Wykład 79 kwietnia 2015

Pamięć deklaratywna:

epizodyczna i semantyczna

Plan wykładu

• Rozróżnienie pamięci epizodycznej i semantycznej

• Właściwości pamięci epizodycznej i semantycznej• Hipotezy dotyczące mechanizmów mózgowych• Organizacja informacji w pamięci epizodycznej• Struktura pamięci semantycznej

Rozróżnienie pamięci epizodycznej i semantycznej

• Pamięć epizodyczna: typu wspomnieniowego, wiąże się z osobistą przeszłością i dotyczy faktów, które jednostka może zlokalizować czasowo i przestrzennie

• Pamięć semantyczna: ma charakter nie osobisty i obejmuje wiedzę na temat świata; niezbędna do posługiwania się językiem: pamięć semantyczna to „bezczasowa wiedza na temat świata, którą jednostka dzieli z innymi ludźmi”

Procedury badania

• Pamięć epizodyczna: klasyczne badania laboratoryjne wszelkiego rodzaju, kwestionariusze i wywiady dotyczące osobistych wspomnień

• Pamięć semantyczna: badania nad tworzeniem się czy strukturą pojęć, nazywaniem egzemplarzy kategorii, zadania decyzji leksykalnych

Kryteria odróżniania obu systemów pamięci według Tulvinga

• Informacje

• Operacje

• Sposoby wykorzystywania

Różnice między pamięcią epizodyczną i

semantyczną: informacje Cechy Epizodyczna Semantyczna

Źródło Doznania zmysłowe

Rozumienie faktów i zjawisk

Jednostki Zdarzenia, epizody Fakty, idee, pojęcia

Organizacja Czasowa Pojęciowa

Odniesienie Ja Świat

Kryterium prawdziwości

Osobiste przekonanie

Zgodność społeczna

Różnice między pamięcią epizodyczną i semantyczną: operacje

Cechy Epizodyczna Semantyczna

Kodowanie Sensoryczne Symboliczne

Afekt Większa rola Mniejsza rola

Zależność od kontekstu

Silna Słaba

Dostęp do danych

Kontrolowany Automatyczny

Bodziec dla wydobycia

Kiedy? Gdzie? Co?

Różnice między pamięcią epizodyczną i semantyczną: operacje 2

Cechy Epizodyczna Semantyczna

Konsekwencje wydobycia

Zmiana systemu Brak zmiany

Przywoływane doświadczenie

Zapamiętana przeszłość

Aktualizowana wiedza

Określanie sposobu wydobycia

Pamiętam Wiem

Pojawienie się w rozwoju

Późne Wczesne

Amnezja dziecięca

Tak Nie

Różnice między pamięcią epizodyczną i semantyczną: sposoby wykorzystania

Cechy Epizodyczna Semantyczna

Przydatność Mała Duża

Związek z inteligencją

Brak Silny

Dowody empiryczne

Zapominanie Analiza języka

Zadania laboratoryjne

Odtwarzanie epizodów

Wiedza ogólna

Podatność na amnezję

Tak Nie

Właściwości pamięci epizodycznej i semantycznej

Właściwość Epizodyczna Semantyczna

Nabywanie informacji

Dodawanie doświadczeń, wzbogacanie doświadczenia

Rozumienie faktów, zmiana organizacji wcześniejszej wiedzy

Reprezentacja informacji

Organizacja czasowa, związana z osobistą przeszłością

Opisowa, fakty, pojęcia i relacje między nimi

Właściwości pamięci epizodycznej i semantycznej 2

Właściwość Epizodyczna Semantyczna

Przejawianie wiedzy

Dostęp świadomy i dowolny, czasami wymaga wysiłku

Dostęp szybki, automatyczny, czasami może być kontrolowany

Świadomość operacji i treści pamięciowych

Autonoetyczna, wiem, że wiem

Noetyczna – wiedza na temat świata zewnętrznego i wewnętrznego

Kontrowersje dotyczące koncepcji Tulvinga

• Kolejność pojawiania się poszczególnych systemów (form) pamięci

• Rozumienie pamięci proceduralnej: według Tulvinga czynności to zachowania celowe

• Możliwość modyfikowania pamięci proceduralnej za pomocą operacji wykonywanych na poziomie pamięci semantycznej czy epizodycznej – co jest sprzeczne z koncepcją Tulvinga

Pamięć epizodyczna: czy występuje tylko u ludzi?

• Cechy szczególne pamięci epizodycznej:Poczucie subiektywnego czasuŚwiadomość autonoetycznaJaźń

• Pamięć typu „co, gdzie, kiedy” – „podobna do epizodycznej”, także u zwierząt, np. naczelnych i ptaków

Hipotezy dotyczące mechanizmów mózgowych obu rodzajów pamięci

• Dane dotyczące pacjentów z amnezją, np. przypadek H.M.

