Wiadomości Prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej nr 4(69)

4 (69) 2011

nr 4 (69) 2011

wiadomościprawosławnej

diecezjibiałostocko ‑gdańskiejIS

SN 1

233–

4138

4 (69) 20112

spis treściwiadomościprawosławnej

diecezjibiałostocko‑gdańskiej

strona 3 Orędzie Bożonarodzeniowe Jego Ekscelencji, Najprzewieleb‑niejszego Jakuba, Arcybiskupa Białostockiego i Gdańskiego do Czcigodnego Duchowieństwa, Miłujących Boga Braci i Sióstr Zakonnych, i Wszystkich Wiernych Diecezji Białostocko‑Gdań‑skiej

strona 4 Walentyna Makal: Historia Parafii Prawosławnej pw. św. ap. Jana Teologa w Supraślu (cz. III)

Od 1984 r. bardzo trudno oddzielić jest życie parafii od życia odradzającego się monasteru. Dlatego opisując historię parafii w tym okresie (na podsta‑wie kroniki monasterskiej prowadzonej wtedy przez o. Mirona) nie sposób pominąć ważniejszych wydarzeń dotyczących życia monastycznego. Parafianie bardzo aktywnie uczestniczyli we wszystkim – pracowali przy odbudowie cerkwi, pomagali w organizacji świąt, w remontach. Starsze parafianki przygotowywały posiłki dla pielgrzymów i gości.

strona 10 Ks. dr George Tsetsis: Pastoralny wymiar małżeństw mieszanych

Soborowe kanony potępiające małżeństwa mieszane pojawiły się dopiero w IV w. I tak kanon 10 soboru w Laodycei (343 r.) zabrania członkom Kościoła wydawać swe dzieci za heretyków. Kanon 31 tego soboru stwierdza, iż: „Nie należy zawierać związków małżeńskich z heretykami, ani wydawać im naszych synów lub córek, lecz raczej przyjmować, o ile złożą przyrze‑czenie, że zostaną chrześcijanami”. Wyraźnie tu widać, iż w tym okresie warunkiem wstępnym do sprawowania misterium małżeństwa było przy‑jęcie chrześcijaństwa. Kanon 29 soboru w Kartaginie (419 r.) nakazywał, aby synom kapłanów nie zezwalać na małżeństwo z kobietami spośród heretyków łub pogan.

strona 12 Ks. Piotr Fiedoruk: Rozważania św. Jana z Kronsztadu o stwo‑rzeniu człowieka

Oglądając piękno stworzone przez Boga św. Jan z Kronasztadu wchodzi w zdumienie nad mądrością najwyższą, dobroczynnością i świętością Stwórcy, Sprawcą wszystkiego, co żyje: „…Jakże On sam w sobie jest błogosławiony, jeśli stworzenia Jego są tak błogosławione, radosne, jakże jest On piękny, jeśli stworzenia Jego są tak piękne i tak urządzone w konkretnym celu!”

strona 16 Tomasz Paszko: Kazanie na Wielki Czwartek

Jak więc, drodzy Bracia i Siostry, spożywając chleb i wino, przyjmujemy i stajemy się uczestnikami Ciała i Krwi Chrystusowej – jak ustanowił sam Mesjasz? Zastanówmy się więc, czy dla tego, Który jest twórcą wszelkich istniejących rzeczy, stanowi jakikolwiek problem przekazać pod postacią chleba i wina – prawdziwe Ciało i Krew Zbawiciela? Przecież jeżeli słowo proroka Eliasza było na tyle mocne, że mógł przez nie sprowadzić ogień z nieba, to czy słowo Zbawiciela nie jest w stanie zmienić istoty chleba i wina? Bóg mógł stworzyć wszystko poprzez jedno swoje słowo, więc jakim problemem może być zmiana tego, co już istnieje.

strona 18 Michał Sacharczuk: Konspekt do zajęć religii nt. Liturgia jako ofiara i dziękczynienie

strona 19 Wiaczesław Perek Z życia diecezji

KWARTALNIK PRAWOSŁAWNEJ DIECEZJI BIAŁOSTOCKO- -GDAŃSKIEJ UKAZUJE SIĘ Z BŁOGOSŁAWIEŃSTWA JE JAKUBA, BISKUPA BIAŁOSTOCKIEGO I GDAŃSKIEGO

ZDJĘCIE NA OKŁADCE: Fragment fresku z cerkwi św. męcz. Pantelejmona w Zaściankach

WYDAWCA: Prawosławna Diecezja Białostocko ‑Gdańska

REDAKTOR NACZELNY: Krzysztof Aleksiuk

PROJEKT I SKŁAD: Michał Żelezniakowicz

NAKŁAD: 1100 egz.

ADRES REDAKCJI: ul. św. Mikołaja 3, 15‑420 Białystok tel. 85 742 40 88 [email protected]

DRUK: ORTHDRUK Sp. z o.o. ul. Składowa 9, 15‑399 Białystok tel. 85 742 25 17, fax 85 742 87 19

Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych oraz zastrzega sobie prawo do redagowania nadesłanych tekstów.

ZDROWYCH, POGODNYCH I BŁOGOSŁAWIONYCH śWIĄT

BOżEGO NARODZENIAWSZYSTKIM CZYTELNIKOM

żYCZY REDAKCJA

4 (69) 20114 (69) 2011



3

orędzie bożo‑narodzeniowe

Minął rok i kolejny raz gromadzimy się w naszych świątyniach na nabożeństwach święta Bożego Narodzenia, by radować się w Panu, „Który dla nas, ludzi, i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba i wcie‑lił się z Ducha Świętego, i Marii Dziewicy, i stał się człowiekiem”(Symbol Wiary). Podczas nabożeństw przenosimy się mistycznie do Betlejem, by wysłu‑chiwać wraz z pastuszkami anielskiej pieśni: „Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom Jego upodobania” (Łk 2, 14), by wraz ze świadkami tego wielkiego wydarzenia wychwalać Boga i odda‑wać mu pokłon, podobnie jak uczynili to magowie ze Wschodu. Jest to niezmiernie ważne, bowiem Święto Bożego Narodzenia nie jest czasem lenistwa, próżności i obżarstwa, lecz czasem duchowego prze‑żywania tajemnicy Wcielenia i refleksji nad historią ludzkości oraz tajemniczym planem, ukrytym przed wiekami w Bogu, o zbawieniu człowieka (Ef 3, 9). Nie jest to przecież tajemnicą, że każde wydarzenie, które miało miejsce w historii i to, które dokonuje się obecnie, nie jest dziełem przypadku, lecz ma głęboki sens i znaczenie w dziele zbawienia. Każdemu z nas dana jest możliwość osiągnięcia zbawienia i życia wiecznego, albowiem „Bóg pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania praw‑dy” (Tm 2, 4). Wszystko co ma miejsce w świecie,

ma głęboki sens, należy go tylko właściwie rozumieć i odczytywać.

Niestety, w większości przypadków nie widzimy znaków Bożych w wydarzeniach, które mają miejsce we współczesnym świecie, nie zastanawiamy się głębiej nad nimi, w wielu przypadkach nawet nie próbujemy ich kojarzyć i odczytywać. Bóg często poprzez nie przemawia do nas; czasami nas prze‑strzega, ukierunkowuje i uczy.

Podczas Narodzin Zbawiciela Świata w Betlejem tylko nieliczni z ówczesnych umieli odczytać znaki Niebios. Należeli do nich, oprócz Józefa i Marii, prości pasterze i kilku mędrców podążających za cudowną gwiazdą. Inni raczej tego nie potrafili, bądź wcale nie chcieli. Znaleźli się nawet tacy, którzy rozkazując zabić betlejemskie dzieci myśleli, że przechytrzą Sa‑mego Boga. W piękny sposób wyraził to autor tekstu nabożeństwa: „Wraz z narodzeniem się Pana Jezusa ze świętej Dziewicy wszystko zostało oświecone. Kiedy bowiem pasterze grają na fujarce, magowie kłaniają się, aniołowie śpiewają, Herod zaś niepokoi się, że Bóg zjawił się w ciele, Zbawca dusz naszych” (2 stichera wieczerni święta).

Współczesny świat również ma swoje znaki, nie został on przecież zapomniany przez Boga. Czy jednak umiemy je odczytać? I czy w ogóle chcemy? Wiele się przecież dziś mówi o kryzysie‑ po to, by z nim walczyć, podejmowanych jest wiele prób zapobiegawczych ograniczających nawet nasze zarobki i wygody. Robi się to po to, by zapobiec i przezwyciężyć kryzys. Ale czy współczesny świat przeżywa jedynie kryzys eko‑nomiczny? Czy nie jest on przypadkiem rezultatem innego kryzysu – kryzysu moralnego? Czy to nie chciwość jednych i amoralny i konsumpcyjny tryb

Orędzie Bożonarodzeniowe Jego Ekscelencji,

Najprzewielebniejszego Jakuba, Arcybiskupa

Białostockiego i Gdańskiego, do Czcigodnego Duchowieństwa, Miłujących

Boga Braci i Sióstr Zakonnych, i Wszystkich Wiernych Diecezji Białostocko‑Gdańskiej

Przyjdźcie, rozradujmy się w Panu, głosząc tę oto Tajemnicę: (…) Niezmienny, bowiem obraz Ojca, znak Jego wieczności, przyjmuje postać sługi, przychodząc

z nieznającej męża Matki, nie poddawszy się zmianie, gdyż kim On był, tym i pozostał, będąc prawdziwym Bogiem. To zaś kim nie był, wziął na siebie i stał się człowiekiem z miłości do człowieka. Jemu zawołajmy: Zrodzony z Dziewicy Boże,

zmiłuj się nad nami. (1 stichera wieczerni święta).

4 (69) 2011



4

nasze parafie

życia innych doprowadziły do takich skutków? Nikt jednak nie mówi o palącym problemie niewłaściwego sposobu życia i nie próbuje leczyć morale społe‑czeństw. Nie potrafimy, a może nie chcemy, szukać realnych przyczyn obecnego stanu, a tym bardziej próbować ich naprawić.

