XÃ HỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG

1v1.0014104216

XÃ HỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG

Giảng viên: TS. Lê Ngọc Thông

2v1.0014104216

BÀI 7XÃ HỘI HỌC TỘI PHẠM

Giảng viên: TS. Lê Ngọc Thông

3v1.0014104216

MỤC TIÊU BÀI HỌC

Trình bày được các kiến thức về trật tự xã hội, lệch lạc xã hội và kiểm soát xã hội.

Hình thành được tình cảm và ước nguyện xây dựng xã hội lành mạnh.

4v1.0014104216

CÁC KIẾN THỨC CẦN CÓ

Người học cần được trang bị trước một số cáckiến thức cơ bản từ các môn học:

• Triết học;

• Tâm lý học;

• Sử học.

5v1.0014104216

HƯỚNG DẪN HỌC

• Xem bài giảng đầy đủ và tóm tắt những nộidung chính của từng bài.

• Tích cực thảo luận trên diễn đàn và đặt câu hỏingay nếu có thắc mắc.

• Làm các bài tập và luyện thi trắc nghiệm theoyêu cầu từng bài.

6v1.0014104216

CẤU TRÚC NỘI DUNG

7.2. Lệch lạc xã hội

7.3. Kiểm soát xã hội

7.1. Khái quát về xã hội học tội phạm

7.4. Vấn đề kiểm soát xã hội tại Việt Nam hiện nay

7.5. Ý nghĩa của việc nghiên cứu xã hội học tội phạm

7v1.0014104216

7.1. KHÁI QUÁT VỀ XÃ HỘI HỌC TỘI PHẠM

7.1.1. Trật tự xã hội

7.1.2. Tội phạm

7.1.3. Xã hội họctội phạm

8v1.0014104216

7.1.1. TRẬT TỰ XÃ HỘI

• Khái niệm: Biểu hiện tính tổ chức của đời sống xã hội, tính ngăn nắp của các hànhđộng hay hệ thống xã hội.

• Đặc điểm:

Ý tưởng về tính chủ định của hành vi xã hội của cá thể, về sự tồn tại của mốiquan hệ qua lại, về sự đồng tình, sự bổ sung và tính có sẵn trong các hành độngcủa con người (họ có thể hành động một cách xã hội nếu như họ biết được họchờ đợi ở nhau cái gì).

Có tính bền vững và độ dài lịch sử của các dạng đời sống xã hội và việc hạn chếbạo lực trong đó trật tự xã hội là một sản phẩm của một chế độ xã hộinhất định.

• Vai trò: Duy trì nhằm đạt được các hành vi thống nhất ở mọi người. Các tiêu chuẩnxã hội duy trì trật tự xã hội. Trật tự xã hội là điều kiện để các xã hội liên kết với nhau.

9v1.0014104216

7.1.2. TỘI PHẠM

• Khái niệm: Tội phạm là hành vi gây nguy hiểm cho xã hội và chịu các hình phạt theoquy định của bộ luật hình sự.

(Bách khoa toàn thư mở Wikipedia)

• Đặc điểm:

Tính nguy hiểm cho xã hội (đặc diểm cơ bản nhất, quan trọng nhất);

Tính có lỗi (lỗi cố ý hoặc vô ý);

Do chủ thể có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện;

Phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi đó (chịu hình phạt tù...).

Phân loại

Tội phạm ít nghiêm trọng

Tội phạm nghiêm trọng

Tội phạm rất nghiêm trọng

Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng

10v1.0014104216

7.1.3. XÃ HỘI HỌC TỘI PHẠM

• Là một trong tổng số hơn 200 chuyên ngành chuyên biệt của xã hội học.

• Là khoa học nghiên cứu về sự lệch lạc xã hội, tức là nghiên cứu về những hành vilệch chuẩn, bất thường, sai chuẩn mực, sai nguyên tắc, không theo đúng nhữngquy định của xã hội.

