6. Sınıf4. Ünite

YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK

1. ELEKTRİK ENERJİSİ NASIL TAŞINIR?Neler öğreneceğiz?

Maddelerin elektrik enerjisini iletip iletmediğini anlamamızı sağlayacak test devrelerini kurmayı,

Maddeleri elektrik enerjisi iletebilme özelliğine göre, yalıtkan ve iletken olarak sınıflandırabilmeyi,

Bazı sıvı ve gazların iletkenlik ve yalıtkanlıklarını,Maddelerin iletkenlik ve yalıtkanlık özelliklerinin hangi amaçlar için

kullanıldığını,Yalıtkan maddelerin elektrik enerjisinin sebep olabileceği tehlikelere karşı bizleri

nasıl koruyacağını,Elektrik çarpmasına karşı alınması gereken önlemleri öğreneceğiz.

Anahtar Kavramlarİletken

YalıtkanElektrik Çarpması

Neden öğreneceğiz?Kaynağından çıkan su, su yatağında akar. Peki ya elektrik enerjisi her ortamda

yayılır mı? Elektrik enerjisi nasıl taşınır? Farklı hallerdeki maddeler elektrik enerjisini iltebilir mi? İnsanlar için yalıtkanların da iletkenler kadar önemi var mı? Bu gibi sorunların cevaplarını öğreneceğiz.

ELEKTRİK

Farklı enerji türlerinden elektrik enerjisinin üretilmesini sağlayan kuruluşlara elektrik santrali denir. Elektrik santrallerinin termik santral, hidro elektrik santrali, nükleer santral gibi çeşitleri vardır. Bunun dışında rüzgâr enerjisi, güneş enerjisi ve jeotermal (termal su kaynakları) enerji ile çalışan santraller de vardır.

Elektrik enerjisi, basit bir elektrik devresinde olduğu gibi elektrik santralinde başlayıp evlere, işyerlerine kadar uzanan ve oradan tekrar santrale dönen kapalı bir devrede taşınır. Elektrik enerjisi, kullanıldığı yerlere göre ışığa, sese, ısıya ve harekete dönüşür.

Elektrik santrallerinde üretilen elektrik enerjisinin kullanılacağı yerlere taşınmasını enerji nakil hatları sağlar. Enerji nakil hatları, ya toprak altında bulunan iletken tellerden ya da çelik direkler üzerinde bulunan iletken tellerden oluşur.

İletken Maddeler:

Elektriği ileten maddelere iletken denir.- Bütün metaller iyi iletkendir.- Bakır ve alüminyum iletken olarak en çok kullanılan metallerdendir.- Altın, gümüş, cıva,çinko,alüminyum,nikel-Metaller içinde en iyi iletken altın ve sonra gümüştür.- İletkenlik özelliği en iyi olan metal altındır.- Tuzlu su, limonlu su, deniz suyu, asitli su, maden suyu, sirke,- Toprak, insan vücudu, kurşun kalem içi de iletkendir.- Tahta ıslatılırsa iletken hale geçebilir.

İletkenler olmasaydı:- Elektriği bir yerden başka yere taşıyamazdık.- Elektrikli aletlerimizi çalıştıramazdık

Yalıtkan Maddeler:

Elektriği geçirmeyen maddelere yalıtkan denir. - Tahta, porselen, seramik, yağmur suyu, saf su, şekerli su, ebonit çubuk,alkol, kauçuk, cam, plâstik, hava, kağıt, karton, yalıtkan maddedir.

Yalıtkanlar olmasaydı:- Elektriğe karşı kendimizi koruyamazdık.- Yalıtkanlar elektriği kontrol etmemizi sağlar.- Yangın çıkmasını önler.

Acaba Gazlar İletken mi?

Katı ve sıvı haldeki maddeler iletken veya yalıtkan maddeler olabilirler. Gaz halindeki maddeler ise normal şartlarda yalıtkan olmasına rağmen bazı özel durumlarda yani uygun şartlar sağlandığında iletken hale geçebilirler. Gaz halindeki yüksek elektrik enerjisinde iletken hale geçebilirler.Hava, gaz halindeki bir maddedir ve normal şartlarda yalıtkandır. Ancak bazı durumlarda hava da iletken hale geçebilir.Şimşek ve yıldırım olayları elektrik enerjisi boşalmasıdır. Şimşek ve yıldırım olaylarında normalde yalıtkan olan hava yüksek elektrik enerjisi sayesinde iletken hale gelir.

1- Benjamin Franklin, 1752 yılında yaptığı deneyde, fırtınalı bir havada ucuna metal bir anahtar bağladığı uçurtmanın yükselmesini sağlayarak yıldırım çarpması sonucu anahtardan kıvılcım çıkmasını sağladı. Bu sayede yıldırımın elektrik enerjisi boşalması olduğunu gösterdi.

