INSPIREREN, doorzettenen doen

5 jaarWINNVijf jaar WINN, vijf jaar waterinnovatie. Welke resultaten heeft dat opgeleverd? Het is ondoenlijk

om in dit boekje al onze projecten te beschrijven. We hebben daarom een selectie gemaakt. Het

zijn uiteraard projecten waar we trots op zijn, die tonen welke uitdagingen we gedurende een

innovatietraject tegenkwamen en wat we daarvan leerden. In dit boekje laten we ook de mensen

achter WINN aan het woord. Projectleiders en projectpartners van buiten Rijkswaterstaat vertel-

len over hun ervaringen met waterinnovatie. Zonder uitzondering enthousiaste verhalen, maar

niet zonder kritische noot. Het laat zien dat innovatie mensenwerk is, dat kunnen motiveren

en overtuigen onontbeerlijke eigenschappen zijn voor wie een innovatieproces in gang zet. We

hopen dat onze verhalen u ook motiveren, want innovatie is behalve noodzakelijk buitengewoon

inspirerend!

INSPIREREN, doorzetten5 jaarWINNen doen

5 jaar WaterIN

Novatiebron

WaterINNovatiebron

Uitgave Rijkswaterstaat, Corporate Dienst, juni 2007 Ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan van het WaterINNovatieprogramma (WINN) van Rijkswaterstaat

Concept, creatie en realisatie Bureau Karin de Lange bv, Den Haag

Tekst en redactie Bureau Karin de Lange bv, Iris Casteren van Cattenburch, Ellen Le Rütte (RIKZ)

Art direction en beeldcreatie Ronald Schmets, Den Haag

Vormgeving Studio Daniëls bv en Muiswerk bv, Den Haag

Informatie www.waterinnovatiebron.nl, info@waterinnovatiebron.nl

Met dank aan Alle medewerkers en projectleiders van het WINN-programma van Rijkswaterstaat

Oplage 1500 exemplaren

ISBN 9789036913973

Drukwerk Palace Print, Den Haag

PROJECTENOVERZICHT

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009AGI Spelen met gegevens DigiDijk - SBIR projecten (5)

AVV Electronische rivierloods Kruisingen van droog en nat

BWD Innovatief bedijken

Terpen van Baggerspecie

DWW Dijk met bereik ComCoast

Inside

RIKZ Innovatieve beeldvorming kust

Innovatie Cyclus model

De Rijke Dijk

Ecobeach (BAM)

Kunstriffen (Haskoning)

Compartimentering Dijkring 14 Hoog water, vrije weg

Hydroring

Zandmotor

Water en Energie

RIZA Digitale Ontwerptafel

Waalweelde -procesinnovaties - inzet ontwerptafel

IJsselmeer zoekt verdieping

Genomics

Leren Innoveren Forum Ervarum

Masterclasses

Programma 19 juni 2007*

6 3 5 j a a r

*WINN Waterevenement

Voor een organisatie als Rijkswaterstaat is innovatie onontbeer-

lijk. Onze klanten verwachten een optimale dienstverlening, nu,

maar ook over tien of twintig jaar. Maar wát

willen ze over twintig jaar? De wensen van

het publiek veranderen. Er verschijnt nieuwe

wet- en regelgeving. Het klimaat verandert.

De demografische situatie verandert. Op al die

zaken moeten we nu al anticiperen, willen we

onze dienstverlening optimaal houden.

Op watergebied staan we in de nabije toekomst

voor serieuze opgaven: de zeespiegelstijging, de

daling van het land, de sterkere afwisseling tussen droge en natte

periodes en daarmee gepaard gaande piekafvoer. Oude concep-

ten zijn duur of voldoen niet. Zoek je niet naar nieuwe concepten,

dan lopen we op termijn simpelweg onder water. Daar ligt de rol

van WINN: vooruitdenken en met slimme oplossingen komen.

WINN vervult een sleutelfunctie op het gebied van innovatie.

Uniek is de manier waarop WINN is georganiseerd. Als innova-

tieprogramma staat WINN los van de staande Rijkswaterstaat-

organisatie. Die afstand maakt het mogelijk

vrij te denken. WINN kan de buitenwereld

naar binnen halen, zonder gevangen te zijn in

bestaand beleid, dagelijkse sores en ingesleten

gewoontes. Juist zo kom je tot de innovaties die

we nodig hebben. Dat maakt WINN waardevol

en het spreekt voor zich dat WINN op de inge-

slagen weg doorgaat.

De afgelopen jaren heeft WINN op verschillende

manieren succes gehad. In de eerste plaats in het agenderen

van innovatie bij Rijkswaterstaat. WINN is met alle Regionale en

Specialistische Diensten aan de slag geweest en bracht innovatie on-

der de aandacht. Ook slaagde WINN in het leggen van lijntjes naar

de buitenwereld. WINN betrok bedrijven, universiteiten, kennis-

instellingen en belangengroeperingen bij de oplossing van proble-

Voorwoord

� 5 j a a r

men waar we mee worstelen of mee te maken krijgen. Dat oog

voor de wereld buiten Rijkswaterstaat sluit aan bij onze nieuwe

bedrijfscultuur. Zo geeft WINN het voorbeeld en levert op die

manier een bijdrage aan de omslag die we maken.

Innoveren voor nu en straks, als je dat goed doet, kunnen de

gebruikers van onze netwerken trots zijn op Rijkswaterstaat. Dan

kunnen we optimaal voorzien in de behoeften van gebruikers en

opdrachtgevers en eraan bijdragen dat Nederland klaar is voor

de toekomst. WINN is echt een doe-club. Innoveren blijft vaak

hangen in praten over hoe je het moet doen. WINN laat zien dat

je gewoon in actie moet komen. Daarmee loochent WINN zijn

wortels niet: als Rijkswaterstaat ergens goed in is, dan is het in

aanpakken. Innovatie: gewoon doen!

Bert Keijts,

Directeur-Generaal Rijkswaterstaat

Kust en zee te keur 6

ComCoast 8

Ecobeach 14

Rivieren opnieuw beleefd 20

INSIDE 22

DigiDijk 28

Slib en Schip in nieuw vaarwater 34

Terpen van baggerspecie 36

Water en wonen in nieuw evenwicht 40

Hoogwaterproof bouwen 42

Masterclasses 46

Wateruitdagingen 50

Nawoord 54

WINN in cijfers 58

Projectenoverzicht 62

Inhoud

� 5 j a a r

KUST EN ZEETE KEURHoe ziet de kust van de toekomst eruit? Welke kansen zijn er, welke gevaren

dreigen? Vragen met een bijna eindeloos aantal mogelijke antwoorden. De zoek-

tocht van WINN naar antwoorden verloopt niet alleen in samenwerking met

Rijkswaterstaat maar ook met ‘de buitenwereld’. Zo ontstaat inzicht in wat nu kan,

wat wenselijk is en wat mogelijk is. Kortom: vraaggestuurde innovatie. De richting

van die innovatie is inmiddels duidelijk. De kustverdediging van de toekomst zal

een slimme kustverdediging zijn, waarin ook de economische ontwikkeling van

zee, kustgebied en achterland een plaats heeft.

5 j a a r

Project: ComCoastTYPE PROJECT EU-Interreg IIIB

PROJECTlEIdER Frans Hamer

RIJKSWaTERSTaaTdIENST Dienst Weg- en Waterbouwkunde

BETROKKEN dIENSTEN Dienst Zeeland, Bouwdienst, Adviesdienst Verkeer en Vervoer, Rijksinstituut voor Kust en Zee

BETROKKEN laNdEN België, Denemarken, Duitsland, Groot-Brittannië en Nederland

TIJdSBESTEK 2004 – 2007

�

ComCoast Een andere benadering van hoogwaterveiligheidDe zeespiegel stijgt en het land daalt. Zeedijken steeds hoger maken,

kan op de langere termijn niet in alle gevallen de beste oplossing zijn.

In het ComCoast project zoeken vijf Noordzeelanden een nieuwe en

duurzame benadering voor hoogwaterveiligheid.

ComCoast staat voor ‘combined functions in coastal defence zones’.

Het wil een oplossing realiseren door kustgebieden te ontwikkelen die

in de breedte beschermen tegen overstromingen. Het ideaal is een

geleidelijke overgang van zee naar land in de vorm van brede wa-

terkeringzones. Daarnaast stimuleert ComCoast de multifunctionele

ontwikkeling van de kustzone, waarbij nieuwe gebruiksfuncties zoals

recreatie, natuur en wonen mogelijk worden.

De Duitse en Engelse partners in het ComCoast programma werken

aan verschillende rapportages. Waar multifunctioneel ruimtegebruik

mogelijk is en welke criteria daarbij een rol spelen, is onderwerp van

Duits onderzoek. De Engelsen hebben twee onderzoeken onder hun

hoede, één naar de sociaal-economische aspecten en één naar de

communicatieve. Nederland heeft met Rijkswaterstaat (WINN) de

leiding over ComCoast en richt zich daarnaast op de civieltechnische

aspecten, demonstratiegebieden (pilots) en praktijkproeven. De

golfoverslagsimulator en het gewapend gras op een dijk bij Delfzijl,

bedoeld voor het onderzoek naar doorbraakvrije dijken, is een specta-

culair voorbeeld. De dijken in Noord Nederland zijn bestand tegen een

één-keer-in-de-vierduizend-jaar storm. In Delfzijl onderzocht WINN

op welke wijze we de dijken beter tegen golfoverslag bestand kunnen

maken. Als bovendien het water dat in extreme condities over de dij-

ken slaat, goed wordt opgevangen en eventueel afgevoerd, ontstaat

er een prima alternatief voor dijkverhoging.

Net zo spectaculair belooft de herinrichting van het Zeeuws Vlaamse

Perkpolder te worden. Daar is plaats voor verschillende vormen van

waterkeren in de breedte, met onder andere golfoverslagbestendige

dijken. In dit project komen woningbouw, recreatie, natuurontwikke-

ling en hoogwaterveiligheid samen. Als eind 2007 de partijen de be-

stuursovereenkomst tekenen, kan in 2008 de eerste spa de grond in.

