Zachowaj jasność - Dana Foundation - Home · które mogą znacząco wpływać na jakość życia, być przyczyną niepokoju, a także zaburzać funkcjonowanie pamięci, ... Wiek

Przewlekłe stany chorobowe

1

The EuropeanDana Alliancefor the Brain

Zachowaj jasność umysłunajnowsze wyniki

badań naukowychmózgu


NRTA - Towarzystwo Edukacyjne AARP

NRTA (www.aarp.org/nrta, National Retired Teachers Association, amerykańskie Krajowe Towarzystwo Emerytowanych Nauczycieli) jest towarzystwem edukacyjnym należącym do AARP (American Association of Retired Persons - Amerykański Związek Emerytów). Zgodnie z misją AARP, zadaniem NRTA jest polepszanie jakości życia nas wszystkich w trakcie starzenia się, szczególnie poprzez podkreślenie roli edukacji i poszerzania wiedzy. NRTA skupia swoje wysiłki na wprowadzaniu odpowiednich zmian w dziedzinie edukacji. Towarzystwo zapewnia członkom cenne informacje, a także opiekuje się wszelkimi inicjatywami związanymi z nauką i edukacją. NRTA jest w Stanach Zjednoczonych liderem w swojej dziedzinie, wspierane poprzez sieć zrzeszonych związków emerytowanych nauczycieli, które działają w 50 stanach i 2700 miejscowościach, a także poprzez swoje krajowe biuro koordynacyjne w siedzibie głównej AARP w Waszyngtonie. Podczas współpracy ze Stowarzyszeniem na Rzecz Krzewienia Wiedzy o Mózgu „Dana” i w trakcie akcji „Zachowaj jasność umysłu” szczególnie dużą uwagę zwraca się na ścisły związek pomiędzy mózgiem, ludzkim zachowaniem a zdolnością do kontynuowania nauki przez całe życie oraz bada zależności zachodzące pomiędzy tymi elementami.

Stowarzyszenie na Rzecz Krzewienia Wiedzy o Mózgu „Dana”

Stowarzyszenie na Rzecz Krzewienia Wiedzy o Mózgu „Dana” (www.dana.org) jest organizacją pożytku publicznego zrzeszającą ponad 200 czołowych neuronaukowców (naukowców badających układ nerwowy), wśród których jest 10 laureatów Nagrody Nobla. Zadaniem Stowarzyszenia „Dana” jest zwiększenie powszechnej świadomości dotyczącej postępów i korzyści płynących z badań nad mózgiem i szerzenie informacji na temat mózgu w sposób zrozumiały i przystępny. Stowarzyszenie „Dana”, wspierane w całości przez Fundację „Dana”, nie finansuje badań ani nie przydziela grantów naukowych. Fundacja „Dana” jest prywatną organizacją filantropijną zajmującą się głównie sprawami nauki, zdrowia i edukacji. Obecne zainteresowania Fundacji skupiają się na badaniach naukowych dotyczących układu odpornościowego i nerwowego oraz na edukacji w szkołach podstawowych i średnich, a szczególnie - na szkoleniu nauczycieli plastyki i wiedzy o kulturze.

A Dana Alliance for the Brain Inc publication prepared by EDAB, a subsidiary of DABI. Reprinted by permission of NRTA and the Dana Alliance for Brain Initiatives.


1

Jeżeli zmagasz się z przewlekłym stanem chorobowym, wiedz, że nie jesteś sam. Według niektórych

szacunków, połowa wszystkich mieszkańców Stanów Zjednoczonych – czyli około 125 milionów ludzi – cierpi na przynajmniej jedną z przewlekłych chorób, a prawie co czwarty z nich żyje z więcej niż jedną chorobą.

Przewlekły (chroniczny) z definicji oznacza długotrwały lub nawracający. Do przykładów powszechnie występujących przewlekłych stanów chorobowych zalicza się artretyzm, raka, cukrzycę, chorobę Alzheimera, depresję i choroby serca. Ta broszurka skupia się na przewlekłych dolegliwościach dotyczących mózgu, aczkolwiek ogólne wskazówki mogą znaleźć zastosowanie w przypadku każdej choroby przewlekłej.

U ponad jednej trzeciej Amerykanów – około 40 milionów ludzi – dotykająca ich choroba przewlekła związana jest z zaburzeniami funkcji mózgu. Dolegliwości te są najczęściej wynikiem uszkodzenia tego organu (np. udar mózgu czy obrażenia głowy) lub są spowodowane postępującymi zaburzeniami działania i śmiercią komórek nerwowych (zwyrodnienie neuronów jakie występuje w chorobach Alzheimera i Parkinsona). W miarę jak się starzejemy, nasz mózg staje się coraz bardziej podatny na wiele zaburzeń.

W niektórych chorobach przewlekłych objawy pojawiają się stopniowo i mogą pozostać niezauważone przez lata. Symptomy mogą być łagodne lub dotkliwe, występować często lub rzadko, czy też, w ramach codziennej obserwacji, mogą pozostawać zupełnie niezauważalne. Na przebieg chorób przewlekłych wpływ ma wiele czynników – są wśród nich takie, które możemy kontrolować, ale również i takie, na które nie mamy wpływu – tak więc nie możemy przewidzieć, jaki będzie nasz stan danego dnia.


2

Nieznana droga

Życie z chorobą przewlekłą jest podobne do jazdy nieznaną drogą: nigdy do końca nie wiesz, co masz przed sobą. Należy jednak pamiętać, że nawet nieznane drogi można pokonać. Prawda ta dotyczy również chorób przewlekłych. Dostępne są mapy, które pokażą ci, dokąd zmierzasz, przewodniki opisujące, co robić podczas drogi oraz inni ludzie, którzy już tę drogę przebyli.

Świadomość tego, co cię czeka i robienie wszystkiego, co w twojej mocy, by poradzić sobie z tym, co cię spotyka, może pomóc pokonać czekającą cię, nieznaną drogę.

Przejmowanie kontroli

Życie z chorobą przewlekłą może wiązać się z ogromnymi wyzwaniami fizycznymi, emocjonalnymi i finansowymi. Jednak choroba nie musi nad tobą panować. Jest wiele sposobów, by bardziej kontrolować swoje zdrowie i utrzymać możliwie najlepszą jakość życia, tak jak istnieje wiele miejsc, gdzie można zwrócić się o pomoc (zobacz „Dodatkowe źródła” na końcu broszurki).