Dla chrześcijan celem życia jest życie wieczne. Chrystus swym Wcieleniem odnowił naszą natu‑rę i dał możliwość życia wiecznego. Tylko grzech jest w stanie przeszkodzić nam w osiągnięciu życia wiecznego. „Poza grzechem nic innego w tym życiu, nawet śmierć – mówił św. Grzegorz Palamas – nie jest tak naprawdę złe, nawet jeśli wywołuje utrapienia”. Nie budujemy przecież raju na ziemi, lecz oczekuje‑my życia wieku przyszłego, po zmartwychwstaniu. Wszystko co nam przeszkadza w jego zdobywaniu, jest złem. A to, co pomaga w walce z grzechem, winno być najbardziej upragnionym. Święto Bożego Naro‑dzenia przypomina nam o tych ważnych sprawach, a przeżywanie liturgiczne święta ma ukierunkować nas na oczekiwanie życia wiecznego. Bowiem – jak mówi św. apostoł Paweł – „Chrystus raz jeden był ofiarowany dla zgładzenia grzechów wielu, drugi raz ukaże się nie w związku z grzechem, lecz dla zbawienia tych, którzy Go oczekują” (Hbr 9, 28). Wsparci nadzieją Nowonarodzonego Pana na życie wieczne możemy

kroczyć przez wszystkie trudności z radością, nie bacząc na utrapienia albowiem nie znaczą one nic w perspektywie życia wiecznego. Oddajmy pokłon i chwałę Dzieciątku Bożemu i przynieśmy mu nasze dary: zamiast złota – godne życie, zamiast kadzidła – wiarę, w miejsce mirry – miłość; i oczekujmy Go, by znalazł swe miejsce w naszym sercu.

W tak uroczystym dniu święta pragnę serdecznie pozdrowić: Duchowieństwo, Braci i Siostry Zakonne, Młodzież i Dzieci oraz wszystkich Wiernych Prawosław‑nej Diecezji Białostocko‑Gdańskiej i życzyć Wszystkim błogosławionej bożonarodzeniowej radości, nadziei i Bożego błogosławieństwa we wszystkich życiowych poczynaniach. Nowy Rok 2012 niech będzie rokiem nowej łaski Pańskiej w naszym życiu, w naszej Ojczyź‑nie i na całym świecie.

Łaska Pana Naszego Jezusa Chrystusa niech będzie z wszystkimi Wami.

Prawosławny Arcybiskup Białostocki i Gdański

Białystok‑Gdańsk,Boże Narodzenie 2011 r.

„W symbiozie z monasterem” (1984 – 1998)

Supraska parafia funkcjonowała samodzielnie od 10 marca 1931 r. do 31 października 1984 r. Wraz z decyzją JE biskupa Sawy – ordynariusza Prawosławnej Diecezji Białostocko‑Gdańskiej – 1 listopada 1984 r. wznowiono życie monastyczne w tym świętym miejscu. Od tego momentu parafia istnieje w symbiozie z monasterem. Pierwszym proboszczem i jednocześnie namiestni‑kiem monasteru został ihumen Miron (Chodakowski). Do Supraśla był oddelegowany już 15 czerwca 1984 r. w charakterze pomocnika o. Aleksandra Makala. Po ur‑lopie, z dniem 1 lipca, przystąpił do pracy. Kierowanie

Parafią Zakonną NMP i św. Jana Teologa (oficjalna nazwa) rozpoczął 1 listopada 1984 r. Czas jego służby jako kapłana i mnicha przypadł na trudne lata. Trwała odbudowa cerkwi Zwiastowania i walka o odzyskanie budynków monasterskich. Należało ukończyć remont plebanii (w przyszłości miała pełnić funkcję domu mieszkalnego dla mnichów), zabezpieczać na bie‑żąco potrzeby parafian, a także organizować życie monastyczne. Po uroczystej liturgii w cerkwi ap. Jana Teologa, 25 listopada 1984 r., JE biskup Sawa odczytał dekrety o erygowaniu Parafii Zakonnej i mianowaniu nowego proboszcza. Podkreślił, że „w obecnej chwili dokonało się to, czego oczekiwali prawosławni na bia‑łostocczyźnie od wielu lat”. Odbyło się też wtedy uroczyste pożegnanie o. Aleksandra i matuszki Ireny, którzy rozpoczęli kolejną służbę w sąsiedniej parafii w Wasilkowie.

Od 1984 r. bardzo trudno oddzielić jest życie pa‑rafii od życia odradzającego się monasteru. Dlatego opisując historię parafii w tym okresie (na podstawie kroniki monasterskiej prowadzonej wtedy przez o. Mirona) nie sposób pominąć ważniejszych wydarzeń dotyczących życia monastycznego. Parafianie bardzo aktywnie uczestniczyli we wszystkim – pracowali przy odbudowie cerkwi, pomagali w organizacji świąt,

Historia Parafii Prawosławnej pw. św. ap. Jana Teologa

w Supraślu (cz. III)Walentyna Makal

4 (69) 20114 (69) 2011



5

nasze parafie

w remontach. Starsze parafianki przygotowywały posiłki dla pielgrzymów i gości. Szczególnie zasłużoną była Halina Łoś, córka dawnego psalmisty Mikołaja Hajduka, która aż do śmierci każdą wolną chwilę poświęcała na służbę w cerkwi (śpiewała w chórze) i pracę w monasterskiej kuchni. Starostą cerkiewnym był Józef Piech (do 10 maja 2002 r.), który wraz z radą parafialną wspierał nowego proboszcza. Pomocnikiem o. Mirona i ekonomem domu monasterskiego był o. Igor Chlabicz, funkcję psalmisty i dyrygenta pełnił Jarosław Makal (młodszy syn o. Aleksandra). Na na‑bożeństwach niedzielnych i świątecznych śpiewał chór parafialny.

W okresie jesienno‑zimowym 1984/1985 trwały prace wykończeniowe na plebanii. W styczniu 1985 r., z uwagi na bardzo duże mrozy (zamarzały przyłącza wody), frekwencja na nabożeństwach nie była duża (nawet na Boże Narodzenie). Za to w święto Chrztu Pańskiego liczna procesja (krestnyj chod) udała się nad zamarzniętą rzekę Supraśl, na poświęcenie wody. W kronice monasterskiej tego roku o. Miron odnoto‑wuje obecność wielu parafian na nabożeństwach wielkopostnych. W czerwcu odbyły się I Ekumeniczne Dni Kultury Chrześcijańskiej w Supraślu zainauguro‑wane mszą świętą w kościele pw. Św. Trójcy, podczas której kazanie wygłosił o. Miron. 24 czerwca, po raz pierwszy w historii parafii, 50‑osobowa grupa supra‑skich parafian udała się na pielgrzymkę do Monasteru św. Onufrego w Jabłecznej. W sierpniu władyka Sawa poświęcił wyremontowany budynek domu monas‑terskiego (plebanii). Nabyty w 1935 r. przez supra‑skich parafian, zamieszkiwany przez dwóch kolejnych proboszczów i ich rodziny, stał się teraz tymczasową siedzibą odradzającego się monasteru. Tego lata przy odbudowie cerkwi wraz z parafianami pracowały grupy młodzieży niemieckiej w ramach tzw. obozów ekumenicznych. W marcu 1986 r. pojawia się w Su‑praślu pierwszy nowicjusz (posłusznik) – Jerzy Giba, który już 6 kwietnia złożył śluby mnisze (tzw. małej schizmy) z imieniem Gabriel. Następnego dnia został wyświęcony na hierodiakona, a po siedmiu miesią‑cach otrzymał święcenia kapłańskie. Były to pierwsze postrzyżyny (postrih) w odrodzonym monasterze. W maju odwołano o. Igora, a jego miejsce zajmuje o. Anatol Kiryk. W okresie wakacyjnym po raz kolejny organizowano robocze obozy młodzieży z kraju i za‑granicy. Jednak w związku z awarią w Czarnobylu wielu nie przyjechało, tym niemniej przez ten czas mury cerkwi „urosły” o kolejne 2 metry. Przy rozładunkach transportów (ostatni w listopadzie tego roku) specjal‑nie zamawianej gotyckiej cegły, o. Miron zawsze mógł liczyć na pomoc swoich parafian. Już wtedy Supraśl odwiedzali liczni pielgrzymi i goście z całej Europy. Po kilkuletniej przerwie, w 1987 r., trzeciego dnia świąt Bożego Narodzenia, miała ponownie miejsce

Po nabożeństwie 1.11.1984 r. w domu o. Aleksandra. Od prawej: o. Serafim (Samojlik), o. Miron, o. Mikołaj Szebelan, o. Aleksander.

Świąteczne spotkanie chóru parafialnego z o. Mironem w niewykończonej plebanii (styczeń 1985). Od lewej: Zinaida Piech, Halina Łoś, starosta Józef Piech, Anna Romanowicz, Walentyna Korzeniewska, Anatol i, Antonina Hołubowicz, Serafim Szymiel, o. Miron, matuszka Nina Mularczyk, Wiera Sienkiewicz, Walentyna i Michał Borysiuk, Walentyna i Jarosław Makal, Nina Augustynowicz.

Zespół „Żurawinki” kolęduje zbierając ofiary na budowę cerkwi (1990 r.)

4 (69) 2011



6

nasze parafie

uroczystość choinkowa dla najmłodszych parafian zorganizowana w Miejskim Domu Kultury. Od tego czasu coroczna choinka parafialna jest stałym i ocze‑kiwanym wydarzeniem w życiu parafii, angażującym młodzież i rodziców. W połowie lipca przerwano prace przy odbudowie cerkwi. Robotników skierowano do budowy cerkwi w Jacznie i Siedlcach. W sierpniu rozpoczęto remont kapitalny cerkwi Ap. Jana Teologa. Usunięto stare tynki, założono nową instalację elek‑tryczną, wymieniono część zawieszenia stropowego, a także osuszono i odgrzybiono ściany. Prace zakończą się dopiero w kolejnym roku. W pieszej pielgrzymce na Św. Górę Grabarkę wzięła udział grupa młodzieży supraskiej z hieromnichem Gabrielem. Nieśli oni krzyż w intencji wszystkich parafian. W dniu święta Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela (11 września) poświęcono we wsi Ciasne nowy ośmioramienny krzyż, ufundowa‑ny z ofiar jej mieszkańców. Podtrzymują oni do dzisiaj starą tradycję procesyjnego obchodzenia pól i go‑spodarstw. Każda wieś supraskiej parafii ma swojego patrona i wyznaczony dzień modlitwy. Niezwykle ważnym wydarzeniem była wizyta w Supraślu pa‑triarchy Konstantynopola Dymitriosa I (20 listopada 1987 r.). Pomimo niesprzyjającej pogody, parafianie długo oczekiwali z zapalonymi świecami (wzdłuż całej

trasy przejazdu) na dostojnego gościa. Specjalnie na tę okazję zbudowano ołtarz polowy wewnątrz odbu‑dowywanej cerkwi. Całą delegację witali kwiatami przedstawiciele młodzieży: Katarzyna Hołubowicz, Maria Miczejko, Dariusz Rakowski i Marek Wróblew‑ski. Licznie przybyli pozostali mieszkańcy Supraśla ze swoim proboszczem ks. Stanisławem Bujnowskim. Wszyscy doceniali historyczną wagę kolejnej, po 400 latach, wizyty zwierzchnika starożytnego patriarchatu w tym monasterze. Na zakończenie wizyty wzruszony patriarcha ze łzami dziękował wszystkim za to powita‑nie. Wymiar ekumeniczny miało również poświęcenie (13 grudnia) nowego wiejskiego krzyża w Karakulach, który postawili wspólnie wszyscy mieszkańcy wsi (rzymscy katolicy i prawosławni). Nabożeństwo w noc Bożego Narodzenia (7 stycznia 1988 r.) odbyło się w cerkwi św. Jerzego na cmentarzu.

