższy Sąd Krajowy (OLG) szczegółowo uzasadnił wysokość zadośćuczynienia, powołując się na podobne – choć starsze – orzeczenia.851

849. Z uwagi na zbyt małą ilość miejsca nie możemy tego tematu omówić szerzej, dlatego odsyłamy do lektury orze-czenia w: NJW 2002, 3123. Tam, na stronie 3125 na dole, BSG bezpośrednio spiera się z BGH, NJW 1983, 1371.

850. OLG Oldenburg, Urteil vom 2.08.2006 – 5 U 16/06 = NJW-RR 2007, 1468.851. Na temat wysokości zadośćuczynienia OLG Oldenburg odsyła ponadto do innego rozstrzygnięcia sądu i mówi:

„Przyznane, w związku z bezprawnie wykonaną sterylizacją, przez LG Lüneburg (orzeczenie z 4.11.1981 r. – 2 O 137/80) i LG Hamburg (orzeczenie z 25.04.1986 r. – 3 O 179/84) kwoty zadośćuczynienia wynoszą 30 000 euro i 25 000 euro lub, z uwzględnieniem dewaluacji, około 50 000 euro/37 000 euro. Jeśli chodzi o wyrok LG Lüneburg, należy wziąć pod uwagę to, że w rozstrzygniętym tam przypadku brak było jakiego-kolwiek wskazania medycznego do wykonania zabiegu i poszkodowana cierpiała z powodu poważnego ob-ciążenia psychi cznego”.

– 250 –


A. Część szczegółowa

Uwaga wstępna: Orzeczenia sądowe ujęte w niniejszym zestawieniu zostały przyporządkowane do podrozdziałów 1–12 każdorazowo według najcięższego urazu. Inne kryteria przyporządkowa-nia to typowe skutki urazu, które jednakże były brane pod uwagę dopiero wówczas, jeżeli ułatwiało to pracę bez negatywnego wpływu na przejrzystość zestawienia. „Nie opublikowano” oznacza w dal-szej części tekstu, iż dany wyrok nie został opublikowany w żadnym czasopiśmie specjalistycznym.

1. Głowa z narządami zmysłów

a) Urazy w obrębie włosówUwaga wstępna: „Uraz” wzgl. uszkodzenie włosów głowy w wyniku nieudanej fryzury nie stanowi z zasady szkody będącej podstawą dochodzenia zadośćuczynienia pieniężnego za ból w rozumieniu § 253 ust. 2 niemieckiego kodeksu cywilnego [niem. BGB]; tak orzekł również Sąd Rejonowy (AG) w Hamburgu (zob. poniżej nr 1667). Jeżeli mimo to w konkretnym przypadku przyznano nieznacz-ne zadośćuczynienie pieniężne, uzasadnia się to zazwyczaj „urazem psychicznym”, wynikającym z widoku zniszczonej fryzury (tak orzekł AG w Siegen, nr 1213). W poważnych przypadkach (jak w tym, który był rozstrzygany przez AG w Duisburgu, por. poniżej pod numerem 1865) przyzna-wane były zadośćuczynienia przekraczające nawet 1000 € (por. np. Wyższy Sąd Krajowy (OLG) w Kolonii, nb. 2883). Jedynie w przypadku ekstremalnych „urazów w obrębie włosów”, takich jak oskalpowanie, do którego doszło u młodej kobiety podczas wypadku na gokartach w wyniku ode-rwania fragmentu skóry głowy o wymiarach 12 cm x 15 cm, przyznawano kwoty zadośćuczynienia sięgające niemalże 10 000 € (w konkretnym przypadku – nb. 3395 – było to 8000 €).

1834 Włosy (tutaj: Skutki koloryzacji włosów. Powódka zleciła pozwanej koloryzację „sprawia-jących wrażenie porowatych włosów”. Zgłosiła, że wskutek tego doszło do „rozległego wy-padania włosów”, co zostało potwierdzone również przez lekarza dermatologa).

Kobieta. AG stwierdził: „Fakt, że koloryzacja stanowi zawsze pewne obciążenie dla włosów, jest powszechnie znany. Jeżeli mimo to powódka zażyczyła sobie koloryzacji, to […] na […] własne ryzyko”.

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. do pracy zarobkowej: – Stopień utraty zdolności w przyszłości: – AG Frankfurt 26.11.1992 – 32 c 2810/91 – 84 = nie opublikowano

1667 Włosy (tutaj: Nieodpowiednia fryzura w wyniku nieprawidłowego ścięcia włosów. Dosłownie czytamy: „Na podstawie tego stwierdzono, że włosy powódki zostały wbrew jej instrukcjom obcięte o co najmniej 2 cm za krótko, po bokach jeszcze krócej”).

Kobieta. Bez prawa do zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną szkodę. Tutaj miało miej-sce „jedynie zlekceważenie osobistej prośby”. „Zwykła złość czy też rozczarowanie nie są […] wystarczającym powodem”.

– 251 –

4. Model niemiecki

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Hamburg 17.02.1993 – 18 C 294/92 = nie opublikowano

1172 Uszkodzenie włosów/peruki. Rzekomy uraz psychiczny w wyniku uszkodzenia peruki. Kobieta. Bez prawa do zadośćuczynienia pieniężnego, ponieważ w wyniku uszkodzenia

peruki nie doszło do żadnego istotnego medycznie zaburzenia procesów fi zycznych, umy-słowych lub psychicznych”.

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Koblencja 25.05.1990 – 43 C 479/90 = ZfS 1990, 339

2645 Włosy (tutaj: uraz w obrębie włosów; nieprawidłowe wykonanie trwałej ondulacji). Kobieta. Bez zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną szkodę w związku z urazem w ob-

rębie włosów, nawet jeżeli powódka uważa, że musi nosić krótkie włosy [inne wyroki pod hasłem: uraz w obrębie włosów].

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Ulm 24.01.1996 – 1 C 2937/95 = nie opublikowano

1649 Włosy/skóra głowy (tutaj: oparzenie termiczne wzgl. chemiczne skóry głowy najlżejszego stopnia ze skutkiem w postaci „zaczerwienienia skóry głowy […], które było niewielkie” i „uszkodzenie włosów wywołane rzekomo przez zabiegi wykonane na nich”).

Kobieta. Powódka „cierpiała” w wyniku zaczerwienienia „tylko przez 1–2 dni”. Uraz powstał przy próbie zrobienia „pasemek” na włosach powódki. Powódka żądała 500 DM.

Kwota: 77 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Charlottenburg 7.12.1992 – 5 C 308/92 = nie opublikowano

1213 Włosy/uraz psychiczny (tutaj: szok wywołany „widokiem w lustrze po nieudanym zabiegu trwałej ondulacji”).

Kobieta. „Sąd nie był w stanie stwierdzić, czy powódka w sposób szczególny cierpiała w wyniku wrażenia, jakie wywarła na niej fryzura”, jednakże „uraz […] jest z pewnością zrozumiały”.

Kwota: 102 € Odpowiedzialność cywilna: 100%

– 252 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Siegen 19.06.1990 – 6 C 3010/88 = NJW-RR 1990, 1248

1571 Włosy (tutaj: nieprawidłowe wykonanie trwałej ondulacji ze skutkiem w postaci uszkodze-nia końcówek włosów i skołtunienia).

Kobieta. AG stwierdził, że „rodzaj trwałej ondulacji […] doprowadził do uszkodzenia włosów powódki, a więc do uszkodzenia ciała” i „oszacował” zadośćuczynienie pieniężne na 300.

Kwota: 153 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Stuttgart 7.08.1992 – 7 C 10938/90 = nie opublikowano

3584 Uraz w obrębie włosów (tutaj: uszkodzenie struktury włosa i znaczna łamliwość włosów [por. również pod wypadaniem włosów]).

Kobieta. Wzięto pod uwagę fakt, że powódka żyje w kręgu kulturowym, w którym długie, piękne włosy są postrzegane bardzo pozytywnie. Powódka nie doznała jednakże trwałego uszczerbku na ogólnym obrazie swojej osoby, w związku z czym mogła mimo to występo-wać publicznie.

Kwota: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Kolonia 8.08.2001 – 141 C 5/01 = NJW-RR 2001, 1675

4088 Włosy (tutaj: odłamanie włosów / odłamanie włosów z uszczerbkiem na wyglądzie ze-wnętrznym powódki).

Kobieta. [Uwaga: w takich przypadkach w wątpliwość można podać fakt, na ile taki nie-znaczny i tymczasowy uszczerbek może spowodować uraz psychiczny, istotny dla docho-dzenia zadośćuczynienia pieniężnego. W tym zakresie Sąd Krajowy (LG) zwrócił słusznie uwagę, że nie można dochodzić zadośćuczynienia pieniężnego w przypadku naruszenia własnego ideału piękna lub uszczerbku na nim. Por. również AG Ulm = IMM-DAT 2645; AG Hamburg = IMM-DAT 1667, jak również AG Frankfurt n. M. IMM-DAT 1834 oraz AG Koblencja = IMM-DAT 1172].

Kwota: 300 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Mönchengladbach 9.10.2009 – 5 S 59/09 = nie opublikowano

1835 Włosy (tutaj: nieprawidłowe wykonanie trwałej ondulacji z nadwyrężeniem i nadmiernym naciągnięciem włosów, które wskutek tego odłamały się miejscami powyżej nasady włosa tak, że musiały zostać obcięte. Doszło do rozwoju „nastrojów depresyjnych”).

– 253 –

4. Model niemiecki

Kobieta. Pozwana ponosi odpowiedzialność, „ponieważ w ogóle wykonała trwałą ondulację, nie […] informując wcześniej o prawdopodobnych skutkach negatywnych”.

Kwota: 511 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Hannover 26.05.1994 – 510 C 705/94 = nie opublikowano

2844 Urazy w obrębie włosów (tutaj: odłamanie włosów przy korzeniach z koniecznością nosze-nia peruki „przez dłuższy czas”.

Kobieta (nauczyciel akademicki). Trwała ondulacja, koloryzacja i wydłużenie włosów do-prowadziły do utraty włosów i konieczności noszenia peruki.

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 7.01.2000 – 19 U 62/99 = VersR 2001, 651

2883 Włosy (tutaj: nieprawidłowa fryzura wzgl. „nieudany zabieg na włosach” z odłamaniem się włosów przy korzeniach i koniecznością noszenia peruki).

Kobieta (nauczyciel uniwersytecki). Musiała nosić perukę, ponieważ nie mogła pokazać się studentom „bez obciążenia psychicznego”.

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 7.01. 2009 – 19 U 62/09 = nie opublikowano

3395 Uraz w obrębie włosów (tutaj: oskalpowanie; u powódki doszło do oderwania fragmentu skóry głowy o wymiarach ok. 12 cm x 15 cm razem z włosami).

Kobieta, młoda. Włosy powódki, sięgające do dolnych okolic pleców, zaplątały się w tylną oś gokarta i oderwały powódce fragment skóry głowy o wymiarach ok. 12 cm x 15 cm. [naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu przez prowadzącego tor gokartowy / kar-tingowy]

Kwota: 8000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Saarbrücken 2.03.2005 – 1 U 156/04 = NZV 2006, 194

2638 Włosy (tutaj: zaburzenia wzrostu włosów; wypadanie włosów i brak ich wzrostu wskutek zaburzenia immunologicznego w wyniku zespołu odcinka szyjnego).

Mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: łysina, stała. Owłosienie ciała pojawiło się z powrotem. Uraz psychiczny, który jednakże stopniowo ustępował w wyniku przyzwyczajenia.

– 254 –


Kwota: 10 226 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 23.11.1995 – 19 U 6/95 = nie opublikowano

b) Stłuczenia czaszki3588 Stłuczenie czaszki z mały krwiakiem na czole. Roczne dziecko. Mimo bardzo niewielkich obrażeń słusznie uwzględniono fakt, że małe

dziecko intensywniej odczuwa ból niż dorosły. Kwota: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Augsburg 17.02.2000 – 1 O 420/00 = nie opublikowano

c) Złamania czaszkiaa) Złamania czaszki2838 Złamanie czaszki/obrażenia głowy (tutaj: złamanie sklepienia czaszki z rozerwaniem

szwów; krwiak podtwardówkowy i stłuczenie kory mózgu). 7-letni chłopiec. Hospitalizacja przez 15 dni, następnie leczenie ambulatoryjne (bez wy-

ceny: 4000 DM). Kwota: 818 € Odpowiedzialność cywilna: 60% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Papenburg 11.02.1997 – 9 C 336/96 = nie opublikowano

1267 Złamanie czaszki ze stłuczeniem mózgu; złamanie kości jarzmowej, otarcia kolan i łokci. Brak danych na temat osoby. Hospitalizacja przez 1 miesiąc. 100% utrata zdolności do pracy za-

robkowej na wiele dni [uwaga: w źródle dane na ten temat są prawdopodobnie nieprawidłowe]. Kwota: 1023 € Odpowiedzialność cywilna: 33% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 8.03.1990 – 2 U 240/89 = ZfS 1991, 85

2229 Złamanie czaszki w okolicy ściany przedniej zatoki czołowej oraz w obrębie dna oczodo-łu z krwawieniem do zatoki szczękowej po obu stronach; uraz zatok przynosowych; uraz kolana (tutaj: stłuczenie kolana); utrata zębów: 2 zęby przednie.

Mężczyzna. Hospitalizacja; 11 wizyt u stomatologa. „Bez istotnych uszkodzeń trwałych”. Bez premedytacji. Powód jednakże „w dużej mierze sprowokował” pozwanego.


– 255 –

4. Model niemiecki

Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Bautzen 7.06.1996 – 3 O 382/95 = nie opublikowano

1825 Złamanie czaszki/krwawienie do mózgu (tutaj: „3-centymetrowe złamanie czaszki w okolicy skroniowej po stronie lewej z udziałem części skalistej, 9-centymetrowe złamanie czaszki w okolicy czołowej po stronie lewej, rozlany obrzęk mózgu z niewielkim, umiejscowionym po stronie prawej krwawieniem w okolicy ciemieniowej, będącym wynikiem stłuczenia”, krwiak błony bębenkowej z niedosłuchem).

14-letni chłopiec. Hospitalizacja przez 29 dni. Wypisany w stanie bez dolegliwości! Zalecono zwolnienie z zajęć sportowych przez sześć miesięcy. Uwzględniono sytuację fi nansową pozwanego!

Kwota: 2045 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 12.11.1993 – 22 U 76/91 = NJW-RR 1994, 221

3496 Złamanie czaszki z krwiakiem, który wymagał leczenia operacyjnego. Złamanie podudzia (tutaj: złamanie kości piszczelowej).

7-letnie dziecko (chłopiec). Hospitalizacja z zabiegiem opróżnienia krwiaka w czaszce. Wyleczenie bez trwałych skutków.

Kwota: 2200 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Koblencja 9.02.2004 – 12 U 113/03 = nie opublikowano

341 Złamania czaszki (tutaj: złamanie czaszki w trzech miejscach). Mężczyzna. (Przyczyna wypadku: naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu.) Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 25% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 15.09.1998 – 9 U 110/98 = ZfS 1999, 140

2205 Złamanie czaszki (tutaj: „w obrębie lewej połowy głowy”); złamanie stopy (tutaj: złamanie wieloodłamowe kości skokowej po stronie lewej ze złamaniem wieloodłamowym w obrębie stawu skokowego), jak również liczne stłuczenia i otarcia.

15-letnia dziewczynka. „Przez pewien czas” nieprzytomna. Przyczyna: Pozwana jechała bez odpowiednich umiejętności jeździeckich na koniu, udostępnionym jej przez pozwanego w ramach uprzejmości i ze względu na jej prośbę.


– 256 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – BGH 22.12.1992 – VI ZR 53/92 = VersR 1993, 369

3709 Złamanie czaszki / plastyka z zastosowaniem cementu kostnego Palacos (tutaj: „Subiek-tywne złe samopoczucie” w wyniku zastosowania plastyki sklepienia czaszki po niepra-widłowym ułożeniu fragmentu implantu z kości własnej pacjenta).

Mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza: Poszkodowanemu w wypadku trzeba było wszcze-pić fragment sztucznego sklepienia czaszki (tzw. plastyka z zastosowaniem cementu kostnego Palacos) po tym, jak implant z jego własnej kości został zniszczony w wyniku defektu zamrażarki. Wykonana plastyka jednakże dobrze i stabilnie się zrosła.

Kwota: 3000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Koblencja 22.08.2007 – 10 O 50/05 = BeckRS 2007, 15361

2293 Przypominający złamanie czaszki uraz głowy po uderzeniu siekierą (tutaj: „Szarpana i tłuczona rana o długości od 8 cm do 10 cm w obrębie czaszki […] z odłamami kostnymi w obrębie kości czaszki”); obawa utraty życia.

51-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 14 dni. Trwałe uszkodzenie (subiektywnie, jak twier-dzi): bóle głowy, uszkodzenie słuchu. Czyn umyślny: Brutalne uderzenie siekierą po kłótni w sprawie czynszu.

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 4.11.1996 – 6 U 55/96 = nie opublikowano

3296 Złamanie czaszki z podejrzeniem stłuczenia móżdżku (zespół ucisku mózgu; uszkodze-nie mózgu), jak również uraz czaszkowo-mózgowy I do II stopnia i złamanie poprzeczne części skalistej oraz uraz narządu słuchu (tutaj: uszkodzenie błony bębenkowej po stro-nie lewej).

18-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 57 dni, 4 pobyty w szpitalu. Uszkodzenie trwałe: niedosłyszenie po stronie lewej. OLG uznał ten uraz słusznie za „wyjątkowo poważny uraz głowy”, uwzględnił jednakże jako okoliczność łagodzącą fakt, że chodziło o przejażdżkę dzięki czyjejś uprzejmości. [Przyczyna: jazda traktorem; powód siedział na powierzchni ładownej ciągnika, kiedy ten się przewrócił.]

Kwota: 10 226 € Odpowiedzialność cywilna: 33% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 17.03.1999 – 3 U 2/99 = nie opublikowano

– 257 –

4. Model niemiecki

4201 Złamanie czaszki z niewielkim krwotokiem i wstrząśnieniem mózgu, jak również z utrzy-mującymi się przez wiele kolejnych miesięcy bólami i zawrotami głowy.

54-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 10 dni. Długotrwałe leczenie; do odzyskania pełnego zdrowia upłynęło wiele miesięcy. Uszkodzenie trwałe: Utrata zmysłu zapachu. Przyczyna: naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu wzgl. obowiązku posypania dróg przez wła-dze administracyjne miasta. Opóźnienie w uregulowaniu.

Kwota: 12 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 15% LG Düsseldorf 18.02.2009 – 2b O 213/06 = nie opublikowano

4203 Złamanie czaszki z wstrząśnieniem mózgu i stłuczeniami czaszki. 16-letni mężczyzna (uczeń). Hospitalizacja przez 6 dni. Zabieg z wszczepieniem częścio-

wego implantu metalowego do sklepienia czaszki. 100% utrata zdolności do pracy zarob-kowej przez 2 tygodnie. Przez 6 miesięcy zakaz uprawiania sportu. Umyślne uszkodzenie ciała / bójka. Powód bał się o swoje życie, a później cierpiał na intensywne stany lękowe i poważne zaburzenia snu. Nie można wykluczyć trwałych skutków urazu.

Kwota: 15 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Berlin 9.03.2009 – 19 O 293/08 = nie opublikowano

2979 Złamanie czaszki z trwałą utratą zdolności odczuwania smaku (por. również osłabienie zmy-słu smaku) i utratą zmysłu zapachu z częstymi bólami głowy, nadwrażliwością na światło oraz osłabienie koncentracji po uderzeniu pięścią.

33-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: utrata zmysłu zapachu, utrata zmysłu smaku. Ponadto częste bóle głowy. Umyślne uszkodzenie ciała poprzez uderzenie pięścią w twarz.

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 10.12.1999 – 22 U 98/99 = VersR 2001, 251

1157 Złamanie czaszki [uwaga: określenie urazu jako „złamanie czaszki” stanowi przypuszczenie redaktora po uwzględnieniu poniższych informacji. Podane źródło wspomina jedynie o „ciężkim urazie głowy”].

Mężczyzna. Pozwany uderzył powoda „z całej siły żelaznym prętem […] w środek okolicy ciemieniowej”. Niebezpieczne, umyślne uszkodzenie ciała; wyrok karny.

Kwota: 17 895 € Odpowiedzialność cywilna: 67% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 12.07.1990 – 13 U 313/88 = R+S 1990, 233

– 258 –


1892 Złamanie czaszki, „stanowiące zagrożenie dla życia […] z krwiakiem podskórnym”; uraz kolana/uraz więzadeł (tutaj: obustronny uraz więzadeł kolanowych w postaci niewydolności więzadeł krzyżowych „z przyśrodkowym rozwarciem stawów kolanowych”); złamanie przedramienia; wstrząśnienie mózgu.

17-letni mężczyzna (uczeń). Hospitalizacja łącznie przez 51 dni, do chwili obecnej 5 poby-tów w szpitalu. Doszło do chwilowego „zaburzenia czucia i skurczów w prawym ramieniu”. Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie stawu kolanowego.

Kwota: 17 895 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 5.10.1994 – 1 U 56/94 = nie opublikowano

1978 Złamanie czaszki (tutaj: „złamanie sięgające aż do części skalistej”; uszkodzenie mózgu w wyniku krwiaka umiejscowionego między kośćmi czaszki a oponą twardą mózgowia; konieczna była trepanacja; [zamknięcie czaszki materiałem pochodzenia sztucznego!]); złamanie kości udowej; złamanie śródręcza; skręcenie stopy.

17-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 25 dni. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie zdolności intelektualnych, z „osłabieniem wyników szkolnych”, lekkie jąkanie się i zaburzenie moto-ryki precyzyjnej, zaburzenie widzenia, bóle głowy.

Kwota: 23 008 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 30% OLG Koblencja 9.01.1995 – 12 U 362/94 = nie opublikowano

3193 Złamanie czaszki z uszkodzeniem mózgu. Doszło do zaniku funkcji motorycznych wskutek nieznacznego lewostronnego niedowładu połowiczego, które jednakże zostały z czasem odzyskane.

Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (złamanie czaszki nastąpiło podczas poro-du w wyniku zastosowania kleszczy położniczych [błąd w sztuce położniczej]), jednakże początkowo nie została ona stwierdzona. Uszkodzenie trwałe: nieznaczne osłabienie na-pięcia mięśni z nieco ociężałą motoryką spontaniczną.

Kwota: 70 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 200 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Duisburg 21.11.2002 – 8 U 155/00 = BeckRS 2003

1069 Złamanie czaszki po stronie prawej/uraz czaszkowo-mózgowy, z „wieloma niewielkimi krwawieniami w wyniku stłuczenia” i trzytygodniową utratą przytomności; złamania żeber (żebra 6–10 po stronie prawej); złamanie miednicy (tutaj: złamanie kości kulszowej po stronie lewej; złamanie panewki stawu biodrowego.

– 259 –

4. Model niemiecki

Kobieta („w średnim wieku”). Hospitalizacja przez ok. 22 miesiące. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca opieki, wózek inwalidzki. Znaczne zadłużenie pozwanego. Niemożliwa opieka nad córką. Opóźnienie w uregulowaniu.

Kwota: 86 920 € Odpowiedzialność cywilna: 67% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Karlsruhe 14.03.1990 – 1 U 227/89 = R+S 1990, 161

3360 Uszkodzenie mózgu po złamaniu kości ciemieniowej; uszkodzenie istoty mózgu po stronie prawej; obrzęk mózgu; krwawienia do mózgu; krwawienia do siatkówki; padaczka pourazowa.

Dziecko / niemowlę. Uszkodzenie trwałe: całkowita utrata wzroku, utrata mowy, padaczka, osoba wymagająca opieki.

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG 18.01.1995 – 4 O 374/94 = nie opublikowano

bb) Złamania czaszki z wgnieceniem kości1700 Otwarte złamanie czaszki (tutaj: otwarte złamanie dwuczołowe z wgnieceniem) oraz otwar-

ty uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki (tutaj: czołowy, obustronny, otwarty uraz czaszkowo--mózgowy, który został określony przez lekarza jako „ciężki”, z ciężkim zespołem ucisku mózgu, „obustronnie z krwawieniem w wyniku stłuczenia”).

12-letni chłopiec. Hospitalizacja „tygodniami”. Uszkodzenie trwałe: hiposmia „średniego stopnia” [= obniżona zdolność do wyczuwania zapachów], bóle głowy. „Ponadto […] po-stępujące zmiany psychopatologiczne”.

Kwota: 46 016 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Koblencja 24.06.1991 – 12 U 237/90 = nie opublikowano

3879 Złamanie czaszki / złamanie czaszki z wgnieceniem (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy, wielo-odłamowe złamanie sklepienia czaszki w okolicy skroniowej po stronie prawej z wgnieceniem w części środkowej, złamanie sklepienia czaszki w okolicy bieguna skroniowego po stronie lewej z krwiakiem nadtwardówkowym, liczne złamania środkowej części twarzoczaszki, złamanie wielo odłamowe kości nosowej oraz złamanie otwarte łokcia prawego ze zwichnięciem, złamanie otwarte paliczka bliższego, palca małego dłoni prawej, złamanie bliższego odcinka trzonu kości udowej po stronie prawej, izolowane złamanie odcinka bliższego strzałki po stronie prawej).

Mężczyzna. Hospitalizacja. Długotrwałe leczenie. 100% utrata zdolności do pracy zarobko-wej przez 13 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: zaburzenia ośrodkowe i wegetatywne w postaci

– 260 –


bólów głowy oraz zaburzenia pamięci werbalnej; ograniczenie ruchomości prawego stawu łokciowego, w orientacyjnym badaniu siły mięśniowej zniesienie siły ramienia i dłoni, zanik mięśni w obrębie ramienia i przedramienia, brak czucia w obrębie palca serdecznego i małe-go oraz ograniczenie ruchomości stawu biodrowego z deformacją (z rotacją na zewnątrz).

Kwota: 60 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Rostock 26.09.2008 – 5 U 115/08 = NJOZ 2009, 579

1699 Złamanie czaszki z wgnieceniem oraz złamanie podstawy czaszki z zespołem ucisku móz-gu i wynikającym z tego uszkodzeniem mózgu; złamanie stawu szczęki/złamanie szczęki (tutaj: wieloodłamowe złamanie stawu szczęki i złamanie żuchwy w postaci tzw. złamania szyi żuchwy).

21-letnia kobieta. Zagrożenie życia ze śpiączką [1 miesiąc]. Uszkodzenie trwałe: obniże-nie zdolności intelektualnych, osłabienie widzenia z widzeniem podwójnym, utrata słuchu po stronie lewej, oszpecenie i in. skutki.

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 60% LG Monachium I 26.07.1990 – 19 o 14975/89 = nie opublikowano

cc) Złamania sklepienia czaszki4110 Złamanie czaszki w postaci złamania sklepienia czaszki z urazem czaszkowo-mózgowym

I stopnia i krótkotrwałą utratą przytomności. 4-letnie dziecko. Hospitalizacja przez 4 dni i dodatkowo 7 dni leżenia w łóżku. Długi pro-

ces leczenia, trwający ponad 6 miesięcy, w czasie którego powód nie mógł początkowo intensywnie się poruszać przez ok. 14 dni (dla czteroletniego dziecka jest to wyjątkowo trudne). Jako czynnik podwyższający kwotę zadośćuczynienia uznano rażące zawinienie wzgl. rażące niedbalstwo pozwanego.

Kwota: 3000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Berlin 12.07.2010 – 12 U 193/09 = VersR 2011, 275

1064 Złamanie czaszki/uraz głowy (tutaj: złamanie sklepienia czaszki z urazem czepca); zła-mania żeber; odma opłucnowa; rozerwanie więzozrostu barkowo-obojczykowego oraz więzozrostu mostkowo-obojczykowego).

46-letni mężczyzna (nauczyciel/trener karate). Hospitalizacja przez 50 dni. Dwa i pół mie-siąca niezdolny do pracy. Tymczasowe zagrożenie życia. Dolegliwości nerwowe. Rażące zawinienie pozwanego.

Kwota: 12 782 €

– 261 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 12.01.1990 – 10 U 129/89 = nie opublikowano

4207 Złamanie czaszki w postaci złamania sklepienia czaszki z krwawieniami do mózgu i ura-zem czaszkowo-mózgowym II stopnia.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 16 dni. Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej – przez prawie 6 miesięcy niezdolny do pracy. 5 tygodni rehabilitacji. Uszkodzenie trwałe: osłabienie zdolności intelektualnych i odpowiadające temu upośledzenie na poziomie 30%; w szczególności powód cierpiał na problemy z pamięcią i zaburzenia uwagi. [Uwaga: ponieważ powód nie nosił kasku podczas prowadzenia tzw. quada (= mały, czterokołowy, otwarty pojazd terenowy z silnikiem motocyklowym), został obciążony 1/3 odpowiedzial-ności za skutki wypadku.]

Kwota: 20 000 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Neuruppin 26.02.2009 – 1 O 106/07 = nie opublikowano

1904 Otwarte złamanie czaszki/uszkodzenie mózgu (otwarte złamanie sklepienia czaszki z nawraca-jącymi bólami głowy, zaburzeniami koncentracji, obniżeniem wytrzymałości psychofi zycznej, ośrodkowe rozregulowanie wegetatywne); złamanie podudzia; złamanie kostki; uraz stopy.

15-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: bóle głowy, zaburzenia koncentracji, obniżona wytrzymałość, rozregulowanie ośrodkowe, dolegliwości w obrębie kolana, ograniczenie ruchomości i choroba zwyrodnieniowa stawu skokowego.

Kwota: 23 008 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 20% OLG Szlezwik 7.12.1994 – 9 U 17/94 = nie opublikowano

2110 Otwarte złamanie czaszki (tutaj: „otwarte złamanie sklepienia czaszki I do II stopnia – prawa okolica ciemieniowa” z towarzyszącym „urazem czaszkowo-mózgowym wykraczającym poza zwykłe wstrząśnienie”); rozerwanie więzozrostu barkowego; złamanie przedramie-nia; liczne stłuczenia.

50-letni mężczyzna. 4 dni na OIOM-ie; hospitalizacja przez 21 dni. Uszkodzenie trwałe: utrata zmysłu zapachu, upośledzenie zmysłu smaku, zespół psychoorganiczny średniego stopnia; osłabienie mięśni ramienia.

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 40% OLG Celle 19.05.1994 – 14 U 60/93 = nie opublikowano

– 262 –


1774 Złamanie czaszki (tutaj: „złamanie sklepienia”); uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia; uraz twarzy/złamanie środkowej części twarzoczaszki (tutaj: złamanie środkowej części twa-rzoczaszki, złamanie szczęki dolnej, utrata zęba przedniego u góry i na dole, uraz nerwu twarzowego); złamanie obojczyka; pęknięcie śledziony.

Mężczyzna (czeladnik rzeźniczy). Długotrwałe leczenie z zastosowaniem „dużej liczby” zabiegów operacyjnych. Możliwe, jednakże „coraz mniej prawdopodobne” wystąpienie na-padu padaczkowego. Uszkodzenie trwałe.

Kwota: 40 903 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 20% OLG Düsseldorf 8.01.1993 – 14 U 149/92 = nie opublikowano

dd) Złamania podstawy czaszki2827 Złamanie czaszki (tutaj: złamanie podstawy czaszki); wstrząśnienie mózgu; jednostronny

krwiak okularowy po stronie prawej; stłuczenia (bark/kolano) i otarcia. Mężczyzna. Hospitalizacja przez 20 dni. „Mocne bóle głowy, nawracające również po mie-

siącach”. Kwota: 2045 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Kamenz 14.01.1997 – 3 C 0305/96 = nie opublikowano

1175 Złamania czaszki (tutaj: złamanie podstawy czaszki i złamanie czaszki); wstrząśnienie mózgu; uszkodzenie słuchu (tutaj: rozerwanie błony bębenkowej i krwawienie z lewego ucha; głuchota przewodzeniowa); upośledzenie zmysłu smaku; upośledzenie zmysłu węchu.

Brak danych na temat osoby. Hospitalizacja przez 1 miesiąc. 5 miesięcy leczenia ambu-latoryjnego. Uszkodzenie trwałe: 20% utrata zdolności do pracy zarobkowej; upośledzenie zmysłu zapachu i smaku.

Kwota: 11 248 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 20% LG Augsburg 5.07.1990 – 3 O 762/89 = ZfS 1990, 339

1995 Złamanie czaszki (tutaj: złamanie podstawy czaszki ze skutkiem w postaci uszkodzenia słuchu – utrata słuchu po stronie lewej na poziomie 30%. „Ma możliwość poddać się ope-racji poprawiającej słuch, której wynik nie jest jednakże pewny”.)

12-letnie dziecko. Hospitalizacja przez 23 dni. Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie słuchu w postaci 30% utraty słuchu po stronie lewej. Przyczyna: wypadek podczas jazdy konnej. Wina pozwanej, „co najwyżej lekkie niedbalstwo”.

Kwota: 12 782 €

– 263 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Drezno 23.05.1995 – 5 U 1475/94 = nie opublikowano

1621 Złamanie czaszki/uszkodzenie mózgu (tutaj: złamanie podstawy czaszki „z otwarciem zatoki czołowej” [„czołowopodstawne złamanie zatoki czołowej”], „ciężki uraz czaszkowo--mózgowy”, zespół ucisku mózgu, przetoka płynowa); uraz twarzy (tutaj: „ptoza” [= opad-nięcie powieki górnej]).

Mężczyzna (pracownik handlowy). Hospitalizacja przez 14 dni. Po 2,5 roku wciąż 20% utra-ta zdolności do pracy zarobkowej. Uszkodzenie trwałe: zaburzenie węchu, nadwrażliwość na zmiany pogody, bóle głowy, oszpecenie kosmetyczne (opadnięcie powieki).

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 20% LG Konstancja 14.09.1992 – 4 o 612/91 = nie opublikowano

1699 Złamanie podstawy czaszki oraz złamanie czaszki z wgnieceniem z zespołem ucisku móz-gu i wynikającym z tego uszkodzeniem mózgu; złamanie stawu żuchwy/złamanie żuchwy (tutaj: wieloodłamowe złamanie stawu szczęki i złamanie żuchwy w postaci tzw. złamania szyi żuchwy).

21-letnia kobieta. Zagrożenie życia w śpiączce [1 miesiąc]. Uszkodzenie trwałe: Obniżenie zdolności intelektualnych, osłabienie widzenia z widzeniem podwójnym, utrata słuchu po stronie lewej, oszpecenie i in. skutki.


1913 Złamanie czaszki/uszkodzenie mózgu (tutaj: otwarte złamanie podstawy czaszki z wgnie-ceniem w okolicy skroniowej po stronie prawej [złamanie czaszki z wgnieceniem, uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia]); złamanie podudzia (tutaj: złamanie trzonu kości pod-udzia); uszkodzenie płytki nasadowej kości udowej.

10-letnia dziewczynka. Nieprzytomna przez 3 tygodnie; zagrożenie życia! 3 operacje w ob-rębie głowy. Całkowite usunięcie prawej strony sklepienia czaszki [plastyka sklepienia czaszki]. Uszkodzenie trwałe: napady/padaczka.

Kwota: 99 702 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 30.05.1994 – 34 U 22/93 = nie opublikowano

– 264 –


2696 Złamanie czaszki (tutaj: otwarte złamanie podstawy czaszki z urazem czaszkowo-móz-gowym III stopnia); złamanie podudzia; uraz kłykci kości udowej (tutaj: uszkodzenie płytki nasadowej kłykcia bocznego kości udowej po stronie prawej).

10-letnia dziewczynka. Zagrożenie życia. 3 zabiegi operacyjne; całkowite usunięcie prawej strony sklepienia czaszki [plastyka sklepienia czaszki]. Napady uwarunkowane organicz-nie. Upośledzenie sprawności!

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% BGH 4.06.1996 = NJWE-VHR 1996, 141

d) Urazy czaszkowo-mózgoweUwaga wstępna: Uraz czaszkowo-mózgowy jest „zbiorczym pojęciem” medycznym, odnoszącym się do wywołanych działaniem siły urazów i uszkodzeń mózgu. Obejmuje przy tym zarówno uwa-runkowane urazem, odwracalne wstrząśnienie mózgu, jak i nieodwracalne uszkodzenia mózgu. Poniżej przedstawiono jedynie takie orzeczenia sądowe, w których pojawia się termin „uraz czasz-kowo-mózgowy” do oznaczenia odniesionych obrażeń. Inne orzeczenia związane z tym zespołem urazowym umieszczono w rozdziałach A.1 e (wstrząśnienie mózgu), A.1 f (zespół ucisku mózgu) i A.1 g (uszkodzenia mózgu).

aa) Uraz czaszkowo-mózgowy bez informacji o stopniu ciężkości2062 Uraz czaszkowo-mózgowy/złamanie czaszki ze złamaniem części skalistej i upośledze-

niem słuchu oraz obustronnym złamaniem podudzia. [Na podstawie podanego poniżej, wydanego wskutek rewizji, postanowienia Trybunału Federalnego, pierwotnie oddalone powództwo o zadośćuczynienie pieniężne zostało przekazane do ponownego rozpoznania.]

W odniesieniu do roszczenia zgodnie z art. 829 niemieckiego k.c. [niem. BGB] konieczne jest udzielenie pierwszeństwa celowi zawarcia ubezpieczenia OC pojazdów mechanicznych (ochrona ofi ary) w stosunku do zasady rozdziału; zadośćuczynienie pieniężne jednakże wyłącznie „w przypadku ciężkich urazów”.

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 20% BGH 11.10.1994 – VI ZR 303/93 = VersR 1995, 96

1371 Uraz czaszkowo-mózgowy z „krwiakiem nadtwardówkowym” oraz pooperacyjny „obwo-dowy niedowład twarzy” (= porażenie nerwu twarzowego).

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 25 dni. Umyślne uszkodzenie ciała – mimo to funkcja zadośćuczynienia niska, ponieważ sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności i grzywnę w wysokości 2000 DM bez prawa do zaliczenia.

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: –

– 265 –

4. Model niemiecki

Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 21.06.1991 – 22 W 33/91 = ZfS 1991, 299

2080 Uraz czaszkowo-mózgowy w postaci „ciężkiego stłuczenia czaszki z wstrząśnieniem móz-gu i przejściową utratą wzroku” [por. pod hasłem przejściowa utrata wzroku/zaburzenia widzenia]; ciężkie stłuczenia klatki piersiowej z rozległym krwiakiem.

Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 17 dni. Skutki trwałe można było wykluczyć na podstawie badania tomografi i komputerowej.

Kwota: 1023 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 29.05.1995 – 19 U 235/94 = DAR 1995, 484

2216 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia ze wstrząśnieniem mózgu; zespół kręgosłupa szyj-nego z „intensywnym bólem w okolicy górnego odcinka kręgosłupa szyjnego przy ucisku i ruchu” oraz stłuczenie barku.

Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 4 tygodnie, następnie 20% przez 1 tydzień i 10% przez kolejny tydzień. Przez 14 dni całodobowo orteza szyjna [= koł-nierz Schantza]; elektrofi zjoterapia.

Kwota: 1023 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 13.07.1995 – 18 U 22/95 = SP 1995, 400

1989 Uraz czaszkowo-mózgowy ze stłuczeniem tylnej części głowy; uraz stawu skokowego (tutaj: skręcenie stawu skokowego w obrębie prawego stawu skokowo-goleniowego) oraz „różne stłuczenia i otarcia skóry w obrębie prawego łokcia i prawej kostki”.

Mężczyzna. „Urazy te [AG odniósł się w szczególności do urazu stawu skokowego] były w pierw-szym okresie bardzo bolesne”. Bez trwałych skutków. Rażące niedbalstwo pozwanego.

Kwota: 1278 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Stadthagen 2.02.1994 – 4 C 871/93 = nie opublikowano

2784 Uraz czaszkowo-mózgowy/uraz głowy (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy i rana szarpana i tłuczona głowy oraz krwiak czepca z udziałem obojga oczu).

44-letnia kobieta. „Przez ok. 1,5 miesiąca była niezdolna do pracy”. Uszkodzenie trwałe: „14-centymetrowa blizna na czole”. Nawet po wielu miesiącach powódka cierpiała „na przej-ściowe bóle”.


– 266 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Neustadt a.d. Weinstraße 22.01.1997 – 14 C 1785/96 = nie opublikowano

3560 Uraz czaszkowo-mózgowy i liczne zmiażdżenia (zmiażdżenie klatki piersiowej z podejrze-niem zmiażdżenia płuc; zmiażdżenie miednicy).

Mężczyzna. Leczenie ambulatoryjne przez 5 tygodni. W tym czasie bolesne ograniczenie ruchomości w obrębie szyi i miednicy.

Kwota: 3323 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Perleberg 7.02.2002 – 11 C 255/01 = nie opublikowano

2787 Uraz czaszkowo-mózgowy; uraz twarzy (tutaj: „ze stłuczeniem prawego oczodołu, jak również […] urazem w obrębie tkanek miękkich prawego policzka i dolnej wargi” [uraz policzka /uraz wargi dolnej]).

8-letni chłopiec. 2 dni na OIOM-ie, następnie hospitalizacja przez 6 dni; 100% „utrata zdol-ności do pracy zarobkowej” przez 8 dni, 50% – przez 8 dni, 10% – przez 1 miesiąc. Uszko-dzenie trwałe: widoczna blizna na policzku i dolnej wardze [oszpecenie].

Kwota: 4090 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Pirmasens 19.03.1997 – 1 C 564/96 = nie opublikowano

2395 Uraz czaszkowo-mózgowy/lekkie uszkodzenie mózgu (tutaj: zamknięty uraz czaszkowo--mózgowy z „lekkim odwracalnym zaburzeniem czynności mózgu” i „szumami usznymi […] z podejrzeniem wstrząśnienia błędnika”, uszkodzenie nerwu skórnego!); złamania żeber [5–9]; stłuczenia.

55-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 15 dni. Operacyjne usunięcie krwiaka i punkcja krwiaka. Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie nerwu skórnego w obrębie skroni /skóry głowy. Częściowo intensywne bóle głowy!

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% OLG Hamm 1.10.1997 – 32 U 58/97 = nie opublikowano

2604 Uraz czaszkowo-mózgowy/uraz głowy (tutaj: „rozległy uraz z oskalpowaniem czepca”); zmiażdżenie pleców i stawu skokowego.

73-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez ponad 1 miesiąc oraz rehabilitacja przez 1 miesiąc. Wcześniejsze uszkodzenia: bóle głowy. Uszkodzenie trwałe: wzmożone bóle głowy.

– 267 –

4. Model niemiecki

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Stralsund 26.05.1998 – 4 O 266/97 = nie opublikowano

2677 Uraz czaszkowo-mózgowy z udziałem ściany przedniej zatoki czołowej, ściany tylnej zatoki czołowej po stronie prawej oraz z obustronnym złamaniem czołowo-podstawnym. Złamanie sklepienia czaszki oraz złamanie piramidy, złamania w obrębie siodła tureckiego i stoku.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 7 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 6 miesięcy, 50% – przez 2 miesiące. Uszkodzenie trwałe: minimalne zaburzenia słuchu po stronie prawej. Blizny na twarzy. Współwina ze względu na widoczny stan po spożyciu alkoholu przez pozwanego.

Kwota: 8692 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Ratyzbona 18.12.1995 – 3 O 1638/94 = nie opublikowano

1328 Uraz czaszkowo-mózgowy; uraz narządów (tutaj: uraz jamy brzusznej z rozerwaniem wą-troby, zmiażdżeniem klatki piersiowej ze zmiażdżeniem płuc, utratą pęcherza żółciowego); złamanie prawego przedramienia; seryjne złamanie żeber [8–11]; uraz nerwu (tutaj: nerw piszczelowy); urazy siekaczy.

Kobieta. Zagrożenie życia. Kilka zabiegów operacyjnych. Hospitalizacja „tygodniami”. Na-stępnie rehabilitacja. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez łącznie „ponad 7 miesięcy". Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie nerwu piszczelowego.

Kwota: 12 271 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 28.11.1990 – 27 U 65/90 = nie opublikowano

2971 Uszkodzenie mózgu po „urazie czaszkowo-mózgowym I stopnia z nieznacznym obrzękiem mózgu”. „Doszło do utraty słuchu po stronie lewej z subiektywnymi szumami usznymi” [słyszenie gwizdów]. Złamanie przedramienia z przemieszczeniem po stronie prawej i tymczasowym wszczepieniem płytki metalowej.

26-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 15 dni, dwa pobyty w szpitalu. Uszkodzenie trwa-łe: upośledzenie słuchu na poziomie 50%; usztywnienie paliczka dalszego palca wskazu-jącego dłoni prawej. Blizny na przedramieniu.

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 11.09.2000 – 13 U 93/00 = OLG Report Hamm 2001, 176

– 268 –


1587 Uraz czaszkowo-mózgowy/uraz wielonarządowy (tutaj: krwawienie śródmózgowe w oko-licy czołowej po stronie prawej [krwawienie do mózgu]; zmiażdżenie klatki piersiowej ze złamaniami seryjnymi żeber, krwiak opłucnej, złamanie stopy w postaci złamania kości śródstopia [2–4] oraz złamanie kości łódkowatej, złamanie palca ręki.

18-letnia kobieta (ślusarz). Hospitalizacja przez 7 tygodni, 4 tygodnie rehabilitacji. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 3 miesiące, 50% – przez 2 lata. Uszkodzenie trwałe: zespół psychoorganiczny z ukrytym obniżeniem sprawności; utrudnienie porusza-nia się.

Kwota: 33 234 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 30% OLG Oldenburg 29.11.1996 – 6 U 164/96 = nie opublikowano

3494 Uraz czaszkowo-mózgowy z krwawieniem do mózgu i zespołem ucisku mózgu. Złamanie seryjne żeber i zmiażdżenie płuc.

Mężczyzna. Trzykrotna hospitalizacja przez łącznie ponad 2 miesiące. Następnie ambu-latoryjna opieka domowa. Uszkodzenie trwałe: niezdolność do pracy; zaburzenia pamięci; ograniczenie jakości życia. Regularna terapia ruchowa.

Kwota: 51 129 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Norymberga 11.10.2002 – 6 U 2114/02 = NZV 2003, 89

bb) Urazy czaszkowo-mózgowe I stopnia 2864 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia; stłuczenia (tutaj: stłuczenie prawego kolana; stłucze-

nie lewego stawu łokciowego) oraz zespół kręgosłupa szyjnego. Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 4 dni, 10% – przez 6 miesię-

cy [przyczyna: wypadek motocyklowy]. Kwota: 682 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Konigstein 16.07.2001 – 21 C 261/01 = nie opublikowano

2665 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia; stłuczenie kostki bocznej; skręcenie kręgosłupa szyjnego. Kobieta. Hospitalizacja przez 1 dzień. Niezdolna do pracy przez 6 tygodni. Kwota: 1023 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Berlin-Mitte 19.06.1996 – 114 C 136/96 = nie opublikowano

– 269 –

4. Model niemiecki

1789 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia z bólami głowy utrzymującymi się „przez dłuższy czas”; lekki uraz kręgosłupa szyjnego typu „smagnięcie biczem” oraz liczne stłuczenia i otarcia.

Kobieta (stolarz). Hospitalizacja przez 8 dni, następnie niezdolna do pracy przez 6 tygodni. Długotrwałe leczenie. Nosiła kołnierz Schantza.

Kwota:1278 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Seligenstadt 1.09.1993 – 1 C 555/93 = nie opublikowano

2722 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia; złamanie kciuka [złamanie paliczka kciuka] oraz „stłuczenia na całym ciele”.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 3 dni, 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 14 dni, 60% – przez 14 dni. [Powód żądał 6000 DM.]

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Niebüll 3.12.1996 – 10 C 546/96 = nie opublikowano

1922 Uraz czaszkowo-mózgowy „z comotio cerebri* i raną tłuczoną skóry głowy” [* = wstrząś-nienie mózgu]; otarcia na czole po stronie prawej i lewej; stłuczenia kręgosłupa, jak również liczne otarcia obydwu dłoni.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 5 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 24 dni, 30% – przez 57 dni oraz 20% – przez ok. 7 miesięcy. Opatrzenie ran z podstawo-wym szczepieniem przeciwtężcowym oraz neurologiczne monitorowanie krążenia.

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Wittlich 20.06.1994 – 4 C 81/94 = nie opublikowano

3729 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia oraz obrażenia twarzy w postaci stłuczeń i otarć na twarzy, jak również krwiaka w obrębie lewego oka.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 3 dni. Umyślne uszkodzenie ciała. Pozwany uderzył leżą-cą na ziemi ofi arę z dużą brutalnością; zostało to potraktowane jako czynnik podnoszący kwotę zadośćuczynienia pieniężnego.

Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Wildeshausen 22.05.2001 – 4 C 41/01 = nie opublikowano

– 270 –


3747 Wstrząśnienie mózgu, ciężkie, z ranami tłuczonymi głowy, skręceniem kręgosłupa szyj-nego i licznymi stłuczeniami.

Mężczyzna. Długotrwałe leczenie ambulatoryjne. Powód musiał przez wiele tygodni nosić kołnierz Schantza i odczuwał w tym czasie mocne bóle głowy, które występowały u nie-go również po 18 miesiącach od zdarzenia. Przyczyna: umyślne uszkodzenie ciała przez uderzenie ciężką popielniczką.

Kwota: 3000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Laufen 12.04.2001 – 1 C 0418/00 = nie opublikowano

1919 Uraz czaszkowo-mózgowy w postaci wstrząśnienia mózgu z bezpośrednio następującą utratą przytomności oraz zespołem kręgosłupa szyjnego.

Mężczyzna (żołnierz kontraktowy). Wynikająca z wypadku utrata zmysłu zapachu i sma-ku nie została udowodniona przez powoda, w związku z czym OLG uznał wypłacone 8000 za dostateczne zadośćuczynienie pieniężne.

Kwota: 4090 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 21.04.1994 – 27 U 228/93 = nie opublikowano

2701 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia; krwawienie w jamie brzusznej, na podstawie wskazań medycznych dokonano aborcji w 2 miesiącu ciąży i sterylizacji.

36-letnia kobieta. Przerwanie ciąży z powodu wypadku. Uszkodzenie trwałe: bezpłodność. Ciężkie naruszenie planów życiowych powódki.

Kwota: 7669 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Greiz 24.05.1996 – 6 C 519/95 = nie opublikowano

1221 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia; utrata przytomności; wstrząśnienie mózgu; obraże-nia twarzy (tutaj: rana tłuczona czoła i grzbietu nosa z uszkodzeniem skóry); rozerwanie spojenia; uraz podudzia (uraz tkanek miękkich, rana tłuczona, zmiażdżenie skóry); uszko-dzenie zębów.

Mężczyzna (policjant). Hospitalizacja przez 51 dni. 100% utrata zdolności do pracy za-robkowej przez 3 miesiące, 70% – przez 2 miesiące, 50% – przez 6 miesięcy i 20% – przez ok. 6,5 miesiąca. Nieznaczne uszkodzenie trwałe. Funkcja zadośćuczynienia straciła na znaczeniu.

Kwota: 8181 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak

– 271 –

4. Model niemiecki

Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 19.12.1990 – 1 U 219/90 = nie opublikowano

3057 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia z następującym po urazie zatokowym zawałem móz-gu na obszarze o wielkości 5 mm x 8 mm oraz będącymi jego skutkiem, uwarunkowanymi organicznie zmianami osobowości, przypominającymi zespół psychoorganiczny.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 81 dni; kilka pobytów w szpitalu, zabiegów operacyjnych i badań; 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 11 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: zmiana osobowości i zaburzenia intelektualne.

Kwota: 23 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Drezno 26.07.2002 – 11 U 556/02 = DAR 2003, 35

2993 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia z ostrymi i przemijającymi zaburzeniami psychotycz-nymi i pourazowymi napadami padaczkowymi.

70-letnia kobieta (Amerykanka). Hospitalizacja przez 19 dni. 6 miesięcy później wystąpi-ły uwarunkowane wypadkiem napady padaczkowe. Problemy z doborem słów i parafazja. [Uwaga: Warto uwzględnić w zakresie problematyki prawa zagranicznego: W przypadku wymiaru zadośćuczynienia pieniężnego bez znaczenia jest, że poszkodowany obcokra-jowiec otrzymałby w swoim kraju zamieszkania wyraźnie wyższe odszkodowanie – tak orzekł KG.]

Kwota: 38 347 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – KG 23.04.2001 – 12 U 971/00 = NVZ 2002, 399

cc) Urazy czaszkowo-mózgowe I do II stopnia1784 Uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia; wstrząśnienie mózgu oraz liczne stłuczenia, rany

cięte i otarcia. Mężczyzna. Nieprzytomny przez 4 godziny. Hospitalizacja przez 6 dni. Niezdolny do pracy

przez kolejne 2 tygodnie. „Wypłacone w postępowaniu karnym zadośćuczynienie pienięż-ne” należy zaliczyć „w pełnym zakresie” w postępowaniu cywilnym.

Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Schweinfurt 5.02.1993 – C 132/92 = nie opublikowano

1749 Uraz czaszkowo-mózgowy/złamanie kości nosowej (tutaj: złamanie kości jarzmowej ze zła-maniem dna oczodołu [= złamanie jarzmowo-oczodołowe] i „zamkniętym urazem czasz-kowo-mózgowym co najmniej lekkiego stopnia”); uraz oczu (tutaj: stłuczenie gałki ocznej).

– 272 –


Mężczyzna (laborant chemiczny). Uszkodzenie trwałe: upośledzenie zmysłu zapachu, któ-re jest dla powoda, będącego laborantem chemicznym, szczególnie dotkliwe, utrudnienie oddychania przez nos i bóle głowy; stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej 5–10%.

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% AG Kitzingen 21.03.1991 – 1 C 918/90 = nie opublikowano

2632 Uraz czaszkowo-mózgowy I–II stopnia; złamanie twarzoczaszki (tutaj: złamanie żuchwy); złamanie żeber; złamanie ramienia; złamanie przedramienia; złamanie uda; złamanie lewej stopy; tępy uraz brzucha; liczne stłuczenia i otarcia.

19-letni mężczyzna (cieśla). 3 pobyty w szpitalu – łącznie prawie 3 miesiące; 4 zabiegi operacyjne. Przeszkolenie na opiekuna społecznego [rezygnacja z zawodu].

