YAPI MAKİNALARI YÖNETİMİ - anadoluissagligi.comyanama, yükleme (kazma) ve manevra ilemlerini içermektir. İTÜ İnşaat Fakültesi Yapı İşletmesi Yüksek Lisans Programı

1

YAPI MAKİNALARI YÖNETİMİ

Doç. Dr. Gürkan Emre Gürcanlı

Bu ders kapsamında neler göreceğiz?

1.HAFTA: Genel bilgiler, genel verimlilik hesapları, yapı makinalarının sınıflandırılması

2. HAFTA:Kazı Makinaları, türleri, sınıflandırılması, verim hesapları

3. HAFTA:Yükleme ve Sıkıştırma Makinaları

4. HAFTA:Taş kırma, eleme ve bitüm üretim tesisleri

5. HAFTA:Sondaj, zemin ıslahı makinaları ve maliyet analizleri

6. HAFTA: Yatay ve Düşey İletim Makinaları ve Tesisleri

7. HAFTA:ARA SINAV

8. HAFTA:Yapı Makinalarında Maliyet hesapları ve amortisman

9. HAFTA:Yapı Makinalarında Maliyet Hesaplama Yöntemleri

10. HAFTA:Yapı Makinalarını Değiştirme Kararı

11. HAFTA:Yapı Makinalarında Verimlilik

12. HAFTA:Yapı Makinalarında İş Güvenliği

13. HAFTA:Yapı Makinalarında İş Güvenliği

14. HAFTA: 2. ARA SINAV

İTÜ İnşaat Fakültesi Yapı İşletmesi Yüksek Lisans Programı - Doç.Dr. G. Emre GÜRCANLI 2

3

İŞ MAKİNALARI

4

İŞ MAKİNALARI

Herbir yapı makinesinde aranan özellikler birbirinden farklı olmakla birlikte genel olarak tüm yapı makinelerinde şu önemli özellikler aranmaktadır:

1-Aşırı yüke dayanıklılık

2-Dış etkenlere dayanıklılık

3-Taşıma (transport), kurma (montaj) ve sökme (demontaj) kolaylığı

4-İşletme, tamir ve bakım kolaylığı


Bir Yapı Makinasında Neler Ararız?

Yapı Makinaları deyince ayrıca!!!


Taş Kırma Makinalarını Sınıflandırırken Unutmayalım!

İleride göreceğiz…


Kaba Taş Kırma İnce Taş Kırma Kum Yapma

Makineleri Makineleri Makineleri

50 cm.≤d1≤120 cm. 5 cm.≤d1≤20 cm. 1 cm.≤d1≤3 cm.

5 cm.≤d1≤20 cm. 1 cm.≤d1≤3 cm. 0.1 cm.≤d1≤0.3 cm.

İŞ (YAPı) MAKİNASı


S

O

N

O

L

A

R

A

K

!

YAPI MAKİNALARININ İNGİLİZCE İSİMLERİ (TS 8384 EN ISO 6165- İNŞAAT VE KAZI MAKİNALARI - TEMEL TİPLER -TERİMLER VE TARİFLER)