Latem 1988 r. odbył się kolejny roboczy obóz ekumeniczny przy odbudowywanej cerkwi. W dniu święta Supraskiej Ikony Matki Bożej, 10 sierpnia, li‑turgię celebrował JE arcybiskup Sawa. Proboszcz parafii, ihumen Miron, uczestniczył w tym czasie w obchodach 1000‑lecia chrztu Rusi w Smoleńsku. Pod koniec roku w Zespole Szkół Mechanizacji Rol‑nictwa w Supraślu oddano do użytku nowy internat,

Święto Jordanu w Supraślu (19.01.1985 r.)

4 (69) 20114 (69) 2011



7

nasze parafie

a w związku z tym pojawiła się szansa na odzyskanie dawnego monasterskiego budynku – przylegające‑go do cerkwi starego internatu „Żaczek”. Z dniem 14 stycznia 1989 r. rozpoczęto o to starania spoty‑kając się jednak z odmową. Zaczęto więc zbierać podpisy parafian popierających prośbę monasteru. Jednak jeszcze przez wiele miesięcy budynek stał opuszczony, a władze nadal nie chciały przekazać go prawosławnym. Liczba braci monasterskiej powoli rosła, podobnie jak i mury odbudowywanej cerkwi. W pamięci wielu mieszkańców Supraśla zachowało się wspomnienie uroczystego przekazania parafii rzymskokatolickiej krzyża wieńczącego niegdyś wie‑żę kościoła ewangelickiego w Supraślu, a przecho‑wanego przez prawosławnych przez prawie 50 lat. Uroczystość tę zakończyła msza św. w kościele pw. Matki Bożej, podczas której o. Miron wygłosił kazanie o znaczeniu krzyża w życiu chrześcijan. Pod koniec tego roku, 14 grudnia, dekretem Soboru Biskupów naszej Cerkwi restytuowano Klasztor Męski Zwiasto‑wania NMP w Supraślu. Jego namiestnikiem został ihumen Miron. W kolejnym roku (1990) rozpoczął się spór o uznanie prawa własności do cerkwi Ap. Jana Teologa. Sąd w swoim postanowieniu odda‑lił wniosek prawosławnych. Nieprzychylne artykuły w prasie i wroga postawa urzędów, negujących prawo prawosławnych do istnienia w tym miejscu, powodo‑wały kolejne wezwania o. Mirona do parafian o usilne modlitwy. Nastąpił wyraźny wzrost duchowego życia parafialnego. Na kolejne pielgrzymki do monasterów w Poczajowie (w czerwcu) i Żyrowicach (w sierpniu) zgłosiło się wielu chętnych. Na środowych akatystach śpiewanych przed cudotwórczą Supraską Ikoną gro‑madziło się coraz więcej osób zanoszących swoje modlitwy do Matki Bożej. Przyjeżdżały również osoby innego wyznania; wielu ludziom pomagały mieszanki ziołowe przypisywane przez o. Gabriela, który od po‑czątku swojego pobytu w Supraślu zajmował się ziołolecznictwem i udzielaniem porad duchowych. Od września do szkół weszło nauczanie religii. Oprócz proboszcza, który w tym roku zostaje archimandrytą, i o. Gabriela, świeckim katechetą w parafii została Walentyna Makal. Dopiero po dwóch latach starań, 19 marca 1991 r., przekazano monasterowi budy‑nek „Żaczka”. Znajdował się on w opłakanym stanie (m.in. wyrwana instalacja elektryczna, zdewastowane i zawilgocone wnętrza pomieszczeń, pokradzione deski stropowe, itp.), dlatego zaraz po Wielkanocy rozpoczęto jego kapitalny remont. Paschę tego roku świętowano 7 kwietnia, w dniu Zwiastowania NMP. Jest to tzw. Kiriopascha i takie zestawienie tych świąt zdarza się raz na około 70 lat. Podczas nabożeństw czuło się szczególnie uroczysty i radosny nastrój wszystkich parafian, którzy przeżywali takie święto pierwszy i ostatni raz w życiu. W czerwcu do Białegostoku

Bracia monasteru w święto Kiriopaschy 7 kwietnia 1991 r.: (od lewej) posłusznik Marek, hieromnich Mitrofan, hierodiakon Grzegorz, archimandryta Miron, hieromnich Gabriel, hieromnich Jakub, cztiec Jerzy.

Młodzież z bractwa parafialnego kolęduje ze swoim opiekunem bratem Andrzejem (1993 r.).

Poświęcenie nowej sali katechetycznej w Szkole Podstawowej w Supraślu (luty 1993 r.)

Powitanie abpa Sawy w przeddzień święta Supraskiej Ikony MB (9.08.1993 r.)

4 (69) 2011



8

nasze parafie

przybył papież Jan Paweł II. Jego wizyta spowodowała wyraźne ocieplenie bardzo napiętych stosunków mię‑dzy prawosławnymi i rzymskimi katolikami. Na święto Supraskiej Ikony Matki Bożej zorganizowano pierwszą pieszą pielgrzymkę z Białegostoku (około 200 osób). Po raz pierwszy też nabożeństwa świąteczne trwały całą noc. 29 września święcenia diakońskie przyjmuje psalmista Jarosław Makal, który zostaje włączony do kleru parafialnego. W listopadzie udaje się w końcu założyć księgi wieczyste dla obu cerkwi i budynku monasterskiego z ograniczeniem terenu do minimum. Dzięki temu stan prawny tych nieruchomości zostaje formalnie uregulowany. Na tygodniową pielgrzymkę do monasterów Moskwy, Diwiejewa i Optiny wyje‑chała (21 grudnia) grupa parafian wraz z o. Gabrielem i diakonem Jarosławem. Z wydarzeń następnego roku warto odnotować 6 kwietnia śluby mnisze małej schi‑my o. Jerzego Charkiewicza (z imieniem Grzegorz) oraz lipcową pielgrzymkę parafialną (40 osób) do Moskwy, Włodzimierza, Suzdala i Diwiejewa. Następny 1993 r. przyniósł poświęcenie wyremontowanego budynku przy cerkwi („Żaczka”) z udziałem JE metropolity Ba‑zylego, dwa włamania do cerkwi (ukradziono wota przy Supraskiej Ikonie Matki Bożej), „boje na słowa” z pseudohistorykami w kwestii fundacji monasteru oraz długo oczekiwaną i wymodloną decyzję rzą‑dową o przyznaniu prawosławnemu monasterowi prawa własności do wszystkich budynków całego zespołu (28 września 1993 r.). Faktyczne przekaza‑nie tych nieruchomości miało nastąpić po przepro‑wadzce szkoły rolniczej do nowej siedziby. Niestety, tę decyzję oprotestował Kościół rzymskokatolicki, co doprowadziło po dwóch latach do jej cofnięcia. We wsi Łaźnie postawiono nowy krzyż w 50 rocznicę tragicznej śmierci jej mieszkańców z rąk hitlerow‑ców oraz odnowiono krzyże w innych wsiach parafii. W opisywanym czasie parafianie pomagali nieść krzyż supraskim mnichom i wspierali ich w walce ze złymi ludźmi. W końcu tego roku trzech mnichów przyjęło śluby małej schizmy, co świadczyło, że trudności zewnętrzne tylko wzmacniają życie duchowe wspól‑noty monastersko‑parafialnej. W roku 1994 w życiu parafialnym odnotowano remont cerkwi św. Jerzego i ogrodzenia cmentarza. Na święto Supraskiej Ikony Matki Bożej przybyły piesze pielgrzymki z bliższych i dalszych parafii. W 1995 r. we wrześniu powieszono nowe dzwony na dzwonnicy, co wywołało protest dyrekcji ZSMR, która domagała się ich usunięcia. Pro‑test zignorowano, dlatego dostęp do dzwonnicy został zamknięty. Pod koniec roku wykonano nowy kiot do Supraskiej Ikony Matki Bożej, a poświęcono go w święto Bożego Narodzenia, 8 stycznia 1996 r. W lutym rząd podjął ostateczną decyzję o przekazaniu prawosławnym ich własności. Umowę notarialną 29 kwietnia podpisał o. Gabriel w zastępstwie o. Mirona,

Na uroczystości choinkowej w kinie „Jutrzenka” w Supraślu (1994 r.)

O. Miron z prisłużnikami: (od lewej) Piotr Omelczuk, Piotr Sawicki, Gabriel Białomyzy, Tomasz Malec i Piotr Kosakowski. 7 kwietnia 1996 r.

Błogosławieństwo chleba i wina w Wielką

Sobotę (1996 r.)

4 (69) 20114 (69) 2011



9

nasze parafie

który w tym czasie był w delegacji zagranicznej. Pa‑rafialne majowe święto Ap. Jana Teologa było bardzo radosne; Bóg wysłuchał modlitw i łez prawosławne‑go ludu. Szkoła przekazała też dzwonnicę, na której wkrótce postawiono krzyż. Święto Supraskiej Odigitrii zgromadziło bardzo wielu pielgrzymów – nareszcie monaster potwierdził prawnie swoją własność. „Su‑praśl żyje i żyć będzie na chwałę Bożą” – takie słowa zapisał w kronice archimandryta Miron. Kolejny rok to remonty budynków, budowa cerkwi (stawiano już krzyże na kopułach) i remont generalny dzwonnicy.