• Xã hội học tội phạm có vai trò quan trọng trong đời sống xã hội.

Xã hội học tội phạm

Lệch lạc xã hội Kiểm soát xã hội

11v1.0014104216

7.1.3. XÃ HỘI HỌC TỘI PHẠM (tiếp theo)

• Tính tất yếu trong sự ra đời của xã hội học tội phạm.

• Lệch lạc xã hội phạm tội xã hội học tội phạm ra đời, nhằm mục đích phòng ngừa các biểu hiện lệch lạc xã hội, phòng ngừa hiện týợng phạm tội.

• Lịch sử tư tưởng

Việc hạn chế tội phạm là phải đi tìm nguyên nhân;

Bất công xã hội là nguyên nhân;

Phương pháp hạn chế tội phạm là giáo dục;

Họ là những nhà XHH tội phạm.

Thomas

Moore, RobertOwen, Saint

Simon

Thời kìPhục Hưng

3

Để hạn chế tội phạm, tăng cường cường cưỡng chếbằng một hệ thống đạo luật chặt chẽ “pháp trị”, nhữngngười mang tư tưởng “phòng hơn chống”.

Từ đó, xã hội được ổn định - nhà tội phạm học.

Platon,

Arixtot

Thời cổ đạiHy Lạp

2

Chưa có tư tưởng về tội phạmNguyênthủy

1

Nội dung tư tưởngĐại biểuThời kỳSTT

12v1.0014104216

7.2. LỆCH LẠC XÃ HỘI

• Khái niệm: Các dạng vi phạm khác nhau trong hệ thống các giá trị, chuẩn mựcxã hội.

• Đặc điểm:

Lệch lạc xã hội ở một phạm vi rộng, mang tính phổ quát ở mọi cấp độ;

Lệch lạc ở nhiều hình thức, nhiều kiểu đa dạng phong phú;

Lệch lạc xã hội phụ thuộc vào nền văn hóa.

• Nghiên cứu tội phạm dựa trên:

Các lý thuyết

Lý thuyết sinh học

Lý thuyết tâm lý học

Lý thuyết căng thẳng

Lý thuyết tương tác biểu tượng…

13v1.0014104216

7.2. LỆCH LẠC XÃ HỘI (tiếp theo)

Người lệch lạc (đe dọa CNTB)Chủ nghĩa tư bản

Đe dọa tài sản của người khác nhất;

Những người nghèo.

Dựa trên sự kiểm soát tài sản cá nhân.

Không thể hay không làm việc. Lệ thuộc vào lao động của đa số ngườidân trong xã hội.

Chống lại chính quyền. Lệ thuộc vào tiến trình xã hội hóacủng cố sự kính trọng đối với nhữngnhân vật trong chính quyền.

Thể hiện hay đề xướng thái độ khôngnhất quán với hệ thống tư bản.

Dựa vào sự chấp nhận phổ biến cáctiêu chuẩn cho rằng nó là mang tính tựnhiên và công bằng.

• Lý thuyết duy xung đột về sự lệch lạc trên cơ sở tư tưởng của K.Mac

Đại biểu: Steven Spitzer

14v1.0014104216


Người tích cực >< Người lệch lạc

Tăng cường CNTB Đe dọa CNTB

Không hẳn vậy, luật bảo vệ người tiêudùng hay luật bảo vệ môi trường...

Luật pháp và các quy phạm khác do người giàu và có thế lực tạo ra trựctiếp để bảo vệ quyền lợi của mình.

Tội phạm đường phố cũng thể hiện sựnguy hiểm thật sự đối với xã hội.

Thiệt hại xã hội do người giàu gây rathường bị xem nhẹ.

Các xã hội đều có sự lệch lạc với nhữnghình thức khác nhau.

Sự phạm tội, lệch lạc là sản phẩm củabất công xã hội.