December 2007 eindigt ComCoast. Een deel van het programma

krijgt de komende tien jaar een vervolg binnen het programma

Sterkte Belastingen Waterkeringen. Dit richt zich op de normen voor

dijksterkte. Daarmee zal in de nabije toekomst beter bekend zijn hoe

sterk en hoe hoog we dijken werkelijk moeten maken.

KUST EN ZEETE KEUR

5 j a a r

‘Van onze buren valt iets te leren’

Frans Hamer project le ider ComCoast

“Samenwerken in Europees verband voor-

komt dat je vijf keer het wiel uitvindt. Ik schrik

er soms van hoe weinig de Nederlandse wa-

terbouwers op de hoogte zijn van wat er bij

de buren gebeurt. Misschien komt dat omdat

we vanuit onze eeuwenlange ervaring in de

strijd tegen het water denken te weten hoe

het moet. Maar van onze buren valt wel iets

te leren. Wij varen blind op de uitkomsten

van ingewikkelde faalkansberekeningen, ter-

wijl daaraan nog veel onzekerheden kleven.

Onze Duitse collega’s vinden dat nog niet

verantwoord en kiezen bewust voor meer

eenvoudige sommen en een meer pragma-

tische benadering, waarmee het daar zeker

niet minder veilig is.

Wij hebben hier in Nederland alles vastge-

legd in nationale wetten en procedures, zoals

de Wet op de Waterkering. In Engeland kiest

men al jaren voor een andere benadering.

Daar is men voor elke locatie verplicht om

een kosten-baten analyse uit te voeren,

waaruit moet blijken of een dijk of een

dijkverhoging echt de goede oplossing is.

Dijken worden daar niet automatisch overal

verhoogd. Deze werkwijze leidt tot oplos-

singen die toegesneden zijn op de lokale

omstandigheden.

Er zijn altijd dingen die beter kunnen. Dat

moet ook je houding zijn. We hebben met

ComCoast relatief goed gescoord, zowel

inhoudelijk, communicatief als qua proces.

Leerpuntje zou kunnen zijn dat je in het

begin nóg eerder duidelijk maakt, intern en

extern, waar het in de kern om gaat. Dan

krijg je sneller draagvlak en steun vanuit je

organisatie en daarbuiten.

Bij Rijkswaterstaat gaat het om projecten

die ertoe doen. Mobiliteit en veiligheid: dat

raakt veel mensen. Heel Nederland leest in

de krant over klimaatverandering en hoe wij

daar als laaggelegen land mee om moeten

gaan. Het geeft veel voldoening om daar

oplossingen voor te zoeken. Ik vind tradities

mooi, maar je moet oppassen dat je niet

steeds dingen op een bepaalde manier doet

omdat je dat nu eenmaal gewend bent.

Je moet áltijd kijken of het slimmer kan. Ik

vind innovatie een buitengewoon boeiend

onderwerp, maar het mag geen onderwerp

zijn voor één bepaalde groep medewerkers.

Innovatie moet bij iedere Rijkswaterstater tot

in z’n tenen zitten.”

‘Altijd kijken of het slimmer kan’

1 1 5 j a a r

KUST EN ZEETE KEUR

Harry van Waveren gedeputeerde Zeeland voor

ruimtel i jke ontwikkel ing, recreat ie en toer isme en

voorz i t ter van de stuurgroep ontwikkel ing Perkpolder

‘Rijkswaterstaat is niet meer die ondoordringbare club’

1 �

“Als Zeeuw van geboorte heb ik een dubbele

band met het water. Mijn eerste associatie

is genieten van het strand en varen op zee.

Maar anderzijds, weet hebbende van de

kracht van het water, kan ik als het stormt

een onrustgevoel hebben. Dat is misschien

iets wat in Zeeland van generatie op gene-

ratie overgebracht wordt. Je moet respect

hebben voor de kracht van het water.

Vanuit de Zeeuwse geschiedenis is de over-

slagbestendige zeedijk in Perkpolder niet

een verhaal dat 1-2-3 te verkopen is. Je

moet goed en gericht uitleggen waarom je

het doet en hoe je het doet. Met de aanpak

van de brede dijk heb je wel kans dat je op

enig moment natte voeten krijgt, maar de

kans op een echte ramp, met onvoorstelbare

gevolgen, is minimaal. Als Zeeuwen vragen:

‘waarom niet gewoon een hogere dijk?’ dan

is het antwoord dat we rekening moeten

houden met de klimaatverandering, met

een stijgende zeespiegel. Het is noodzakelijk

dat we ervaring opdoen met andere oplos-

singen.

De combinatie van verschillende func-

ties spreekt me het meest aan in het

Perkpolderproject. Het biedt innovatieve

oplossingen voor het water, nieuwe recre-

atiemogelijkheden en herinvulling van het

voormalige veerplein. Door de aanleg van

de tunnel en het verdwijnen van het veer

ligt Perkpolder aan het einde van een vier-

baansweg, waar niemand meer overheen

rijdt. De ruimte die er nu ligt, smeekt als het

ware om een mooie invulling. We hopen

een karakteristiek en uniek woonklimaat te

creëren. Het overgrote deel van de bevolking

is positief. Men ziet in dat dit moet gebeuren

en dat het past bij de omgeving. Ik hoop dat

dit project inspirerend werkt voor projecten

elders in het land.

De afgelopen vier jaar is er veel veranderd

bij Rijkswaterstaat. Het is niet meer die

grote, ondoordringbare club, die het soms

kon zijn. Rijkswaterstaat heeft in Perkpolder

een duidelijke opgave, niet alleen vanwege

ComCoast, maar ook vanwege natuurcom-

pensatie, de ontwikkeling van een stukje ge-

tijdengebied. Het project is aan een duidelijk

tijdpad gebonden. Rijkswaterstaat denkt mee

om te komen tot oplossingen voor de com-

binatie van verschillende ruimtelijke functies

die in het gebied nodig zijn. Daar heb ik al-

leen maar complimenten voor.”

‘Respect voor de kracht van het water’

5 j a a r

KUST EN ZEETE KEUR

Project: EcobeachPROJECTINITIaTIEf BAM Civiel

PROJECTlEIdER Kees van Ruiten

RIJKSWaTERSTaaTdIENST Rijksinstituut voor Kust en Zee

BETROKKEN dIENST Dienst Noord-Holland

PlaaTS Strand Egmond

TIJdSBESTEK 2006 – 2009

1 � 5 j a a r

Natuurlijke zandaangroei op het strand door verticaal geplaatste

drainagebuizen. Dat is het verrassend simpele idee van Ecobeach.

BAM legde het van oorsprong Deense idee voor aan Rijkswaterstaat.

Rijkswaterstaat zag het als een aanvulling op de ‘onder water’ zand-

suppleties die de ligging van de bestaande kustlijn moeten waarbor-

gen. Om te weten hoe het werkt en of het in Nederland werkt – in

Denemarken, Australië en Ghana zijn de ervaringen positief– startte

herfst 2006 op het strand bij Egmond een drie jaar durende proef.

Voor de, onder WINN vlag gebrachte, pilot zijn in twee proefvakken

van elk drie kilometer, honderden geperforeerde buizen de grond

ingespoten. De twee meter lange buizen staan in rijen van vijf tot tien

stuks haaks op de vloedlijn. Om de honderd meter volgt een nieuwe

rij. De keuze voor Egmond is weloverwogen. Het gaat om een relatief

stabiel stuk ten noorden van Castricum en een dynamisch stuk strand

bij Egmond aan Zee waar Rijkswaterstaat inmiddels veel van weet. Via

het Argus videosysteem wordt het strand 24 uur per dag in de gaten

gehouden. Ideaal om uit te vinden of binnen de natuurlijke dynamiek

zandaangroei ontstaat door Ecobeach. Ter vergelijking ligt er ook een

referentievak zonder buizen.

Hoewel er wetenschappers zijn die het idee van Ecobeach lariekoek

vinden en natuurlijke variatie als verklaring voor de waargenomen

zandaangroei opperen, is over de werking van de buizen inmiddels

een aantal aannemelijke theorieën ontwikkeld. De buizen kunnen

namelijk tot een versnelde afvoer van water leiden, waardoor een

drogere en poreuzere zandlaag ontstaat. Hierop laat iedere golf meer

zand achter.

Ecobeach is niet alleen vanwege de methode vernieuwend. Ook

de samenwerking tussen BAM en Rijkswaterstaat is dat. Er is geen

supergedetailleerd contract dat werkwijze en risico’s dichttimmert.

Innovatief werken vereist nu eenmaal een zekere bandbreedte. Zo is

bij een project als Ecobeach de natuur een onvoorspelbare factor. In

de ‘no cure no pay’ overeenkomst zullen BAM en Rijkswaterstaat hier

creatief mee om moeten gaan.

EcobeachZandaangroei dankzij geperforeerde buizen

KUST EN ZEETE KEUR

Kees van Ruiten project le ider Ecobeach

‘WINN en BAM vertrouwen elkaar’

1 7 5 j a a r

“Het leuke aan mijn rol vind ik het verbinden

van disciplines en de mensen daarachter. Ik

ben geen morfoloog, geen hydroloog en

geen ecoloog, maar ik weet er net genoeg

van om die mensen bij elkaar te brengen en

mijn vragen te articuleren. Daar heb ik veel

lol in. Het gaat om het gebruik van informatie

en, aan de hand daarvan, het nemen van

beslissingen. Heeft het meerwaarde voor de

taken van Rijkswaterstaat? Als projectleider

juiste informatie bij de juiste mensen bren-

gen, dat is de uitdaging.

Bij het Rijksinstituut voor Kust en Zee werken

veel jonge mensen, vers van de universiteit.