Choroba przewlekła może wymagać zmian w wielu aspektach twojego życia, a uczenie się akceptowania tego faktu i radzenia sobie z nim jest częścią „procesu zarządzania” twoją chorobą. Pamiętaj, nie musisz zrobić tego wszystkiego na raz: ustal osiągalne dla siebie cele i realizuj je krok po kroku.


3

Zrozum swoją chorobę

• Poproś swojego lekarza o informację; może on udostępnić ci odpowiednie materiały lub polecić książki, artykuły czy strony internetowe.

• Skontaktuj się z odpowiednimi organizacjami (zobacz „Dodatkowe źródła” na końcu broszurki) i poproś o informacje, ulotki oraz zapytaj o grupy wsparcia.

• Odwiedź najbliższą bibliotekę lub księgarnię, by zdobyć informacje na temat twojej choroby.

• Dowiedz się, jakich objawów się spodziewać, jak dawać sobie z nimi radę i co może je powodować.

• Zdobądź informacje o nowych terapiach lub badaniach klinicznych i spytaj twojego lekarza, czy mogą one być dla ciebie odpowiednie.

Dołącz do grupy wsparcia

• Prowadzone na niewielką skalę badania naukowe ludzi ze złośliwym rakiem piersi lub czerniakiem pokazały związek między uczestnictwem w grupach wsparcia a przedłużeniem życia.

• Wiele organizacji stworzonych przez pacjentów prowadzi grupy wsparcia; postaraj się znaleźć taką, która skupia osoby dotknięte twoją chorobą.

• Grupy wsparcia mogą spotykać się na sesjach grupowych lub poprzez internet, a w ramach niektórych programów możesz skontaktować się z jedną czy dwiema osobami cierpiącymi na tę samą, co ty chorobę, które mogą zapewnić ci bardziej osobiste wsparcie i poradę.

• Naucz się, jak inni ludzie dają sobie radę z częstymi problemami i jakie


4

metody uważają za pomocne w radzeniu sobie z objawami choroby i z dostosowywaniem swego stylu życia.

Zadbaj o właściwą opiekę medyczną

• Poszukaj odpowiedniego dla ciebie lekarza, najlepiej kogoś, kto ma doświadczenie w leczeniu twojej choroby.

• Dowiedz się, jaki specjalista jest dla ciebie najlepszy i czy jest możliwe skorzystanie z jego pomocy (np. neurolog specjalizujący się w leczeniu udaru może być bardziej odpowiedni do zajmowania się udarem niż neurolog ogólny).

• Jeżeli chodzisz do więcej niż jednego lekarza, upewnij się, że wszyscy oni wiedzą, jakie leki bądź terapie zostały ci przepisane.

• Zapytaj o specjalistyczne programy rehabilitacyjne, takie jak rehabilitacja po udarze, w celu odzyskania utraconych funkcji lub fizykoterapia pomagająca zwiększyć zakres ruchu czy zmniejszyć ból.

• Przygotuj się na wizytę u lekarza: zapisuj swoje pytania i prowadź dzienniczek zdrowia (zobacz poniżej) tak, byś mógł precyzyjnie odpowiedzieć na pytania lekarza.

• Podążaj uważnie za zaleceniami lekarza dotyczącymi np. tego, jak i kiedy brać lekarstwa oraz co robić, gdy pominiesz jedną dawkę.

Monitoruj swój stan zdrowia

Prowadź dzienniczek zdrowia, notatnik lub kalendarz przeznaczony na zapiski o twoim stanie zdrowia, aby:

• rejestrować objawy wtedy, kiedy występują, ich siłę oraz jakie czynności mogą je wywoływać;

• zapisywać wizyty u lekarza i notować ważne komentarze lub sugestie podczas wizyt;


5

• stworzyć listę twoich leków i innych terapii oraz notować jakiekolwiek ich działania niepożądane (tzw. efekty uboczne).

Dziel się z twoim lekarzem wszelkimi ważnymi informacjami zapisanymi w takim dzienniczku.

Odżywiaj się prawidłowo i ćwicz

• Zapytaj twojego lekarza, czy istnieje jakaś specjalna dieta, której należy przestrzegać i czy są pokarmy, których trzeba unikać.

• Utrzymuj prawidłową wagę ciała.

• Lecz choroby uzębienia (takie jak brakujący lub chwiejący się ząb czy choroby dziąseł) i choroby jelitowo-żołądkowe (takie jak zgaga, zaparcia, biegunki), które mogą mieć wpływ na odżywianie.

• Informuj lekarza o wszelkich znaczących zmianach w apetycie czy nawykach żywieniowych, gdyż mogą one sygnalizować inne problemy.

• Podtrzymuj poziom aktywności na tak wysokim poziomie, jak to tylko możliwe; porozmawiaj z twoim lekarzem na temat specjalnych ćwiczeń czy fizykoterapii, które mogą pomóc ci radzić sobie z objawami choroby.

Zdrowie psychiczne

• Bądź wyczulony na oznaki depresji, która dotyka wielu osób z chorobami przewlekłymi (zobacz „Depresja a choroby przewlekłe”).

• Porozmawiaj z twoim lekarzem, jeśli zauważysz utrzymujące się, znaczące zmiany w mówieniu, pamięci czy innych czynnościach umysłowych; mogą być one bowiem spowodowane jakąś chorobą lub działaniem leków.

• Gimnastykuj swój umysł. Regularna aktywność umysłowa – w szczególności rzeczy, które stanowią wyzwanie intelektualne – może, zdaniem ekspertów, pomóc utrzymać jasność umysłu w miarę starzenia się.


6

• Kontynuuj te aktywności i działania, które sprawiają ci przyjemność i podtrzymuj kontakty towarzyskie. Są one ważnymi oznakami dobrego zdrowia.

• Kontroluj stres. Ciągły stres może uszkodzić komórki nerwowe i osłabia pamięć.

• Poproś zawodowego terapeutę lub doradcę, by wskazał ci sposoby radzenia sobie z problemami dotyczącymi emocji i zachowań i pomógł w ich rozwiązywaniu.