W 1998 r. nastąpiły przełomowe zmiany w Cerkwi prawosławnej w Polsce, w życiu supraskiego mona‑steru i parafii. 11 lutego zmarł metropolita warszawski i całej Polski Bazyli, od 1970 r. zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W święto Zwiastowania NMP, 7 kwietnia, abp. Sawa podniósł do godności archimandrytów ihumena Jakuba i ihu‑mena Grzegorza oraz odczytał dekret odwołujący archimandrytę Mirona z obowiązków proboszcza pa‑rafii i namiestnika monasteru. Podziękował mu za trud włożony w dzieło Supraśla. Nowym proboszczem i namiestnikiem od 30 kwietnia został archimandryta Jakub (Kostiuczuk). O. Miron odprawił w Supraślu ostatnie nabożeństwo 26 kwietnia, żegnany ze łzami przez swoich parafian. 10 maja w Warszawie miała miejsce jego chirotonia na biskupa hajnowskiego. Dzień później nasz proboszcz, archimandryta Jakub, został pierwszym w historii prawosławnym biskupem Supraskiej Ławry.

W poprzedniej części cyklu, opublikowanej w numerze 3 (68) 2011, omyłkowo zamieniliśmy podpisy pod zdjęciami: podpis z ostatniego zdjęcia na s. 5 powinien znajdować się pod pierwszym zdjęciem na s. 6. Zaś podpis pod pierwszym zdjęciem na s. 6 powinien znajdować się pod ostatnim zdjęciem na s. 5. Za pomyłkę - autorkę oraz czytelników - gorąco przepraszamy.

Redakcja

Procesja w okresie paschalnym z udziałem

najmłodszych parafian (1996 r.).

Rodzina monasterska w 1998 roku: (od

lewej) brat Sergiusz, o. Euzebiusz,

posłusznik Sawa, o. Antoni, o. Gabriel,

o. Ignacy, o. Miron, o. Grzegorz, o. Jakub,

o. Hiob, o. German, o. Jerzy, o. Andrzej,

posłusznik Marek

Jubileusz małżeński zasłużonej chórzystki Niny Augustynowicz z Ogrodniczek. Za „młodą parą” stoją m.in. o. Miron i o. Antoni.

4 (69) 2011



10

rozważania teologiczne

Małżeństwa mieszane to najtrudniejsze wyzwanie i najważniejszy problem duszpasterski, wobec którego w swej codziennej posłudze stoją obecnie lokalne Kościoły prawosławne na całym świecie.

Do XIX w. prawosławni w absolutnej większości żyli w krajach czy społecznościach jednolitych wyznanio‑wo i religijnie. W regionach czy wielkich miastach, gdzie przenikały się religie, wyznania i kultury (Azja Mniejsza, Bliski Wschód, Konstantynopol, Damaszek, Bejrut, Je‑rozolima, Aleksandria), gdzie prawosławni sąsiadowali z łacinnikami, Koptami, Ormianami, Chaldejczykami, syro‑jakobitami oraz Żydami i muzułmanami, starali się żyć w swoistym odosobnieniu. Aby zachować swą etniczną, kulturowa i religijną tożsamość zamykali się w swych „prawosławnych twierdzach” – rejonach, poszczególnych miejscowościach, wsiach czy dziel‑nicach miast.

Spotkanie z przedstawicielami innych chrześcijań‑skich tradycji i innych religii nastąpiło wraz z masową emigracją ogromnych rzesz prawosławnych do krajów Europy Zachodniej, obu Ameryk i Australii.

Współcześnie skala tego zjawiska nasila się i należy się spodziewać dalszego jej wzrostu wraz z postę‑pującymi procesami globalizacji, otwarciem granic spowodowanym rozszerzeniem Wspólnoty Europej‑skiej o kraje bałkańskie i Europy Wschodniej. Problem małżeństw mieszanych już dotyczy tradycyjnie prawo‑sławnych krajów jak: Bułgaria, Cypr, Grecja, Rumunia, Rosja czy Serbia. Od wielu dekad jest obecny w krajach Bliskiego Wschodu.

Zaistniała paląca potrzeba, aby zająć się tym zagad‑nieniem na wspólnej dla wszystkich prawosławnych płaszczyźnie. Co prawda problemem małżeństw mie‑szanych ma się zająć przygotowywany Wielki i Święty Sobór Kościoła prawosławnego, jednak w jego rozpa‑trywaniu nie chodzi jedynie o kanoniczną perspektywę tego zagadnienia, ale nade wszystko o jego wymiar duszpasterski. Choć małżeństwo mieszane zaczyna się jako prywatny związek dwojga zakochanych ludzi, w sposób nieunikniony dotyczy również całej Cerkwi.

Mimo że w pierwszych wiekach Kościół ze zrozu‑miałych powodów zniechęcał do egzogamii – za‑wierania związków małżeńskich z partnerami spoza wspólnoty chrześcijan, jednak od początku tolerował również małżeństwa chrześcijan z poganami. Stosował się do wypowiedzi ap. Pawła: „Albowiem mąż poganin

uświęcony jest przez żonę, a żona poganka uświęco‑na jest przez wierzącego męża; inaczej dzieci wasze byłyby nieczyste, a tak są święte” (l Kor 7, 14). Chrześci‑jańskie teksty pierwszych wieków świadczą o tym, że małżeństwa chrześcijan z nie‑chrześcijanami nie były rzadkością, choć były problematyczne. Zawieranie tego rodzaju małżeństw zostało zabronione przez Kościół dopiero wraz z uzyskaniem przez chrześcijaństwo statusu oficjalnej religii Cesarstwa rzymskiego.

Od tego czasu endogamia – związek małżeński dwojga chrześcijan – stał się normalną praktyką niepo‑dzielnego Kościoła w pierwszym tysiącleciu. Po Wielkiej Schizmie w 1054 r. małżeństwo dwojga prawosławnych stało się praktyką Kościoła prawosławnego, podtrzy‑mywaną do bardzo niedawna.

Soborowe kanony potępiające małżeństwa mie‑szane pojawiły się dopiero w IV w. I tak kanon 10 soboru w Laodycei (343 r.) zabrania członkom Kościoła wydawać swe dzieci za heretyków. Kanon 31 tego soboru stwierdza, iż: „Nie należy zawierać związków małżeńskich z heretykami, ani wydawać im naszych synów lub córek, lecz raczej przyjmować, o ile złożą przyrzeczenie, że zostaną chrześcijanami”. Wyraźnie tu widać, iż w tym okresie warunkiem wstępnym do sprawowania misterium małżeństwa było przyjęcie chrześcijaństwa. Kanon 29 soboru w Kartaginie (419 r.) nakazywał, aby synom kapłanów nie zezwalać na mał‑żeństwo z kobietami spośród heretyków łub pogan.

Powyższe zalecenia soborów lokalnych zostały póź‑niej potwierdzone w kanonach soborów powszech‑nych. Kanon 14 IV Soboru Powszechnego w Chalce‑donie (451 r.) zabraniał małżeństwa „z heretykiem, Żydem lub poganinem, chyba że osoba wstępująca w związek małżeński z prawosławnie wierzącym, zobo‑wiąże się przyjąć wiarę prawosławną”. Warto zauważyć, iż następuje tu potwierdzenie cytowanego wyżej kanonu 31 soboru w Laodycei, szczególnie w kwestii przyjęcia chrześcijaństwa jako warunku wstępnego do sprawowania małżeństwa.

Najpełniejszym i najbardziej dobitnym rozporzą‑dzeniem Kościoła w tej kwestii jest kanon 72 VI Sobo‑ru Powszechnego in Trullo (692 r.). Kanon ten mówił nie tylko o przeszkodach na drodze do zawierania małżeństw mieszanych, ale zalecił również sankcje, które powinny być zastosowane wobec tych, którzy naruszyliby te reguły życia Kościoła. Brzmi on następu‑jąco: „Nie godzi się, aby ortodoksyjny mąż wstępował w związki małżeńskie z heretycką kobietą, ani też ortodoksyjna kobieta wiązała się małżeństwem z he‑retykiem. Jeżeli jednak wyjdzie na jaw, że coś podob‑nego zostało dokonane, należy uważać ten związek małżeński za nieważny i niegodziwe pożycie rozwiązać. Nie godzi się bowiem mieszać tego, co nie powinno być mieszane, ani też nie należy łączyć wilka z owcą, a losu grzeszników z udziałem Chrystusa (gr. meridi

Pastoralny wymiar małżeństw mieszanych

Ks. dr George Tsetsis

4 (69) 20114 (69) 2011



11


Christou, ‘mianowicie z Kościołem’). Jeśli ktokolwiek nasze postanowienie naruszy, niech będzie odłączony”.

To surowe kanoniczne zalecenie obowiązywało aż do początków XIX w. Rozporządzenie patriarchy Dosyteusza z 1706 r. stwierdzało, iż „żadnej kobie‑cie, która poślubiła Ormianina, nie wolno wchodzić do cerkwi i powinna być pozbawiona Komunii Świętej, jak również właściwego prawosławnego pogrzebu”. Sto lat później, w 1806 r., męczennik patriarcha Grze‑gorz V w swej encyklice zalecał biskupom diecezjal‑nym, aby „nie wydawali zezwolenia na małżeństwo prawosławnym, którzy mieli zamiar poślubić osobę nie‑prawosławną lub heretyka”.

Jednakże mimo tego dość rygorystycznego sta‑nowiska patriarchy Grzegorza V i Kościoła wobec małżeństw mieszanych, w tym samym okresie zauwa‑żamy skłonność do ich tolerowania. I tak na przykład już w 1782 r., za czasów ekumenicznego patriarchy Gabriela IV, przez wzgląd na „oikonomię” Kościół po‑zwolił prawosławnym imigrantom w Indiach poślubić kobiety i dziewice Ormian i Papistów (sic!) z powodu całkowitego braku prawosławnych kobiet w tym kraju. Jednakże zgada na taki ślub następowała pod wa‑runkiem, że zarówno małżeństwo, jak i chrzest dzieci zrodzonych w takim związku będą udzielone przez prawosławnego kapłana. [...]