Die geven je energie, ze hebben ideeën en

pakken dingen op. Ze zijn absoluut niet

bureaucratisch. Maar omdat je gemeen-

schapsgeld besteedt, moet je transparant zijn

en rechtmatig werken. Daar ligt een verant-

woordelijkheid die zich soms uit in lange be-

slisprocedures en dergelijke. Wat me stoort,

is dat veel regelgeving ontstaat als er wat

mis gaat. Zo heeft de bouwfraude in eerste

instantie geleid tot regels die ons onnodige

‘bureaucratie’ opleverden. Die regelgeving

kan verstikkend werken. Super gedetailleerde

contracten zijn killing voor innovatie.

WINN werkte samen met Peter Kole van

de stafdeling Markt en Inkoop van Rijks-

waterstaat aan het Ecobeach-contract. Het

is zijn taak om tot nieuwe contractvormen

te komen. Hij wees ons er voortdurend op

dat wij overal controle op wilden houden en

dat dat de verkeerde weg was. Een heleboel

risico’s die je normaal probeert af te dekken,

hebben we er uiteindelijk uitgehaald. We

hebben gezegd: op het moment dat er iets

onverwachts met flinke gevolgen gebeurt,

gaan we met elkaar overleggen. Onze

partner BAM vond dat een verademing.

We hebben vertrouwen in elkaar. Zolang je

elkaar aan weerskanten maar aanspreekt op

verantwoordelijkheden en niet teleurstelt.

Gaat er iets niet goed, dan moet je dat on-

middellijk communiceren. Zo weet je wat je

van elkaar kunt verwachten.

Eén receptenboek voor innovatie bestaat

niet. Waarom is dit nu zo’n leuk project?

Primair omdat er chemie tussen de mensen

is. Maar ook vanwege de betrokkenheid

vanuit Markt en Inkoop van Staf DG rond

de contractvorm. En omdat WINN en BAM

vertrouwen in elkaar gekregen hebben. BAM

vertrouwt onze manier van monitoren. Van

ons krijgt BAM de ruimte om aan te tonen

dat het werkt.”

‘Gedetailleerde contracten killing voor innovatie’

KUST EN ZEETE KEUR

Ad van ’t Zelfde innovat iemanager BAM Mult iconsult

‘Ambtenaren doen meer dan uit het raam kijken en aannemers zijn geen boeven’

1 � 5 j a a r

‘Innoveren creëert enorm veel positieve energie’“Als innovatiemanager doe ik trajecten die

anders in elkaar zitten dan een doorsnee pro-

ductieproces. Bij een innovatietraject moet

je kennis aan elkaar koppelen, balanceren

tussen de lange en de korte termijn en tussen

wat je wel en niet weet. Je moet chaos en on-

zekerheid aankunnen. Juist dat onvoorspel-

bare vind ik leuk. Wat ik ook belangrijk vind,

is aansluiting zoeken bij de belevingswereld

van klanten. Het aardige van deze innovatie

is dat we er een gezamenlijke onderneming

van hebben gemaakt. Innoveren creëert

enorm veel positieve energie.

EcoBeach is in een aantal opzichten een to-

taal andere benadering. Ten eerste is het een

eigen initiatief, een ongevraagde oplossing.

Normaal zegt Rijkswaterstaat: dit wil ik heb-

ben. Omdat Rijkswaterstaat dik tevreden was

over hoe ze de kust onderhouden, dachten

ze niet aan alternatieven. Ten tweede snapt

de wetenschap niet hoe de zandaangroei

werkt. De normale gang van zaken is: eerst

in het lab kijken, een model maken, een si-

mulatie doen en dan pas in de werkelijkheid

uitproberen. Bij Ecobeach werkt het juist

andersom.

Voor ons gold: hoe kom je nu tot innovatie

in samenwerking met de overheid? Waarbij

voor ons een voorwaarde was dat we bij

presteren gewoon geld moeten kunnen ver-

dienen. Het contract bleek allesbepalend. Dat

heeft langer geduurd dan normaal, maar juist

doordat we die tijd investeerden, ging het

uiteindelijk makkelijk. Het is een gezamenlijk

product geworden. Dankzij het feit dat beide

partijen eerlijk vertelden wat hun beletsels

waren, nadachten over de risico’s, konden

we tot een eenvoudig contract komen. Beide

partijen investeerden in het opbouwen van

een vertrouwensband. Dat vraagt om een

open houding. Niet denken in clichés als:

ambtenaren kijken de hele dag uit het raam

en aannemers zijn boeven. Je moet respect

hebben voor elkaars positie.

Bij WINN tref je publiek ondernemerschap.

Daarmee bedoel ik dat een ambtenaar buiten

gebaande paden durft te treden in het belang

van de publieke zaak. EcoBeach was met

een reguliere projectaanpak nooit tot stand

gekomen. Het WINN-bestuur heeft zijn

verantwoordelijkheid genomen. WINN heeft

bestaansrecht. Er moet ruimte zijn om te ex-

perimenteren, om andere arrangementen te

maken. Dat doet WINN fantastisch.”

KUST EN ZEETE KEUR

� 5 j a a r

Dijkversterking blijft een belangrijk punt in het beleid van Rijkswaterstaat. Maar

zouden we meer kunnen gaan leven mét water, in plaats van er altijd tegen te

strijden? Een revolutionaire benadering, die de wensen van veiligheid confron-

teert met die van alledag. Mensen willen zich veilig weten, maar ook ruimte voor

wonen en werken hebben. Hoe zijn deze verenigbaar? Innovatie rond dit thema

richt zich op nieuwe technieken voor dijkversterking en manieren om meervoudig

ruimtegebruik rondom de rivier te realiseren. Dit vraagt in ieder geval om een

mentaliteitsverandering bij politiek en bevolking.

RiviEREN opNiEUW bElEEFd

Project: INSIDEPROJECTPaRTNERS CUR (Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research en Regelgeving) en GeoDelft

PROJECTlEIdER Erik Bijlsma

RIJKSWaTERSTaaTdIENST Bouwdienst

BETROKKEN dIENSTEN Dienst Weg- en Waterbouwkunde, Dienst Noord Nederland, Dienst IJsselmeergebied

TIJdSBESTEK 2001 – 2007

dE dRIE dIJKvERSTERKINgSTEChNIEKEN:

• Mixed-in-place (Consortium HKR)

• Dijkvernageling (Consortium INSIDE Squad)

• Expanding Columns (Consortium D-Dike)

2 �

RiviEREN opNiEUW bElEEFd

5 j a a r

INSIDE is in 2001 gestart door Rijkswaterstaat in samenwerking

met CUR en met GeoDelft als geotechnisch adviseur. In 2003 is het

project om financiële redenen stopgezet. Dankzij WINN beleefde

INSIDE begin 2004 een nieuwe start. Steeds vond afstemming plaats

met de kennisvragers (waterschappen, Rijkswaterstaat en provincie)

over de technische en financiële haalbaarheid en de maatschappelijke

acceptatie van de innovatieve technieken. INSIDE organiseerde een

aantal roadshows om de betrokkenheid van de waterschappen te

vergroten. Als dijkbeheerders moeten zij er vertrouwen in hebben. De

waterschappen werden geïnformeerd over de INSIDE-oplossingen en

waar deze geschikt voor zijn.

De drie technieken zijn de afgelopen jaren beproefd. De resultaten

zijn bemoedigend. Het Expertise Netwerk Waterkeren (ENW) heeft

vertrouwen in deze technieken. Mixed-in-place en dijkvernageling zijn

zelfs geschikt voor de toepassing in een pilotproject. Hoe de technie-

ken voor dijkversterking zich op de lange termijn gaan gedragen, zal

blijken uit aanvullende monitoring.

Het klimaat verandert. De waterstanden van de rivieren zullen aan-

merkelijk verhogen. Naast rivierverruimende maatregelen vormen

dijken een belangrijke beveiliging tegen overstromingen. Om deze

beveiliging voor de toekomst te kunnen blijven garanderen, schreef

het project INSIDE (INnovations on Stability Improvements enabling

Dike Elevations) een prijsvraag uit. Bedenk een innovatieve manier om

dijken te versterken, zonder extra ruimte te gebruiken.

Drie voorstellen vielen in de prijzen en ontvingen een bijdrage voor de

ontwikkeling van hun innovatieve dijkversterkingtechniek. De mixed-

in-place techniek vermengt droog bindmiddel met vochtige grond,

waardoor na verharding gestabiliseerde grondkolommen ontstaan.

Dit is erg effectief, omdat de oorspronkelijk zwakste plek van de dijk,

de slappe grond, nu grote krachten kan opnemen. Dijkvernageling

bestaat uit het verankeren van het binnendijkse grondmassief door

toepassing van trekelementen. Een dijkdeuvel (Expanding Column) is

een buis met daarboven een kous vol cement-bentoniet. Het uitzet-

ten van de kous zorgt voor het samendrukken van de omringende

slappe grond. Het onderste deel van de buis zorgt voor een goede

verankering in de draagkrachtige zandlaag.

INSIdEDijken van innovaties

Erik bij lsma project le ider INSIDE

‘Niet stoppen bij de eerste tegenslag’

RiviEREN opNiEUW bElEEFd

2 � 5 j a a r

‘Innovatie kun je stimuleren, maar niet versnellen’hebben mensen ook overtuigd.

Innovatie kun je stimuleren, maar niet ver-

snellen. De verschillende partijen hebben tijd

nodig om nieuwe technieken te accepteren.

Het uitzoeken en beantwoorden van al hun

vragen kost nu eenmaal veel tijd. Een verbe-

terpunt van dit project is de communicatie. Je

moet mensen continu blijven informeren en

enthousiasmeren. Daarin mag je niet verslap-

pen. Zo hou je de buitenwereld betrokken.“

”Wat ik heb met innovatie? De wereld staat

niet stil. Bedenk je altijd dat er slimmere

manieren of technieken zijn om iets te doen.

Innovators geef ik graag een kans. Ik ben een

voorstander om ideeën, die de wereld verder

kunnen helpen, te onderzoeken. Zo breng je

technieken verder. Innovatie om te innoveren

vind ik niks. Daar verzet ik me tegen. Als

iets goed functioneert, moet je het niet per

se willen veranderen. Zeker als het resultaat

onveranderd blijft, is dat zinloos.