Kwota: 35 790 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 30% OLG Saarbrücken 6.10.1995 – 3 U 1017/94–143 = nie opublikowano

dd) Urazy czaszkowo-mózgowe II stopnia 4207 Uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia ze złamaniem czaszki (tutaj: złamanie sklepienia

czaszki) i krwawieniem do mózgu. Mężczyzna. Hospitalizacja przez 16 dni. Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: przez

prawie 6 miesięcy niezdolny do pracy. 5 tygodni rehabilitacji. Uszkodzenie trwałe: osłabienie zdolności intelektualnych i odpowiadające temu upośledzenie na poziomie 30%; w szczegól-ności powód cierpiał na problemy z pamięcią i zaburzenia uwagi. [Uwaga: Ponieważ powód nie nosił kasku podczas prowadzenia tzw. quada (= mały, czterokołowy, otwarty pojazd terenowy z silnikiem motocyklowym), został obciążony 1/3 odpowiedzialności za skutki wypadku].

Kwota: 20 000 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Neuruppin 26.02.2009 – 1 O 106/07 = nie opublikowano

3657 Uszkodzenie mózgu / upośledzenie zdolności intelektualnych (tutaj: uraz czaszkowo--mózgowy z krwiakiem podtwardówkowym i „upośledzeniem inteligencji, uwagi, pamięci i zdolności uczenia się”).

10-letni chłopiec (uczeń). Hospitalizacja. 3 zabiegi operacyjne. Działania rehabilitacyjne. 4 miesiące utrzymujących się zaburzeń ruchu. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie inteligencji, uwagi, pamięci i zdolności uczenia się. Bez współwiny ze względu na brak kasku rowerowego.

Kwota: 25 000 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: –

– 273 –

4. Model niemiecki

Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 14.08.2006 – 1 U 9/06 = NJW-RR 2006, 1616

1719 Uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia z obrzękiem mózgu. Następnie doszło do „uwarunko-wanej chorobą zmiany osobowości” wskutek „ciężkiej depresji”.

Mężczyzna. Hospitalizacja. „Długo utrzymujące się i obciążające go w dalszym ciągu pró-by leczenia w klinice”. Uszkodzenie trwałe: 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej. [SK przyznał jedynie 4000 DM.]

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 27.05.1992 – 13 U 170/91 = VersR 1993, 1166

2751 Uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia z pourazowym zespołem psychoorganicznym; złama-nie uda, w dwóch miejscach; złamanie kolana w postaci wieloodłamowego złamania rzepki oraz złamanie stawu skokowego w postaci wieloodłamowego złamania stawu skokowego; złamanie łokcia.

Mężczyzna. 2 miesiące leczenia na OIOM-ie. Uszkodzenie trwałe: ograniczenie ruchomości, zaburzenia równowagi, bóle nogi. [Warto uwzględnić w związku z tematem: uznanie przez ubezp. OC pojazdów mechanicznych, powództwo/wniosek o stwierdzenie odpowiedzialno-ści za przyszłe skutki].

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 11.02.2000 – 9 U 204/99 = DAR 2000, 307

1774 Otwarty uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia, złamanie czaszki (tutaj: „złamanie sklepie-nia”); uraz twarzy/złamanie środkowej części twarzoczaszki (tutaj: złamanie środkowej części twarzoczaszki, złamanie szczęki dolnej, utrata zęba przedniego u góry i na dole, uraz nerwu twarzowego); złamanie obojczyka; pęknięcie śledziony.

Mężczyzna (czeladnik rzeźniczy). Długotrwałe leczenie z zastosowaniem „dużej liczby” zabiegów operacyjnych. Możliwe, jednakże „coraz mniej prawdopodobne” wystąpienie na-padu padaczkowego. Uszkodzenie trwałe.


2754 Uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia/uszkodzenie mózgu z uszkodzeniem trwałym, w szcze-gólności ograniczenie zdolności intelektualnych i zmiana osobowości; ponadto powód do-znał „ciężkich obrażeń oka, wątroby, nerki, stawu kolanowego”.

– 274 –


26-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: ograniczenie sprawności intelektualnej z ce-chami uwarunkowanej organicznie zmiany osobowości. [Wyrok, który warto uwzględnić w związku z tematem: oszacowanie utraconych zarobków/wieku emerytalnego.]


3047 Uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia; liczne złamania twarzoczaszki oraz obustronne zła-manie uda.

Kobieta. „Długotrwała” hospitalizacja. Uszkodzenie trwałe: oszpecenie przez zmianę wyglą-du gałki ocznej (gałka oczna jest cofnięta) oraz blizny nad oczodołem. Ponadto ma miejsce lekkie upośledzenie chodu oraz uszkodzenie słuchu, jak również upośledzenie psychiczne. Współodpowiedzialność z powodu niezapięcia pasa bezpieczeństwa.

Kwota: 56 242 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 13.01.1999 – 7 o 4576/98 = nie opublikowano

3493 Uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia ze skutkiem w postaci epilepsji oraz porażenie zgina-cza stopy.

15-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 11 miesięcy. Dopiero po ponad roku mógł po-stawić pierwsze kroki z pomocą kul. Dwa lata później powód uzyskał – w międzyczasie odzyskał zdolność do uczęszczania do szkoły – małą maturę [niem. Mittlere Reife] i roz-począł kształcenie w kierunku rysunku budowlanego. Może w dużej mierze samodzielnie prowadzić własne gospodarstwo domowe. Uszkodzenie trwałe: padaczka, którą jednakże udało się wyrównać farmakologicznie. Lekkie upośledzenie chodu.


3235 Uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia z zaburzeniami pourazowymi. Mężczyzna. Uszkodzenie trwałe. Brak dalszych informacji w źródle, z którego pochodzą

dane. Kwota: 70 000 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Koblencja 15.01.2003 – 7 U 228/00 = nie opublikowano

– 275 –

4. Model niemiecki

4065 Uszkodzenie mózgu / uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia z krwawieniem do mózgu i krwia-kiem podtwardówkowym.

Mężczyzna. Hospitalizacja. Uszkodzenie trwałe: zaburzenia koncentracji z osłabieniem czynności mowy i kontroli poznawczej, jak również upośledzeniem uwagi. Upośledzenie ruchomości kończyny dolnej prawej; w związku z tym nie może uprawiać określonych dyscyplin sportu (narty, jazda konna czy latanie itp.). Wysportowany wcześniej powód musiał w związku z wypadkiem zmienić swoje plany życiowe.

Kwota: 70 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 40% LG Monachium I 12.12.2005 – 19 O 6509/04 = nie opublikowano

ee) Ciężkie urazy czaszkowo-mózgowe 3162 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia (tutaj: z zespołem ucisku mózgu i urazowym pora-

żeniem nerwu wzrokowego z krwawieniem i obrzękiem zastoinowym tarczy nerwu wzro-kowego); złamanie biodra / złamanie stawu biodrowego (tutaj: złamanie panewki stawu biodrowego).

Mężczyzna. 5 tygodni rehabilitacji. Uszkodzenie trwałe: osłabienie wzroku; zaburzenie uwagi, zaburzenie koncentracji; upośledzenie poruszania się ze względu na ograniczoną ruchomość stawu biodrowego. Przyczyna: wypadek na rowerze.

Kwota: 3068 € Odpowiedzialność cywilna: 30% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 23.08.2000 – 27 U 93/00 = DAR 2001, 35

2814 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia (tutaj: zespół ucisku mózgu, porażenie nerwu wzro-kowego z krwawieniem i obrzękiem zastoinowym tarczy nerwu wzrokowego); złamanie biodra (tutaj: złamanie panewki stawu biodrowego).

Mężczyzna. 5 tygodni rehabilitacji. Uszkodzenie trwałe: nieznaczne zaburzenie widzenia, zaburzenie uwagi, zaburzenia zapamiętywania i koncentracji; ograniczenie ruchomości stawu biodrowego.

Kwota: 3068 € Odpowiedzialność cywilna: 30% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 23.08.2000 – 11 U 16/00 = DAR 2001, 35

548 Uraz czaszkowo-mózgowy, który OLG określił jako „wyjątkowo ciężki”; uraz wielonarządo-wy w postaci różnych „istotnych złamań oraz urazów płuc i urazów pęcherza”.

Mężczyzna. Leczenie na OIOM-ie przez 3 tygodnie; następnie hospitalizacja przez 3 mie-siące. Początkowo miało miejsce zagrożenie życia!

Kwota: 10 226 €

– 276 –


Odpowiedzialność cywilna: 33% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 13.03.1997 – 14 U 12/96 = VRS 1995, 7

1734 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, z zespołem ucisku mózgu, wskutek którego doszło do urazu psychicznego i nawrotu anoreksji o podłożu psychicznym, jak również do pora-żenia mięśni oka po stronie prawej; złamanie żuchwy (tutaj: złamanie kąta żuchwy).

Kobieta (nauczycielka). Hospitalizacja przez ok. 4 tygodnie; wymagała opieki przez kolej-ne 8 miesięcy. Wcześniejsze uszkodzenia: anoreksja, do której nawrotu doszło w wyniku doznanych obrażeń. Uszkodzenie trwałe: 20% utrata zdolności do pracy zarobkowej.


4213 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia z krwawieniem do mózgu, złamanie sklepienia czasz-ki; złamanie części skalistej z krwawieniem do ucha środkowego. Ponadto powód doznał następujących złamań / urazów: złamanie obojczyka; złamanie kostki przyśrodkowej oraz uraz klatki piersiowej i stłuczenia.

73-letni mężczyzna. 5 tygodni na OIOM-ie, z czego 2 tygodnie w śpiączce. Wczesna rehabili-tacja przez 6 miesięcy. Powód zmarł po 2 latach w domu opieki. [Uwaga: współwina ze wzglę-du na poruszanie się po ścieżce rowerowej w kierunku przeciwnym do przewidzianego]

Kwota: 20 000 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Celle 12.02.2009 – 5 U 133/08 = nie opublikowano

3528 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, i złamanie podudzia. Uraz nerwu stopy (tutaj: zabieg operacyjny nerwu zginacza stopy). Pourazowy zespół psychoorganiczny.

11-letnie dziecko. Hospitalizacja „tygodniami”. Ze względu na doznane obrażenia powód musiał powtarzać rok w szkole. Uszkodzenie trwałe: „wyraźna blizna” na głowie [warto uwzględnić w zakresie odpowiedzialności jedenastolatka w ruchu ulicznym].

Kwota: 20 000 € Odpowiedzialność cywilna: 40% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 11.04.2005 – 13 U 133/04 = NZV 2006, 151

1556 Otwarty uraz czaszkowo-mózgowy; złamania czaszki/obrażenia twarzy (tutaj: złamanie podstawy czaszki i złamanie środkowej części twarzoczaszki ze skutkiem w postaci za-burzeń pamięci, upośledzenia zmysłu zapachu i trwałego uszkodzenia słuchu).

– 277 –

4. Model niemiecki

Mężczyzna. Hospitalizacja przez „pełne” 6 tygodni. 2 tygodnie w śpiączce. Klinika rehabi-litacyjna przez 3 miesiące. Uszkodzenie trwałe: 70% upośledzenie sprawności ucha środ-kowego po stronie lewej, upośledzenie chodu (buty ortopedyczne) itd.

Kwota: 20 452 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 25.04.1990 – 13 U 31/89 = VersR 1992, 462

1777 Otwarty uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia ze złamaniem uszno-podstawnym po stronie lewej oraz uszkodzeniem istoty mózgowej; złamanie ramienia po stronie lewej z niedowła-dem w obrębie nerwu promieniowego. Złamanie środkowej części twarzoczaszki ze złama-niem kości jarzmowej i bliznami na twarzy; złamanie dalszego odcinka kości przedramienia; krwiak opłucnej po stronie lewej oraz rany szarpane.

32-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 66 dni. Intensywne leczenie pohospitalizacyjne. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie afektu, niepokój psychomotoryczny, osłabienie kon-centracji, ograniczenie ruchomości dłoni i in.

Kwota: 23 008 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 40% LG Osnabrück 1.12.1992 – 3 O 158/92 = nie opublikowano

1878 Uraz czaszkowo-mózgowy/obrażenia twarzy (tutaj: ze stałymi bólami głowy/złamanie kości jarzmowej z wgnieceniem); złamanie uda (tutaj: złamanie trzonu kości udowej z od-łamami); złamanie przedramienia [złamanie Monteggia]; złamanie stopy (tutaj: złamanie kostki przyśrodkowej).

Mężczyzna, na praktyce (dekarz). Hospitalizacja przez 4 miesiące. Rehabilitacja przez 1 miesiąc. 100–50% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 20 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: zaburzenia koncentracji, zanik mięśni, ograniczenie ruchomości. Zmiana zawodu!

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 11.04.1994 – 6 U 16/94 = ZfS 1994, 403

2721 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia; obrzęk mózgu i czołowo-podstawne krwawienie po stro-nie lewej [krwawienie ze „słabnącymi” zaburzeniami czynności kończyn górnych/dolnych oraz objawami resztkowymi objawów połowiczych; złamanie uda; złamanie podudzia.

7-letni chłopiec. Zagrożenie życia przez tydzień! Uszkodzenie trwałe: zaburzenia czynno-ści mózgowych w zakresie motoryki małej i dużej, zaburzenia pamięci krótkoterminowej, nieznaczne osłabienie wzroku, skrócenie kończyny dolnej.

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 66%

– 278 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Aurich 3.04.1996 – 2 O 1192/92 = nie opublikowano

1773 Uraz czaszkowo-mózgowy ze skutkiem w postaci „zwiększonej podatności na napady pa-daczkowe” oraz urazem biodra z „nasilającą się chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego”.

13-letni chłopiec. „Bardzo długotrwała” hospitalizacja. Ponieważ nie doszło do „ciężkiego dożywotniego upośledzenia”, OLG nie przyznał renty zadośćuczynieniowej za doznaną szkodę.

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Bamberg 15.12.1992 – 5 U 55/92 = nie opublikowano

1814 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, z otępieniem, które rozwinęło się z przemijających za-burzeń psychotycznych; zespół ucisku mózgu, złamanie podudzia (tutaj: złamanie wielo-odłamowe podudzia prawego); seryjne złamanie żeber po stronie prawej oraz rozległa rana tłuczona.

Kobieta (emerytka). Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie mózgu, osoba wymagająca inten-sywnej opieki. Z „początkowych psychomotorycznych zaburzeń psychotycznych rozwinęło się postępujące otępienie”.

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 11.01.1993 – 1 U 234/91 = nie opublikowano

2385 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia ze złamaniem czaszki i krwawieniem do mózgu w oko-licy czołowej po stronie lewej. Następnie „objawy połowicze po stronie prawej oraz zabu-rzenia mowy i zespół psychoorganiczny”. Bez potencjałów napadowych. Po 4 miesiącach „nie można już było stwierdzić” zaburzenia mowy.

57-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 42 dni (tutaj: przemijające zaburzenie mowy po tre-panacji otworowej). Uszkodzenie trwałe: 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej z po-wodu zespołu psychoorganicznego.

Kwota: 35 790 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Celle 22.07.1997 – 5 U 118/96 = nie opublikowano

1324 Uraz czaszkowo-mózgowy/krwawienie do mózgu/uraz wielonarządowy; obustronne złamania uda; uraz narządów (tutaj: tępy uraz brzucha, pęknięcie śledziony; tępy uraz klatki piersiowej, krwiak opłucnej z odmą); złamanie podudzia; złamanie kostki bocznej; obrażenia tkanek miękkich.

– 279 –

4. Model niemiecki

20-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez ok. 380 dni, z czego 4 miesiące na OIOM-ie. Po-wikłania: staw rzekomy w obrębie lewej kości piszczelowej. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca opieki, niezorientowana co do czasu.


3495 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia z ostrym krwiakiem podtwardówkowym i aksonalne uszkodzenie śródmózgowia / uszkodzenie mózgu.

Mężczyzna. Nieprzytomny przez wiele dni! Hospitalizacja przez 3 miesiące. Uszkodzenie trwałe: defi cyt uwagi; zaburzenia pamięci i zaburzenia zdolności liczenia. Powód ma cał-kowicie spowolnioną uwagę.

Kwota: 40 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Düsseldorf 10.01.2003 – 13 O 306/00 = SP 2003, 235

2360 Uraz czaszkowo-mózgowy, najwyższego stopnia (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy III stop-nia z pourazowymi zmianami osobowości, w szczególności spowolnieniem i zaburzeniami pamięci).

Mężczyzna (mechanik). Hospitalizacja przez 6 miesięcy. Rehabilitacja przez 3 miesiące. Uszkodzenie trwałe: zmiany osobowości, uszkodzenie substancji mózgowej i codzienne bóle głowy.

Kwota: 43 460 € Odpowiedzialność cywilna: 66 % Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 80% LG Oldenburg 8.01.1996 – 7 O 1953/95 = nie opublikowano

3252 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, oraz złamanie biodra i złamanie podudzia. 33-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: 30% utrata zdolności do pracy zarobkowej. Skutki

obrażeń oznaczają dla powoda „znaczącą zmianę planów zawodowych”. Opóźnienie w ure-gulowaniu i postawa odmowna ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pozwanego!

Kwota: 45 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 30% OLG Naumburg 13.11.2003 – 4 U 136/03 = NJOZ 2004, 1659

3046 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, zamknięty (tutaj: z krwotokiem podpajęczynówkowym w wyniku urazu i zespołem ucisku mózgu po stronie lewej).

– 280 –


21-letni mężczyzna. Hospitalizacja. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 18 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: utrata zmysłu zapachu oraz zaburzenia w postaci nietrzy-mania moczu. Uwzględniono również tendencje do pogarszania się stanu w starszym wieku w wyniku uszkodzenia mózgu.

Kwota: 46 016 € Odpowiedzialność cywilna: 60% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Dortmund 4.11.1999 – 115 o 110/97 = ZfS 2000, 487

1700 Otwarty uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki (tutaj: czołowy, obustronny, otwarty uraz czaszkowo-mózgowy, który został określony przez lekarza jako „ciężki”, z ciężkim zespo-łem ucisku mózgu, „obustronnie z krwawieniem w wyniku stłuczenia”); otwarte złamanie czaszki (tutaj: otwarte złamanie dwuczołowe z wgnieceniem).

12-letni chłopiec. Hospitalizacja „tygodniami”. Uszkodzenie trwałe: hiposmia „średniego stopnia” [= osłabiona zdolność wyczuwania zapachów], bóle głowy. „Ponadto […] postę-pujące zmiany psychopatologiczne”.


1620 Uraz czaszkowo-mózgowy/uszkodzenie mózgu (tutaj: „zaawansowany zespół psycho-organiczny” po urazie czaszkowo-mózgowym wskutek złamania podstawy czaszki, zła-manie czaszki z krwawieniem do mózgu i obrzękiem mózgu. W efekcie „wiotkie” porażenie kończyn górnych i dolnych).

64-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 6 miesięcy. Zagrożenie życia. Oddychanie wspo-magane przez 6 tygodni. Uszkodzenie trwałe: zmiana osobowości, spowolnienie, zaburze-nie czynności motorycznych, widzenie podwójne, utrata śledziony.

Kwota: 46 016 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Oldenburg 31.07.1991 – 4 o 1164/91 = nie opublikowano

1939 Otwarty uraz czaszkowo-mózgowy ze złamaniem czaszki (tutaj: złamanie części skali-stej z krwawieniem z ucha i nosa; utrata zmysłu zapachu i takie zaburzenia psychopato-logiczne, jak brak chęci do życia i depresje); tępy uraz brzucha oraz dwie rany tłuczone o długości ok. 4 cm.

Kobieta. Hospitalizacja przez 139 dni. Uszkodzenie trwałe: utrata zmysłu zapachu, zabu-rzenia depresyjne, bóle głowy. [Zaprzeczanie udziałowi w wypadku wpłynęło na podwyż-szenie kwoty zadośćuczynienia.]

Kwota: 46 776 €

– 281 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 50% LG Bielefeld 13.12.1994 – 8 o 423/90 = nie opublikowano

2079 Uraz czaszkowo-mózgowy z krwotokiem podpajęczynówkowym [krwawienie do mózgu]; urazy narządów (krwawienie z płuc z górnego płata, wysięk osierdziowy z drenażem cew-nikiem, podejrzenie uszkodzenia miąższu wątroby); złamania stopy; złamanie łopatki; złamanie przedramienia i in.

48-letni mężczyzna. Zagrożenie życia. Oddychanie wspomagane przez ok. 2 miesiące. Ho-spitalizacja przez ponad 12 miesięcy. Długotrwałe, bardzo skomplikowane leczenie i eks-tremalna zwłoka w likwidacji szkody! Uszkodzenie trwałe: 90% utrata zdolności do pracy zarobkowej.

Kwota: 66 468 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 90% OLG Norymberga 11.07.1995 – 11 U 267/95 = ZfS 1995, 452

1495 Uraz czaszkowo-mózgowy, bardzo ciężki; zespół psychoorganiczny z „osłabieniem zdolno-ści zapamiętywania i koncentracji oraz obniżeniem wytrzymałości na obciążenia”. Może nastąpić rozwój tak zwanej „osteoporozy” [= zaniku kości].

23-letnia kobieta (studentka). Hospitalizacja przez 6 miesięcy. Ośrodek rehabilitacyjny przez 7 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie zdolności intelektualnych [zob. wy-żej]. Możliwy dodatkowy zabieg operacyjny plastyki sklepienia czaszki.

Kwota: 66 468 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Stuttgart 12.03.1992 – 7 U 253/91 = ZfS 1992, 155

1684 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki (tutaj: uszkodzenie mózgu najwyższego stopnia; zespół ucisku mózgu, częściowa utrata wzroku, nietrzymanie stolca, nietrzymanie moczu; złama-nie twarzoczaszki [„prawa strona twarzoczaszki była wgnieciona”], złamanie podstawy czaszki); obustronne złamania nóg.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 464 dni. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca in-tensywnej opieki, intelektualnie na poziomie 3–4-latka, wózek inwalidzki, stały cewnik. [Bez upośledzenia intelektualnego 180–200 tysięcy DM, wyrównanie na pierwszym planie].

Kwota: 71 581 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Koblencja 12.02.1990 – 12 U 1207/88 = nie opublikowano

– 282 –


2242 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki (tutaj: z częściową utratą wzroku i zanikiem gałki ocznej prawej; w oku lewym możliwe zmętnienie soczewki! utrata zmysłu zapachu, zaburzenia czucia w obrębie twarzy; znaczne oszpecenie; zmiany osobowości, nastroje depresyjne, osłabiona chęć do życia); uraz stopy.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez ok. 11 tygodni. Długotrwałe leczenie. Znaczne uszkodzenie trwałe: zob. powyżej, dodatkowo impotencja. Trwała utrata zdolności do pracy zarobkowej: 70%. [Tylko 150 000, ponieważ powód nie jest mimo wszystko osobą wymagającą opieki.]

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 70% OLG Braunschweig 15.03.1991 – 2 U 135/90 = nie opublikowano

1971 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, z uszkodzeniem mózgu w postaci uszkodzenia pnia mózgu. Doszło do powstania tzw. wodogłowia. Po rozwoju stanu wegetatywnego doszło do: „lekkiego niedowładu czterokończynowego z przewagą strony lewej” oraz „pourazowego zespołu psychoorganicznego”.

7-letnie dziecko. Hospitalizacja przez 20 miesięcy. Nawiązanie kontaktu było możliwe do-piero po 10 tygodniach! Uszkodzenie trwałe: zob. powyżej; osoba wymagająca intensywnej opieki [dosłownie: „całkowity, wymagający opieki inwalida”]. Zagrożenie padaczką!

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Düsseldorf 7.11.1994 – 1 U 268/93 = nie opublikowano

1851 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki/uszkodzenie mózgu (tutaj: „zespół psychoorganiczny z wyraźnymi defi cytami w zakresie poznawczym i intelektualnym”, „ciężkie” zaburzenia zapamiętywania i koncentracji); obustronne złamanie żuchwy itp. [*]

17-letni mężczyzna (na praktyce). Długotrwała hospitalizacja, rehabilitacja przez 2,5 roku. Uszkodzenie trwałe: zespół psychoorganiczny (zob. powyżej). Osoba wymagająca opieki! [*złamanie żeber i miednicy, zmiażdżenie płuc, pęknięcie przepony]

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Hannover 9.02.1994 – 7 O 395/91 = nie opublikowano

1913 Uraz czaszkowo-mózgowy/uszkodzenie mózgu (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy III stop-nia; otwarte złamanie podstawy czaszki z wgnieceniem w okolicy skroniowej po stronie prawej [złamanie czaszki z wgnieceniem]); złamanie podudzia (tutaj: złamanie trzonu kości podudzia); uszkodzenie płytki nasadowej kości udowej.

10-letnia dziewczynka. Nieprzytomna przez 3 tygodnie; zagrożenie życia! 3 operacje w ob-rębie głowy. Całkowite usunięcie prawej strony sklepienia czaszki [plastyka sklepienia czaszki]. Uszkodzenie trwałe: napady/padaczka.

Kwota: 99 702 €

– 283 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 30.05.1994 – 34 U 22/93 = nie opublikowano

2696 Uraz mózgowo-czaszkowy III stopnia/złamanie czaszki (tutaj: otwarte złamanie podstawy czaszki); złamanie podudzia; uraz kłykci kości udowej (tutaj: uszkodzenie płytki nasadowej kłykcia bocznego kości udowej po stronie prawej).

10-letnia dziewczynka. Zagrożenie życia. 3 zabiegi operacyjne; całkowite usunięcie prawej strony sklepienia czaszki [plastyka sklepienia czaszki]. Napady uwarunkowane organicz-nie. Obniżenie sprawności!

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% BGH 4.06.1996 = NJWE-VHR 1996, 141

2249 Uraz czaszkowo-mózgowy, najwyższego stopnia (tutaj: porażenie spastyczne wszystkich kończyn, ciężki zespół psychoorganiczny, niemalże całkowita utrata mowy, częściowa utrata wzroku, nietrzymanie moczu, nietrzymanie stolca).

14-letnia dziewczynka. Ekstremalne uszkodzenie trwałe: zob. powyżej, porusza się na elek-trycznym wózku inwalidzkim. Umysłowo w pełni sprawna powódka musi ciągle na nowo przeżywać swoją sytuację. Osoba wymagająca intensywnej opieki.


3369 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, z uszkodzeniem mózgu w postaci zespołu ucisku mózgu w okolicy czołowej. Uraz płuc (tutaj: zmiażdżenie płuc) i złamanie żeber.

16-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: wózek inwalidzki; osoba wymagająca intensyw-nej opieki; porażenie w obrębie twarzy.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 128 € Odpowiedzialność cywilna: 50% OLG Karlsruhe 17.03.1995 – 10 U 160/94 = nie opublikowano

3366 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, z uszkodzeniem mózgu w wyniku krwawienia do mózgu i krwiaka śródczaszkowego, oraz inne obrażenia, jak złamanie środkowej części twarzo-czaszki, złamania przedramienia, złamania żeber i złamanie stawu barkowego.

– 284 –


41-letnia kobieta. Długotrwałe leczenie z licznymi, bardzo długimi pobytami w szpitalu w ciągu 4 lat. Uszkodzenie trwałe: ciężkie upośledzenie umysłowe; znaczne opóźnienie w rozwoju zdolności reakcji, myślenia i motoryki. Zaburzenia mowy i napady padaczkowe.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Ravensburg 11.05.1994 – 2 O 100/93 = nie opublikowano

4142 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia ze złamaniem twarzoczaszki i jednostronnym krwia-kiem okularowym; krwawienie do mózgu; obrzęk mózgu; osłabienie czynności mózgowych i padaczka pourazowa. Powód znajdował się przez wiele tygodni w śpiączce.

45-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 45 dni / OIOM / neurologia. Zagrożenie życia. 100% trwała utrata zdolności do pracy zarobkowej. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie zdolności in-telektualnych; zaburzenia mowy; upośledzenie chodu. Przyczyna: umyślne uszkodzenie ciała.

Kwota: 110 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 80% LG Kolonia 6.05.2010 – 29 O 4/09 = nie opublikowano

3063 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki; spa-styczne porażenie czterokończynowe po stronie prawej (poruszanie się na wózku); po-wódka jest odżywiana sztucznie; uraz wielonarządowy; krwiak nadtwardówkowy; zespół apaliczny; osoba wymagająca intensywnej opieki).

11-letnie dziecko (dziewczynka). Uszkodzenie trwałe: „Stan po przebytym zespole apalicznym”! OLG stwierdził w uzasadnieniu wyroku: „Ze zdrowej jedenastoletniej, uczęszczającej do liceum powódki stała się […] ciężko upośledzonym umysłowo i fi zycznie człowiekiem bez przyszłości"! [wyrok nie jest jeszcze prawomocny] Po kapitalizacji przy pełnej odpowiedzialności zadość-uczynienie wyniesie 450 000 DM + ok. 120 000 DM renty = 570 000 DM wzgl. 291 436 euro.

Kwota: 115 041 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta:128 € Odpowiedzialność cywilna: 50% OLG Kolonia 5.03.2002 – 15 U 117/01 = nie opublikowano

3492 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia ze złamaniem czaszki; obrzęk mózgu; krwotok pod-pajęczynówkowy oraz uraz płuc i uraz kręgosłupa.

20-letni mężczyzna. Dłuższa hospitalizacja. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca opieki. [Przyczyna: Przebywający na oddziale psychiatrycznym powód rzucił się z okna.]

– 285 –

4. Model niemiecki

Kwota: 125 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 250 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Hamburg 14.02.2003 – 1 U 186/00 = nie opublikowano

2156 Uraz czaszkowo-mózgowy/zespół apaliczny/niedowład czterokończynowy (tutaj: otwarty uraz czaszkowo-mózgowy ze skutkiem w postaci śpiączki i „utrzymyjących się tygodnia-mi przełomów wegetatywnych”. Następnie doszło do rozwoju zespołu apalicznego oraz wyraźnego spastycznego niedowładu czterokończynowego).

12-letni chłopiec. Uszkodzenie trwałe: patrz wyżej. [Uczeń został potrącony na peronie przez pociąg IC, zbliżający się z prędkością 160 km/h. Winę kolei sąd ocenił na 2/3.]

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt 22.09.1994 – 1 U 14/93 = NZV 1996, 281

2313 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia z uszko-dzeniem mózgu [krwiak podtwardówkowy], skutkujący spastycznością czterokończy-nową).

24-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 40 dni, następnie rehabilitacja. Uszkodzenie trwałe: wózek inwalidzki, osoba wymagająca opieki. [LG: 250 000 €, żądanie powódki 300 000 €, OLG jedynie wyrok wstępny roszczenia, ponieważ za wcześnie na rozstrzygnięcie].

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 11.07.1996 – 27 U 66/96 = R+S 1997, 152

2560 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, z krwawieniem do mózgu [krwotok podpajęczynówkowy], zaburzenia równowagi, szumy uszne, porażenie strun głosowych; złamanie przedramie-nia ze skutkami w obrębie prawej dłoni, liczne obrażenia skóry/tkanek miękkich z wbiciem odłamków szkła.

28-letnia kobieta (kelnerka). W ciągu 4 lat wielokrotnie hospitalizowana! Długotrwałe wspo-maganie oddychania itd. Uszkodzenie trwałe: lekki zespół psychoorganiczny, osłabienie sprawności: dłoń. Opóźnienie w uregulowaniu!

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 90% OLG Norymberga 25.04.1997 – 6 U 4215/96 = VersR 1998, 732

– 286 –


1798 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki/uszkodzenie mózgu ze spastycznością czterokończono-wą nasiloną po stronie prawej, zaburzenia poruszania się, zaburzenia koordynacji, zabu-rzenia równowagi i problemy z doborem słów, silne bóle głowy, „wodogłowie aresorbcyjne” i in. obrażenia.

25-letnia kobieta (asystentka ds. korespondencji w języku obcym). Hospitalizacja przez 10 miesięcy w 6 klinikach. Przemijający zespół apaliczny, wszczepienie zastawki, wodo-głowie i in. powikłania. Uszkodzenie trwałe: zob. wyżej.

Kwota: 132 936 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 90% OLG Norymberga 21.06.1991 – 6 U 3695/90 = DAR 1994, 158

2928 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki/uszkodzenie mózgu (tutaj: złamanie czaszki w postaci złamania podstawy czaszki, obustronne złamanie części skalistej i odma wewnątrzczasz-kowa; jednorazowy napad drgawkowy, niedowład w obrębie nerwu twarzowego, moczówka prosta).

Kobieta („bardzo młoda”). Uszkodzenie trwałe: zmiana osobowości! Osłabienie wzroku, osłabienie słuchu, moczówka, upośledzenie zdolności intelektualnych, niedowład w obrę-bie nerwu twarzowego. Ekstremalna zwłoka w likwidacji szkody: dodatkowe 50 000 DM!

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Saarbrücken 31.08.2000 – 15 O 121/97 = ZfS 2001, 255

3447 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia/uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół apaliczny [odmóżdżenie]; stan wegetatywny).

24-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: stan wegetatywny, zespół apaliczny, osoba wy-magająca intensywnej opieki. [Uwaga: w obliczu całkowitego zniszczenia życia powoda kwota zadośćuczynienia wydaje się za niska.]

Kwota: 175 000 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Landshut 3.02.2004 – 72 O 402/00 = nie opublikowano

3308 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki otwarty uraz czaszkowo-mózgowy (tutaj: otwarty uraz czaszkowo-mózgowy z uszkodzeniem mózgu i rozległym urazem podstawy czaszki; częś-ciowa utrata wzroku i utrata zmysłu zapachu).

19-letni mężczyzna. Powód znajdował się początkowo w śpiączce; zagrożenie życia; OIOM. Ho-spitalizacja przez 4 miesiące. Uszkodzenie trwałe: 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej, częściowa utrata wzroku, utrata zmysłu zapachu. Mimo to nie należy – jak twierdzi OLG – za-kładać całkowitej bezradności i konieczności opieki. Nie może wprawdzie prowadzić samocho-

– 287 –

4. Model niemiecki

du osobowego, może jednakże pracować do 8 godzin/tydzień w zakładzie rzemieślniczym ro-dziców. [Obok zapłaconych przed procesem 250 000 DM OLG przyznał dodatkowo 50 000 €].

Kwota: 177 822 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Monachium 11.04.2003 – 10 U 5096/02 = nie opublikowano

2673 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia/padaczka/uszkodzenie mózgu, najcięższe (tutaj: rozwój zespołu apalicznego! obrzęk mózgu w obrębie pnia mózgu oraz w okolicy skronio-wej po stronie prawej); złamanie czaszki; złamanie kości jarzmowej; oderwanie prawej małżowiny usznej; uraz klatki piersiowej.

34-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 2 lata. Uzależniony od wózka inwalidzkiego. Osoba wymagająca opieki. Nietrzymanie moczu i stolca. Powód jest w stanie wyrażać życzenia i tworzyć krótkie zdania. Możliwość rozmowy przez maks. 5 minut.

Kwota: 184 065 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 205 € Odpowiedzialność cywilna: 80% LG Essen 13.02.1996 – 12 O 431/93 = nie opublikowano

3378 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia z wyraźnym niedowładem czterokończynowym i ataksją nasiloną po stronie lewej; dysartria i ataksja w obrębie języka).

8-letnie dziecko (uczeń). Uszkodzenie trwałe: wózek inwalidzki; wyraźnie ograniczone zdolności intelektualne. Dlatego powód chodzi do szkoły specjalnej i ma jedynie ograni-czone kontakty społeczne. Pamięta życie sprzed wypadku!! Osoba wymagająca opieki.

Kwota: 194 291 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 230 € Odpowiedzialność cywilna: 66% OLG Hamm 24.01.2002 – 6 U 169/01 = R+S 2002, 285

3544 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia/uszkodzenie mózgu (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia ze złamaniem czaszki w postaci złamania z wgnieceniem; niedowład połowiczy).

21-letni mężczyzna (na praktyce). Hospitalizacja przez dwa i pół roku! Uszkodzenie trwałe: niepełne porażenie. Bezpłodność. Nietrzymanie moczu wzgl. stolca, które jednakże udało się wyrównać farmakologicznie. Zaburzenia widzenia, upośledzenie psychiczne. Nie należy spodziewać się poprawy stanu. Utrata miejsca praktycznej nauki zawodu i trwała niezdol-ność do pracy [por. również pod niezdolnością do wykonywania zawodu].

– 288 –


Kwota: 200 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Paderborn 28.07.2005 – 3 O 33/04 = SP 2006, 96

3444 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia z uszkodzeniem mózgu i porażeniem spastycznym z przewagą strony lewej.

5-letnie dziecko (chłopiec). Długotrwałe leczenie. Uszkodzenie trwałe: znaczne ogranicze-nie poruszania się i brak zdolności do mówienia, powód nie może ani chodzić, ani mówić.


3952 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia / uszkodzenie mózgu. Powód nie może chodzić ani stać, ramion i dłoni może używać jedynie w bardzo ograniczonym zakresie. Ponadto jest w znacznym stopniu opóźniony intelektualnie i potrafi komunikować się tylko w niewiel-kim zakresie za pomocą krótkich, prostych zdań. Osoba wymagająca intensywnej opieki.

4-letnie dziecko. OIOM przez wiele tygodni z powodu śpiączki; hospitalizacja przez łącznie 8 miesięcy z licznymi zabiegami operacyjnymi. Uszkodzenie trwałe: rozległe zaburzenia ośrodkowo-motoryczne wszystkich kończyn. Znacznie ograniczona zdolność komuniko-wania się. Osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 250 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Monachium 20.02.2000 – 10 U 2081/99 = nie opublikowano

3355 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, z niedowładem czterokończynowym z przewagą strony lewej oraz defekt neurologiczny i dyzartria, mózgowe zaburzenia napięcia i ruchomości oraz inne skutki urazów.

4-letnie dziecko (chłopiec). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Wózek inwalidzki. Chłopiec, u którego doszło do prawie całkowitego upośledzenia czyn-ności kończyn (ustawienie końskie stóp; lewa dłoń zamknięta w pięść; brak możliwości obciążenia prawego ramienia), jest dodatkowo upośledzony intelektualnie i może mówić jedynie w ograniczonym zakresie.

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100%

– 289 –

4. Model niemiecki

Renta: 511 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Monachium I 9.10.1998 – 17 O 12684/98 = nie opublikowano

2912 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki/uszkodzenie mózgu (tutaj: złamanie czaszki, zespół ucisku pnia mózgu i móżdżku, krwawienie do mózgu, uraz ciała modzelowatego i obrzęk mózgu; napady pourazowe [padaczka], spastyczny niedowład czterokończynowy z wy-raźnym obniżeniem napięcia mięśniowego w obrębie tułowia i in. obrażenia).

17-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: porażenie, „wyjątkowo ciężkie” upośledzenie psychiczne, intelektualne i fi zyczne; osoba wymagająca intensywnej opieki! (łączna ka-pitalizacja: 725 264 DM)

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 511 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Würzburg 3.12.2001 – 22 O 713/99 = DAR 2002, 74

2952 Uraz czaszkowo-mózgowy (złamanie sklepienia czaszki, urazowy krwotok podpajęczy-nówkowy, zespół ucisku pnia mózgu, zespół ucisku móżdżku, uraz ciała modzelowatego, wyraźny obrzęk mózgu), zespół apaliczny, spastyczny niedowład czterokończynowy i in. obrażenia.

17-letni mężczyzna. 4 tygodnie OIOM, następnie kilkakrotnie hospitalizacja i rehabilitacja. Uszkodzenie trwałe: „daleko idące porażenie”. Osoba wymagająca intensywnej opieki. Upo-śledzenie intelektualne. [Kap.: 725 264 DM]


3250 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia z uogólnio-nym obrzękiem mózgu, licznymi krwawieniami do mózgu i spastycznym niedowładem czterokończynowym, zespół apaliczny i zespół locked-in).

19-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki, zespół apaliczny, zespół locked-in, sztuczne odżywianie za pomocą sondy, nietrzymanie moczu, utrata mowy, powód nie może ani przełykać, ani mówić, jest w stanie odróżnić między „tak” i „nie” za pomocą języka migowego! Niemalże całkowita destrukcja osobowości! Powód ma świadomość swojej sytuacji bez wyjścia i swoich upośledzeń! [Uwaga: Po kapitaliza-cji, z pewnością niezawyżone zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, wynosi 350 000 €.]

– 290 –


Kwota: 265 316 € Odpowiedzialność cywilna: 70% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 410 € Odpowiedzialność cywilna: 70% LG Detmold 15.05.2003 – 9 O 265/98 = NVZ 2004, 198

3998 Uszkodzenie mózgu, najwyższy stopień po „ekstremalnym urazowym uszkodzeniu mózgu”. 9-letnia dziewczynka. Uszkodzenie trwałe: niezdolność do poruszania się, brak kontroli głowy,

zaburzenie widzenia graniczące z utratą wzroku, bolesne napady drgawkowe, nietrzymanie moczu wzgl. stolca, stany przypominające stan wegetatywny, osoba wymagająca intensyw-nej opieki. Sąd podkreślił, że przyznana kwota jest uzasadniona i to również w przypadku, jeżeli nie można mieć pewności, że osoba poszkodowana jest świadoma swojego stanu.

Kwota: 500 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Münster 17.04.2009 – 16 O 532/07 = NJW 2010, 86

e) Wstrząśnienie mózgu2237 Wstrząśnienie mózgu z bólami głowy. Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 1 dzień oraz – jak podaje

powód – „bóle głowy przez kolejne dwa do trzech dni”. [AG: Uraz jest „nieznaczny”, nie są to jednakże obrażenia, które należałoby zlekceważyć!]

Kwota: 153 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Kiel 27.02.1997 – 111 C 625/96 = nie opublikowano

1222 Wstrząśnienie mózgu i liczne stłuczenia, w szczególności stłuczenie odcinka szyjnego kręgosłupa.

Mężczyzna (motocyklista). Hospitalizacja przez 6 dni. Wyleczenie bez trwałych uszko-dzeń. Współwina ze względu na zbyt dużą prędkość.

Kwota: 511 € Odpowiedzialność cywilna: 70% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 19.09.1990 – 1 U 117/90 = nie opublikowano

1827 Wstrząśnieie mózgu, lekkie; przejściowe zaburzenia widzenia oraz liczne stłuczenia. Kobieta. Wyleczenie bez trwałych uszkodzeń. Kwota: 614 €

– 291 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Rüdesheim 14.04.1993 – 3 C 19/93 = nie opublikowano

1830 Wstrząśnienie mózgu; stłuczenia/otarcia (tutaj: „stłuczenia i otarcia w obrębie lewego uda i podudzia […] stłuczenie barku po stronie prawej”).

Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 13 dni, „następnie tylko częściowo zdolny do pracy” [bez podania czasu utrzymywania się takiego stanu].

Kwota: 716 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Erlangen 25.03.1993 – 1 C 979/92 = nie opublikowano

1790 Wstrząśnienie mózgu (tutaj: „Commotio I”) ze stłuczeniem czaszki po stronie prawej i otar-ciami w obrębie prawej okolicy skroniowej, jak również prawej strony tułowia.

8-letni chłopiec (uczeń). Hospitalizacja przez 4 dni. W sumie przez 5 dni niezdolny do udziału w zajęciach szkolnych. „[…] jedynie relatywnie nieznaczne obrażenia, które nie wywołały żadnych trwałych konsekwencji”.

Kwota: 767 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Buxtehude 22.10.1993 – 31 C 646/93 = nie opublikowano

1826 Wstrząśnienie mózgu i otarcia twarzy, jak również otarcia w obrębie prawego barku i po-tylicy. Uwzględniono, że dziecko „doznało dość znaczącego szoku, choć nie był to szok w rozumieniu medycznym”.

4-letnie dziecko. Hospitalizacja przez 5 dni. Następnie wypis z kliniki dziecięcej w stanie bez dolegliwości. [Powód nie powinien być obciążany współwiną ojca, BGH NJW 80, 2090.]

Kwota: 767 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Kassel 2.03.1993 – 3 o 27/93 = nie opublikowano

1246 Wstrząśnienie mózgu, zespół kręgosłupa szyjnego oraz liczne stłuczenia. Brak danych na temat osoby. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 1,5 tygo-

dnia. Łączny czas trwania leczenia: 3 miesiące. W tym czasie poszkodowany/-a był/-a zaopatrywany/-a sześciokrotnie ambulatoryjnie.

Kwota: 1125 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: –

– 292 –


Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Koblencja 31.08.1990 – 43 C 2716/89 = ZfS 1991, 10

1342 Wstrząśnienie mózgu i „różnorakie” stłuczenia. Brak danych na temat osoby. Kwota: 1227 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 14.03.1991 – 1 U 5972/90 = ZfS 1991, 261

1575 Wstrząśnienie mózgu; uraz kręgosłupa szyjnego typu „smagnięcie biczem”; stłuczenia (tutaj: stłuczenia odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz stłuczenia klatki piersiowej).

Brak danych na temat osoby. Hospitalizacja przez 7 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez ok. 1 miesiąc.

Kwota: 1278 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Frankenthal 20.11.1990 – 4 S 208/90 = nie opublikowano

1398 Wstrząśnienie mózgu/stłuczenie czaszki i wynikające z tego „długotrwałe” bóle głowy; zespół kręgosłupa szyjnego i stłuczenie klatki piersiowej.

Kobieta. Hospitalizacja przez 11 dni. Następnie 100% utrata zdolności do pracy zarob-kowej przez kolejne 17 dni. Leczenie bez powikłań. Rzekomy zespół lękowy nie został uwzględniony, ponieważ uznano go za „neurotyczne, nieprawidłowe radzenie sobie z sytuacją”.

Kwota: 1278 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Lüneburg 16.05.1991 – 4 S 505/90 = nie opublikowano

3685 Wstrząśnienie mózgu z bólami głowy oraz licznymi stłuczeniami i otarciami, jak również zespołem kręgosłupa szyjnego.

Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez ok. 6 tygodni. Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Greifswald 14.09.2001 – 44 C 904/01 = nie opublikowano

399 Wstrząśnienie mózgu z bólami głowy i raną tłuczoną głowy; krwiaki (tutaj: liczne w szcze-gólności na prawym udzie i podudziu).

– 293 –

4. Model niemiecki

53-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 9 dni. Powódka była pod opieką lekarską przez ok. 2 lata z powodu bólów głowy i kręgosłupa.

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Ludwigshafen 7.01.2000 – 2 eC 32/89 = nie opublikowano

2370 Wstrząśnienie mózgu (tutaj: „podejrzenie wstrząśnienia”). Kobieta. Utrata zdolności do wykonywania pracy zarobkowej – bez informacji o stopniu –

przez co najmniej 108 dni. Ponadto brak oceny ze względu na sprzeczne informacje lekarskie. Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Weilburg 30.03.1995 – 5 C 57/94 = nie opublikowano

261 Wstrząśnienie mózgu, silne „oraz mocno krwawiąca rana tłuczona […], która musiała zo-stać zszyta klamrami”. Ponadto: „znaczące stłuczenia na całej prawej połowie ciała, których część musiała zostać poddana punkcji”.

71-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 19 dni. Punkcja stłuczeń. Przejściowe upośledzenie chodu.

Kwota: 1917 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Dessau 7.05.1998 – 7 S 552/97 = nie opublikowano

1180 Wstrząśnienie mózgu, „ciężkie”, i inne obrażenia głowy (tutaj: rana tłuczona) oraz stłucze-nia i otarcia.

Brak danych na temat osoby. Hospitalizacja przez 2 dni. Pełna zdolność do pracy została odzyskana po 12 tygodniach.

Kwota: 2045 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Konstancja 28.05.1990 – 4 O 423/89 = ZfS 1990, 340

3140 Wstrząśnienie mózgu; zespół kręgosłupa szyjnego; stłuczenie kości guzicznej. Kobieta. Hospitalizacja przez 10 dni; musiała nosić kołnierz Schantza przez 2 miesiące.

Powódka próbowała ponadto uzyskać po 5 latach dodatkowe zadośćuczynienie pieniężne za rzekomy zespół stresu pourazowego. OLG oddalił słusznie jej powództwo; powódka 3 lata po wypadku uzyskała prawo jazdy i od tego czasu sama uczestniczy w ruchu drogowym jako kierowca; stoi to w sprzeczności z rzekomym zespołem stresu pourazowego.

– 294 –


Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Braunschweig 7.05.2002 – 3 U 78/01 = NVZ 2003, 479

2365 Wstrząśnienie mózgu, lekkie, jednakże z „ponadprzeciętnie długotrwałymi zaburzeniami powstrząśnieniowymi, których przyczyna leży również w drażliwości psycho-wegetatywnej wzgl. reaktywnych stanach depresyjnych”; rana tłuczona głowy; lekki zespół kręgosłupa szyjnego; stłuczenie klatki piersiowej.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 5 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 29 dni, 75% – przez 29 dni, 50% – przez ok. 8 dni oraz 25% – przez 8 dni. Bez nerwicy rosz-czeniowej.

Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt 10.01.1996 – 23 U 124/95 = nie opublikowano

f) Zespół ucisku mózgu2516 Złamanie twarzoczaszki z zespołem ucisku mózgu i obrażeniami twarzy (tutaj: złamanie dwu-

miejscowe krawędzi oczodołu, „perforacyjne uszkodzenie powieki górnej z oderwaniem lewe-go przyśrodkowego wiązadełka powieki; sięgający aż do kości uraz lewego policzka”; otarcia.

4-letnia dziewczynka. 3 tygodnie rehabilitacji. Kilka kolejnych zabiegów operacyjnych. Sto-pień utraty zdolności do pracy zarobkowej: pierwszy rok – 30%, drugi rok – 20%, następnie 15%. Trwałe oszpecenie twarzy. Znaczące upośledzenie psychiczne.

Kwota: 20 452 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Heilbronn 27.09.1996 – 2 O 1150/96 = nie opublikowano

g) Uszkodzenie mózgu aa) Uszkodzenie mózgu ze zmianą osobowości 3057 Uszkodzenie mózgu (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy I stopnia z następującym po urazie

zatokowym zawałem mózgu na obszarze o wielkości 5 mm x 8 mm) oraz będącymi jego skutkiem, uwarunkowanymi organicznie zmianami osobowości, przypominającymi zespół psychoorganiczny.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 81 dni; kilka pobytów w szpitalu, zabiegów operacyjnych i badań; 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 11 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: zmiana osobowości i zaburzenia intelektualne.

Kwota: 23 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak

– 295 –

4. Model niemiecki

Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Drezno 26.07.2002 – 11 U 556/02 = DAR 2003, 35

1719 Uszkodzenie mózgu/uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia z obrzękiem mózgu. Następnie doszło do „patologicznej zmiany osobowości” wskutek „ciężkiej depresyjności”.

Mężczyzna. Hospitalizacja. „Długotrwałe i obciążające go w dalszym ciągu próby leczenia w klinice”. Uszkodzenie trwałe: 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej. [LG przyznał jedynie 4000 DM].


2754 Uszkodzenie mózgu z uszkodzeniem trwałym, w szczególności ograniczenie funkcji inte-lektualnych i zmiana osobowości wskutek urazu czaszkowo-mózgowego II stopnia; ponadto powód doznał „ciężkich obrażeń oka, wątroby, nerki, stawu kolanowego”.

26-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: ograniczenie zdolności intelektualnych z ce-chami uwarunkowanej organicznie zmiany osobowości. [Wyrok, który warto uwzględnić w związku z tematem: oszacowanie utraconych zarobków/wieku emerytalnego.]


1450 Uszkodzenie mózgu (tutaj: patologiczne, „ciężkie upośledzenie”, bardzo przypominające objawami uwarunkowane wiekiem kurczenie się mózgu); obrażenia obydwu kończyn dol-nych nieobejmujące kości, uraz prawej strony miednicy oraz „ciężkie stłuczenia”.

73-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: zmiana osobowości; osoba wymagająca inten-sywnej opieki; wózek inwalidzki; nietrzymanie stolca i moczu; zagrożenie samobójstwem. [Wyrok został uchylony przez Trybunał Federalny (sygn. akt VI ZR 163/90).]

Kwota: 40 903 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Stuttgart 15.01.1991 = NZV 1991, 150

2360 Uszkodzenie mózgu/uraz czaszkowo-mózgowy, najwyższego stopnia (tutaj: uraz czasz-kowo-mózgowy III stopnia z pourazowymi zmianami osobowości, w szczególności spowol-nieniem i zaburzeniami pamięci).

Mężczyzna (mechanik). Hospitalizacja przez 6 miesięcy. Rehabilitacja przez 3 miesiące. Uszkodzenie trwałe: zmiana osobowości, uszkodzenie substancji mózgowej i codzienne bóle głowy.

– 296 –


Kwota: 43 460 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 80% LG Oldenburg 8.01.1996 – 7 O 1953/95 = nie opublikowano

1769 Uszkodzenie mózgu/padaczka (tutaj: „ciężka, uwarunkowana organicznie zmiana osobo-wości, połączona z zaburzeniami funkcji intelektualnych średniego stopnia po ciężkie”, jak również „napady padaczkowe, których nie udaje się kontrolować w dostatecznym stopniu”).

27-letni mężczyzna (mechanik samochodowy). Hospitalizacja przez 41 dni – następnie „co chwilę” powroty do szpitala. Uszkodzenie trwałe: 100% utrata zdolności do pracy za-robkowej, zmiana osobowości, padaczka. Kwota znajduje się „w okolicach górnej granicy”.

Kwota: 46 016 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Koblencja 4.11.1993 – 5 O 721/82 = nie opublikowano

1620 Uszkodzenie mózgu/złamanie czaszki (tutaj: „zaawansowany zespół psychoorganiczny” po ura-zie czaszkowo-mózgowym wskutek złamania podstawy czaszki, złamanie czaszki z krwawie-niem do mózgu i obrzękiem mózgu. W efekcie „wiotkie” porażenie kończyn górnych i dolnych).



1724 Uszkodzenie mózgu (tutaj: zespół ucisku mózgu z udziałem pnia mózgu po obustronnym złamaniu czaszki z wypłynięciem płynu mózgowego i krwawieniem do mózgu. Zmiana osobowości, zaburzenia motoryczne itd.). Złamanie stawu skokowego; złamanie obręczy miedniczej, złamanie łokcia i in.