Z upływem czasu da się zauważyć, iż kanony doty‑czące małżeństw mieszanych nie są ścisłe przestrze‑gane i Kościół okazuje się coraz bardziej spokojny i tolerancyjny w tym względzie, przejawiając tendencję do stosowania „oikonomii”. Ta nowa skłonność zo‑stała nawet uzasadniona dekretem wydanym przez patriarchat ekumeniczny w 1887 r. Biskupi diecezjalni otrzymali wówczas przyzwolenie, aby z pasterską przenikliwością i mądrością rozpatrywać pojawiające się przypadki i udzielać błogosławieństwa na takie małżeństwa „w sposób nie powodujący zgorszenia”. To zastrzeżenie oznaczało, iż małżeństwa tego rodzaju powinny być sprawowane w sposób, który nie raniłby uczuć religijnych szerszej wspólnoty wiernych.

Pobłażliwość przejawiana w tej kwestii w drugiej po‑łowie XIX w. utorowała drogę do faktycznego obalenia wielowiekowych reguł, nie dopuszczających misterium małżeństwa prawosławnych z innowiercami. Ta nowa praktyka eklezjalna była niewątpliwie podyktowa‑na nowymi warunkami społecznymi dominującymi w nowoczesnym społeczeństwie, a głównie częstą stycznością, a nawet osmozą, przenikaniem się pra‑wosławnych wiernych z nie‑prawosławnymi sąsiadami czy współpracownikami.

Ujęcie zagadnienia małżeństw mieszanych w pro‑gramie obrad przygotowywanego Świętego i Wiel‑kiego Soboru Kościoła prawosławnego jest odzwier‑ciedleniem tej nowej „ekumenicznej” rzeczywistości i wyraźnie wskazuje na przejawianą przez lokalne

Kościoły prawosławne chęć poszukiwania realnego rozwiązania tego palącego problemu duszpaster‑skiego.

Pierwsza wyczerpująca dyskusja na ten temat miała miejsce w 1971 r. na posiedzeniu Pan‑prawosławnej Komisji Przygotowawczej do Wielkiego i Świętego Soboru Kościoła prawosławnego, podczas której de‑legaci autokefalicznych i autonomicznych Kościołów prawosławnych wyrazili swe opinie dotyczące rozwią‑zania tego problemu. Zdecydowanie odkrywczym było stanowisko Kościoła prawosławnego w Polsce, doświadczonego życiem w warunkach mniejszo‑ści w bardzo konserwatywnym rzymskokatolickim społeczeństwie, obowiązanego do współistnienia w społecznej i politycznej harmonii z przytłaczającą większością rzymskokatolickich obywateli swego kraju. Zdaniem Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawo‑sławnego, w obliczu współczesnej ewolucji ekumeni‑zmu i polepszonych relacji międzykościelnych, Kościół prawosławny powinien uznać małżeństwa mieszane ze wszystkimi ochrzczonymi w imię Trójcy Świętej.

Równie pojednawcze było stanowisko przedsta‑wicieli patriarchatu moskiewskiego. Stwierdzili, że „Cerkiew w Rosji uznaje, iż małżeństwo prawosławnego chrześcijanina z nie‑prawosławnym chrześcijaninem mogłoby być sprawowane pod warunkiem, że strona nie‑prawosławna uznaje znaczenie błogosławieństwa udzielanego przez Kościół prawosławny”. Warto za‑uważyć, iż w tym samym kontekście Kościół prawo‑sławny w Rosji posunął się o krok dalej, czyniąc raczej śmiałą propozycję w odniesieniu do małżeństw pra‑wosławnych z nie‑prawosławnymi a nawet ateistami. „W odniesieniu do małżeństw mieszanych, warunki, w jakich Kościół istnieje obecnie na ziemi, zmuszają nas do powrotu do eklezjalnej praktyki pierwszych trzech wieków, kiedy to Kościół, idąc za radą ap. Pawła (l Kor 7, 12–14. 16), dopuszczał takie śluby”. PAKP wyraził również zdanie, iż Wielki Sobór powinien rozważyć czy Kościół prawosławny mógłby błogosławić małżeństwo, jeśli jednym z małżonków jest ateista.

Co ciekawe, taką samą opinię wyraził również konserwatywny raczej Kościół w Grecji. Jego dele‑gaci uznali, iż Kościół mógłby rozważyć możliwość zastosowania „oikonomii” w przypadku małżeństwa prawosławnego z przedstawicielem innej religii. Nie‑mniej jednak dodali, iż małżeństwa mieszane powinny otrzymywać błogosławieństwo jedynie w wyjątko‑wych okolicznościach.

Warto zauważyć, iż kilka lat później, w ramach konfe‑rencji przeprowadzonej w Holy Cross Orthodox School of Theology w Brookline, USA, prof. Dimitrios Consta‑nelos wyraził podobny pogląd w odniesieniu do mał‑żeństw mieszanych religijnie, nawołując do powrotu do starożytnej praktyki pierwszych wieków chrześci‑jaństwa. „Zgodnie z obecnym stanowiskiem Kościoła

4 (69) 2011



12


ślub cerkiewny prawosławnego i nie‑chrześcijanina nie jest możliwy. Moim zdaniem Kościół powinien działać i umożliwić zawarcie takiego związku małżeńskiego, pod warunkiem, że prawosławny wierny tego pragnie, a nie‑chrześcijanin nie ma żadnych zastrzeżeń wobec cerkiewnego błogosławieństwa. Praktyka Kościoła pierwszych wieków, który wierzył, iż niewierzący jest uświęcony przez jego/jej związek z wierzącym, po‑winna być ponownie stosowana”.

Pan‑prawosławna Komisja Przygotowawcza reko‑mendowała, aby Pierwsza Pan‑prawosławna Konferen‑cja Przedsoborowa zmierzyła się z tym zagadnieniem z należna uwagą, uwzględniając istniejące warunki lokalnych Kościołów prawosławnych i rozważyła możli‑wość udzielenia im względnej swobody w poszukiwa‑niu rozwiązań problemu małżeństw mieszanych, mając na względzie okoliczności i duszpasterskie potrzeby poszczególnych przypadków.

Życzenie wyrażone przez Komisję Przygotowawczą zostało spełnione jedenaście lat później przez Drugą Pan‑prawosławną Konferencję Przedsoborową, prze‑prowadzoną w Chambesy we wrześniu 1982 r. Po dłu‑giej debacie, z zastrzeżeniem potrzeby zatwierdzenia przez Wielki Sobór, uczestnicy tej konferencji podjęli odważne decyzje odstępujące od wielowiekowej prak‑tyki Kościoła prawosławnego, jednocześnie dowodząc, że Kościół prawosławny nie jest skostniałym reliktem przeszłości, lecz żywym, natchnionym i prowadzo‑nym przez Ducha Świętego organizmem, zdolnym do wprowadzania innowacji. Czyniąc to, Konferencja Przedsoborowa rzeczywiście działała zgodnie z wcześ‑niejszymi praktykami Kościoła.

Decyzje Komisji Przedsoborowej są następujące:„I. Przez wzgląd na ścisłe przestrzeganie prawa

kanonicznego (gr. akribeia) małżeństwo prawosław‑

nych wiernych z nie‑prawosławnymi jest zabronione. Niemniej jednak ze wzglądu na miłość do człowieka i przy wzajemnej zgodzie takie małżeństwo mogło‑by nastąpić (otrzymać błogosławieństwo) pod wa‑runkiem, że dzieci zrodzone w tym związku byłyby ochrzczone i wychowane w Kościele prawosławnym. Lokalne Kościoły prawosławne mogłyby decydować o stosowaniu oikonomii stosownie do poszczególnych przypadków i dominujących szczególnych potrzeb duszpasterskich

II. Przez wzgląd na ścisłe przestrzeganie prawa kanonicznego (gr. akribeia) małżeństwo prawosław‑nych wiernych z nie‑chrześcijanami jest zabronione. Jednak w przypadkach zaistnienia takich (zapewne cywilnych) małżeństw, lokalne Kościoły prawosławne mogą zdecydować o zastosowaniu duszpasterskiej oikonomii wobec prawosławnego małżonka, zgodnie z jego/jej duszpasterskimi potrzebami”.

Obecnie mieszane małżeństwa prawosławnych z nie‑prawosławnymi są dozwolone pod następują‑cymi warunkami:

Ślub powinien być udzielony przez prawosławne‑go kapłana (po uzyskaniu zgody lokalnego biskupa – przyp. tłum.).

Dzieci zrodzone przez tę parę powinny być ochrzczone i wychowane w Kościele prawosławnym.

W przypadku konfliktu, małżonkowie powinni zwracać się do prawosławnych sadów kościelnych.

przełożył. ks. Włodzimierz Misijuk

tłumaczenie dokonane na podstawie tekstu: Rev. Dr. George Tsetsis, The Pastorał Dimension of Mixed Marriages, w: Έκκλησία-Οίκονμένη-Πο-λιτική, Αθήνα 2007, s. 599–611; zamieszczonego na portalu: http://www.apostoliki‑diakonia.gr/en_main/catehism/theologia_zoi/themata.asp?contents=selides_katixisis/contents_Texts.asp&main= SK texts&file=4.htm

„Боже Святый,...иже от небытия во еже быти приведый всяческая, создавый человека по образу Твоему и по подобию, и всяким Твоим дарованием украсивый...”

(Молитва трисвятого пения).

Oglądając piękno stworzone przez Boga św. Jan z Kronasztadu wchodzi w zdumienie nad mądrością najwyższą, dobroczynnością i świętością Stwórcy, Sprawcą wszystkiego, co żyje: „…Jakże On sam w so‑bie jest błogosławiony, jeśli stworzenia Jego są tak błogosławione, radosne, jakże jest On piękny, jeśli stworzenia Jego są tak piękne i tak urządzone w kon‑kretnym celu!”1

Każdy widzialny i niewidzialny (anielski) świat two‑rzy się, jak mówi św. Jan Kronsztadzki, w celu służe‑nia swemu Stwórcy: „Całe stworzenie, szczególnie rozumne, mówiące i wolne, Bóg stworzył dla siebie, aby służyli Mu, i w tym ich służeniu Stwórcy – jest ich

1 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Żywoj kołos z niwy du-chownoj. М., 1998. s. 9;

Rozważania św. Jana z Kronsztadu

o stworzeniu człowiekaKs. Piotr Fiedoruk

4 (69) 20114 (69) 2011



13


cel i wieczna radość i błogosławieństwo (rozumnych stworzeń)”2.