Als afgestudeerd ingenieur cultuurtechniek

grond en water ben ik een intermediair tussen

beleid en theorie. Vanuit deze brede techni-

sche achtergrond kwam ik terecht bij de Dienst

Weg- en Waterbouwkunde en ben zodoende

in de dijkenbouw gerold. Inmiddels ben ik al-

weer twaalf jaar werkzaam bij Rijkswaterstaat.

Ik doe hier veel grote projecten, maar INSIDE is

mijn kindje. Ik blijf me er hard voor maken, ook

al zitten we nu in de afrondingsfase.

Het proces van idee naar uitvoering vind ik

het leukst. Het is een combinatie van goede

communicatie en een lange adem. Niet stop-

pen bij de eerste tegenslag en mensen met

goede argumenten overtuigen van een inno-

vatief idee. Je wint hun vertrouwen door aan

te tonen dat het geen luchtkasteel is. Zien is

vaak geloven. Tijdens een praktijkdag gingen

we met de bus naar de dijk, naar de pilotsite.

Onze vijf roadshows langs de waterschappen

Erwin de Jong project le ider Van Hattum en Blankevoort

‘WINN gaf ons het vertrouwen om het weer op te pakken’

RiviEREN opNiEUW bElEEFd

2 7 5 j a a r

‘Een ramp zorgt vaak pas voor het besef’zie je duidelijk dat we het anders en beter

zijn gaan doen. Een uitdaging vind ik het be-

heersen van de risico’s en het bedenken van

nieuwe concepten. We hebben voor dijkver-

sterking nu een goedgekeurde methode en

een toetsbare techniek. Veel waterschappen

zijn enthousiast. Nu is het zoeken naar een

goede pilotlocatie. Als de eerste nagels de

dijk ingaan, geeft dat voldoening van een

aantal jaar werk.”

“Ons consortium van Van Hattum en

Blankevoort, Boskalis, Witteveen + Bos en

Grontmij ging in 2002 voortvarend van

start met dijkvernageling. Te voortvarend.

We doken meteen diep in de techniek en

gingen voorbij aan de conceptuele denkfase.

CUR en Rijkswaterstaat brachten ons op het

goede spoor. In een later stadium hadden we

weer profijt van deze vroegtijdige technische

verdieping.

We waren vrij in de ontwikkeling. Terug-

koppeling kregen we na elke fase, met de

mogelijkheid om bij te sturen. Innovatie

kent teleurstellingen en hoogtepunten. Het

stopzetten van het project in 2003 was zo’n

teleurstelling. Je werkt naar een einddoel

en dat perspectief was verdwenen. WINN

gaf ons het vertrouwen om het weer op te

pakken en verzorgde de pr en informeerde

de waterschappen. Het was moeilijk om alle

waterschappen in Nederland op hetzelfde

informatieniveau te krijgen. Zo werd de web-

site een periode niet goed bijgehouden. Na

de proef in 2005 ging het meer leven. Voor

deze proef gaf het waterschap Rivierenland,

dat streeft naar innovatie, toestemming zes

nagels in de Lingedijk te zetten. Jammer

genoeg zorgt een ramp pas voor het besef

bij mensen. Toen New Orleans onder wa-

ter stond, werden noodzaak en nut voor

dijkversterkingstechnieken ingezien. Zonder

die ramp was de media-aandacht tijdens de

proef kleiner geweest en hadden radio- en

televisieomroepen nooit bij ons op de dijk

gestaan.

Voor constructies in de grond kun je nooit

uit de voeten met een standaardtechniek. Je

bent telkens aan het innoveren en aan het

nadenken over de toegepaste techniek. Dat

is zo gewoon, dat het niet meer bijzonder

is. Het is een geleidelijke trend van continue

vernieuwing. Over een periode van tien jaar

PROJECTlEIdERS Louise de Jong en Ronald van Oort

RIJKSWaTERSTaaTdIENST Adviesdienst Geo-informatie en ICT

BETROKKEN dIENSTEN Dienst Weg- en Waterbouwkunde, Dienst Noord Nederland, Dienst IJsselmeergebied

TIJdSBESTEK 2006 – 2010

dE vIJf gESElECTEERdE PROJECTEN zIJN:

• Geobeads, netwerk van minuscule sensoren op basis van chiptechnologie, Alert Solutions B.V., Hilversum

• Systematische monitoring met satelliet- en radartechnolo-gie, Hansje Brinker, Delft

• Real-time dijkbewaking met optische glasfibertechniek, Inventec B.V., ’t Harde

• Intelligent monitoring- en bewakingsysteem, Koenders Instruments B.V., Almere

• Gelijktijdig waargenomen multi-sensordata vanuit de lucht, Miramap B.V., Houten

Project: DigiDijk

2 �

RiviEREN opNiEUW bElEEFd

5 j a a r

Dat is een goede manier, maar enorm tijdrovend. WINN zoekt via

deze pilot manieren om de visuele dijkinspecties een stuk efficiënter

te maken.

Voorjaar 2007 dienden 21 bedrijven een voorstel in. Een deskundige

beoordelingscommissie vond vijf daarvan veelbelovend. De beoorde-

lingscommissie keek naar de mate van vernieuwing en haalbaarheid.

Een voorstel moest bovendien passen binnen de inspectie zoals die nu

gebeurt en dus aanvullend zijn op de visuele inspectie.

De vijf geselecteerde bedrijven kunnen, financieel gesteund door

Verkeer en Waterstaat en Economische Zaken, een haalbaarheids-

studie uitvoeren. Deze eerste fase zal een half jaar duren. Voor het

einde van 2007 wil WINN twee voorstellen selecteren voor fase 2, het

ontwikkeltraject dat twee jaar mag duren. Voor beide fasen samen

stelt de overheid 1,1 miljoen euro beschikbaar. De helft is afkomstig

van het ministerie van Economische Zaken en de andere helft van

Verkeer en Waterstaat. In de derde en laatste fase moet het bedrijf

de innovatie zelf op de markt brengen, maar zal Rijkswaterstaat zeker

betrokken blijven.

In het project DigiDijk vraagt WINN het midden- en kleinbedrijf

(MKB) om via Small Business Innovation Research (SBIR) met inno-

vaties te komen voor het inspecteren van waterkeringen. In de VS is

SBIR al twintig jaar een begrip. In Nederland vond het ministerie van

Economische Zaken het hoog tijd om de banden tussen overheid en

MKB aan te halen. Het polste bij diverse andere ministeries de bereid-

heid om mee te doen. Bij Verkeer en Waterstaat was op het gebied

van water WaterINNovatiebron een logische partner. Op het gebied

van verkeer en vervoer voert Wegen naar de Toekomst een pilot uit.

Voor WINN heeft dit SBIR-programma twee doelen. WINN vraagt be-

drijven, innovatieve waarnemingstechnieken te ontwikkelen voor het

inspecteren van waterkeringen. Daarnaast wil Verkeer en Waterstaat

net als de andere ministeries testen of SBIR werkt; lukt het om op deze

manier bruikbare innovaties van het MKB te krijgen?

Dat efficiënt beheer van waterkeringen onderwerp is van deze pilot is

niet vreemd. Het beheren van waterkeringen als zeedijken, rivierdijken

en ‘veendijken’, heeft de laatste jaren enorm de aandacht. Zeker sinds

de dijkdoorbraak bij Wilnis. Dijkinspecties verlopen nog steeds visueel.

digidijkMKB komt met innovatieve oplossingen voor dijkinspecties

louise de Jong project le ider DigiDi jk

‘De gedrevenheid van innovators inspireert’

RiviEREN opNiEUW bElEEFd

� 1 5 j a a r

anderen kunnen doen waar ze goed in zijn.

En daardoor krijgen wij als Rijkswaterstaat

wat we nodig hebben. Mooier kan toch

niet?“

“Hoewel ik me niet bemoeide met de beoor-

deling heb ik de 21 voorstellen wel gelezen.

En dat was echt machtig interessant. Er zijn

nu vijf voorstellen geselecteerd voor een

haalbaarheidsonderzoek. Desondanks is op

dit moment helemaal open waar het naar

toe gaat. We hebben wel een doel - verbe-

teringen op het gebied van het inspecteren

van waterkeringen - maar er zit nog zoveel

variatie in. De geselecteerde projecten bieden

verschillende mogelijkheden. De mensen zijn

ontzettend enthousiast en gedreven om hun

innovatievoorstel verder te ontwikkelen. Die

gedrevenheid vind ik inspirerend.

Er zullen mensen zijn die als kind op het

strand druk in de weer waren met het bou-

wen van dijken en voor wie een carrière bij

Rijkswaterstaat een logisch vervolg was. Mijn

eerste dijk bouwde ik pas op latere leeftijd

tijdens een vakantie in Nepal. Daar had je

weinig badvoorzieningen. Dus bouwde ik

van stenen een dammetje in een beek zodat

je een meertje kreeg waarin je kon poedelen.

Ik ben een denker, maar dus ook best prak-

tisch ingesteld. Daarom zit ik bij DigiDijk op

mijn plek. Het is tenslotte de bedoeling dat

we straks tastbare, bruikbare oplossingen

hebben.

Rijkswaterstaat hoort als uitvoeringsorgani-

satie dit soort dingen te doen. Rijkswaterstaat

is, zeg ik wel eens oneerbiedig, de terrein-

knecht van Nederland. Maar wel de beste

die je je wensen kan. We moeten ervoor

zorgen dat de infrastructuur er goed bijligt,

dat het allemaal functioneert en dat het land

veilig is voor water. En dat kan niet met alleen

papier. Je moet onderzoek doen en studeren,

maar op een gegeven moment moet je echt

wat dóen. We ontwikkelen het niet meer

zelf, maar we moeten de randvoorwaarden

scheppen waaronder anderen het wel kun-

nen. Ik vind het leuk om ervoor te zorgen dat

‘Terreinknecht die voorwaarden schept’

Erik peters opr ichter Alert Solut ions

‘WINN is een betrouwbare partij om mee te werken’

RiviEREN opNiEUW bElEEFd

� � 5 j a a r

je met iets bezig bent dat nuttig is voor an-

deren. Dat anderen met jouw gedachtegoed

aan de slag gaan. Maar vooral het vernieu-

wende boeit. Ik kijk met enthousiasme uit

naar de volgende stappen.”