• Osoby dotknięte amnezją we wczesnym dzieciństwie zdolne są do nabywania wiedzy semantycznej

• Procesy pamięci semantycznej lokalizowane w płatach skroniowych

• Procesy pamięci epizodycznej – w obszarach przedczołowych i czołowych

• Hipoteza związku z półkulami: pamięć semantyczna lewa, epizodyczna – obie

Organizacja informacji w pamięci epizodycznej

• Uporządkowanie w czasie elementów składających się na zdarzenie

• Relacje przyczynowo-skutkowe między elementami zdarzenia

• Charakter hierarchiczny• Model Rumelharta i Normana: sprawca, adresat,

działanie, np. „Mama dała córce czekoladę”; „Chłopak dał dziewczynie kwiaty”

• Silnie indywidualne zróżnicowanie organizacji pamięci epizodycznej

Struktura pamięci semantycznej: modele sieciowe

• Źródło: poglądy asocjacjonistyczne• Model Collinsa i Quilliana• Pamięć semantyczna to sieć złożona z węzłów (pojęć)

i połączeń między nimi (relacji)• Relacje przynależności do klasy nadrzędnej • Relacje o charakterze predykatywnym• Cechy przypisane węzłom nie powtarzają się na

poziomie podrzędnym• Sieć hierarchiczna i zbudowana tak, by zapewnić

ekonomię poznawczą

Przykład sieci według modelu Collinsa i Quilliana

Badania nad koncepcją Collinsa i Quilliana

• Pomiar czasu decyzji semantycznej• Pytania dotyczące właściwości z różnych poziomów

hierarchii• Czy kanarek je? (1460 msek)• Czy kanarek lata? (1385 msek)• Czy kanarek jest żółty? (1310 msek)• Czy kanarek jest kanarkiem?• Czy kanarek jest ptakiem?• Czy kanarek jest zwierzęciem?• Potwierdzenie efektu odległości semantycznej

Wątpliwości dotyczące modelu Collinsa i Quilliana

• Na ile ludzka wiedza jest uporządkowana?• Ograniczenie bogactwa relacji między

węzłami• Brak odniesienia do problemu wagi

poszczególnych cech dla węzła oraz reprezentatywności egzemplarzy dla kategorii

• Efekt typowości, np. szpak i kura

Teorie cech semantycznych

• Koncepcja zbioru cech istotnych dla danego pojęcia

• Cechy podstawowe: definicyjne oraz charakterystyczne, Rips, Shoben i Smith, np. cecha latania u ptaków

• Uwzględnianie wspólnych i różnych cech pojęć przy podejmowaniu decyzji o podobieństwie dwóch pojęć

Teorie prototypów

• Poszczególne egzemplarze kategorii mogą przynależeć do niej w różnym stopniu

• Koncepcja Eleonor Rosch• Badania nad kategoriami naturalnymi• Część centralna (rdzeń) kategorii – prototyp • Im bardziej dany egzemplarz jest podobny do

prototypu, tym jest lepszym reprezentantem kategorii

• Badania nad tworzeniem sztucznych pojęć

Model Collinsa i Loftus

• Model rozprzestrzeniania się aktywizacji• Im bliżej znajdują się sąsiednie węzły, tym

silniejsze będzie ich pobudzenie• Relacja między węzłami jest określana jako

bliskość semantyczna lub skojarzeniowa• Możliwe różne odległości między węzłami w

sieci: węzły reprezentujące cechy najbardziej charakterystyczne dla danej kategorii znajdują się bliżej węzła

• Sieć może być wielowymiarowa

Przykład sieci pamięci semantycznej według modelu Collinsa i Loftus

Reprezentacja szerszych jednostek wiedzy: twierdzenia

• Twierdzenia przypominają zdania w sensie zawartego znaczenia, ale nie mają postaci zdań

• Twierdzenia to pojęcia i skojarzenia między nimi• Można orzekać o ich prawdziwości• Ich konstrukcja opiera się na określonych

regułach: kontekstu i faktu, miejsca i czasu, podmiotu i orzeczenia, podmiotu i relacji

• Badania Kintscha nad czasem czytania zdań

Skrypty, ramy i schematy

• Skrypty zawierają uogólnioną wiedzę dotyczącą różnych sytuacji/dziedzin życia; obejmują opisy zjawisk i zdarzeń oraz ich sekwencji

• Wiedza zawarta w jednostkach wyższego rzędu dotyczy zdarzeń typowych

• Wiedza przechowywane w postaci skryptów, ram czy schematów ukierunkowuje odbiór i przetwarzanie informacji

• Gramatyka opowiadań