Thực tếLý thuyết duy xung đột

Hạn chế

15v1.0014104216


• Hậu quả của sự lệch lạc

Hành vi sai lệch có thể mang nội dung, tính chất tích cực, tiến bộ, cách tân nếunhư nó vi phạm, phá vỡ hiệu lực, sư chi phối của các chuẩn mực xã hội đangkìm hãm sai lệch có thể góp phần làm thay đổi nhận thức chung của cộng đồngvà thúc đẩy sự tiến bộ của xã hội.

Hành vi sai lệch có thể mang nội dung và tính chất tiêu cực, ảnh hưởng xấu hoặcnguy hiểm cho xã hội nếu như nó vi phạm, phá hoại tính ổn định, sự tác độngcủa những chuẩn mực xã hội phù hợp, tiến bộ, đang phổ biến, thịnh hành vàđược thừa nhận rộng rãi.

Hành vi sai lệch đó phải bị dư luận xã hội lên án hoặc đòi hỏi phải áp dụngcác biện pháp trừng phạt theo các nguyên tắc, quy định của pháp luật.

16v1.0014104216


• Diễn biến của hành vi sai lệch

Cơ chế hành vi sai lệch

Cơ chếtri thức cácchuẩn mực

xã hội

Cơ chếtư duy vềcác chuẩnmực xã hội

Cơ chếtiếp nhậncác chuẩnmực xã hội

Cơ chếthực hiệncác chuẩnmực xã hội

Cơ chếtâm lý –sinh lý

Cơ chếmối quanhệ giữa

các hành vi sai lệch

17v1.0014104216


Tiêu chí phân loạilệch lạc xã hội

Nội dung, tích chất

Kết hợpThái độ,

tâm lý chủquan

Chủ động - tích cực;

Chủ động - tiêu cực;

Thụ động – tích cực;

Thụ động – tiêu cực.

Hành vi sai lệch chủ động;

Hành vi sai lệch bị động.

Hành vi sai lệch tích cực;

Hành vi sai lệch tiêu cực.

18v1.0014104216


Phân loại lệch lạc xã hội theo nội dung, tích chất

Hành vi (cố ý hoặc vô ý) vi phạm, phá vỡ hiệu lực, sự tác động của cácchuẩn mực xã hội phù hợp, tiến bộ, đang phổ biến, thịnh hành và đượcthừa nhận rộng rãi trong xã hội.

Ví dụ: Quy định đội mũ bảo hiểm khimô tô, xe gắn máy… tuy nhiên hầuhết các cá nhân khi tham gia giaothông đều không đội mũ bảo hiểm, họ nghĩ chẳng có chuyện gì. Thế nhưng mỗi khi tai nạn xảy ra sẽgây hoang mang cho mọi người và họkhông thể lường trước được hậu quả.

Hành vi (cố ý hoặc vô ý) vi phạm, phá vỡhiệu lực của các chuẩn mực xã hội đã lạchậu, lỗi thời, không còn phù hợp vớithực tế xã hội.

Ví dụ: Kháng chiến chống Pháp, Mĩ, các ca khúc viết về cách mạng, âm hưởnghào hùng, ca ngợi cuộc kháng chiến, ngợi ca các chiến sĩ… Những ca khúc nhưChuyện tình Lan và Điệp… bị cấm vìkhông phù hợp và coi đó là hành vi sai lệch.

Hòa bình lập lại, những quy định đó khôngcòn tồn tại nữa.

Hành vi sai lệch tiêu cựcHành vi sai lệch tích cực

19v1.0014104216


Hành vi vô tình, vô ý, không mong muốn vi phạm, phá vỡ tính ổn định, sự tác động của các chuẩn mực xã hội.

Đặc trưng: Người sai lệch không biết hành vi của mình là sai lệch, do không nắm vững chuẩn mực hoặc do hiểu sai các chuẩn mực.

Ví dụ: Một đứa trẻ trả lời trống không khi người lớn hỏi, bởi vì nó chưa biết trả lời như thế nào cho đúng chuẩn lễ phép.