Odpowiednio dostosuj swoje życie

• Wejdź w rytm, staraj się prowadzić regularny tryb życia.

• Notuj, w jakich sytuacjach jesteś zbyt zmęczony lub zbyt zaniepokojony i próbuj odpowiednio modyfikować twoje działania.

• Ustalaj priorytety i nie forsuj się.

• Jeśli tego potrzebujesz, poproś o pomoc i poszukaj programów wsparcia.

Wysypiaj się• Ponad połowa ludzi w wieku powyżej 65 lat narzeka na problemy ze snem,

które mogą znacząco wpływać na jakość życia, być przyczyną niepokoju, a także zaburzać funkcjonowanie pamięci, koncentracji i uwagi.

• Problemy ze snem mogą być objawem zaburzeń zdrowotnych lub psychicznych – najczęściej depresji – lub też mogą być działaniem niepożądanym przyjmowanych leków.

• Porozmawiaj z twoim lekarzem, jeżeli zauważysz zmiany w przebiegu swego snu, utrzymujące się dłużej niż dwa tygodnie, takie jak trudności w zasypianiu, częste budzenie się w nocy czy budzenie się zbyt wcześnie rano.

(Aby zdobyć więcej informacji o śnie, sięgnij po inną broszurkę z serii „Zachowaj jasność umysłu” pt. „Jakość życia”.)


7

Depresja a choroby przewlekłe

Badania sugerują, że przynajmniej jedna na cztery osoby z chorobą przewlekłą ma także depresję. O ile uczucie przygnębienia i frustracji spowodowane przewlekłą chorobą może się wydawać naturalne, to depresja jest jednak poważnym stanem chorobowym, który u większości osób może być skutecznie leczony.

Chroniczny stres związany z przedłużającymi się problemami ze zdrowiem uważany jest za przyczynę zmian w mózgu (układzie odpowiedzi na stres). Stan taki może „przygotować pole” dla depresji. Szczególnie narażeni są na nią pacjenci po udarze mózgu, ataku serca oraz ci, którzy przeszli operację serca.

Istnieją i są dostępne skuteczne metody zwalczania depresji, między innymi lekarstwa i psychoterapia czyli rozmowa terapeutyczna. Jednak z wielu powodów niektórzy ludzie nigdy nie otrzymują odpowiedniej opieki. Seniorzy mogą mieć inne objawy niż pozostali ludzie z depresją, a współwystępujące problemy zdrowotne mogą bardziej komplikować rozpoznanie i leczenie tej choroby. Dlatego niezbędna okazać się może konsultacja z lekarzem, takim jak psychiatra geriatryczny, który ma doświadczenie w leczeniu depresji u osób starszych.

Uwaga: Definicja ostrych objawów depresji - występują cztery lub więcej z listy ośmiu objawów depresji wymienionych w skróconej wersji skali depresji ustalonej przez Center of Epidemiologic Studies (amerykańskie Centrum Badań Epidemiologicznych).

Procent osób z ostrymi objawami depresji, z uwzględnieniem wieku i płci, 1998Według: Health and Retirement Study (badania amerykańskie)

mężczyźnikobiety

Wiek


8

Przewlekły bólCo to jestOcenia się, że ponad 48 milionów mieszkańców USA cierpi na przewlekły ból, który - w odróżnieniu od ostrego, tymczasowego bólu - przyjmuje długotrwałą lub nawracająca formę. Ból taki może być częścią wielu przewlekłych stanów chorobowych, ale też jego źródło może być czasem trudne do ustalenia. Do najczęstszych typów przewlekłego bólu należą bóle krzyża (dolnej części kręgosłupa), bóle kości i stawów, migreny i bóle głowy, bóle związane

Znaki ostrzegawcze depresji (objawy depresji)Depresji często towarzyszą rozmaite objawy emocjonalne, psychiczne bądź fizyczne, które mogą mieć różne nasilenie i mogą najpierw rosnąć, a następnie maleć w miarę upływu czasu. Jeżeli zauważysz którykolwiek z tych znaków ostrzegawczych i jeśli kolidują one z twoimi normalnymi codziennymi czynnościami, porozmawiaj o tym z twoim lekarzem.

• Długotrwałe uczucie smutku lub nieuzasadnione napady płaczu

• Znaczne wahania apetytu i przebiegu snu

• Drażliwość, ataki złości, zamartwianie się, roztrzęsienie, niepokój, pesymizm, obojętność

• Utrata energii i entuzjazmu, ciągła ospałość

• Poczucie winy, nieprzydatności, beznadziejności, bezsilności

• Niezdolność do koncentracji i podejmowania decyzji

• Brak odczuwania przyjemności przy wykonywaniu czynności, które wcześniej sprawiały radość

• Wycofanie się z życia towarzyskiego, zrywanie kontaktów międzyludzkich, izolacja

• Niewytłumaczalne dolegliwości i bóle.

• Uporczywe myśli o śmierci i samobójstwie

• Utrata pamięci

Źródło: National Institute of Mental Health (amerykański Narodowy Instytut Zdrowia Psychicznego)

(Aby zdobyć więcej informacji o depresji, sięgnij po inną broszurkę z serii „Zachowaj jasność umysłu” pt. „Depresja”.)


9

z chorobami nowotworowymi oraz bóle związane z chorobami mięśni. Naukowcy uważają, że przewlekły ból występuje wówczas, gdy „sygnały bólu” zostają włączone i nie wyłączają się prawidłowo, co dodatkowo wzmacnia sygnał i potęguje uczucie bólu.

Co należy wiedzieć

Poprzez ból nasze ciało informuje nas, że coś jest nie tak; ignorowanie bólu lub jego „przetrzymywanie” nie jest dobrym pomysłem. Długotrwały ból, który nie jest leczony, zmienia „ścieżki bólu” w mózgu i napędza swoiste błędne koło. Wszystko to powoduje, że stajemy się jeszcze bardziej podatni na ból.