Yalıtkan Maddelerin Elektrik Enerjisinin Tehlikelerine Karşı Kullanılması :

* Yıpranmış kablolar yenileri ile değiştirilmelidir.* Bir prize birden fazla fiş takılmamalıdır.* Elektrik kablolarının yanında yanıcı ve ısıtıcı cihazlar kullanılmamalıdır.* Elektrikli cihazlar tamir edilirken elektrik enerjisi kesilmelidir.* Nemli ortamlarda elektrikli cihazlar kullanılmamalıdır.* Bozulmuş prizler yenileri ile değiştirilmelidir.

2. İLETKENİ DEĞİŞTİR, AMPULÜN PARLAKLIĞI DEĞİŞSİN

Neler Öğreneceğiz?Bir elektrik devresinde ampul parlaklığının nelere bağlı olduğunu,Elektrik devresindeki ampul parlaklığının devredeki iletkenin hangi özelliklere

göre farklılık gösterdiğini,Maddelerin elektrik enerjisine karşı gösterdiği zorluğun direnç olarak

adlandırıldığını,Bir iletkenin direncinin nelere bağlı olduğunu,Yalıtkan maddelerin dirençlerinin iletkenlere göre çok daha büyük olduğunu,Direnç birimi ve ölçümünü,Ampulün yapısını,Direnç değerinin değişmesiyle devredeki ampul parlaklığının nasıl değiştiğini ve

reostaların devredeki fonksiyonunu öğreneceğiz.Anahtar Kavramlar

DirençNeden Öğreneceğiz?

Her maddenin elektrik enerjisini iletmediğini önceki bölümde öğrendik. Peki elektrik enerjisini ileten maddeler, elektrik enerjisine karşı hiç zorluk göstermezler mi? Gösterirlerse bu zorluk nelere bağlıdır? Bu zorluk bizleri hiç faydalı ve istenilen sonuçlara ulaştırmaz mı? Bu soruların cevaplarını öğreneceğiz.

DEVRE ELEMANLARI

Pil, ampul,anahtar, kablo.- Devre elemanları 2 kutupludur.

Ampulün parlaklığı nelere bağlıdır:- Devredeki pil sayısı arttıkça parlaklık artar.- Devredeki ampul sayısı arttıkça parlaklık azalır.- Devredeki pilin kutuplarının yer değiştirmesi ampulün parlaklığını etkilemez.- Ampulün içindeki telin cinsi değişirse parlaklık da değişir.

DİRENÇ :Maddelerin elektrik iletimine karşı gösterdiği zorluğa direnç denir.Direnci ölçen alete direnç ölçer (ohm metre) denir.Direncin birimi ohm'dur. Ohm kısaca Ω işareti ile gösterilir.- Yalıtkanların direnci iletkenlere göre çok fazladır.

İletkenin Direnci Nelere Bağlıdır?* iletkenin uzunluğuna,* iletkenin cinsine*İletkenin kesit alanına bağlıdır(iletkenin inceliğine, kalınlığına).

Bir öğrenci kesit alanları aynı ve aynı maddeden yapılmış olan iletkenlerin dirençlerini bulmak istiyor.K, L ve M dirençlerinin uzunlukları sırasıyla 5 cm, 10 cm ve 20 cm olduğuna göre; bu iletkenlerin direnç büyüklükleri arasındaki ilişki nedir?A) M = L = K B) L > M > K C) K > L > M D) M > L > K

İletkenlerin yapıldığı maddeler aynı ve kesit alanları eşit olduğuna göre, uzunluğu büyük olan telin direnci daha büyüktür. Buna göre; direnç sıralaması M > L > K şeklinde olur.

REOSTA: Direnci değiştiren araca reosta denir.Bir iletkenin uzunluğunun değiştirilmesiyle direnci değişebilir.Reosta ile ampulün parlaklığını artırıp azaltabiliriz.

AMPUL BİR DİRENÇTİR

Ampulün basit bir yapısı vardır. Cam balon içinde bulunan filâman telinin direnci yüksektir. İçinden akım geçince, tel kızarır ve etrafa ışık ve ısı saçar. Ampulün içinde argon yada neon gazı bulunur. Bu gazlar filâman teliyle tepkimeye girmez. Eğer bu gazlar yerine hava olsaydı filâman tel kısa süre içinde yanardı.Ampulün alt tarafında vidalı bir metal kap ve en dipte de metal uç bulunur. Bu metal kısımlar ampule elektrik giriş çıkışını sağlar. Vidalı metal kap, ampulü duy içinde sıkıca tutar. Oda aydınlatması için kullanılan ampullerin üzerinde genelde iki sayı bulunur. Bunlardan biri ampulün çalışma gerilimini (voltajı), diğeri ampulün gücünü gösterir.

Ohm Bağıntısı Nedir?Bir iletkenin uçları arasındaki gerilimin (voltajın) iletkenin içinden geçen akıma oranı daima sabittir. Bu sabit değer o iletkenin direncine eşittir.

DEĞERLENDİRME SORULARI

Soru1

Elektrik enerjisini kolayca iletebilen maddelere iletken denir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi iletkendir?

A) Cam

B) Porselen

C) Plastik

D) Demir çivi

Soru 2 İletkenlerin elektrik enerjisinin iletimine karşı

gösterdiği zorluğa … denir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır?

A) Elektriksel direnç B)Pil

C) Duy D) Anahtar

Soru 3Aşağıdakilerden hangisi, basit elektrik devresinde

ampulün parlaklığını değiştiren etkenlerden biri olamaz?

A) Ampul sayısını değiştirmek

B) Pil sayısını değiştirmek

C) Anahtar sayısını değiştirmek

D) İletken telin cinsini değiştirmek

Soru 4Hasan, elektriğe çarpılan Ali’yi kurtarmak için aşağıdaki maddelerden hangisi ya da hangilerinden yapılmış sopayı güvenle kullanabilir?

I-Demir II-Tahta III-Plastik

A) Yalnız I B) Yalnız II

C) I ve II D) II ve III

Soru 5

Şekildeki elektrik devresinde reostanın sürgüsü ok yönünde hareket ettirildiğinde lambanın parlaklığı ne olur?

A) Artar B) Azalır

C) Değişmez D) Önce artar, sonra azalır

Soru 6

Şekildeki basit elektrik devresinde iki bağlantı kablosunun K, L uçları arasına aşağıdaki cisimlerden hangileri doldurulduğunda ampul ışık verir?

A) Plastik tarak B) Metal kaşık

C) Cam bardak D) Kürdan

Soru 7

Yukarıdaki kavram haritasında boş bırakılan (----) yere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır?

A) İletkenin rengi B) İletkenin şekli

C) İletkenin kesiti D) İletkenin sertliği

Soru 8

Şekil I, II ve III’ teki elektrik devrelerinde bulunan anahtarlar kapatıldığında hangi lambalar ışık verir?

A) Yalnız K B) Yalnız L

C) Yalnız M D) L ve M

Soru 9

Yukarıdaki düzeneklerde anahtarlar kapatıldığında numaralı ampullerden hangisi ya da hangileri ışık verir?

A) Yalnız I B) Yalnız II

C) Yalnız III D) I ve II

Soru 10 Elektrik çarpması, elektriğin vücuda bir noktadan

girip başka bir noktadan çıkmasıdır.

Aşağıdakilerden hangisi elektrik çarpmasının bir sonucu olamaz?

A) Kalbin durması

B) Solunum durması

C) Vücudun yalıtkanlık kazanması

D) Bilinç kaybı oluşması

Kaynakça6. Sınıf Fen ve Teknoloji Yaşamımızdaki Elektrik Konu Anlatım. (2011). Nisan 06, 2012 tarihinde SBS Video: http://www.sbsvideo.com/6-sinif-fen-ve-teknoloji-yasamimizdaki-elektrik-konu-anlatim-343f14359.html adresinden alındı

(2010). Yaşamımızdaki Elektrik. M. AKSOY, S. AYDIN, H. BAHADIR, M. SÜLÜ, S. BAL, & T. TEKİN içinde, 6. sınıf Fen ve Teknoloji kitabı (s. 194-214). İzmir: Zambak Yayınları .

ÇELİK, M. (2012, 02 19). Elektrik Çarpmalarından Korunalım (6.Sınıf Konu Anlatımı) Animasyon. Nisan 06, 2012 tarihinde Fenci: http://www.fenci.gen.tr/Moduller/Animasyon/Goster.asp?acikmi=0&id=1377 adresinden alındı

EROĞLU, E. (2010). 6. Sınıf 4. Ünite Yaşamımızdaki Elektrik Testleri. Nisan 8, 2012 tarihinde Eğitim Budur: http://www.egitimbudur.com/blog/ersinxy/oku/6-Sinif-4-Unite-Yasamimizdaki-Elektrik-Testleri/a95574e2 adresinden alındı

Fen ve Teknoloji 6. Sınıf 2. Dönem 1. Yazılı. (tarih yok). Nisan 08, 2012 tarihinde Karmabilgi: http://www.karmabilgi.net/fen-ve-teknoloji-6-sinif-2-donem-1-yazili/ adresinden alındı

GÜLÇEK, S. Ampul Bir Dirençtir. Nisan 08, 2012 tarihinde Fenokulu: http://www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?Git=KonuKategorileri&Sayfa=KonuBaslikListesi&baslikid=29&KonuID=403 adresinden alındı

MSTF, C. ©. (2009). Yaşamımızdaki Elektrik. Nisan 07, 2012 tarihinde Ders İzlesene: http://www.dersizlesene.com/SBS-ders-Notlari/6-Sinif-Yasamimizdaki-Elektirik-Ders-Notlari-m333.html adresinden alındı

TOPUZ, Ç. Yaşamımızdaki Elektrik. Nisan 8, 2012 tarihinde Fen Okulu: http://www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?Git=KonuKategorileri&Sayfa=KonuBaslikListesi&baslikid=26&KonuID=413 adresinden alındı

Üstündağ, M. Elektrik Enerjisi Nasıl Taşınır? Nisan 8, 2012 tarihinde Fen Okulu: http://www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?Git=KonuKategorileri&Sayfa=KonuBaslikListesi&baslikid=26&KonuID=120 adresinden alındıhttp://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=tGNxEAGMbKo

HAZIRLAYAN:

Fatma Ezgi TURAN