Hành vi có ý thức, có tính toán, cố ý (trực tiếp hay gián tiếp) vi phạm, phá vỡ hiệu lực của các chuẩn mựcxã hội, dù chuẩn mực đó đã lạc hậu, lỗi thời hay còn đang tiến bộ.

Đặc trưng: Nhận thức được yêu cầucủa cộng đồng nhưng họ cứ hànhđộng theo ý riêng mặc dù biết khôngphù hợp.

Ví dụ, học sinh biết đánh bạn là xấu, không được phép nhưng vẫn cứ đánh.

Hành vi sai lệch bị độngHành vi sai lệch chủ động

Phân loại lệch lạc xã hội theo thái độ, tâm lý

20v1.0014104216


Hành vi vô ý vi phạm, phá vỡhiệu lực của các chuẩn mực xãhội tiến bô, phù hợp, đang phô biến, thịnh hành và được thừanhận rộng rãi trong xã hội.

Hành vi cố ý vi phạm, phá vỡhiệu lực của các chuẩn mực xã hộimang tính chất tiến bộ, phù hợp, đang phổ biến, thịnh hành và đượcnhà nước, xã hội thừa nhận rộng rãi.

Tíêucực

Hành vi vô ý vi phạm, phá vỡsự tác động của các chuẩn mựcxã hội đã lạc hậu, lỗi thời, không còn phù hợp với yêu cầucủa đời sống xã hội.

Hành vi cố ý vi phạm, phá vỡ sự tácđộng của các chuẩn mựcxã hội đã lạc hậu, lỗi thời, không cònphù hợp với yêu cầu của đời sống xãhội hiện tại.

Tíchcực

Thụ độngChủ động

Phân loại lệch lạc xã hội kết hợp

21v1.0014104216


Khoa học nghiên cứu vềpháp luật. Pháp luật lànhững bộ luật của nhànước mang tính pháp lý, một quốc gia có nhiều bộluật trong đó có một bộphận cơ bản gọi là hiếnpháp.

Tìm hiểu mặt xã hội củacủa tội phạm. Đó chính làcác mối quan hệ của con người tội phạm trong hoàncảnh xã hội với về môitrường, điều kiện phạm tội.

Khoa học nghiên cứu vềtội phạm, nghiên cứu vềtình hình tội phạm và cácbiện pháp đấu tranhphòng, chống tội phạm.

Luật họcXHH tội phạmTội phạm học

Tội phạm học – Xã hội học tội phạm – Luật học

22v1.0014104216


Biện pháp khắc phục lệch lạc xã hội

• Biện pháp hành động

Có nhiều biện pháp khắc phục sai lệch chuẩn mực xã hội:

Biện pháp tiếp cận thông tin;

Biện pháp tiếp cận phòng ngừa xã hội;

Biện pháp áp dụng hình phạt;

Tiếp cận y – sinh học;

Biện pháp tiếp cận tổng hợp và kế hoạch hóa xã hội.

• Biện pháp nhận thức

Xây dựng hoàn thiện hệ thống chuẩn mực, để phù hợp trước sự thay đổi củađiều kiện hoàn cảnh lịch sử.

Tăng cường giáo dục để hoàn thiện và phát triển nhân cách, cần phối hợp chặtchẽ giữa gia đình nhà trường và xã hội.

Có thái độ chủ động khắc phục những hành vi lệch lạc.

23v1.0014104216

7.3. KIỂM SOÁT XÃ HỘI

7.3.1. Khái niệm vàchức năng của kiểm

soát xã hội

7.3.2. Phân loạikiểm soát xã hội

7.3.3. Phương pháp –kỹ thuật kiểm soát

xã hội

24v1.0014104216

7.3.1. KHÁI NIỆM VÀ CHỨC NĂNG CỦA KIỂM SOÁT XÃ HỘI

• Khái niệm Xây dựng hoàn thiện hệ thống chuẩn mực, để phù hợp trước sự thay đổi của

điều kiện hoàn cảnh lịch sử. Tăng cường giáo dục để hoàn thiện và phát triển nhân cách, cần phối hợp

chặt chẽ giữa gia đình nhà trường và xã hội. Có thái độ chủ động khắc phục những hành vi lệch lạc.