Mimo że coraz lepsze sposoby walki z bólem stają się dostępne, pozostaje on nadal niedostatecznie leczony. Na przykład w USA leczenie to dociera w mniejszym stopniu do osób starszych, kobiet i mniejszości etnicznych. Nieleczony ból może pogłębić inne problemy ze zdrowiem, negatywnie wpływać na gojenie się ran i spowalniać powrót do zdrowia po operacji czy urazie. Prewencyjne uderzenie w ból - nim on jeszcze wystąpi - może być efektywną strategią jego kontroli. Pacjenci, którzy otrzymują środki przeciwbólowe przed czekająca ich operacją, mogą po niej odczuwać mniejszy ból i szybciej dochodzić do zdrowia. Przyjmowanie leków w ustalonych odstępach czasu, raczej niż czekanie na to, aż ból się nasili przed wzięciem kolejnej dawki, może być również korzystne w leczeniu przewlekłego bólu.

Jednym z powodów, dla których ból może być niedostatecznie leczony, jest obawa pacjentów i lekarzy przed wystąpieniem uzależnienia od silnych środków przeciwbólowych, takich jak morfina czy inne „opiaty”. Jednakże badania pokazują, że obawy takie są bezpodstawne. Większość osób, która przyjmuje te leki zgodnie z zaleceniami, nie uzależnia się od nich. Ryzyko uzależnienia występuje raczej u osób, które nadużywały w przeszłości niektórych substancji lub miały poważne zaburzenia psychiczne.

Im lepiej naukowcy rozumieją biologię bólu, tym bardziej dostępne stają się nowe, skuteczniejsze leki i sposoby kontroli bólu. Na przykład indywidualne „pompy” pozwalają pacjentom dozować środek przeciwbólowy w miarę potrzeby. Można także blokować ścieżki bólu w rdzeniu kręgowym za pomocą ingerencji chirurgicznych.


10

Co nowego w badaniach mózgu...

Głębsze zrozumienie mechanizmów leżących u podstaw przewlekłego bólu prowadzi do rozwoju nowej klasy leków łagodzących ból, zwanych antagonistami receptorów NMDA. Te specjalnie projektowane leki działają wyłącznie na receptory NMDA, grupę „bramek” molekularnych znajdujących się na powierzchni komórek nerwowych, które odbierają sygnały bólu. Długotrwały ból powoduje zmiany w tych receptorach, co prowadzi do dramatycznego obniżenia się progu bólu – zjawiska powszechnego dla wielu zespołów chronicznego bólu. Synteza antagonistów receptorów NMDA prowadzona jest wieloetapowo, krok po kroku tak, by jak najlepiej odzwierciedlić strukturę chemiczną cząsteczki NMDA. Ich działanie opiera się na oszukaniu receptora tak, że zostaje on specyficznie zablokowany i informacja o bólu nie jest przekazywana. Powstrzymuje to kaskadę zmian komórek nerwowych prowadzącą do chronicznego bólu. Przynajmniej taka jest nadzieja, gdyż kilkanaście blokerów (antagonistów) receptora NMDA jest obecnie testowanych w badaniach klinicznych, by ocenić, czy są one bezpieczne i skuteczne.

UdarCo to jest

Udar czyli „atak mózgu” ma miejsce, gdy przepływ krwi do mózgu jest utrudniony, co zamyka dopływ ważnych substancji odżywczych i tlenu, których komórki mózgu potrzebują, by przeżyć. Są dwa rodzaje udaru: niedokrwienny, występujący w około trzech czwartych przypadków, i krwotoczny.

W ciągu kilku minut od udaru komórki mózgu zaczynają umierać, co wywołuje kaskadę uszkodzeń sąsiadujących i połączonych z nimi komórek. Obrzęk i toksyny uwolnione przez umierające komórki nerwowe mogą stopniowo powiększyć uszkodzony obszar.

W zależności od tego, gdzie wystąpiło uszkodzenie mózgu, udar może spowodować wiele zmian w funkcjach psychicznych i fizycznych.

udar niedokrwienny


11

Ludzie, którzy mają „mini-udary” nazywane również przejściowymi lub przemijającymi atakami niedokrwiennymi (ang. transient ischemic attacks), należą do grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia głównego udaru. Leczenie środkami rozrzedzającymi krew, takimi jak aspiryna czy heparyna, może zmniejszyć to ryzyko.

Udar niedokrwienny

Jest wynikiem zablokowania lub zwężenia naczynia krwionośnego, co spowodowane jest narastaniem płytki miażdżycowej lub tworzeniem się skrzepu krwi. Najczęściej problem ten dotyczy tętnicy szyjnej (główne naczynie krwionośne dostarczające krew do mózgu).

Udar krwotoczny

Krwotok podpajęczynówkowy występuje, gdy tętniak (słabe miejsce w naczyniu krwionośnym, wypełnione krwią) pęka i powoduje krwawienie po zewnętrznej stronie mózgu. Krwawienie śródmózgowe, które ma miejsce głęboko w mózgu, jest spowodowane wyciekiem krwi z rozerwanego naczynia krwionośnego.


Udar jest nagłym przypadkiem i stanem bezpośredniego zagrożenia życia; jeśli zauważysz którykolwiek ze znaków ostrzegawczych przed udarem (zobacz poniżej), wezwij natychmiast pogotowie ratunkowe.

U niektórych osób z udarem niedokrwiennym lek „rozpuszczający skrzep”, nazywany t-PA, może zmniejszyć wtórne uszkodzenie mózgu występujące po udarze, ale jedynie wtedy, gdy zostanie on podany w ciągu trzech godzin od wystąpienia udaru.

Wielu udarom można zapobiec. Do głównych czynników ryzyka, które można wyeliminować lub osłabić, zmieniając tryb życia, należą: palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, cukrzyca, wysokie ciśnienie krwi, otyłość i brak aktywności fizycznej.

udar krwotoczny


12

Istnieją przesłanki mówiące o tym, że u niektórych ludzi podatność na udar może być dziedziczna; jeśli masz krewnych, którzy przeszli udar, jesteś w grupie osób o podwyższonym ryzyku.

Postępy w naszym rozumieniu funkcjonowania mózgu i tego, jak naprawia się on po urazie, pomogły usprawnić proces dochodzenia do zdrowia pacjentów po udarze. Wiele badań skupia się na poszukiwaniu najlepszych dla różnych typów osób strategii rehabilitacji. Rozpoczęcie natychmiastowej rehabilitacji wydaje się mieć decydujące znaczenie dla odzyskania utraconych funkcji przez ofiary udaru.