27-letni mężczyzna (ślusarz). Hospitalizacja przez 6 miesięcy. Od tego czasu w szpitalu opieki długoterminowej. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca opieki z powodu urazu mózgu; zmiana osobowości. (Kapitalizacja: 135 000 DM)

Kwota: 51 129 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 102 € Odpowiedzialność cywilna: 66% OLG Berlin 12.07.1993 – 22 U 4484/92 = nie opublikowano

– 297 –

4. Model niemiecki

1723 Uszkodzenie mózgu (tutaj: „nieodwracalne” uszkodzenie mózgu ze skutkiem w postaci „ciężkich uszkodzeń trwałych, z którymi będzie musiał borykać się codziennie do końca życia i które będzie musiał znosić świadomie”, w szczególności zmiana osobowości i wy-raźny uszczerbek w możliwości kształcenia się).

Uczeń. Uszkodzenie trwałe: „nieodwracalne skutki urazu mózgu” ze zmianą osobowości (osobowość/zachowania społeczne).

Kwota: 51 129 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Szlezwik 27.02.1992 – 7 U 57/90 = nie opublikowano

2240 Uszkodzenie mózgu (tutaj: ciężki uraz mózgu ze znaczącym zaburzeniem funkcji mózgu, upośledzeniem możliwości stania i chodzenia oraz znaczącą zmianą osobowości).

20-letni mężczyzna (ślusarz). Po 6 latach w dalszym ciągu bóle głowy i niedosłyszenie. Rezygnacja z zawodu. Znaczące upośledzenie psychiczne. Znaczne zadłużenie pozwane-go. Tendencja do poprawy.


1325 Uszkodzenie mózgu/ciężki uraz czaszkowo-mózgowy (tutaj: złamanie czaszki z wgniece-niem; krwawienie do mózgu; porażenie połowicze; częściowa utrata wzroku [„sztywna źre-nica niewidząca po stronie prawej”]); złamanie szczęki górnej; uraz oka lewego; złamanie kości jarzmowej z wgnieceniem i przemieszczeniem.

12-letnia dziewczynka. Nieprzytomna przez 5 tygodni. Zagrożenie życia. Hospitalizacja przez 3 miesiące. Uszkodzenie trwałe: spastyczny niedowład połowiczy; osłabienie zdol-ności intelektualnych; zmiana osobowości; częściowa utrata wzroku. Zagrożenie padaczką.

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 128 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Bamberg 7.5. 1991 – 5 U 134/90 = ZfS 1991, 260

2619 Uszkodzenie mózgu (tutaj: „daleko idąca destrukcja osobowości”. Do chwili śmierci, która nastąpiła 22 miesiące po urazie, miała miejsce „pewna zdolność do przeżywania i odczu-wania”. Uraz wielonarządowy z licznymi ciężkimi złamaniami itd.).

Mężczyzna. Obrażenia ze skutkiem śmiertelnym. Niemalże całkowita utrata „jakości oso-bowościowej”.

Kwota: 76 694 €

– 298 –


Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 11.07.1997 – 10 U 15/97 = VersR 1998, 1256

4143 Uszkodzenie mózgu wskutek udaru mózgu, będącego skutkiem zatoru. Zmiana osobowo-ści; niedowład połowiczy; brak koordynacji chodu [tzw. ataksja chodu]; zaburzenia mowy i upośledzenie funkcji intelektualnych.

45-letni mężczyzna (lekarz). Hospitalizacja przez 4 miesiące, dwa pobyty w szpitalu, a na-stępnie ponad 10 miesięcy w klinice rehabilitacyjnej. Uszkodzenie trwałe: zmiana osobo-wości / charakteru. Niezdolność do wykonywania zawodu; niezdolność do wykonywania pracy zarobkowej. Powód musi poddać się prawdopodobnie stałemu leczeniu psychoterape-utycznemu. Przyczyna: odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce w ramach leczenia choroby serca z przeszczepem serca).

Kwota: 100 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 23.11.2009 – 3 U 41/09 = nie opublikowano

1656 Uszkodzenie mózgu (tutaj: mikrocefalia/atrofia mózgu, w wyniku której wystąpiło „opóź-nienie w rozwoju psychomotorycznym z zaburzeniami ruchu pochodzenia mózgowe-go, napadami drgawkowymi pochodzenia mózgowego oraz zezem zbieżnym naprze-miennym”).

Dziecko (noworodek). „Uszkodzenia te […] należą do najcięższych z wszystkich moż-liwych uszczerbków na zdrowiu”. Biegły mówił w tym kontekście o „życiu minimalnym”. Odpowiedzialność lekarza.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Oldenburg 3.12.1991 – 5 U 25/91 = VersR 1993, 753

2669 Uszkodzenie mózgu (tutaj: rozległe krwawienia do mózgu z wyraźnym zespołem ucisku mózgu. Skutki to: zaburzenia koncentracji i pamięci, spowolnienie psychomotoryczne, zmiana osobowości z zaburzeniami afektu, zaburzenia mowy; nadpotliwość).

Mężczyzna. OIOM, hospitalizacja przez wiele tygodni, 3 miesiące rehabilitacji, kilka dodat-kowych terapii. Uszkodzenie trwałe: zmiana osobowości. Mógłby pracować najwyżej jako portier.

Kwota: 115 041 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Dortmund 30.06.1999 – 21 O 82/98 = ZfS 1999, 467

– 299 –

4. Model niemiecki

2856 Uszkodzenie mózgu (tutaj: ciężki uraz czaszkowo-mózgowy z licznymi krwawieniami w wy-niku stłuczenia; złamanie podstawy czaszki z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego); uraz twarzy (złamanie Le Fort III); złamanie uda oraz złamania w obrębie dłoni.

33-letni mężczyzna; hospitalizacja przez 4 miesiące. Uszkodzenie trwałe: zmiana oso-bowości; osoba wymagająca intensywnej opieki; wózek inwalidzki; objawy wypadnięcia funkcji neurologicznych; zaburzenia mowy. [Bardzo niskie zadośćuczynienie pieniężne!]

Kwota: 122 710 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 153 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Oldenburg 7.05.2001 – 15 U 6/01 = SP 2002, 56

1836 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: niemalże całkowita destrukcja osobowo-ści. Komunikacja możliwa tylko za pomocą języka migowego. Zachowane jedynie „minimum zdolności do ukierunkowanego reagowania”).

27-letni mężczyzna. „Zmiana oceny przez Trybunał Federalny ma w niniejszym postępo-waniu moc wsteczną, ponieważ w chwili wydania orzeczenia (Trybunału Federalnego) postępowanie to nie było jeszcze prawomocnie zakończone”.

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Norymberga 18.06.1993 – 8 U 569/91 = VersR 1994, 735

2888 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół apaliczny z „niemalże całkowitym wypadnięciem zdolności percepcji i czucia – zachowane zostały jedynie funkcje pnia móz-gu! Komunikacja nie jest prawie w ogóle możliwa! Osoba wymagająca intensywnej opieki).

Niemowlę (4-miesięczne). OLG uznał kwotę 300 000 DM za odszkodowanie adekwatne i ocenił obniżoną długość życia oraz nieświadomość całkowitej destrukcji osobowości za czynniki obniżające jego wysokość.

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Monachium 15.06.2000 – 8 U 147/99 = VersR 2001, 1384

2928 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki/uszkodzenie mózgu (tutaj: złamanie czaszki w postaci złamania podstawy czaszki, obustronne złamanie części skalistej i odma wewnątrzczasz-kowa; jednorazowy napad drgawkowy, niedowład w obrębie nerwu twarzowego, moczówka prosta).

– 300 –


Kobieta („bardzo młoda”). Uszkodzenie trwałe: zmiana osobowości! Osłabienie wzro-ku, osłabienie słuchu, moczówka, upośledzenie zdolności intelektualnych, niedowład w obrębie nerwu twarzowego. Ekstremalna zwłoka w likwidacji szkody: dodatkowe 50 000 DM!

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Saarbrücken 31.08.2000 – 15 O 121/97 = ZfS 2001, 255

3174 Zespół apaliczny z hipoksycznym uszkodzeniem mózgu z daleko idącą destrukcją oso-bowości. Poszkodowana jest w stanie odbierać jedynie w niewielkim stopniu bodźce aku-styczne i optyczne. Komunikacja nie jest możliwa.

14-letnia dziewczynka. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce związany z ano-reksją. W obliczu złego stanu pacjentki lekarz był zobowiązany do regularnego pomiaru poziomu cukru we krwi, tętna i ciśnienia krwi i do złożenia w sądzie opiekuńczym – mimo odmowy pacjentki – ponownego wniosku o dopuszczenie sztucznego odżywiania. LG na-kazał miastu Monachium, jako fi nansującemu szpital, zapłacenie zadośćuczynienia.

Kwota: 200 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Monachium I 13.08.2003 – 9 O 5933/94 = nie opublikowano

3357 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: niedowład czterokończynowy; destrukcja osobowości; zespół apaliczny).

21-letni mężczyzna (mechanik). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki; destrukcja osobowości; zespół apaliczny.

Kwota: 204 517 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Brandenburgia 13.10.1998 – 2 U 198/97 = nie opublikowano

3381 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: afazja; dysfagia; zespół psychoorganiczny oraz spa-styczność czterokończynowa).

22-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: utrata mowy; komunikacja nie jest w ogóle możli-wa. Osoba wymagająca intensywnej opieki! Zmiana osobowości! Odpowiedzialność lekarza (tutaj: nierozpoznanie zagrożenia samobójstwem; powód rzucił się z okna).


– 301 –

4. Model niemiecki

Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Koblencja 26.04.2002 – 10 O 361/00 = nie opublikowano

3100 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół śródmózgowia II stopnia). Jak stwierdził LG, „wynik ten odpowiada w skutkach zespołowi apalicznemu”. Uszkodzenie mózgu wysokiego stopnia, stan wegetatywny. Usztywnienie stawów z powodu skrócenia mięśni. Sztuczne odżywianie. Tendencja do pogarszania się stanu. Osoba wymagająca intensywnej opieki.

24-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: patrz wyżej. Znajdujący się w stanie wegetatyw-nym powód będzie na stałe przebywał w klinikach i domach opieki jako osoba wymagająca intensywnej opieki. Jak twierdzi sąd, „poprawa stanu nie jest prawdopodobna”. [Po kapita-lizacji kwota zadośćuczynienia wynosi 764 574 DM wzgl. 390 920 euro, co nie wyczerpu-je – jak twierdzi LG – „ram wynikających z dotychczasowego orzecznictwa”.

Kwota: 306 775 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 383 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Dessau 9.02.2001 – 2 o 1185/98 = nie opublikowano

3950 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy z rozlanym obrzękiem mózgu po ciężkim krwawieniu do mózgu z rozległym uszkodzeniem trwałym (zob. informacje szczegółowe)). Do tego dołączyły różne urazy narządowe (m.in. pęknię-cie płata wątroby) i złamania (m.in. złamanie środkowej części twarzoczaszki).

20-letnia kobieta (studentka). OIOM przez 18 dni; hospitalizacja przez 8 miesięcy; zagroże-nie życia. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Nie może chodzić ani stać. Całkowite nietrzymanie moczu i stolca. Sztuczne odżywianie. Komunikacja jedynie za pomocą ruchów głową. Utrata pamięci krótkoterminowej. Przyczyna: pasażerka pijanego kierowcy samochodu osobowego, który miał 1,2 promila we krwi, czego jednak powódka nie zauważyła.

Kwota: 400 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 250 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Naumburg 9.03.2006 – 6 U 141/05 = nie opublikowano

3042 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: wtórna mikrocefalia najwyższego stopnia ze spastycznością czterokończynową najwyższego stopnia. Całkowita destrukcja osobowości. Niezbędna stała intensywna opieka. Powód doznał obrażeń „u podstaw swojej osobowości”!).

Dziecko (niemowlę). Błąd podczas porodu / błąd w sztuce położniczej / odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej). Uszkodzenie trwałe: „najcięższe z możliwych

– 302 –


uszkodzeń […] z destrukcją osobowości”. „Upośledzenia tego stopnia wymagają w obliczu wielkiej wagi, jaką niemiecka konstytucja przywiązuje w art. 1 i 2 do osobowości i godności człowieka, wyjątkowego zadośćuczynienia pieniężnego”, jak stwierdził OLG, który podniósł kwotę odszkodowania za ból i cierpienie z 300 000 euro na 500 000 euro.

Kwota: 500 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 16.01.2002 – 3 U 156/00 = NJW-RR 2002 1604

bb) Uszkodzenie mózgu ze skutkiem w postaci niepełnosprawności intelektualnej1386 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: zespół ucisku mózgu wzgl. zespół ucisku pnia mózgu

z niedowładem czterokończynowym z przewagą strony lewej i ciężkim upośledzeniem umysłowym na poziomie tzw. niepełnosprawności intelektualnej w stopniu umiarkowa-nym); złamanie kości strzałkowej.

21-letni mężczyzna. Wcześniejsze uszkodzenia: upośledzenie umysłowe (niepełnospraw-ność intelektualna w stopniu lekkim). Pourazowe przejściowe zaburzenia psychotyczne. Uszkodzenie trwałe. Suma całkowita po kapitalizacji: 140 908,80 DM.

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 205 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Monachium 24.07.1990 – 5 U 5894/89 = DAR 1991, 301

1636 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uszkodzenie mózgu z wyraźną niepeł-nosprawnością intelektualną z zaburzeniami rozwoju mowy oraz wyraźną niestabilnością afektu, padaczką, spastycznym porażeniem poprzecznym [=dwustronnym]).

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej w zakresie monitoro-wania i leczenia podczas porodu). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca opieki. Powód chodzi do szkoły dla niepełnosprawnych intelektualnie, potrafi siedzieć i „czołgać się”.

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 25.11.1992 – 3 U 252/91 = NJW-RR 1993, 537

3412 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: powódka jest „niepełnosprawna in-telektualnie i fi zycznie w stopniu ciężkim, bez szans na trwałą poprawę stanu”, jak stwierdził sąd).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (błąd w sztuce położniczej w wyniku rażącego nie-dbalstwa. „Bezpośrednio przed porodem doszło […] [do] […] rozwoju stanu hipoksji u płodu […] w wyniku zaawansowanej anemii płodowej w przebiegu ciężkiej niezgodności

– 303 –

4. Model niemiecki

grup krwi między matką a dzieckiem”) [por. w tym zakresie również wyrok Krajowego Sądu Pracy w Kolonii: 7 Sa 754/04 z dn. 12.01.2005].

Kwota: 250 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Akwizgran 9.04.2002 – 11 O 211/99 = nie opublikowano

3255 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: spastyczny niedowład czterokończynowy, wodogłowie, upośledzenie wzroku wysokiego stopnia, zespół Westa, znaczące opóźnienie w rozwoju mentalnym).

Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej). Uszko-dzenie trwałe: niemal całkowita utrata wzroku; osoba wymagająca intensywnej opieki; nietrzymanie moczu i stolca; brak kontroli równowagi; brak mowy; rehabilitacja jest wy-kluczona. Ze względu na wodogłowie zaistniała konieczność wszczepienia zastawki w celu drenażu. Niemal całkowita destrukcja osobowości! Jak stwierdził OLG, „w obliczu wielkiej wagi, jaką niemiecka konstytucja przywiązuje w art. 1 i 2 do osobowości i godności czło-wieka, wyjątkowo wysokie odszkodowanie jest uzasadnione”.

Kwota: 350 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Braunschweig 22.04.2004 – 1 U 55/03 = NJOZ 2004, 1656

3819 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: ciężki spastyczny niedowład czterokoń-czynowy, padaczka oporna na leczenie – nawet do 15 ataków dziennie, całkowita utrata wzroku). Osoba wymagająca intensywnej opieki.

Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki oraz – zob. pow. Od-powiedzialność lekarza/błąd w sztuce położniczej. Jak stwierdził OLG, „jeżeli dziecko dozna hipoksycznych uszkodzeń mózgu najwyższego stopnia – które znajdują się w zakresie najcięższych możliwych uszkodzeń organizmu ludzkiego – w wyniku błędu w sztuce le-karskiej przed narodzinami lub bezpośrednio po, zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 500 000 € jest uzasadnione”.

Kwota: 500 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Stuttgart 9.09.2008 – 1 U 152/07 = VersR 2009, 80

cc) Uszkodzenie mózgu ze skutkiem w postaci konieczności opieki nad poszkodowaną osobą2212 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: prawie całkowite zniesienie motoryki

ze skutkiem w postaci niemal całkowitego porażenia kończyn dolnych i górnych; wzrok zachowany jedynie na poziomie „odruchowym, bez zdolności do rozróżniania kształtów”; niezdolność do mówienia; na poziomie niemowlęcia).

– 304 –


Dziecko (w 1991 r. 13-letnia dziewczynka). Odpowiedzialność lekarza. [Odrzucenie dotych-czasowego orzecznictwa w zakresie całkowitej destrukcji osobowości „zabrania przyznania jedynie symbolicznego zadośćuczynienia”!]

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% BGH 13.10.1992 – VI ZR 201/91 = NJW 1993, 781 i nast.

2203 Uszkodzenie mózgu (tutaj: „uszkodzenie mózgu w postaci ciężkiego ośrodkowego zabu-rzenia koordynacji”).

Dziecko (dziewczynka). „Jest niepełnosprawna w 100%, a jej zaopatrzenie może odbywać się jedynie z pomocą drugiej osoby” [osoba wymagająca opieki]. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: „ciężki” błąd w sztuce położniczej położnej).

Kwota: 10 226 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Celle 27.01.1992 – 1 U 39/90 = VersR 1993, 360

4012 Uszkodzenie słuchu, ciężkie (tutaj: ciężki zamknięty uraz czaszkowo-mózgowy z rozległym zespołem ucisku mózgu po stronie lewej w okolicy czołowo-skroniowej, krwotok podpaję-czynówkowy, krwiak nadtwardówkowy, złamanie sklepienia) oraz wrzód dwunastnicy i odoskrzelowe zapalenie płuc.

Kobieta (fryzjerka i trenerka fi tness). Leczenie na OIOM-ie przez 6 miesięcy z licznymi za-biegami operacyjnymi. Uszkodzenie trwałe: spowolnienie mowy i reakcji; wyraźnie osła-bienie zdolności motorycznych. Rezygnacja z zawodu. Przyczyna: wypadek motocyklowy; powódka siedziała jako pasażerka bez kasku na motocyklu i podczas upadku uderzyła głową w słupek płotu.

Kwota: 46 200 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 80% LG Stralsund 19.12.2006 – 7 O 354/05 = SP 2007, 389

3393 Uszkodzenie mózgu (tutaj: krwiak podtwardówkowy nad prawą półkulą mózgu z zespołem ucisku mózgu. W wyniku tego doszło do zespołu apalicznego, w którego przebiegu nastąpiło oddzielenie mózgu od pnia mózgu na wysokości śródmózgowia; por. również pod zespołem apalicznym).

Kobieta (starsza kobieta w domu opieki). Wcześniejsze uszkodzenia: „Jako czynnik obni-żający wysokość zadośćuczynienia należy uwzględnić fakt, że u powódki w chwili upad-ku występowały zaawansowane objawy defi cytów intelektualnych. Cierpiała w wyniku uszkodzeń psychicznych; niekiedy występowały u niej splątanie i halucynacje”. Za czyn-nik podwyższający odszkodowanie uznano, że „fakt przyznania III grupy pielęgnacyjnej,

– 305 –

4. Model niemiecki

oznaczającej osobę wymagającą najintensywniejszej opieki […] wynika z upadku. Jak wynika z raportu przeniesienia do kliniki B., przed wypadkiem powódka mogła poruszać się po korytarzu oddziałowym z użyciem chodzika. Jadła i piła z niewielką pomocą”. [Warto uwzględnić w zakresie zabezpieczenia używanego w szpitalu wózka inwalidzkiego przed wywróceniem się.]

Kwota: 50 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% KG 20.01.2005 – 20 U 401/01 = NJOZ 2005, 4004

1724 Uszkodzenie mózgu (tutaj: zespół ucisku mózgu z udziałem pnia mózgu po obustronnym złamaniu czaszki z wypłynięciem płynu mózgowego i krwawieniem do mózgu. Zmiana osobowości, zaburzenia motoryczne itd.). Złamanie stawu skokowego, złamanie obręczy miedniczej, złamanie łokcia i in.

27-letni mężczyzna (ślusarz). Hospitalizacja przez 6 miesięcy. Od tego czasu w szpitalu opieki długoterminowej. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca opieki z powodu urazu mózgu; zmiana osobowości. (kapitalizacja: 135 000 DM)

Kwota: 51 129 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 102 € Odpowiedzialność cywilna: 66% KG 12.07.1993 – 22 U 4484/92 = nie opublikowano

1638 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: „ciężkie zaburzenia poruszania się po-chodzenia mózgowego z niedowładem czterokończynowym [= niepełne porażenie czte-rech kończyn] oraz napadami drgawkowymi z zespołem Westa […] ciężkie zaburzenie rozwoju […] psychointelektualnego”, zaburzenie mowy.

Dziecko. Uszkodzenie trwałe: „Upośledzenie największego stopnia”, osoba wymagająca opieki. Napady drgawkowe są „w miarę skutecznie” kontrolowane. Odpowiedzialność le-karza (błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu). Kapitalizacja: 272 000 DM

Kwota: 51 129 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 383 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Kolonia 2.12.1992 – 27 U 74/92 = ZfS 1993, 117

1490 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: w zakresie fi zycznym niepełne porażenie wszystkich kończyn, przykurcze stawów, uszkodzenie nerwu wzrokowego. W zakresie psychicznym dziecko zatrzymało się na poziomie intelektualnym 4–6-latka, maks. 10-latka).

– 306 –


Dziecko. Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie mózgu z ciężkim upośledzeniem umysłowym i fi zycznym. Osoba wymagająca opieki. Uzależniona od wózka inwalidzkiego. Odpowiedzial-ność lekarza/błąd podczas porodu. [Niedbalstwo średniego stopnia].

Kwota: 66 468 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Oldenburg 13.02.1990 – 5 U 96/89 = DAR 1992, 63

1684 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: ciężki uraz czaszkowo-mózgowy; zespół ucisku mózgu, częściowa utrata wzroku, nietrzymanie stolca, nietrzymanie moczu; złama-nie twarzoczaszki [„prawa strona twarzoczaszki była wgnieciona”], złamanie podstawy czaszki); obustronne złamania nóg.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 464 dni. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca inten-sywnej opieki, intelektualnie na poziomie 3–4-latka, wózek inwalidzki, stały cewnik. [Bez upośledzenia intelektualnego 180–200 TDM, zadośćuczynienie na pierwszym planie].


1971 Uszkodzenie mózgu w postaci uszkodzenia pnia mózgu po ciężkim urazie czaszkowo-móz-gowym. Doszło do powstania tzw. wodogłowia. Po rozwoju stanu wegetatywnego doszło do: „lekkiego niedowładu czterokończynowego z przewagą strony lewej” oraz „pourazowego zespołu psychoorganicznego”.

7-letnie dziecko. Hospitalizacja przez 20 miesięcy. Nawiązanie kontaktu było możliwe do-piero po 10 tygodniach! Uszkodzenie trwałe: zob. powyżej; osoba wymagająca intensywnej opieki [dosłownie: „całkowity, wymagający opieki inwalida”]. Zagrożenie padaczką!

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Düsseldorf 07.11.1994 – 1 U 268/93 = nie opublikowano

1840 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia/padaczka (tutaj: „upośledzenie najwyższe-go stopnia wszystkich funkcji intelektualnych i psychicznych”, spastyczny niedowład czterokończynowy z częściowym usztywnieniem wszystkich dużych stawów po urazie czaszkowo-mózgowym III stopnia). „Bardzo ograniczona” zdolność odczuwania.

Mężczyzna. W nawiązaniu do orzeczenia Trybunału Federalnego z dn. 13.10.1992 [NJW 93, 781] OLG uznał, „uwzględniając również przeważającą współwinę powoda”, kwotę 150 000 DM za adekwatną.

– 307 –

4. Model niemiecki

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 40% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 26.04.1993 – 6 U 149/92 = VersR 1994, 441

1851 Uszkodzenie mózgu/ciężki uraz czaszkowo-mózgowy (tutaj: „zespół psychoorganiczny z wyraźnymi defi cytami w zakresie poznawczym i intelektualnym”, „ciężkie” zaburzenia zapamiętywania i koncentracji); obustronne złamanie żuchwy itp. [*]

17-letni mężczyzna (na praktyce). Długotrwała hospitalizacja, rehabilitacja przez 2,5 roku. Uszkodzenie trwałe: zespół psychoorganiczny (zob. powyżej). Osoba wymagająca opieki! [*złamanie żeber i miednicy, zmiażdżenie płuc, pęknięcie przepony]

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Hannover 9.02.1994 – 7 O 395/91 = nie opublikowano

1494 Uszkodzenie mózgu/uraz czaszkowo-mózgowy/złamanie czaszki; złamanie kości kulszo-wej i złamania żeber.

Kobieta. Uszkodzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwalidzkiego. Osoba wymagająca intensywnej opieki. Zwłoka w likwidacji szkody ze strony ubezpieczyciela OC tramwaju, którego motorniczy zareagował za późno.

Kwota: 86 920 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Karlsruhe 14.03.1990 – 1 U 2327/89 = VersR 1992, 370

4228 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia/obrażenia ze skutkiem śmiertelnym 42 mie-siące po zawale serca.

45-letni mężczyzna. Osoba wymagająca intensywnej opieki; komunikacja nie jest w ogóle możli-wa. Powód zmarł 42 miesiące po urazie. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: niedobór tlenu w wyni-ku rażącego błędu diagnostycznego i błędnego leczenia w związku z zawałem serca u powoda).


2329 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: spastyczny niedowład dwukończynowy z przewagą strony prawej oraz ogólne opóźnienie rozwoju psychomotorycznego po kon-fl ikcie serologicznym z m.in. zaburzeniem motoryki wzroku, znacznym upośledzeniem umysłowym i koniecznością opieki.

– 308 –


Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (ciężkie zaniechanie leczenia; nieprawidłowe zdiag-nozowanie – konfl ikt serologiczny [por. również niezgodność grup krwi] – matki). Uszko-dzenie trwałe: patrz wyżej.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 332 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Monachium 26.09.1996 – 24 U 69/94 = nie opublikowano

2589 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia. W wyniku tego: stan rezydualny; porażenie czterokończynowe, ponadto nie może wykonywać ukierunkowanych ruchów głową, mówić, samodzielnie jeść i pić; mimo to zachowane „podstawne objawy reagowania”! Porażenie odbytnicy i pęcherza.

Młody mężczyzna. Hospitalizacja przez ok. 5 miesięcy. Ekstremalne uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki! Obecność „adekwatnych reakcji emocjonalnych na bodźce otoczenia” oraz „częściowego przetwarzania poznawczego”.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 30% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 30% OLG Stuttgart 29.04.1997 – 10 U 260/93 = VRS 1997, 15

2917 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: „porażenie mózgowe z obniżonym napięciem mięśniowym i lekką spastycznością mięśniową”; dystrofi a [fi zyczn. niedorozwój]; nie może chwytać ani sie-dzieć, ma duże opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym i zaburzenia psychomotoryczne.

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza – błąd w sztuce położniczej; naruszenie obowiązku monitorowania przy podwyższonym ryzyku zakażenia u noworodka. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki!

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 358 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Stuttgart 4.01.2000 – 14 U 31/98 = VersR 2001, 1560

3141 Uszkodzenie mózgu, ciężkie, po urazie czaszkowo-mózgowym z krwawieniem do mózgu; „początkowo tzw. zespół apaliczny”; pourazowe spastyczne porażenie połowicze z bardzo zaawansowanymi zaburzeniami poruszania się i zaburzeniami mowy. Obrażenia narządów: zmiażdżenie płuc; uraz brzucha; uraz klatki piersiowej.

– 309 –

4. Model niemiecki

10-letnie dziecko (uczeń). OIOM przez 3 tygodnie. Hospitalizacja przez wiele miesięcy. Uszkodzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwalidzkiego; znaczące zaburzenia mowy; znaczące ograniczenie ruchomości obydwu dłoni wskutek porażenia połowiczego oraz ataksja [zaburzenie koordynacji]. Po kapitalizacji i przy braku współwiny KG przyjął za-dośćuczynienie w wysokości 280 000 DM [= 143 161 euro]. Przyczyna: wypadek tram-wajowy.

Kwota: 112 484 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 266 € Odpowiedzialność cywilna: 75% KG 2.09.2003 – 12 U 1969/00 = NVZ 2003, 416

1838 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia/padaczka (tutaj: ciężka padaczka, dostaje na-padów nawet w nocy, nie może się nawet sam obrócić w łóżku, spastyczne porażenie móz-gowe najwyższego stopnia i ciężkie opóźnienie w rozwoju umysłowym. Cały czas wymaga opieki!).

Dziecko. Posiada „niewątpliwie zdolność odczuwania”. Uszkodzenie od pierwszego dnia życia! Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej). Osoba wymaga-jąca intensywnej opieki! Bez tendencji do poprawy stanu.


2856 Uszkodzenie mózgu (tutaj: ciężki uraz czaszkowo-mózgowy z licznymi krwawieniami w wy-niku stłuczenia; złamanie podstawy czaszki z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego; uraz twarzy (złamanie Le Fort III); złamanie uda oraz złamania w obrębie dłoni.



1636 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uszkodzenie mózgu z wyraźną niepeł-nosprawnością intelektualną z zaburzeniami rozwoju mowy oraz wyraźną niestabilnością afektu, padaczką, spastycznym porażeniem poprzecznym [=dwustronnym]).

– 310 –


Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej w zakresie monitoro-wania i leczenia podczas porodu). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca opieki. Powód chodzi do szkoły dla niepełnosprawnych intelektualnie, potrafi siedzieć i „czołgać się”.

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 25.11.1992 – 3 U 252/91 = NJW-RR 1993, 537

2794 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: utrata wzroku i inne ciężkie skutki urazu). 27-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. [Warto

przeczytać: „brak przesłanki pokrzywdzenia”, „korekta błędu rachunkowego”. LG dokonał nieprawidłowej kapitalizacji!]

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Hamm 14.06.1999 – 6 U 116/98 = R+S 2000, 20

1876 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: ciężkie upośledzenie umysłowe z „ daleko idącą destrukcją osobowości” i uzależnieniem od „intensywnej opieki” do końca życia: mimo to została zachowana „pozostałość zdolności do odczuwania i przeżywania”).

Mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki; zob. wyżej! Jako czynnik podwyższający kwotę zadośćuczynienia uznano „ograniczoną” przewidywaną długość życia oraz zwłokę w uregulowaniu [„żadne zadośćuczynienie pieniężne”].

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Oldenburg 19.04.1994 – 5 U 154/93 = ZfS 1994, 402

2252 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: upośledzenie motoryczne i upośledzenie mowy w wyniku błędu w sztuce położniczej. Zdane na pomoc innych osób we wszystkich aspektach życia codziennego; nie może ani siedzieć, ani chodzić, ani mówić).

Niemowlę (w chwili wypłaty odszkodowania 6 lat). Odpowiedzialność lekarza (niedotle-nienie podczas porodu [błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu]). Uszkodzenie trwałe: zob. pow. Osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Ravensburg 4.10.1990 – 1 O 1837/87 = VersR 1992, 199

– 311 –

4. Model niemiecki

2712 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia! Daleko idąca utrata zdolności percepcji i od-czuwania; utrata mowy; sztuczne odżywianie ze względu na brak zdolności połykania! „Wymaga takiej opieki, jak niemowlę” [osoba wymagająca intensywnej opieki!].

Niemowlę (w chwili ogłoszenia wyroku 13 lat). Odpowiedzialność lekarza (niedotlenienie podczas porodu [błąd w sztuce położniczej]). Uszkodzenie trwałe: zmiana osobowości, osoba wymagająca intensywnej opieki!

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Szlezwik 4.07.1999 – 4 U 211/92 = nie opublikowano

3953 Uszkodzenie mózgu, ciężkie, z niedowładem czterokończynowym z przewagą strony pra-wej i związanym z tym niepełnym porażeniem kończyn górnych i dolnych oraz znaczące zaburzenie mowy i upośledzenie zdolności zapamiętywania i koncentracji. Osoba wyma-gająca intensywnej opieki.

5-letni chłopiec. Hospitalizacja. Odpowiedzialność lekarza: błąd w sztuce lekarskiej podczas znieczulenia ogólnego. Uszkodzenie trwałe: niedowład czterokończynowy ze znaczącym ograniczeniem zdolności poruszania się. Chłopiec może pokonywać jedynie krótką drogę o kulach, przez resztę czasu siedzi w wózku inwalidzkim. Spowolnienie psychosomatyczne i znaczące zaburzenie mowy.

Kwota: 150 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 255 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Naumburg 14.09.2004 – 1 U 97/03 = VersR 2005, 1401

3362 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: zespół apaliczny i spastyczność czterokończynowa po hipoksycznym uszkodzeniu mózgu).

3-letnie dziecko (dziewczynka). Odpowiedzialność lekarza (nieprawidłowe znieczulenie ogólne). Uszkodzenie trwałe: utrata mowy; stała konieczność noszenia pieluchy i kar-mienie przez inną osobę; nie może chodzić ani siedzieć. Osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 150 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 325 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Szlezwik 11.02.2002 – 4 U 62/00 = nie opublikowano

– 312 –


1914 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: utracenie czynności części kory mózgo-wej [zespół apaliczny]; porażenie czterech kończyn [spastyczny niedowład czterokoń-czynowy]). Komunikacja przez „mruganie oczami” lub „ucisk prawej dłoni”; intelektualnie zazwyczaj zorientowany.

11-letni chłopiec. Początkowo w śpiączce. Hospitalizacja przez 3 lata i 3 miesiące! Uszko-dzenie trwałe: zespół apaliczny; niedowład czterokończynowy. Osoba wymagająca inten-sywnej opieki, zmiana pozycji na łóżku „co 2–2,5 godziny”.

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Frankfurt 22.09.1994 – 1 U 14/91 = ZfS 1995, 4

2888 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół apaliczny z „niemalże całkowitym wypadnięciem zdolności percepcji i czucia – zachowane zostały jedynie funkcje pnia móz-gu! Komunikacja nie jest prawie w ogóle możliwa! Osoba wymagająca intensywnej opieki).

Niemowlę (4-miesięczne). OLG uznał kwotę 300 000 DM za odszkodowanie adekwatne i ocenił obniżoną długość życia oraz nieświadomość całkowitej destrukcji osobowości za czynniki obniżające jego wysokość.

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Monachium 15.06.2000 – 8 U 147/99 = VersR 2001, 1384

2331 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: przemijający zespół apaliczny; porażenie połowicze; ciężki uraz mózgu; powód jest „opóźniony w rozwoju” i nie osiągnie „przypuszczalnie wyż-szego poziomu rozwoju niż poziom 10-letniego chłopca”.)

Dziecko (chłopiec). Głęboko nieprzytomne przez 4 tygodnie. Hospitalizacja/rehabilitacja przez 18 miesięcy. Od tego czasu mieszka w internacie dla niepełnosprawnych. Uszkodze-nie trwałe: zob. pow. oraz „powtarzające się” pourazowe napady padaczkowe.

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 10.10.1996 – 7 U 67/92 = SP 1997, 70

2253 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia/zespół apaliczny (tutaj: trwałe uszkodzenie mózgu najwyższego stopnia po urazie czaszkowo-mózgowym i złamaniu czaszki w okolicy czołowej, obrzęk mózgu itd.); odma opłucnowa z podejrzeniem zmiażdżenia płuc; niewydolność oddechowa.

16-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez ponad 20 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: uszko-dzenie mózgu. Osoba wymagająca intensywnej opieki.


– 313 –

4. Model niemiecki

Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Ratyzbona 14.10.1993 – 3 O 1371/93 = nie opublikowano

3081 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: całkowite porażenie strony lewej, nie-pełne porażenie strony prawej, oszpecenie twarzy w wyniku porażenia szczęki z brakiem kontroli nad wypływaniem śliny. Powódka jest uzależniona od wózka inwalidzkiego i wy-maga ciągłej opieki; nie może mówić ani samodzielnie jeść).

10-letnie dziecko (dziewczynka). Zagrożenie życia. OIOM. Hospitalizacja przez ponad 4 mie-siące. Długotrwałe leczenie. Uszkodzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwalidzkiego; osoba wymagająca opieki; oszpecenie; musi być karmiona. [Warto przeczytać: obniżenie kwoty za-dośćuczynienia za ból z powodu stałego pobytu w kraju o niższym statusie gospodarczym (tu-taj: Węgry). Por. w tym zakresie: Tabela zadośćuczynienia pieniężnego za ból Becka, wydanie IV, str. 28 oraz OLG Kolonia w ZfS 94, 47. Powódce obniżono wysokość zadośćuczynienia o 1/3.]

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 205 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Stuttgart 18.11.1997 – 24 o 265/97 = nie opublikowano

3447 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia / uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół apaliczny [odmóżdżenie]; stan wegetatywny).

24-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: stan wegetatywny; zespół apaliczny, osoba wy-magająca intensywnej opieki. [Uwaga: W obliczu całkowitego zniszczenia życia powoda przyznane zadośćuczynienie wydaje się za niskie.]

Kwota: 175 000 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Landshut 3.02.2004 – 72 O 402/00 = nie opublikowano

2254 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: podejrzenie zespołu ucisku pnia mózgu, uraz czaszkowo-mózgowy z krwiakiem pod- i nadtwardówkowym ze skutkiem w postaci spastyczne-go porażenia połowiczego, depresja z wyraźną tendencją do infantylizacji i in.); złamanie biodra.

18-letnia kobieta. 2 tygodnie w śpiączce. Hospitalizacja przez prawie 14 miesięcy. Uszko-dzenie trwałe: zob. pow. oraz ograniczenie pola widzenia, dyzartria, osłabienie funkcji intelektualnych, wyraźna amnezja itd.; osoba wymagająca opieki.

Kwota: 178 952 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Berlin 22.03.1993 – 12 U 99/92 = nie opublikowano

– 314 –


2126 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: wypadnięcie czynności motorycznych, „bez jakiejkolwiek, nawet najmniejszej możliwości poruszania się”, brak mowy, utrata wzroku [całkowita], napady padaczkowe, oddychanie przez nos niemożliwe, mimowolne oddawanie moczu i stolca itd.).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej podczas wywoływa-nia porodu/niedotlenienie!). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Brak poprawy! [po kapitalizacji ok. 503 000 DM].

Kwota: 178 952 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 332 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Kolonia 12.06.1995 – 5 U 9/95 = NJW-RR 1996, 280

2387 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: z porażeniem czterokończynowym, ate-tozą, padaczką. W wyniku błędu podczas porodu poszkodowana nie może się poruszać, siedzieć, jeść ani pić, nie mówi. Komunikacja jedynie przez mimikę i gestykulację!).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej podczas po-rodu). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki, padaczka, porażenie czterokończynowe i in.

Kwota: 178 952 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Oldenburg 16.01.1996 – 5 U 17/95 = VersR 1997, 1236

3335 Uszkodzenie mózgu (tutaj: uszkodzenie mózgu najwyższego stopnia w wyniku błędu pod-czas porodu z przedstawionymi poniżej skutkami).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd podczas porodu wzgl. błąd w sztuce po-łożniczej w postaci niedostatecznego monitorowania porodu). Uszkodzenie trwałe, najwyż-szego stopnia: osoba wymagająca opieki „przez całą dobę”; powód nie może wykonywać żadnych czynności motorycznych, a tym samym ani chwytać, ani siedzieć czy chodzić, ani mówić. [Uwaga: 200 000 € stanowi tylko częściowe zadośćuczynienie pieniężne!]

Kwota: 200 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Kolonia 31.01.2005 – 5 U 130/01 = BeckRS 2005 04186

4008 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół ucisku pnia mózgu ze złamaniem pod-stawy czaszki w postaci „otwartego złamania w okolicy skroniowo-ciemieniowej z nieznacznym wgnieceniem po stronie lewej oraz obrzękiem lewej półkuli bez przesunięcia linii środkowej”; zespół apaliczny; stan wegetatywny) oraz uraz wielonarządowy z licznymi złamaniami.

– 315 –

4. Model niemiecki

18-letnia kobieta. Uszkodzenie trwałe: stan wegetatywny; zespół apaliczny. Brak kontak-tu; brak komunikacji. Brak świadomości, „ponieważ mózg stracił połączenie z nerwami poszczególnych części ciała”. LG uznał ten skutek za czynnik obniżający wysokość za-dośćuczynienia, ponieważ nie spełnia ono funkcji kompensaty szkody. [Por. w tym zakre-sie szczegółowo: Tabela zadośćuczynienia pieniężnego Becka, rozdz. VII 4 „Częściowa lub całkowita destrukcja osobowości”.]

Kwota: 200 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Schwerin 30.04.2010 – 4 O 161/06 = SP 2010, 251

2170 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: „ze spastycznym zaburzeniem poruszania się najwyższego stopnia […]. Poszkodowana pozostanie przez całe życie upośledzona umy-słowo i fi zycznie, zdana na wózek inwalidzki i intensywną opiekę ze strony innych osób”).

13-letnia dziewczynka. Uszkodzenie trwałe. LG opowiada się za tendencją wzrostową w za-kresie zadośćuczynienia pieniężnego i „przyznawaniem w przypadku poważnych obrażeń również wyższych kwot”. [po kapitalizacji 560 000 DM]

Kwota: 204 517 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Flensburg 31.10.1994 – 2 O 195/94 = nie opublikowano

3418 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: niedokrwienne uszkodzenie mózgu. Po-wód nie może chodzić, dużo leży, a ponadto jest zdany na poruszanie się na wózku inwa-lidzkim. Pewna komunikacja jest możliwa za pomocą mimiki, przy czym uśmiech oznacza „tak”, a przekrzywienie ust – „nie”.)

Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwalidzkiego. Osoba wymagająca intensywnej opieki. Niemal całkowita utrata zdolności komunikowania się. Odpowiedzial-ność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej, ponieważ lekarz zaniechał wykonania cię-cia cesarskiego. Sąd mówił w tym kontekście o rażącym organizacyjnym błędzie w sztuce lekarskiej).


3356 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: martwica mózgu! utrata substancji mózgowej, spa-styczne porażenie czterokończynowe, całkowita utrata wzroku wskutek uszkodzenia kory mózgowej; rozwój wodogłowia).

– 316 –


Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej; nie wy-konano cięcia cesarskiego). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Całkowita utrata wzroku; wodogłowie; porażenie.

Kwota: 204 517 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 511 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Monachium 22.01.1998 – 1 O 924/94 = nie opublikowano

3358 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: spastyczne porażenie czterokończynowe i in. skutki ura-zów, których stopień ciężkości nie był jeszcze możliwy do oceny w chwili ogłaszania wyroku).

Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej). Uszko-dzenie trwałe: samodzielne poruszanie się nie jest możliwe; wózek inwalidzki; nie jest możliwy rozwój mowy. Osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 204 517 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Monachium I 9.05.2001 – 9 O 11540/98 = nie opublikowano

3446 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół apaliczny [odmóżdżenie]; niedo-wład czterokończynowy najwyższego stopnia; utrata wzroku).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej krótko po porodzie). Uszko-dzenie trwałe: zespół apaliczny; całkowita utrata wzroku – otoczenie może odbierać jedynie za pośrednictwem „bodźców niewizualnych”; potrafi zidentyfi kować obecność swoich rodziców i brata jako przyjemną. Skrajnie obniżona zdolność abstrakcyjnego myślenia i daleko idąca nie-zdolność do poruszania się. Trafnie sąd mówi o daleko idącym zniszczeniu życia powoda. [Warto przeczytać również uwagę prof. dr. Egona Lorenza, Mannheim.] Por. również z hasłem vita minima.

Kwota: 214 743 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 511 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Getynga 28.11.1996 – 2 O 63/96 = VersR 1997, 621

3185 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia. Całkowita utrata wzroku, powód może jedynie odróżnić jasność od ciemności. Zaburzenia mowy wzgl. utrata mowy. Ponadto powód nie może połykać i jest odżywiany za pomocą sondy żołądkowej wprowadzonej przez powłoki brzuszne. Wykonywanie ruchów dowolnych nie jest możliwe!

– 317 –

4. Model niemiecki

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej / lekarskiej. Matka powoda otrzymała zgodnie z telefonicznym zaleceniem lekarza i bez badania, środki wy-wołujące skurcze [Spasdilsin], w wyniku czego doszło do znacznego upośledzenia czę-stości akcji serca u niemowlęcia). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki, całkowita utrata wzroku, utrata mowy, nietrzymanie moczu, nietrzymanie stolca i in. skutki. Zwłoka w uregulowaniu!

Kwota: 230 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 360 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Brandenburg 9.10.2002 – 1 U 7/02 = OLG-NL 2003, 224

3168 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: spastyczne porażenie czterokończynowe po ciężkim urazie czaszkowo-mózgowym z krwiakiem pod- i nadtwardówkowym po stronie prawej i innymi urazami. Częściowa utrata wzroku, brak komunikacji słownej, porażenie twarzy, porażenie mięśni odpowiedzialnych za przełykanie).

37-letnia kobieta. OIOM. Zagrożenie życia. Oddychanie wspomagane przez 27 dni. Uszko-dzenie trwałe: utrata mowy; brak możliwości komunikowania się (powódka nie jest w sta-nie mówić ani rozumieć języka mówionego!); porażenie twarzy; porażenie mięśni odpo-wiedzialnych za przełykanie i innych mięśni oraz porażenie spastyczne kończyn górnych i dolnych. Nawiązywanie kontaktu z innymi osobami tylko za pomocą prawego oka. Utrata wzroku w oku lewym! Osoba wymagająca intensywnej opieki. [Uwaga: W obliczu niemalże całkowitej destrukcji osoby, kwota zadośćuczynienia wydaje się w sumie raczej zbyt niska i z pewnością nie osiąga górnej granicy.]

Kwota: 250 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Berlin 11.11.2003 – 24 O 119/00 = nie opublikowano

3178 Uszkodzenie mózgu wskutek hipoksyczno-niedokrwiennego uszkodzenia mózgu podczas porodu, którego skutkiem był skrajnie psychoneurologiczny zespół resztkowy.

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu/błąd w sztuce położniczej). Uszkodzenie trwałe: ciężka, nieodwracalna szkoda na zdrowiu, znaczące ograniczenie możliwości poruszania się, percepcja i zdolność wyrażania się skrajnie ograniczone, osoba wymagająca intensywnej opieki. Kontakt z otoczeniem może nawiązywać jedynie z trudem. Zaburzenia widzenia, niekiedy aspiracyjne zapalenia płuc, częściowo sztuczne odżywianie, zwiększona podatność na napady drgawkowe. Ponadto OLG wskazał, co następuje: „W przypadku ciężkiego uszkodzenia mózgu, które ma miej-sce w tym przypadku, destrukcja osobowości, utrata jakości osobowej stanowią już same w sobie, podlegającą zrekompensowaniu, szkodę niemajątkową i to niezależnie od faktu, czy osoba poszkodowana sama odczuwa swoje upośledzenie jako takie”.

– 318 –


Kwota: 250 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Brema 26.11.2002 – 3 U 23/02 = NJW-RR 2003, 1255

3712 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (Dziecko przyszło na świat – w wyniku poważnego błędu w sztuce położniczej – „z jednym z najcięższych uszczerbków na zdrowiu”).

Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza / błąd w sztuce położniczej. Uszkodzenie trwałe: „Bardzo znaczące upośledzenie fi zyczne i umysłowe, które na stałe uniemożliwia jej prowadzenie normalnego życia”.

Kwota: 250 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Fryburg Bryzgowijski 3.08.2007 – 5 O 10/05 = BeckRS 2007, 12878

4220 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia / padaczka Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: powód może komunikować się niewerbalnie i na przykład

okazywać radość. Jest on jednakże niepełnosprawny w stopniu najwyższym. Nie może samodzielnie się poruszać, mówić i wymaga stale intensywnej opieki. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej; niedotlenienie podczas porodu).

Kwota: 250 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Münster 22.01.2009 – 111 O 1067/06 = nie opublikowano

3952 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia / uszkodzenie mózgu. Powód nie może chodzić ani stać, ramion i dłoni może używać jedynie w bardzo ograniczonym zakresie. Ponadto jest w znacznym stopniu opóźniony intelektualnie i potrafi komunikować się tylko w niewiel-kim zakresie za pomocą krótkich, prostych zdań. Osoba wymagająca intensywnej opieki.



– 319 –

4. Model niemiecki

780 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: „Dziecko urodzone z uszkodzeniem mózgu najwyższe-go stopnia”).

Dziecko (w chwili ogłoszenia wyroku 14 lat); odpowiedzialność lekarza. Uszkodzenie naj-wyższego stopnia od urodzenia; uszkodzenia trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 23.04.1997 – 3 U 10/96 = VersR 1994, 488

3354 Uszkodzenie mózgu / porażenie czterokończynowe (tutaj: wyraźna encefalopatia hipoksycz-na; spastyczne porażenie czterokończynowe; ośrodkowa utrata wzroku; kifoza i in. urazy).

Dziecko / niemowlę (chłopiec). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Chłopiec nie widzi i nie słyszy, musi być odżywiany sztucznie; ponadto nie może siedzieć i będzie przez całe życie zdany na pomoc innych osób.

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 511 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Lubeka 22.07.2002 – 10 O 316/98 = nie opublikowano

3048 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: atrofi a móżdżku, dlatego poszkodowany wyma-ga intensywnej opieki! całkowita utrata wzroku; skrajne zaburzenia mowy; spastyczne porażenie poprzeczne, tzn. obustronne porażenie kończyn dolnych; nietrzymanie moczu wzgl. stolca).

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej, najwyższego stopnia, z licznymi rażącymi błędami w sztuce lekarskiej). Ekstremalna zwłoka w likwidacji szkody! Uszkodzenie trwałe: całkowita utrata wzroku, wózek inwalidzki, zaburzenia mowy, nietrzyma-nie moczu wzgl. stolca i in. Po kapitalizacji zadośćuczynienie pieniężne wynosi 328 760 euro.

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Naumburg 28.11.2001 – 1 U 161/99 = VerAG 2002, 1295

2912 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki/uszkodzenie mózgu (tutaj: złamanie czaszki, zespół ucisku pnia mózgu i móżdżku, krwawienie do mózgu, uraz ciała modzelowatego i obrzęk mózgu; napady pourazowe [padaczka], spastyczny niedowład czterokończynowy z wy-raźnym obniżeniem napięcia mięśniowego w obrębie tułowia i in. obrażenia).

– 320 –


17-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: porażenie, „wyjątkowo ciężkie” upośledzenie psychiczne, intelektualne i fi zyczne; osoba wymagająca intensywnej opieki! (łączna ka-pitalizacja: 725 264 DM)


2952 Uraz czaszkowo-mózgowy (złamanie sklepienia czaszki; urazowy krwotok podpajęczy-nówkowy; zespół ucisku pnia mózgu; zespół ucisku móżdżku; uraz ciała modzelowatego; wyraźny obrzęk mózgu); zespół apaliczny; spastyczny niedowład czterokończynowy i in. obrażenia.

17-letni mężczyzna. 4 tygodnie OIOM, następnie kilkakrotnie hospitalizacja i rehabilitacja. Uszkodzenie trwałe: „daleko idące porażenie”. Osoba wymagająca intensywnej opieki. Upo-śledzenie intelektualne. [kapitalizacja: 725 264 DM]


3250 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia z uogólnionym obrzękiem mózgu, licznymi krwawieniami do mózgu i spastycznym nie-dowładem czterokończynowym, zespół apaliczny i zespół locked-in).

19-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki; zespół apaliczny; zespół locked-in; sztuczne odżywianie za pomocą sondy; nietrzymanie moczu; utrata mowy; powód nie może ani przełykać, ani mówić; jest w stanie tylko odróżnić mię-dzy „tak” i „nie” za pomocą języka migowego! Niemalże całkowita destrukcja osobowości! Powód ma świadomość swojej sytuacji bez wyjścia i swoich upośledzeń! [Uwaga: Po ka-pitalizacji z pewnością niezawyżone zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę wynosi 350 000 €.]

Kwota: 265 316 € Odpowiedzialność cywilna: 70% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 410 € Odpowiedzialność cywilna: 70% LG Detmold 15.05.2003 – 9 O 265/98 = NVZ 2004, 198

– 321 –

4. Model niemiecki

3352 Uszkodzenie mózgu, ciężkie/otwarty uraz czaszkowo-mózgowy (tutaj: z całkowitym uszkodzeniem zatok przynosowych; częściowa utrata wzroku/uraz oczu wzgl. całkowite uszkodzenie gałki ocznej; uraz mózgu po stronie lewej oraz uraz kości piętowej i uraz płata skroniowego wskutek postrzelenia).

38-letni mężczyzna (kierowca). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opie-ki. Powód wymaga ciągłej opieki, ponieważ – poza porażeniem połowiczym – nie widzi ani nie mówi. Funkcja zadośćuczynienia została – mimo faktu, że powód został zraniony w ra-mach zemsty rodzinnej w czasie wymiany strzałów (postrzelenie; umyślne uszkodzenie ciała) – oszacowana na wysoką kwotę.

Kwota: 300 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 270 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Krefeld 17.10.2002 – 2–12 O 68/02 = nie opublikowano

3234 Uszkodzenie mózgu (tutaj: porażenie mózgowe, pozapiramidowe, w postaci niedowładu czterokończynowego z padaczką wieloogniskową).

Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej; rażący błąd w sztuce lekarskiej w postaci przeoczenia objawów odmy opłucnowej z wysiłku). Uszkodzenie trwałe: ciężkie upośledzenie fi zyczne i umysłowe.

Kwota: 325 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Szlezwik 28.02.2003 – 4 U 10/01 = NJOZ 2003, 3540

3951 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: poważne niedotlenienie podczas porodu z rozległymi, trwałymi skutkami).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rozległe niedotlenienie podczas porodu ze skrajnym uszkodzeniem trwałym: rozwój umysłowy powódki, która w momencie ogło-szenia wyroku miała 10 lat, zatrzymał się na poziomie dwulatka. Uzależnienie od wózka inwalidzkiego; powódka siedzi w specjalnym wózku inwalidzkim z fotelikiem i kamizelką ochronną i doświadcza swojej bezradności i całkowitego uzależnienia od pomocy innych osób świadomie. Osoba wymagająca intensywnej opieki. Odszkodowanie.