“Het idee is eind 2006 ontstaan vanuit de

verbazing dat chiptechnologie, die al op veel

plekken wordt gebruikt, ook om kosten te

drukken, in de waterkeringswereld nog he-

lemaal niet aan de orde is. Het gaat om een

betrouwbare techniek die al geruime tijd in

de automobiel- en procesindustrie wordt toe-

gepast. Het meten van olie en bandenspan-

ning in auto’s gebeurt bijvoorbeeld met dit

soort sensoren. Vanuit die basiscomponenten

maak ik een vertaalslag naar dijkmonintoring.

De doorbraak zit ’m erin dat het prijsniveau

per meetinstrument zover omlaag gaat dat

het binnen handbereik komt om er duizen-

den toe te passen.

Tot nu toe is WINN duidelijk geweest in

wat ze nastreeft. WINN is een betrouwbare

partij om mee te werken; afspraken worden

nagekomen. Het SBIR-traject stelt me in

staat de benodigde voorinvestering te doen

in een product dat nog helemaal ontwikkeld

moet worden. Bovendien moet de markt

ontwikkeld worden. Vanwege dat laatste is

het moeilijk in dit stadium private investeer-

ders aan boord te krijgen. SBIR helpt me om

zaken van de grond te krijgen en werk uit te

besteden. Zo kan ik versneld de haalbaar-

heid van dit concept uitwerken. Ik hoop dat

ik daarna sterk genoeg sta om ook de rest

van de financiering rond te krijgen. Naast

het geld is het vertrouwen dat je krijgt van

Rijkswaterstaat belangrijk omdat je daarmee

andere partijen over de streep kunt trekken.

Innovatie zit in je. Ik ben altijd met trajecten

bezig geweest die met innovatie te maken

hadden. Ik hou van de puzzel en het onbe-

kende, van iets doen wat anderen nog niet,

of nog niet zo handig hebben gedaan. En dat

‘Dankzij vertrouwen Rijkswaterstaat trek je anderen over de streep’

� 5 j a a r

Slib & SCHip iN NiEUWvAARWATER

Slib - baggerspecie, zand en uiterwaardgrond - moet elke keer verwijderd worden

uit onze watersystemen vanwege milieuredenen of veiligheid. Al met al maakt

Nederland jaarlijks kosten om de waterwegen bevaarbaar te houden. Beide on-

derwerpen smeken om een innovatieve benadering. Want er blijkt veel meer te

kunnen met slib, dan enkel opslaan. Bijvoorbeeld het bouwen van terpen waar

mensen beschermd tegen het water kunnen wonen. Een innovatieve blik leert dat

er veel mogelijkheden zijn voor een betere benutting van de scheepvaart. Zo kan

een ander ontwerp en bouw van schepen en havenhoofden de efficiëntie aanzien-

lijk verhogen.

Project: Terpen van baggerspeciePROJECTlEIdER Alan Hoekstra

RIJKSWaTERSTaaTdIENST Bouwdienst

BETROKKEN dIENSTEN Dienst Weg- en Waterbouwkunde, Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling

TIJdSBESTEK 2003 – 2007

� 7 5 j a a r

geen risico’s voor de gezondheid met zich meebrengt (mits de juiste

maatregelingen genomen worden), dat het juridisch verantwoord

is en bovendien technisch haalbaar. Het grootste struikelblok bleek

de maatschappelijke kant: de risicoperceptie. Hoewel baggerspecie

verontreinigd kan zijn, is het met de juiste maatregelen wel veilig.

Desondanks beschóuwen mensen het niet als veilig.

Hoe verander je het imago van bagger? Volgens de huidige strenge

maatstaven is bijna alle bagger verontreinigd en onveilig. Nu komt men

daar op terug. Binnenkort versoepelt de regelgeving rondom bagger.

Dit biedt kansen. Baggerspecie kan in de nabije toekomst gebruikt

worden als een gewone grondstof om op te bouwen en te wonen.

WINN rondde het pilotproject begin 2007 af. Er wordt inmiddels op

verschillende plekken nagedacht over toepassingen. Sommige zijn al

in uitvoering, zo worden in Groningen bestaande terpen hersteld. En

in Zeeland vult men een oude verdedigingslinie met baggerspecie op.

In de uiterwaarden liggen ook kansen, zoals bij de herinrichting van

de Gendtse Waard.

Ruim tweeduizend jaar geleden bouwden we ze al: terpen. Met de

komst van dijken leek de terp achterhaald. Tot nu. Met het verande-

rende klimaat is het ophogen van grond weer actueel. En grond heb-

ben we genoeg: in de vorm van baggerspecie. WINN startte in 2004

een pilot voor het maken van terpen met baggerspecie. Conclusie: het

is een kansrijk concept.

Wat zijn de voordelen van terpen van baggerspecie? Door het stijgen

van het water en het dalen van het land zijn laaggelegen gebieden

niet meer veilig om te wonen. Dit terwijl ruimte in Nederland al zo

beperkt is. Door grond te verhogen, wordt deze zo efficiënt mogelijk

gebruikt. Bovendien heeft Nederland, door het baggeroverschot te

gebruiken, een bestemming voor deze grond. Zo tackelt de pilot

meerdere vraagstukken: druk op de ruimte, hoogwaterveiligheid en

baggerspecieoverschot.

De pilot onderzocht het idee vanuit vier invalshoeken: veiligheid,

techniek, recht en maatschappij. Onder andere via een snuffelterp

onderzocht men de mogelijkheden. Daaruit bleek dat baggerspecie

Terpen van baggerspecie De grondstof van de toekomst

Slib & SCHip iN NiEUWvAARWATER

Alan Hoekstra project le ider

‘Zorg dat je iets kunt laten zien’

� � 5 j a a r

zoek bleek trouwens dat de bewoners van

Doornenburg geen probleem hadden met

een terp van baggerspecie. Wat daarbij mee-

speelde was dat het om lokale bagger ging.

Eigen bagger eerst, dus.”

“Leuk aan zo’n project dat je echt wat nieuws

aan het realiseren bent, iets dat van belang is

voor Nederland. Je krijgt met veel verschil-

lende partijen te maken, met verschillende

visies. Dat is aan de ene kant leerzaam, aan

de andere kant verloopt samenwerking met

die verschillende partijen soms moeizaam.

Een kenmerk van innovatie is dat het allerlei

tegenkrachten oproept. Mensen zeggen: dat

kan helemaal niet, en daarmee is de kous af.

Terwijl je juist een open mind moet hebben.

Je moet kijken wat er binnen de regelgeving

wel kan. Wellicht kun je wat veranderen. Als

je, zoals in ons geval, bestuurlijk committent

hebt, moet je eens proberen buitenom of

bovenlangs te gaan. Voor sommige mensen

is dat lastig.

Een manier om die tegenkrachten het hoofd

te bieden, is veel aandacht voor het concept

vragen en veel laten zien. De snuffelterp

in de Klompenwaard tussen Arnhem en

Nijmegen was daar uitermate geschikt voor.

Staatsbosbeheer bouwde daar in 1990 uit

lokale baggerspecie een terp, bedoeld als

vluchtheuvel voor vee. We hebben daar een

huisje opgezet en zijn er een moestuintje

begonnen.

We nodigden de schoolkinderen uit het naast-

gelegen Doornenburg uit om mee te doen

aan een wedstrijd om op de terp de hoogste

zonnebloem te kweken. Ook kweekten ze er

groenten. Een onderzoeksbureau onderzocht

de gewassen en het lokaal opgepompte

sproeiwater. Het bleek dat zonnebloempitten

uit de supermarkt meer arseen bevatten dan

de zonnebloempitten van de snuffelterp!

De pilot werd afgesloten op het moment dat

de nieuwe baggerregelgeving rond kwam.

Dat was een mooi moment. Toepassing van

baggerspecie als gewone grondstof krijgt

daarmee betere kansen. Uit belevingsonder-

‘Probeer eens buitenom te gaan’

Slib & SCHip iN NiEUWvAARWATER

� 5 j a a r

WATER & WoNEN iN NiEUW EvENWiCHTHet binnendijkse gebied is ingepolderd en afgeschermd door dijkringen. Dat is

de stand van zaken. De verwachte toename van de wateroverlast in ons land is

een extra reden om opnieuw te kijken naar een mogelijke integratie van water en

wonen. Zouden we water niet meer ruimte kunnen geven, zodat de mogelijkheden

ook groter worden? Innovatief denken hierover levert een schat aan mogelijke

oplossingen op. Tegelijk is er eens spanning tussen het water, het wonen en het

groen. Deze spanning kent fysieke en politieke problemen, technische en finan-

ciële. Dit thema prikkelt belanghebbende partijen om creatieve oplossingen te

zoeken.

Project: Hoogwaterproof bouwenPROJECTlEIdERS Gijsbert de Boer en Jan Dirk van Duijvenbode

RIJKSWaTERSTaaTdIENST Bouwdienst

BETROKKEN dIENSTEN Rijksinstituut voor Kust en Zee en Dienst Weg- en Waterbouwkunde

PaRTNERS TNO, Waalweelde

TIJdSBESTEK 2006 – 2008

4 � 5 j a a r

bleken Rijkswaterstaat te zien als tegenstander en besteedden weinig

aandacht aan plannen voor buitendijks gebied. Volgens WINN lag de

oplossing in samenwerking tussen gemeenten. Om als gelijkwaardige

gesprekspartner van Rijkswaterstaat op te treden zouden alle gemeenten

gezamenlijk een plan moeten aanbieden. De Radboud Universiteit bleek

hetzelfde idee te hebben en was het project WaalWeelde gestart. WINN

zocht de samenwerking met WaalWeelde. Dit leidde onder meer tot de

inspiratieatlas waarmee gemeenten op digitale kaarten de gevolgen van

ingrepen in het rivierengebied kunnen inschatten.