Znaki ostrzegawcze przed udarem

Każdy z tych objawów może wskazywać na udar, co wymaga natychmiastowej opieki medycznej.

• Nagłe zdrętwienie, zwiotczenie lub paraliż twarzy, ramienia czy nogi (często po jednej stronie ciała)

• Nagłe zaburzenia zdolności mówienia lub rozumienia mowy.• Nagłe zaburzenia świadomości• Zaburzenia widzenia• Zawroty głowy• Silne, niewyjaśnione bóle głowy

Źródło: National Stroke Association (amerykańskie Narodowe Stowarzyszenie Udaru)


13


Nauka o mózgu wskazała na bliski związek między udarem i depresją. Szeroko zakrojone badanie, wykonane dzięki funduszom amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia, pokazało, że osoby z depresją są dużo bardziej narażone na wystąpienie udaru. Wysoki poziom objawów depresji podnosi ryzyko udaru o 73%, podczas gdy umiarkowane symptomy depresji zwiększają to ryzyko o 25%.

Inne badania pokazują, że u przynajmniej dwóch trzecich ofiar udaru rozwija się depresja. Z niewyjaśnionych dotąd powodów ludzie, u których udar wystąpił w lewej przedniej części mózgu, wydają się być szczególnie zagrożeni. Depresja występująca po udarze może poważnie zaburzyć dochodzenie do zdrowia i potraja ryzyko śmierci w kilka lat po udarze.

Pomimo powszechnego występowania depresja po udarze mózgu często nie jest rozpoznawana ani prawidłowo leczona. Przekonanie, że depresja jest normalną reakcją na cierpienie związane z udarem, może powstrzymywać wiele osób przed szukaniem odpowiedniej pomocy. Konwencjonalne leki przeciwdepresyjne, szczególnie te, które działają na jeden ze związków chemicznych w mózgu - serotoninę, mogą znacznie złagodzić objawy depresji poudarowej. Wielu ekspertów uważa, że leczenie objawów depresji przyspieszy dochodzenie do zdrowia po udarze. Prowadzone są badania, mające na celu sprawdzenie, które terapie są najlepsze.


14

Choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego (neurodegeneracyjne)

Choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego charakteryzują się postępującym obumieraniem komórek nerwowych (neurodegeneracją) znajdujących się w regionach mózgu odpowiedzialnych za poruszanie się i skurcze mięśni. Do chorób neurodegeneracyjnych należą stwardnienie boczne zanikowe (ang. amyotrophic lateral sclerosis, znane także jako SLA/ALS lub choroba Lou Gehriga), choroba Huntingtona i choroba Parkinsona.

Do wczesnych objawów stwardnienia bocznego zanikowego należą osłabienie mięśni, przeważnie występujące w ramionach, nogach i mięśniach odpowiadających za mowę, przełykanie i oddychanie. Z czasem zanik mięśni powoduje, że ramiona i nogi stają się cieńsze i słabsze.

W późniejszych stadiach choroby ludzie chorzy na stwardnienie boczne zanikowe zostają sparaliżowani z powodu braku kontroli nad mięśniami.

Stwardnienie boczne zanikowe (SLA)Co to jest

Stwardnienie boczne zanikowe (SLA) lub choroba Lou Gehriga jest rzadką chorobą, w której śmierć komórek nerwowych w obszarach mózgu odpowiedzialnych za inicjowanie i koordynowanie ruchów mięśni prowadzi do zaniku tych funkcji.


Jak dotąd nie opracowano sposobu leczenia, który powstrzymywałby lub odwracał uszkodzenie neuronów, które leży u podstaw stwardnienia bocznego zanikowego. Dostępna jest jednak jedna terapia lekowa, która umiarkowanie spowalnia postęp tej choroby

komórka nerwowa i mięsień dotknięte przez stwardnienie

boczne zanikowe

komórki nerwowe

ciało komórki

akson

akson

mięsień

uszkodzony mięsień

normalne komórki nerwowe i mięsień


15

u niektórych osób. Trwają też prace nad innymi, obiecującymi terapiami. Kilka spośród nich jest w fazie testów klinicznych.

Bóle mięśni mogą towarzyszyć stwardnieniu bocznemu zanikowemu, jako wynik niemożności poruszania się. Pomocą mogą okazać się środki przeciwbólowe i fizykoterapia.

Lęk i depresja są częste u ludzi ze stwardnieniem bocznym zanikowym i mogą utrudniać radzenie sobie z objawami tej choroby. Efekty te można osłabić dzięki lekom, rozmowom terapeutycznym i uczestnictwu w grupach wsparcia.

Choroba HuntingtonaCo to jest

Choroba Huntingtona jest rzadką chorobą dziedziczną, która powoduje mimowolne ruchy, ciężkie zaburzenia emocjonalne i upośledzenie funkcji intelektualnych (poznawczych, kognitywnych).

Wczesne oznaki choroby Huntingtona są różne u różnych osób, przeważnie jednak mogą wystąpić:

• niekontrolowane ruchy palców, stóp, twarzy czy tułowia, które mogą nasilać się podczas pobudzenia emocjonalnego;

• zmiany w osądzie i pamięci, takie jak trudności w przyswajaniu nowych informacji, zapamiętywaniu faktów, odpowiadaniu na pytania czy podejmowaniu decyzji;

• huśtawka nastrojów, drażliwość, apatia, bierność, depresja czy ataki złości;

• kłopoty z prowadzeniem samochodu;

• zmiany w charakterze pisma.

W miarę jak choroba postępuje, można zauważać częstsze potykanie się lub brak koordynacji oraz trudności z wykonywaniem zadań intelektualnych.


16


Najbardziej powszechna postać choroby Huntingtona pojawia się przeważnie u ludzi w średnim wieku, ale obserwuje się także zachorowania u osób w młodszym i starszym wieku. Ogólnie rzecz biorąc, im wcześniej pojawią się objawy, tym szybciej choroba postępuje. Dzięki odkryciu genu odpowiadającego za powstanie choroby Huntingtona możliwe jest potwierdzenie diagnozy testem genetycznym.