Türkçe adı İngilizce adı Madde no

Asgarî dönüş yarıçaplı kazıcı Minimal swing radius excavator 1.2.4.1

Ayaklı kazıcı Walking excavator 1.2.4.2

Boru döşeyici Pipelayer 1.2.11

Çekici dozer Tractor-dozer 1.2.1

Çekilir skreyper Towed scraper 1.2.7.1

Çekilir yol silindiri Towed roller 1.2.10.1

Çöp sıkıştırıcı Landfill compactor 1.2.9

Damperli araç Dumper 1.2.6

Döner damperli araç Swing dumper 1.2.6.3

Döner kollu yükleyici Swing loader 1.2.2.1

Greyder Grader 1.2.8

Halatlı kazıcı Cable excavator 1.2.4.3

İnşaat ve kazı makinası Earth-moving machinery 1.1.1

Kayma yönlendirmeli yükleyici Skid-steer loader 1.2.2.2

Kazıcı Excavator 1.2.4

Kazıcı yükleyici Backhoe loader 1.2.3

Kompakt makina Compact machine 1.1.1.1

Mafsallı şasili damperli araç Articulated frame dumper 1.2.6.2

Müstakil makina Individual machine 1.1.4

Sabit şasili damperli araç Rigid-frame dumper 1.2.6.1

Skreyper Scraper 1.2.7

Trençer (kanal kazıcı) Trencher 1.2.5

Yol silindiri Roller 1.2.10

Yükleyici Loader 1.2.2


İŞ MAKİNASI TÜRLERİ, ÖZELLİKLERİ, KULLANIM

ALANLARI


ZEMİN KAZMA MAKİNALARI

Yapılışlarına Göre Sınıflandırma

Ekskavatörler

Üniversal Ekskavatörler

Kablolu Ekskavatörler

Godeli Ekskavatörler

Yürüyerek Kazan Ekskavatörler

Yüzen Ekskavatörler


İlk olarak incelenmesi gereken bu kazı MAKİNALARIn özellikleri ve çalışma biçimlerini kavramaktır.

Örnek olarak öncelikle ekskavatör ve çeşitleri incelenebilir. Ekskavatör, alt kısım paletli, lastik tekerlekli veya kamyon şasilidir. Üst kısımda tahrik motoru ve kumanda tertibatı bulunur. Makinanın ön kısmında ise kazmayı sağlayan mekanizma mevcuttur.

Kepçeli, düz kepçeli, ters kepçeli, çeneli, draglin kovalı gibi çeşitleri vardır. Paletli veya lastik tekerleklidir.

Paletli çeşitleri lastikliye göre daha kuvvetlidir. Lastik tekerlekli ekskavatörler ise daha hareketlidir. Diğer türlerde olduğu gibi, kazıcı levhanın alt kısmında aşındıkca değiştirilebilen bir bıçak bulunur. Kendi bulunduğu düzeyin altında veya üzerinde iş yapabilen esnek bir iş makinasıdır. Ekskavatör, hareket kabiliyeti çok yüksek bir iş makinası türüdür.



Yapılışlarına Göre Sınıflandırma

Ekskavatörler

Üniversal Ekskavatörler

Kablolu Ekskavatörler

Godeli Ekskavatörler

Yürüyerek Kazan Ekskavatörler

Yüzen Ekskavatörler



Çalışma Biçimine Göre Sınıflandırma

Kesintili Çalışanlar

Sürekli Çalışanlar



Hareket Biçimine Göre Sınıflandırma

Durduğu Yerde Kazanlar

Yürürken Kazanlar



Kazı Cephesinin Durumuna Göre Sınıflandırma

Taban Seviyesinin Üzerinde Kazı Yapan

Taban Seviyesinde Kazı Yapan

Taban Seviyesinin altında Kazı Yapan



Yapılan İşe Göre Sınıflandırma

Yalnız Kazan (Ekskavatör)

Kazan ve Yükleyen (Beko Loader)

Kazan ve Taşıyan (Skreyper)


KAZI MAKİNALARI SEÇİMİNİ VE VERİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Makinaya ilişkin faktörler İşyeri Şartlarına ilişkin faktörler Yönetim Durumuna ilişkin faktörler



Makinaya ilişkin faktörler

Makinanın Tipi

Kazıcı elemanın kapasitesi

Tahrik Şekli

İlerleme Düzeneği

Ağırlığı, satın alma bedeli, çalışma hızı, kumanda

kolaylığı vd.



Makina Büyüklüğü İşi Nasıl Etkiler?

1.Durum: Az sayıda büyük yapı makinası kullanalım:

İri parçalar içeren zeminlerde büyük kazı makinası uygun olacaktır.

Malzeme daha uzağa ve yükseğe boşaltılabilir.

Güç daha büyük olduğundan sert zeminler daha rahat kazılabilir

Daha az operatörle iş görülmüş olur

2. Durum: Çok sayıda küçük makina kullanalım:

İş yerine daha kolay götürüp getirilebilir

Arızalar daha kolay giderilir

Yedek parça maliyeti daha düşük olur

Arıza nedeniyle makinanın durması halinde saatlik verimdeki düşüş daha az olur

Bedeli düşük olduğundan sonrasında satılması daha kolay olacaktır.



Makina Büyüklüğünü Ne Belirler?