Kwota: 350 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Monachium I 8.03.2006 – 9 O 12986/04 = VersR 2007, 1139

– 322 –


4223 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia. Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Całkowite unieru-

chomienie (nie może chwytać ani się poruszać). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej z wynikającym z niego niedotlenieniem). Tendencja do pogarszania się stanu.


3443 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: nieodwracalne uszkodzenie mózgu z całkowitą utratą wzroku i unieruchomieniem w wyniku spastycznego porażenia cztero-kończynowego).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (błąd w sztuce położniczej). Uszkodzenie trwałe: najcięższe wyobrażalne uszkodzenie z poważnymi skutkami dla całego, pozostałego po-wódce życia; osoba wymagająca intensywnej opieki. [Uwaga: W obliczu skrajnych skutków trwałych zadośćuczynienie pieniężne wydaje się za niskie! Por. również pod vita minima].

Kwota: 350 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Monachium 20.06.2002 – 1 U 3930/96 = OLGR 2003, 269

3566 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: dystoniczny niedowład czterokończy-nowy; znaczne upośledzenie fi zyczne i umysłowe; nie może jeść ani mówić; nietrzymanie stolca; nietrzymanie moczu; osoba wymagająca intensywnej opieki).

Dziecko (niemowlę). Uszkodzenie trwałe: powód jest trwale upośledzony fi zycznie i umy-słowo w najwyższym stopniu, nie może jeść ani mówić; nietrzymanie stolca i moczu; wy-maga intensywnej opieki. Przyczyna: odpowiedzialność lekarza/błąd w sztuce położniczej. Matka doznała wstrząsu krążeniowego w trakcie porodu.


3379 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: spastyczne porażenie czterokończyno-we; ośrodkowe zaburzenie widzenia i rozległe uszkodzenie mózgu ze skutkiem w zakresie niemalże wszystkich czynności).

Dziecko/niemowlę (dziewczynka). Uszkodzenie trwałe: niezdolność do poruszania się! nie może siedzieć ani stać. Powódka nie ma żadnych możliwości rozwoju i wymaga intensywnej

– 323 –

4. Model niemiecki

opieki [por. w tym zakresie również: destrukcja osobowości]. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej/błąd w sztuce położniczej w postaci niedotlenienia).

Kwota: 350 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Monachium I 10.03.2003 – 9 O 6490/96 = nie opublikowano

4087 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: ciężkie hipoksyczne uszkodzenie mózgu z padaczką).

Małe dziecko/niemowlę. Odpowiedzialność lekarza z powodu rażącego błędu w sztuce lekar-skiej podczas porodu. Niedotlenienie. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Niemal całkowita utrata wzroku; niemal całkowita utrata słuchu; znikoma możliwość komunikowania się, może jednak śmiać się w przypadku dobrego samopoczucia i wyrażać uczucia negatywne.

Kwota: 375 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Dortmund 24.09.2008 – 4 O 159/04 = nie opublikowano

2842 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: wypadnięcie funkcji kory mózgowej [por. kora mózgowa, wypadnięcie funkcji]; niepełne porażenie wszystkich czterech kończyn; utrata mowy; brak komunikacji! Osoba wymagająca intensywnej opieki!).

48-letni nauczyciel szkoły głównej [niem. Hauptschule]. Uszkodzenie trwałe: „[…] po-ziom małego dziecka”; „daleko idąca destrukcja osobowości”; „trudno wyobrazić sobie […] większą szkodę na zdrowiu”! Kapitalizacja: 1,006 mln DM!

Kwota: 383 469 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 767 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Monachium I 29.05.2001 – 19 O 8647/00 = NZV 2001, 263

4080 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, po rozległym niedotlenieniu. Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Sztuczne odżywia-

nie za pomocą sondy. Zaburzenia widzenia. Mimo to powódka ma ograniczoną zdolność percepcji otoczenia i możliwość komunikowania życzeń. Odpowiedzialność lekarza: rażący błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu (błąd w sztuce położniczej).

Kwota: 400 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100%

– 324 –


Renta: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Ansbach 7.08.2009 – 2 O 259/04 = nie opublikowano 3565 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: niedowład mózgowy z rozległą skłonnoś-

cią do napadów drgawkowych; nie jest możliwe ani siedzenie, ani poruszanie się; nie może mówić ani wyrażać czegokolwiek werbalnie; destrukcja osobowości).

Dziecko (niemowlę). Długotrwałe leczenie przez wiele lat! Uszkodzenie trwałe: osoba wy-magająca intensywnej opieki; vita minima; destrukcja osobowości! Powodowi odebrano całkowicie możliwość rozwoju fi zycznego i umysłowego, a jego dalsze życie ogranicza się do podtrzymywania podstawowych funkcji życiowych. Przyczyna: odpowiedzialność lekarza/błąd w sztuce położniczej. Rażące niedbalstwo lekarza!

Kwota: 400 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Kleve 9.02.2005 – 2 O 370/01 = nie opublikowano

3950 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy z rozlanym obrzękiem mózgu po ciężkim krwawieniu do mózgu z rozległym uszkodzeniem trwałym (zob. informacje szczegółowe)). Do tego dołączyły różne urazy narządowe (m.in. pęknię-cie płata wątroby) i złamania (m.in. złamanie środkowej części twarzoczaszki).

20-letnia kobieta (studentka). OIOM przez 18 dni; hospitalizacja przez 8 miesięcy; zagroże-nie życia. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Nie może chodzić ani stać. Całkowite nietrzymanie moczu i stolca. Sztuczne odżywianie. Komunikacja jedynie za pomocą ruchów głową. Utrata pamięci krótkoterminowej. Przyczyna: pasażerka pijanego kierowcy samochodu osobowego, który miał 1,2 promila we krwi, czego jednak powódka nie zauważyła.


4224 Uszkodzenie mózgu, ciężkie. Małe dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej związany z zabiegiem

operacyjnym na jelicie. W wyniku nieprawidłowo założonej infuzji doszło do podania za dużej ilości glukozy). Uszkodzenie trwałe: znaczne upośledzenie chodu i stania; obydwie czynności możliwe tylko z pomocą innej osoby. Znaczne upośledzenie wzroku (widzi tylko zarysy i rozpoznaje jas-ny/ciemny). Żucie możliwe tylko w ograniczonym zakresie. Konieczna jest stała ergoterapia itp.

– 325 –

4. Model niemiecki


3080 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uraz w wyniku podduszenia z poura-zowym zespołem apalicznym, niedowładem czterokończynowym, padaczką. Najcięższe wyobrażalne skutki urazu z całkowitą destrukcją osobowości, sztucznym odżywianiem i koniecznością „opieki całodobowej”).

6-letnie dziecko (chłopiec). Zagrożenie życia; OIOM. Hospitalizacja przez ponad 2 miesiące, następnie pobyt na leczeniu rehabilitacyjnym. Uszkodzenie trwałe: destrukcja osobowości. Osoba wymagająca intensywnej opieki. Powód został pozbawiony niemalże wszystkich reakcji fi zycznych! Sztuczne odżywianie na stałe!

Kwota: 409 034 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Flensburg 1.02.1999 – 4 o 263/98 = nie opublikowano

4301 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, po urazie wielonarządowym z licznymi złama-niami i urazami narządowymi (zmiażdżenie płuc).

19-letnia kobieta. Długotrwałe leczenie. Uszkodzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwa-lidzkiego; sztuczne odżywianie; utrata mowy – może porozumieć się jedynie ze znanymi sobie osobami za pomocą dźwięków i gestykulacji; wymaga intensywnej opieki. [Uwaga: Powódka dochodziła sądownie jednorazowego zadośćuczynienia w wysokości 7,2 mln € za szkody majątkowe i niemajątkowe. Podczas wypadku samochodowego została wyrzu-cona z pojazdu – kierowanego przez jej męża samochodu osobowego, w którym siedziała być może niezapięta pasami bezpieczeństwa. Wyrok nie jest prawomocny.

Kwota: 430 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Hamburg 27.07.2011 – 302 O 192/08 = FD-StrVR 2011, 320995

3101 Uszkodzenie mózgu (tutaj: hipoksyczno-niedokrwienna encefalopatia najwyższego stop-nia (stopień II do III) ze skutkiem w postaci niemożności „prowadzenia w miarę normalnego życia” przez powoda i „upośledzenia najwyższego stopnia, w postaci niemalże całkowitej utraty wzroku i słuchu”. OLG podkreślił: „Trudno jest wyobrazić sobie cięższy stan”! Osoba wymagająca intensywnej opieki!).

5-letnie dziecko (chłopiec). Odpowiedzialność lekarza; błąd w sztuce położniczej (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu). Zatrzymanie akcji oddechowej. Trwałe uszkodzenie w postaci upośledzenia najwyższego stopnia. [Uwaga: LG Arnsberg przyznał jedynie 200 000 euro. OLG słusznie podwyższył tę kwotę; to jedna z najwyższych dotychczas

– 326 –


zasądzonych kwot zadośćuczynienia, pokazująca określony trend w orzecznictwie – przy-znawania również wyższych kwot zadośćuczynienia w przypadku najcięższych szkód!]


3042 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: wtórna mikrocefalia najwyższego stopnia ze spastycznością czterokończynową najwyższego stopnia. Całkowita destrukcja osobo-wości. Niezbędna stała intensywna opieka. Powód doznał obrażeń „u podstaw swojej oso-bowości”!).

Dziecko (niemowlę). Błąd podczas porodu/błąd w sztuce położniczej/odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej). Uszkodzenie trwałe: „Najcięższe z moż-liwych uszkodzeń […] z destrukcją osobowości”. „Upośledzenia tego stopnia wymagają w obliczu wielkiej wagi, jaką niemiecka konstytucja przywiązuje w art. 1 i 2 do osobowo-ści i godności człowieka, wyjątkowego zadośćuczynienia pieniężnego”, jak stwierdził OLG, który podniósł kwotę zadośćuczynienia z 300 000 euro na 500 000 euro.


4086 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: ciężkie hipoksyczne uszkodzenie mózgu z padaczką).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza z powodu rażącego błędu w sztuce lekarskiej podczas porodu (błąd w sztuce położniczej). Niedotlenienie. Uszkodzenie trwałe: osoba wymaga-jąca intensywnej opieki. Niemal całkowita utrata wzroku; prawie całkowita utrata słuchu; znikoma możliwość komunikowania się.

Kwota: 500 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Marburg 11.02.2009 – 5 O 45/02 = nie opublikowano

3998 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, po „skrajnym urazowym uszkodzeniu mózgu”. 9-letnia dziewczynka. Uszkodzenie trwałe: niezdolność do poruszania się, brak kontroli

głowy, zaburzenie widzenia graniczące z utratą wzroku, bolesne napady drgawkowe, nie-trzymanie moczu wzgl. stolca, stany przypominające stan wegetatywny, osoba wymaga-jąca intensywnej opieki. Sąd podkreślił, że przyznana kwota jest uzasadniona, i to również w przypadku, jeżeli nie można mieć pewności, że osoba poszkodowana jest świadoma swojego stanu.

Kwota: 500 000 €

– 327 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Münster 17.04.2009 – 16 O 532/07 = NJW 2010, 86

3949 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, w wyniku błędu w sztuce położniczej. Niemal całkowita utrata wzroku; padaczka; spastyczność czterokończynowa z całkowitą niesta-bilnością tułowia; sztuczne odżywianie; osoba wymagająca intensywnej opieki.

Niemowlę. 100% trwała utrata zdolności do pracy zarobkowej. Odpowiedzialność lekarza: obecnie 12-letni powód zatrzymał się w rozwoju na etapie niemowlęcia w wyniku niedo-tlenienia podczas porodu; aktualnie przebywa w placówce socjalno-pedagogicznej jako osoba wymagająca intensywnej opieki. Uszkodzenie trwałe: nie może chodzić ani stać; utrata wzroku, niemal całkowita. Może przyjmować jedynie pokarmy płynne, choruje cały czas na padaczkę.

Kwota: 500 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Zweibrücken 22.04.2008 – 5 U 6/07 = nie opublikowano

4225 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: stan wegetatywny; całkowita utrata wzroku; przykucie do łóżka; wspomaganie oddychania; jak słusznie stwierdził LG – trudno wyobrazić sobie cięższe upośledzenie umysłowe i fi zyczne!).

Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: osoba w stanie wegetatywnym, wymagająca intensywnej opieki. Odpowiedzialność lekarza: rażący błąd w sztuce lekarskiej/błąd w sztuce położniczej z wynikającym z niego niedotlenieniem. Olbrzymia zwłoka w uregulowaniu bez wypłaty jakiejkolwiek zaliczki, która – w przypadku oczywistej odpowiedzialności – jest w takich przypadkach zwykłą i zalecaną praktyką!

Kwota: 600 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Gera 6.05.2009 – 2 O 15/05 = VersR 2009, 1676

4082 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: hipoksyczno-niedokrwienne uszkodze-nie mózgu. Całkowita utrata wzroku. Stan wegetatywny).

Małe dziecko. Odpowiedzialność lekarza z powodu rażącego błędu w sztuce lekarskiej podczas porodu, wskutek którego doszło do znacznego niedotlenienia. Uszkodzenie trwa-łe: osoba wymagająca intensywnej opieki; całkowita utrata wzroku; komunikacja nie jest w ogóle możliwa.


– 328 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Jena 14.08.2009 – 4 U 459/09 = VersR 2009, 1676

dd) Uszkodzenie mózgu z upośledzeniem widzenia1864 Uszkodzenie mózgu/uraz oczu (tutaj: „porażenie nerwu odwodzącego z widzeniem podwój-

nym”, tzn. porażenie VI nerwu czaszkowego (nervus abducens); otwarte złamanie łokcia I stopnia z „odłamaniem wielu małych fragmentów kostnych”; uraz odcinka szyjnego krę-gosłupa w wyniku skręcenia.

41-letnia kobieta („czynna zawodowo”). Uszkodzenie trwałe: „jedynie nieznaczne” zaburze-nie widzenia i wynikająca z niego 10% utrata zdolności do pracy zarobkowej. Nie uwzględ-niono przeżycia śmierci małżonka [zapomniano?].

Kwota: 7669 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% LG Karlsruhe 11.02.1994 – 4 o 476/93 = nie opublikowano

3618 Uszkodzenie mózgu z wynikającą z niego wadą wzroku (tutaj: widzenie podwójne po wstrząś-nieniu mózgu i uraz odcinka szyjnego kręgosłupa w wyniku skręcenia).

Mężczyzna (mistrz złotnictwa). Uszkodzenie trwałe: widzenie podwójne z bliska, dlatego nie-zdolność do wykonywania zawodu złotnika. 30% utrata zdolności do jakiejkolwiek pracy za-robkowej. Powód pobiera rentę z tytułu niezdolności do wykonywania [wyuczonego] zawodu.

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 30% OLG Monachium 2.08.2002 – 10 U 1755/02 = nie opublikowano

2303 Uszkodzenie mózgu/złamanie czaszki (tutaj: złamanie podstawy czaszki z zerwaniem ner-wów węchowych i wynikającą z tego trwałą utratą węchu oraz upośledzeniem w zakresie smaku). Ponadto powódka doznała ciężkiego zespołu kręgosłupa szyjnego.

Kobieta. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 4 miesiące. Uszkodzenie trwałe: utrata węchu. Jak stwierdził OLG, również przy uwzględnieniu tendencji wzrostowej kwot zadośćuczynienia 35 000 stanowi wysokość „wystarczającą”.

Kwota: 17 895 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 23.01.1997 – 6 U 163/96 = nie opublikowano

3113 Uszkodzenie mózgu (tutaj: otwarty uraz czaszkowo-mózgowy z częściową utratą wzroku [utrata wzroku w oku lewym] oraz uszkodzeniem substancji mózgowej z ukrytym połowi-czym upośledzeniem funkcji po stronie lewej i psychoorganicznym upośledzeniem zdol-

– 329 –

4. Model niemiecki

ności intelektualnych), jak również złamanie wieloodłamowe czaszki ze skrzywieniem twarzy oraz złamanie wyrostka poprzecznego w odcinku lędźwiowym.

31-letni mężczyzna (pracownik fi zyczny). 3 tygodnie w śpiączce. Hospitalizacja przez 2 miesiące, następnie rehabilitacja. Po roku powrócił do swojej pracy. Uszkodzenie trwałe: utrata wzroku w oku lewym [częściowa utrata wzroku]. Zaburzenia węchu wzgl. osłabienie węchu; uszkodzenie substancji mózgowej z ukrytym połowiczym upośledzeniem funkcji po stronie lewej i psychoorganicznym upośledzeniem zdolności intelektualnych, jak również oszpecenie przez „spłaszczenie lewej połowy twarzy ze zmianą położenia gałki ocznej”.

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 40% LG Bielefeld 14.09.1995 – 22 O 159/95 = nie opublikowano

1493 Uszkodzenie mózgu/uraz oczu (tutaj: całkowita utrata wzroku w obu oczach; upośledzenie zmysłu smaku; upośledzenie zmysłu węchu; spowolnienie myślenia); jak również złamania.

30-letni mężczyzna. Skomplikowane leczenie. Uszkodzenie trwałe: całkowita utrata wzro-ku, uszkodzenie mózgu. [Przy założonych 100% i po kapitalizacji OLG przyjął 300 000 DM jako kwotę całkowitą.]

Kwota: 35 790 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100 % Renta: 345 € Odpowiedzialność cywilna: 66% OLG Frankfurt 3.05.1990 – 1 U 65/89 = VersR 1992, 329

2242 Uszkodzenie mózgu/uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, z częściową utratą wzroku i zanikiem gałki ocznej prawej; w oku lewym możliwe zmętnienie soczewki! Utrata zmysłu węchu; za-burzenia czucia w obrębie twarzy; znaczne oszpecenie; zmiana charakteru: depresyjność, osłabiona chęć do życia; i in.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez ok. 11 tygodni. Długotrwałe leczenie. Znaczne uszkodzenie trwałe: zob. powyżej, dodatkowo impotencja. Trwała utrata zdolności do pracy zarobkowej: 70%. Tylko 150 000 €, ponieważ powód nie jest mimo wszystko osobą wymagającą opieki.

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 70% OLG Braunschweig 15.03.1991 – 2 U 135/90 = nie opublikowano

2631 Uszkodzenie mózgu (tutaj: uszkodzenie mózgu ze spastycznym porażeniem poprzecznym [dwustronnym] oraz zezem, zwiększenie napięcia mięśni szkieletowych kończyn dolnych, trwałe nieprawidłowe ustawienie w stawie biodrowym, kolanowym i skokowym po błędzie w sztuce położniczej).

– 330 –


Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: obustronne porażenie kończyn dolnych. Uzależnienie od wózka inwalidzkiego! Wada wzroku. Odpowiedzialność lekarza/błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu [błąd w sztuce położniczej].

Kwota: 86 920 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Zweibrücken 5.12.1995 = NJWE-VHR 1996, 63

2275 Uszkodzenie mózgu/uraz oczu (tutaj: złamanie podstawy czaszki z zespołem ucisku mózgu; porażenie mięśni oczu [osłabienie ostrości widzenia do 0,7]; utrata oka. Uraz twarzy/złamanie twarzoczaszki (tutaj: złamanie kości jarzmowej, złamanie nosa, wyciek płynu mózgowego).

9-letnie dziecko (chłopiec). Hospitalizacja przez 6 tygodni; 6 miesięcy rehabilitacji. Uszko-dzenie trwałe: częściowa utrata wzroku. Osłabienie zdolności intelektualnych w zakresie zdolności zapamiętywania dźwięków i mowy; zagrożenie padaczką!

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 90% Renta: 128 € Odpowiedzialność cywilna: 100% KG 9.12.1993 – 12 U 50/92 = nie opublikowano

2794 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: utrata wzroku i inne ciężkie skutki urazu). 27-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. [Warto

przeczytać: „brak przesłanki pokrzywdzenia”, „korekta błędu rachunkowego”. LG dokonał nieprawidłowej kapitalizacji!]

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Hamm 14.06.1999 – 6 U 116/98 = R+S 2000, 20

3446 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół apaliczny [odmóżdżenie]; niedo-wład czterokończynowy najwyższego stopnia; utrata wzroku).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej krótko po porodzie). Uszkodzenie trwałe: zespół apaliczny; całkowita utrata wzroku – otoczenie może odbierać jedynie za pośrednictwem „bodźców niewizualnych”; potrafi zidentyfi kować obecność swo-ich rodziców i brata jako przyjemną. Skrajnie obniżona zdolność abstrakcyjnego myślenia i daleko idąca niezdolność do poruszania się. Trafnie sąd mówi o daleko idącym zniszczeniu życia powoda [warto przeczytać również uwagę prof. dr. Egona Lorenza, Mannheim], por. również z hasłem vita minima.

– 331 –

4. Model niemiecki

Kwota: 214 743 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 511 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Getynga 28.11.1996 – 2 O 63/96 = VersR 1997, 621

3185 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia. Całkowita utrata wzroku, powód może jedynie odróżnić jasność od ciemności. Zaburzenia mowy wzgl. utrata mowy. Ponadto powód nie może przełykać i jest odżywiany za pomocą sondy żołądkowej, wprowadzonej przez po-włoki brzuszne. Wykonywanie ruchów dowolnych nie jest możliwe!

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej/lekarskiej. Matka powo-da otrzymała zgodnie z telefonicznym zaleceniem lekarza i bez badania środki wywołujące skurcze [Spasdilsin], w wyniku czego doszło do znacznego upośledzenia częstości akcji serca u niemowlęcia). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki, całko-wita utrata wzroku, utrata mowy, nietrzymanie moczu, nietrzymanie stolca i in. skutki. Zwłoka w uregulowaniu!


3865 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, ze skutkiem w postaci zaawansowanej spastyczności czterokończynowej z padaczką i niemalże całkowitą utratą wzroku (całkowita utrata wzroku).

Niemowlę (dziewczynka). Odpowiedzialność lekarza/błąd w sztuce położniczej. Niemowlę doznało niedotlenienia. Uszkodzenie trwałe: spastyczność czterokończynowa; padaczka; osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 300 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 300 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Düsseldorf 26.04.2007 – 8 U 37/05 = VersR 2008, 534


Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (błąd w sztuce położniczej). Uszkodzenie trwałe: naj-cięższe wyobrażalne uszkodzenie z poważnymi skutkami dla całego, pozostałego powódce

– 332 –


życia; osoba wymagająca intensywnej opieki. [Uwaga: W obliczu skrajnych skutków trwa-łych zadośćuczynienie pieniężne wydaje się za niskie! Por. również pod vita minima.]

Kwota: 350 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Monachium 20.06.2002 – 1 U 3930/96 = OLGR 2003, 269

4224 Uszkodzenie mózgu, ciężkie. Małe dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej związany z zabie-

giem operacyjnym na jelicie. W wyniku nieprawidłowo założonej infuzji doszło do podania za dużej ilości glukozy). Uszkodzenie trwałe: znaczne upośledzenie chodu i stania; oby-dwie czynności możliwe tylko z pomocą innej osoby. Znaczne upośledzenie wzroku (widzi tylko zarysy i rozpoznaje jasny/ciemny). Żucie możliwe tylko w ograniczonym zakresie. Konieczna jest stała ergoterapia itp.



5-letnie dziecko (chłopiec). Odpowiedzialność lekarza; błąd w sztuce położniczej (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu). Zatrzymanie akcji oddechowej. Trwałe uszkodzenie w postaci upośledzenia najwyższego stopnia. [Uwaga: LG Arnsberg przyznał jedynie 200 000 euro. OLG słusznie podwyższył tę kwotę; to jedna z najwyższych dotych-czas zasądzonych kwot zadośćuczynienia, pokazująca określony trend w orzecznictwie – przyznawania również wyższych kwot zadośćuczynienia w przypadku najcięższych szkód!]


3819 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: całkowita utrata wzroku, ciężki spastyczny niedowład czterokończynowy, padaczka oporna na leczenie, nawet do 15 ataków dziennie). Osoba wymagająca intensywnej opieki.

Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki oraz – zob. pow. Odpowiedzialność lekarza/błąd w sztuce położniczej. Jak stwierdził OLG, „jeżeli dziecko dozna hipoksycznych uszkodzeń mózgu najwyższego stopnia – które należą do najcięż-

– 333 –

4. Model niemiecki

szych możliwych uszkodzeń organizmu ludzkiego – w wyniku błędu w sztuce lekarskiej przed narodzinami lub bezpośrednio po nich, zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 500 000 € jest uzasadnione”.


3949 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, w wyniku błędu w sztuce położniczej. Niemalże całkowita utrata wzroku; padaczka, spastyczność czterokończynowa z całkowitą niesta-bilnością tułowia; sztuczne odżywianie; osoba wymagająca intensywnej opieki.

Niemowlę. 100% trwała utrata zdolności do pracy zarobkowej. Odpowiedzialność lekarza: obec-nie 12-letni powód zatrzymał się w rozwoju na etapie niemowlęcia w wyniku niedotlenienia podczas porodu; aktualnie przebywa w placówce socjalno-pedagogicznej jako osoba wyma-gająca intensywnej opieki. Uszkodzenie trwałe: nie może chodzić ani stać; utrata wzroku, nie-malże całkowita. Może przyjmować jedynie pokarmy płynne, cały czas choruje na padaczkę.

Kwota: 500 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Zweibrücken 22.04.2008 – 5 U 6/07 = nie opublikowano

4225 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: stan wegetatywny; całkowita utrata wzroku, przykucie do łóżka; wspomaganie oddychania; jak słusznie stwierdził LG – trudno wyobrazić sobie cięższe upośledzenie umysłowe i fi zyczne!).

Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: osoba w stanie wegetatywnym, wymagająca intensywnej opieki. Odpowiedzialność lekarza: rażący błąd w sztuce lekarskiej/błąd w sztuce położniczej z wynikającym z niego niedotlenieniem. Olbrzymia zwłoka w likwidacji szkody bez wypłaty jakiejkolwiek zaliczki, która – w przypadku oczywistej odpowiedzialności – jest w takich przypadkach zwykłą i zalecaną praktyką!

Kwota: 600 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Gera 6.05.2009 – 2 O 15/05 = VersR 2009, 1676

ee) Uszkodzenie mózgu z uszkodzeniem słuchu4128 Uszkodzenie mózgu w wyniku złamania czaszki z krwawieniem do mózgu (tutaj: uszkodzenie

mózgu z trwałym uszkodzeniem słuchu i szumami usznymi oraz upośledzeniem węchu). Mężczyzna. Hospitalizacja przez 19 dni. Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie słuchu; osłabie-

nie węchu. Przyczyna: powód został zrzucony przez konia na ziemię.

– 334 –



2971 Uszkodzenie mózgu po „urazie czaszkowo-mózgowym I stopnia z nieznacznym obrzękiem mózgu”. „Doszło do utraty słuchu po stronie lewej z subiektywnymi szumami usznymi” [słyszenie gwizdów]. Złamanie przedramienia z przemieszczeniem po stronie prawej i tymczasowym wszczepieniem płytki metalowej.

26-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 15 dni, dwa pobyty w szpitalu. Uszkodzenie trwa-łe: upośledzenie słuchu na poziomie 50%; usztywnienie paliczka dalszego palca wskazu-jącego dłoni prawej. Blizny na przedramieniu.

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 11.09.2000 – 13 U 93/00 = OLG Report Hamm 2001, 176

2288 Uszkodzenie mózgu (tutaj: osłabienie słuchu, utrata węchu, upośledzenie smaku, bóle i zawroty głowy).

25-letnia kobieta. Uszkodzenie trwałe: utrata węchu, osłabienie słuchu itd. [zob. pow.]. Przyczyna: wypadek podczas jazdy konnej [por. również – bardziej szczegółowe informa-cje – w publikacji w OLGR 96, 247].

Kwota: 16 361 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Celle 10.07.1996 – 20 U 68/95 = ZfS 1995, 15


5-letnie dziecko (chłopiec). Odpowiedzialność lekarza; błąd w sztuce położniczej (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu). Zatrzymanie akcji oddechowej. Trwałe uszkodzenie w postaci upośledzenia najwyższego stopnia. [Uwaga: LG Arnsberg przyznał jedynie 200 000 euro. OLG słusznie podwyższył tę kwotę; to jedna z najwyższych dotych-czas zasądzonych kwot zadośćuczynienia, pokazująca określony trend w orzecznictwie – przyznawania również wyższych kwot zadośćuczynienia w przypadku najcięższych szkód!]


– 335 –

4. Model niemiecki

Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 21.05.2003 – 3 U 122/02 = VerAG 2004, 386

ff ) Uszkodzenie mózgu z upośledzeniem węchu2655 Uszkodzenie mózgu (tutaj: stłuczenie głowy, wstrząśnienie mózgu z całkowitą utratą wę-

chu i możliwą utratą smaku); stłuczenie pleców; otarcia. 21-letnia kobieta (sekretarka). 10% utrata zdolności do pracy zarobkowej. Utrata węchu.

[Warto przeczytać: interesujący komentarz na temat zmniejszenia szansy na zamążpój-ście: nie uwzględniono ze względu na zmianę wartości].

Kwota: 12 782 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% LG Braunschweig 14.03.1996 – 4O 497/95 = nie opublikowano

2979 Złamanie czaszki z trwałą utratą zdolności odczuwania smaku (por. również osłabienie zmysłu smaku) i utratą węchu z częstymi bólami głowy, nadwrażliwością na światło oraz osłabieniem koncentracji po uderzeniu pięścią.

33-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: utrata węchu, utrata smaku. Ponadto częste bóle głowy. Umyślne uszkodzenie ciała poprzez uderzenie pięścią w twarz.


1621 Uszkodzenie mózgu/złamanie czaszki (tutaj: złamanie podstawy czaszki „z otwarciem zatoki czoło-wej” [= „czołowo-podstawne złamanie zatoki czołowej”], „ciężki uraz czaszkowo-mózgowy”, zespół ucisku mózgu, przetoka płynowa); uraz twarzy (tutaj: „ptoza” [= opadnięcie powieki górnej]).

Mężczyzna (pracownik handlowy). Hospitalizacja przez 14 dni. Po 2,5 roku wciąż 20% utra-ta zdolności do pracy zarobkowej. Uszkodzenie trwałe: zaburzenie węchu, nadwrażliwość na zmiany pogody, bóle głowy, oszpecenie kosmetyczne (opadnięcie powieki).

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 20% LG Konstancja 14.09.1992 – 4 o 612/91 = nie opublikowano

2288 Uszkodzenie mózgu (tutaj: utrata węchu, upośledzenie smaku, osłabienie słuchu, bóle i zawroty głowy).

25-letnia kobieta. Uszkodzenie trwałe: utrata węchu, osłabienie słuchu itd. [zob. pow.]. Przyczyna: wypadek podczas jazdy konnej [por. również – bardziej szczegółowe informa-cje – w publikacji w OLGR 96, 247].

Kwota: 16 361 €

– 336 –


Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Celle 10.07.1996 – 20 U 68/95 = ZfS 1995, 15

2303 Uszkodzenie mózgu/złamanie czaszki (tutaj: złamanie podstawy czaszki z zerwaniem ner-wów węchowych i wynikającą z tego trwałą utratą węchu oraz upośledzeniem w zakresie smaku). Ponadto powódka doznała ciężkiego zespołu kręgosłupa szyjnego.

Kobieta. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 4 miesiące. Uszkodzenie trwałe: utrata węchu. Jak stwierdził OLG, również przy uwzględnieniu tendencji wzrostowej kwot zadośćuczynienia 35 000 euro stanowi wysokość „wystarczającą”.


1939 Otwarty uraz czaszkowo-mózgowy ze złamaniem czaszki (tutaj: złamanie części skalistej z krwawieniem z ucha i nosa; utrata węchu i takie zaburzenia psychopatologiczne, jak brak chęci do życia i depresje); tępy uraz brzucha oraz dwie rany tłuczone o długości ok. 4 cm.

Kobieta. Hospitalizacja przez 139 dni. Uszkodzenie trwałe: utrata węchu, zaburzenia depresyjne, bóle głowy. [Zaprzeczanie udziałowi w wypadku wpłynęło na podwyższenie kwoty zadośćuczynienia.]

Kwota: 46 776 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 50% LG Bielefeld 13.12.1994 – 8 o 423/90 = nie opublikowano

1387 Uszkodzenie mózgu/złamanie czaszki (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia z ro-zejściem się szwu strzałkowego i złamaniem kości ciemieniowej; wada mózgu w okolicy skroniowej; utrata węchu [= anosmia]; bezpłodność; rana tłuczona czepca); otarcia.

26-letnia kobieta (laborant chemiczny). Hospitalizacja przez 6 tygodni. Przejściowe za-burzenia słuchu. Uszkodzenie trwałe: bezpłodność; utrata węchu [anosmia], osłabienie zdolności intelektualnych. Zagrożenie padaczką późną.

Kwota: 51 129 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 60% OLG Oldenburg 21.01.1991 – 13 U 164/90 = DAR 1991, 302

gg) Uszkodzenie mózgu z zaburzeniem mowy2623 Uszkodzenie mózgu w wyniku złamania czaszki z krwawieniem do mózgu. Powód musiał „[…]

powtórzyć 5 klasę i ma […] problemy językowe, na przykład z procesem czytania”. Złama-nie ramienia (wieloodłamowe złamanie ramienia) i wieloodłamowe złamanie przedramienia.

– 337 –

4. Model niemiecki

11-letnie dziecko (uczeń). Hospitalizacja przez 27 dni; 7 miesięcy rehabilitacji neurolo-gicznej. [Naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu w odniesieniu do niezamkniętych drzwi opuszczanych w szkole.]

Kwota: 16 873 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 7.05.1998 – 4 U 20/97 = VersR 1998, 1389

2267 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uszkodzenie mózgu najwyższego stop-nia zarówno w zakresie motorycznym, jak i językowym. Nie przekracza poziomu małego dziecka w pierwszym roku życia. Możliwość odczuwania jednakże częściowo zachowana!).

Niemowlę. Oddychanie wspomagane przez 6 tygodni. Hospitalizacja przez 4 miesiące. Uszkodzenie trwałe najwyższego stopnia. [Obniżenie kwoty zadośćuczynienia ze wska-zaniem na brak pełnego odczuwania; wątpliwe!]

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Hagen 12.07.1990 – 19 O 111/87 = nie opublikowano

2385 Uszkodzenie mózgu/uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia ze złamaniem czaszki i krwawie-niem do mózgu w okolicy czołowej po stronie lewej. Następnie „objawy połowicze po stronie prawej oraz zaburzenia mowy i zespół psychoorganiczny”. Bez potencjałów napadowych. Po 4 miesiącach „nie można już było stwierdzić” zaburzenia mowy.

57-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 42 dni. (Tutaj: przemijające zaburzenie mowy po tre-panacji otworowej.) Uszkodzenie trwałe: 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej z po-wodu zespołu psychoorganicznego.


1409 Uszkodzenie mózgu/złamanie czaszki (tutaj: zespół ucisku mózgu „z objawami wypadnięcia funkcji motorycznych i neuropsychologicznych [m.in. zaburzenia mowy] z zaawansowa-nym porażeniem prawej połowy ciała” [= porażenie połowicze/niedowład połowiczy]; otarcia.

11-letnie dziecko (uczeń). Nieprzytomny przez 8 dni. OIOM przez 9 dni. Hospitalizacja przez 34 dni. Przez ok. pół roku pobyt na rehabilitacji. Uszkodzenie trwałe: zaburzenia mowy; objawy resztkowe niedowładu połowiczego.


– 338 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 50% LG Mönchengladbach 21.08.1991 – 3 O 564/86 = nie opublikowano

2074 Uszkodzenie mózgu (tutaj: w wyniku urazu mózgu we wczesnym dzieciństwie ma miej-sce „mieszany niedowład czterokończynowy z wyraźnym opóźnieniem w rozwoju mowy i umysłowym”). Uraz został spowodowany owinięciem pępowiną. Takich skutków można było uniknąć poprzez zastosowanie cesarskiego cięcia.

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd podczas porodu, zob. pow.) [Warto przeczy-tać! W zakresie przedawnienia i powództwa o stwierdzenie odpowiedzialności za przyszłe skutki. Jedynie 120 000 DM z powodu 20-procentowego limitu! Żądano jedynie 100 000 DM!]

Kwota: 61 355 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 27.10.1994 – 24 U 364/89 = VersR 1996, 63

2246 Uszkodzenie mózgu/złamanie czaszki (tutaj: znaczące zaburzenia mowy, utrata węchu, napady padaczkowe [padaczka] jako skutek złamania sklepienia czaszki z krwawieniem do mózgu). Inne obrażenia: uraz kolana i łokcia.

23-letni mężczyzna (księgarz). Uszkodzenie trwałe: rezygnacja z zawodu ze względu na zaburzenia mowy, padaczkę, utratę węchu. Przekwalifi kowanie na grafi ka.


3367 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: zespół locked-in oraz spastyczność czterokończynowa). 18-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: skrajne, niemal całkowite upośledzenie zdolno-

ści poruszania się i utrata mowy, która ma w przypadku młodego człowieka szczególnie poważne konsekwencje. [przyczyna: wypadek na rowerze]

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 30% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 30% BGH 28.04.1998 – VI ZR 175/97 = nie opublikowano

3347 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: uraz pozostawił skutki w postaci zaburzenia mowy oraz innych, ciężkich upośledzeń z wynikającą z nich koniecznością opieki).

Kobieta. Nieprzytomna przez 6 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca opieki; zaburzenia mowy. Trybunał Federalny musiał zająć się kwestią odpowiedzialności związku.

– 339 –

4. Model niemiecki

Związek (tutaj: Przyjaciele Gór [niem. Bergfreunde]) ma zasadniczo obowiązek zwolnić swo-ich członków (tutaj: przewodników górskich) z odpowiedzialności cywilnej, jeżeli w czasie realizacji zadań statutowych dojdzie rzeczywiście do wystąpienia typowego zagrożenia (tutaj: spadnięcie przewodnika z góry razem z grupą). Obowiązuje to również – jak twierdzi Trybunał Federalny – w sytuacji, jeżeli członek związku (tutaj: przewodnik górski) zginie, a jego spadek jest wyczerpany.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% BGH 13.12.2004 – II ZR 17/03 = NJW 2005, 981

2247 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: ze znacznym zaburzeniem mowy z powodu osłabienia zdolności intelektualnych); ciężki uraz kończyny dolnej. Inne obrażenia: uraz stopy i ramienia.

39-letnia kobieta (gospodyni domowa). Hospitalizacja przez ok. 9 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki „przez całą dobę”. Uzależnienie od wózka inwalidzkiego.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Darmstadt 9.05.1990 – 9 O 318/88 = nie opublikowano

2248 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: „ciężkie dziecięce uszkodzenie mózgu” jako konsekwen-cja zastosowania próżnociągu podczas porodu ze skutkiem w postaci „nieodwracalnego uszkodzenia mózgu, wiążącego się z zaburzeniami ruchu pochodzenia mózgowego oraz porażeniem języka”, porażenie twarzy).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd podczas porodu z zastosowaniem próżnocią-gu). Uszkodzenie trwałe: zaburzenie mowy, zaburzenia motoryczne itd. [zob. pow.]. [do po-twierdzenia związku przyczynowego w przypadku porodu z zastosowaniem próżnociągu]

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 6.08.1993 – 24 U 645/90 = VersR 1994, 1345

2277 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, z utratą mowy, ośrodkowym zaburzeniem koor-dynacji, zaburzeniami motorycznymi oraz osłabionym wzrostem głowy! Znaczące ryzyko wystąpienia padaczki mózgowej!

Niemowlę (dziewczynka). Odpowiedzialność lekarza/błąd podczas porodu. Uszkodzenie trwałe: zob. pow., w szczególności brak mowy i zaburzenia motoryczne! Zagrożenie pa-daczką! [kapitalizacja: 340 000 euro]

– 340 –



4142 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia ze złamaniem twarzoczaszki i jednostronnym krwia-kiem okularowym; krwawienie do mózgu; obrzęk mózgu; osłabienie czynności mózgowych i padaczka pourazowa. Powód znajdował się przez wiele tygodni w śpiączce.

45-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 45 dni/OIOM/neurologia. Zagrożenie życia. 100% trwała utrata zdolności do pracy zarobkowej. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie zdolności in-telektualnych; zaburzenia mowy; upośledzenie chodu. Przyczyna: umyślne uszkodzenie ciała.


3141 Uszkodzenie mózgu, ciężkie, po urazie czaszkowo-mózgowym z krwawieniem do mózgu; „początkowo tzw. zespół apaliczny”; pourazowe spastyczne porażenie połowicze z bardzo zaawansowanymi zaburzeniami poruszania się i zaburzeniami mowy. Obrażenia narządów: uraz uciskowy płuc; uraz brzucha; uraz klatki piersiowej.

10-letnie dziecko (uczeń). OIOM przez 3 tygodnie. Hospitalizacja przez wiele miesięcy. Uszko-dzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwalidzkiego; znaczące zaburzenia mowy; znaczące ograniczenie ruchomości obydwu dłoni wskutek porażenia połowiczego oraz ataksja [za-burzenie koordynacji]. Po kapitalizacji i przy braku współwiny KG przyjął zadośćuczynienie w wysokości 280 000 DM [= 143 161 euro]. Przyczyna: wypadek tramwajowy.


2392 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: ograniczenie mowy, rozumienia mowy i funkcji poznawczych; porażenie wszystkich kończyn [niedowład czterokończynowy] z brakiem koordynacji ruchowej, znaczne ograniczenie motoryki precyzyjnej).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażące niewłaściwe postępowanie personelu pielęgniarskiego bezpośrednio po porodzie). Uszkodzenie trwałe: zob. pow. przy „jedno-cześnie w znacznym stopniu zachowanej zdolności odczuwania”.

Kwota: 148 275 €

– 341 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Monachium 20.06.1996 – 1 U 4529/95 = VersR 1997, 977

3360 Uszkodzenie mózgu po złamaniu czaszki w postaci złamania kości ciemieniowej; uszko-dzenie istoty mózgu po stronie prawej; obrzęk mózgu; krwawienia do mózgu; krwawienia do siatkówki; padaczka pourazowa.

Dziecko/niemowlę. Uszkodzenie trwałe: całkowita utrata wzroku, utrata mowy, padaczka, osoba wymagająca opieki.

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG 18.01.1995 – 4 O 374/94 = nie opublikowano

1661 Uszkodzenie mózgu/ciężki uraz czaszkowo-mózgowy (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy z zespołem śródmózgowym. Wskutek tego doszło do „spastyczności czterokończynowej z przewagą strony prawej, zaburzenia motoryki precyzyjnej, zaburzenia czucia po stronie prawej i in.); ciężki uraz kolana.

15-letnia kobieta (uczennica). Hospitalizacja przez 733 dni! Uszkodzenie trwałe: ciężkie upośledzenie chodu, chód możliwy tylko na krótkich odcinkach, ponadto poruszanie się na wózku. Wysokie zadłużenie! Opóźnienie w uregulowaniu!

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 90% OLG Monachium 14.04.1992 – 5 U 7176/91 = NZV 1993, 232


10-letnie dziecko (dziewczynka). Zagrożenie życia. OIOM. Hospitalizacja przez ponad 4 mie-siące. Długotrwałe leczenie. Uszkodzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwalidzkiego; osoba wymagająca opieki; oszpecenie; musi być karmiona. [Warto przeczytać: obniżenie kwoty zadośćuczynienia za ból z powodu stałego pobytu w kraju o niższym statusie gospo-darczym (tutaj: Węgry). Por. w tym zakresie: Tabela zadośćuczynienia pieniężnego za ból Becka, wydanie IV, str. 28 oraz OLG Kolonia w ZfS 94, 47. Powódce obniżono wysokość za-dośćuczynienia o 1/3.]

– 342 –



2266 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół psychoorganiczny najwyższego stopnia ze spastycznym porażeniem czterokończynowym z porażeniem odbytnicy i pę-cherza, niemalże całkowitą utratą umowy [może wydawać z siebie tylko dźwięki], mimo to intelektualnie zorientowana).

14-letnie dziecko (dziewczynka). Skrajne uszkodzenie trwałe: zob. pow., jak również uzależnienie od wózka inwalidzkiego, jednakże korzystanie tylko na krótkich odcinkach! Porozumiewanie się przez mimikę. Labilna psychicznie, osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 230 081 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Hildesheim 12.06.1992 – 2 O 436/91 = ZfS 1992, 372

3168 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: spastyczne porażenie czterokończynowe po ciężkim urazie czaszkowo-mózgowym z krwiakiem pod- i nadtwardówkowym po stronie prawej i innymi obrażeniami. Nie jest możliwa komunikacja werbalna; brak mowy i zdolności rozu-mienia słów, częściowa utrata wzroku, porażenie twarzy, porażenie mięśni odpowiedzial-nych za przełykanie.

37-letnia kobieta. OIOM. Zagrożenie życia. Oddychanie wspomagane przez 27 dni. Uszko-dzenie trwałe: utrata mowy; brak możliwości komunikowania się (powódka nie jest w sta-nie mówić ani rozumieć języka mówionego!); porażenie twarzy, porażenie mięśni odpo-wiedzialnych za przełykanie i innych mięśni oraz porażenie spastyczne kończyn górnych i dolnych. Nawiązywanie kontaktu z innymi osobami tylko za pomocą prawego oka. Utrata wzroku w oku lewym! Osoba wymagająca intensywnej opieki. [Uwaga: W obliczu niemalże całkowitej destrukcji osoby kwota zadośćuczynienia wydaje się w sumie raczej zbyt niska i z pewnością nie osiąga górnej granicy.]


2842 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: wypadnięcie funkcji kory mózgowej [por. kora mózgowa, wypadnięcie funkcji]; niepełne porażenie wszystkich czterech kończyn; utrata mowy; brak komunikacji! Osoba wymagająca intensywnej opieki!

– 343 –

4. Model niemiecki

48-letni nauczyciel szkoły głównej [niem. Hauptschule]. Uszkodzenie trwałe: „poziom ma-łego dziecka”; „daleko idąca destrukcja osobowości”; „trudno wyobrazić sobie […] większą szkodę na zdrowiu”! Kapitalizacja: 1,006 mln DM!


4301 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, po urazie wielonarządowym z licznymi złama-niami i urazami narządowymi (stłuczenie płuc).

19-letnia kobieta. Długotrwałe leczenie. Uszkodzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwa-lidzkiego; sztuczne odżywianie; utrata mowy – może porozumieć się jedynie ze znanymi sobie osobami za pomocą dźwięków i gestykulacji; wymaga intensywnej opieki. [Uwaga: Powódka dochodziła sądownie jednorazowego zadośćuczynienia w wysokości 7,2 mln € za szkody majątkowe i niemajątkowe. Podczas wypadku samochodowego została wyrzu-cona z pojazdu – kierowanego przez jej męża samochodu osobowego, w którym siedziała być może niezapięta pasami bezpieczeństwa]. Wyrok nie jest prawomocny.


hh) Uszkodzenia mózgu z zaburzeniami motorycznymi2212 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: niemal całkowite zniesienie motoryki

ze skutkiem w postaci prawie całkowitego porażenia kończyn dolnych i górnych; wzrok zachowany jedynie na poziomie „odruchowym, bez zdolności do rozróżniania kształtów”; niezdolność do mówienia; na poziomie niemowlęcia).

Dziecko (w 1991 r. 13-letnia dziewczynka). Odpowiedzialność lekarza. [Odrzucenie dotych-czasowego orzecznictwa w zakresie całkowitej destrukcji osobowości „zabrania przyznania jedynie symbolicznego zadośćuczynienia”!]

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% BGH 13.10.1992 – VI ZR 201/91 = NJW 1993, 781 i nast.

1660 Uszkodzenie mózgu/ciężkie złamanie czaszki (tutaj: „ciężki zespół ucisku mózgu i zła-manie wieloodłamowe czaszki” ze skutkiem w postaci upośledzenia chodu i zaburzeń mowy. Po 7 latach pogorszenie objawów porażeniowych; ostatecznie doszło do porażenia poprzecznego).

– 344 –


Mężczyzna. [Uwaga: Wyrok skupia się intensywnie na przedawnieniu w przypadku póź-niejszy powikłań. W obrazie doznanych obrażeń nie stwierdzono żadnych niemożliwych do przewidzenia, nietypowych skutków urazu].

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 2.11.1992 – 2 W 111/92 = NJW-RR 1993, 601

3087 Uszkodzenie mózgu (tutaj: padaczka; zawroty głowy i osłabienie koncentracji; konieczność przyjmowania leków przez całe życie).

Mężczyzna. Hospitalizacja. Odpowiedzialność lekarza (błąd w sztuce lekarskiej – nowotwór mózgu nie został usunięty całkowicie; z tego powodu wystąpiła później skłonność do pa-daczki). Sąd wskazał na rozróżnienie między „podstawowym schorzeniem” i koniecznym w każdym przypadku operacyjnym usunięciem zmiany (niemożliwe do wyceny) oraz pod-dającymi się wycenie skutkami dodatkowymi.

Kwota: 10 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 16.12.2002 – 5 u 166/01 = nie opublikowano

2746 Uszkodzenie mózgu (tutaj: upośledzenie intelektualne z zaburzeniami motorycznymi, w których wyniku chłopiec może poruszać się jedynie z zastosowaniem środków pomoc-niczych i jest zdany na stałą opiekę [swoich rodziców]).

13-letni chłopiec. (Błąd w sztuce położniczej/odpowiedzialność lekarza: matce wstrzyknięto podczas porodu miejscowy środek przeciwbólowy, który doprowadził do niedotlenienia dziecka.)

Kwota: 12 782 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Bielefeld 7.12.2004 – 4 O 572/97 = nie opublikowano

3929 Uszkodzenie mózgu (tutaj: uszkodzenie mózgu w postaci dyskinez, tzn. zaburzeń moto-rycznych, które były skutkiem wynikającego z błędu w sztuce lekarskiej przedawkowania leków neuroleptycznych, co nie powinno mieć miejsca nawet w przypadku sugerowanego, zasadnego rozpoznania schizofrenii hebefrenicznej).

52-letnia kobieta. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: przedawkowanie leków neuroleptycz-nych). [Warto przeczytać w związku z kwestią przedawnienia roszczeń odszkodowawczych z powodu pozbawienia wolności w postaci niedopuszczalnego przetrzymywania w klinice psychiatrycznej].


– 345 –

4. Model niemiecki

Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt n. M. 23.12.2008 – 8 U 146/06 = BeckRS 2009, 00408

2182 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: zespół ucisku mózgu, obrzęk mózgu, przewlekły krwiak lewej półkuli mózgu); otwarty uraz stawu kolanowego/uraz więzadeł (tutaj: otwarte zwich-nięcie prawego stawu kolanowego, otwarty uraz lewego kolana); rozerwanie mięśni zgina-czy przedramienia; złamania.

20-letni mężczyzna. Nieprzytomny przez 5 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: porażenie poło-wicze z usztywnieniem nogi; zwyrodnieniowe zmiany w stawie biodrowym; upośledzenie rozwoju osobowości i in.

Kwota: 20 452 € Odpowiedzialność cywilna: 20% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Szlezwik 7.11.1991 – 7 U 3/90 = NZV 1993, 113

2576 Uszkodzenie mózgu (tutaj: z nasilonym spastycznie porażeniem połowiczym po stronie lewej oraz zaburzeniami koncentracji w wyniku nierozpoznanego przez lekarza zapalenia opon mózgowych).

Kobieta. Odpowiedzialność lekarza (mimo podejrzenia zapalenia opon mózgowych jedynie ograniczone ustalenia diagnostyczne). 70% utrata zdolności do pracy zarobkowej. Powódka straciła w wyniku wypadku pracę i najprawdopodobniej zostanie już bezrobotna).

Kwota: 20 452 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 70% LG Stuttgart 21.07.1995 = NJWE-VHR 1996, 195

1566 Uszkodzenie mózgu/złamanie czaszki (tutaj: „stan po postrzale w głowę ze […] złama-niem czaszki, krwotokiem śródmózgowym w wyniku stłuczenia, […] zawał w obszarze tętnicy środkowej mózgu po stronie prawej”. Zespół psychoorganiczny; porażenie połowi-cze po stronie lewej; padaczka pourazowa; wada wzroku).

15-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez ok. 4 i pół miesiąca. Następnie wieloletnie leczenie ambulatoryjne (ergoterapia i gimnastyka rehabilitacyjna). Uszkodzenia trwałe: padaczka, porażenie połowicze, zez, anizokoria i in.

Kwota: 23 008 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 80% OLG Celle 10.07.1991 – 9 U 127/88 = VersR 1992, 1236

1978 Uszkodzenie mózgu/złamanie czaszki (tutaj: „złamanie sięgające aż do części skalistej”; uszkodzenie mózgu w wyniku krwiaka umiejscowionego między kośćmi czaszki a oponą twardą mózgowia; konieczna była trepanacja [zamknięcie czaszki materiałem pochodze-nia sztucznego!]); złamanie kości udowej; złamanie śródręcza; skręcenie stopy.

– 346 –




3716 Uszkodzenie mózgu, ciężkie, ze znacznymi trwałymi skutkami w zakresie motoryki, takimi jak zaburzenia mowy, nietrzymanie moczu wzgl. stolca i upośledzenie chodu.

Kobieta. Odpowiedzialność lekarza: naruszenie obowiązku poinformowania pacjenta o ry-zyku związanym z operacją, w szczególności o możliwości wystąpienia udaru mózgu. Po-wódka doznała 12 lat po zabiegu operacyjnym na mózgu udaru z następującymi uszko-dzeniami trwałymi: porażenie twarzy i zaburzenie mowy oraz nietrzymanie moczu wzgl. stolca i upośledzenie chodu. OLG podkreślił, że zarzut, jakoby pacjentka zdecydowała się na zabieg również po otrzymaniu odpowiednich informacji od lekarza, mógł zostać przed-stawiony wcześniej niż dopiero w apelacji.

Kwota: 25 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Oldenburg 4.07.2007 – 5 U 106/06 = BeckRS 2007, 12673

2721 Uszkodzenie mózgu; uraz czaszkowo-mózgowy; obrzęk mózgu; czołowo-podstawne krwa-wienie po stronie lewej [krwawienie do mózgu] ze „słabnącymi” zaburzeniami czynności kończyn górnych/dolnych oraz objawami resztkowymi objawów połowiczych; złamanie uda; złamanie podudzia.

7-letni chłopiec. Zagrożenie życia przez tydzień! Uszkodzenie trwałe: zaburzenia czyn-ności mózgowych w zakresie motoryki małej i dużej, zaburzenia pamięci krótkotrwałej, nieznaczne osłabienie wzroku, skrócenie kończyny dolnej.