Nie ma obecnie leku, który powstrzymuje lub odwraca postęp choroby Huntingtona, więc leczenie polega na opanowaniu i zmniejszeniu problemów ruchowych i emocjonalnych. Podtrzymywanie możliwie wysokiej aktywności fizycznej pomaga osobom z chorobą Huntingtona czuć się lepiej zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Choroba Huntingtona może powodować problemy z przełykaniem, które sprawiają trudności w jedzeniu i piciu. Jest więc bardzo istotne, aby zaspokajać potrzeby żywieniowe i przyjmować płyny.

Choroba ParkinsonaCo to jest

Choroba Parkinsona jest zaburzeniem ruchu, które powstaje, gdy komórki mózgu produkujące neuroprzekaźnik dopaminę stopniowo umierają, powodując niedobór tego ważnego związku chemicznego w mózgu.

Pierwszym objawem choroby Parkinsona jest często drżenie (trzęsienie się) ręki lub nogi, szczególnie podczas spoczynku.

Do innych częstych symptomów zaliczają się powolne ruchy, niemożność ruchu, sztywne kończyny, szuranie nogami i przygarbiona postawa.

W niektórych przypadkach, osoby z chorobą Parkinsona, mogą mieć zmienioną mimikę twarzy lub mówić cichym głosem.


17


Przyczyna choroby Parkinsona nie jest jasna. Niektórzy ludzie mogą dziedziczyć podatność na chorobę, ale uważa się, że jej pojawienie się zależy także od czynników zewnętrznych.

Nie ma testu, który jednoznacznie identyfikuje chorobę Parkinsona u danej osoby, dlatego diagnoza wymaga uważnej oceny objawów pod kątem ich natężenia i momentu pojawienia się. Chorobę Parkinsona najlepiej może zdiagnozować neurolog posiadający doświadczenie w jej leczeniu.

Nie ma leku na chorobę Parkinsona, lecz wielu pacjentów może nie wymagać leczenia przez wiele lat. Kiedy objawy stają się bardziej uciążliwe, można używać leków zastępujących dopaminę.

Do innych podejść w leczeniu ciężkiej postaci choroby Parkinsona zalicza się palidotomię* - rodzaj zabiegu neurochirurgicznego, który może skutecznie zredukować objawy choroby, a także głęboką stymulację mózgu, podczas której elektroda (podobna do tej, która znajduje się w rozruszniku serca) jest wszczepiona do mózgu w celu zmniejszenia drżenia.

*uszkodzenie gałki bladej w mózgu


18


Obiecującym polem badań nad mózgiem jest terapia genowa, która polega na zaangażowaniu wewnętrznych mechanizmów wzrostu komórek w mózgu do walki z chorobą. Pomysł opiera się na wprowadzeniu genów do organizmu człowieka. Geny te miałyby działanie kompensacyjne - zastępujące funkcje organizmu utracone na skutek choroby lub urazu. Jest nadzieja, że podejście to może zostać użyte do leczenia zaburzeń ruchu i innych chorób neurodegeneracyjnych, odznaczających się postępującą utratą komórek nerwowych w poszczególnych regionach mózgu.

Terapia genowa została już zastosowana z pewnymi sukcesami w zwierzęcych modelach choroby Parkinsona. W wyniku jej zastosowania nastąpiło odtworzenie utraconych komórek produkujących dopaminę. Naukowcy używają „martwego” wirusa, by dostarczył do tkanki mózgowej gen kodujący określony czynnik wzrostu nerwów. Czynniki te to grupa naturalnie występujących białek, które pomagają utrzymać komórki nerwowe w dobrej kondycji. U zwierząt terapia ta umożliwiła przedłużenie życia komórek nerwowych. Ten typ leczenia jest obecnie testowany u ludzi, ale eksperci twierdzą, że jest on jeszcze daleki od doskonałości, i że trzeba przeprowadzić dużo więcej badań, aby dopracować to podejście - by było bezpieczniejsze i bardziej skuteczne. Mimo to, wielu naukowców wierzy, że początkowe wyniki użycia terapii genowej zastosowanej u pacjentów z chorobą Parkinsona otworzą drzwi do szerszego użycia tej metody, także w chorobie Huntingtona, jak i w stwardnieniu bocznym zanikowym.

Utrata słuchuCo to jest

Utrata słuchu dotyka 38 milionów Amerykanów, prawie dwie trzecie z nich to osoby powyżej 55-ego roku życia.

Jest wiele możliwych przyczyn utraty słuchu, może to być uraz, częsta ekspozycja na hałas, niepożądane działanie leków (tzw. efekty uboczne), odziedziczone zaburzenia i niektóre zakażenia wirusowe bądź bakteryjne, ale najczęstszą jest po prostu starzenie się.

Masz kłopoty ze słuchem?Zrób prosty test, aby sprawdzić, czy możesz mieć zaburzenia w słyszeniu. Skonsultuj się z lekarzem, jeśli twoje odpowiedzi mogą oznaczać, że masz problem ze słuchem.

• Czy musisz zwiększać głośność w telewizorze?

• Czy często musisz prosić innych, aby powtórzyli to, co powiedzieli?

• Czy masz kłopoty w rozumieniu ludzi, kiedy jesteś w grupie, albo w sytuacji hałaśliwej?

• Czy musisz siedzieć z przodu na spotkaniach lub w kościele, żeby móc rozumieć?

• Czy masz kłopoty w rozumieniu kobiet i małych dzieci?

• Czy masz kłopoty ze zorientowaniem się, skąd dobiegają dźwięki?

• Czy nie możesz zrozumieć, kiedy ktoś mówi do ciebie z innego pokoju?

• Czy inni mówili ci, że wydajesz się ich nie słyszeć?

• Czy unikasz spotkań rodzinnych lub sytuacji towarzyskich, ponieważ „nie bardzo rozumiesz”?

• Czy słyszysz dzwonienie lub inne dźwięki, np. szum w uszach (tinnitus)?

Punktacja:Jeżeli odpowiedziałeś „tak” na: Możesz mieć:

Mniej niż trzy pytania Brak znaczącej utraty słuchu

Trzy do pięciu pytań Mały problem ze słuchem*

Pięć do siedmiu pytań Umiarkowany problem

ze słuchem*

Więcej niż siedem pytań Znaczący problem

ze słuchem*

* by dokładnie określić stopień utraty słuchu, należy poddać się badaniu słuchu u odpowiedniego specjalisty.