Ondertussen is het doel om daadwerkelijk hoogwaterproof te bouwen

niet uit het oog verloren. WINN is op zoek naar Waalgemeenten die

mee willen werken aan een showcase. Het gaat erom een project van de

grond te krijgen waar met relatief weinig geld zichtbaar wordt wat een

ingreep betekent. Dat maakt het bestuurders makkelijk een beslissing te

nemen, want vaak durven ze niet uit onbekendheid met de techniek. En

dat laatste is nou net een terrein waar WINN hulp kan bieden.

Hoe om te gaan met de klimaatverandering en de daaruit voortvloeiende

hoge rivierwaterstanden? Eén van die manieren is hoogwaterproof bou-

wen (inrichting van zomerbed, winterbed, bandijken en woonvormen

als woonterpen). In deze pilot verkent WINN de mogelijkheden tot

hoogwaterproof bouwen rond de Waal.

In eerste instantie richtte de pilot zich op een reëel, zichtbaar proefproject

dat door zijn voorbeeldfunctie weerstand tegen hoogwaterproof bouwen

weg kon nemen. WINN kan niet zelf bouwen. Het zijn immers de ge-

meenten die over bouwactiviteiten langs de rivier beslissen. En hiervoor

bestond koudwatervrees. WINN koos voor de rol van stimulator. Om de

gemeenten te inspireren, ontwikkelde WINN een boekje met wereld-

wijde concepten die toonden hoe je hoogwaterproof kunt bouwen. Het

positief ontvangen boekje krijgt binnenkort een tweede druk.

WINN constateerde dat als gemeenten in het rivierengebied initiatieven

nemen en bij Rijkswaterstaat aankloppen, ze te maken hebben met een

diffuse organisatie. WINN maakte daarom een rondje langs alle wet-

houders ruimtelijke ordening van de Waalgemeenten. De gemeenten

hoogwaterproof bouwen Meedenken met Waalgemeenten over bouwen rond de rivier

WATER & WoNEN iN NiEUW EvENWiCHT

Gijsbert de boer project le ider Hoogwaterproof bouwen

‘Gemeenten zagen Rijkswaterstaat als tegenstander’

4 � 5 j a a r

project WaalWeelde op, omdat Rijkswaterstaat

ook bezig is met Ruimte voor de Rivier. Het

lijkt of Waalweelde dat tegenwerkt. Maar

we zeggen: WaalWeelde kan een volwaardig

alternatief worden. Het is vernieuwing binnen

de kaders van Rijkswaterstaat, we kijken wel

waar die maximaal op te rekken zijn.”

“Grootste probleem van innovatie is dat mis-

schien wel tachtig procent van de mensen

niet wil vernieuwen. Zekerheid is belangrijk.

Ik hou van vernieuwen, maar ben weinig

verhuisd in mijn leven. Als de vastigheid bij

mensen wordt aangetast, levert dat angst

op. Dan gaan ze met hun hakken in het

zand. Men lijdt het meest door het lijden dat

men vreest.

Je moet mensen daarom vertrouwen geven.

Dat kan op twee manieren. Door mensen

niet te belazeren en door te inspireren. Mijn

collega Jan Dirk van Duivenbode kan dat

laatste goed, ik ben goed in het eerste. Bij

Hoogwaterproof bouwen opereerden we

daarom vaak met z’n tweeën. Bij dit project

hadden we in die zin een vreemde rol dat we

tegen gemeenten zeiden: we willen jullie een

machtsbasis geven zodat je tegenwicht kunt

bieden aan Rijkswaterstaat. We moesten

onze gesprekspartners duidelijk maken dat

we niet bezig waren onze collega’s onderuit

te halen maar dat we een proces op gang

wilden brengen waarvan we wisten dat het

nodig was. Vaak zag ik tijdens gesprekken

met een wethouder eerst een afwachtende

houding. Als het ijs gebroken was, kwamen

allerlei ideeën op tafel en werd het één groot

feest.

Tijdens een bijeenkomst van Rijkswaterstaat-

directeuren heb ik eens gezegd: Rijkswaterstaat

heeft de mond vol van innoveren, maar de

grootste weerstand die wij ondervinden,

komt van onze eigen organisatie, niet van de

omgeving. Ambtenaren durven per definitie

minder dan bestuurders, omdat we altijd bang

zijn voor wat de baas ervan vindt. En in een

hiërarchische organisatie als Rijkswaterstaat

heb je nogal wat bazen.

Hoogwaterproof bouwen levert een ogen-

schijnlijk rare samenwerking met het WINN-

‘Men lijdt het meest door het lijden dat men vreest’

WATER & WoNEN iN NiEUW EvENWiCHT

ENKElE MaSTERClaSSES:

• Ir. Frank Ploegmakers (Irmato/Philips) ‘Het organiseren van innovatief werken’

• Prof. dr. Paul Frissen (Universiteit van Tilburg) ‘Een afwerk-plek voor de boomkikker’

• Rob van Gijzel (Politea) ‘Effectief functioneren in politiek-bestuurlijke context’

• Prof. dr. Hans Hellendoorn (Siemens Nederland/TU Delft) ‘Doorwerking en implementatie van innovaties’

MASTERClASSESPROJECTlEIdER Krystyna Robaczewska

RIJKSWaTERSTaaTdIENST Rijksinstituut voor Kust en Zee

PaRTNER TNO Bouw en Ondergrond

TIJdSBESTEK vanaf 2004

aaNTal MaSTERClaSSES 20

4 7 5 j a a r

forum Ervarum Plek voor verbinding, reflectie en inspiratie

sessie WINN-projectleiders ruimte voor het bespreken van persoonlijke

en gedeelde vraagstukken in intervisiesessies, meestal voortbordurend

op de presentatie van de master.

Regelmatig brengen masters WINN op goede ideeën. Juni 2005 dis-

cussieerde WINN met Frank Ploegmakers van Irmato/Philips over het

organiseren van innovatief werken en het pleidooi voor procesinno-

vatie. Master en deelnemers kwamen tot een gezamenlijke oplossing:

“Creëer maatschappelijke druk om Rijkswaterstaat in beweging te

brengen; een actuele grote uitdaging die zowel voor de werkvloer als

voor de top vragen oproept.”

Naar aanleiding hiervan sprak WINN enkele maanden later met de

Directeur Generaal van Rijkswaterstaat. WINN kreeg het verzoek om

aan de slag gegaan met de vraag: welke maatschappelijke opgaven ten

aanzien van waterbeheer heeft Rijkswaterstaat in de komende decen-

nia? Dit moet leiden tot een nieuwe, grote innovatieopdracht voor

Rijkswaterstaat. WINN startte naar aanleiding hiervan een onderzoek

naar maatschappelijke behoeften. Op basis waarvan Rijkswaterstaat

een nieuwe innovatiekoers zal bepalen: minder kleine (technologische)

innovaties, meer maatschappelijk ingegeven (proces)innovaties.

Forum Ervarum is het onderdeel van WINN dat de projectleiders

ondersteunt door het delen van kennis en ervaring. Dat gebeurt vier

keer per jaar in de masterclasses en door bijvoorbeeld de uitgave van

de handreiking Leren Innoveren. Deze handreiking, gebaseerd op

ervaringen van innovatoren van buiten en binnen Rijkswaterstaat en

van WINN-projectleiders zelf, biedt structuur in het soms chaotische

innovatieproces. De handreiking is uitdrukkelijk bedoeld als inspiratie-

bron en niet als standaardrecept.

Leren van elkaar doe je als je samenwerkt, elkaar regelmatig ontmoet

en dan ruimte creëert voor reflectie en discussie. Daarom organiseert

het Forum Ervarum in samenwerking met TNO Bouw en Ondergrond

sinds november 2004 masterclasses. Met de masterclasses wil WINN

waardevolle kennis van buiten naar binnen brengen. De inbreng van

externe deskundigen, de masters, is dan ook cruciaal. Hun kijk op en

kennis van organisaties, innovatie, maatschappelijke vraagstukken en

behoeften op de lange termijn, vormen de inspiratiebron voor reflectie

en discussie over de eigen ambities en werkwijze van WINN.

De masterclass is een tweedaagse sessie waar per dag een master zijn

of haar specifieke visie en ervaring deelt. Ook biedt de tweedaagse

MASTERClASSES

Krystyna Robaczewska themaleider Forum Ervarum

‘De inbreng van een master kan een enorme wending geven’

4 � 5 j a a r

‘Aan kennis alleen voor jezelf heb je niets’moeten kijken. We weten nu beter politiek-

bestuurlijke antennes te ontwikkelen. Dat

deden we sowieso te weinig.

De laatste masterclass over open innovatie

was ook zeer inspirerend. Bij open innovatie

draait het om het samenspel tussen tech-

nologische en sociale innovatie. Techniek

maakt innovatie mogelijk, ondernemers en

omgeving maken innovatie waar. De kracht

van de verbinding bepaalt het succes van

innovatie. Innoveren doe je niet meer alleen

achter gesloten deuren. Je hebt daar ook de

tijd niet meer voor. Open innovatie vraagt

dus om andere competenties: je moet die

ander kunnen vinden.”

“Het is geen toeval dat ik in de innovatie-

hoek zit. Ik beschouw mezelf als een creatief

iemand die problemen omtovert in kansen.

Van routinewerk word ik niet gelukkig. Ik

houd van veranderingen, Panta Rhei is

mijn motto. Voor Rijkswaterstaat hou ik me

naast WINN bezig met het inrichten van

crisisorganisaties voor de sector water. Het

is een uitdaging om de vernieuwing, sa-

menwerking en de uniformiteit binnen deze

organisaties in te brengen. Het maatschap-

pelijk belang en de dynamiek van dit werk

geven me energie.