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Aurich 3.04.1996 – 2 O 1192/92 = nie opublikowano

2267 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uszkodzenie mózgu najwyższego stopnia zarówno w zakresie motorycznym, jak i językowym. Nie przekroczy poziomu małego dzie-cka w pierwszym roku życia. Jednakże możliwość częściowego odczuwania zachowana!)

Niemowlę. Oddychanie wspomagane przez 6 tygodni. Hospitalizacja przez 4 miesiące. Uszkodzenie trwałe najwyższego stopnia. [Obniżenie kwoty zadośćuczynienia ze wska-zaniem na brak pełnego odczuwania; wątpliwe!]

Kwota: 30 678 €

– 347 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Hagen 12.07.1990 – 19 O 111/87 = nie opublikowano

4231 Uraz mózgu (tutaj: uraz nerwów/uraz nerwu błędnego. Ten największy nerw układu przy-współczulnego bierze udział w regulacji niemal wszystkich narządów wewnętrznych i ste-ruje nimi w zakresie wegetatywnym i motorycznym. U powoda doszło więc do znaczącego i trwałego upośledzenia czynności żołądka i jelit [dlatego przyporządkowanie do rozdziału A.08c].

47-letni mężczyzna. Hospitalizacja z trzema pobytami w szpitalu. Uszkodzenie trwałe: trwa-le bardzo spontaniczne opróżnianie jelita; zaburzenie czynności jelita; uraz psychiczny.

Kwota: 40 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Osnabrück 17.09.2008 – 2 O 2889/06 = nie opublikowano

1620 Uszkodzenie mózgu/złamanie czaszki (tutaj: „zaawansowany zespół psychoorganiczny” po urazie czaszkowo-mózgowym wskutek złamania podstawy czaszki, złamanie czaszki z krwawieniem do mózgu i obrzękiem mózgu. W efekcie „wiotkie” porażenie kończyn gór-nych i dolnych).



1638 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: „ciężkie zaburzenia poruszania się po-chodzenia mózgowego z niedowładem czterokończynowym [= niepełne porażenie czte-rech kończyn] oraz napadami drgawkowymi z zespołem Westa […] ciężkie zaburzenie rozwoju […] psychointelektualnego”, zaburzenie mowy.

Dziecko. Uszkodzenie trwałe: „upośledzenie najwyższego stopnia”, osoba wymagająca opie-ki. Napady drgawkowe są „w miarę skutecznie” kontrolowane. Odpowiedzialność lekarza (błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu). Kapitalizacja: 272 000 DM.

Kwota: 51 129 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100%

– 348 –


Renta: 383 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Kolonia 2.12.1992 – 27 U 74/92 = ZfS 1993, 117

2259 Uszkodzenie mózgu/otwarty uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki (tutaj: porażenie nerwu czaszkowego z osłabieniem zdolności intelektualnych, lekkie porażenie połowicze ze skut-kami w obrębie motoryki precyzyjnej dłoni prawej, wyraźny zespół psychoorganiczny); złamanie uda i twarzoczaszki itd.

11-letnie dziecko. OIOM przez 6 tygodni, zagrożenie życia. Hospitalizacja przez kolejne 3 i pół miesiąca; 4-miesięczny pobyt w klinice rehabilitacyjnej. Uszkodzenie trwałe: 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej! [kapitalizacja: ok. 230 000 DM]

Kwota: 61 355 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Düsseldorf 22.05.1995 – 1 U 28/94 = VersR 1997, 65 i nast.

2074 Uszkodzenie mózgu (tutaj: w wyniku urazu mózgu we wczesnym dzieciństwie ma miej-sce „mieszany niedowład czterokończynowy z wyraźnym opóźnieniem w rozwoju mowy i umysłowym”). Uraz został spowodowany owinięciem pępowiną. Takich skutków można było uniknąć poprzez zastosowanie cięcia cesarskiego.

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd podczas porodu, zob. wyżej) [Warto przeczy-tać! W zakresie przedawnienia i powództwa o stwierdzenie odpowiedzialności za przyszłe skutki. Jedynie 120 000 DM z powodu 20-procentowego limitu! Żądano jedynie 100 000 DM!]

Kwota: 61 355 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 27.10.1994 – 24 U 364/89 = VersR 1996, 63

3664 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: ciężki uraz czaszkowo-mózgowy z krwiakiem podtwar-dówkowym i zespołem ucisku mózgu z krwawieniem w wyniku stłuczenia oraz skutkiem w postaci padaczki); złamanie czaszki; złamanie ramienia oraz rany cięte na udzie.

33-letnia kobieta. Uszkodzenie trwałe: padaczka objawowa z dużymi i mniejszymi napa-dami o średnim stopniu ciężkości po uszkodzeniu istoty mózgu. Wyraźne zaburzenie cho-du/upośledzenie chodu. [Bez współwiny na poziomie 30% LG uznałby „170 000 DM […] za konieczność”.]

Kwota: 61 355 € Odpowiedzialność cywilna: 70% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Saarbrücken 21.10.2004 – 1 O 407/96 = nie opublikowano

– 349 –

4. Model niemiecki

3193 Uszkodzenie mózgu, po złamaniu czaszki. Doszło do wypadnięcia funkcji motorycznych wskutek nieznacznego lewostronnego niedowładu połowiczego, które jednakże zostały z czasem odzyskane.

Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (złamanie czaszki nastąpiło podczas poro-du w wyniku zastosowania kleszczy położniczych [błąd w sztuce położniczej]), jednakże początkowo nie została ona stwierdzona. Uszkodzenie trwałe: nieznaczne osłabienie na-pięcia mięśni z nieco ociężałą motoryką spontaniczną.

Kwota: 70 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 200 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Duisburg 21.11.2002 – 8 U 155/00 = BeckRS 2003

1567 Uszkodzenie mózgu (tutaj: tzw. „żółtaczka jąder podstawy mózgu”, czyli uszkodzenie komórek zwojowych rdzenia mózgu, które doprowadziło do ciężkiego i nieodwracalne-go upośledzenia, w szczególności do choreoatetotycznych zaburzeń ruchu, głuchoty i zeza).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza/błąd podczas porodu w związku z niezgodnością grup krwi. Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie słuchu [głuchota/utrata słuchu], wada wzro-ku, ograniczenie poruszania się.

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – BGH 14.07.1992 – VI ZR 214/91 = VersR 1992, 1263

1250 Uszkodzenie mózgu; uraz wielonarządowy; obustronne otwarte złamanie stawu skokowego ze zwichnięciem; złamania podudzia wzgl. złamanie wieloodłamowe podudzia (tutaj: zła-manie wieloodłamowe głowy kości piszczelowej oraz złamanie głowy kości strzałkowej); złamanie uda (tutaj: złamanie trzonu kości udowej) etc.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 264 dni. 6 zabiegów operacyjnych. Pourazowe zapalenie płuc; infekcja dróg moczowych itp. Uszkodzenie trwałe: wyraźny zespół psychoorganiczny; znaczące upośledzenie chodu.

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Akwizgran 22.11.1990 – 8 O 467/90 = ZfS 1991, 9

1515 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: „upośledzenie wielopłaszczyznowe najwyższego stopnia” z m.in. „ciężkim opóźnieniem w rozwoju umysłowo-językowym” oraz znaczące upośledze-nie statomotoryki ze skutkiem w postaci trwałego uzależnienia od wózka inwalidzkiego).

– 350 –


Dziecko (chłopiec). Uszkodzenie trwałe: przywiązanie do wózka inwalidzkiego, upośledze-nie intelektualne (przewidywania: w wieku 20 lat osiągnie przewidywalnie poziom 7-latka). Odpowiedzialność lekarza (błąd podczas porodu).

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Frankfurt 21.05.1992 – 12 U 90/91 = nie opublikowano

2773 Uszkodzenie mózgu/padaczka z „łagodną niepełnosprawnością fi zyczną z ograniczeniem dużej i małej motoryki”, „ograniczenia poznawcze, dotyczące upośledzenia w zakresie pro-cesów uczenia się”, w zachowaniu zwracają uwagę: brak dystansu, impulsywność.

Małe dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w rozpoznaniu i rażący błąd w sztuce lekarskiej wzgl. nierozpoznanie wodogłowia). Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie mózgu, padaczka.

Kwota: 81 807 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 20.04.1999 – 5 U 188/98 = VersR 1997, 1423

2631 Uszkodzenie mózgu (tutaj: uszkodzenie mózgu ze spastycznym porażeniem poprzecznym [= dwustronnym] oraz zwiększeniem napięcia mięśni szkieletowych kończyn dolnych, zez; trwałe nieprawidłowe ustawienie w stawie biodrowym, kolanowym i skokowym po błędzie w sztuce położniczej).

Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: obustronne porażenie kończyn dolnych. Uzależnienie od wózka inwalidzkiego! Wada wzroku. Odpowiedzialność lekarza/błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu [błąd w sztuce położniczej].

Kwota: 86 920 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Zweibrücken 5.12.1995 = NJWE-VHR 1996, 63

4143 Uszkodzenie mózgu wskutek zawału mózgu będącego wynikiem zatoru. Zmiana osobowo-ści wzgl. charakteru; porażenie połowicze; brak koordynacji chodu [tzw. ataksja chodu]; zaburzenia mowy i upośledzenie funkcji intelektualnych.

45-letni mężczyzna (lekarz). Hospitalizacja przez 4 miesiące, dwa pobyty w szpitalu, a następnie ponad 10 miesięcy w klinice rehabilitacyjnej. Uszkodzenie trwałe: zmiana oso-bowości/charakteru. Niezdolność do wykonywania zawodu; niezdolność do wykonywania pracy zarobkowej. Powód musi poddać się prawdopodobnie stałemu leczeniu psychoterape-utycznemu. Przyczyna: odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce w ramach leczenia choroby serca z przeszczepem serca).

– 351 –

4. Model niemiecki

Kwota: 100 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 23.11.2009 – 3 U 41/09 = nie opublikowano.

3955 Uszkodzenie mózgu (tutaj: porażenie połowicze po udarze mózgu). 40-letni mężczyzna (inżynier). Przypadek odpowiedzialności lekarza. Tutaj: błąd w rozpo-

znaniu. Rażące niedbalstwo. Lekarz zdiagnozował migrenę, choć miał miejsce udar mózgu. Uszkodzenie trwałe: porażenie połowicze ze znaczącym ograniczeniem ruchu kończyn po stronie prawej oraz prawej połowy twarzy. Zaburzenie mowy. Nie może pisać prawą dłonią. Depresja.

Kwota: 100 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 80% Renta: 100 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Monachium I 15.10.2003 – 1 U 5250/03 = nie opublikowano

3367 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: zespół locked-in oraz spastyczność czterokończynowa). 18-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: skrajne, niemalże całkowite upośledzenie zdol-

ności poruszania się i utrata mowy, która ma w przypadku młodego człowieka szczególnie poważne konsekwencje. [przyczyna: wypadek na rowerze]

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 30% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 30% BGH 28.04.1998 – VI ZR 175/97 = nie opublikowano

2249 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia/uraz czaszkowo-mózgowy, najwyższego stopnia (tutaj: porażenie spastyczne wszystkich kończyn, ciężki zespół psychoorganiczny, nie-mal całkowita utrata mowy, częściowa utrata wzroku, nietrzymanie moczu, nietrzymanie stolca).

14-letnia dziewczynka. Skrajne uszkodzenie trwałe: zob. powyżej, porusza się na elek-trycznym wózku inwalidzkim. Umysłowo w pełni sprawna powódka musi ciągle na nowo przeżywać swoją sytuację. Osoba wymagająca intensywnej opieki.


– 352 –


3369 Uszkodzenie mózgu w postaci zespołu ucisku mózgu w okolicy czołowej po zamkniętym urazie czaszkowo-mózgowym. Uraz płuc (tutaj: stłuczenie płuc) i złamanie żeber.

16-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: wózek inwalidzki; osoba wymagająca intensyw-nej opieki; porażenie w obrębie twarzy.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 128 € Odpowiedzialność cywilna: 50% OLG Karlsruhe 17.03.1995 – 10 U 160/94 = nie opublikowano

2248 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: „ciężkie dziecięce uszkodzenie mózgu” jako konsekwen-cja zastosowania próżnociągu podczas porodu ze skutkiem w postaci „nieodwracalnego uszkodzenia mózgu, wiążącego się z zaburzeniami ruchu pochodzenia mózgowego oraz porażeniem języka”, porażenie twarzy).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd podczas porodu z zastosowaniem próż-nociągu). Uszkodzenie trwałe: zaburzenie mowy, zaburzenia motoryczne itd. [zob. pow.]. [do potwierdzenia związku przyczynowego w przypadku porodu z zastosowaniem próż-nociągu]


3368 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: porażenie połowicze i porażenie twarzy po stronie prawej; porażenie prawej kończyny dolnej i górnej; wypadnięcie funkcji neuropsychologicznych).

40-letni mężczyzna (inżynier). Uszkodzenie trwałe: depresja; zaburzenia mowy; upośle-dzenie chodu; ograniczona komunikacja; ograniczenia poruszania prawą dłonią; zaburze-nie motoryki precyzyjnej. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej w postaci błędnego rozpoznania).

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 80% Renta: 102 € Odpowiedzialność cywilna: 100% WS Monachium 15.10.2003 – 1 U 5250/0 = nie opublikowano

2329 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: spastyczny niedowład dwukończynowy z przewagą strony prawej oraz ogólne opóźnienie rozwoju psychomotorycznego po kon-fl ikcie serologicznym m.in. z zaburzeniem motoryki wzroku, znacznym upośledzeniem intelektualnym i koniecznością opieki).

– 353 –

4. Model niemiecki

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (ciężkie zaniechanie leczenia; nieprawidłowe rozpo-znanie – konfl ikt serologiczny [por. również niezgodność grup krwi] – u matki). Uszko-dzenie trwałe: patrz wyżej.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 332 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Monachium 26.09.1996 – 24 U 69/94 = nie opublikowano

2589 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia. W wyniku tego: stan rezydualny; porażenie czterokończynowe, ponadto „nie może wykonywać ukierunkowanych ruchów głową […] mówić, samodzielnie jeść i pić”; mimo to zachowane „podstawowe objawy reagowania”! porażenie odbytnicy i pęcherza.

Młody mężczyzna. Hospitalizacja przez ok. 5 miesięcy. Skrajne uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki! Obecność „adekwatnych reakcji emocjonalnych na bodź-ce otoczenia” oraz „częściowego przetwarzania poznawczego”.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 30% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 30% OLG Stuttgart 29.04.1997 – 10 U 260/93 = VRS 1997, 15

2917 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: „porażenie mózgowe z obniżonym napięciem mięśniowym i lekką spastycznością mięśniową”; dystrofi a [fi zyczn. niedorozwój]; nie może chwytać ani sie-dzieć, ma duże opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym i zaburzenia psychomotoryczne.

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza – błąd w sztuce położniczej; naruszenie obowiązku monitorowania przy podwyższonym ryzyku zakażenia u noworodka. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki!

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 358 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Stuttgart 4.01.2000 – 14 U 31/98 = VersR 2001, 1560

3141 Uszkodzenie mózgu, ciężkie, po urazie czaszkowo-mózgowym z krwawieniem do mózgu; „początkowo tzw. zespół apaliczny”; pourazowe spastyczne porażenie połowicze z bardzo zaawansowanymi zaburzeniami poruszania się i zaburzeniami mowy. Obrażenia narządów: uraz uciskowy płuc; uraz brzucha; uraz klatki piersiowej.

– 354 –


10-letnie dziecko (uczeń). OIOM przez 3 tygodnie. Hospitalizacja przez wiele miesięcy. Uszko-dzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwalidzkiego; znaczące zaburzenia mowy; znaczące ograniczenie ruchomości obydwu dłoni wskutek porażenia połowiczego oraz ataksja [za-burzenie koordynacji]. Po kapitalizacji i przy braku współwiny KG przyjął zadośćuczynienie w wysokości 280 000 DM [= 143 161 euro]. Przyczyna: wypadek tramwajowy.


3063 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki; spa-styczność czterokończynowa po stronie prawej z uzależnieniem od wózka inwalidzkiego; powódka jest odżywiana sztucznie; uraz wielonarządowy; krwiak nadtwardówkowy; zespół apaliczny; osoba wymagająca intensywnej opieki).

11-letnie dziecko (dziewczynka). Uszkodzenie trwałe: „stan po przebytym zespole apalicz-nym”! OLG stwierdził w uzasadnieniu wyroku: „Ze zdrowej jedenastoletniej, uczęszczającej do liceum powódki stała się […] ciężko upośledzonym umysłowo i fi zycznie człowiekiem bez przyszłości"! [Wyrok nie jest jeszcze prawomocny.] Po kapitalizacji przy pełnej odpowie-dzialności zadośćuczynienie wyniesie 450 000 DM + ok. 120 000 DM renty = 570 000 DM wzgl. 291 436 euro.

Kwota: 115 041 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 128 € Odpowiedzialność cywilna: 50% OLG Kolonia 5.03.2002 – 15 U 117/01 = nie opublikowano

2856 Uszkodzenie mózgu (tutaj: ciężki uraz czaszkowo-mózgowy z licznymi krwawieniami w wy-niku stłuczenia; złamanie podstawy czaszki z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego); uraz twarzy (złamanie Le Fort III); złamanie uda oraz złamania w obrębie dłoni.



– 355 –

4. Model niemiecki

3448 Uszkodzenie mózgu (tutaj: spastyczność czterokończynowa i polineuropatia). Mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie chodu, możliwość chodzenia wyłącznie

z chodzikiem; może używać ramion; kontrola dowolna jelita i pęcherza zachowana; pa-daczka kontrolowana farmakologicznie.

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Bamberg 10.12.2001 – 4 U 132/01 = nie opublikowano

2156 Uraz czaszkowo-mózgowy/zespół apaliczny/niedowład czterokończynowy (tutaj: otwarty uraz czaszkowo-mózgowy ze skutkiem w postaci śpiączki i „utrzymyjących się tygodnia-mi przełomów wegetatywnych”. Następnie doszło do rozwoju zespołu apalicznego oraz wyraźnego spastycznego niedowładu czterokończynowego).

12-letni chłopiec. Uszkodzenie trwałe: patrz wyżej. [Uczeń został potrącony na peronie przez pociąg IC, nadjeżdżający z prędkością 160 km/h. Winę kolei sąd ocenił na 2/3.]

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt 22.09.1994 – 1 U 14/93 = NZV 1996, 281

2647 Uszkodzenie mózgu (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy z krwiakiem podtwardówkowym, stłuczeniem mózgu i złośliwym obrzękiem mózgu); urazy narządowe (naderwanie nerki; ciężki uraz otrzewnej); złamanie miednicy; rozerwanie spojenia; złamanie kompresyjne trzonów kręgów piersiowych [6, 7, 8].

Kobieta (młoda). Hospitalizacja przez 1 rok. Napady padaczkowe. Zaburzenia koncentracji, upośledzenie węchu. Nietrzymanie moczu. Ograniczenie ruchomości barku, ramion i dłoni.


2252 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: upośledzenie motoryczne i upośledze-nie mowy w wyniku błędu w sztuce położniczej. Dziecko zdane na pomoc innych osób we wszystkich aspektach życia codziennego; nie może ani siedzieć, ani chodzić, ani mówić).

Niemowlę (w chwili wydania orzeczenia 6 lat). Odpowiedzialność lekarza (niedotlenienie podczas porodu [błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu]). Uszkodzenie trwałe: zob. pow. Osoba wymagająca intensywnej opieki.


– 356 –


Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Ravensburg 4.10.1990 – 1 O 1837/87 = VersR 1992, 199

3365 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: zaburzenia ciśnienia śródczaszkowego i niedowład cztero-kończynowy z przewagą strony lewej, który był wprawdzie uwarunkowany samym porodem, jednakże uległ znacznemu pogorszeniu w wyniku wypadku. Niemal całkowita utrata wzroku.

4-letnie dziecko. Uszkodzenie trwałe: osłabienie zdolności intelektualnych; znaczne osła-bienie wzroku wzgl. niemal całkowita utrata wzroku. Prawie całkowita utrata zdolności sa-modzielnego poruszania się. Osoba wymagająca intensywnej opieki. Odpowiedzialność lekarza (zaniechanie wykonania tomografi i komputerowej).

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Trier 22.10.1999 – 4 O 242/91 = nie opublikowano

4219 Uszkodzenie mózgu (tutaj: mnogi zespół ucisku mózgu i obrzęk mózgu z pourazowym, trwałym osłabieniem funkcji intelektualnych); urazy narządowe (tutaj: rozerwanie wątroby i śledziony ze zro-stami w jamie brzusznej i urazem jelita). Złamanie biodra i złamanie żuchwy w dwóch miejscach.

15-letni mężczyzna (uczeń). Długotrwałe leczenie szpitalne z licznymi zabiegami opera-cyjnymi mózgu (m.in. zabieg rewizyjny zastawki, cewnik pionowy) oraz zabiegi w obrębie jamy brzusznej z powodu zrostów. Ambulatoryjne działania lecznicze. Uszkodzenie trwałe: 60% utrata zdolności do pracy zarobkowej ze względu na uwarunkowane mózgowo osłabie-nie funkcji motorycznych, językowych i poznawczych. Tendencja do pogarszania się stanu.


1798 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: ciężki uraz czaszkowo-mózgowy ze spastycznością czterokończynową z przewagą strony prawej, zaburzenia poruszania się, zaburzenia ko-ordynacji, zaburzenia równowagi i problemy z doborem słów, silne bóle głowy, wodogłowie w następstwie utrudnionego wchłaniania płynu mózgowo-rdzeniowego) i in. obrażenia.

25-letnia kobieta (asystentka ds. korespondencji w języku obcym). Hospitalizacja przez 10 miesięcy w 6 klinikach. Przemijający zespół apaliczny, wszczepienie zastawki, wodo-głowie i in. powikłania. Uszkodzenie trwałe: zob. pow.

Kwota: 132 936 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 90% OLG Norymberga 21.06.1991 – 6 U 3695/90 = DAR 1994, 158

– 357 –

4. Model niemiecki

2392 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: porażenie wszystkich kończyn [niedo-wład czterokończynowy] z niedostateczną koordynacją ruchową, znaczne ograniczenie motoryki precyzyjnej; ograniczenie mowy [zaburzenia mowy], rozumienia mowy i funkcji poznawczych).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażące niewłaściwe postępowanie personelu pielęgniarskiego bezpośrednio po porodzie). Uszkodzenie trwałe: zob. pow. Przy „jedno-cześnie, w znacznym stopniu, zachowanej zdolności odczuwania”.

Kwota: 148 275 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Monachium 20.06.1996 – 1 U 4529/95 = VersR 1997, 977

3953 Uszkodzenie mózgu, ciężkie, z niedowładem czterokończynowym z przewagą strony pra-wej i związanym z tym niepełnym porażeniem kończyn górnych i dolnych oraz znaczące zaburzenie mowy i upośledzenie zdolności zapamiętywania i koncentracji. Osoba wyma-gająca intensywnej opieki.

5-letni chłopiec. Dłuższa hospitalizacja. Odpowiedzialność lekarza: błąd w sztuce lekar-skiej podczas znieczulenia ogólnego. Uszkodzenie trwałe: niedowład czterokończynowy ze znaczącym ograniczeniem zdolności poruszania się. Chłopiec może pokonywać jedynie krótką drogę o kulach, przez resztę czasu korzysta z wózka inwalidzkiego. Spowolnienie psychosomatyczne i znaczące zaburzenie mowy.


1914 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: utracenie czynności części kory mózgu [zespół apaliczny]; porażenie czterech kończyn [spastyczny niedowład czterokończy-nowy]). Komunikacja przez „mruganie oczami” lub „uścisk prawej dłoni”; intelektualnie zazwyczaj zorientowany.

11-letni chłopiec. Początkowo w śpiączce. Hospitalizacja przez 3 lata i 3 miesiące! Uszko-dzenie trwałe: zespół apaliczny; niedowład czterokończynowy. Osoba wymagająca inten-sywnej opieki, zmiana pozycji na łóżku „co 2–2,5 godziny”.

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Frankfurt 22.09.1994 – 1 U 14/91 = ZfS 1995, 4

– 358 –


2148 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: niemalże całkowite zniesienie motoryki ze skutkiem w postaci niezdolności do chodzenia, stania oraz siedzenia! Zaburzenie mowy! Ponadto ograniczenie do poziomu niemowlęcia – upośledzenie intelektualne najwyższego stopnia!).

Dziecko. 10-letni pobyt w domu opieki. Odpowiedzialność lekarza (błąd podczas porodu). Osoba wymagająca intensywnej opieki. Zachowana zdolność percepcji, pozwalająca od-czuwać radość/cierpienie! [Starsze orzeczenie, dlatego tylko 300 000 DM!]



10-letnie dziecko (dziewczynka). Zagrożenie życia. OIOM. Hospitalizacja przez ponad 4 mie-siące. Długotrwałe leczenie. Uszkodzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwalidzkiego; osoba wymagająca opieki; oszpecenie; musi być karmiona. [Warto przeczytać: obniżenie kwoty zadośćuczynienia za ból z powodu stałego pobytu w kraju o niższym statusie gospo-darczym (tutaj: Węgry). Por. w tym zakresie: Tabela zadośćuczynienia pieniężnego za ból Becka, wydanie IV, str. 28 oraz OLG Kolonia w ZfS 94, 47. Powódce obniżono wysokość za-dośćuczynienia o 1/3.]


1917 Uszkodzenie mózgu, ciężkie/uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, z krwawieniami do mózgu, obrzękiem w okolicy podstawnej; uraz wielonarządowy; urazy narządowe (tutaj: pęknię-cie żołądka i liczne pęknięcia jelita; utrata śledziony; utrata nerki prawej); złamanie trzonu kręgu lędźwiowego; złamanie wieloodłamowe śródręcza itd.

21-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 3 lata! Uszkodzenie trwałe: ciężkie, uwarunkowane uszkodzeniem mózgu ograniczenie poruszania się oraz zaburzenia mowy i spowolnienie psychomotoryczne. Szpecące blizny.

Kwota: 166 170 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Akwizgran 10.06.1994 – 1/8 O 170/92 = ZfS 1994, 443

– 359 –

4. Model niemiecki

2254 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: podejrzenie zespołu ucisku pnia mózgu, uraz czaszkowo-mózgowy z krwiakiem pod- i nadtwardówkowym ze skutkiem w postaci spastyczne-go porażenia połowiczego, depresja z wyraźną tendencją do infantylizacji i in.); złamanie biodra.

18-letnia kobieta. 2 tygodnie w śpiączce. Hospitalizacja przez prawie 14 miesięcy. Uszko-dzenie trwałe: zob. pow. oraz ograniczenie pola widzenia, dyzartria, osłabienie funkcji intelektualnych, zaawansowana amnezja itd.; osoba wymagająca opieki.

Kwota: 178 952 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% KG 22.03.1993 – 12 U 99/92 = nie opublikowano

2126 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: wypadnięcie czynności motorycznych, „bez jakiejkolwiek, nawet najmniejszej możliwości poruszania się”, brak mowy, utrata wzroku [całkowita], napady padaczkowe, oddychanie przez nos niemożliwe, mimowolne oddawanie moczu i stolca itd.).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej podczas wywoływa-nia porodu/niedotlenienie!). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Brak poprawy! [po kapitalizacji ok. 503 000 DM]

Kwota: 178 952 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 332 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Kolonia 12.06.1995 – 5 U 9/95 = NJW-RR 1996, 280

3335 Uszkodzenie mózgu (tutaj: uszkodzenie mózgu najwyższego stopnia w wyniku błędu pod-czas porodu z przedstawionymi poniżej skutkami trwałymi).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd podczas porodu wzgl. błąd w sztuce po-łożniczej w postaci niedostatecznego monitorowania porodu). Uszkodzenie trwałe, najwyż-szego stopnia: osoba wymagająca opieki „przez całą dobę”; powód nie może wykonywać żadnych czynności motorycznych, a tym samym ani chwytać, ani siedzieć czy chodzić, ani mówić. [Uwaga: 200 000 € stanowi tylko częściowe zadośćuczynienie pieniężne!]

Kwota: 200 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Kolonia 31.01.2005 – 5 U 130/01 = BeckRS 2005 04186

3187 Uszkodzenie mózgu po zawale serca (tutaj: zawał tylnej ściany serca z ostrą niewydolnoś-cią nerek, epizody septyczne, refl uksowe zapalenie przełyku, zapalenie błony śluzowej żołądka, zapalenie trzustki, hipoksyczne uszkodzenie mózgu z porażeniem wszystkich czterech kończyn [niedowład czterokończynowy].

– 360 –


34-letni mężczyzna (kierownik serwisu). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztu-ce lekarskiej. Działania podjęte przez pozwanego, a mianowicie pomiar ciśnienia, pomiar tętna i osłuchanie serca oraz, płuc LG słusznie uznał za działania niewystarczające do wykluczenia jawnego zawału serca lub zagrożenia zawałem). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca in-tensywnej opieki. „Całe jego życie zostało ograniczone do najprymitywniejszej egzystencji”.

Kwota: 200 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 150 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Monachium I 28.05.2003 – 9 O 14993/99 = NJW-RR 2003, 1180

3544 Uszkodzenie mózgu/uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia ze złamaniem czaszki w postaci złamania z wgnieceniem; niedowład połowiczy).

21-letni mężczyzna (na praktyce). Hospitalizacja przez dwa i pół roku! Uszkodzenie trwałe: niepełne porażenie. Bezpłodność. Nietrzymanie moczu wzgl. stolca, które jednakże udało się wyrównać farmakologicznie. Zaburzenia widzenia, uraz psychiczny. Nie należy spo-dziewać się poprawy stanu. Utrata miejsca praktycznej nauki zawodu i trwała niezdolność do pracy [por. również z niezdolnością do wykonywania zawodu].

Kwota: 200 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Paderborn 28.07.2005 – 3 O 33/04 = SP 2006, 96

2170 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: „[…] ze spastycznym zaburzeniem poru-szania się najwyższego stopnia […]. Poszkodowana pozostanie przez całe życie upośledzona umysłowo i fi zycznie, zdana na wózek inwalidzki i intensywną opiekę ze strony innych osób”).

13-letnia dziewczynka. Uszkodzenie trwałe. LG opowiada się za tendencją wzrostową w za-kresie zadośćuczynienia pieniężnego i „przyznawaniem w przypadku poważnych obrażeń również wyższych kwot”. [kapitalizacja: 560 000 DM]

Kwota: 204 517 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Flensburg 31.10.1994 – 2 O 195/94 = nie opublikowano

3418 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: niedokrwienne uszkodzenie mózgu. Po-wód nie może chodzić, dużo leży, a ponadto jest zdany na poruszanie się na wózku inwa-lidzkim. Pewna komunikacja jest możliwa za pomocą mimiki, przy czym uśmiech oznacza „tak”, a przekrzywienie ust – „nie”).

– 361 –

4. Model niemiecki

Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwalidzkiego. Osoba wymagająca in-tensywnej opieki. Niemal całkowita utrata zdolności komunikowania się. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej, ponieważ lekarz zaniechał wykonania cięcia cesar-skiego. Sąd mówił w tym kontekście o rażącym organizacyjnym błędzie w sztuce lekarskiej).


3185 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia. Całkowita utrata wzroku, powód może jedynie odróżnić jasność od ciemności. Zaburzenia mowy wzgl. utrata mowy. Ponadto powód nie może połykać i jest odżywiany za pomocą sondy żołądkowej wprowadzonej przez powłoki brzuszne. Wykonywanie ruchów dowolnych nie jest możliwe!

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej/lekarskiej. Matka powo-da otrzymała zgodnie z telefonicznym zaleceniem lekarza i bez badania środki wywołujące skurcze [Spasdilsin], w wyniku czego doszło do znacznego upośledzenia częstości akcji serca u niemowlęcia.) Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki, całko-wita utrata wzroku, utrata mowy, nietrzymanie moczu, nietrzymanie stolca i in. skutki. Zwłoka w uregulowaniu!


3445 Uszkodzenie mózgu ze spastycznym niedowładem czterokończynowym, nietrzymanie stolca, nietrzymanie moczu, dyzartria.

Kobieta. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej podczas steryli-zacji). Uszkodzenie trwałe: zaburzenia fi zyczne i psychiczne najwyższego stopnia; zabu-rzenie afektu; ataksja; porażenie wszystkich kończyn. Częściowo nie rozpoznaje swoich dzieci. Ataki spazmatycznego płaczu itp.

Kwota: 230 081 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 27.01.1999 – 3 U 26/98 = nie opublikowano

2266 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół psychoorganiczny najwyższego stopnia ze spastycznym niedowładem czterokończynowym z porażeniem odbytnicy i pę-cherza, niemalże całkowitą utratą umowy [może wydawać z siebie tylko dźwięki], mimo to intelektualnie zorientowana).

– 362 –


14-letnie dziecko (dziewczynka). Skrajne uszkodzenie trwałe: zob. pow., jak również uza-leżnienie od wózka inwalidzkiego, jednak korzystanie tylko na krótkich odcinkach! Porozu-miewanie się przez mimikę. Labilna psychicznie, osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 230 081 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Hildesheim 12.06.1992 – 2 O 436/91 = ZfS 1992, 372

3168 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: spastyczne porażenie czterokończynowe po ciężkim urazie czaszkowo-mózgowym z krwiakiem pod- i nadtwardówkowym po stronie prawej i innymi urazami. Częściowa utrata wzroku, brak komunikacji słownej, porażenie twarzy, porażenie mięśni odpowiedzialnych za przełykanie).

37-letnia kobieta. OIOM. Zagrożenie życia. Oddychanie wspomagane przez 27 dni. Uszko-dzenie trwałe: utrata mowy; brak możliwości komunikowania się (powódka nie jest w sta-nie mówić ani rozumieć języka mówionego!); porażenie twarzy; porażenie mięśni odpo-wiedzialnych za przełykanie i innych mięśni oraz porażenie spastyczne kończyn górnych i dolnych. Nawiązywanie kontaktu z innymi osobami tylko za pomocą prawego oka. Utrata wzroku w oku lewym! Osoba wymagająca intensywnej opieki. [Uwaga: W obliczu niemal całkowitej destrukcji pacjentki kwota zadośćuczynienia wydaje się w sumie raczej zbyt niska i z pewnością nie osiąga górnej granicy.]


3178 Uszkodzenie mózgu wskutek hipoksyczno-niedokrwiennego uszkodzenia mózgu podczas porodu, którego konsekwencją był skrajnie psychoneurologiczny zespół resztkowy.

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu/błąd w sztuce położniczej). Uszkodzenie trwałe: ciężka, nieodwracalna szkoda na zdrowiu, znaczące ograniczenie możliwości poruszania się, percepcja i zdolność wyrażania się skrajnie ograniczone, osoba wymagająca intensywnej opieki. Kontakt z otoczeniem może nawiązywać jedynie z trudem. Zaburzenia widzenia, niekiedy aspiracyjne zapalenia płuc, częściowo sztuczne odżywianie, zwiększona podatność na napady drgawkowe. Ponadto OLG wskazał, co następuje: „W przypadku ciężkiego uszkodzenia mózgu, które ma w tym przypadku miejsce, destrukcja osobowości, utrata jakości osobowej stanowią już same w sobie podlegającą zrekompensowaniu szkodę niemajątkową i to niezależnie od faktu, czy osoba poszkodowana sama odczuwa swoje upośledzenie jako takie”.

Kwota: 250 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Brema 26.11.2002 – 3 U 23/02 = NJW-RR 2003, 1255

– 363 –

4. Model niemiecki

3444 Uszkodzenie mózgu/uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia z porażeniem spastycznym z przewagą strony lewej.

5-letnie dziecko (chłopiec). Długotrwałe leczenie. Uszkodzenie trwałe: znaczne ogranicze-nie poruszania się i brak zdolności mówienia, powód nie może ani chodzić, ani mówić.


4220 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia/padaczka. Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: powód może komunikować się niewerbalnie i na przykład

okazywać radość. Jest on jednakże niepełnosprawny w stopniu najwyższym. Nie może samodzielnie się poruszać, mówić i wymaga stale intensywnej opieki. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej; niedotlenienie podczas porodu).


4285 Uszkodzenie mózgu (dosłownie czytamy: „Wynik badania neurologicznego F. wykazał rozlane uszkodzenie mózgu, które dotyczy wszystkich obszarów rozwoju”, może dojść do wystąpienia napadów drgawkowych.).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: ciężki błąd w sztuce położniczej lekarza i po-łożnej). Uszkodzenie trwałe: znaczące opóźnienie rozwoju, w szczególności w zakresie motoryki; ryzyko wystąpienia padaczki.

Kwota: 250 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Norymberga 25.03.2011 – 5 U 1786/10 = BeckRS 2011, 10586

3952 Uraz czaszkowo-mózgowy III stopnia/uszkodzenie mózgu: powód nie może chodzić ani stać, ramion i dłoni może używać jedynie w bardzo ograniczonym zakresie. Ponadto jest w znacznym stopniu opóźniony intelektualnie i potrafi komunikować się tylko w niewiel-kim zakresie za pomocą krótkich, prostych zdań. Osoba wymagająca intensywnej opieki.



– 364 –


Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Monachium 20.02.2000 – 10 U 2081/99 = nie opublikowano

3355 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, z niedowładem czterokończynowym z przewagą strony lewej oraz ubytkami neurologicznymi i dyzartrią, mózgowe zaburzenia napięcia i ruchomo-ści oraz inne skutki urazów.

4-letnie dziecko (chłopiec). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Wózek inwalidzki. Chłopiec, u którego doszło do prawie całkowitego upośledzenia czynno-ści kończyn (ustawienie końskie stóp; lewa dłoń zamknięta w pięść; brak możliwości ob-ciążenia prawego ramienia itd.), jest dodatkowo upośledzony intelektualnie i może mówić jedynie w ograniczonym zakresie.

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 511 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Monachium I 9.10.1998 – 17 O 12684/98 = nie opublikowano

3048 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: atrofi a móżdżku, dlatego poszkodowa-ny wymaga intensywnej opieki! Diplegia spastyczna, tzn. obustronne porażenie kończyn dolnych. Całkowita utrata wzroku, skrajne zaburzenie mowy. Nietrzymanie moczu wzgl. stolca).

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej, najwyższego stopnia, z licznymi rażącymi błędami w sztuce lekarskiej). Ekstremalna zwłoka w uregulowaniu! Uszkodzenie trwałe: całkowita utrata wzroku, wózek inwalidzki, zaburzenia mowy, nietrzyma-nie moczu wzgl. stolca i in. Po kapitalizacji zadośćuczynienie pieniężne wynosi 328 760 euro.

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Naumburg 28.11.2001 – 1 U 161/99 = Ver 2002, 1295

3515 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: „U powoda wystąpił po porodzie ciężki przejściowy zespół ciężkich neurologicznych zaburzeń psychotycznych. Jest upośledzony fi zycznie i intelektualnie w najwyższym stopniu”, jak pisze dosłownie OLG).

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej, który OLG ocenił jako „rażące uchybienie”). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Samo-dzielne przyjmowanie pokarmu nie jest możliwe. Komunikacja jedynie w bardzo ograni-czonym zakresie. Fizycznie nie jest możliwa „prawie żadna aktywność”.

– 365 –

4. Model niemiecki

Kwota: 260 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 16.01.2006 – 3 U 207/02 = BeckRS 2006, 01202

3865 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, ze skutkiem w postaci zaawansowanej spa-styczności czterokończynowej z padaczką i niemal całkowitą utratą wzroku (całkowita utrata wzroku).

Niemowlę (dziewczynka). Odpowiedzialność lekarza/błąd w sztuce położniczej. Niemowlę doznało niedotlenienia. Uszkodzenie trwałe: spastyczność czterokończynowa; padaczka; osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 300 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 300 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Düsseldorf 26.04. 2007 – 8 U 37/05 = VersR 2008, 534

3785 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: „ciężkie dziecięce porażenie mózgowe w połączeniu z zaawansowaną niepełnosprawnością intelektualną” z niedowładem cztero-kończynowym z przewagą strony prawej i odpowiadającymi temu rozległymi defi cytami motoryki i mowy. W wieku 8 lat może wykonywać ruchy odpowiadające poziomowi rozwoju 18-miesięcznego chłopca i powiedzieć tylko „mama”.

Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza/błąd w sztuce położniczej. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Niezdolność do wykonywania pracy za-robkowej. [Uwaga: Dla powoda okazał się pomocny w zakresie przeprowadzenia dowodu wyrok Trybunału Federalnego VersR 2004, 909 i uzasadnione w nim zmniejszenie rygoru dowodowego w przypadku niewielkich błędów podczas wykonywania badań.]

Kwota: 300 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Oldenburg 28.05.2008 – 5 U 28/06 = nie opublikowano

3100 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół śródmózgowy II stopnia. Jak stwierdził LG, „wynik ten odpowiada w skutkach zespołowi apalicznemu”. Uszkodzenie mózgu wysokiego stopnia, stan wegetatywny. Usztywnienie stawów z powodu skrócenia mięśni. Sztuczne odżywianie. Tendencja do pogarszania się stanu. Osoba wymagająca in-tensywnej opieki).

24-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: patrz wyżej. Znajdujący się w stanie wegeta-tywnym powód będzie na stałe przebywał w klinikach i domach opieki jako osoba wy-magająca intensywnej opieki. Jak twierdzi sąd, „poprawa stanu nie jest prawdopodobna”.

– 366 –


[Po kapitalizacji kwota zadośćuczynienia wynosi 764 574 DM wzgl. 390 920 euro, co nie wyczerpuje – jak twierdzi LG – „ram wynikających z dotychczasowego orzecznictwa”.]

Kwota: 306 775 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 383 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Dessau 9.02.2001 – 2 o 1185/98 = nie opublikowano

3064 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: zespół apaliczny; powód nie może mówić ani się poruszać, jest zdany na odruchy mięśniowe, nie może wykonywać nawet ruchów mimicznych! Wystąpił u niego tzw. zespół locked-in.

24-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: zespół apaliczny; wypadnięcie funkcji kory móz-gowej! Osoba wymagająca intensywnej opieki. Jak stwierdził już LG, „wypadek zniszczył życie […] powoda na zawsze”! [Uwaga: Wyrok stał się prawomocny wraz z wydaniem postanowienia Trybunału Federalnego z dn. 17.09.2002 r. (VI ZR 426/01).]

Kwota: 306 775 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 383 € Odpowiedzialność cywilna: 80% OLG Naumburg 25.10.2001 – 3 U 24/01 = NZV 2003, 130

3234 Uszkodzenie mózgu (tutaj: porażenie mózgowe, pozapiramidowe, w postaci niedowładu czterokończynowego z padaczką wieloogniskową).

Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej; rażący błąd w sztuce lekarskiej w postaci przeoczenia objawów odmy opłucnowej z wysiłku). Uszkodzenie trwałe: ciężkie upośledzenie fi zyczne i umysłowe.

Kwota: 325 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Szlezwik 28.02.2003 – 4 U 10/01 = NJOZ 2003, 3540

3951 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: poważne niedotlenienie podczas porodu z rozległymi, trwałymi skutkami).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rozległe niedotlenienie podczas porodu ze skraj-nym uszkodzeniem trwałym: rozwój umysłowy powódki, która w momencie ogłoszenia wyroku miała 10 lat, zatrzymał się na poziomie dwulatka. Uzależnienie od wózka inwalidz-kiego; powódka siedzi w specjalnym wózku inwalidzkim z fotelikiem i kamizelką ochronną oraz doświadcza swojej bezradności i całkowitego uzależnienia od pomocy innych osób świadomie. Osoba wymagająca intensywnej opieki.

– 367 –

4. Model niemiecki

Kwota: 350 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Monachium I 8.03.2006 – 9 O 12986/04 = VersR 2007, 1139

3255 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: spastyczny niedowład czterokończynowy, wodogłowie, upośledzenie wzroku wysokiego stopnia, zespół Westa; znaczące opóźnienie w rozwoju mentalnym).

Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej). Uszko-dzenie trwałe: niemal całkowita utrata wzroku; osoba wymagająca intensywnej opieki; nietrzymanie moczu i stolca; brak kontroli równowagi; brak mowy; rehabilitacja jest wy-kluczona. Ze względu na wodogłowie zaistniała konieczność wszczepienia zastawki w celu drenażu. Niemal całkowita destrukcja osobowości! Jak stwierdził OLG, „w obliczu wielkiej wagi, jaką niemiecka konstytucja przywiązuje w art. 1 i 2 do osobowości i godności czło-wieka, wyjątkowo wysokie odszkodowanie jest uzasadnione”.

Kwota: 350 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Braunschweig 22.04.2004 – 1 U 55/03 = NJOZ 2004, 1656

4223 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia. Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Całkowite unieru-

chomienie (nie może chwytać ani się poruszać). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej z wynikającym z niego niedotlenieniem). Tendencja do pogarszania się stanu.



Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (błąd w sztuce położniczej). Uszkodzenie trwałe: najcięższe wyobrażalne uszkodzenie z poważnymi skutkami dla całego, pozostałego po-wódce życia; osoba wymagająca intensywnej opieki. [Uwaga: W obliczu skrajnych skutków trwałych zadośćuczynienie pieniężne wydaje się za niskie! Por. również z vita minima].


– 368 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Monachium 20.06.2002 – 1 U 3930/96 = OLGR 2003, 269

3379 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: spastyczne porażenie czterokończyno-we; ośrodkowe zaburzenie widzenia i rozległe uszkodzenie mózgu ze skutkiem w zakresie niemalże wszystkich czynności).

Dziecko/niemowlę (dziewczynka). Uszkodzenie trwałe: niezdolność do poruszania się! Nie może siedzieć ani stać. Powódka nie ma żadnych możliwości rozwoju i wymaga intensywnej opieki [por. w tym zakresie również: destrukcja osobowości.] Odpowiedzial-ność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej/błąd w sztuce położniczej w postaci niedotlenienia).


2842 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: wypadnięcie funkcji kory mózgowej [por. kora mózgowa, wypadnięcie funkcji]; niepełne porażenie wszystkich czterech kończyn; utrata mowy; brak komunikacji! Osoba wymagająca intensywnej opieki!

48-letni nauczyciel szkoły głównej [niem. Hauptschule]. Uszkodzenie trwałe: „poziom ma-łego dziecka”; „daleko idąca destrukcja osobowości”; „trudno wyobrazić sobie […] większą szkodę na zdrowiu”! Kapitalizacja: 1,006 mln DM!


4080 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, po rozległym niedotlenieniu. Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Sztuczne odżywia-

nie za pomocą sondy. Zaburzenia widzenia. Mimo to powódka ma ograniczoną zdolność percepcji otoczenia i możliwość komunikowania życzeń. Odpowiedzialność lekarza: rażący błąd w sztuce lekarskiej podczas porodu (błąd w sztuce położniczej).

Kwota: 400 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Ansbach 7.08.2009 – 2 O 259/04 = nie opublikowano

– 369 –

4. Model niemiecki

3565 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: porażenie mózgowe z rozległą skłonnoś-cią do napadów drgawkowych; nie jest możliwe ani siedzenie, ani poruszanie się; nie może mówić ani wyrażać czegokolwiek werbalnie; destrukcja osobowości).

Dziecko (niemowlę). Długotrwałe leczenie przez wiele lat! Uszkodzenie trwałe: osoba wy-magająca intensywnej opieki; vita minima; destrukcja osobowości! Powodowi odebrano całkowicie możliwość rozwoju fi zycznego i umysłowego, a jego dalsze życie ogranicza się do podtrzymywania podstawowych funkcji życiowych. Przyczyna: odpowiedzialność lekarza/błąd w sztuce położniczej. Rażące zaniedbanie ze strony lekarza!

Kwota: 400 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Kleve 9.02.2005 – 2 O 370/01 = nie opublikowano

3950 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy z rozlanym obrzękiem mózgu po ciężkim krwawieniu do mózgu z rozległym uszkodzeniem trwałym (zob. informacje szczegółowe). Do tego dołączyły różne urazy narządowe (m.in. pęknięcie płata wątroby) i złamania (m.in. złamanie środkowej części twarzoczaszki).

20-letnia kobieta (studentka). OIOM przez 18 dni; hospitalizacja przez 8 miesięcy; zagrożenie życia. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Nie może chodzić ani stać. Całkowite nietrzymanie moczu i stolca. Sztuczne odżywianie. Komunikacja jedynie za pomo-cą ruchów głową. Utrata pamięci krótkoterminowej. Przyczyna: pasażerka pijanego kierowcy samochodu osobowego, który miał 1,2 promila we krwi, czego jednak powódka nie zauważyła.


4224 Uszkodzenie mózgu, ciężkie. Małe dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej związany z zabiegiem

operacyjnym na jelicie. W wyniku nieprawidłowo założonej infuzji doszło do podania za dużej ilości glukozy). Uszkodzenie trwałe: znaczne upośledzenie chodu i stania; obydwie czynności możliwe tylko z pomocą innej osoby. Znaczne upośledzenie wzroku (widzi tylko zarysy i rozpoznaje jas-ny/ciemny). Żucie możliwe tylko w ograniczonym zakresie. Konieczna jest stała ergoterapia itp.


– 370 –


4301 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, po urazie wielonarządowym z licznymi złama-niami i urazami narządowymi (stłuczenie płuc).

19-letnia kobieta. Długotrwałe leczenie. Uszkodzenie trwałe: uzależnienie od wózka inwa-lidzkiego; sztuczne odżywianie; utrata mowy – może porozumieć się jedynie ze znanymi sobie osobami za pomocą dźwięków i gestykulacji; wymaga intensywnej opieki. [Uwaga: Powódka dochodziła sądownie jednorazowego zadośćuczynienia w wysokości 7,2 mln € za szkody majątkowe i niemajątkowe. Podczas wypadku samochodowego została wyrzu-cona z pojazdu – kierowanego przez jej męża samochodu osobowego, w którym siedzia-łabyć może niezapięta pasami bezpieczeństwa]. Wyrok nie jest prawomocny.


4083 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: porażenie mózgowe z padaczką). Małe dziecko/niemowlę. Odpowiedzialność lekarza za rażący błąd w sztuce lekarskiej pod-

czas ciąży. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki; padaczka; mowa niewyuczalna. Komunikacja w bardzo ograniczonym zakresie przez dotyk i dźwięki.

Kwota: 500 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Celle 22.10.2007 – 1 U 24/06 = Ver 2009, 500

4085 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: znacząca mikrocefalia ze spastycznym niedowładem czterokończynowym, znaczne zaburzenia widzenia, znaczne zaburzenia mowy itp.).

Małe dziecko/niemowlę. Odpowiedzialność lekarza z powodu błędu w sztuce lekarskiej pod-czas porodu. Uszkodzenie trwałe. Osoba wymagająca intensywnej opieki. Spastyczność czterokończynowa. Może komunikować się jedynie za pomocą pojedynczych dźwięków. Zaburzenie widzenia.


3998 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, po „skrajnym urazowym uszkodzeniu mózgu”. 9-letnia dziewczynka. Uszkodzenie trwałe: niezdolność do poruszania się, brak kontroli głowy,

zaburzenie widzenia graniczące z utratą wzroku, bolesne napady drgawkowe, nietrzymanie moczu wzgl. stolca, stany przypominające stan wegetatywny, osoba wymagająca intensyw-nej opieki. Sąd podkreślił, że przyznana kwota jest uzasadniona i to również w przypadku, jeżeli nie można mieć pewności, że osoba poszkodowana jest świadoma swojego stanu.

– 371 –

4. Model niemiecki

Kwota: 500 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% LG Münster 17.04.2009 – 16 O 532/07 = NJW 2010, 86

4084 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: porażenie mózgowe). Małe dziecko/niemowlę. Odpowiedzialność położnej/błąd w sztuce położniczej (tutaj: rażą-

cy błąd w sztuce zawodowej). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Sztuczne odżywianie za pomocą sondy. Porażenie wszystkich kończyn; zespół apaliczny. Padaczka.


3819 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: ciężki spastyczny niedowład czterokoń-czynowy, padaczka oporna na leczenie, nawet do 15 napadów dziennie, całkowita utrata wzroku). Osoba wymagająca intensywnej opieki.

Niemowlę. Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki oraz – zob. wyżej Odpowiedzialność lekarza/błąd w sztuce położniczej. Jak stwierdził OLG, „jeżeli dziecko dozna hipoksycznych uszkodzeń mózgu najwyższego stopnia – które należą do najcięż-szych możliwych uszkodzeń organizmu ludzkiego – w wyniku błędu w sztuce lekarskiej przed narodzinami lub bezpośrednio po nich, zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 500 000 euro jest uzasadnione”.


ii) Pozostałe skutki urazów1330 Uszkodzenie mózgu (tutaj: krwawienie do mózgu w postaci „krwawienia w wyniku stłucze-

nia w okolicy czołowej po stronie prawej”); zespół kręgosłupa szyjnego; urazy stopy (tutaj: rany tłuczone i stłuczenia).

Kobieta (artystka). Hospitalizacja przez 4 dni. Powódka cierpiała później przez dłuższy czas na bóle i zawroty głowy oraz (przez ok. 8 miesięcy) na niedosłyszenie. Wcześniejsze uszkodzenia: atrofi a mózgu.

Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – KG 16.10.1990 – 31 O 133/90 = nie opublikowano

– 372 –


3897 Odwodnienie z zagrożeniem odłożenia się soli moczowych i trwałym zaburzeniem czuwa-nia (osłabienie czuwania).

71-letnia kobieta. Dłuższa hospitalizacja; następnie 3-letni pobyt w domu opieki. Odpowie-dzialność lekarza: rażący błąd w sztuce lekarskiej. Uszkodzenie trwałe: osłabienie świado-mości w postaci osłabienia czuwania.

Kwota: 5100 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Paderborn 21.11.2005 – 3 O 25/05 = nie opublikowano

2395 Uszkodzenie mózgu, nieznaczne (tutaj: zamknięty uraz czaszkowo-mózgowy z „lekkim odwracalnym zaburzeniem czynności mózgu” i „szumami usznymi […] z podejrzeniem wstrząśnienia błędnika”, uszkodzenie nerwu skórnego!); złamania żeber [5–9]; stłuczenia.

55-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 15 dni. Operacyjne usunięcie krwiaka i punkcja krwiaka. Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie nerwu skórnego w obrębie skroni /skóry głowy. Częściowo intensywne bóle głowy!