Źródło: Self-Help for Hard-of-Hearing People (amerykańska „Samopomoc dla niedosłyszących”)


19


20

Starcze osłabienie słuchu (inaczej presbycusis) może samo w sobie mieć kilka przyczyn np. dziedziczna podatność, naturalne procesy starzenia lub skumulowany efekt długotrwałej ekspozycji na hałas (zobacz rysunek).

Zaburzone słyszenie może mieć negatywny wpływ na jakość życia: może ograniczać twoją zdolność komunikowania się z innymi ludźmi i bardziej uzależnić cię od innych. Może także być niebezpieczne, gdyż utrudnia identyfikację zagrożeń w twoim otoczeniu.

Budowa ucha

kanały półkoliste

bębenek (błona bębenkowa)

ślimak

Nasz mózg „słyszy”, kiedy fala dźwiękowa, która weszła do ucha zewnętrznego dociera do ślimaka - maleńkiej, wypełnionej płynem struktury w uchu wewnętrznym, która ma kształt muszli ślimaka. Czuciowe komórki włoskowate (rzęsate) w ślimaku „tłumaczą” fale dźwiękowe na sygnały nerwowe i przekazują je dalej do centrum słuchu w mózgu. W miarę jak się starzejemy, niektóre z komórek włoskowatych w ślimaku zostają uszkodzone lub utracone, powodując zaburzenia słuchu.


Początek utraty słuchu może mieć charakter stopniowy (czasami występuje na przestrzeni 25-ciu do 30-stu lat) lub gwałtowny, gdy nasza praca czy hobby są związane z częstą ekspozycją na hałas.

Wielu ludzi z utratą słuchu nie zdaje sobie z tego sprawy, dopóki ktoś inny nie zwróci im na to uwagi.

Auto-test zamieszczony w tym rozdziale może pomóc ci określić, czy masz problem ze słuchem, który wymaga opieki medycznej.


21

W przypadku większości ludzi z utratą słuchu odpowiednio dobrane i dopasowane aparaty słuchowe mogą pomóc lepiej słyszeć. Jest wiele różnych typów aparatów słuchowych, różniących się wielkością, miejscem umieszczenia w uchu i sposobem przetwarzania dźwięku. Istotne jest więc znalezienie aparatu najbardziej właściwego dla ciebie.


„Lekarstwo” na starcze osłabienie słuchu mogłoby pomóc milionom ludzi. Naukowcy mają nadzieję, że lepsze zrozumienie tego, jak „słyszy” mózg i które elementy nie funkcjonują, gdy słuch jest zaburzony, zostanie wykorzystane w rozwijaniu skutecznych terapii mogących opóźnić, zapobiec a nawet odwrócić utratę słuchu. Zidentyfikowano już kilka genów, które odgrywają istotna rolę w powstawaniu i funkcjonowaniu czuciowych komórek włoskowatych. Naukowcy badają, jak użyć tych genów do odradzania się komórek włoskowatych uszkodzonych przez procesy związane z wiekiem. Wielu ekspertów uważa, że tego typu leczenie może okazać się kluczowe dla przywrócenia utraconego słuchu. Trwają obecnie badania na zwierzętach, które mają określić, na ile takie podejście terapeutyczne jest możliwe i czy jest nadzieja na zastosowanie go u ludzi.


22

Utrata wzrokuCo to jest

Jeden na sześciu dorosłych w wieku powyżej 45 lat ma jakiś problem ze wzrokiem. Ponadto, wraz z wiekiem wzrasta ryzyko utraty wzroku.

Do normalnych zmian w starzejącym się oku można zaliczyć utratę ostrości widzenia, szczególnie kłopoty z ostrym widzeniem bliskich obiektów, kłopoty z prowadzeniem samochodu w nocy oraz kłopoty z czytaniem lub wykonywaniem precyzyjnych czynności przy skąpym oświetleniu. Najczęstszymi przyczynami utraty wzroku u osób starszych są związane z wiekiem zwyrodnienie plamki, jaskra i zaćma (zobacz poniżej), ale problemy mogą być spowodowane przez wiele innych czynników, w tym:

• infekcje oka;

• dziedziczne nieprawidłowości, takie jak barwnikowe zwyrodnienie siatkówki;

• uszkodzenie siatkówki (cienkiej tkanki wyścielającej tył oka) przez procesy chorobowe, takie jak cukrzyca;

• uszkodzenie obszaru wzrokowego w mózgu w wyniku udaru, urazu głowy lub guza mózgu;

• brak witamin;

• „leniwe oko” (stan, w którym mięśnie w jednym oku stają się osłabione);

• działania niepożądane niektórych leków (tzw. efekty uboczne).


23

Częste choroby oczuZwiązane z wiekiem zwyrodnienie plamki

Przeważająca przyczyna ślepoty u starszych dorosłych. Powoduje ona stopniowy zanik ostrego widzenia w polu centralnym (to co widzimy, kiedy patrzymy prosto przed siebie; zobacz obrazek po prawej). Do grupy zwiększonego ryzyka należą ludzie starsi, szczególnie kobiety, rasy białej, ludzie, u których w rodzinie występowało starcze zwyrodnienie plamki, a także palacze.

Jaskra

Choroba charakteryzująca się zwiększonym ciśnieniem płynu wewnątrz oczodołu. Jeżeli nie jest ono kontrolowane, to może powodować kurczenie się nerwu wzrokowego, który łączy oko z ośrodkiem wzroku w mózgu, a także zawężenie pola widzenia (widzenie peryferyjne, po prawej).

Zaćma

Zmętnienie soczewki oka, która leży za źrenicą i tęczówką. W miarę jak się starzejemy, białka, które tworzą soczewkę, mogą zbijać się razem i powodować zmętnienie małego obszaru soczewki. Zaćma może się z czasem rozrastać i stopniowo zamazywać obraz (po prawej).


Korekta wzroku za pomocą prawidłowo dobranych okularów lub szkieł kontaktowych w większości przypadków umożliwia lepsze widzenie. W miarę jak się starzejemy, nasza recepta na okulary może wymagać uaktualnienia, gdyż wzrok często pogarsza się z wiekiem.