Het lijkt misschien vreemd dat ik me, met

mijn oceanografische achtergrond, bezig

hou met leerprocessen. Het heeft er ook

niet zoveel mee te maken, maar ik heb nu

eenmaal een interesse in kennis en attitude.

In gedrag van mensen zit de sleutel tot

succes. Als je niet weet hoe je de kennis bij

anderen kunt halen of naar anderen kunt

brengen – met anderen kunt samenwerken

– dan heb je kennis alleen voor jezelf en kun

je er niks mee.

Ik investeer graag in mensen en kijk met

plezier hoe ze veranderen. Als ik op die

manier heb bijgedragen aan de successen

van anderen, dan ben ik ontzettend blij.

Wat dat betreft heeft Forum Ervarum nog

een belangrijke missie. Want het is moeilijk

om mensen die zover van elkaar werken aan

elkaar te binden. WINN kan meer groeps-

gevoel en meer uitwisseling van ervaringen

gebruiken. In de toekomst moeten er meer

momenten zijn dat onze mensen bij elkaar

komen.

De inbreng van een master kan een enorme

wending geven. Neem bijvoorbeeld de mas-

terclass door oud-politicus Rob van Gijzel.

Hij heeft ons een andere bril opgezet, ons

geleerd hoe we naar bestuurders en politici

MASTERClASSES

WATERUiTdAGiNGENPROJECTlEIdERS Pauline van Rijckevorsel, Willem Bruggeman

RIJKSWaTERSTaaTdIENSTEN Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling en Rijksinstituut voor Kust en Zee

BETROKKEN dIENSTEN Dienst Oost-Nederland, Dienst-IJsselmeergebied, Dienst Zeeland, Bouwdienst en Adviesdienst Verkeer en Vervoer

PlaaTS Mobilion, Utrecht

TIJdSBESTEK november 2006 - november 2007

� 1 5 j a a r

WATERUiTdAGiNGEN

Innoveren om het innoveren heeft weinig nut. Zoals Directeur-

Generaal Bert Keijts het eens verwoordde: “Het gaat mij er niet om dat

ik elk jaar een paar lintjes door kan knippen.” Waarom, welke innova-

ties, waar en op welk moment? Dat zijn de vragen die de strategische

verkenning Wateruitdagingen onderzoekt. Via Wateruitdagingen

zoekt WINN de maatschappelijke legitimatie, wil WINN weten of

Rijkswaterstaat - en WINN zélf - met de juiste dingen bezig is. Bovenal

ontwikkelt WINN via Wateruitdagingen, in samenspraak met het ‘um-

feld’, scenario’s voor de toekomst.

Wateruitdagingen startte met een intern onderzoekje naar lange

termijn ontwikkelingen, kansen en bedreigingen. Liet zich inspireren

door een aantal masterclasses en deed begin 2006 een quick scan; in

kranten en via internet speurde WINN naar fysieke, sociaal-culturele

en ruimtelijk-economische trends. Aan de hand daarvan stapte WINN

naar zes toonaangevende Nederlanders met de vraag: Wat moeten

we nu doen om Nederland in de toekomst veilig, schoon en leefbaar

te houden? Dit resulteerde in 2006 in het boekje ‘Wateruitdagingen’

waarin J. Cramer (minister van VROM), P. Schnabel (directeur SCP), P.

Vellinga (hoogleraar milieuwetenschappen), P. Winsemius (WRR), N.

Wellink (president De Nederlandsche Bank) en C. Zevenbergen (direc-

teur Dura Vermeer Business Development) geen blad voor de mond

namen. Aldus geïnspireerd, ging WINN voorjaar 2007 het gesprek

aan met overheden, bedrijfsleven en belangenorganisaties rond drie

thema’s: Klimaat in relatie tot veiligheid, ruimte en risico; Water als

energiebron; en Sediment als grondstof. Via deze themabijeenkomsten

onderzocht Wateruitdagingen wat de waterinnovatieopdracht voor de

toekomst zal zijn. De resultaten van deze gesprekken zijn richtingge-

vend voor het waterinnovatieprogramma voor de komende vier jaar.

Met wie WINN de wateruitdagingen in de nabije toekomst aangaat, is

een relevante vraag nu de directe omgeving van WINN met de komst

van de Waterdienst, Deltares en de Stuurgroep Deltatechnologie

herschikt is. Met de strategische verkenningen voorziet WINN in een

behoefte van de Stuurgroep Deltatechnologie. WINN trekt daarom

samen op met het netwerk Deltatechnologie. Daarnaast ligt het in de

lijn dat de Waterdienst en Deltares de wateruitdagingen oppakken.

Het gaat tenslotte om verkenningen, scenario’s en contact met de

omgeving. Het gaat om een opdracht die continuïteit vergt.

WateruitdagingenWelke richting WINN op moet en waarom

Willem bruggeman strategisch adviseur Wateruitdagingen

‘De uitdaging is om communicatie- kanalen te openen en de gemeenschappelijkheid aan te tonen’

� � 5 j a a r

‘Land in kaart brengen’binnen Rijkswaterstaat van de grond gekre-

gen. We hebben mensen vrijheid gegeven

om ideeën te ontwikkelen en deze publiciteit

gegeven. Juist die exposure is belangrijk.

Voor de nabije toekomst moeten we aan

een aantal zaken zeker aandacht beste-

den. We moeten de contacten met de

Stuurgroep Deltatechnologie verder uit-

bouwen en tegelijkertijd opletten dat we

met Rijkswaterstaat-dingen bezig zijn. We

moeten voor interne verbondenheid zorgen

en ervoor zorgen we de innovatie binnen

de Rijkswaterstaatnetwerken daadwerkelijk

toepassen. We moeten de interactie met

Deltares helder maken. WINN moet minder

een hiërarchische projectorganisatie en meer

een netwerkorganisatie worden.”

“Ik ben geïnteresseerd in hoe systemen

zich ontwikkelen. Is het voorspelbaar, kun

je ingrijpen, hoe ziet de samenhang eruit,

hoe verlopen processen? Van huis uit ben ik

biochemicus en milieuwetenschapper, maar

op een gegeven moment voelde ik me

meer organisatiepsycholoog. Interactie tussen

mensen begon me te interesseren. Binnen

WINN kan ik mijn liefde voor water, voor

systeemdenken en scenariodenken volop

combineren.

Innovatie geeft de mogelijkheid onbekend

terrein te verkennen, een ontdekkingstocht

te maken en het land in kaart te brengen.

Bovendien kun je afstand nemen van dingen

die niet lekker zitten in een organisatie of van

een praktijk die stroef verloopt. Innovatie

brengt dan leven in de brouwerij. Je krijgt er

energie van; je levert een bijdrage aan dingen

die er toe doen.

Waar je tegen aan loopt, is dat mensen elkaars

belangen onvoldoende kennen en vanuit hun

eigen bolwerkje tegen elkaar in werken. De

grote uitdaging is om dan communicatieka-

nalen te openen en de gemeenschappelijk-

heid aan te tonen; samen ben je sterker. Een

ander lastig punt is de behoefte aan zekerheid

van mensen. Je verlaat niet zo snel je eigen

stelling om nieuwe dingen te doen. Ik probeer

mensen te verlokken om de nieuwe moge-

lijkheden te bekijken. Luisteren naar mensen

is dan belangrijk. Je kunt niet adviseren als

je niet weet wat mensen bezighoudt en wat

ze nodig hebben. Ik probeer een overzicht te

maken, te kijken hoe de samenhang is en dat

in heldere lijnen te presenteren.

Ik ben tevreden over wat we hebben ge-

presteerd. WINN heeft via wateruitdagingen

een aantal kansrijke ideeën heel behoorlijk

vormgegeven. We hebben er de organisatie

voor opgetuigd, een samenwerkingsverband

WATERUiTdAGiNGEN

‘Ons innovatieprogramma is geen

onderzoeksprogramma, maar gaat

over het tóepassen van kennis’

bert polak programmamanager WINN

NAWooRd

� � 5 j a a r

‘Inspiratie is 10 procent, de rest hard werken’”Als iedereen zegt: dat gaat moeilijk worden, dan begin ik pas een

beetje geïnteresseerd te raken. Rijkswaterstaat moet op een an-

dere manier omgaan met innovatie. Volgens het ondernemingsplan

moet Rijkswaterstaat innovatief en publieksgericht worden. Maar

Rijkswaterstaat is voor een groot deel een beheersorganisatie en

niet snel geneigd tot het lopen van risico’s. Uit de historie blijkt dat

Rijkswaterstaat pas innoveert tijdens het werk of onder druk van

buitenaf, bijvoorbeeld een ramp of een bijna-ramp. Gebaseerd op

de goede ervaringen met het ‘droge’ innovatieprogramma Wegen

naar de Toekomst, heeft Rijkswaterstaat met WINN meer ruimte

geschapen voor waterinnovatie. Bij innovatie stort iedereen zich

graag op het creatieve proces, terwijl dat het probleem niet is. Het

gaat erom van inspiratie naar implementatie te komen. Inspiratie is

10 procent en de rest is gewoon hard werken; je moet zorgen voor

geld en dat het idee bij de juiste mensen landt. Waarbij we altijd voor

ogen hebben gehouden dat ons innovatieprogramma geen onder-

zoeksprogramma is. Innovatie gaat over het toepassen van kennis.

Research & development is omzetten van geld in kennis, innovatie is

omzetten van kennis in producten of diensten en daarmee in geld.

Wanneer is de kans op implementatie het grootst? Niet door zelf

ideeën te genereren en te verkopen. We hebben gezegd: het

gaat om vraagsturing in plaats van om input-sturing. Onderzoek

de vragen van de waterstaat en de markt. Je reageert dan op de

behoefte en daarmee is de kans op toepassing van een innovatie

groter. Aan de grotere rol van de buitenwereld heeft Rijkswaterstaat

moeten wennen. Vroeger was het: Oh, u heeft een eigen idee, daar

hebben we niet om gevraagd - en dan deden we de deur dicht.