Kazı Cephesi Yüksekliği:

Makinalarda saatlik verimin en fazla olabilmesi için fabrikaca tanımlanan optimum kazı cephesi yüksekliğine göre çalıştırılmaları gerekir. Kazı cephesi yüksekliği bu değerden küçükse makine büyük demektir ve saatlik verim düşer, tersi durum da geçerlidir.

Kazı Yerinin Boyutu:

Kazı yeri küçükse doğal olarak büyük makina kullanılmayacaktır. Keza şehir içi şantiyeleri de düşülelim!

Şantiyeye gidiş-geliş yollarının fiziksel yapısı:

Burada eğim, kaplama, kurp yarıçapı, köprünün taşıma yeteneği, gabarisi gibi pek çok husus vardır.



İşyeri Koşullarına İlişkin Faktörler

Zemin Cinsi; Kum, kil gibi zeminlerde verim büyük, yağlı

kil, kaya gibi zeminlerde düşük olur.

Kazı cephesi yüksekliği/derinliği; optimum kazı cephesi

yüksekliği/derinliğinden farklı olması verimi düşürür.

İşyerinin boyutları; çalışılan alanın dar olması, makinanın

yüklü gidiş ve boş dönüş sürelerini artırır, verim düşer

Hava koşulları, yağmur, rüzgar vs.



Yönetim Durumuna İlişkin Faktörler

İş Programı ve işyeri planı yapılması

Kazı Makinasının bakımı

Kazı Yerinin Bakımı

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Önlemleri

Operatörün deneyimi


KAZI MAKİNALARI SEÇİMİNİ VE VERİMİ KULLANILAN KABULLER VE TABLOLAR

Her iş makinası için yararlı süre , işin durumu ve yönetim faktörüne ilişkin bazı kabuller yapılmalı ve verim hesaplarında kullanılmalıdır.


Tablo 1. Makinalara Göre 60 dk.da çalışılabilen

yararlı süreler Tablo 2. İşin Durumu ve Yönetim Faktörü


Makinaların kapasitesi için The Society of Automotive Engineers (SAE) tarafından verilen formüller kullanılır


Tablo 3. Dozerlerin bıçak kapasiteleri için formuller Tablo 4. Loader kova kapasitesi faktörleri


Yükleme süresi dendiğinde, kazı işinin yapılmasındaki tüm süreler önemlidir. Kazının ve yüklemenin yapılacağı yere

yanaşma, yükleme (kazma) ve manevra işlemlerini içermektir.


Tablo 5. İtici Traktörlerin devre zamanları (dk) Tablo 6. Skreyperlerde Yükleme Zamanları (dk)

Tablo 6. Loder ve Kaşıklı Ekskavatörlerde Yaklaşık Yükleme Zamanları (dk)


Taşıma süresi yol uzunluğunu ve makinanın hızına bağlıdır. Dolayısyıla makinanın yenmesi gereken tüm dirençler bilinmelidir. Bunlar eğim,

yuvarlanma, sürtünme gibi dirençlerdir.


Tablo 5. İtici Traktörlerin devre zamanları (dk) Tablo 6. Skreyperlerde Yükleme Zamanları (dk)

Tablo 7. Loder ve Kaşıklı Ekskavatörlerde Yaklaşık Yükleme Zamanları (dk)


Taşıma süresi yol uzunluğunu ve makinanın hızına bağlıdır. Dolayısyıla makinanın yenmesi gereken tüm dirençler bilinmelidir. Bunlar eğim,

yuvarlanma, sürtünme gibi dirençlerdir.


Tablo 8. Yüzey Cinslerine Göre Yuvarlanma Dirençleri (kg/ton)

Tablo 9. Batma Miktarina Göre Yuvarlanma Dirençleri

(kg/ton) lastik tekerlekliler içindir

Tablo 10. Eğime (%) bağlı direnç (kg/ton)

İşyerinin eğimli olması halinde iş verimi

her %1 aşağı doğru eğim için %4-5

artar ve her %1 yukarı doğru eğim için

%3-4 azalır. Buldozer olarak kullanılan

angdozerlerin iş verimi %10 kadar

daha azdır

KAZI MAKİNALARI SEÇİMİNİ VE VERİMİ ÇEKME KUVVETI

Bir paletlli traktörün yükü çekmek için uyguladığı kuvvete

çekme kuvveti denir. Üretici firmalarca, makinanın

karakteristik özelliklerini gösteren değerlerde, her

vitesteki çekme kuvveti ve maksimum hız verilir. Bu

değerler, genellikle Nebraska testlerine dayanır. Her

hızdaki çekme kuvvetinin belirlendiği bu deneylerde

kullanılan yolun yuvarlanma dirence yaklaşık 50 kg/t’dur

Makinanın çekme kuvveti hesaplanırken, yolun

yuvarlanma direncinden bu değer çıkarılır!