Człowiek jest wyróżniony przez Stwórcę z wszyst‑kiego, co obdarzone jest oddechem i życiem. Widzial‑ny świat, jakże piękny i doskonale urządzony, tworzy się, według słów świętego, dla człowieka – korony stworzenia. „I wszystko to – dla ciebie człowieku!”3

Stan nowo powołanego Adama wskazuje na to, w jakiej podniosłości i świętości był stworzony pierw‑szy człowiek. I to nadanie imion było jakże słusznym, „…że Sam Stwórca zaakceptował te nazwy…”4 Czło‑wiek rozważnie ukształtowany, zbudowany z duszy i ciała, tzn. z łona człowieka lub nieśmiertelnej duszy i z zewnętrznym wyglądem, powierzchownością, „tzn. z ciała żywego, dyszącego i umierającego, po‑wstającego i obracającego się w proch ziemi, z której stworzył go Bóg”5. Człowiek odróżnia się od innych żywych stworzeń, według świętego „stworzony pro‑

2 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczy-nienji. Spb., 1905, T. 6, Cz. 1, s. 320;

3 Tamże. Spb., 1902, T. 7, Cz. 6, s. 130; Patrz także: T. 6, Cz. 2, s. 7;4 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczy-

nienji. Spb., 1898, T. 7, Cz. 2, s. 50;5 Tamże. Spb., 1897, T. 7, Cz. 1, s. 23;

stolinijnie tak, by mógł swobodnie patrzeć w niebo, dla którego został stworzony, całym sobą podąża ku Bogu. Określenie człowieka przez Boga w akcie stworzenia wskazuje na wielkie przeznaczenie, dla którego został stworzony. Ta główna cecha człowieka powoduje, że staje się on władcą i królem na ziemi – prezentując sobą obraz Boży. Biskup Filaret, metro‑polita Moskwy, w zgodzie z kronsztadzką pobożnością mówi o tym tak: „Człowiek nosi w sobie obraz Boży dlatego, że widzialne stworzenia zostały poddane dla niego a on dla Boga; bowiem nic nie może być tak przychylne Najwyższemu Stworzeniu, jak obraz największego stworzenia Jego; i nie może być więk‑szego pełnomocnictwa dla władania stworzeniami, jak wizerunek stwórcy”6. O wielkości człowieka i jego wysokim położeniu w stosunku do wszystkich innych stworzeń Bożych, mówi także św. Cyryl Aleksandryjski: „Zatem człowiek był odbiciem najwyższej chwały i godnym, Bożym obrazem władcy na ziemi”7. Święty sprawiedliwy Jan Kronsztadzki wysławia człowieka mającego wielką godność w stworzeniu: „Wielka istota – człowiek, cudowne odzwierciedlenie Boże, na obraz Jego stworzony”8.

Obraz Boży widzialny jest w osobie, według św. Jana, w duszy i jej własnościach: „…główną częścią istoty ludzkiej jest dusza, stworzona na obraz Boży”9. Tu święty ojciec myśli zgodnie z całym świętym zbo‑rem wypowiadającym się o obrazie Bożym w człowie‑ku. „Najbardziej rozpowszechnionym… był pogląd, zgodnie z którym obraz Boży zawiera się w ludzkiej duszy, w częściach, w jej głównej części – umyśle, ro‑zumie lub duszy. Takiego poglądu trzymał się również św. Grzegorz Teolog”10. Również św. Metody Olim‑pijski, który uczył, że obraz Boży zawiera się w duszy człowieka11. Także sprawiedliwy Anastazy Synaita: „Być może jedna dusza jest (stworzona) na obraz jednego Bóstwa …”12 Chociaż większość ojców uczyło o tym, że obraz Boży bezwzględnie zawiera się w niemate‑rialnej duszy, tak i w tym zagadnieniu były inne niż większość sądów świętych ojców. Tak np.: święty Iriniej Lionski postrzegał obraz Boży w całym człowieku, tak w duszy, jak i w ciele13.

Dusza ludzka – tchnienie Boże – o tym bezustannie mówi święty ojciec: „…Ona (dusza) – Jego stworzenie,

6 Filaret (Drozdow), archim. Zapiski, rukowodstwujuszczyje k osno-watielnomu razumieniju knihi Bytija. M., 1867, s. 23;

7 Kirył Aleksandryjskij, sw. Tworenija. T. 53, M. 1886, cz. 4, s. 12;8 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczy-

nienji. Spb., 1894, T. 5, s. 42;9 21 Tamże, s. 372;10 Ilarion (Alfiejew), ijeromonach. Żyzn i uczenije sw. Grigorija

Bogosłowa. M. 1998, s. 309;11 Kiprjan (Kiern), archim. Ukaz. Socz., s. 128;12 Anastasij Sinait, sw. Tri słowa ob Ustrojenii czełowieka. „Alfa

i Omeha”, Nr 4, M. 1998, s. 93;13 Iriniej Lionskij, sw. Tworenija. Spb., 1900, s. 455;

Ikona św. Jan Kronsztadzki

4 (69) 2011



14


tchnienie ust Jego, obraz Jego …”14 Skutkiem tego, staje się dla świętego to, że dusza człowieka jest zwyczajna, jak zwyczajny jest Bóg. „Każdy człowiek powinien pamiętać o prostocie duszy swojej, która jest Bożym tchnieniem”15.

Patrząc wstecz na historię człowieczeństwa, rodzi się pytanie: jak może być tak wiele obrazów Bożych? „Dusza pierwszego człowieka pochodzi od Boga – odpowiada święty – od Niego wszystkie inne dusze następnych ludzi; wszyscy – tchnienie Jego Bożego Ducha …”16 Ojciec Jan uzupełnia tą myśl następną „…Dusze ludzkie… jedna dusza to jedno tchnienie Boże, które tchnął Bóg w Adama, które od Adama po dziś dzień rozprzestrzeniają się na wszystkie stworzenia ludzkie”17.

W czym więc zawiera się obraz Boży w człowie‑ku i jakie zasadnicze cechy lub właściwości posiada człowiek jako obraz Boży? Co doprowadza człowieka do stanu Bożego, niedostępnej wysokości, że w swej

14 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczy-nienji. Spb., 1894, T. 2, s. 18;

15 Tamże. T. 5, s. 42; W tym miejscu święty wyjaśnia, jak należy rozumieć prostotę duszy ludzkiej: „Jak dusza jest prosta, to ni‑jak nie może kochać dwóch przeciwstawnych rzeczy – Boga i coś świeckiego, człowieka i cokolwiek pogańskiego, bardzo przyjemnego dla naszego cielesnego człowieka”.

16 Tamże, s. 321;17 Tam że, s. 37; Porównania: T. 5, s. 53, s. 321; T. 2, s. 18;

godności wywyższa się ponad wszystkie widzialne istoty, stworzone przez Boga, stając się ich królem?

Święty sprawiedliwy Jan mówiąc o obrazie Bożym w człowieku, wskazuje wiele stron rozumienia obrazu Bożego. Dlatego idzie w ślad za innymi świętymi ojcami, którzy łączą się „w stwierdzeniu, że obrazem Bożym jest możliwość przyjmowania Bożej perfekcji przez człowieka”18.

Prześledzimy każde z nich, które w największym stopniu odzwierciedlają obraz i właściwości stwórcy – Pierwoobrazu. Człowiek ma wiele cech, które odbijają obraz Stwórcy, dlatego że „dusza to myślący, mądry początek, obraz Boży, mały obraz bezinteresownego Ducha – Boga”19. A także dlatego, że „my z przyrody – «bliscy Bogu» (Ef 2, 19), jak stworzenie na obraz i podobieństwo Jego: nie ma nikogo bliższego i spo‑krewnionego jak Bóg”20

Pierwsza właściwość człowieka jako obrazu Bożego, na którą św. Jan Kronsztadzki zwraca swoją uwagę – to fakt, że dusza ludzka jest nieśmiertelna: „…Ludzka dusza – tchnienie Boże, obraz nieśmiertelnego Władzy – Boga i sama nieśmiertelna”21. Boży obraz w człowie‑

18 Oleh Dawydienko, ijerej. Dohmaticzeskoje bohosłowije. M., 1997, s. 85;


20 Tamże. T. 6, Cz. 1, s. 179;21 Tamże, T. 4, s. 350; Patrz także: T. 4, s. 476; T. 5, s. 84, s. 216;

Jan z Kronsztadu z grupą parafian

4 (69) 20114 (69) 2011



15


ku widzieli w niezniszczalności i jej nieśmiertelności święci: Augustyn i Tertulian22.

Święty wskazuje na moralną jakość stworzonego na początku Adama, widzi w tym obraz i podo‑bieństwo Boże: „Ludzka dusza stworzona na obraz i podobieństwo Boże – wielka chwała i godność: w niej zakorzenione zostały świętość, światłość, racja, prostota, dobroć, skromność, cierpliwość, łagodność, duchowość, pilność, modlitewność, miłość wro‑dzona do Boga; Bóg Sam zamieszkał w pierwszych ludziach …”23

Człowiek ma w sobie takie linie, które odzwiercied‑lają własności Stwórcy: człowiek ma władzę nad całym stworzeniem na ziemi, a Bóg panuje nad wszystkim.

22 Makarij (Bułhakow), archijep. Prawosławno-dohmaticzeskoje bohosłowije. Reprint. Swiato‑ Troickij Nowo‑Holutwin monastyr, 1993, s. 453;

23 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. O Bogie, mire i dusze czełowieczeskoj. Reprint. Spb. 1991, s.34

„Jak Bóg panuje nad całym stworzeniem – na niebie i na ziemi i nad wszystkimi żywymi stworzeniami zamieszkującymi niebo i ziemię: tak więc człowiek mianowany przez Boga ziemskim królem, jakby pełnomocnik Króla Niebieskiego”. Podobnie jak św. Jan mówi św. Filaret Moskiewski: „Bóg jest władcą wszystkiego: i człowiek powołany do panowania nad światem widzialnym”24. Ojciec Jan wskazuje na te ja‑kości naszej istoty, które są, choćby w małej części, podobieństwem Najdoskonalszego Boga i zostawiają w nas cechy obrazu Bożego. „Człowiek lubi prawdę – i Bóg także lubi prawdę (Ps 7, 10) i nakazuje sędziom ziemskim sądzić sprawiedliwie (Is 1, 17); u ciebie serce skłonne do mądrej miłości, świadomej. Bóg sam jest miłością (1 In 4, 8) że ciebie myśli oblatują w momen‑tach w niezmiennych odstępach: to także obraz Boży, który jest wszechobecny”25.