Met bijvoorbeeld EcoBeach laat WINN zien dat Rijkswaterstaat

anders kan.

Kortom, WINN is geslaagd in het opzetten van vraagsturing en in

het opzetten van programma’s waarin innovaties daadwerkelijk

uitgewerkt worden. Met het programma Wateruitdagingen, waarin

we toekomstscenario’s voor waterinnovatie schetsen, zetten we een

laatste, belangrijke stap. Waar moet waterinnovatie de komende

tien of twintig jaar over gaan?

Als je van Rijkswaterstaat een anticiperende organisatie wil ma-

ken, moet je verder kijken dan je neus lang is. We verkennen de

toekomst en doen dit samen met bedrijven en maatschappelijke

organisaties. Zo zorgen we voor maatschappelijke legitimatie. Je

wil als Rijkswaterstaat publieksgericht werken. Dat betekent

verder kijken dan alleen veiligheid. Recreatieve ruimtelijke, ecolo-

NAWooRd

gische en economische functies zijn ook van belang. Zo’n gezichts-

punt leidt tot projecten met een maatschappelijke meerwaarde.

Rijkswaterstaat was vroeger een staat in de staat en beweegt zich

nu naar een organisatie die anticipeert op ontwikkelingen in de

maatschappij. In die beweging speelt WINN een voortrekkersrol.

Daar ben ik trots op. We zien wel eens opgetrokken wenkbrauwen,

maar als je dit goed doorzet – dus als je de wateruitdagingen om

kunt zetten in concrete projecten – dan ben ik ervan overtuigd, dat

je definitief iets bij Rijkswaterstaat kunt veranderen.”

Geen verwachtingen

“Als je gaat praten over verwachtingen van een programma, dan denk je al snel aan iets

meetbaars. Dat past honderd procent bij een organisatie als Rijkswaterstaat: doelen stellen

en doelen halen. Daar wringt waarschijnlijk de schoen! Als je dezelfde vraag stelt aan een

uitvinder, dan kan en zal hij niet antwoorden. Hoe kun je nu als je iets nieuws wilt beden-

ken, praten over verwachtingen en resultaten? Immers, als je weet wat je wilt bereiken, is het

niet innovatief. En anderzijds: als iets innovatief is, dan zijn er geen verwachtingen. Mooi

dat Rijkswaterstaat de kans biedt aan WINN. Door het project te starten is het al geslaagd!”

Toon gerbrands programmamanager Kerend Tij, voorloper van WINN

� 7 5 j a a r

Meer mandaat

“Destijds vroeg ik me af waarom Rijkswaterstaat nu eigenlijk zo’n innovatieprogramma wilde. Ik veronderstel dat die

wens voortkomt uit de bureaucratisering van Rijkswaterstaat. Initiatieven zijn door zoveel procedures gemangeld dat

Rijkswaterstaat haar creativiteit goeddeels de deur uit heeft geperst. Terwijl creativiteit juist enthousiasme richt en daarmee

een onmisbaar onderdeel van een organisatie vormt. Daarom vond ik het belangrijk dat WINN geen elitair clubje zou wor-

den, maar een programma van álle Rijkswaterstaters.

Terugkijkend op vijf jaar WINN zie ik dat dat doel – een breed programma voor iedereen

– nog steeds niet is bereikt, hoewel het activiteitenspectrum wél heel breed is. Mensen die

gevoelig zijn voor innovatie doen mee, maar velen moeten nog volgen. Hoe lukt dat? Ik

denk dat de volgende programmamanager van WINN, meer mandaat moet krijgen om de

hele organisatie op vernieuwing van ingesleten paden aan te spreken, van projectleider tot

staatssecretaris. Pas dan vindt WINN de kiem voor werkelijke innovatie.”

Bert Bannink grondlegger, inspirator en programmamanager WINN 2002-2003

NAWooRd

WiNN iN CiJFERS

� � 5 j a a r

FiNANCiËlE vERANTWooRdiNG

In de overzichten op de volgende pagina’s leest u:

- het begrote en gerealiseerde budget per jaar

- de gerealiseerde projecten, hun tijdsspanne en de

organiserende Rijkswaterstaat-diensten

- de capaciteitsclaims per jaar

WINN heeft vanaf de start in 200� een aanzienlijke

groei doorgemaakt. Het aantal bij WINN betrokken

medewerkers van Rijkswaterstaat (uitgedrukt in de ge-

stegen capaciteitsclaims) en het aantal projecten zijn

in de loop der jaren sterk gegroeid. Ook het budget is

in vijf jaar behoorlijk toegenomen; dat blijkt met name

uit de gerealiseerde bestedingen. Opvallend daarbij

is, dat de uitgaven voor programmaondersteuning en

communicatie redelijk stabiel zijn gebleven en dat de

uitgaven aan projecten in de loop der jaren maar liefst

vervijfvoudigd zijn. Dat is een goede ontwikkeling; het

budget moet immers voornamelijk worden gebruikt

voor innovaties. Deze tendens wil WINN de komende

jaren dan ook continueren.

Meerjarenoverzicht Bestedingen WINN 2003-2007 (Bedragen x 1000)

dienst 2003 2004 2005 2006 2007

(onderdeel) Begroting Realisatie Begroting Realisatie Begroting Realisatie Begroting Realisatie Begroting Planning

AGI (voorheen: Meetkundige Dienst)

180 172 95 123 50 48 295 38 335 275

AVV 20 20 25 29 - - - - 75 75

BWD 25 111 120 124 205 195 800 467 220 200

DWW 20 17 25 55 1.270 724 1.450 1.024 320 673

RIZA 170 175 125 199 350 221 800 446 1.180 959

RIKZ 160 169 240 315 528 312 560 359 1.525 760

Subtotaal 575 664 630 845 2.403 1.498 3.905 2.334 3.655 2.942

Communicatie 85 99 85 89 40 100 25 75

Programmabureau 250 218 300 321 121 152 130 130 50 325

Training - ‘Leren innoveren’ 135 135 35 55 250 177 150 150

Subtotaal 250 218 520 555 241 296 420 407 225 550

Totaal WINN 825 882 1.150 1.400 2.644 1.794 4.325 2.741 3.880 3.492

6 1 5 j a a r

Meerjarenoverzicht Capaciteitsclaims WINN 2003-2007 (in fte)

dienst 2003 2004 2005 2006 2007

AGI (voorheen: Meetkundige Dienst) 0,20 0,40 0,70 0,40 1,20

AVV 0,00 0,20 0,00 0,30 1,40

BWD 0,60 0,80 2,00 4,40 4,60

DWW 0,50 1,50 2,70 2,50 2,25

RIKZ 1,95 2,55 3,85 5,50 7,65

RIZA 1,45 1,95 3,35 4,00 6,45

Subtotaal 4,70 7,40 12,60 17,10 23,55

Communicatie 0,20 0,50 0,50 0,50 0,15

Programmabureau 2,00 2,30 2,55 3,00 3,00

Regionale Diensten 0,40 0,75 1,35 1,20 0,50

Subtotaal 2,60 3,55 4,40 4,70 3,65

Totaal WINN 7,30 10,95 17,00 21,80 27,20

FiNANCiËlE vERANTWooRdiNG

pRoJECTENovERZiCHT

Uitgave Rijkswaterstaat, Corporate Dienst, juni 2007 Ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan van het WaterINNovatieprogramma (WINN) van Rijkswaterstaat

Concept, creatie en realisatie Bureau Karin de Lange bv, Den Haag

Tekst en redactie Bureau Karin de Lange bv, Iris Casteren van Cattenburch, Ellen Le Rütte (RIKZ)

Art direction en beeldcreatie Ronald Schmets, Den Haag

Vormgeving Studio Daniëls bv en Muiswerk bv, Den Haag

Informatie www.waterinnovatiebron.nl, info@waterinnovatiebron.nl

Met dank aan Alle medewerkers en projectleiders van het WINN-programma van Rijkswaterstaat

Oplage 1500 exemplaren

ISBN 9789036913973

Drukwerk Palace Print, Den Haag

PROJECTENOVERZICHT

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009AGI Spelen met gegevens DigiDijk - SBIR projecten (5)

AVV Electronische rivierloods Kruisingen van droog en nat

BWD Innovatief bedijken

Terpen van Baggerspecie

DWW Dijk met bereik ComCoast

Inside

RIKZ Innovatieve beeldvorming kust

Innovatie Cyclus model

De Rijke Dijk

Ecobeach (BAM)

Kunstriffen (Haskoning)

Compartimentering Dijkring 14 Hoog water, vrije weg

Hydroring

Zandmotor

Water en Energie

RIZA Digitale Ontwerptafel

Waalweelde -procesinnovaties - inzet ontwerptafel

IJsselmeer zoekt verdieping

Genomics

Leren Innoveren Forum Ervarum

Masterclasses

Programma 19 juni 2007*

6 3 5 j a a r

*WINN Waterevenement

INSPIREREN, doorzettenen doen

5 jaarWINNVijf jaar WINN, vijf jaar waterinnovatie. Welke resultaten heeft dat opgeleverd? Het is ondoenlijk

om in dit boekje al onze projecten te beschrijven. We hebben daarom een selectie gemaakt. Het

zijn uiteraard projecten waar we trots op zijn, die tonen welke uitdagingen we gedurende een

innovatietraject tegenkwamen en wat we daarvan leerden. In dit boekje laten we ook de mensen

achter WINN aan het woord. Projectleiders en projectpartners van buiten Rijkswaterstaat vertel-

len over hun ervaringen met waterinnovatie. Zonder uitzondering enthousiaste verhalen, maar

niet zonder kritische noot. Het laat zien dat innovatie mensenwerk is, dat kunnen motiveren

en overtuigen onontbeerlijke eigenschappen zijn voor wie een innovatieproces in gang zet. We

hopen dat onze verhalen u ook motiveren, want innovatie is behalve noodzakelijk buitengewoon

inspirerend!

INSPIREREN, doorzetten5 jaarWINNen doen

5 jaar WaterIN

Novatiebron

WaterINNovatiebron