Najczęstsze formy utraty wzroku, jaskra i zaćma, mogą być leczone farmakologicznie bądź chirurgicznie, a niektórym uszkodzeniom (np. pochodzącym od jaskry) można zapobiec dzięki odpowiedniemu leczeniu.

widzenie normalne

zaćma

jaskra

zwyrodnienie plamki


24

Istnieją dowody, że niektórym typom utraty wzroku można zapobiec, lub je zminimalizować dzięki zmianom w stylu życia, takim jak:

• stosowanie zrównoważonej diety bogatej w witaminy i minerały

• regularne ćwiczenia fizyczne;

• rzucenie palenia;

• noszenie okularów z filtrem UV chroniącym przed uszkodzeniem oczu przez promieniowanie ultrafioletowe;

• noszenie okularów ochronnych podczas uprawiania sportów lub pracy z niektórymi narzędziami.

Jeżeli zauważysz którykolwiek ze znaków ostrzegawczych utraty wzroku (zobacz poprzednia strona), skonsultuj się z okulistą bądź optometrą, by zbadać swój wzrok.

Znaki ostrzegawcze przed utratą wzroku• Mrużenie oczu, przechylanie głowy czy przybliżanie się, by

wyostrzyć wzrok podczas czytania, oglądania telewizji czy prowadzenia samochodu

• Kłopoty w rozpoznawaniu twarzy czy obiektów

• Problemy w znajdywaniu rzeczy w znajomym otoczeniu

• Wahanie się w momencie sięgania po przedmioty

• Problemy z dobieraniem kolorów lub trudności w ich rozpoznawaniu

• Kłopoty z pisaniem

• Potrzeba większej ilości światła do czytania lub wykonywania innych czynności

• Wpadanie na obiekty i przedmioty

• Trudności z wchodzeniem na schody lub tendencja do potykania się podczas chodzenia, szczególnie jeśli zdolność chodzenia nie jest zaburzona w żaden inny sposób

Źródło: American Society on Aging (amerykańskie Stowarzyszenie Starzenia się)


25


Naukowcy odkryli gen, który wydaje się odpowiadać za około jedną szóstą wszystkich przypadków starczego zwyrodnienia plamki. W normalnych warunkach celem tego genu jest produkcja białka, które pomaga budować niezbędne składniki siatkówki - tkanki leżącej z tyłu, na dnie oka. W formie zmutowanej, gen prowadzi do zmian, które są podstawą rozwoju starczego zwyrodnienia plamki w późniejszych latach. Poprzez odkrywanie procesów, które nie działają prawidłowo po mutacji genu, naukowcy są o krok bliżej do wynalezienia narzędzi, które pomogą identyfikować ludzi ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zwyrodnienia plamki. Ostatecznie, jest nadzieja, że powstaną terapie, które powstrzymają nieprawidłowe procesy i będą tym samym chroniły przed chorobą.


26

Zakończenie

Badania amerykańskie wskazują na to, że połowa wszystkich mieszkańców USA żyje z więcej niż jednym przewlekłym stanem chorobowym, mimo że spada liczba niepełnosprawnych wśród osób starszych. Rozpoznanie przewlekłej choroby jest pierwszym krokiem do otrzymania tak bardzo potrzebnej ci pomocy. Zrozumienie „co, jak, kiedy i dlaczego” dzieje się podczas twojej choroby, może w znaczący sposób pomóc ci w radzeniu sobie z nią, w przezwyciężaniu objawów i dokonaniu odpowiednich zmian w twoim stylu życia. Wszystkie te kroki pomogą ci „zasiąść w fotelu kierowcy”, byś mógł przejąć odpowiedzialność za twoją chorobę i odzyskać kontrolę nad swoim życiem.


27

Dodatkowe źródłaAARP (dawniej American Association of Retired Persons) www.aarp.org

American Chronic Pain Association www.theacpa.org

American Parkinson Disease Association www.apdaparkinson.com

Better Hearing Institute www.betterhearing.org

Family Caregiver Alliance www.caregiver.org

Huntington’s Disease Society of America www.hdsa.org

Lighthouse International www.lighthouse.org

National Council on Aging www.ncoa.org

National Eye Institute www.nei.nih.gov

National Headache Foundation www.headaches.org

NIH/National Heart, Lung and Blood Institute www.nhlbi.nih.gov

National Institute on Aging www.nih.gov/nia

National Institute of Neurological Disorders and Stroke www.ninds.nih.gov

National Stroke Association www.stroke.org

Parkinson’s Disease Foundation www.pdf.org


28

Parkinson’s Institute www.parkinsonsinstitute.org

Prevent Blindness America www.preventblindness.org

Self Help for Hard of Hearing People www.shhh.org

The ALS Association www.alsa.org

Well Spouse Foundation www.wellspouse.org

The Dana Foundation www.dana.org

Ministerstwo Zdrowia www.mzios.gov.pl/

Zdrowie-UE; Portal zdrowia publicznego Unii Europejskiej: http://ec.europa.eu/health-eu/index_pl.htm

Narodowy Fundusz Zdrowia www.nfz.gov.pl/new/

The European Dana Alliance for the Brain

Prezes William Safire

Wiceprezes Colin Blakemore, PhD, ScD, FRS Pierre J. Magistretti, MD, PhD

Przewodniczący Edward F. Rover

Komitet wykonawczy Carlos Belmonte, MD, PhD Anders Björklund, MD, PhD Joël Bockaert, PhD Albert Gjedde, Dr Med, MD, FRSC Sten Grillner, MD, PhD Malgorzata Kossut, MSc, PhD Richard Morris, DPhil, FRSE, FRS Dominique Poulain, MD, DSc Wolf Singer, MD, PhD Piergiorgio Strata, MD, PhD Eva Syková, MD, PhD, DSc

Dyrektor wykonawczy Barbara E. Gill

Zdjęcia Paul Fetters: strona 2 Maureen Keating: strony 4, 25

The EuropeanDana Alliancefor the Brain

601 E Street, NW Washington, DC 20049

www.aarp.org/nrta

The Dana Centre 165 Queen's Gate London SW7 5HD

http:// edab.dana.org

Documents

Zachowaj jasność - Dana Foundation - Home · które mogą znacząco wpływać na jakość życia, być przyczyną niepokoju, a także zaburzać funkcjonowanie pamięci, ... Wiek