Nieodłączną cechą obrazu Bożego jest wolność. „…Wielu widzi dar wolności, dany człowiekowi od Boga i możliwość bycia dobrym i złym…”26 Człowiek – istota nie tylko wolna, ale i rozumna. Rozum wyróżnia człowieka wśród innych ziemskich istot, stworzonych przez Boga. Człowiek władając ziemskimi istotami, pośredniczy „…rozumem i wolą ludzką…”, według ojca Jana, upodabnia się do Ojca Niebieskiego, któ‑ry jest władcą wszystkich istot. To także świadczy o tym, że człowiek jest obrazem Bożym. „…Przecież i u Boga także jest rozum, tylko nieskończony, i wola, tylko najświętsza i najdoskonalsza…”27 Tu ojciec Jan rozprawia wspólnie ze sprawiedliwym Augustynem, który przedstawia następujący wniosek ze słów Biblii: „Stąd słowa: «Stwórzmy człowieka na Nasz obraz i po‑dobieństwo» właściwie są rozumiane w odniesieniu do wewnętrznej i głównej części człowieka, tj. w od‑niesieniu do rozumu. Dlatego człowiek powinien być ceniony od tej strony, która zajmuje w nim pierwsze miejsce i która odróżnia go od dzikich zwierząt”28.

W związku ze wszystkim powyżej powiedzianym św. Jan Kronsztadzki przedstawia ostatni wniosek: „Wszystko, co jest w Tobie dobrego, moralnie piękne‑go, to jest to podobieństwo tego, co jest w Bogu”29. A to oznacza według słów świętego, że „…Bóg ocze‑kuje od człowieka, aby on doskonale się upodobniał do Niego, jak wzór”30. Prowadzi to do następującej

24 Filaret (Drozdow), archim. Zapiski, rukowodstwujuszczyje k osno-watielnomu razumieniju knihi Bytija. M. 1867, s. 21;


26 Tamże, T. 4, s. 99; Porównaj: T. 5, s. 313, T. 2, s. 237;27 Tamże, T. 1, s. 93;28 Awhustin Ipponskij, sw. O Knihie Bytija. Kn.20. Hl. 16//Tworenija.

Kijew, 1893, cz. 7, s. 149;29 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczy-

nienji. T. 1, ss. 93 – 94;30 Tamże, s. 94. Człowiek po stworzeniu był, w myśl św. Symeona

Nowego Teologa, nie tylko obrazem ale i podobieństwem Bożym: „Bóg na początku, kiedy stworzył człowieka, stworzył go świętym, nieśmiertelnym i bezgrzesznym, na obraz i podo‑

Fotografia o. Jana

4 (69) 2011



16

materiały homiletyczne

W imię Ojca i Syna, i Świętego Ducha! Umiłowani w Chrystusie Bracia i Siostry.

Dziś jest dzień szczególny i wyjątkowy. Zebraliśmy się wszyscy w ścianach tej świątyni, aby upamiętnić wielkie wydarzenie opisane w dzisiejszych czytaniach. Ewangelia przedstawia szereg ważnych wydarzeń z ostatnich dni ziemskiego życia Zbawiciela; słyszeliśmy o tym, jak arcykapłani i uczeni w piśmie, zebrawszy się,

naradzali się nad tym, by zabić Chrystusa, o tym, że Chrystus był w domu Szymona trędowatego, gdzie niewiasta umyła Mu nogi drogocenną mirrą i otarła je swoimi włosami. O tym, że w międzyczasie Judasz dobił targu z arcykapłanami i że za 30 srebrników zdradzi Chrystusa. Słyszeliśmy też o ustanowieniu Eucharystii, o modlitwie Chrystusa w Ogrodzie Getse‑manii i o tym jak Judasz zdradził tam swojego Mistrza i Nauczyciela. Wydarzeń i faktów bardzo wiele.

Czytanie z Listów Apostolskich mówi o ustanowie‑niu sakramentu Eucharystii, jednocześnie kładąc nacisk na godne przygotowanie i przystępowanie do przyjęcia Świętych Darów.

Spośród wszystkich wydarzeń Cerkiew prawosław‑na przede wszystkim ukazuje nam na wspomnienie

konkluzji: w człowieku założono szybkie dążenie do Stwórcy, podążanie do upodobnienia się do swe‑go Stwórcy, „…dlatego też żaden człowiek – nawet dzikus, nie może istnieć bez Boga”31.

Życie ludzkie, ofiarowane przez Stwórcę stwo‑rzeniu swemu – człowiekowi, jest życiem, jak mówi ojciec Jan „na obraz i podobieństwo”. Z tego na‑leży pamiętać to, że „nie tylko stworzenie posiada trwały byt, który jest blisko Boga, mając Jego obraz i podobieństwo…”32 Do nich (tych stworzeń) święty zalicza nie tylko aniołów, ale i ludzi. A to oznacza, że te stworzenia są wieczne: „…między stworzeniami pochodzącymi od Boga, są czasowe, przemijające, które są głupie, duchowe i bezduszne istoty, cielesne i bezcielesne, tak i cały świat, który ma przeniknąć «Przemija bowiem kształt tego świata» (1 Kor 7, 31) – i są wieczne, nieprzemijające jak: anioły i dusze ludzkie, demony i szatani”33.

Z powodu nieśmiertelności dusza ludzka posiada wielką wartość „Dusza nasza dlatego… jest bezcenna, będąc obrazem Bożym, jest nieśmiertelna”34.

Dlatego – to obraz Boży w człowieku, obraz nie‑śmiertelny, jest prawdziwym bogactwem człowieka: „Dał mi Bóg największe swoje bogactwo – obraz i podobieństwo swoje, dał mi samego siebie, jak

bieństwo swoje; i człowiek rzeczywiście był wtedy podobny do Boga stworzonego przez niego” (Szymon Nowy Teolog, św. słowo 2, 1 //Dzieła, Reprint, Ławra św. Trójcy, 1993, T. 1, s 28). Dlatego, mówimy o upodobnieniu się człowieka do swego Stwórcy, a ojciec Jan wyjaśnia, w zgodzie z świętą Tradycją, przede wszystkim zdobywanie doskonałości i pojętności czło‑wieka świętego i beznamiętnego.

31 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczy-nienji. T. 1, s. 94;

32 Tamże, s. 173;33 Tamże, T. 5, s. 30, s. 31; Zestawienie: Tamże s. 84, s. 216;34 Tamże, s. 216;

zostało powiedziane: «dałeś sztandar tym, którzy się Ciebie boją» (Ps 60, 6)”35

W związku z tym ojciec Jan stwierdza, że dla każ‑dego człowieka „całe bogactwo duszy zawiera się w Bogu jak w skarbnicy…”36

Bogactwo (obraz Boży) ofiarowane każdemu człowiekowi od Boga, jest czymś wielkim, co święty potwierdza: „Bóg dobrowolnie ofiarował człowiekowi wiele, tworząc go na obraz i podobieństwo swoje…”37

Każdy człowiek stworzony jest przez Boga i powo‑łany do zjednoczenia ze swoim Stwórcą i w następ‑stwie tego jest błogosławiony. Dlatego w każdym człowieku założono możliwość upodobnienia się do swego Stwórcy i w miarę upodobnienia otrzymy‑wanie błogosławieństwa. Wszystko to zadziwia ojca Jana, który z wdzięczności do swego Stwórcy mówi: „Większość zasługuje w nim uwagi, zdumienia, głębo‑kiego szacunku, serdecznej wdzięczności (Bogu) za to, że może upodobnić się do swego Stwórcy – Boga, że przeznaczony do nieśmiertelności, do wiecznej szczęśliwości w Bogu i z Bogiem …”38 I spuścizną człowieka staje się „…całe niebo i Królestwo Boże”39. A to wszystko zobowiązuje człowieka do życia z god‑nością, do odpowiedzi na wezwanie, do którego jest powołany każdy z nas.

35 Tamże, s. 67; Zestawienie: s. 8436 Tamże, s. 319;37 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczy-

nienji. Spb., 1893, T. 1, s. 447;38 Ioan Kronsztackij, swiatoj prawiednyj. Połnoje sobranije soczy-

nienji. Spb.,1894, T. 5, s. 10839 Tamże, s. 89. Zestawienie „On (człowiek) staje się przepiękną

koroną wszystkich stworzeń widzialnego świata i w związku ze światem niewidzialnym, anielskim; staje się mądrą, nie‑śmiertelną duszą powołaną do wolności i bezinteresownego doskonalenia – bo Istotą, stworzeniem, które wprawia w drżenie jest sam Bóg…” (T.7, cz. 2, s. 25); Także Bóg stworzył nas „… dla prawdy i nieskazitelności” (T. 7, Cz. 4, s. 1).

Kazanie na Wielki CzwartekTomasz Paszko

4 (69) 20114 (69) 2011



17

materiały homiletyczne

Ostatniej Wieczerzy, którą Pan kazał przygotować swoim uczniom. Na niej Jezus Chrystus zechciał usta‑nowić najświętszy sakrament Eucharystii. W tym dniu, idąc śladem apostołów i podążającymi w ślad za nimi przez następne wieki pobożnymi chrześcijanami, po‑winniśmy mieć szczególne pragnienie przyłączenia się do Wieczerzy Chrystusowej. I chociaż liturgie są sprawowane w przeciągu całego roku cerkiewnego, to ta dzisiejsza jest na prawdę szczególna. W Wielki Czwartek Cerkiew od starożytności wspomina, gdy Jezus Chrystus „Wziął chleb i odmówiwszy błogosła‑wieństwo, połamał i dał uczniom, mówiąc: «Bierzcie i jedzcie, to jest Ciało moje». I następnie wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie, dał uczniom, mówiąc: «Pijcie z niego wszyscy, bo to jest moja Krew Przymie‑rza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów»”. Cóż znaczą te słowa dla nas dzisiaj, słowa, które słyszymy podczas każdej św. Liturgii. Jak powin‑niśmy je pojmować? Jaki powinien być nasz osobisty stosunek do Eucharystii? W co i jak powinniśmy wierzyć rozmyślając i przyjmując Święte Dary?

Warto zastanowić się nad swoim niedowiar‑stwem i pomóc sobie, bowiem bywa czasem tak, że mimowolnie zastanawiamy się, czy w sakramencie prawdziwie chleb staje się ciałem, a wino krwią. Słowa wypowiedziane przez Chrystusa do uczniów mogą być dla słabych wiarą i duchem trudne i ciężkie w odbiorze.