• Chức năng Chức năng xã hội: Tạo ra những điều kiện cho sự bền vững, đồng thời duy trì

sự ổn định và trật tự xã hội, song song với việc tạo ra những thay đổi hợp lý vàtích cực. Thể hiện những thay đổi này nằm trong khuôn khổ được phép và khôngảnh hưởng đến độ bền vững, tính ổn định xã hội.

Chức năng cá nhân: Các cá nhân tiếp nhận được cơ chế kiểm soát xã hộithông qua quá trình xã hội hóa, khi cá nhân thu nhận những giá trị và cách mạngxã hội. Các cá nhân được "dạy" hành động, suy nghĩ theo cách mạng xã hội,thực hiện tốt các vai trò.

Chức năng tổng thể: Kiểm soát xã hội có mặt ở khắp mọi nơi trong đời sốngvăn hóa xã hội và luôn tác động đến sự lựa chọn hành vi của các cá nhân vàcác nhóm. Hành vi sai lệch sẽ được ngăn chặn, bị phê phán và loại bỏ,đưa cá nhân trở lại khuôn phép, trở lại một trật tự.

25v1.0014104216

7.3.2. PHÂN LOẠI KIỂM SOÁT XÃ HỘI

Thông qua các phong tục, tập quán, truyền thống, tiêu chuẩn, giá trị xã hộikhông được ban bố một cách rõ ràng(luật bất thành văn).

Hình thức: Sự phê phán, châm chọc, giễu cợt hoặc nặng nề hơn là phân biệtđối xử hay xa lánh đối với người cóhành vi sai lệch.

Do những người "có thẩm quyền" (cảnh sát, bác sỹ, sỹ quan quân đội, người quản lý các tổ chức, công ty...) thực hiện và sử dụng những biệnpháp có tính chất cưỡng chế đượcban bố một cách rõ ràng (luật pháp, nội quy, quy chế...).

Kiểm soát xã hội không chính thứcKiểm soát xã hội chính thức

26v1.0014104216

7.3.3. PHƯƠNG PHÁP – KỸ THUẬT KIỂM SOÁT XÃ HỘI

Cơ chế: Điều chỉnh hành vi của con người theo các chuẩn mực xã hội

• Kiểm soát xã hội được thực hiện trong quá trìnhxã hội hoá: Khi cá nhân nắm vững các chuẩn mực, giá trị xã hội, hình thành sự tự kiểm tra khi chấpnhận các vai trò khác nhau.

• Kiểm soát xã hội tác động thường xuyên đến cáccá nhân thông qua những phản ứng đối với cácứng xử của cá nhân, qua cơ chế quyền lực, qua các mối quan hệ qua lại trong khi vận dụngđúng hướng hoặc tự phát các chuẩn mực xã hội.

• Là sự tái sản xuất các quy tắc, chuẩn mực ứng xửtạo điều kiện duy trì sự ổn định xã hội.

• Phải xác lập hệ thốngcác chuẩn mực xã hội, các quy tắc xã hội cùngcá chế tài để thực hiệnchúng.

• Phải xác lập các chế tàiđể thực thi các chuẩnmực xã hội.

Nguyên tắc kiểm soát xã hội: Nguyên tắc phản hồi.Nội dung

27v1.0014104216

7.3.3. PHƯƠNG PHÁP – KỸ THUẬT KIỂM SOÁT XÃ HỘI (tiếp theo)

Chế tài : Tích cực và tiêu cực

• Kiểm soát chuyên biệtnhư: Thanh tra, Toàán, Viện kiểm sát…

• Kiểm soát thết chế xãhội.