Tablo 11. Değişik Yüzeylerde Çekme Sürtünmesi Katsayısı

Bir paletlli traktörün yükü çekmek için uyguladığı kuvvete

çekme kuvveti denir. Üretici firmalarca, makinanın

karakteristik özelliklerini gösteren değerlerde, her

vitesteki çekme kuvveti ve maksimum hız verilir. Bu

değerler, genellikle Nebraska testlerine dayanır. Her

hızdaki çekme kuvvetinin belirlendiği bu deneylerde

kullanılan yolun yuvarlanma dirence yaklaşık 50 kg/t’dur

Makinanın çekme kuvveti hesaplanırken, yolun

yuvarlanma direncinden bu değer çıkarılır!


Tablo 11. Değişik Yüzeylerde Çekme Sürtünmesi Katsayısı

KAZI MAKİNALARI SEÇİMİNİ VE VERİMİ ÇEKME KUVVETI

Lastik Tekerlikli traktörlerde, sürtünme katsayısı tekerleğin kaymasını engelleyecek derecede büyükse, en büyük çekme kuvveti (rimpull), motor gücünün bir fonksiyonu olup, o vitesteki değeri, motor gücünün belli bir oranında olur. Çekme gücü bilinmiyorsa aşağıdaki formülle hesaplanır:

Çekme Kuvveti (kg) = Güç (kgm/sn) x Verimlilik / Hız (m/sn)

Traktör ve kamyonlarda verimlilik, genellikle 0,80 -0,85 arasındadır

Eğer tahrik tekerleği çekme yüzeyinde kayıyorsa

Çekme Kuvveti (kg) = Sürtünme Katsayısı x Ağırlık (kg)


KAZI MAKİNALARI SEÇİMİNİ VE VERİMİ ÇEKME KUVVETİ

Motor gücü denizden yüksekliğe ve sıcaklığa bağlı olarak değişik (dört zamanlı

benzin ve dizel motorlarında her 100 m’de, iki zamanlı dizel motorlarında her

305 m’de motor gücünde %1 oranında azalma olur). Bu nedenle yapı

makinalarında çekme kuvveti hesaplanırken bu düzeltme yapılmalıdır!


KAZI MAKİNALARI SEÇİMİNİ VE VERİMİ MOTOR GÜCÜ VE ÇEKME KUVVETI

Hız düzeltme için makinanın ilk

harekete geçtiği ya da durduğu

bölümlerde ikinci kolondaki, diğer

hallerde üçüncü kolondaki

katsayılar kullanılır.


KAZI MAKİNALARI SEÇİMİNİ VE VERİMİ ULAŞIM HIZI, BOŞALTMA SÜRESİ VE BOŞ DÖNÜŞ SÜRESİ

Boşaltma sürelerinin belirlenmesinde

beklenmedik koşulların etkisine dikkat

edilmelidir. Bekleme, manevra vb. gibi

fazladan süreler eklenmelidir. Dozerler

yalnızca ters yönde giderek yüklerini

boşaltırlar. Bir paletli dozer tüm yükünü

0.1 dakikada boşaltabilir.

Boş Dönüş Süresi belirlenirken:

-Ağırlık taşınan malzeme kadar azalır

-Eğim ters yöndedir

Paletli traktörlerin ortalama dönüş hızı 8

km/h olduğu varsayılır. Eğer dönüş hızı

bir vitesle sınırlandırılmışsa, bu vitesteki

max hız kullanılır.

Documents

YAPI MAKİNALARI YÖNETİMİ - anadoluissagligi.comyanama, yükleme (kazma) ve manevra ilemlerini içermektir. İTÜ İnşaat Fakültesi Yapı İşletmesi Yüksek Lisans Programı