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% OLG Hamm 1.10.1997 – 32 U 58/97 = nie opublikowano

3821 Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (tutaj: wydłużenie cierpienia wskutek opóźnionego podjęcia leczenia farmakologicznego. Powód cierpiał przez okres ok. 4 tygodni, aż do swojej śmierci, w wyniku możliwych do uniknięcia, dodatkowych bólów).

Mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza z powodu błędu w sztuce lekarskiej w ramach gruź-liczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Wydłużenie cierpienia.

Kwota: 10 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 21.08.2008 – 1 U 1654/08 = nie opublikowano

1560 Uszkodzenie mózgu, rozlane (tutaj: napady drgawkowe. W ciągu pierwszych 5 lat po poda-niu szczepionki przeciwko krztuścowi – mimo objawów obniżenia napięcia mięśniowego – doszło do wystąpienia „ponad 100 pierwotnie uogólnionych wzgl. początkowo prawostron-nych, potem lewostronnych napadów grand mal).

5-letnie dziecko (dziewczynka). „Kilkakrotnie” na leczeniu szpitalnym. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: Lekarz odpowiada za szkodę powstałą w wyniku szczepienia z powodu „nie-prawidłowego ustalenia wskazania”).


– 373 –

4. Model niemiecki

Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 19.09.1991 – 8 U 27/90 = VersR 1992, 1132

1734 Uszkodzenie mózgu (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki, oraz zespół ucisku mózgu). Doszło do urazu psychicznego i nawrotu anoreksji o podłożu psychicznym, jak również do porażenia mięśni oka po stronie prawej); złamanie żuchwy (tutaj: złamanie kąta żuchwy).

Kobieta (nauczycielka). Hospitalizacja przez ok. 4 tygodnie; wymagała opieki przez kolej-ne 8 miesięcy. Wcześniejsze uszkodzenia: anoreksja, do której nawrotu doszło w wyniku doznanych obrażeń. Uszkodzenie trwałe: 20% utrata zdolności do pracy zarobkowej.


507 Uszkodzenie mózgu (tutaj: „upośledzenie zdolności intelektualnych lekkiego stopnia” po „stanowiących zagrożenie dla życia urazach, głównie w obrębie głowy”).

Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 8 miesięcy. Uszkodze-nie trwałe: osłabienie zdolności intelektualnych. [Ustalone początkowo na poziomie 25 000 DM zadośćuczynienie zostało uzupełnione o 5800 DM (przepłacone roszczenie majątkowe).]

Kwota: 15 748 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 30.06.1998 – 5 U 46/98 = VRS 1996, 14

1978 Złamanie czaszki (tutaj: „złamanie sięgające aż do części skalistej”; uszkodzenie mózgu w wyniku krwiaka umiejscowionego między kośćmi czaszki a oponą twardą mózgowia; konieczna była trepanacja; [zamknięcie czaszki materiałem pochodzenia sztucznego!]); złamanie kości udowej; złamanie śródręcza; skręcenie stopy.



1904 Otwarte złamanie czaszki/uszkodzenie mózgu (otwarte złamanie sklepienia czaszki z na-wracającymi bólami głowy, zaburzeniami koncentracji, obniżeniem wytrzymałości psycho-fi zycznej, ośrodkowe rozregulowanie wegetatywne); złamanie podudzia; złamanie kostki; uraz stopy.

– 374 –


15-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: bóle głowy, zaburzenia koncentracji, obniżona wytrzymałość, rozregulowanie ośrodkowe, dolegliwości w obrębie kolana, ograniczenie ruchomości i choroba zwyrodnieniowa stawu skokowego.


1773 Uszkodzenie mózgu po urazie czaszkowo-mózgowym ze skutkiem w postaci „zwiększo-nej podatności na napady” oraz urazem biodra z „nasilającą się chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego”.

13-letni chłopiec. „Bardzo długotrwała” hospitalizacja. Ze względu na fakt, iż nie doszło do „ciężkiego dożywotniego upośledzenia”, OLG nie przyznał renty zadośćuczynieniowej za doznaną szkodę.

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Bamberg 15.12.1992 – 5 U 55/92 = nie opublikowano

2816 Uraz wielonarządowy (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia, uszkodzenie mózgu (tu-taj: zespół psychoorganiczny); złamanie uda, w dwóch miejscach; złamanie wieloodłamowe rzepki; złamanie wieloodłamowe stawu skokowego).

Mężczyzna. 2 miesiące leczenia na OIOM. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie poruszania się, objawy porażenia stopy; zaburzenia równowagi; bóle w obrębie kolana/uda. [Warto przeczytać w związku z tematem powództwa/wniosku o stwierdzenie odpowiedzialności za przyszłe skutki oraz częściowego zadośćuczynienia; por. również NJW-RR 2000, 1623 w zakresie zadośćuczynienia częściowego w związku z tym wyrokiem.]

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 11.02.2000 – 9 U 204/99 = NZV 2001, 40

4065 Uszkodzenie mózgu/uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia z krwawieniem do mózgu i krwia-kiem podtwardówkowym.

Mężczyzna. Hospitalizacja. Uszkodzenie trwałe: zaburzenia koncentracji z osłabieniem czynności mowy i kontroli poznawczej, jak również upośledzeniem uwagi. Upośledzenie ruchomości kończyny dolnej prawej; w związku z tym nie może uprawiać określonych dyscyplin sportu (narty, jazda konna czy latanie itp.). Wysportowany wcześniej powód musiał w związku z wypadkiem zmienić swoje plany życiowe.


– 375 –

4. Model niemiecki

Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 40% LG Monachium I 12.12.2005 – 19 O 6509/04 = nie opublikowano

3164 Uszkodzenie mózgu, ciężkie, z padaczką, napadami drgawkowymi. Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (błąd w sztuce położniczej/odpowiedzialność

lekarza: zbyt intensywne oddychanie wspomagane po niedotlenieniu w wyniku poddusze-nia pępowiną). Uszkodzenie trwałe: napady drgawkowe/hipoksyczne uszkodzenie mózgu.


jj) Inne ciężkie skutki urazów2209 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: „zespół ubytków neurologicznych z ciężką

spastycznością czterokończynową i objawami opuszkowymi”. Powód musi „być sztucznie odżywiany, nie może mówić i samodzielnie się poruszać”. Brak zdolności odczuwania!).

Dziecko (22 miesiące.) Trybunał Federalny uchylił wyrok OLG (zadośćuczynienie: 20 000 DM), odsyłając do BGH VI ZR 201/91 (NJW 93, 781) i wspominając o „niezakwestionowaniu” 100 000 DM.

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – BGH 16.02.1993 – VI ZR 29/92 = R+S 1993, 180

2938 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: „ciężkie obrażenia głowy”). 17-letnia kobieta. Uszkodzenie trwałe. [W wyroku Trybunału Federalnego w zakresie szkody

wynikającej z utraconego w wyniku urazu zarobku jedynie krótko wspomniano o orzecze-niu OLG w Düsseldorfi e w sprawie zadośćuczynienia. Dlatego brak bardziej szczegółowych danych.]

Kwota: 35 790 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – BGH 6.06.2000 – VI ZR 172/99 = NZV 2001, 34

1497 Uszkodzenie mózgu (tutaj: trwały, ciężki zespół psychoorganiczny jako skutek wstrząś-nienia mózgu po stłuczeniu czaszki z podejrzeniem „dyskretnego” zespołu ucisku mózgu). Złamanie seryjne żeber, złamanie kości łonowej, złamanie łopatki, stłuczenia.

Brak danych na temat osoby. Uszkodzenie trwałe: ciężki zespół psychoorganiczny ze skut-kiem w postaci wystąpienia niezdolności do pracy zarobkowej.

Kwota: 38 347 €

– 376 –


Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 29.10.1990 – 13 U 350/88 = VRS 1982, 7

1707 Uszkodzenie mózgu ze skutkiem śmiertelnym (tutaj: dziecko doznawało ciągle napadów drgawkowych, i wymiotów i musiało znosić przy zachowaniu „pierwotnej percepcji” „tor-tury najcięższej wyobrażalnej szkody na zdrowiu”).

Dziecko. Zmarło w 79 miesiącu. Odpowiedzialność lekarza: błąd w sztuce lekarskiej pod-czas porodu. [Uwaga: W celu oceny wysokości zadośćuczynienia przysługującego dopiero po śmierci.]

Kwota: 46 016 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Norymberga 15.04.1992 – 4 U 2819/91 = VersR 1993, 1365

1400 Uszkodzenie mózgu (tutaj: „zaawansowany zespół psychoorganiczny z upośledzeniem funkcji intelektualnych, niepełnosprawność mentalna i zaburzenia poznawcze, nieznaczne zaburzenia poruszania się z ataksją oraz podwyższona podatność na napady drgawkowe”) po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.

Dziewczynka (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: „ciężki” błąd w sztuce – nieroz-poznanie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych). Ciężkie uszkodzenie trwałe: padaczka, zespół lalki z kiwającą się głową.

Kwota: 53 686 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 153 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Monachium 6.06.1991 – 24 U 590/89 = nie opublikowano

1699 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: złamanie czaszki z wgnieceniem oraz złamanie pod-stawy czaszki z zespołem ucisku mózgu; złamanie stawu szczęki/złamanie szczęki (tutaj: wieloodłamowe złamanie stawu szczęki i złamanie żuchwy w postaci tzw. „złamania szyi żuchwy”).

21-letnia kobieta. Zagrożenie życia ze śpiączką [1 miesiąc]. Uszkodzenie trwałe: obniże-nie zdolności intelektualnych, osłabienie widzenia z widzeniem podwójnym, utrata słuchu po stronie lewej, oszpecenie i in. skutki.


– 377 –

4. Model niemiecki

2244 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: upośledzenie motoryczne i umysłowe najwyż-szego możliwego stopnia. Powódka, która doznała szkody na zdrowiu podczas porodu, ma jedynie ograniczoną zdolność przeżywania i odczuwania i będzie stale wymagała intensywnej opieki!).

Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd podczas porodu). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki, na stałe na poziomie niemowlęcia! [uwzględniono BGH VI ZR 201/91]

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 15.06.1993 – 5 U 60/92 = nie opublikowano

3202 Uszkodzenie mózgu, hipoksyczne, w wyniku nieprawidłowej profi laktyki przeciwzakrze-powej po otwartym złamaniu podudzia.

53-letni mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza (rażący błąd w sztuce lekarskiej w postaci nieprawidłowej profi laktyki przeciwzakrzepowej). Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie mózgu.


2715 Uszkodzenie mózgu po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, rozpoznanych z opóźnie-niem w wyniku błędu w sztuce.

5-letnie dziecko (chłopiec). Odpowiedzialność lekarza: błąd w rozpoznaniu oraz błąd w le-czeniu, rażące zaniedbanie ze strony lekarza! Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca opieki, trwałe ciężkie upośledzenie.


2640 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: ciężki uraz czaszki z ograniczeniem wszystkich funkcji intelektualnych i porażeniem wszystkich kończyn). Uraz klatki pier-siowej najwyższego stopnia; krwiak opłucnej z odmą po stronie prawej; uraz serca (tutaj: uciskowe uszkodzenie serca).

18-letni uczeń. Uszkodzenie trwałe: daleko idące porażenie, może używać prawej ręki jedynie w częściowym zakresie. Osoba wymagająca opieki. Osłabienie zdolności intelektualnych, zaburzenie mowy. Obciążenie psychiczne, osamotnienie.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: –

– 378 –


Renta: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 75% OLG Hamm 25.09.1995 = r+s 1996, 349

3366 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: ciężki uraz czaszkowo-mózgowy z krwawieniem do móz-gu i krwiakiem śródczaszkowym) oraz inne obrażenia, jak złamanie środkowej części twa-rzoczaszki, złamania przedramienia; złamania żeber i złamanie stawu barkowego.

41-letnia kobieta. Długotrwałe leczenie z licznymi, bardzo długimi pobytami w szpitalu w ciągu 4 lat. Uszkodzenie trwałe: ciężkie upośledzenie umysłowe; znaczne opóźnienie w rozwoju zdolności reakcji, myślenia i motoryki. Zaburzenia mowy i napady padaczkowe.

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Ravensburg 11.05.1994 – 2 O 100/93 = nie opublikowano

2277 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia, z ośrodkowym zaburzeniem koordynacji, zabu-rzeniami motorycznymi, utratą mowy oraz osłabionym wzrostem głowy! Znaczące ryzyko wystąpienia padaczki mózgowej!

Niemowlę (dziewczynka). Odpowiedzialność lekarza/błąd podczas porodu. Uszkodzenie trwałe: zob. pow., w szczególności brak mowy i zaburzenia motoryczne! Ryzyko wystąpie-nia padaczki! [kapitalizacja: 340 000]


3448 Uszkodzenie mózgu (tutaj: spastyczność czterokończynowa i polineuropatia). Mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie chodu, możliwość chodzenia wyłącznie

z chodzikiem; może używać ramion; kontrola dowolna jelita i pęcherza zachowana; padaczka kontrolowana farmakologicznie.

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Bamberg 10.12.2001 – 4 U 132/01 = nie opublikowano

3362 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: zespół apaliczny i spastyczność czterokończynowa po hipoksycznym uszkodzeniu mózgu).

– 379 –

4. Model niemiecki

3-letnie dziecko (dziewczynka). Odpowiedzialność lekarza (nieprawidłowe znieczulenie ogólne). Uszkodzenie trwałe: utrata mowy; stała konieczność noszenia pieluchy i karmienie przez inną osobę; nie może chodzić ani siedzieć. Osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 150 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 325 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Szlezwik 11.02.2002 – 4 U 62/00 = nie opublikowano

1959 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: w wyniku zatrzymania akcji serca). Dziecko (niemowlę). Odpowiedzialność lekarza (błąd w sztuce lekarskiej/naruszenie lekar-

skiego obowiązku kontroli w odniesieniu do wdrożonych działań). Śpiączka przez 36 dni! Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Brema 19.07.1994 – 3 U 152/93 = VersR 1995, 541

4221 Urazy ze skutkiem śmiertelnym 19 miesięcy po zabiegu operacyjnym wykonanym z ra-żącym błędem. Z powodu znaczącego niedotlenienia doszło do rozległego uszkodzenia mózgu.

46-letnia kobieta. Powódka zmarła – będąc w śpiączce – 19 miesięcy po wystąpieniu przy-padku odpowiedzialności lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej w ramach operacji tarczycy).

Kwota: 250 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Paderborn 19.05.2009 – 2 O 467/06 = nie opublikowano

780 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: „dziecko urodzone z uszkodzeniem mózgu najwyższe-go stopnia”).

Dziecko (w chwili ogłoszenia wyroku 14 lat); odpowiedzialność lekarza. Uszkodzenie najwyższego stopnia od urodzenia; uszkodzenia trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki.

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 23.04.1997 – 3 U 10/96 = VersR 1994, 488

– 380 –


3379 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: spastyczne porażenie czterokończyno-we; ośrodkowe zaburzenie widzenia i rozległe uszkodzenie mózgu ze skutkiem w zakresie niemal wszystkich czynności).

Dziecko/niemowlę (dziewczynka). Uszkodzenie trwałe: niezdolność do poruszania się! Nie może siedzieć ani stać. Powódka nie ma żadnych możliwości rozwoju i wymaga intensywnej opieki [por. w tym zakresie również: destrukcja osobowości]. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej/błąd w sztuce położniczej w postaci niedotlenienia).


3042 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: wtórna mikrocefalia najwyższego stopnia ze spastycznością czterokończynową najwyższego stopnia. Całkowita destrukcja osobo-wości. Niezbędna stała intensywna opieka. Powód doznał obrażeń „u podstaw swojej oso-bowości”!).

Dziecko (niemowlę). Błąd podczas porodu/błąd w sztuce położniczej/odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej). Uszkodzenie trwałe: „najcięższe z moż-liwych uszkodzeń […] z destrukcją osobowości”. „Upośledzenia tego stopnia wymagają w obliczu wielkiej wagi, jaką niemiecka konstytucja przywiązuje w art. 1 i 2 do osobowo-ści i godności człowieka, wyjątkowego zadośćuczynienia pieniężnego”, jak stwierdził OLG, który podniósł kwotę zadośćuczynienia z 300 000 euro na 500 000 euro.


h) Urazy twarzyUwaga wstępna: Jako „urazy twarzy” przedstawiono poniżej takie urazy, w przypadku których twarz jako „charakterystyczna część ciała” została uszkodzona zewnętrznie w sposób widoczny. W celu zachowania przejrzystości prezentacji urazy oczu, zębów i szczęki – o ile mają negatywny wpływ na wygląd twarzy – zostały tutaj wydzielone i przyporządkowane do rozdziałów A. i, k, oraz n.

aa) Złamania twarzoczaszki3680 Złamanie twarzoczaszki (tutaj: złamanie dna i ściany oczodołu oraz złamanie zatoki szczękowej). Mężczyzna. Hospitalizacja przez 3 dni. Zabieg operacyjny z zastosowaniem metalowego

implantu. Umyślne uszkodzenie ciała poprzez uderzenie pięścią w twarz powoda. Kwota: 1278 € Odpowiedzialność cywilna: 83% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Norden 27.10.2000 – 5 C 720/99 = nie opublikowano

– 381 –

4. Model niemiecki

3546 Złamanie twarzoczaszki (tutaj: złamanie sklepienia czaszki z wgnieceniem i nieznacznym przemieszczeniem, sięgające aż do zatoki czołowej. 3-centymetrowa rana tłuczona powy-żej prawej brwi) oraz stłuczenia dłoni.

Kobieta. Hospitalizacja przez 5 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 14 dni. Urazy, określone przez sąd jako ciężkie, „uległy jednakże ponadprzeciętnie szybkiemu za-gojeniu”, a powódka „na szczęście […] szybko doszła do siebie” – jak stwierdził AG, który oddalił wniosek o zadośćuczynienie powyżej 1500 euro.

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Gelnhausen 27.03.2003 – 53 C 1134/01 = nie opublikowano

4194 Złamanie twarzoczaszki po stronie prawej (tutaj: złamanie dna oczodołu/złamanie zatoki oczodołu oraz złamanie kości jarzmowej i nosowej).

38-letnia kobieta (fi zjoterapeutka). Hospitalizacja przez 11 dni. Dwa pobyty w szpitalu. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez niecałe 9 tygodni. Bolesny uraz! Uszko-dzenie trwałe: uraz psychiczny w postaci niestabilności emocjonalnej oraz blizna na twarzy z utratą czucia w obrębie prawego policzka. Zwłoka w likwidacji szkody, którą LG uwzględnił, zasądzając dopłatę w wysokości 10%.

Kwota: 2750 € Odpowiedzialność cywilna: 33% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Bückeburg 15.01.2009 – 1 O 86/06 = nie opublikowano

2351 Złamanie twarzoczaszki (tutaj: złamanie kości jarzmowej, złamanie kości nosowej, zła-manie szczęki górnej, złamanie żuchwy z utratą zębów [6 zębów]; lekki obrzęk mózgu); złamanie trzonu kręgu piersiowego; złamanie podudzia; wysięk śródstawowy w stawie kolanowym.

26-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 41 dni, 3 pobyty w szpitalu. „Znaczne upośle-dzenie przez wiele miesięcy”. Mimo to „w sumie korzystny przebieg procesu zdrowienia”. Uszkodzenie trwałe: utrata zębów.

Kwota: 3068 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 12.05.1997 – 10 U 97/96 = nie opublikowano

4246 Uraz twarzy (tutaj: złamanie dna oczodołu po stronie prawej ze znacznym krwiakiem i krwa-wieniem do prawego oka) oraz obrażenia szyi w postaci śladów po duszeniu i krwiaków.

22-letnia kobieta (uczennica zawodu rzemieślniczego). Hospitalizacja przez 7 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 6 tygodni. Uszkodzenie trwałe: widzenie po-dwójne przy wzroku skierowanym skrajnie ku górze oraz ograniczenie czucia w górnej

– 382 –


wardze, jak również – w nieznacznym stopniu – w prawym policzku. Umyślne uszkodzenie ciała (tutaj: bójka). Opóźnienie w likwidacji szkody przez pozwanego zostało uwzględnione w postaci podwyższenia zadośćuczynienia o 10%.

Kwota: 4300 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Bückeburg 31.07.2008 – 1 O 106/06 = nie opublikowano

1742 Złamanie twarzoczaszki/uraz twarzy (tutaj: obustronne złamanie środkowej części twarzoczaszki [Le Fort I], złamanie środkowej części twarzoczaszki po stronie prawej [Le Fort II], złamanie kości nosowej, złamanie łuku jarzmowego, rana tłuczona dolnej wargi); złamanie stopy (tutaj: złamanie kości piętowej); uciskowe uszkodzenie klatki piersiowej.

Mężczyzna. 3 razy hospitalizacja. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 2i pół miesiąca, 70% – przez miesiąc i 30% – przez miesiąc. Uszkodzenie trwałe: nieznaczne skrzywienie nosa, blizny na twarzy, bolesność uciskowa kości piętowej.

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% OLG Bamberg 12.01.1993 – 5 U 86/92 = nie opublikowano

1749 Złamanie twarzoczaszki/złamanie kości nosowej/uraz czaszkowo-mózgowy (tutaj: zła-manie kości jarzmowej ze złamaniem dna oczodołu [= złamanie jarzmowo-oczodołowe] i „zamkniętym urazem czaszkowo-mózgowym co najmniej lekkiego stopnia”); uraz oka (tutaj: stłuczenie gałki ocznej).

Mężczyzna (laborant chemiczny). Uszkodzenie trwałe: upośledzenie węchu, które jest dla powoda, będącego laborantem chemicznym, szczególnie dotkliwe, utrudnienie oddychania przez nos i bóle głowy; 5–10% utrata zdolności do pracy zarobkowej.

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% AG Kitzingen 21.03.1991 – 1 C 918/90 = nie opublikowano

1981 Złamanie twarzoczaszki (tutaj: złamanie dna oczodołu i złamanie zatoki szczękowej, nie-pełne złamanie kości jarzmowej po stronie lewej. W celu stabilizacji złamań twarzy umiesz-czono w znieczuleniu ogólnym balon w zatoce szczękowej); złamanie stawu kolanowego (kłykieć kości udowej).

39-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 19 dni. Przez 6 tygodni opatrunek gipsowy do chodzenia. Utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 3 i pół miesiąca; 20% – przez 6 miesięcy oraz 10% – przez kolejne 6 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: zmniejszenie moż-liwości zginania kolana o 5 stopni; zaburzenia czucia w obrębie twarzy.

Kwota: 6136 €

– 383 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Koblencja 24.04.1995 – 12 U 996/94 = nie opublikowano

2104 Podejrzenie złamania twarzoczaszki/urazu twarzy/złamania przedramienia (tutaj: zła-manie kości nosowej, podejrzenie złamania zatoki czołowej oraz „złamanie kości promie-niowej po prawidłowej konsolidacji kostnej z nieznacznym przesunięciem kości łokciowej ku przodowi oraz spłaszczeniem kąta powierzchni stawowej”); wstrząśnienie mózgu.

33-letni cieśla. Hospitalizacja przez 18 dni. Uszkodzenie trwałe: ograniczenie ruchomości niewielkiego stopnia oraz osłabienie siły mięśniowej dłoni lewej. Nie można wykluczyć niebezpieczeństwa wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawu.

Kwota: 8692 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 5% LG Heidelberg 26.07.1995 – 8 O 23/94 = nie opublikowano

2039 Złamanie twarzoczaszki (tutaj: „szczęka górna została złamana w dwóch miejscach, żu-chwa – w trzech miejscach [por. złamanie szczęki górnej/żuchwy]. Nos uległ wgnieceniu, a twarzoczaszka została zdeformowana. Uraz wargi górnej/rana szarpana wargi dolnej itd.).

21-letnia kobieta. Hospitalizacja przez „około 4 tygodnie”. Jeszcze rok po wypadku powódka cierpiała na dolegliwości podczas żucia i bóle głowy. Uszkodzenie trwałe: „lekko wgnieciona twarz”, blizny!

Kwota: 10 226 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Rottweil 22.11.1994 – 2 O 331/94 = nie opublikowano

2548 Złamanie twarzoczaszki (tutaj: złamanie kości jarzmowej i złamanie dna oczodołu po stro-nie lewej. Uraz pozostawił „występujące niekiedy drżenie w tej okolicy oraz bóle głowy”). Uraz psychiczny/szok, w wyniku doświadczenia śmierci przyjaciółki.

23-letnia kobieta. Jeden zabieg operacyjny. Dłużej utrzymujące się ograniczenie ruchomo-ści ramienia. Niekiedy drżenie w obrębie lewej połowy twarzy oraz skłonność do obrzęku. Leczenie psychoterapeutyczne.


1863 Złamanie twarzoczaszki/uraz twarzy (tutaj: złamanie środkowej części twarzoczaszki, złamanie kości nosowej, utrata 5 zębów oraz 8 „martwych” zębów, otarcia twarzy, rany

– 384 –


tłuczone, „poważnie uszkodzone wargi”, utrudnienie oddychania przez nos) oraz wstrząś-nienie mózgu.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 31 dni. Leczenie stomatologiczne przez rok! Proteza zę-bowa żuchwy. Uszkodzenie trwałe: proteza zębowa, „niemalże ciągłe” bóle głowy (szansa na poprawę), skrzywienie nosa i in.

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Waldshut–Tiengen 4.07.1994 – 2 o 123/93 = nie opublikowano

1654 Złamanie twarzoczaszki/ciężkie wstrząśnienie mózgu (tutaj: obustronne złamanie środ-kowej części twarzoczaszki, złamanie oczodołu, obustronne złamanie kości sitowej „przy podstawie czaszki”, złamanie kości nosowej, złamania szczęki, utrata zębów, złamania zębów); złamanie uda; złamania palców stopy.

18-letni mężczyzna. Zagrożenie życia. Wielokrotna hospitalizacja z czterema zabiegami operacyjnymi. Leczenie przez 16 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie węchu przez obustronne „osłabienie” węchu.

Kwota: 17 895 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% OLG Stuttgart 15.07.1993 – 13 U 271/92 = nie opublikowano

3626 Złamanie twarzoczaszki (tutaj: złamanie kości jarzmowej, złamanie zatoki szczękowej i złamanie oczodołu ze znaczącym upośledzeniem – zmniejszeniem – oka prawego i nie-znacznym upośledzeniem czucia w obrębie wargi górnej).

Mężczyzna. Hospitalizacja. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 6 tygodni. Uszkodzenie trwałe: zmniejszenie prawego oka. Nie można wykluczyć późniejszych kolejnych zabiegów operacyjnych.

Kwota: 20 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Getynga 30.12.2003 – 4 O 98/03 = nie opublikowano

2516 Złamanie twarzoczaszki z zespołem ucisku mózgu i obrażeniami twarzy (tutaj: złamanie dwumiejscowe krawędzi oczodołu, „perforacyjne uszkodzenie powieki górnej z oderwaniem lewego przyśrodkowego wiązadełka powieki; sięgający aż do kości uraz lewego policzka”); otarcia.

4-letnia dziewczynka. Hospitalizacja przez 3 tygodnie. Kilka kolejnych zabiegów operacyj-nych. Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: pierwszy rok – 30%, drugi rok – 20%, następnie 15%. Trwałe oszpecenie twarzy. Znaczny uraz psychiczny.

Kwota: 20 452 €

– 385 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Heilbronn 27.09.1996 – 2 O 1150/96 = nie opublikowano

3912 Złamanie twarzoczaszki oraz złamanie czaszki i złamanie żuchwy. Ponadto powód doznał złamania miednicy oraz oparzeń w obrębie prawego uda.

39-letni mężczyzna. Hospitalizacja. Kilka zabiegów operacyjnych. Przeszczepy skóry. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 2 miesiące; 80% – przez 2 tygodnie i 70% – przez kolejne 2 i pół miesiąca. Przyczyna: wypadek na rowerze, który został spowodowany przez pozwanego umyślnie; umyślne uszkodzenie ciała.

Kwota: 25 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Saarbrücken 27.11.2007 – 4 U 276/07 = SP 2008, 257

3113 Złamanie wieloodłamowe twarzoczaszki i otwarty uraz czaszkowo-mózgowy (tutaj: z częś-ciową utratą wzroku [utrata wzroku w oku lewym] oraz uszkodzeniem istoty mózgowej z ukrytym połowiczym upośledzeniem funkcji po stronie lewej i psychoorganicznym upo-śledzeniem zdolności intelektualnych oraz skrzywieniem twarzy), jak również złamanie wyrostka poprzecznego w odcinku lędźwiowym.

31-letni mężczyzna (pracownik fi zyczny). 3 tygodnie w śpiączce. Hospitalizacja przez 2 miesiące, następnie rehabilitacja. Po roku powrócił do swojej pracy. Uszkodzenie trwałe: utrata wzroku w oku lewym [częściowa utrata wzroku]. Zaburzenia węchu wzgl. osłabie-nie węchu; uszkodzenie istoty mózgowej z ukrytym połowiczym upośledzeniem funkcji po stronie lewej i psychoorganicznym upośledzeniem zdolności intelektualnych, jak również oszpecenie przez „spłaszczenie lewej połowy twarzy ze zmianą położenia gałki ocznej”.


1935 Złamanie twarzoczaszki/złamanie czaszki/uraz czaszkowo-mózgowy (tutaj: złamanie podstawy czaszki z porażeniem nerwu twarzowego, złamanie środkowej części twarzo-czaszki [Le Fort II], złamanie kości jarzmowej, złamanie szczęki, uraz czaszkowo-mózgowy z krwiakiem nadtwardówkowym); ciężki uraz biodra (zwichnięcie biodra).

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 5 tygodni. 5 miesięcy leczenia ambulatoryjnego. Uszko-dzenie trwałe: Znaczne ograniczenie ruchomości stawu biodrowego, ograniczenie możli-wości otwierania ust z „problemami podczas całowania” oraz nieprawidłowe domykanie się powieki.


– 386 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 9.12.1994 – 9 U 42/94 = nie opublikowano

2482 Złamanie twarzoczaszki/uraz twarzy (tutaj: złamanie zatoki czołowej z wgnieceniem/obu-stronne złamanie części skalistej z uszkodzeniem słuchu i następującym po tym usunię-ciem kości sitowej/przeszczepem kości czołowej); wstrząśnienie mózgu; zespół kręgosłupa szyjnego III stopnia; uraz kolana.

26-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 20 dni. Uszkodzenie trwałe: niedosłyszenie w obrębie ucha wewnętrznego, obustronnie średniego stopnia; ciągły ból głowy, ból karku i zaburzenia koncentracji!

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Traunstein 13.07.1995 – 1 O 3971/92 = nie opublikowano

2742 Uraz twarzy, ciężki/złamanie szczęki górnej (tutaj: złamanie wieloodłamowe twarzoczasz-ki najwyższego stopnia z urazami w obrębie kości, chrząstek i tkanek miękkich w obrębie czoła, policzków, nosa i wargi górnej). Utrata zębów [jeden ząb]. Złamanie szczęki górnej.

Kobieta („młoda”). Hospitalizacja przez 6 tygodni, niezdolna do pracy przez kolejne 6 ty-godni. Długotrwałe leczenie. Uszkodzenie trwałe: twarz nieoszpecona; jednakże blizna przypominająca zajęczą wargę.


2572 Złamanie twarzoczaszki/uraz twarzy (tutaj: złamanie zatoki czołowej/złamanie zatoki szczękowej, złamanie wieloodłamowe kości nosowej [por. złamanie środkowej części twa-rzoczaszki]. Skutek: szumy uszne, utrata węchu [anosmia], upośledzenie smaku [hipo-geuzja]), nieprawidłowy zgryz.

22-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 7 tygodni; leczenie przez 8 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: szumy uszne. Utrata węchu, bóle głowy. Ekstremalna zwłoka w uregulowaniu! [Od-powiedzialność cywilna na zasadzie słuszności zgodnie z § 829 niem. k.c. (niem. BGB)].

Kwota: 33 234 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Norymberga 30.10.1997 – 8 U 1741/97 = r+s 1999, 23

4140 Złamanie twarzoczaszki/uraz twarzy (tutaj: złamanie środkowej części twarzoczaszki Le Fort II ze złamaniem szczęki górnej i kości jarzmowej; utrata zębów: 12 zębów i rozległe stłuczenia i rany szarpane w okolicy ust, jak również wstrząśnienie mózgu).

– 387 –

4. Model niemiecki

24-letni mężczyzna (kierowca). Hospitalizacja przez 2 tygodnie, w tym tydzień na OIOM-ie. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez prawie 2 lata. Bardzo żmudne leczenie z licznymi zabiegami operacyjnymi w obrębie twarzy i leczeniem stomatologicznym. Uszkodzenie trwałe: blizny na twarzy; słabo widoczne blizny na twarzy. Przyczyna: po-wód został uderzony w twarz przez pokrywę kanałową. Została ona wzbita do góry przez jadącą z przodu ciężarówkę.

Kwota: 40 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 1.02.2010 – 1 U 137/09 = nie opublikowano

1774 Złamanie twarzoczaszki/złamanie środkowej części twarzoczaszki (tutaj: złamanie środko-wej części twarzoczaszki, złamanie szczęki górnej, utrata zęba przedniego u góry i na dole, uraz nerwu twarzowego); otwarty uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia, złamanie czaszki (tutaj: „złamanie sklepienia”); złamanie obojczyka; pęknięcie śledziony.

Mężczyzna (czeladnik rzeźniczy). Długotrwałe leczenie z zastosowaniem „dużej liczby” zabiegów operacyjnych. Możliwe, jednakże „coraz mniej prawdopodobne” wystąpienie na-padu. Uszkodzenie trwałe.


2238 Złamanie twarzoczaszki (tutaj: złamanie środkowej części twarzoczaszki ze złamaniami szczęki w postaci złamania kości jarzmowej, złamania żuchwy i szczęki górnej z utratą zę-bów [5 zębów]); uraz czaszkowo-mózgowy; złamanie miednicy, złamanie panewki stawu biodrowego; uszkodzenie nerwu kończyn dolnych; wiele ran ciętych.

19-letni mężczyzna (elektryk samochodowy). Hospitalizacja przez wiele miesięcy. Uszko-dzenie trwałe: 60% utrata zdolności do pracy zarobkowej. Konieczne było zrezygnowanie z dotychczas wykonywanego zawodu i przeszkolenie na technika. Uszkodzenie trwałe.


3047 Złamania twarzoczaszki, liczne. Uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia oraz obustronne zła-manie uda.

Kobieta; „długa” hospitalizacja. Uszkodzenie trwałe: oszpecenie przez zmianę wyglądu gałki ocznej (gałka oczna jest cofnięta) oraz blizny nad oczodołem. Ponadto ma miejsce lekkie upośledzenie chodu oraz uszkodzenie słuchu, jak również uraz psychiczny. Współ-odpowiedzialność z powodu niezapięcia pasa bezpieczeństwa.

– 388 –


Kwota: 56 242 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 13.01.1999 – 7 o 4576/98 = nie opublikowano

3876 Złamanie twarzoczaszki: mnogie złamania środkowej części twarzoczaszki, złamanie wieloodłamowe kości nosowej. Złamanie czaszki: uraz czaszkowo-mózgowy, złamanie wieloodłamowe sklepienia czaszki w okolicy skroniowej po stronie prawej z wgnieceniem w części centralnej. Inne urazy: otwarte złamanie I stopnia ze zwichnięciem w obrębie prawego łokcia, otwarte złamanie paliczka bliższego palca małego dłoni prawej, złamanie bliższego odcinka trzonu kości udowej prawej z zaklinowaniem odłamów, izolowane zła-manie odcinka bliższego strzałki po stronie prawej.

Mężczyzna. Hospitalizacja. Długotrwałe leczenie. 100% utrata zdolności do pracy zarobko-wej przez 13 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: zaburzenia ośrodkowe i wegetatywne w postaci bólów głowy oraz zaburzenia pamięci werbalnej; ograniczenie ruchomości prawego stawu łokciowego, w orientacyjnym badaniu siły mięśniowej zniesienie siły ramienia i dłoni, zanik mięśni w obrębie ramienia i przedramienia, brak czucia w obrębie palca serdecznego i ma-łego oraz ograniczenie ruchomości stawu biodrowego z deformacją z rotacją na zewnątrz.

Kwota: 60 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Rostock 26.09.2008 – 5 U 115/08 = NJOZ 2009, 579

3037 Złamanie twarzoczaszki, ciężkie; złamanie środkowej części twarzoczaszki, utrata oka (częściowa utrata wzroku) z obwodowym porażeniem nerwu twarzowego, złamanie czę-ści skalistej, uraz czaszkowo-mózgowy; utrata słuchu po stronie prawej; złamanie trzonu kości ramiennej oraz złamanie uda.

Mężczyzna („jeszcze bardzo młody”). Uszkodzenie trwałe: oszpecenie i urazy psychicz-ne. Późniejsze skutki: zagrożenie porażeniem nerwu twarzowego i uszkodzeniem rogówki w obrębie zdrowego oka.

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 1.06.2001 – 19 U 158/00 = DAR 2002, 908

3864 Uraz twarzy, najwyższego stopnia, z całkowitym rozpadem prawego oka i późniejszą częś-ciową utratą wzroku; otwarte złamanie uda; otwarte złamanie podudzia III stopnia; złamanie śródstopia; złamanie obojczyka; złamanie przedramienia.

39-letnia kobieta (pracownik banku). Hospitalizacja przez wiele miesięcy. Złamania zosta-ły zaopatrzone w ciągu pierwszych trzech miesięcy. Później musiały zostać zrekonstru-owane kanały łzowe. Znaczne uszkodzenie trwałe: częściowa utrata wzroku po stronie

– 389 –

4. Model niemiecki

lewej, utrata węchu, utrata smaku, oszpecenie twarzy. Znaczące ograniczenie poruszania się oraz ograniczenie wytrzymałości. Osoba wymagająca opieki. Uzależnienie od wózka inwalidzkiego.

Kwota: 255 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 200 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Frankfurt n. M. 15.02.2007 – 16 U 70/06 = SP 2008, 12

bb) Urazy oczodołu3757 Złamanie oczodołu z krwawieniem do komórek sitowych oraz uraz czaszkowo-mózgowy

I stopnia, jak również liczne stłuczenia w obrębie głowy i całego ciała. Ciężki pourazowy uraz psychiczny.

8-letnie dziecko (uczeń). Hospitalizacja przez 10 dni z dwiema dobami na OIOM-ie. 30% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 18 miesięcy ze względu na urazy psychiczne, które mogą ewent. ulec utrwaleniu.

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Monachium I 17.10.2002 – 19 O 23908/00 = nie opublikowano

4295 Uraz oka (tutaj: nasilenie objawów olśnienia/zwiększona wrażliwość na olśnienie po za-biegu metodą LASIK).

21-letni mężczyzna. Dwa kolejne zabiegi operacyjne. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: naruszenie obowiązku poinformowania pacjenta przez zabiegiem metodą LASIK). Uszko-dzenie trwałe: zwiększona wrażliwość na olśnienie. Powód nie prowadzi w wyniku tego sa-modzielnie samochodu. Słusznie OLG nie uwzględnił faktu, że powód mógłby zredukować podatność na olśnienie za pomocą innych środków okulistycznych (soczewki kontaktowe/klapka na oko).

Kwota: 10 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 10.02.2010 – 5 U 120/09 = VersR 2011, 226

3913 Złamanie oczodołu i uraz powieki z oskalpowaniem, w wyniku którego prawa powieka wzgl. skóra głowy była rozcięta aż do czoła i przesunięta w prawą stronę. Złamanie obręczy mied-niczej po stronie lewej z urazem biodra; złamanie seryjne żeber.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 3 tygodnie. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 3 miesiące, 60% – przez kolejne cztery tygodnie. Intensywne bóle. Długotrwałe leczenie przez ponad cztery miesiące. Ponadto konieczne było dalsze leczenie okulistyczne

– 390 –


i stomatologiczne. Uszkodzenie trwałe: brak czucia w dotkniętej urazem okolicy twarzy; zaburzenia widzenia.

Kwota: 20 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Wiesbaden 3.05.2007 – 3 O 116/04 = SP 2008, 216

cc) Uraz powieki2326 Uraz twarzy (tutaj: „głęboka rana powyżej prawej brwi […] jak również krwiaki okularowe

obydwu oczu”). Mężczyzna. Sięgająca do mięśni rana musiała zostać zszyta. Jedynie 500 DM, ponieważ

„powód sam jest w dużej mierze winny powstałego uszczerbku na jego zdrowiu” [jednak bez wzmianki o udziale procentowym].

Kwota: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Cuxhaven 20.06.1996 – 5 C 234/96 = nie opublikowano

3913 Złamanie oczodołu i uraz powieki z oskalpowaniem, w wyniku którego prawa powieka wzgl. skóra głowy była rozcięta aż do czoła i przesunięta w prawą stronę. Złamanie obręczy mied-niczej po stronie lewej z urazem biodra; złamanie seryjne żeber.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 3 tygodnie. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 3 miesiące, 60% – przez kolejne cztery tygodnie. Intensywne bóle. Długotrwałe leczenie przez ponad cztery miesiące. Ponadto konieczne było dalsze leczenie okulistyczne i stomatologicz-ne. Uszkodzenie trwałe: brak czucia w dotkniętej urazem okolicy twarzy; zaburzenia widzenia.

Kwota: 20 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Wiesbaden 3.05.2007 – 3 O 116/04 = SP 2008, 216

dd) Urazy nosa1730 Uraz twarzy (tutaj: stłuczenie nosa z „bolesnym obrzękiem nosa, który [przez okres jed-

nego tygodnia] […] utrudniał oddychanie przez nos, a ponadto przeszkadzał wyjątkowo podczas jedzenia”. Powódka doznała również lekkiego stłuczenia kolana).

Kobieta. Sąd stwierdził, „że powódka nie doznała ciężkich obrażeń”, uznał jednak zadość-uczynienie za stosowne ze względu na stłuczenie nosa.

Kwota: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Leer 26.08.1993 – 1608o7b C 2162/92 = nie opublikowano

– 391 –

4. Model niemiecki

3838 Uraz nosa (tutaj: drobne rysy w obrębie kości nosowej z obrzękiem nosa po uderzeniu po-wódki pięścią w twarz).

Kobieta. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 3 dni. Uwaga: Ponadto powódce przyznano zadośćuczynienie w wysokości 250 € z powodu zniewagi w postaci określenia jej „cholerną lesbą”.

Kwota: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Düsseldorf 3.06.2008 – 43 C 2072/07 = nie opublikowano

3200 Uraz nosa/rana tłuczona nosa, która intensywnie krwawiła. Kobieta. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 5 dni. Uszkodzenie trwałe: wi-

doczna blizna na grzbiecie nosa. (Przyczyna – naruszenie obowiązku zabezpieczenia ru-chu: powódka weszła w automatycznie otwierane szklane drzwi, które nie otworzyły się w odpowiednim momencie).

Kwota: 600 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Bad Oldeslohe 3.05.2002 – 2 C 245/01 = nie opublikowano

3766 Uraz nosa (tutaj: rana szarpana, sięgająca od lewej dziurki nosa aż do jego końca). 4-letnie dziecko/chłopiec. Leczenie ambulatoryjne w postaci zszycia rany. Pozostała mała blizna. Kwota: 700 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Bonn 29.01.2003 – 11 C 339/02 = nie opublikowano

3501 Uraz nosa. Kobieta. Odpowiedzialność lekarza: nieudana operacja plastyczna. Jej celem było usunięcie

zmarszczek na twarzy. Uszkodzenie trwałe: blizny na skrzydłach nosa. Kwota: 1000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 1.08.2002 – 8 U 206/01 = VersR 2003, 599

1344 Uraz twarzy (tutaj: oderwanie nosa, złamanie wieloodłamowe nosa, tzn. szkieletu nosa i prze-grody nosowej); uszkodzenie perforacyjne górnej wargi oraz uraz wargi dolnej; oderwanie przedsionka szczęki górnej; uraz powieki górnej; uraz policzka; złamanie żeber [10/11].

Brak danych na temat osoby. Hospitalizacja przez 11 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez miesiąc.

– 392 –


Kwota: 1023 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Oldenburg 21.09.1990 – 4 O 588/89 = ZfS 1991, 261

1665 Utrata węchu po zabiegu w obrębie przegrody nosowej oraz konchotomii [tzn. wycięciu znajdujących się w jamie nosowej płytek kostnych], wykonanych z błędem w sztuce lekarskiej.

37-letnia kobieta. Uszkodzenie trwałe: anosmia [utrata węchu]. OLG wspomniał o „trwałym obniżeniu jakości życia” oraz „utracie funkcji zmysłu węchu polegającej na ostrzeganiu”.

Kwota: 3579 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 17.02.1993 – 27 U 42/92 = NJW-RR 1993, 919

2400 Uraz twarzy/uraz nosa. Wydłużenie czasu trwania zabiegu, bóle po zabiegu, zaburzenia czucia, łącznie z tymczasową koniecznością zastosowania tamponady nosa w wyniku korekcji przegrody nosowej przy ograniczonych wskazaniach do takiego zabiegu.

Mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: zwłoka w leczeniu/wydłużenie czasu trwania zabiegu korekcji przegrody nosowej/plastyki przegrody nosa przy ograniczonych wska-zaniach do zabiegu). Uszkodzenie trwałe.

Kwota: 4090 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Stuttgart 14.11.1996 – 14 U 6/96 = VersR 1997, 1537

3500 Uraz nosa (tutaj: „trwałe zniekształcenie” nosa). Mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza: nieudana operacja plastyczna. Konieczny był zabieg

rewizyjny. Kwota: 6000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 6.03.2003 – 8 U 72/02 = NJOZ 2003, 2377

1797 Uraz twarzy (tutaj: uraz nosa, który został określony jako „bardzo oszpecający”. 2 lata po pierwotnym urazie miały miejsce niemożliwe do przewidzenia „zapadnięcie się” nosa i nietolerancja implantu oraz 3 dodatkowe operacje).

Kobieta („młoda”). OLG zajmuje się głównie kwestią „treści zastrzeżenia dochodzenia za-dośćuczynienia w przyszłości” i dodatkowego roszczenia zadośćuczynienia pieniężnego za doznany ból (por. również BGH NJW 1988, 2300).

– 393 –

4. Model niemiecki

Kwota: 10 226 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt 11.11.1993 – 12 U 162/92 = DAR 1994, 119

2046 Uraz twarzy/uraz nosa/złamanie szczęki górnej (tutaj: asymetria w obrębie nosa w postaci skrzywienia nosa w lewo i garba kostnego w obrębie górnej trzeciej części prawego skrzy-dełka nosa; „twarda linia blizny” między górną wargą a nosem).

Kobieta. Hospitalizacja, dwa zabiegi z wstawieniem płytki w szczęce górnej. Mimo blizn nie należy zakładać „stałego oszpecenia”. Niezapięcie pasa bezpieczeństwa.


3425 Oderwanie nosa/uraz twarzy (tutaj: koniuszek nosa został oderwany razem z chrząstką w wyniku ugryzienia przez psa). Inne rany po ugryzieniu w obrębie ucha i łokcia.

Kobieta (weterynarz). Hospitalizacja. Kilka zabiegów rekonstrukcji nosa, która jednak nie była możliwa w pełnym zakresie. Uszkodzenie trwałe: oszpecenie w postaci widocznych skutków urazu/ blizny 3 razy po 3 cm.

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 26.09.2002 – 6 U 14/02 = NJW-RR 2003, 239

ee) Złamanie kości nosowej3948 Złamanie kości nosowej (tutaj: otwarte złamanie kości nosowej i uraz szyi w postaci urazu

tkanek miękkich szyi). Mężczyzna. Długotrwałe leczenie; pozbycie się przez powoda wszystkich dolegliwości

trwało w sumie 6 miesięcy. Umyślne uszkodzenie ciała przez silne uderzenie pięścią. Kwota: 100 € Odpowiedzialność cywilna: 1250% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Akwizgran 10.08.2000 – 68 C 88/00 = nie opublikowano

1544 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej). 13-letni chłopiec (uczeń). Umyślne uszkodzenie ciała, które zostało określone przez LG

jako „związane ze szkołą” w rozumieniu 637 I niemieckiego Kodeksu ubezpieczeń [RVO]. Zadośćuczynienie zostało w związku z tym znacząco obniżone.

Kwota: 102 €

– 394 –


Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Zweibrücken 27.08.1991 – 3 S 101/91 = NJW-RR 1992, 94

3121 Złamanie kości nosowej z obrzękiem grzbietu nosa. Dziecko (małe). Leczenie bez powikłań. AG uznał młody wiek (ok. 1–2 lata) za okoliczność

łagodzącą w zakresie zadośćuczynienia za ból [uwaga: innego zdania jest Slizyk w Tabeli za-dośćuczynienia pieniężnego za doznany ból Becka, wyd. IV, strona 9 oraz Diehl w ZfS 94, 165].

Kwota: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Landau 9.07.1996 – 4 C 376/96 = nie opublikowano

1258 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej i otarcia skóry). Brak danych. Kwota: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Augsburg 5.11.1990 – 11 C 2288/90 = ZfS 1991, 43

2780 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej), wstrząśnienie mózgu, stłuczenie klatki pier-siowej i inne stłuczenia i otarcia.

Kobieta. Hospitalizacja przez tydzień, przez dłuższy czas niezdolna do pracy. Kwota: 767 € Odpowiedzialność cywilna: 33% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Celle 29.07.1997 – 5 U 166/96 = nie opublikowano

1117 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej). Brak danych na temat osoby. Hospitalizacja przez 11 dni; konieczne było przeprowadzenie

podniesienia szkieletu nosa z tamponadą nosa. Przyczyna: „uderzenie pięścią”; umyślne uszkodzenie ciała.

Kwota: 1278 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Borken 25.06.1990 – 3 C 442/90 = ZfS 1990, 260

2687 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej); stłuczenie czaszki po umyślnym uderzeniu w twarz. Kobieta (młoda). Niewielkie bóle.

– 395 –

4. Model niemiecki

Kwota: 1278 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Laufen 2.11.1995 – 1 C 0904/95 = nie opublikowano

1527 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej, uraz uciskowy nosa [dosłownie: „stłucze-nie tkanek miękkich nosa”], złamanie przegrody nosowej [dosłownie: „złamanie części chrzęstnej przegrody”], „krwawienie z nosa itd.”).

38-letnia kobieta. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 22 dni. Zabieg w znie-czuleniu ogólnym. Wyleczenie bez trwałych uszkodzeń. Przyczyna wypadku: naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu poprzez montaż nieoznakowanych ścian ze szkła.

Kwota: 1278 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Würzburg 4.06.1992 – 15 C 488/92 = nie opublikowano

4165 Złamanie kości nosowej/uraz twarzy w wyniku uderzenia w twarz. Mężczyzna. Bardzo bolesny uraz. Długotrwałe leczenie. Umyślne uszkodzenie ciała. Kwota: 1500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Brilon 24.07.2009 – 8 C 175/09 = nie opublikowano

1793 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej, podwójne; rana szarpana brody oraz różne stłuczenia i otarcia w obrębie twarzy) oraz zespół kręgosłupa szyjnego.

Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 12 dni. Po w sumie ok. 9 mie-siącach leczenia otorynolaryngolog zaleciła wyprostowanie przegrody nosowej, które nie zostało jednak przeprowadzone.

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Bielefeld 2.07.1993 – 15 C 335/93 = nie opublikowano

3688 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej oraz liczne niewielkie obrażenia twarzy). Stłu-czenia, krwiaki i urazy w wyniku ucisku (tutaj: stłuczenie uda, uraz kciuka, uraz uciskowy barku).

Mężczyzna. Leczenie ambulatoryjne. Przyczyna: umyślne uszkodzenie ciała poprzez ude-rzenie w twarz.


– 396 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Fryburg Bryzgowijski 19.09.2000 – 11 c 1707/00 = nie opublikowano

2406 Uraz twarzy/złamanie kości nosowej (tutaj: złamanie kości nosowej i stłuczenie czaszki); złamania żeber (w sumie 3 żebra); liczne stłuczenia i wstrząśnienie mózgu.

Mężczyzna. Brak dalszych informacji. Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Vechta 6.07.1995 – 11 C 147/95 = nie opublikowano

4291 Złamanie kości nosowej/uraz twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej i rana tłuczona warg po silnych uderzeniach pięścią w twarz). Ponadto uraz przedramienia (tutaj: poparzenie zgaszonym na ramieniu papierosem).

Mężczyzna (praktykant). Przyczyna: umyślne uszkodzenie ciała przez brutalną napaść. Kwota: 2000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Köpenick 6.04.2006 – 2 C 469/05 = nie opublikowano

3877 Złamanie kości nosowej w postaci złamania szkieletu nosa oraz złamania przegrody z trwa-łymi skutkami.

Mężczyzna. Dwa zabiegi operacyjne. Oddychanie przez nos częściowo niemożliwe. Przez wiele tygodni intensywne bóle. Umyślne uszkodzenie ciała: uderzenie pięścią w twarz. OLG, który rozstrzygał wniosek poszkodowanego o zwolnienie od kosztów sądowych, uznał niniejszym zadośćuczynienie w wysokości od 2000 do „maksymalnie 2500” za wystarczające.

Kwota: 2500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Szlezwik 9.09.2008 – 14 W 54/08 = NJOZ 2009, 133

3736 Uraz twarzy w postaci złamania kości nosowej i rany tłuczonej grzbietu nosa. Mężczyzna (uczeń). Leczenie ambulatoryjne bez zabiegów operacyjnych; jednak nos został

ustabilizowany z użyciem tamponu włożonego do nosa i opatrunku gipsowego. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 16 dni. Umyślne uszkodzenie ciała.

Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 9.08.2001 – 19 U 2623/01 = nie opublikowano

– 397 –

4. Model niemiecki

1772 Uraz twarzy/złamanie kości nosowej (tutaj: złamanie kości nosowej, złamanie kości jarzmo-wej i rana tłuczona nasady nosa oraz górnej powieki; utrata 3 zębów, „w tym dwóch zębów na sztyfcie”, których utratę należy uznać za uszkodzenie trwałe). Wstrząśnienie mózgu.

28-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 14 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 20 dni. Zęby zostały „uzupełnione protezą”. Uszkodzenie trwałe: blizna „rozciągająca się przez całe prawe skrzydełko nosa”.

Kwota: 3579 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Stendal 22.12.1992 – 21 O 136/92 = nie opublikowano

3692 Złamanie kości nosowej ze skutkiem w postaci trwałego upośledzenia oddychania przez nos. Ponadto urazy zębów w postaci złamań szkliwa zęba 11 i 12 oraz złamanie śródręcza.

Mężczyzna (konstruktor modeli). Hospitalizacja przez 6 tygodni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 6 tygodni. Długotrwałe leczenie urazów zębów. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie oddychania przez nos.

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% LG Münster 15.11.2001 – 19 O 21405/98 = nie opublikowano

3555 Złamanie kości nosowej i uraz ramienia (tutaj: zerwanie pierścienia rotatorów w obrębie lewego ramienia).

Mężczyzna. Umyślne uszkodzenie ciała. Jako przesłankę obciążającą uwzględniono fakt, że pozwany jest lekarzem i ma obowiązek pomagać ludziom. „Lekarz, który nie zważa na ten obowiązek i umyślnie kopie […] człowieka leżącego na ziemi, […] ponosi wyjątkowo ciężką winę”, jak słusznie stwierdził KG.

Kwota: 8500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – KG 21.03.2006 – 7 U 95/05 = nie opublikowano

2936 Złamanie twarzoczaszki/uraz wielonarządowy (tutaj: uraz czaszkowo-mózgowy II stopnia ze złamaniem ściany przedniej zatoki czołowej, złamaniem ściany tylnej zatoki czołowej; zła-manie kości nosowej z trwałym upośledzeniem węchu; stłuczenie płuc, rany cięte i stłuczenia.

Mężczyzna (kierowca, nauczyciel nurkowania). Hospitalizacja przez 14 dni. Implanty me-talowe. Uszkodzenie trwałe: anosmia/ upośledzenie węchu, niepełne; zespół bólowy głowy.

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% LG Hamburg 17.08.2000 – 306 O 333/97 = nie opublikowano

– 398 –


ff ) Złamanie wieloodłamowe kości nosowej3737 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej w postaci złamania wieloodłamowego z upo-

śledzeniem oddychania przez nos). Mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie oddychania przez nos ze skutkiem w po-

staci częstych stanów zapalnych gardła. Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% LG Monachium I 30.03.2000 – 19 S 1719/99 = nie opublikowano

3129 Złamanie kości nosowej (tutaj: złamanie wieloodłamowe kości nosowej). Rany tłuczone (tutaj: uraz wargi górnej i dolnej wewnątrz i na zewnątrz); krwiaki (tutaj: uraz miednicy w wyniku ucisku z krwiakiem, krwiak grzbietu nosa, obustronny krwiak powieki górnej).

Kobieta. Hospitalizacja przez 25 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 9 miesięcy. Uszkodzenie trwałe: utrata węchu, całkowita. „Utrata węchu wiąże się […] dla powódki z utratą […] istotnego elementu orientacji. Właśnie taką nieodwracalną utratę węchu powódka odczuje […] jako znaczące obniżenie jakości życia” – tak stwierdził AG.

Kwota: 6647 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Annaberg 2.10.2001 – 4 C 0625/00 = nie opublikowano

gg) Uraz kości jarzmowej1171 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości jarzmowej, które musiało zostać zaopatrzone za pomocą

tytanowej płytki; złamanie żuchwy, w trzech miejscach; utrata zębów [doszło do wyłama-nia trzech siekaczy]; przemieszczenie zgryzu z możliwą do usunięcia wadą wymowy bez obiektywnego uszkodzenia trwałego).

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 3 tygodnie, następnie „liczne terapie ambulatoryjne”. Urazy „ze względu na bliskość […] mózgu częściowo bardzo niebezpieczne”. Rzekoma wada wymowy nie została potwierdzona.

Kwota: 2147 € Odpowiedzialność cywilna: 70% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Bensheim 24.06.1994 – 6 C 956/93 = nie opublikowano

1772 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości jarzmowej i uraz zębów [utrata 3 zębów, „w tym dwóch zębów na sztyfcie”, których utratę należy uznać za uszkodzenie trwałe]; złamanie kości nosowej i rany tłuczone nasady nosa oraz górnej powieki), jak również wstrząśnienie mózgu.

28-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 14 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 20 dni. Zęby zostały „uzupełnione protezą”. Uszkodzenie trwałe: blizna „rozciągająca się przez całe prawe skrzydełko nosa”.

– 399 –

4. Model niemiecki

Kwota: 3579 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Stendal 22.12.1992 – 21 O 136/92 = nie opublikowano

1096 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości jarzmowej w postaci złamania złożonego kości jarzmowej po stronie lewej); złamanie mostu protetycznego; uraz łokcia (tutaj uraz uciskowy łokcia prawego) oraz stłuczenia i zadrapania.

Brak danych na temat osoby. Hospitalizacja przez 19 dni. Ograniczenie czucia w obrębie lewego policzka, nosa i górnej wargi [uwaga: pozostaje niejasne, czy chodzi tutaj o uszko-dzenie trwałe].

Kwota: 4090 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Kaiserslautern 25.01.1990 – 3 O 54/89 = ZfS 1990, 153

4034 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości jarzmowej i oczodołu oraz obustronne złamanie żuchwy, jak również utrata zębów [dolny kieł po stronie prawej].

18-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 18 dni. Skomplikowane zabiegi operacyjne. W wy-niku operacji powód mógł przyjmować przez miesiąc wyłącznie pokarm płynny i cierpiał na rozległe zaburzenia mowy. Uszkodzenie trwałe: ok. trzycentymetrowa blizna na twarzy pod lewym okiem.

Kwota: 5000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Düsseldorf 1.12.2006 – 15 O 488/05 = nie opublikowano

3327 Złamanie kości jarzmowej, rozległe złamanie jarzmowo-oczodołowe z rozległym krwiakiem kości czołowej; złamanie łokcia; zespół ucisku mózgu w obrębie niewielkiego obszaru; uraz żuchwy w postaci przemieszczenia żuchwy; złamanie przedramienia; złamanie palca u sto-py; wstrząśnienie mózgu.

14-letni chłopak (uczeń). Hospitalizacja przez 3 dni. Powód „nie cierpi już dzisiaj” w wy-niku skutków psychicznych urazu (wiele osób biorących udział w wypadku zginęło, inni doznali ciężkich obrażeń). Nie można jednak wykluczyć fi zycznych skutków trwałych. [Przyczyna: uczestniczenie w „wypadzie” kolegi ze szkoły, który prowadził bez prawa jazdy, uciekał przed policją i uległ kilku wypadkom z kilkoma jadącymi z nim pasażerami].

Kwota: 5400 € Odpowiedzialność cywilna: 60% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Duisburg 22.03.2005 – 8 O 406/02 = BeckRS 2005 05835

– 400 –


2548 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości jarzmowej oraz złamanie dna oczodołu po stronie lewej), stłuczenia i urazy uciskowe w obrębie prawego ramienia z zaburzeniem czynności. Szok psychiczny w wyniku doświadczenia śmierci przyjaciółki.

23-letnia kobieta. Jeden zabieg operacyjny. Dłużej utrzymujące się ograniczenie ruchomo-ści ramienia. Niekiedy drżenie w obrębie lewej połowy twarzy oraz skłonność do obrzęku. Leczenie psychoterapeutyczne.


1115 Uraz twarzy, „najwyższego stopnia” (tutaj: złamanie kości jarzmowej, złamanie żuchwy i in.); uraz wielonarządowy z odmą opłucnową po stronie lewej; złamanie prawego uda (tutaj: złamanie szyjki kości udowej); złamanie przedramienia (tutaj: złamanie kości pro-mieniowej po stronie prawej).

21-letnia kobieta (opiekunka osób starszych). Hospitalizacja przez 7 tygodni (3 pobyty w szpitalu). 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 4 miesiące. Uszkodzenie trwałe: szpecące blizny w obrębie twarzy i szyi („doszło do wytworzenia znacznych blizn”).

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 15.06.1990 – 20 U 247/89 = ZfS 1990, 260

hh) Uraz policzka3338 Uraz twarzy (tutaj: dwucentymetrowa rana szarpana). Dziecko. Bez zadośćuczynienia za łaskotanie przez dzieci. Pozwana (dziecko) łaskotała

powódkę (dziecko), przy czym ta ostatnia zrobiła unik i uderzyła się o krawędź poręczy schodów. AG oddalił roszczenie o zadośćuczynienie: łaskotanie wśród dzieci nie stanowi uszkodzenia ciała; wynikający z niego uraz twarzy stanowi „przykry nieszczęśliwy wy-padek, który nie został jednakże spowodowany w wyniku mającego na celu uszkodzenie ciała działania pozwanej”.

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Prüm 19.01.2005 – 6 C 381/04 = NJW-RR 2005, 534

2592 Uraz twarzy/uraz policzka (tutaj: „5-centymetrowa rana cięta […] lewego policzka […]” z „wyraźnie widoczną” blizną!) [por. również pod policzkiem.].

7-letnie dziecko (dziewczynka). „3 zabiegi operacyjne […] kilkakrotnie zaopatrywana przez lekarza”. Uszkodzenie trwałe: blizna, która „zwłaszcza dla młodej dziewczynki ozna-cza […] niemałą krzywdę”.

– 401 –

4. Model niemiecki

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Weiden in der Oberpfalz 17.11.1997 – 3 C 1342/97 = nie opublikowano

3722 Uraz twarzy (tutaj: czerwone przebarwienie na twarzy o rozmiarze monety 2 euro, w ob-rębie kości policzkowej. Znaczący uraz psychiczny).

Kobieta. Odpowiedzialność lekarza/odpowiedzialność stosującego medycynę niekonwen-cjonalną. Naruszenie obowiązku poinformowania pacjenta oraz błąd w leczeniu w związku z terapią laserem, która miała na celu usunięcie z twarzy powódki istniejących już przebar-wień ciążowych. Zabieg nie powiódł się; pojawiło się natomiast wyżej opisane przebarwienie na policzku.

Kwota: 2500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Büdingen 22.01.2004 – 2 C 698/02 = nie opublikowano

3499 Uraz twarzy/uraz policzka (tutaj: 15-centymetrowa blizna, biegnąca od prawej strony żuchwy przez policzek aż do prawego ucha).

Mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: „dobrze zaleczona i widoczna dopiero po dokładnym przyjrzeniu się” 15-centymetrowa blizna na twarzy, która „nie sprawia wrażenia oszpece-nia” – jak stwierdził OLG po obejrzeniu powoda. Umyślne uszkodzenie ciała podczas bójki w gospodzie, podczas której pozwany uderzył powoda szklanym kufl em w twarz.

Kwota: 2500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 4.02.2003 – 9 U 155/02 = NZV 2003, 427

3225 Uraz twarzy (tutaj: uraz policzka w postaci rany szarpanej o długości ok. 9 cm, biegnącej od lewego oka przez policzek); wstrząśnienie mózgu oraz stłuczenia.

Kobieta (która została określona przez LG jako „dobrze wyglądająca”). Uszkodzenie trwa-łe: blizna na twarzy, która jest widoczna jednak tylko w bardzo niewielkim stopniu i może zostać usunięta całkowicie podczas operacji korekcyjnej.

Kwota: 2500 € Odpowiedzialność cywilna: 50% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Monachium I 11.07.2003 – 19 O 1714/02 = nie opublikowano

3733 Uraz twarzy (tutaj: rana cięta policzka z oszpeceniem w postaci szpecącej blizny na lewym policzku).

– 402 –


30-letni mężczyzna. Leczenie ambulatoryjne. Uraz musiał zostać zszyty łącznie siedmio-ma szwami. Umyślne uszkodzenie ciała: uderzenie powoda kufl em w twarz. Uszkodzenie trwałe: szpecąca blizna na twarzy.

Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Monachium I 31.01.2000 – 2 C 320/99 = nie opublikowano

4179 Uraz twarzy/uraz policzka (tutaj: nieudana operacja plastyczna napięcia skóry na policz-kach za pomocą silikonowych implantów).

Kobieta. Odpowiedzialność lekarza z powodu naruszenia obowiązku poinformowania pa-cjenta w ramach operacji plastycznej (tutaj: napięcie skóry na policzkach za pomocą sili-konowych implantów).

Kwota: 4000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt nad Menem 12.05.2009 – 8 U 255/08 = nie opublikowano

2547 Uraz twarzy, znaczny, z trójkątną, wyraźnie widoczną blizną [„długość każdego ramienia trójkąta wynosi kilka centymetrów”], sięgającą aż do lewego dolnego kącika oka. Przerwa-nie ujścia ślinianki przyusznej.

Mężczyzna. Hospitalizacja z zabiegiem operacyjnym. Uszkodzenie trwałe: wyraźnie widoczna blizna na lewym oku; upośledzenie wypływu śliny, bóle w przypadku zmiany warunków pogodowych.

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt 30.04.1998 – 15 U 129/97 = NJW-RR 1998, 1323

2185 Uraz twarzy (tutaj: „na lewym policzku na powierzchni ok. 4–5 cm 15–20 małych blizn, ząbkowanych i przykrytych”. Poniżej nich blizna o długości 2 cm i szerokości 0,5 cm); uraz barku i rany cięte ramienia, każdorazowo z bliznami.

44-letnia kobieta. Blizny w obrębie twarzy mogą zostać zoperowane; powódka odrzuca jednakże możliwość leczenia. Pozostałych blizn (najdłuższa ma 5 cm) nie można usunąć. Przerwanie urlopu.

Kwota: 5624 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Frankfurt 31.01.1992 – 2/10 O 236/91 = nie opublikowano

– 403 –

4. Model niemiecki

2516 Złamanie twarzoczaszki z zespołem ucisku mózgu i obrażeniami twarzy (tutaj: złamanie dwumiejscowe krawędzi oczodołu, „perforacyjne uszkodzenie powieki górnej z oderwaniem lewego przyśrodkowego wiązadełka powieki; sięgający aż do kości uraz lewego policzka”; otarcia.

4-letnia dziewczynka. Hospitalizacja przez 3 tygodnie. Kilka kolejnych zabiegów operacyj-nych. Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: pierwszy rok – 30%, drugi rok – 20%, następnie 15%. Trwałe oszpecenie twarzy. Znaczny uraz psychiczny.

Kwota: 20 452 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Heilbronn 27.09.1996 – 2 O 1150/96 = nie opublikowano

3539 Uraz twarzy/uraz policzka, ciężki, w wyniku ugryzienia przez psa. Chodziło w tym przypad-ku o szpecące, rozległe, perforujące rozerwanie policzka i wargi dolnej z asymetrycznym przebiegiem otworu ustnego oraz zniekształceniem skrzydełka nosa oraz urazami zębów. Urazy psychiczne.

7-letnie dziecko (dziewczynka). Hospitalizacja przez 9 dni. 100% niezdolność do udziału w zajęciach szkolnych przez 14 dni, 70% – przez kolejne 30 dni, a następnie 30% – „z po-wodu wyśmiewania się i utrzymujących się bólów”. Uszkodzenie trwałe: oszpecenie! Przyczyna: ugryzienie przez psa. Olbrzymia zwłoka w likwidacji szkody i działanie w złej wierze ubezpieczyciela OC właściciela psa doprowadziło do podwyższenia zadośćuczynie-nia o 3000 euro. [Uwaga: Ubezpieczyciel nie tylko opóźniał wypłatę, ale próbował również załatwić sprawę z pominięciem pełnomocnika dziecka.]

Kwota: 22 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG 6.12.2005 – 10 O 415/05 = NZV 2006, 206

ii) Uraz wargi górnej3198 Uraz wargi górnej/obrażenia twarzy (tutaj: otwarta rana tłuczona wargi górnej; bóle karku

i głowy oraz krótka utrata przytomności). 40-letni mężczyzna. Obniżenie zdolności do pracy zarobkowej przez 10 dni (mimo to po-

wód wykonywał swoją pracę). Za okoliczność podwyższającą kwotę zadośćuczynienia uznano umyślne uszkodzenie ciała poprzez uderzenia pięścią w twarz powoda.

Kwota: 750 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Bad Segeberg 29.05.2002 – 9 C 98/02 = nie opublikowano

2153 Uraz twarzy (tutaj: otarcia wargi i uraz zębów w postaci „ruszającego się” siekacza oraz zła-mania zęba [częściowe złamanie siekacza]). Uraz kolana (tutaj: krwiak); zwichnięcie ręki.

– 404 –


Kobieta. Leczenie ambulatoryjne. Ruszający się ząb będzie musiał zostać później ewent. wymieniony. [Nie dokonując wyceny, sąd uznał 3000 za odpowiednie zadośćuczynienie]. Przyczyna: naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu.

Kwota: 920 € Odpowiedzialność cywilna: 60 % Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Erlangen 13.11.1995 – 4 C 3080/94 = nie opublikowano

2001 Uraz twarzy/uraz zęba (tutaj: rana szarpana wargi górnej wzgl. naderwanie w obrębie wiązadełka wargi górnej oraz stłuczenia i otarcia w obrębie wargi górnej i dolnej; złamania zębów/złamanie korony zęba w obrębie zęba 22, pęknięcia szkliwa zębów 11 i 21).

14-letnie dziecko/dziewczynka. Ponadto powódka doznała w wyniku upadku z roweru stłuczeń i otarć w obrębie kończyn dolnych. Uszkodzenie trwałe: ewentualne założenie korony zębowej [korona zębowa].

Kwota: 1278 € Odpowiedzialność cywilna: 70% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Hamburg 24.03.1995 – 331 O 83/94 = nie opublikowano

3888 Uraz twarzy (tutaj: uraz zęba w postaci poluzowania siekacza; rana tłuczona wargi górnej i stłuczenie twarzoczaszki), jak również zniewaga w postaci określenia „zasrany obco-krajowiec”.

Mężczyzna. Bez obniżenia zdolności do pracy zarobkowej. Uraz zęba uległ zaleczeniu po 3 tygodniach bez żadnych skutków. Umyślne uszkodzenie ciała poprzez uderzenie pięścią w twarz powoda.

Kwota: 1278 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Singen 2.08.2001 – 8 C 62/01 = nie opublikowano

2364 Zatrzymanie akcji oddechowej, prawie całkowite, podczas porodu w 39 tygodniu ciąży przez cięcie cesarskie przeprowadzone z powodu wypadku. Możliwe nieznaczne uszkodzenie mózgu.

Niemowlę. 6 dni na OIOM-ie; hospitalizacja przez kolejne 8 dni. Uraz fi zyczny już „przed porodem”. Możliwe „lżejsze, uwarunkowane wypadkiem uszkodzenie mózgu” zostało już uwzględnione.

Kwota: 3068 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Ahrensburg 17.01.1996 – C 309/94 T 9 = nie opublikowano

– 405 –

4. Model niemiecki

jj) Uraz wargi dolnej3291 Uraz twarzy (tutaj: rana tłuczona dolnej wargi, bolesna. Dosłownie: „Rana tłuczona w kształ-

cie litery T po stronie wewnętrznej dolnej wargi”); zespół kręgosłupa szyjnego i blokada na poziomie C2/3.

Kobieta. Leczenie ambulatoryjne. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 9 dni. AG podkreślił, że urazy, których doznała powódka, były bolesne. Po 9 dniach miały miejsce jeszcze jedynie „nieznaczne dolegliwości szczątkowe”. Wyleczenie bez skutków.

Kwota: 614 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Neuwied 4.01.2001 – 19 C 757/00 = nie opublikowano

1181 Uraz twarzy (tutaj: rana tłuczona dolnej wargi i rana tłuczona brody); wstrząśnienie móz-gu; stłuczenia (tutaj: stłuczenie klatki piersiowej, stłuczenie miednicy i stłuczenie stopy po stronie prawej).

Brak danych. Kwota: 1227 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Augsburg 13.07.1990 – 2 O 3426/89 = ZfS 1990, 340

2787 Uraz twarzy (tutaj: „ze stłuczeniem prawego oczodołu, jak również […] urazem w obrębie tkanek miękkich prawego policzka i dolnej wargi” [uraz policzka /uraz wargi dolnej]) oraz uraz czaszkowo-mózgowy.

8-letni chłopiec. 2 dni na OIOM-ie, następnie hospitalizacja przez 6 dni; 100% „utrata zdol-ności do pracy zarobkowej” przez 8 dni, 50% – przez 8 dni, 10% – przez 1 miesiąc. Uszko-dzenie trwałe: widoczna blizna na policzku i dolnej wardze [oszpecenie].

Kwota: 4090 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Pirmasens 19.03.1997 – 1 C 564/96 = nie opublikowano

4031 Uraz wargi dolnej (tutaj: 4-centymetrowa tzw. biała rana dolnej wargi po stronie prawej wewnątrz jamy ustnej z oderwaniem wargi dolnej w postaci ogonka po stronie bocznej); uraz zębów/utrata siekaczy.

10-letnia dziewczynka. Leczenie ambulatoryjne w postaci ambulatoryjnego zabiegu ope-racyjnego i łącznie 9 dodatkowych badań. Przez tydzień trudności w mówieniu. Możliwe skutki trwałe: blizna na twarzy, której wygląd może jednak zostać poprawiony, lub która może zostać całkowicie usunięta w ramach operacji kosmetycznej.


– 406 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Akwizgran 6.03.1990 – 10 O 654/89 = nie opublikowano

kk) Uraz ust2031 Uraz twarzy/uraz ust/uraz przepony jamy ustnej wskutek „nieprawidłowego leczenia sto-

matologicznego”, w ramach którego „stomatolog zastosował pompę ssącą, która przyssała się do przepony jamy ustnej i doprowadziła do powstania w tym miejscu rany.

Kobieta. Przez tydzień „znaczne bóle, […] w szczególności […] podczas spożywania pokarmów”. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce stomatologicznej).

Kwota: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Münster 13.04.1995 – 3 C 638/94 = ZfS 1995, 252

1821 Uraz twarzy/uraz ust/uraz zęba (tutaj: „uraz zęba przedniego” z nadwichnięciem zęba przedniego, „które zostało ustabilizowane poprzez szynowanie z zastosowaniem wytra-wiania kwasem”). Doszło do obrzęku tej okolicy ust, dziąsła krwawiły.

9-letni chłopiec. Przez 6 tygodni musiał nosić szynę stomatologiczną (szyna z zastosowa-niem techniki wytrawiania kwasem). Rozpoczęte leczenie ortodontyczne musiało zostać przerwane. Ryzyko utraty żywotności zęba.

Kwota: 614 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 16.09.1993 – 7 U 93/93 = NJW-RR 1994, 349

3504 Uraz ust (tutaj: osteoliza z bardzo bolesnym, długotrwałym stanem zapalnym jamy ustnej). Ponadto podczas łącznie pięcioletniego leczenia stomatologicznego wyrwano powodowi jeden do dwóch zębów, które nie musiały zostać wyrwane w tamtym czasie i mogły być używane jeszcze przez 10 do 15 lat.

Mężczyzna. Odpowiedzialność stomatologa (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej podczas leczenia kanałowego). Wskutek osteolizy doszło do rozwoju „wyjątkowo bolesnego stanu zapalnego w jamie ustnej”.

Kwota: 2045 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 28.11.2002 – 1 U 1973/00 = nie opublikowano

2349 Uraz twarzy/uraz ust (tutaj: uraz błony śluzowej jamy ustnej w ramach leczenia paradon-tozy. Powódka cierpiała, „przez tydzień bóle nie do zniesienia” i „miała trudności zarówno podczas jedzenia, jak i mówienia”).

– 407 –

4. Model niemiecki

23-letnia kobieta (studentka). Odpowiedzialność lekarza i odpowiedzialność pomocy den-tystycznej (tutaj: z powodu nieprawidłowego zastosowania leku do jamy ustnej). Utrud-nienia w czasie egzaminów.

Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Fryburg Bryzgowijski 4.06.1997 – 2 C 2038/96 = nie opublikowano

3503 Uraz ust/uraz przełyku (tutaj: perforacja przełyku). 55-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 2 tygodnie, odżywianie dożylne przez 4 dni.

Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej podczas echokardiografi i przez-przełykowej). Uszkodzenie trwałe: 15-centymetrowa blizna operacyjna na szyi.

Kwota: 7669 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 1.08.2002 – 8 U 198/01 = VersR 2003, 601

3502 Uraz ust (tutaj: uraz nerwu ust po złamaniu kąta żuchwy). 40-letnia kobieta. Odpowiedzialność stomatologa: błąd w sztuce lekarskiej podczas usu-

wania zęba mądrości. Uszkodzenie trwałe: uszkodzenie nerwu z upośledzeniem podczas jedzenia i picia oraz osłabieniem zmysłu smaku. Ponadto powódka cierpiała przez dłuższy czas na stany depresyjne [por. również pod depresjami].

Kwota: 10 226 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 21.03.1996 – 8 U 153/95 = NJW-RR 1996, 1173

2291 Uraz twarzy/uraz ust (tutaj: silne „stłuczenie górnej szczęki z rozległym obrzękiem tkanek miękkich i krwiakami”. Neurologicznie: zaburzenia czucia w obrębie nerwu podoczodoło-wego [uraz nerwu]). Wstrząśnienie mózgu; proteza dentystyczna.

Kobieta. Cierpi – w 10 lat po wypadku na nartach – na przejściowe stany bólowe. Niewłaściwa oce-na przez stomatologa nie powinna wpływać obniżająco na roszczenie! Nietolerancja penicyliny.


1474 Uraz twarzy/uraz zęba (tutaj: złamanie szczęki w postaci podwójnego złamania głowy szczęki z początkowym unieruchomieniem szczęki [= niemożność zamknięcia ust], cztery złamania korzeni zębów i utrata 11 zębów).

– 408 –


Brak danych na temat osoby. Hospitalizacja przez 4 tygodnie. Szczęka w szynie przez 3 tygodnie. Przez 6 miesięcy wyłącznie płynne lub papkowate pokarmy. Bolesne ćwicze-nia szczęki! Uszkodzenie trwałe: proteza zębowa.

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 21.11.1991 – 7 U 52/91 = ZfS 1992, 82

ll) Inne urazy twarzy2326 Uraz twarzy (tutaj: „głęboka rana powyżej prawej brwi […] jak również krwiaki okularowe

obydwu oczu”). Mężczyzna. Sięgająca do mięśni rana musiała zostać zszyta. Jedynie 500 DM, ponieważ

„powód sam jest w dużej mierze winny powstałej szkody na jego zdrowiu” [jednak bez wzmianki o udziale procentowym].

Kwota: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Cuxhaven 20.06.1996 – 5 C 234/96 = nie opublikowano

1427 Uraz twarzy (tutaj: „otwarta rana prawego oka”). 7-letnie dziecko (dziewczynka). Uszkodzenie trwałe: blizna w prawym kąciku oka. [Uwa-

ga: Sąd ustala zadośćuczynienie na kwotę 666,66 DM, dokonując tym samym wyceny niezgodnie z orzeczeniem Trybunału Federalnego].

Kwota: 341 € Odpowiedzialność cywilna: 33% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt 25.09.1991 – 17 U 126/90 = nie opublikowano

3940 Uraz twarzy (tutaj: rany cięte twarzy, spowodowane odłamkami szkła) oraz bolesne stłu-czenie barku.

Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 9 miesięcy, 50% – przez nie-całe dwa tygodnie. Zaleczenie licznych urazów spowodowanych odłamkami bez trwałych skutków.

Kwota: 400 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Gelsenkirchen-Buer 4.11.2003 – 29 C 381/02 = nie opublikowano

4089 Otarcie (tutaj: uraz twarzy w wyniku otarć na prawej połowie twarzy oraz lewym barku); krwiak w obrębie lewego ramienia oraz stłuczenie klatki piersiowej.

– 409 –

4. Model niemiecki

Kobieta. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 2 tygodnie. Wyleczenie bez trwałych uszkodzeń.

Kwota: 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Braunschweig 13.07.2010 – 2 U 13/09 = nie opublikowano

1743 Urazy twarzy (tutaj: 1-centymetrowa rana cięta górnej powieki, liczne „powierzchniowe, małe” rany cięte twarzy oraz otarcia twarzy, stłuczenie gałki ocznej) oraz stłuczenie lewego uda.

Mężczyzna. Leczenie ambulatoryjne. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 14 dni, 20% – przez kolejne 8 dni. Rana cięta powieki górnej musiała zostać zszyta. Z po-wodu stłuczenia oka konieczne było badanie kontrolne.

Kwota: 665 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Aschaffenburg 7.07.1993 – 33 C 432/93 = nie opublikowano

1345 Uraz twarzy/uraz nosa (tutaj: uraz nasady nosa). Brak danych na temat osoby. Bóle głowy. Po urazie nosa pozostała blizna. Przyczyna wy-

padku: upadek na drogę z płyt [naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu]. Kwota: 767 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 20.06.1991 – 7 U 24/91 = ZfS 1991, 261

1331 Uraz twarzy/rany tłuczone twarzy (tutaj: rana tłuczona brody, uraz wargi górnej [rana szarpana], uraz dziąseł oraz nadwichnięcie zęba przedniego).

2-letnie dziecko (dziewczynka). Hospitalizacja przez 7 dni. Rany tłuczone zostały zszyte. [Przyczyna: naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu: dziecko spadło ok. 3 metry w dół przez poręcz schodów.]

Kwota: 1023 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Braunschweig 20.03.1997 – 112 C 5734/94 = nie opublikowano

3217 Uraz twarzy (tutaj: stłuczenie kości jarzmowej, krwiak powieki); złamanie palców (tutaj: złamanie małego palca); otarcia na klatce piersiowej.

Mężczyzna (wykonawca rysunków technicznych). 100% utrata zdolności do pracy zarob-kowej przez 2 tygodnie. Umyślne uszkodzenie ciała: bójka.

– 410 –


Kwota: 1200 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Radolfzell 16.08.2003 – 2 C 347/02 = nie opublikowano

1145 Uraz twarzy/rany cięte (tutaj: rany cięte twarzy; urazy w wyniku przecięcia skóry w obrębie lewego uda, lewego kolana i lewego ramienia). Ciężkie stłuczenie czaszki z podejrzeniem wstrząśnienia mózgu; zespół kręgosłupa szyjnego i stłuczenia klatki piersiowej.

Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 21 dni, 50% – przez 6 dni. Rany cięte musiały zostać zaopatrzone chirurgicznie. Po miesiącu wciąż bóle odcinka szyj-nego kręgosłupa, zawroty głowy, ograniczenia.

Kwota: 1432 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Frankenberg 22.06.1990 – 1 C 218/90 = nie opublikowano

3674 Rana tłuczona twarzy; uraz dłoni w postaci rany ciętej. Uraz kończyny dolnej w postaci krwiaka nogi. Zespół kręgosłupa szyjnego.

Kobieta. Hospitalizacja przez 3 dni. Bolesny uraz. Sąd uznał znaczny stopień nietrzeźwości pozwanego za czynnik podwyższający zadośćuczynienie.

Kwota: 1500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Berlin 9.02.2005 – 8 O 61/04 = nie opublikowano

2890 Uraz ucha (tutaj: deformacja ucha, po stronie lewej). Mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej podczas operacji

plastycznej w postaci ciała obcego pozostawionego w tkance). Uszkodzenie trwałe: defekt chrząstki ucha.

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 30.05.2000 – 5 U 218/99 = VersR 2001

3677 Uraz twarzy (tutaj: uraz kości jarzmowej wzgl. otarcie o rozmiarze ok. 2,5 cm powyżej lewej kości jarzmowej, lekkie urazy wargi górnej i dolnej; lekki uraz zęba mlecznego).

4-letnie dziecko. [Przyczyna: przejechanie rowerem po głowie.] Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: –

– 411 –

4. Model niemiecki

Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Ulm 27.03.2000 – 1 C 380/00 = nie opublikowano

2891 Urazy twarzy (tutaj: „liczne otarcia i rany szarpane twarzy”); liczne stłuczenia (stłuczenie odcinka piersiowego kręgosłupa, stłuczenie barku, stłuczenie ramienia, stłuczenie czasz-ki) oraz zespół kręgosłupa szyjnego.

Mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 26 dni. Powód był objęty leczeniem ambulatoryjnym nawet „po upływie ponad 13 miesiący”.

Kwota: 1790 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Darmstadt 3.05.2001 – 10 o 494/00 = ZfS 2001, 401

3928 Uraz twarzy (tutaj: „uraz tkanek miękkich w obrębie całej twarzy). Kobieta. Uszkodzenie trwałe: blizna „o długości niespełna centymetra”. Przyczyna: naru-

szenie obowiązku zabezpieczenia ruchu. Kwota: 1800 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Coburg 31.12.2008 – 22 O 588/08 = BeckRS 2009, 10472

3499 Uraz twarzy/uraz policzka (tutaj: 15-centymetrowa blizna, biegnąca od prawej strony żuchwy przez policzek aż do prawego ucha).

Mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: „Dobrze zaleczona i widoczna dopiero po dokładnym przyjrzeniu się” 15-centymetrowa blizna na twarzy, która „nie sprawia wrażenia oszpece-nia” – jak stwierdził OLG po obejrzeniu powoda. Umyślne uszkodzenie ciała podczas bójki w gospodzie, podczas której pozwany uderzył powoda szklanym kufl em w twarz.

Kwota: 2500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 4.02.2003 – 9 U 155/02 = NZV 2003, 427

3532 Urazy twarzy, liczne, z otwartymi ranami ciętymi oraz bóle głowy i bóle karku. Stłuczenia i wgniecenia „na całym ciele”.

85-letnia kobieta. Hospitalizacja przez jeden tydzień. Następnie leczenie ambulatoryjne. Utrzymujące się przez 3 tygodnie bóle głowy i karku.

Kwota: 2500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Schwerin 29.12.1999 – 7 O 600/97 = nie opublikowano

– 412 –


1584 Uraz twarzy/rany cięte (tutaj: „umiejscowione powyżej brwi, szeroko otwarte rany cięte”). Mężczyzna. Hospitalizacja przez 4 dni w celu przeprowadzenia leczenia wstępnego. Na-

stępnie kolejne dodatkowe pobyty w szpitalu. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez ok. 17 dni. Umyślne uszkodzenie ciała. Zadośćuczynienie traci na znaczeniu.

Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 28.01.1992 – 27 U 177/91 = ZfS 1992, 226

1265 Uraz twarzy/rana tłuczona (tutaj: rana tłuczona czoła ze skutkiem trwałym w postaci „blizny w kształcie krzyża o rozmiarze 2 cm x 2 cm”); stłuczenie czaszki i skręcenie kręgosłupa szyjnego.

Kobieta (przedstawiciel handlowy). Utrata przytomności. Przez 2 miesiące niezdolna do pracy zarobkowej. Uszkodzenie trwałe: blizna. Przyczyna wypadku: powódka została trafi ona piłką golfową. [Żądano: 10 000.]

Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Norymberga 12.07.1990 – 2 U 816/90 = NJW-RR 1990, 1503

3744 Uraz twarzy (tutaj: rana w wyniku oparzenia). Mężczyzna (aptekarz). Leczenie ambulatoryjne bolesnej rany od oparzenia, której po-

wód doznał w wyniku kontaktu z płomieniem spiczastym z palnika do grzanego wina. Kwota: 3000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Charlottenburg 10.03.2004 – 231 C 701/03 = VersR 2005, 1088

2659 Urazy twarzy/stany lękowe/szok po uderzeniu pięścią w twarz ze stłuczeniami z wyraź-nym bólem uciskowym nosa oraz w obrębie lewej kości jarzmowej, rana szarpana lewej powieki górnej; uraz kręgosłupa szyjnego.

Kobieta. Stany lękowe po napadzie rabunkowym. Leczenie psychiatryczne przez 6 mie-sięcy. Podczas ustalania wymiaru zadośćuczynienia brano pod uwagę przede wszystkim funkcję kompensaty.

Kwota: 3068 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Darmstadt 18.06.1996 – 303 C 954/96 = nie opublikowano

4180 Urazy twarzy (tutaj: złamanie żuchwy, które zostało uznane za „skomplikowane”, a OLG określił je jako bardzo bolesne. Złamanie kości nosowej oraz stłuczenia i obrzęki twarzy).

– 413 –

4. Model niemiecki

Mężczyzna. Przyczyna: naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu – powód spadł z ro-weru przez niedostatecznie dobrze oznaczony łańcuch odgradzający w strefi e pieszej.

Kwota: 4000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 3.02.2009 – 9 U 101/07 = NJW-RR 2010, 33

4248 Uraz twarzy w postaci ran ciętych twarzy oraz wstrząśnienie mózgu i stłuczenia. Mężczyzna. Rany cięte poddały się dobrze leczeniu. Uszkodzenie trwałe: osłabienie siły

unoszenia powieki lekkiego stopnia po stronie lewej. [Współodpowiedzialność z powodu niezapięcia pasa bezpieczeństwa, w czego wyniku powód został wyrzucony podczas wy-padku przez przednią szybę. OLG założył, że urazy twarzy zostały „spowodowane niemal bez wyjątku właśnie przez ten fakt”.]

Kwota: 4000 € Odpowiedzialność cywilna: 60% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Oldenburg 9.07.2008 – 1 O 879/08 = SP 2009, 109

2135 Uraz twarzy (tutaj: 10-centymetrowa rana tłuczona twarzy, po której pozostała „szpecąca blizna na twarzy”, w związku z czym może okazać się konieczna dodatkowa operacja); stłuczenia (tutaj: stłuczenie czaszki oraz stłuczenie podudzia).

3-letnie dziecko. Hospitalizacja przez 4 dni. 5 miesięcy „ograniczenia w zabawie”. „W przy-padku dzieci […] okres cierpienia jest w odniesieniu do uszkodzenia trwałego dłuższy” […]. „Wpływa na rozwój psychiczny”.

Kwota: 4090 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Hanau 13.10.1995 – 2 S 299/95 = ZfS 1996, 13

3921 Urazy twarzy (tutaj: urazy twarzy związane z odłamkami szkła; stłuczenie twarzy z krwia-kiem, przez który ruchy twarzy i oczu były początkowo bolesne); ciężkie stłuczenie czasz-ki i stłuczenie kręgosłupa szyjnego, jak również inne stłuczenia w obrębie barku, ramion i kolan.

Mężczyzna. Bolesny uraz, który jednak uległ wyleczeniu – poza jedną blizną. Uszkodzenie trwałe: blizna na czole.

Kwota: 4500 € Odpowiedzialność cywilna: 90% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Monachium II 26.08.2008 – 12 O 140/07 = SP 2009, 10

– 414 –


4244 Uraz twarzy w postaci licznych ran ciętych twarzy i urazu oka. Mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: blizny na twarzy, wyraźnie widoczne. Przyczyna: rzuce-

nie szklaną butelką w powoda [postępowanie adhezyjne]. Kwota: 5000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Duisburg 13.11.2008 – JS 5608–94/08 = nie opublikowano

4039 Uraz twarzy (tutaj: oparzenia I i II stopnia); ponadto oparzenia prawego nadgarstka. Prze-mijające szumy uszne.

Mężczyzna (pracownik fi zyczny). 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 6 tygo-dni. Szumy uszne utrzymujące się ponad 12 dni. Przyczyna: wypadek przy pracy. Leczenie bez powikłań.

Kwota: 5000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Frankfurt n. M. 30.09.2002 – 2/23 O 129/02 = nie opublikowano

3701 Uraz twarzy/złamanie łuku jarzmowego (tutaj: złamanie łuku jarzmowego, liczne rany tłuczone twarzy, rany cięte uszu), jak również wstrząśnienie mózgu i uraz palców ręki.

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 4 dni. Częściowy implant metalowy do stabilizacji złama-nia łuku jarzmowego. Uszkodzenie trwałe: niewielkie oszpecenie przez 5-centymetrową bliznę na twarzy. Umyślne uszkodzenie ciała przez uderzenia pięścią.

Kwota: 5000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 8.05.2000 – 13 U 7/00 = nie opublikowano

3693 Uraz twarzy ze złamaniem szczęki w postaci złamania żuchwy; uraz wargi górnej w postaci poważnej rany tłuczonej i utraty zęba (ząb 22) oraz urazu zęba (ząb 11 i 21).

Mężczyzna. Leczenie ambulatoryjne z wielopoziomowym zszyciem rany wargi górnej. Bardzo długotrwałe leczenie urazów zębów.

Kwota: 5000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Offenburg 2.02.2005 – 3 O 498/04 = nie opublikowano

3692 Urazy twarzy, tutaj: złamanie kości nosowej ze skutkiem w postaci trwałego upośledzenia oddychania przez nos oraz urazy zębów w wyniku złamań szkliwa zęba 11 i 12. Ponadto powód doznał złamania śródręcza.

– 415 –

4. Model niemiecki

Mężczyzna (konstruktor modeli). Hospitalizacja przez 6 tygodni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 6 tygodni. Długotrwałe leczenie urazów zębów. Uszkodzenie trwałe: upośledzenie oddychania przez nos.

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% LG Münster 15.11.2001 – 19 O 21405/98 = nie opublikowano

3327 Uraz twarzy (tutaj: złamanie kości jarzmowej, rozległe złamanie jarzmowo-oczodołowe z rozległym krwiakiem kości czołowej; uraz żuchwy w postaci przemieszczenia żuchwy); złamanie łokcia; zespół ucisku mózgu w obrębie niewielkiego obszaru; złamanie przedra-mienia; złamanie palca u stopy; wstrząśnienie mózgu.

14-letni chłopiec (uczeń). Hospitalizacja przez 3 dni. Powód „nie cierpi już dzisiaj” w wy-niku skutków psychicznych urazu (wiele osób biorących udział w wypadku zginęło, inni doznali ciężkich obrażeń). Nie można jednak wykluczyć fi zycznych skutków trwałych. [Przyczyna: uczestniczenie w „wypadzie” kolegi ze szkoły, który prowadził bez prawa jazdy, uciekał przed policją i uległ kilku wypadkom z kilkoma jadącymi z nim pasażerami.]

Kwota: 5400 € Odpowiedzialność cywilna: 60% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Duisburg 22.03.2005 – 8 O 406/02 = BeckRS 2005 05835

2716 Uraz twarzy (tutaj: „duża rana szarpana twarzy”) oraz uraz czaszkowo-mózgowy. 32-letnia kobieta. Uszkodzenie trwałe: oszpecenie, blizna na twarzy w kształcie podkowy.

Uwzględniono również obciążenie psychiczne w wyniku oszpecenia. Kwota: 7669 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 28.02.1997 – 22 U 180/96 = MDR 1997, 1124

3482 Uraz twarzy (tutaj: odłamanie prawego górnego siekacza, uraz nosa, uraz ust), jak również inne rany kłute w obrębie tyłu głowy oraz powierzchniowo w obrębie szyi.

Mężczyzna (więzień). Dłuższe leczenie z powodu urazu zębów! Przyczyna: powód został zraniony w twarz przez współwięźnia śrubokrętem o długości 12 cm. Śrubokręt przeszył prawe skrzydełko nosa, jamę ustną i odłamał siekacz. Powód żądał zadośćuczynienia za ból od współwięźnia i państwa jako płatnika zakładu penitencjarnego (847 niemieckiego k.c. [BGB] poprzednie brzmienie, 839 ust. l BGB w związku z art. 34 niemieckiej Ustawy Zasad-niczej [GG]). Umyślne uszkodzenie ciała. Rentę przyznano ze względu na „utrzymywanie się traumy”.


– 416 –


Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 128 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Drezno 27.02.2002 – 6 U 3073/01 = VersR 2003, 1041

4197 Urazy twarzy (tutaj: złamanie kości nosowej; uraz oka z krwiakiem powieki i krwawieniem pod spojówką; złamania zębów i pęknięcia szkliwa; stłuczenie kości jarzmowej i czaszki), jak również skręcenie nadgarstka.

Kobieta. Hospitalizacja przez 2 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 5 ty-godni. Długotrwałe leczenie stomatologiczne. Uszkodzenie trwałe: nieznaczna asymetria twarzy. Umyślne uszkodzenie ciała z licznymi uderzeniami i kopnięciami, również w twarz powódki.

Kwota: 10 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Ravensburg 8.01.2009 – 3 O 321/08 = nie opublikowano

3427 Uraz twarzy (tutaj: ugryzienie w twarz przez psa). 6-letnie dziecko (dziewczynka). Hospitalizacja. Uszkodzenie trwałe: blizny na twarzy. Kwota: 10 226 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Celle 16.10.1996 – 20 U 17/96 = nie opublikowano

3386 Uraz twarzy (tutaj: rozległe urazy tkanek miękkich twarzy z różnymi otwartymi, głębokimi ranami szarpanymi i miażdżonymi, ponadto inne, mniejsze, wpływające na wygląd rany szarpane/miażdżone w obrębie lewej połowy twarzy, oraz blizny).

Roczne dziecko. Hospitalizacja przez 10 dni, dwa zabiegi operacyjne. Uszkodzenie trwałe: Nieprawidłowe czucie i zaburzenia czucia w obrębie lewej połowy twarzy, bóle, w szcze-gólności w reakcji na niskie temperatury i zmianę temperatury oraz osłabienie motoryki mimicznej twarzy w obrębie lewego kącika ust. Przyczyna: ugryzienie dziecka przez psa w twarz.

Kwota: 18 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Essen 17.03.2005 – 12 O 307/03 = NZV 2005, 532

3628 Uraz twarzy (tutaj: rany cięte twarzy po stronie lewej, głęboka, 8-centymetrowa rana tłu-czona czoła, uraz lewej powieki, uraz zębów 11, 21 i 24), jak również wstrząśnienie mózgu i zespół kręgosłupa szyjnego.

– 417 –

4. Model niemiecki

38-letnia kobieta. Hospitalizacja przez 4 dni. Silne bóle główy, również po 6 tygodniach od wypadku komunikacyjnego, podczas którego pozwany prowadził pod wpływem nar-kotyków. Uszkodzenie trwałe: znaczna, 8-centymetrowa rana na czole [por. również pod oszpeceniem].

Kwota: 20 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Heidelberg 23.11.2004 – 2 O 199/03 = nie opublikowano

2614 Uraz twarzy (tutaj: uraz nerwu twarzowego; „zaburzenie czucia w prawej połowie twarzy, które utrzymywało się […] przez ponad 3 miesiące w postaci całkowitej utraty czucia”). Pozostał „obszar o wielkości 5 marek w obrębie prawego policzka”.

35-letni mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza (najpierw zabieg operacyjny w obrębie złej strony twarzy; następnie zabieg przeprowadzony nieprawidłowo). Uszkodzenie trwałe: przewlekły ból uciskowy z nawracającymi atakami bólu!

Kwota: 20 452 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 3.11.1997 – 5 U 137/97 = VersR 1999, 100

3982 Porażenie nerwu twarzowego (tutaj: uraz nerwu twarzowego wskutek nieprawidłowego leczenia stomatologicznego/resekcji wierzchołka korzenia. Lewa połowa twarzy oraz usta są niemal całkowicie pozbawione czucia, natomiast język nie jest w stanie wyczuć różnic temperatur).

57-letnia kobieta. Odpowiedzialność lekarza: naruszenie obowiązku poinformowania pa-cjenta w ramach resekcji wierzchołka korzenia, która została następnie przeprowadzona z błędem w sztuce lekarskiej. Uszkodzenie trwałe: brak czucia w twarzy oraz brak czucia w obrębie języka w odniesieniu do rozróżniania między gorącym a zimnym, co stanowi poważne upośledzenie w życiu codziennym.

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Koblencja 19.03.2003 – 1 U 1295/98 = nie opublikowano

3802 Uraz twarzy (tutaj: uraz nerwu twarzowego. „Niemal całkowite przerwanie nerwu nadoczo-dołowego, istotnego dla zaopatrzenia czuciowego okolic czoła” ze skutkiem w postaci braku czucia w obrębie lewej połowy twarzy i obwiśnięciem lewej powieki.

Kobieta. Uszkodzenie trwałe: uczucie drętwienia w obrębie głowy, brak czucia w szcze-gólności w obrębie twarzy). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: nieprawidłowe rozpoznanie w związku z operacją plastyczną w obrębie powiek i nosa. Zabieg został wykonany „bez stosownych wskazań”).

– 418 –


Kwota: 30 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Koblencja 14.06.2007 – 5 U 1370/06 = VersR 2008, 492

1877 Uraz twarzy, ciężki (tutaj: zmiana wyrazu twarzu „po nieprawidłowo zaleczonym zła-maniu górnej szczęki” z upośledzeniem niemal wszystkich zmysłów: podwójnym wi-dzeniem, słyszeniem gwizdów [szumy uszne], upośledzeniem węchu, upośledzeniem smaku).

Mężczyzna. Upośledzenie węchu/smaku jest określane jako „olfaktoryczna ślepota ducho-wa”. Kwestią otwartą pozostało uwarunkowanie szkody psychicznej wypadkiem.

Kwota: 46 016 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 16.12.1993 – 24 U 774/86 = ZfS 1994, 403

3434 Uraz twarzy, trwały (tutaj: utrata oka, smaku [utrata zmysłu smaku] oraz węchu [utrata zmysłu węchu]). Ponadto powód doznał urazu podudzia/stopy po stronie prawej.

Mężczyzna. Dłuższa hospitalizacja z kilkoma zabiegami operacyjnymi. Uszkodzenie trwa-łe: utrata zmysłu smaku; utrata węchu, zaburzenie widzenia; oszpecenie, w szczególno-ści ze względu na uraz oka i upośledzenie ruchomości szczęki. [Po kapitalizacji całkowite zadośćuczynienie wynosi około 90 000 euro].

Kwota: 73 626 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 102 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Turyngia 12.08.1999 – 1 U 1622/98 = ZfS 1999, 419

2233 Uraz twarzy (tutaj: uraz głowy ze znaczącym oszpeceniem twarzy w wyniku zmniejszenia oka [głębsze położenie oka w oczodole], znaczna zmiana wyglądu nosa, szpecące blizny na twarzy); uraz stopy; upośledzenie zmysłu smaku; dolegliwości kolana.

23-letni mężczyzna (czołowy amatorski zawodnik wyścigów rowerowych). Długa hospi-talizacja, OIOM przez 4 tygodnie. Uszkodzenie trwałe: zob. pow., choroba zwyrodnieniowa prawej stopy, blizny, niemożność uprawiania sportu; „zrujnowanie drogi życiowej”!

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Zweibrücken 28.02.1996 – 1 U 210/94 = nie opublikowano

– 419 –

4. Model niemiecki

i) Urazy oczu Uwaga wstępna: W zakresie urazów oczu, a w szczególności częściowej lub całkowitej utraty wzroku w odniesieniu do kwot zadośćuczynienia od ostatniego wydania nie zmieniło się nic. Kwoty zadość-uczynienia między 40 000 a 50 000 € w przypadku całkowitej utraty wzroku należą – co najmniej od momentu, kiedy LG w Hanau przyznał w 1995 r. (utrzymane przez OLG we Frankfurcie, por. nb. 1418) w tym przypadku stosowne 250 000 € oraz 250 € renty zadośćuczynieniowej – ostatecznie do przeszłości; orzeczenie to stanowi od tej pory o górnej granicy kwot zadośćuczynienia, która nie została w sposób znaczący zmieniona także w 2004 r. przez Wyższy Sąd Krajowy w Berlinie (por. nb. 3259), który przyznał 230 000 oraz miesięczną rentę w wysokości 332 €.

aa) Uraz oka, lekki1406 Uraz oka (tutaj: przejściowe zaburzenia widzenia w postaci rozmazanego obrazu). 18-letnia kobieta. Powódka cierpiała w wyniku wcześniejszego znaczącego uszkodzenia

wzroku [silna krótkowzroczność] i doznała utrzymującego się przez 4 miesiące upośledze-nia wzroku w wyniku opóźnienia w leczeniu, uwarunkowanego odpowiedzialnością lekarza.

Kwota: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 29.05.1990 – 5 U 163/89 = VersR 1997, 1243

2306 Uraz oka, lekki (tutaj: stłuczenie krawędzi oka) i bóle głowy. Kobieta. W celu wykluczenia urazu kości konieczna była diagnostyka z zastosowaniem

RTG. Przyczyna urazu: naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu w odniesieniu do au-tomatycznych szklanych drzwi.

Kwota: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Michelstadt 25.02.1997 – 21 C 715/96 = nie opublikowano

2327 Uraz oka (tutaj: wrażliwość na światło oraz bóle po uderzeniu kamieniem „poniżej lewego oka”). Mężczyzna (rolnik). 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 14 dni. Uraz powstał

w wyniku uderzenia przez kamień wyrzucony do góry podczas pracy z trymerem do trawy. Kwota: 409 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Wittmund 17.10.1996 – 10 C 137/96 = nie opublikowano

3656 Uraz oka/zaburzenie widzenia (tutaj: bóle i cierpienie spowodowane zabiegiem metodą LASIK. Do pogorszenia widzenia w wyniku zabiegu nie doszło; jednakże poprawa nie na-stąpiła; przez pewien czas utrzymywał się lęk przed upośledzeniem widzenia).

Kobieta. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: naruszenie obowiązku poinformowania pacjenta).

– 420 –


Kwota: 1500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Kolonia 16.08.2006 – 25 O 335/03 = NJW-RR 2006, 1614

2056 Uraz oka (tutaj: stłuczenie gałki ocznej z powierzchownymi otarciami rogówki [por. również pod urazem rogówki] oraz „możliwość trwałego częściowego ograniczenia pola widzenia”).

Mężczyzna. Powód musi nosić od czasu wypadku, do którego doszło podczas gry w squasha, okulary, przypuszczalnie w celu korekcji ograniczenia pola widzenia, które przeszkadza mu podczas jazdy samochodem, uprawiania sportu itp. Nieznaczna wina.

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 13.07.1994 – 11 U 20/94 = VersR 1995, 57

3208 Uraz oka (tutaj: dwukrotny zabieg operacyjny na oku, który nie przyniósł skutku, „powo-dując jedynie bóle i nieprzyjemności”).

58-letnia kobieta. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: naruszenie obowiązku poinformowania pacjenta w przypadku zastosowania „eksperymentalnej, nieuznanej jeszcze przez naukę metody”, tutaj: keratektomia fotorefrakcyjna); powódka musiała przejść 2 zabiegi opera-cyjne, które miały skorygować jej dalekowzroczność. Zabiegi nie dały jednak pożądanego efektu, w związku z czym powódka musiała w dalszym ciągu nosić okulary.


3910 Uraz oka (tutaj: spowodowany odłamkami szkła, „umiejscowiony w części środkowej, ok. 3,5-centymetrowy, poziomy” uraz lewego oka z „bardzo delikatnym, powierzchownym zmętnieniem rogówki […] poza osią optyczną”.

Mężczyzna. Nie należy spodziewać się późniejszych skutków; również bez trwałych uszkodzeń. Kwota: 4000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Kolonia 27.03.2007 – 16 O 314/04 = SP 2008, 108

3700 Uraz oka (tutaj: pozostawiona po zabiegu nić w górnej powiece ze skutkiem w postaci obrzęku i bólu w oku, które w wyniku tego często łzawiło).

Kobieta (emerytka). Bardzo bolesne upośledzenie wzroku wskutek pozostawionej po zabiegu nici. Została ona usunięta dopiero 10 tygodni po, poza tym, prawidłowo wykonanej operacji.

– 421 –

4. Model niemiecki

Kwota: 5000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt nad Menem 13.08.2002 – 8 U 84/02 = nie opublikowano

2547 Uraz oka/uraz twarzy, znaczny, z trójkątną, wyraźnie widoczną blizną [„długość każdego ramienia trójkąta wynosi kilka centymetrów”], sięgającą aż do lewego dolnego kącika oka. Przerwanie ujścia ślinianki przyusznej.

Mężczyzna. Hospitalizacja z zabiegiem operacyjnym. Uszkodzenie trwałe: wyraźnie widoczna blizna na lewym oku; upośledzenie wypływu śliny, bóle w przypadku zmiany warunków pogodowych.

Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt 30.04.1998 – 15 U 129/97 = NJW-RR 1998, 1323

bb) Uraz oka, ciężki2682 Uraz oka (tutaj: utrata soczewki oka [por. również pod usunięciem soczewki oka]). 15-letni chłopiec. Mimo zastosowania sztucznej soczewki jedynie 80% ostrości wzroku.

Utrata widzenia przestrzennego. Możliwa znacząca tendencja do pogarszania się stanu z ewentualnymi zabiegami operacyjnymi.

Kwota: 2556 € Odpowiedzialność cywilna: 25% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 27.10.1995 – 19 U 19/95 = VersR 1996, 588

3711 Uraz oka (tutaj: ciężki uraz gałki ocznej z osłabieniem ostrości widzenia). 12-letnie dziecko (uczennica). Hospitalizacja przez 14 dni; zabieg operacyjny oka w znie-

czuleniu ogólnym. Wskutek tego szew rogówki na prawym oku. Wzrok uległ początkowo osłabieniu do zaledwie 12%, później nastąpiła poprawa do 50%. „Stwierdzono również zmianę w obrębie dna oka z osłabieniem ostrości widzenia”. Przyczyna: powódka została trafi ona prosto w oko przez kolegę rzucającego surowymi jajkami na dziedzińcu szkolnym.

Kwota: 5000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Münster 24.05.2007 – 12 O 61/07 = nie opublikowano

3992 Uraz oka/usunięcie soczewki oka po stłuczeniu gałki ocznej. 57-letnia kobieta. Hospitalizacja, podczas której dokonano usunięcia soczewki poszkodo-

wanego oka; doszło do powikłania wskutek infekcji wirusowej poszkodowanego oka.

– 422 –


Kwota: 5113 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Celle 3.05.2001 – 14 U 226/00 = nie opublikowano

2678 Uraz oka (tutaj: krwawienie z siatkówki obojga oczu); stłuczenie klatki piersiowej; szok powypadkowy.

41-letni mężczyzna. 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 2 tygodnie, 60% – przez 2 tygodnie, 30% – przez 2 tygodnie. Ostrość widzenia: dal 0,5, bliż 0,6 dioptrii. Brak widzenia przestrzennego. Zaburzenie widzenia barw. Tendencja do pogarszania się stanu po stronie prawej.

Kwota: 6647 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Stuttgart 24.10.1995 – 12 U 162/95 = nie opublikowano

1864 Uraz oka/uszkodzenie mózgu (tutaj: „porażenie nerwu odwodzącego z widzeniem podwój-nym”, tzn. porażenie VI nerwu czaszkowego (nervus abducens)); otwarte złamanie łokcia I stopnia z „odłamaniem wielu małych fragmentów kostnych”; uraz odcinka szyjnego krę-gosłupa w wyniku skręcenia.

41-letnia kobieta („czynna zawodowo”). Uszkodzenie trwałe: „jedynie nieznaczne” zaburze-nie widzenia i wynikająca z niego 10% utrata zdolności do pracy zarobkowej. Nie uwzględ-niono przeżycia śmierci małżonka [zapomniano?].

Kwota: 7669 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% LG Karlsruhe 11.02.1994 – 4 o 476/93 = nie opublikowano

4193 Utrata soczewki oka/uraz oka po stronie prawej. Mężczyzna. Hospitalizacja z zabiegiem operacyjnym. Leczenie bez powikłań. Uszkodzenie

trwałe: utrata soczewki oka z osłabieniem wzroku w oku prawym na poziomie 60%, które nie może zostać wyrównane poprzez zastosowanie korekcji okularowej.

Kwota: 8000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Frankfurt nad Menem 7.05.2009 – 1 U 264/08 = R+S 2009, 426

2097 Uraz oka po stronie lewej (tutaj: osłabienie ostrości widzenia/zniesienie ostrości widzenia o połowę [do 0,5%] po urazie rogówki/urazie tęczówki. Zwiększona wrażliwość na olśnienie stanowiła dodatkowy skutek; niebezpieczeństwo pogorszenia stanu).

– 423 –

4. Model niemiecki

Mężczyzna („ok. 20 lat”). Nieznaczna wina pozwanego, który podczas zabawowej walki bokserskiej nieumyślnie uderzył przyjaciela w okulary, w czego wyniku odłamek dostał się do oka.

Kwota: 9203 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Norymberga 22.11.1995 – 4 U 2795/95 = nie opublikowano

2543 Uraz oka, ciężki (tutaj: utrata widzenia przestrzennego po urazie prawego oka, w którym dodatkowo doszło do osłabienia ostrości do 1/20 widzenia wskutek blizny siatkówki. Zwięk-szona wrażliwość na olśnienie stanowiła dodatkowy skutek).

10-letnie dziecko (dziewczynka). 25% utrata zdolności do pracy zarobkowej. Obniżenie możliwości korzystania z prawego oka do 20/25. Konieczne regularne kontrole. Istnieje prawdopodobieństwo powstania szkód w przyszłości!

Kwota: 10 226 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 25% OLG Düsseldorf 17.07.1997 – 10 U 11/95 = NJW-RR 1998, 99

235 Uraz oka (tutaj: wszczepienie sztucznej soczewki z niedostatecznym skutkiem leczenia. Następnie usunięcie wszczepu i usunięcie soczewki. Po wszczepieniu drugiej sztucznej soczewki doszło praktycznie do całkowitej utraty widzenia z bliska [zdolności czytania]).

53-letni mężczyzna (członek zarządu). Wcześniejsze uszkodzenia: wysoka krótkowzrocz-ność/osłabienie zdolności widzenia w dal. Odpowiedzialność lekarza (naruszenie obowiązku poinformowania pacjenta). Zadośćuczynienie pieniężne jedynie na okres „od 3 do 4 lat”!

Kwota: 10 226 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 16.12.1998 – 5 U 155/97 = nie opublikowano

2723 Ciężki uraz oka (tutaj: oderwanie korzenia tęczówki, uraz siatkówki z powstaniem otworu w części centralnej. Źrenica straciła nieco okragły kształt. Ostrość widzenia wynosi tylko 10%. Ograniczenie widzenia przestrzennego. Przejściowe widzenie podwójne i zez rozbieżny).

8-letni chłopiec. Uszkodzenie trwałe! Brak możliwości leczenia! Okulary do ochrony nie-poszkodowanego oka [w zakresie wypadków z uszkodzeniem ciała przez sztuczne ognie: NJW 98, 2436 i 2905]. Jedynie częściowe zadośćuczynienie pieniężne!

Kwota: 10 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Szlezwik 12.11.1998 – 5 U 123/97 = NJW-RR 1999, 606

– 424 –


3623 Uraz oka (tutaj: uraz siatkówki oka lewego) oraz stłuczenia na całym ciele. 32-letni mężczyzna (dekarz). 100% utrata zdolności do pracy zarobkowej przez 3 tygodnie.

Uszkodzenie trwałe: znaczące osłabienie wzroku, po stronie lewej pozostało tylko 10% – bez możliwości korekcji, również okularowej. Możliwe jest wystąpienie późniejszych skutków w postaci całkowitej utraty wzroku w oku lewym.

Kwota: 17 500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% LG Getynga 30.12.2003 – 4 O 99/03 = nie opublikowano

2841 Uraz oka (tutaj: ciężki uraz oka po urazie w wyniku postrzału z pistoletu gazowego). Z cza-sem „z pewnością” zachoruje na jaskrę!

Młody mężczyzna. Hospitalizacja przez 16 dni, kilka zabiegów operacyjnych. Leczenie łącznie przez półtora roku. Zamocowanie za pomocą „cevelage”. Uszkodzenie trwałe: upo-śledzenie wzroku. „Lekkie oszpecenie”. Uraz w wyniku postrzału.

Kwota: 17 895 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Kolonia 23.03.2001 – 16 O 555/00 = nie opublikowano

2542 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku po perforacyjnym urazie rogówki z uwięzieniem tęczówki), który doprowadził ostatecznie – po zmętnieniu soczewki i zapaleniu rogówki – do całkowitej utraty prawego oka [zostało operacyjnie usunięte].

3-letnie dziecko (chłopiec). Kilkakrotna hospitalizacja z zabiegami operacyjnymi (w ciągu 3 lat). Znaczne obciążenie w wyniku powikłań. Uraz w wyniku postrzelenia strzałą! [Naru-szenie obowiązku sprawowania nadzoru!]


2849 Uraz oka (tutaj: ciężki uraz oka po zabiegu z zastosowaniem lasera. Może widzieć obrazy jedynie „w dużym zbliżeniu i niewyraźnie”).

49-letni mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza: Błąd w sztuce lekarskiej. Uszkodzenie trwałe: znaczne upośledzenie wzroku. Nie może prowadzić samochodu, regularne poda-wanie kropli do oczu i in.!

Kwota: 20 452 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 11.11.1999 – 8 U 184/98 = VersR 2001, 374

– 425 –

4. Model niemiecki

3805 Uraz oka, ciężki (tutaj: osłabienie widzenia w obrębie oka lewego do 20%). Mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: 80% utrata wzroku w oku z możliwością dalszej tendencji

do pogarszania się. Umyślne uszkodzenie ciała poprzez uderzenie pięścią w twarz powoda. Kwota: 25 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 4.01.2007 – 15 W 51/06 = VersR 2008, 653

1999 Uraz oka (tutaj: perforacyjny uraz oka prawego z koniecznością usunięcia soczewki oka [bezsoczewkowość po lensektomii]; bez soczewki kontaktowej widzi jedynie kontrasty po-między jasnym/ciemnym, poza tym 30% widzenie; ograniczenie pola widzenia do 40 stopni).

Kobieta (pomoc lekarska). Hospitalizacja przez 12 dni. 100% utrata zdolności do pracy za-robkowej przez 83 dni. usunięcie soczewki prawego oka. Może nosić soczewkę kontaktową przez maks. 8 godzin dziennie. Zabieg korekcyjny.

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 40% LG Arnsberg 25.01.1995 – 1 O 532/93 = nie opublikowano

3211 Uraz oka, cięższy (tutaj: znaczne upośledzenie wzroku). 21-letni mężczyzna (mechanik samochodowy). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: prze-

ciwwskazane leczenie laserem w celu usunięcia dalekowzroczności; keratektomia fotore-frakcyjna). Uszkodzenie trwałe: osłabienie wzroku: widzenie OP: 10 do 20%, OL: 30 do 50%. Niezdolność do wykonywania zawodu! Jak stwierdził OLG, powód jest również „znacznie ograniczony w odniesieniu do innych sfer życia”.

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 11.09.2002 – 7 U 102/01 = VersR 2004, 244

3399 Uraz oka (tutaj: uraz gałki ocznej). 11-letni chłopiec. Dłuższa hospitalizacja z trzema zabiegami operacyjnymi. Uszkodzenie

trwałe: osłabienie ostrości widzenia w oku prawym; zwiększona wrażliwość na światło; brak zdolności do akomodacji [por. również pod osłabieniem wzroku lub zaburzeniem wi-dzenia]. Przyczyna: naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu w odniesieniu do części metalowych, wystających z muru szkoły.

Kwota: 30 000 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Celle 14.07.2005 – 14 U 17/05 = BeckRS 2005, 10227

– 426 –


3783 Uraz oka (tutaj: zmętnienie rogówki i znaczne osłabienie wzroku po nieprawidłowo wyko-nanym leczeniu laserem).

Kobieta (nieco starsza). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: „rażący błąd w sztuce lekarskiej” w postaci zaniechania dalszej diagnostyki w postaci topografi i seryjnej obydwu oczu przy okazji zabiegu okulistycznego z powodu krótkowzroczności. Podczas ustalania wymiaru zadośćuczynienia uwzględniono fakt, że uszkodzenie oczu „nie jest możliwe do skorygo-wania oraz powstałe z biegiem czasu […] zniekształcenia rogówki doprowadziły do wy-stąpienia aberracji wyższego rzędu”.

Kwota: 30 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 29.05.2008 – 1 U 4499/07 = nie opublikowano

3159 Uraz oka (tutaj: osłabienie ostrości widzenia w obrębie oka lewego przy istniejącym od uro-dzenia osłabieniu wzroku w oku prawym).

6-letnie dziecko (dziewczynka). Uszkodzenie trwałe: osłabienie wzroku; osłabienie ostroś-ci widzenia z wcześniejszej 1,0 do aktualnej 0,2 w oku lewym. Niebezpieczeństwo odwar-stwienia siatkówki. Przyczyna: odpowiedzialność właściciela zwierzęcia: dziecko podeszło od tyłu do konia, który kopnął je w głowę.


3556 Uraz oka (tutaj: zabieg LASIK, który był „surowo przeciwwskazany” i doprowadził do więk-szego osłabienia wzroku powódki).

Kobieta. Odpowiedzialność lekarza za przeciwwskazany zabieg okulistyczny (korekcja astygmatyzmu). Po zabiegu powódka widziała wyraźnie gorzej niż wcześniej. Jak stwier-dził OLG, operacja wywołała przez to „u powódki znaczącą szkodę na zdrowiu".

Kwota: 40 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Koblencja 2.03.2006 – 5 U 1052/04 = BeckRS 2006 03687

1905 Uraz oka (tutaj: tzw. „jaskra dziecięca” oraz obustronny uraz wzgl. uszkodzenie nerwu wzrokowego w wyniku „długotrwale podwyższonego” ciśnienia śródgałkowego). W wyniku tego „typowego przebiegu jaskry” doszło do „trwałego znaczącego” osłabienia wzroku.

Dziecko (10 miesięcy.) Odpowiedzialność lekarza (tutaj: naruszenie obowiązku sprawo-zdawczego konsultowanego lekarza). Uszkodzenie trwałe: „znaczące upośledzenie wzro-ku” [osłabienie wzroku].

Kwota: 40 903 €

– 427 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – BGH 5.10.1993 – VI ZR 237/92 = ZfS 1994, 75

cc) Częściowa utrata wzroku (jedno oko)3103 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku w wyniku utraty oka prawego) oraz złamanie

zęba. 15-letnie dziecko (chłopiec). Bez zadośćuczynienia pieniężnego ze względu na odnoszące

się do szkoły zwolnienie z odpowiedzialności cywilnej zgodnie z § 106 Siódmej Księgi Ko-deksu Socjalnego [niem. Siebtes Buch Sozialgesetzbuch, SGB VII] oraz § 104 i § 105 SGB VII. „W przypadku wypadku w szkole w wyniku typowego dla uczniów zachowania zamiar [uzu-pełnienie: tutaj wystrzelenie kulki aluminiowej za pomocą brzeszczota piły prowadzonego tak, jak rakieta tenisowa, który uległ odłamaniu i trafi ł powoda w oko] musiał rozciągać się w szczególności na fakt, iż u poszkodowanego współucznia wystąpią poważne skutki urazu”.

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – BGH 11.02.2003 – VI ZR 34/02 = NJW 2003, 1605

2613 Uraz oka (tutaj: podczas wymiany soczewki oka doszło do „rozerwania torebki soczewki” [por. oderwanie torebki] z pozostawieniem fragmentów starej soczewki. Wskutek tego doszło do utraty wzroku w obrębie uszkodzonego wcześniej oka).

Kobieta. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: naruszenie obowiązku poinformowania pacjenta. Nawet jeżeli zabieg ma zapobiegać utracie wzroku, konieczne jest poinformowanie pacjenta o ryzyku jego utraty!).

Kwota: 3579 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 8.12.1998 – 5 U 116/98 = nie opublikowano

3377 Uraz oka/częściowa utrata wzroku wskutek utraty lewego oka po perforacji gałki ocznej. 7-letnie dziecko (uczeń). Uszkodzenie trwałe: częściowa utrata wzroku; szklane oko.

Ograniczenie uprawiania sportu; uraz psychiczny. Przyczyna: wypadek na placu zabaw/naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu.

Kwota: 10 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 200 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Szlezwik 15.03.2000 – 11 u 5/2000 = nie opublikowano

– 428 –


3246 Uraz oka (tutaj: utrata wzroku w oku prawym w wyniku odwarstwienia siatkówki [por. częściowa utrata wzroku]).

Dziecko (ok. 10–15-letni uczeń). Uszkodzenie trwałe: częściowa utrata wzroku z utratą widzenia przestrzennego; chłopiec jest znacząco ograniczony w swoim codziennym życiu oraz być może również w wyborze zawodu. [Uwaga: Zadośćuczynienie sięga – w obliczu tak bardzo znaczącego urazu – dolnej granicy, o ile nie nawet poniżej niej.] Przyczyna wypadku: wybuch szklanej butelki, którą 11-letni pozwany napełnił suchym lodem.

Kwota: 12 500 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Koblencja 18.03.2004 – 5 U 1134/03 = NJW-RR 2004, 1025

1557 Uraz oka/uraz w wyniku postrzału (tutaj: częściowa utrata wzroku w wyniku utraty lewego oka z „pourazowym opadaniem powieki”, „tymczasowy efekt albinosa” oraz „uwarunko-wana urazem pozycja wymuszona głowy”).

16-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: częściowa utrata wzroku. Stopniowy rozwój „widocznego zeza”. Dodatkowy zabieg w celu usunięcia „zaćmy urazowej”. Uraz w wyniku postrzału (pistolet pneumatyczny).


2168 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku w wyniku tzw. „pęknięcia urazowego” z następują-cym „wypłynięciem oka”. Doszło do tego w wyniku niepoinformowania powoda po udanym zabiegu okulistycznym o postępowaniu pozabiegowym).

67-letni mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza. 2 zabiegi operacyjne, silne bóle. Wcześ-niejsze uszkodzenia: zaćma. OLG uwzględnił, że powód posiadający wcześniejszą szkodę na zdrowiu zmarł „ok. dwa i pół roku po operacji”.

Kwota: 15 339 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Stuttgart 18.05.1995 – 14 U 59/94 = VersR 1996, 979

3961 Uraz oka (tutaj: niemal całkowita utrata wzroku. Dosłownie czytamy: „Postępowanie dowodowe wykazało, że powódka praktycznie całkowicie straciła wzrok w obrębie prawego oka”). Ponadto powódka doznała urazu nadgarstka/złamania nadgarstka w wyniku zwichnięcia dalszej czę-ści kości łokciowej i kości promieniowej oraz złamania wyrostka rylcowatego kości łokciowej.

21-letnia kobieta (wykwalifi kowany pracownik biurowy w trakcie kształcenia). 100% utrata zdol-ności do pracy zarobkowej przez kilka tygodni; 20% – przez kolejne 4 tygodnie. [Uwaga: LG w celu ustalenia wymiaru powołał się na całkowicie przestarzały wyrok z Hacksa, 26 wydanie, i tym

– 429 –

4. Model niemiecki

samym uzyskał całkowicie nieprawidłowy wynik. 20 000 euro w obliczu zaistniałych urazów, w szczególności niemal całkowitej utraty wzroku w jednym oku to suma nieadekwatnie niska!]

Kwota: 20 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 10% LG Dortmund 6.02.2009 – 21 O 473/03 = SP 2009, 290

2542 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku po perforacyjnym urazie rogówki z uwięzieniem tęczówki, który doprowadził ostatecznie – po zmętnieniu soczewki i zapaleniu rogówki – do całkowitej utraty prawego oka [zostało operacyjnie usunięte]).

3-letnie dziecko (chłopiec). Kilkakrotna hospitalizacja z zabiegami operacyjnymi (w ciągu 3 lat). Znaczne obciążenie w wyniku powikłań. Uraz w wyniku postrzelenia strzałą! [Naru-szenie obowiązku sprawowania nadzoru!]


1128 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku w wyniku utraty wzroku w jednym oku). Brak danych na temat osoby. Przyczyna: pęknięcie 1-litrowej butelki bezzwrotnej. Kwota: 20 452 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Norymberga-Fürth 16.05.1990 – 3 O 2814/86 = ZfS 1990, 223

3113 Uszkodzenie mózgu (tutaj: otwarty uraz czaszkowo-mózgowy z częściową utratą wzroku [utrata wzroku w oku lewym] oraz uszkodzeniem istoty mózgowej z ukrytym połowiczym upośledzeniem funkcji po stronie lewej i psychoorganicznym upośledzeniem zdolności intelektualnych), jak również złamanie wieloodłamowe czaszki ze skrzywieniem twarzy oraz złamanie wyrostka poprzecznego w odcinku lędźwiowym.

31-letni mężczyzna (pracownik fi zyczny). 3 tygodnie w śpiączce. Hospitalizacja przez 2 miesiące, następnie rehabilitacja. Po roku powrócił do swojej pracy. Uszkodzenie trwałe: utrata wzroku w oku lewym [częściowa utrata wzroku]. Zaburzenia węchu wzgl. osłabie-nie węchu; uszkodzenie istoty mózgowej z ukrytym połowiczym upośledzeniem funkcji po stronie lewej i psychoorganicznym upośledzeniem zdolności intelektualnych, jak również oszpecenie przez „spłaszczenie lewej połowy twarzy ze zmianą położenia gałki ocznej”.


– 430 –


1104 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku – utrata wzroku w oku prawym). Kobieta. Odpowiedzialność za produkt (tutaj: ekspander). [Uwaga: Miejsce, z którego

pochodzą dane, podaje wyrok rewizyjny (BGH VI ZR 103/89). Sygnatury akt ani daty nie ujawniono.]

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 9.01.1990 = VersR 1990, 532

2982 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku w wyniku utraty jednego oka). Brak danych na temat osoby. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej). Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Stuttgart 27.07.1999 – 14 U 3/99 = VersR 2000, 1546

3007 Uraz oka/uraz twarzy (tutaj: „obustronny perforacyjny uraz oka” ze skutkiem w posta-ci częściowej utraty wzroku w wyniku operacyjnego usunięcia prawego oka i osłabienia ostrości widzenia w oku lewym do 0,3 [= 30%]); rany cięte twarzy.

32-letni mężczyzna. Hospitalizacja przez 29 dni. 100% utrata zdolności do pracy zarobko-wej przez 31 dni, 55% – przez 11 miesięcy. Rezygnacja z zawodu; powód przeszedł po roku od wypadku na rentę. Współwina ze względu na brak pasa bezpieczeństwa.

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Zweibrücken 22.11.1991 – 1 U 190/89 = VRS 1984, 177

1639 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku z powodu utraty prawego oka „po zabiegu polipo-watości i wywołanym przez niego krwiaku pochewki nerwu wzrokowego w wyniku krwa-wienia w obrębie oczodołu”).

26-letnia kobieta. Uszkodzenie trwałe: zob. powyżej; w wyniku tego „zewnętrzne oszpece-nie”. Uwzględniono również „strach przed uszkodzeniem zdrowego oka”. Odpowiedzialność lekarza. Wyrok nieprawomocny!

Kwota: 28 121 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Darmstadt 7.01.1993 – 9 o 219/90 = ZfS 1993, 118

1580 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku w wyniku utraty prawego oka po bójce; oszpece-nie twarzy przez szklane oko).

– 431 –

4. Model niemiecki

Mężczyzna („młody mężczyzna”). Uszkodzenie trwałe: częściowa utrata wzroku; oszpecenie twarzy przez szklane oko. Pozwany działał w całkowitym odurzeniu, które wywołał u siebie z własnej winy.

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Zweibrücken 17.12.1998 – 4 U 66/98 = nie opublikowano

1562 Uraz oka/uraz twarzy, najwyższego stopnia (tutaj: częściowa utrata wzroku po kopnięciu przez konia w lewą połowę twarzy z „urazami najwyższego stopnia; m.in. zerwanie nerwu wzrokowe-go lewego oka”. W wyniku zerwania nerwu wzrokowego doszło do utraty wzroku w lewym oku).

17-letnia dziewczyna. Uszkodzenie trwałe: częściowa utrata wzroku. Do wniosku o rentę: „Wypłata takiej renty […] jest niewspółmierna do powstałej szkody na zdrowiu”.

Kwota: 35 790 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 16.04.1991 – 4 U 97/88 = VersR 1992, 1148

1882 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku w wyniku postrzału strzałą w lewe oko. Doszło do ustawienia oka w pozycji zeza).

7-letni chłopiec. Hospitalizacja. Funkcja kompensaty na pierwszym planie. Uszkodzenie trwałe: częściowa utrata wzroku. Ochrona ubezpieczeniowa od odpowiedzialności cywilnej została uwzględniona z odesłaniem do BGHZ 18, 149.

Kwota: 35 790 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 5.05.1993 – 11 U 5/93 = ZfS 1994, 83

1753 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku po utracie wzroku w oku lewym i ustawieniu tego oka w pozycji zeza).

7-letni chłopiec. Hospitalizacja z kilkoma zabiegami operacyjnymi. Uwzględniono w szczególności „upośledzenie zdrowia do końca życia” w wyniku uszkodzenia trwałego. Przyczyna: „strzałka do darta”!

Kwota: 35 790 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 5.05.1993 – 11 U 5/93 = NJW-RR 1993, 1498

1842 Uraz oka/uszkodzenie mózgu (tutaj: częściowa utrata wzroku w wyniku nieodwracalnego przerwania nerwu wzrokowego w oku lewym. Ponadto oszczep przebił sklepienie czaszki i uszkodził „okolicę podstawną płata czołowego”, w związku z czym należy spodziewać się wystąpienia napadów późnych).

– 432 –


9-letni chłopiec. Bez funkcji zadośćuczynienia „ze względu na młody wiek”. Częściowa utrata wzroku „uzasadnia jedynie” 70 000 DM. [Informacje na temat zdolności niepełno-letniego do odpowiedzialności z tytułu czynu zabronionego.]

Kwota: 35 790 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Passau 9.02.1993 – 3 O 992/93 = ZfS 1994, 198

3023 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku z powodu utraty jednego oka); ponadto powód doznał uszkodzenia mózgu w wyniku pourazowych przetok płynu mózgowo-rdzeniowego i otwartych złamań czaszki).

14-letni chłopiec. Operacja w stanie nagłym; hospitalizacja. Lewe oko musiało zostać usu-nięte. Przyczyna: nieumyślne uruchomienie pistoletu straszaka bezpośrednio przy twarzy chłopca. [Uwaga: Warto przeczytać w odniesieniu do problematyki zasądzenia od również nieletniego – 14-letniego chłopca – zadośćuczynienia, jeżeli nie można spodziewać się płatności od strony trzeciej.]

Kwota: 38 347 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Celle 17.10.2001 – 9 U 159/01 = NVZ 2002, 460

4214 Uraz oka (tutaj: niemal całkowite osłabienie wzroku, prawie równoznaczne z częściową utratą wzroku w obrębie lewego oka z nawracającym odwarstwieniem rogówki).

65-letnia kobieta. Uszkodzenie trwałe: osłabienie wzroku w oku lewym, przypominające częściową utratę wzroku. Odpowiedzialność lekarza: błąd w sztuce lekarskiej podczas za-biegu okulistycznego chirurgii laserowej.

Kwota: 40 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Kolonia 4.03.2009 – 25 O 164/07 = nie opublikowano

2648 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku w wyniku całkowitej utraty wzroku w oku lewym po uderzeniu pięścią).

35-letni mężczyzna. Niebezpieczeństwo rozwoju stanu zapalnego w prawym, zdrowym oku. [W obliczu ciężkich skutków wypadku oraz stałego upośledzenia 80 000 DM stanowi kwotę odpowiednią, jak stwierdził LG.]

Kwota: 40 903 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Kiel 3.01.1997 – 2 O 123/96 = nie opublikowano

– 433 –

4. Model niemiecki

1653 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku przez „całkowitą” utratę wzroku w oku prawym po perforacyjnym urazie gałki ocznej); złamanie poprzeczne lewego ramienia; rany cięte twarzy; stłuczenia.

Mężczyzna (elektryk samochodowy). Hospitalizacja z 5 zabiegami operacyjnymi oczu. Uszkodzenie trwałe: częściowa utrata wzroku; nadgarstek musi ewent. zostać usztywnio-ny. Ciężki uraz psychiczny.

Kwota: 40 903 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Konstancja 18.06.1993 – 5 o 469/92 = DAR 1994, 33

1496 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku; „na jedno oko prawie w ogóle nie widzi”) z blizną na ro-gówce i zniekształceniem źrenicy. [Uwaga: por. w tym zakresie również pojęcie: porażenie źrenicy].

4-letnie dziecko (dziewczynka). Uszkodzenie trwałe: patrz wyżej. „Kosmetycznie rzuca-jąca się w oczy zmiana” ze względu na bliznę rogówki i zniekształcenie źrenicy.

Kwota: 51 129 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – KG 16.04.1991 – 9 U 3177/90 = R+S 1992, 92

3434 Utrata oka/częściowa utrata wzroku. Wskutek trwałego urazu twarzy powód stracił jedno oko, jak również zmysł smaku [utrata zmysłu smaku] oraz węchu [utrata węchu]. Ponadto doznał urazu podudzia/stopy po stronie prawej.

Mężczyzna. Dłuższa hospitalizacja z kilkoma zabiegami operacyjnymi. Uszkodzenie trwa-łe: utrata zmysłu smaku; utrata węchu, zaburzenie widzenia; oszpecenie, w szczególności ze względu na uraz oka i upośledzenie ruchomości szczęki. [Po kapitalizacji całkowite za-dośćuczynienie wynosi około 90 000 euro].

Kwota: 73 626 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 102 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Turyngia 12.08.1999 – 1 U 1622/98 = ZfS 1999, 419

2241 Uraz oka (tutaj: częściowa utrata wzroku w wyniku utraty jednego oka), złamanie czaszki (tutaj: złamanie czaszki z wgnieceniem oraz złamanie twarzoczaszki [złamanie kości jarz-mowej, złamanie dna oczodołu]); złożone złamanie stopy/złamanie mnogie kości stępu; złamanie kości nosowej.

30-letnia kobieta. Hospitalizacja przez ok. 3 miesiące; 10 zabiegów operacyjnych. Uszkodze-nie trwałe: upośledzenie chodu; częściowa utrata wzroku. [Kwestia sporna: LG uwzględnił śmierć sprawcy szkody jako czynnik obniżający zadośćuczynienie.]

– 434 –


Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Bielefeld 3.06.1993 – 6 O 452/92 = nie opublikowano

3037 Uraz oka (tutaj: utrata oka; częściowa utrata wzroku z obwodowym porażeniem nerwu twa-rzowego), złamanie części skalistej, uraz czaszkowo-mózgowy; utrata słuchu po stronie prawej; złamanie twarzoczaszki, ciężkie; złamanie środkowej części twarzoczaszki, zła-manie trzonu kości ramiennej oraz złamanie uda.

Mężczyzna („jeszcze bardzo młody”). Uszkodzenie trwałe: oszpecenie i urazy psychicz-ne. Późniejsze skutki: zagrożenie porażeniem nerwu twarzowego i uszkodzeniem rogówki w obrębie zdrowego oka.

Kwota: 76 694 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Kolonia 1.06.2001 – 19 U 158/00 = DAR 2002, 908

3232 Uraz oka (tutaj: niemal całkowita utrata wzroku w obrębie oka lewego w wyniku znacznego ograniczenia pola widzenia).

36-letni mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej i spowodo-wane nim wypadnięcie pola widzenia w oku lewym w kierunku prawym z konsekwencją w postaci niemal całkowitej utraty wzroku we wcześniej już uszkodzonym oku oraz bra-kiem możliwości dalszego wykonywania zawodu przez powoda/powódkę. (Por. częściowa utrata wzroku; rezygnacja z zawodu.)

Kwota: 100 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Stuttgart 18.03.2003 – 1 U 81/02 = NJOZ 2003, 3064

2275 Uraz oka/uszkodzenie mózgu (tutaj: złamanie podstawy czaszki z zespołem ucisku móz-gu; porażenie mięśni oczu [osłabienie ostrości widzenia do 0,7]; utrata oka. Uraz twarzy/złamanie twarzoczaszki (tutaj: złamanie kości jarzmowej, złamanie nosa, wyciek płynu mózgowego)).

9-letnie dziecko (chłopiec). Hospitalizacja przez 6 tygodni; 6 miesięcy rehabilitacji. Uszko-dzenie trwałe: częściowa utrata wzroku. Osłabienie zdolności intelektualnych w zakresie zapamiętywania dźwięków i mowy; ryzyko wystąpienia padaczki!

Kwota: 102 258 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 90% Renta: 128 €

– 435 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 100% KG 9.12.1993 – 12 U 50/92 = nie opublikowano

3308 Uraz czaszkowo-mózgowy, ciężki otwarty uraz czaszkowo-mózgowy (tutaj: otwarty uraz czaszkowo-mózgowy z uszkodzeniem mózgu i rozległym urazem podstawy czaszki; częś-ciowa utrata wzroku i utrata węchu).

19-letni mężczyzna. Powód znajdował się początkowo w śpiączce; zagrożenie życia; OIOM. Hospitalizacja przez 4 miesiące. Uszkodzenie trwałe: 100% utrata zdolności do pracy zarob-kowej, częściowa utrata wzroku, utrata węchu. Mimo to nie należy – jak twierdzi OLG – zakła-dać całkowitej bezradności i konieczności opieki. Nie może wprawdzie prowadzić samochodu osobowego, może jednak pracować do 8 godzin/tydzień w zakładzie rzemieślniczym rodzi-ców. [Obok zapłaconych przed procesem 250 000 DM OLG przyznał dodatkowo 50 000 €.]

Kwota: 177 822 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Monachium 11.04.2003 – 10 U 5096/02 = nie opublikowano

dd) Całkowita utrata wzroku (oboje oczu)2697 Uraz oka (tutaj: całkowita utrata wzroku w wyniku odwarstwienia siatkówki). Małe dziecko. Odpowiedzialność lekarza: rażący błąd w sztuce lekarskiej z powodu braku

kontroli przedwczesnego porodu. Jednak również przy odpowiednio wczesnym podjęciu leczenia ostrość wzroku nie byłaby w pełni zachowana.

Kwota: 25 565 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 9.04.1996 – 5 U 173/95 = nie opublikowano

2584 Uraz oka (tutaj: całkowita utrata wzroku). Niemowlę. Odpowiedzialność lekarza. Rażący błąd w sztuce lekarskiej w wyniku zaniechania

zalecanego w przypadku wcześniaków badania okulistycznego w kierunku odwarstwienia siatkówki.

Kwota: 30 678 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Hamm 15.05.1995 – 3 U 287/93 = VersR 1996, 756

1529 Uraz oka (tutaj: całkowita utrata wzroku); uszkodzenie mózgu (tutaj: „znaczne” upośledze-nie zmysłu smaku i upośledzenie węchu, „skutki psychiczne, […] nieporadność myślenia” itp.) oraz „złamania z trwałymi skutkami”.

– 436 –


30-letni mężczyzna. Uszkodzenie trwałe: „uszkodzenie najwyższego stopnia”, jak opisano powyżej. Sąd przyjmuje przy udziale procentowym odpowiedzialności na poziomie 100% kwotę całkowitą po kapitalizacji równą 300 000 DM.

Kwota: 35 790 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 345 € Odpowiedzialność cywilna: 66% OLG Frankfurt 3.05.1990 – 1 U 65/89 = VersR 1992, 329

2245 Uraz oka (tutaj: całkowita utrata wzroku w obojgu oczach w wyniku błędu w sztuce lekar-skiej [„fundamentalny błąd w rozpoznaniu”: nierozpoznanie zapalenia opon mózgowo--rdzeniowych]); wynikające również z błędu w sztuce lekarskiej spastyczne zaburzenie ruchomości kończyn dolnych.

9-letnie dziecko (uczeń). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej i nierozpoznanie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych). Uszkodzenie trwałe: całkowita utrata wzroku, upośledzenie chodu! [Skrajnie niskie zadośćuczynienie pieniężne!]


3770 Całkowita utrata wzroku w wyniku błędu diagnostycznego lekarza. 2-letnie dziecko. Odpowiedzialność lekarza/błąd diagnostyczny. Dziecku usunięto ope-

racyjnie w 2 roku życia obydwoje oczu po tym, jak dopiero z opóźnieniem stwierdzono siatkówczaka – po skonsultowaniu rodziców po fakcie z innym lekarzem. Bez tego błę-du można było uratować wzrok dziecka przynajmniej w jednym oku na poziomie 30%. [Por. również LG Koblencja, wyrok z dn. 24.03.2006, sygn. akt 10 O 244/04, w którym w podobnym przypadku przyznano 100 000.]

Kwota: 90 000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 260 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Karlsruhe 14.11.2007 – 7 U 251/06 = nie opublikowano

3365 Uszkodzenie mózgu, ciężkie (tutaj: niemal całkowita utrata wzroku w wyniku zaburzenia ciśnienia śródczaszkowego i niedowład czterokończynowy z przewagą strony lewej, który był wprawdzie uwarunkowany samym porodem, jednak uległ znacznemu pogorszeniu w wyniku wypadku).

4-letnie dziecko. Uszkodzenie trwałe: osłabienie zdolności intelektualnych; znaczne osła-bienie wzroku wzgl. niemal całkowita utrata wzroku. Niemal całkowita utrata zdolności sa-

– 437 –

4. Model niemiecki

modzielnego poruszania się. Osoba wymagająca intensywnej opieki. Odpowiedzialność lekarza (zaniechanie wykonania tomografi i komputerowej).

Kwota: 127 823 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 307 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Trier 22.10.1999 – 4 O 242/91 = nie opublikowano

3363 Uraz oka (tutaj: całkowita utrata wzroku). 23-letnia kobieta (wykwalifi kowany pracownik administracyjno-biurowy). Uszkodzenie

trwałe: całkowita utrata wzroku. Sąd słusznie zajął się szczegółowo poważnymi skutkami całkowitej utrzymującej się utraty wzroku, w wyniku której powódka musi trwale cierpieć psychicznie. [Przyczyna: kopnięcie przez konia w głowę powódki.]

Kwota: 153 388 € Odpowiedzialność cywilna: 66% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 205 € Odpowiedzialność cywilna: 66% OLG Kolonia 26.05.1998 – 22 U 254/97 = ZfS 1998, 328

3259 Uraz oka (tutaj: całkowita utrata wzroku po uszkodzeniu mózgu w wyniku zbyt wysokiego ciśnienia śródczaszkowego, uwarunkowanego błędem w leczeniu).

4-letnie dziecko (chłopiec). Uszkodzenie trwałe: całkowita utrata wzroku. Odpowie-dzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej, KG wspomniał nawet o dwóch bardzo istotnych rażących błędach). [Warto przeczytać również w zakresie powołania się na analogiczne orzeczenia; one, jak mówi KG, mogły wprawdzie „stanowić punk-ty orientacyjne przed wydaniem orzeczenia, jednakże nie mogły stanowić podstawy określenia w wyroku zadośćuczynienia pieniężnego w tym konkretnym przypadku”. KG utrzymał zadośćuczynienie orzeczone przez LG, wynoszące 450 000 DM + 650 DM renty].

Kwota: 230 081 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 332 € Odpowiedzialność cywilna: 100% KG 15.03.2004 – 20 U 19/03 = NJOZ 2004, 2197

1418 Uraz oka (tutaj: całkowita utrata wzroku od 7 roku życia). [Bliższe informacje na temat zakresu urazu: por. IMM-DAT Nr 2010 = LG Hanau z dn. 21.03.1995 – 4 O 944/87, którego wysokość zadośćuczynienia OLG utrzymał w pełnym zakresie.]

– 438 –


3-letnie dziecko. Zasądzona przez LG wysokość jest „wyjątkowa”, jednak „nie wykracza poza ramy powszechnie przyjętych zasad” [OLG odesłał do wyroku LG w Marburgu, 5 o 33/90 NJW-RR 96, 216].

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% OLG Frankfurt 21.02.1996 – 23 U 171/95 = ZfS 1996, 131

2010 Uraz oka (tutaj: całkowita utrata wzroku. Usunięto prawe oko. Również w oku lewym brak zdolności widzenia! „Już sama utrata wszelkiej możliwości poznania i doznawania wzro-kowego […] nakazuje […] wysoką sumę podstawową zadośćuczynienia”).

3-letnie dziecko. Hospitalizacja przez 39 dni, później kolejne pobyty w szpitalu. Kilka za-biegów operacyjnych. Uszkodzenie trwałe: całkowita utrata wzroku. Przyczyna: odpowie-dzialność producenta/butelka oranżady. Opóźnienie w uregulowaniu!

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 256 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Hanau 21.03.1995 – 4 o 944/87 = nie opublikowano

3354 Uszkodzenie mózgu/porażenie czterokończynowe (tutaj: wyraźna encefalopatia hipok-syczna; spastyczne porażenie czterokończynowe; ośrodkowa utrata wzroku; kifoza i in. urazy).

Dziecko / niemowlę (chłopiec). Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej). Uszkodzenie trwałe: osoba wymagająca intensywnej opieki. Chłopiec nie widzi i nie słyszy, musi być odżywiany sztucznie; ponadto nie może siedzieć i będzie przez całe życie zdany na pomoc innych osób.

Kwota: 255 646 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% Renta: 511 € Odpowiedzialność cywilna: 100% LG Lubeka 22.07.2002 – 10 O 316/98 = nie opublikowano

3048 Uszkodzenie mózgu, najwyższego stopnia (tutaj: atrofi a móżdżku z całkowitą utratą wzro-ku, skrajne zaburzenia mowy, spastyczne porażenie poprzeczne, tzn. obustronne poraże-nie kończyn dolnych; nietrzymanie moczu wzgl. stolca). Osoba wymagająca intensywnej opieki.

– 439 –

4. Model niemiecki

Dziecko. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce położniczej, najwyższego stopnia, z licznymi rażącymi błędami w sztuce lekarskiej). Ekstremalna zwłoka w uregulowaniu! Uszko-dzenie trwałe: całkowita utrata wzroku, wózek inwalidzki, zaburzenia mowy, nietrzymanie moczu wzgl. stolca i in. Po kapitalizacji zadośćuczynienie pieniężne wynosi 328 760 euro.


ee) Uraz oka, inny3108 Uraz oka (tutaj: porażenie nerwu odwodzącego z bólami głowy, podwójnym widzeniem

po mielografi i). 50-letni mężczyzna (elektryk). Bez prawa do zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną

szkodę. OLG jest zdania, że w przypadku mielografi i „nie zachodzi konieczność poinformo-wania pacjenta o wyjątkowo rzadkim ryzyku porażenia nerwu odwodzącego”. Tym samym nie doszło do naruszenia obowiązku poinformowania pacjenta. Ponieważ nie stwierdzono również błędu w sztuce lekarskiej, pozew został oddalony.

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: 100% OLG Hamm 14.10.1992 – 3 U 94/92 = VersR 1993, 1399

1126 Uraz oka (tutaj: uraz gałki ocznej [= ciężkie stłuczenie gałki ocznej] z „naderwaniem mięś-nia zwieracza tęczówki w kilku miejscach” [= naderwanie mięśnia tęczówki], „porażenie akomodacji do bliży”, podbiegnięcie krwawe spojówki, ubytek warstwowy nabłonka rogówki ze zmętnieniem soczewki).

Brak danych na temat osoby. Hospitalizacja przez 2 dni. Uszkodzenie trwałe: źrenica straci-ła okrągły kształt, głęboko umiejscowione zmętnienie soczewki z nieznacznie zwiększoną wrażliwością na olśnienie. [wypadek z modelem samolotu]

Kwota: 1023 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Augsburg 15.01.1990 – 9 O 3862/89 = ZfS 1990, 187

1372 Uraz oka (tutaj: rozerwanie tęczówki) [uwaga: por. również pod „tęczówka”]; szerokie ustawienie źrenicy i wstrząśnienie gałki ocznej [uwaga: por. również pod „stłuczenie gałki ocznej”]).

Brak danych na temat osoby. Leczenie ambulatoryjne, trwające 4 miesiące. Uraz oka zo-stał określony jako „średnio ciężki”.

– 440 –


Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Königswinter 17.07.1991 – 3 C 109/89 = ZfS 1991, 299

1433 Uraz oka (tutaj: tzw. jaskra i zaćma oraz uraz nerwu wzrokowego) w wyniku zwiększenia ciśnienia śródgałkowego po nieprawidłowym leczeniu przewlekłego zapalenia brzegów po-wiek. Zwężenie pola widzenia i zdolność widzenia na poziomie 80% po stronie lewej i 90% po stronie prawej.

Mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: rażący błąd w sztuce lekarskiej w postaci „niekontrolowanego zalecenia kropli do oczu zawierających kortykoidy”). Uszkodzenie trwałe: uraz nerwu wzrokowego i uwarunkowane tym osłabienie wzroku.

Kwota: 10 226 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: Tak Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Hamm 21.02.1990 – 3 U 429/88 = VersR 1991, 585

j) Uszkodzenie słuchu/uraz ucha3238 Uszkodzenie słuchu. Jeżeli uczeń wywoła uszczerbek na zdrowiu innego ucznia poprzez rzucenie na dziedzińcu

szkolnym racą podczas przerwy w kierunku grupy uczniów, można to uznać za przypadek związany z działalnością szkoły (zwolnienie współucznia z odpowiedzialności cywilnej, §§ 105, 106 księgi VII Niemieckiego Kodeksu Socjalnego [SGB VII]).

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – BGH 30.03.2004 – VI ZR 163/03 = NZV 2004, 343

2767 Uszkodzenie słuchu (tutaj: nagła głuchota/nagła utrata słuchu). Kobieta. Bez odwrócenia ciężaru dowodu, jeżeli organizator koncertu rockowego naruszył

część 5 DIN 15905; uraz możliwy również w wyniku gwizdów uczestników o poziomie głoś-ności do 120 dB.

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Karlsruhe 30.03.2000 – 19 U 93/99 = ZfS 2000, 245

3654 Uszkodzenie słuchu (tutaj: szumy uszne). 18-letnia kobieta. Bez prawa do zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną szkodę: Jak

stwierdził OLG, disc jockey „nie jest odpowiedzialny” za uszkodzenie słuchu gościa, „jeżeli

– 441 –

4. Model niemiecki

co najwyżej jeden biegły po wykonaniu szeregu testów mógłby stwierdzić szkodliwość kwestionowanych częstotliwości dźwięku dla ludzkiego ucha”. [Por. również BGH VI ZR 332/04 in NJW 2006, 610 w zakresie odpalenia pistoletu-straszaka podczas przedstawie-nia teatralnego.]

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: – Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Monachium 23.10.2006 – 17 U 3944/06 = NJW 2007, 704

3350 Uszkodzenie słuchu (tutaj: szumy uszne/słyszenie gwizdów po urazie ucha wewnętrznego). Kobieta. Jeżeli w czasie koncertu rockowego (tutaj: Bon Jovi) dojdzie do powstania szkód

na zdrowiu w wyniku hałasu, odpowiedzialność za to ponoszą organizatorzy z powodu naruszenia obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa. Nie ma tutaj znaczenia, czy zostały przekroczone wartości graniczne DIN 1595–5! [Kwoty zadośćuczynienia nie ujawniono. Żądano jednak 4000 €, co można uznać za kwotę odpowiednią.]

Kwota: – Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Norymberga-Fürth 1.12.2004 – 6 O 4537/03 = NJW-RR 2005, 464

1659 Uszkodzenie słuchu (tutaj: obustronna nagła głuchota/obustronna nagła utrata słuchu). 15-letni mężczyzna. Konieczność prowadzenia terapii infuzyjnych przez 14 dni. Przyczy-

nę stanowił tzw. „koncert heavymetalowy” o głośności „powyżej 100 decybeli”. Najcięższe zawinienie grupy.

Kwota: 818 € Odpowiedzialność cywilna: 80% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Trier 29.10.1992 – 3 S 191/92 = NJW 1993, 1474

3837 Uraz ucha (tutaj: pooperacyjne bóle obojga uszu). Mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza: naruszenie obowiązku poinformowania pacjenta

w związku z zabiegiem akupunktury, podczas którego wszczepiono trwale igły do obojga uszu. Kwota: 1000 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Naumburg 5.06.2008 – 1 U 104/07 = nie opublikowano

3498 Uraz ucha (tutaj: 2-centymetrowe rany szarpane i urazy w wyniku ucisku w obrębie płatka ucha). 4-letnie dziecko. Dziecko cierpiało przez kilka tygodni w wyniku urazu psychicznego. Przy-

czyna: naruszenie obowiązku zabezpieczenia ruchu w centrum handlowym.

– 442 –


Kwota: 1500 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Naumburg 10.04.2001 – 1 U 22/01 = NJW-RR 2002, 170

2977 Uraz ucha (tutaj: deformacja ucha i ważnej dla jego kształtu fałdy grobelki [por. uraz fałdy grobelki ucha] wskutek operacji plastycznej nosa, do której niezbędna chrząstka często jest pobierana z ucha).

45-letni mężczyzna. Operowany wcześniej wielokrotnie ze względów kosmetycznych pa-cjent podał niezgodnie z prawdą, że miał tylko dwie czy trzy operacje twarzy.


2890 Uraz ucha (tutaj: deformacja ucha, po stronie lewej). Mężczyzna. Odpowiedzialność lekarza (tutaj: błąd w sztuce lekarskiej podczas operacji

plastycznej w postaci ciała obcego pozostawionego w tkance). Uszkodzenie trwałe: defekt chrząstki ucha.

Kwota: 1534 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Oldenburg 30.05.2000 – 5 U 218/99 = VersR 2001

4290 Perforacja błony bębenkowej. 12-letnie dziecko (uczeń). Hospitalizacja. Jeden zabieg operacyjny. Pozostaje kwestią ot-

wartą, czy uraz pozostawi trwałe skutki. Przyczyna: umyślne uszkodzenie ciała poprzez uderzenie w twarz powoda.

Kwota: 1790 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Fürstenwalde 29.07.1999 – 12 C 613/98 = nie opublikowano

1860 Uraz ucha (tutaj: oderwanie części małżowiny usznej lewej, które sąd rejonowy określił jako „ciężki, jednakże zręcznie przez powoda ukrywany […] uraz (włosy przykrywają ucho)”. W innym miejscu jest w wyroku mowa o „subiektywnych obciążeniach”).

Mężczyzna. „Urazy w wyniku bijatyki powstają jednak również […] z winy własnej po-szkodowanego”. Bez współwiny 4000 DM byłoby kwotą uzasadnioną, jednak ze względu na nią tylko 3000 DM.

Kwota: 2045 €

– 443 –

4. Model niemiecki

Odpowiedzialność cywilna: 75% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – AG Krefeld 13.06.1990 – 6 C 971 = nie opublikowano

1487 Uszkodzenie słuchu/rana tłuczona głowy (tutaj: słyszenie gwizdów [„szumy uszne”]; „po-szarpana rana tłuczona w obrębie zewnętrznej krawędzi lewej małżowiny usznej” z „wbi-ciem się zabrudzeń i odłamków” oraz „poszarpana rana brzegu”; otarcie dużej powierzchni z utratą włosów).

Mężczyzna (student). W wyniku słyszenia gwizdów doszło do „zaawansowanych” zaburzeń zasypiania, „zwiększonej” nerwowości, zaburzeń koncentracji i utrudnienia studiowania.

Kwota: 3068 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – LG Braunschweig 25.10.1991 – 1 o 490/90 = DAR 1992, 65

2424 Uszkodzenie słuchu (tutaj: słyszenie gwizdów [szumy uszne]/dźwięków w uszach, od-twarzalnych przy 8 KHZ i 70 dB po urazie czaszkowo-mózgowym. Brak jest wprawdzie „obiektywnego medycznego dowodu”, mimo to te subiektywne dolegliwości wydają się „wiarygodne”, jak stwierdził OLG).

Mężczyzna. Hospitalizacja przez 9 dni. „Początkowo intensywne dolegliwości fi zyczne, takie jak szumy w uszach i bóle głowy [ulegały poprawie] jedynie w bardzo wolnym tempie”.

Kwota: 3068 € Odpowiedzialność cywilna: 100% Zastrzeżenie dochodzenia zadośćucz. w przyszłości: – Stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej: – OLG Düsseldorf 22.04.1996 – 1 U 60/95 = ZfS 1997, 214

– 445 –

Recenzje

Prawa autorskie:

Slizyk, Beck’sche Schmerzensgeld-Tabelle 2012, 8. Auflage 2011, ISBN 978-43-406-62869-6Rozdziały I–VII części „Systematische Kommentierung des Schmerzensgeldrechts” oraz podpunkty a–j w części A, punkt 1 „Kopf und Sinnorganen” (strony 177–287) ©Verlag C.H. Beck oHG, Munchen 2011

M. Jansen „Smartengeld”, ISBN 978-90-814175-1-8, pages: 6 to 16, 58 to 85, 160 to 168, 248 to 252 ©ANWB 2009

Źródła:

Rapport du groupe de travail charge d’elaborer une nomenclature des prejudices corporels dirige par Jean-Pierre DINTILHAC, President de la deuxieme chambre civile de la Cour de cassation

Królewski Dekret Ustawodawczy nr 8/2004, z dnia 29 października, zatwierdzający skonsolidowany tekst Ustawy dotyczącej odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczenia pojazdów silnikowych. Hiszpański Dz. Urzędowy Nr 267/2004 z dnia 5 listopada 2004 r.; Biuletyn 04/18911

Documents

Zadośćuczynienie za uszkodzenie ciała lub uszczerbek na ...‚na wersja z tabelami.pdf · aa) Złamania twarzoczaszki 380 bb) Urazy oczodołu 389 cc) Uraz powieki 390 dd) Urazy