Cơ quan thực hiệnchức năng

Khen thưởng bằng tiền, tăng lương, thăng chứchay tuyên dương.

Tích cực

(Trong dạngkiểm soátchính thức)

• Sự cô lậphoàn toàn;

• Sự hạn chếgiao tiếp, quản chế;

• Sự cải tạo, phục hồi.

Hình phạt tuỳ theo mứcđộ (cảnh cáo, khiểntrách, phạt tiền, giángchức…)

Thoả thuận xã hội

Phươngtiện

Chế tài

• Bình phẩm, đánh giákhen chê…

• Dư luận xã hội.

Công cụTiêu cực

28v1.0014104216


• Phát triển sản xuất ảnh hưởng tới sự tồn tại của cách thức kiểm soát của xã hội đó.

• Các xã hội với hình thái tổ chức chính trị tương ứng, đều phải có những phươngthức để kiểm soát, giải quyết các xung đột xã hội từ hành vi cá nhân đến cộng đồng,phi bạo lực hoặc bạo lực.

Cách thức kiểmsoát xã hội

Giải quyết bạo lực

Giải quyết phi bạo lực

29v1.0014104216


• Cách giải quyết bạo lực

Bạo lực mang tính cá nhân

Bạo lực liên thế hệ giữa các gia đình/dòng họ;

Đột kích;

Đương đầu trên quy mô lớn.

• Các giải quyết phi bạo lực

Tránh mặt;

Hành động cộng đồng;

Đàm phán và trung gian;

Lễ hòa giải/xin lỗi;

Thề và thử thách;

Phân xử và luật hóa.

30v1.0014104216

7.4. VẤN ĐỀ KIỂM SOÁT XÃ HỘI TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY (tiếp theo)

Nguyên nhân chủ quan• Sự nhận thức, tiếp cận

tri thức…• Ý thức, đạo đức, nhân cách

cá nhân, tầng lớp xã hội.

Nguyên nhân khách quan• Sự không phù hợp của các tiêu

chuẩn xã hội;• Thay đổi trong hệ thống giá trị;• Thay đổi trong các quan hệ xã hội.

Khuyết tật, tệ nạn, hành vi sai lệch• Nạn nghiện ma túy;• Nạn mua bán dâm;• Nạn cờ bạc;• Bạo hành – trộm cướp;• Mê tín dị đoan….

Kiểm soát: Có thể thành công hoặc thất bại

31v1.0014104216

7.5. Ý NGHĨA CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU XÃ HỘI HỌC TỘI PHẠM

• Thực hiện các mục tiêu:

Cung cấp cho người học các kiến thức về trật tự xã hội, lệch lạc xã hội vàkiểm soát xã hội;

Hình thành tình cảm và ước nguyện xây dựng xã hội lành mạnh.

• Xây dựng cơ sở khoa học có ý nghĩa quan trọng với việc:

Hạn chế hành vi sai lệch, định tội cũng như định khung hình phạt;

Quyết định phương thức, công cụ tác động tới hành vi sai lệch, hình phạt;

Phòng ngừa và dự báo tình hình tội phạm.

32v1.0014104216

TÓM LƯỢC CUỐI BÀI

Trong bài này đã xem xét các nội dung chính sau:

• Một số khái niệm cơ bản: Trật tự xã hội, tội phạm xã hội, xã hộihọc tội phạm;

• Khái niệm, nguyên nhân và biên pháp khắc phục lệch lạcxã hội;

• Khái niệm về kiểm soát xã hội;

• Chức năng của Kiểm soát xã hội;

• Phương pháp – kỹ thuật Kiểm soát xã hội;

• Vấn đề Kiểm soát xã hội tại Việt Nam hiện nay;

• Ý nghĩa của việc nghiên cứu xã hội học tội phạm.

Documents

XÃ HỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG