Wielkie systemy klasyczne

Platon a Arystoteles

Rafael Szkoła Ateńska (1509-1510)

Platon (427-347 r. p. n. e.)

• Mając lat 20, został uczniem Sokratesa;

• Uznał za swoją misję kontynuację działa mistrza;

• W 387 r. osiadł w Atenach, założył wówczas Akademię (zw. Platońską), która istniała prawie 900 lat;

• Geniusz metafor i mistrz pióra – autor 36 dialogów, które uchodzą również za dzieła literatury.

Punk wyjścia filozofii Platona

1) zadał sobie to samo pytanie, co wcześniejsi filozofowie, tzn. pytanie o przyczynę rzeczywistości:

dlaczego rzeczy powstają, giną, istnieją?

2) Poddał krytyce materializm pierwszych przyrodników: błąd pierwszych filozofów polegać miał na przyjętej metodzie (tzn. naiwny empiryzm)

Punkt dojścia (1)Metodą ma być poznanie wyłącznie rozumowe; zmysły nas zawiodły, czego potwierdzeniem jest wielość odpowiedzi, które padły z ust filozofów przyrodników.Platon przyjmuje więc stanowisko przeciwne zwane RACJONALIZMem EPISTEMOLOGICZNYm (skrajnym)

Metafora drugiego żeglowania

Pierwsze żeglowania – to żeglowanie przy pomocy żagli; proste, bez wysiłku – symbol poznania zmysłowego

(filozofowie przyrodnicy); Drugie żeglowanie - to

żeglowanie bez pomocy żagli; nie ma wiatru, trzeba wziąć wiosła i wiosłować – symbol trudnego poznania intelektualnego

Punkt dojścia (2)Poznanie rozumowe doprowadza Platona do stwierdzenia, że przyczyną rzeczywistości jest coś niematerialnego, IDEE; a świat fizyczny - widzialny to wyłącznie surowiec, w którym wyraża się idea.

IDEALIZM METAFIZYCZNY

Jak Platon do tego dochodzi?Tym razem eksperyment zacznijmy nie od otaczającego nas świata fizycznego, lecz od naszych myśli!

Idee – to absolutne prawzory rzeczywistości (absolutne tzn. doskonałe)

Platon powiedziałby w sposób następujący: wszystko, co w świecie obserwujemy jest mniej lub bardziej sprawiedliwe, mniej lub bardziej dobre, piękne, kształtne, ale to wszystko może być takim tylko dzięki odniesieniu do czegoś absolutnego, czyli idei, inaczej formy wewnętrznej, czyli:piękna w sobie, dobra w sobie, sprawiedliwości w sobie, białości w sobie, małość w sobie, wielkość w sobie itd.

PlatonOgólna teoria rzeczywistości,

czyli metafizyka Platońska

Demiurg

-Twórca, Rzemieślnik

PLEROMAŚwiat Platońskich

Idei(formy, wzorce rzeczywistości)

Świat widzialny(Świat cieni,

pozorny, odbicia idei)

Materia Materia

Najważniejsze pojęcia w kontekście myśli Platona

• Dualizm metafizyczny – stanowisko, zgodnie z którym istnieją dwie równoległe, „niesprowadzalne” do siebie (tzn. różne z natury) rzeczywistości: materialna i idealna;

• Idealizm metafizyczny – stanowisko, zgodnie z którym rzeczywistość idealna w hierarchii jest powyżej tej materialnej; tym samym jest przyczyną rzeczywistości widzialnej-materialnej;

• Racjonalizm (skrajny) epistemologiczny – stanowisko, zgodnie z którym poznanie świata idealnego (idei) może dokonywać się wyłącznie poprzez rozum (koncepcja oka umysłu oraz anamnezy);

• Demiurg – to Platoński Bóg, jednak nie jako stwórca, lecz wyłącznie twórca rzeczywistości (nie stworzył świat, lecz tylko go uformował).

Platoński świat idei - charakterystykaPlatoński świat idei - charakterystyka

IDEE są:

• niecielesne

• niezmienne

• samoistne - są bezwzględnie obiektywne, tzn. istnieją poza naszymi umysłami, chociaż mamy do nich dostęp; (transcendentny świat, który Platon nazwał Pleromą)

• inteligibilne - są poznawane przez intelekt;

• wieczne - nie zostały stworzone, istnieją od zawsze.

Podsumowanie

Platon zatem dokonał przeskoku z jednej skrajności w „drugą”. Jak filozofowie przyrodnicy popadli w naiwny materializm i empiryzm, tak Platon w idealizm i racjonalizm (skrajny). Jak filozofowie przyrodnicy mówili, że istnieje wyłącznie rzeczywistość materialna, a Heraklit wręcz stwierdził, że ruch, zmiana to istota rzeczywistości, tak Platon uznał, że tylko to, co całkowicie niezmienne, całkowicie niematerialne, idee istnieją naprawdę.

Arystoteles (384-322 r. p.n.e.)

• Ur. się w Stagirus, dlatego nazywa się go niekiedy Stagirytą

• Najwybitniejszy uczeń Platona, miał powiedzieć jednak, że „bardziej od mistrza ceni prawdę”. Po 20 latach spędzonych w Akademii Platońskiej, porzuca ją.

• Następnie kilka lat spędza na dworze Aleksandra III Macedońskiego, jako jego nauczyciel;

• W 335 otwiera w Atenach szkołę -Likeion, którą prowadzi prawie do śmierci (323).

• Również on zostaje oskarżony o bezbożność; zbiega do Chalkis

Myśl Arystotelesa to oryginalna synteza:- materialistycznej filozofii przyrody pierwszych filozofów- platońskiego idealizmu.

Arystoteles - w przeciwieństwie do Platona - był przyrodnikiem, twardo stąpał po ziemi; a - w przeciwieństwie do filozofów przyrody - był metafizykiem.

Z czego m.in. wynika WIELKOŚĆ Arystotelesa

Arystoteles jest autorem następujących monumentalnych dzieł:

Z fizyki - Fizyka Z metafizyki - Metafizyka Z logiki - Organon Z etyki - Etyka Nikomachejska Z pogranicza filozofii

politycznej, społecznej oraz politologii - Polityka

Z (proto)psychologii - O duszy Ze sztuki mówienia

i pisania - Retoryka i Poetyka

A. Metafizyka Arystotelesa

Punkt wyjścia Arystotelesa w aspekcie metafizyki, czyli pytania o rzeczywistość

• Odrzuca monizm metafizyczny przyrodników;• Odrzuca dualizm metafizyczny Platona; czyli odrzuca idealizm platoński,

czyli nie zgadza się na uznanie jakiejś odrębnej, „lepszej” rzeczywistości;• Przede wszystkim jednak odrzuca skrajnie racjonalistyczne metody

poznania; uznał, że wiedza musi być oparta na doświadczeniu

Punkt dojścia• Pluralizm metafizyczny

naturalnym sposobem istnienia świata jest wielość rzeczy, tzn. świat składa się nie z jednego elementu, nie z dwóch elementów, lecz jest ich wręcz nieskończona ilość

Każda rzecz: każdy człowiek, drzewo, ptak itd. są dla Arystotelesa indywidualnymi i odrębnymi, obiektywnie istniejącymi substancjami – i takie stanowisko nazywa się realizmem metafizycznym

• Najważniejsza dziedzina wiedzy dla Arystotelesa to metafizyka (patrz. klasyczna def. filozofii)

• Bada ona byt jako taki, tzn. docieka jego elementarnych zasad (podstawowej struktury)

Cztery zasady: czynniki pierwotne bytu

• Kapitalnym osiągnięciem Arystotelesa jest wyodrębnienie w każdym bycie 4 zasad-przyczyn:

• Materia – sam w sobie nieukształtowany czynnik

• Forma – (istota) –

to czynnik określający czym dany byt jest

- (człowiekiem, domem);

• Przyczyna sprawcza – jest to to, co sprawia, że dana rzecz w taki to a taki sposób istnieje

– (ostateczną przyczyną sprawczą świata jest wg Arystotelesa zasada ruchu).

• Przyczyna celowa – każdy przedmiot służy jakiemuś celowi, dąży do czegoś

– (przyczyną celową człowieka jest dobro)

ArystotelesaOgólna koncepcja rzeczywistości

-Czysty Akt-Pierwszy Nieporuszony Poruszyciel -Samomyśląca się Myśl Materia Pierwsza (Czysta potencjalność)

(ostateczna przyczyna

Sprawcza i celowa)

Świat RealnyRzeczywistość jest wieczna i niestworzona. Bóg nie jest przyczyną istnienia świata, lecz tylko ruchu. A że jest najwyższą doskonałością, jest również celem, ku któremu zmierza wszelki byt.

• Świat Platoński Idei nie znika, on zostaje przeniesiony do tego realnego pluralnego świata .

• Tym samym (poniekąd )Arystoteles demitologizuje Platoński świat idei. Forma istnieje tylko ucieleśniona w materii, a nie w jakiejś Pleromie

• Niezmienne, niematerialne idee znajdują się w samym świecie realnym. Tkwią w każdym bycie jako jego gatunkowa istota, czy inaczej forma.

Zwróć uwagę na istotną różnicę między Platonem a Arystotelesem

A. Epistemologia Arystotelesa

• Odrzuca platońską wersję racjonalizmu epistemologicznego• Odrzuca naiwny empiryzm pierwszych przyrodników

Punkt dojściaUmysł ludzki wg Arystotelesa to tabula rasa, czyli pusta tablica. Poznawanie świata to proces, który składa się z dwóch ogólnych etapów:

• wrażenia zmysłowe – czyli człowiek musi najpierw widzieć, usłyszeć itd., by w ogóle zaczął się proces „zapisywania tablicy”

Genetyczny empiryzm

• etap abstrakcji; intelekt odrywa cechy jednostkowe od ogólnych, tzn. poznaje to co ogólne, czyli tworzy pojęcia: koła, kwadratu, człowieka, rośliny itd.

Metodyczny racjonalizm

Punkt wyjścia Arystotelesa w aspekcie epistemologii, czyli w aspekcie pytania o to jak poznajemy;

Pozostanie na zawsze!

1. Punk wyjścia filozofii Platona;2. Wyjaśnij Platońską metaforę drugiego żeglowania;3. Wyjaśnij następujące pojęcia w kontekście myśli Platona: dualizm

metafizyczny, idealizm metafizyczny, racjonalizm (skrajny) epistemologiczny;

4. Podaj cztery cechy platońskiego świata idei;5. Wyjaśnij pojęcie pluralizmu metafizycznego w kontekście myśli

Arystotelesa;6. Wymień i scharakteryzuj 4 Arystotelesowskie zasady bytu7. Scharakteryzuj ogólnie koncepcję rzeczywistości Arystotelesa8. Wyjaśnij na czym polega zdaniem Arystotelesa ludzkie poznanie (wymień

etapy poznania); wskaż różnicę względem koncepcji Platona