Jak więc, drodzy Bracia i Siostry, spożywając chleb i wino, przyjmujemy i stajemy się uczestnikami Ciała i Krwi Chrystusowej – jak ustanowił sam Mesjasz? Zasta‑nówmy się więc, czy dla tego, Który jest twórcą wszelkich istniejących rzeczy, stanowi jakikolwiek problem prze‑kazać pod postacią chleba i wina – prawdziwe Ciało i Krew Zbawiciela? Przecież jeżeli słowo proroka Eliasza

było na tyle mocne, że mógł przez nie sprowadzić ogień z nieba, to czy słowo Zbawiciela nie jest w stanie zmienić istoty chleba i wina? Bóg mógł stworzyć wszystko po‑przez jedno swoje słowo, więc jakim problemem może być zmiana tego, co już istnieje. I można zauważyć, że istnieje coś podobnego, co każdy może zaobserwować w samym sobie. Różnorodne jedzenie i płyny, które spożywamy, codziennie, w każdej chwili zmieniają się w nasze ciało i w naszą krew. Można by nawet rzec, że według podobnego prawa, według podobnej zasady przemiany, zachowuje się cała otaczająca nas przyroda, w kręgu której jedna forma przeistacza się w inną, z niż‑szej w wyższą i odwrotnie. Czy nadal pozostanie dla nas zadziwiające i niewiarygodne to, że sam Stwórca, w sakramencie Eucharystii, czyni najdoskonalszym to, co w normalnych, znanych nam warunkach, jest jedną z najprostszych rzeczy przez Niego stworzonych?

Cud tej zmiany staje się by posłużyć naszej niemocy. Któż z nas byłby w stanie i mocy przyjąć Ciało i Krew Zbawiciela, jeśli byłyby podane w swej osobliwej, właściwej postaci? A trzeba też wiedzieć, że Cerkiew zna takie nieszczęsne przypadki, gdy z przyczyny niedowiarstwa, bądź innych nieznanych przyczyn, chleb ofiarny przyjmował widok dzieciątka, albo chleb i wino ukazywały się widzialnymi ciałem i krwią. Lecz to nie była nigdy przyczyna do radości z cudu, lecz do zadumy i smutku. Z Mądrości Bożej wynika to, że pokarm niebiański otrzymujemy, nie inaczej, lecz pod postacią pokarmu ziemskiego. Mogliby niektórzy zapy‑tać: dlaczego przyjmujemy niebiański pokarm właśnie pod postacią chleba, bądź też czemu chleb widzialnie nie zmienia się w jakiś inny pokarm? Po pierwsze, bo Jezus Chrystus ustanawiając sakrament łamał chleb. Po drugie, już Święci Ojcowie widzieli w tym pewien cel. Chleb jest naszym codziennym pożywieniem, bez którego nie możemy istnieć i żyć. Dokładnie takie znaczenie dla nas powinny mieć, i mają, Ciało i Krew Jezusa Chrystusa w duchowej płaszczyźnie.

Dlatego drodzy Bracia i Siostry powinniśmy przystępować do tego sakramentu z wielkim sza‑cunkiem i strachem, z czystością duchową i cie‑lesną, prowadzeni silną i niezachwianą wiarą. Któż bowiem o zdrowych zmysłach postanowiłby rzucić swe drogocenne, najlepsze odzienie w brudny, zgniły i śmierdzący strumień? A czy możemy się ośmielać przyjmować bezcenną Krew Chrystusa w serce prze‑pełnione grzechem? „Niech przeto człowiek baczy na siebie samego, spożywając ten chleb i pijąc z lego kielicha” (1 Kor 11, 28).

Amen.

Tą propozycją kazania pragniemy zapoczątkować cykl publikacji po-mocnych duchownym w ich posłudze. Zachęcamy również wszystkich do nadsyłania swych wystąpień.

Redakcja

Fresk Ostatnia Wieczerza z cerkwi św. Pantelejmona w Zaściankach

4 (69) 2011



18

materiały katechetyczne

TEMAT: Liturgia jako ofiara i dziękczynienie – wprowadzenie.

I. Informacje ogólne:• Typ szkoły – Gimnazjum• Przedmiot – religia prawosławna• Nr programu – program zatwierdzony do użytku

szkolnego przez Święty Sobór Biskupów• PAKP uchwałą Nr 289 z dnia 30 marca 1999 r.• Klasa – 1• Czas trwania – 45 minut• Data przeprowadzenia zajęć – 13 grudnia 2005 r.• Nauczyciel – Michał Sacharczuk

II. Informacje dydaktyczne• Forma organizacyjna – lekcja• Typ lekcji – zapoznająca z nowym materiałem• Cele ogólne:

– wyjaśnia, że Święta Liturgii jest najważniejszym nabożeństwem cyklu dobowego,

– wylicza rodzaje liturgii,– poznaje znaczenie składania ofiary w Starym

i Nowym Testamencie,– kształtowanie umiejętności i nawyku modlitwy,

– wdrożenie do kontynuowania tradycji prawo‑sławnych, np.: śpiew cerkiewny, udział w nabo‑żeństwach, czczenie ikon,

– wyrabianie umiejętności zdobywania wiedzy o wierze prawosławnej.

• Cele szczegółowe: uczeń –– korzysta z Pisma Świętego,– odnajduje wskazany fragment w Piśmie Świętym,– poznaje księgę liturgiczną – Służebnik,– poznaje historię tworzenia rytu nabożeństwa

Świętej Liturgii. • Zasady:

– zasada trwałości wiedzy i umiejętności,– zasada przystępności,– zasada wiązania teorii z praktyką.

• Tok lekcji:– problemowy.

• Metody:– praca z tekstem,– wykład,– rozmowa nauczająca.

• Środki dydaktyczne:– Pismo Święte,– księga liturgiczna – Służebnik.

Plan metodyczny

S T R U K T U R A L E K C J I C Z Y N N O Ś C I U C Z N I A C Z A S T R w A N I A U w A g I

Część wstępna• powitanieuczniów,• modlitwa,• powitaniegościa,• sprawdzenieobecności,• podanietematulekcji.

• przyjmująwłaściwąpostawędo modlitwy,• powtarzająsłowamodlitwy,• zapisująpodanytematlekcji.

• 5minut

Część główna• rozwinięcietematu

• poznajągenezęterminu–„LiturgiaŚwięta”,• przypominająwiadomościo ustanowieniusakramentuEucharystii,• czytajągłośnopodanyfragmentPismaŚwiętego,• przypominają,co stanowimaterięsakramentu,• poznającelowośćsprawowaniasakramentu,• zapoznająsięz rozwojemrytuliturgicznego,• poznająrodzajeliturgii,• poznająwarunkiwymaganeprzyodprawianiuŚwiętejLiturgii.

• 35minut

Część końcowa• modlitwa,• informacjeo nabożeństwach.

• otrzymująewentualneoceny,• modlitwakońcowa.

• 5minuty

Ocena lekcji – ewaluacja • dobreaspekty,• złeaspekty,• wnioski.

4 (69) 20114 (69) 2011



19

z życia diecezji

Nabożeństwa i wizytacje kanoniczne

JE Najprzewielebniejszego Jakuba, Arcybiskupa

Białostockiego i Gdańskiego 20 września, w przeddzień święta Narodzenia

Przenajświętszej Bogurodzicy, JE arcybiskup Jakub odprawił Całonocne Czuwanie w Żeńskim Monasterze Narodzenia NMP w Zwierkach.

***21 września, w dniu święta Narodzenia Przenaj‑

świętszej Bogurodzicy, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. HagiaSophia w Białymstoku.

***27 września, w dniu święta Podwyższenia Życiodaj‑

nego Krzyża Pańskiego, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. Podwyż‑szenia Życiodajnego Krzyża Pańskiego w Kożanach.

***9 października, w dniu święta św. Apostoła i Ewan‑

gelisty Jana Teologa, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. św. Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa w Białymstoku.

***

14 października, w dniu święta Opieki Matki Bożej, JE arcybiskup Jakub odprawił Boską Liturgię Parafii Prawosławnej pw. św. Jerzego w Białymstoku. Na‑bożeństwo sprawowane było w dolnej świątyni pw. Opieki Matki Bożej.

***23 października JE arcybiskup Jakub odprawił Boską

Liturgię w cerkwi pw. Narodzenia NMP w Krynkach. Liturgii przewodniczył JE metropolita Sawa.

***13 listopada JE arcybiskup Jakub odprawił Boską

Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. św. Mikołaja w Mi‑chałowie. W nabożeństwie uczestniczył JE biskup Grzegorz.

Nabożeństwa JE Najprzewielebniejszego

Grzegorza, Biskupa Supraskiego 20 września, w przeddzień święta Narodzenia Prze‑

najświętszej Bogurodzicy, JE biskup Grzegorz odprawił Całonocne Czuwanie w Parafii Prawosławnej pw. HagiaSophia w Białymstoku.

Z życia diecezjiRedakcja: Wiaczesław Perek

4 (69) 2011



20

z życia diecezji

***

21 września, w dniu święta Narodzenia Przenaj‑świętszej Bogurodzicy, JE biskup Grzegorz odprawił Boską Liturgię w Żeńskixm Monasterze Narodzenia NMP w Zwierkach.

***22 października, w dniu święta Krasnostockiej Iko‑

ny Matki Bożej, JE biskup Grzegorz odprawił Boską Liturgię w Żeńskim Monasterze Narodzenia NMP w Zwierkach.

***14 listopada, w dniu święta śś. braci Kosmy i Damia‑

na, JE biskup Grzegorz odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. św. Jana Teologa w Białymstoku.

Jubileusze40-lecie święceń kapłańskich ks. mitrata Jana Jaroszuka

Ks. mitrat Jan Jaroszuk urodził się 25 sierpnia 1949 r. w Wajkowie na Białostocczyźnie. Ukończył Prawosławne Seminarium Duchowne w Warszawie (1967 r.) i dwuletni kurs szkolenia duchownych przy Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej. Po wstą‑pieniu w związek małżeński z HelenąGrygoruk, z rąk JE Najprzewielebniejszego Nikanora, Biskupa Białostockiego i Gdańskiego, otrzymał święcenia diakońskie (31 października 1971 r.) i kapłańskie (7 listopada 1971 r.).

W latach 1971–1976 był proboszczem Parafii Pra‑wosławnej pw. św. Anny w Jurowlanach, a w latach 1976–1983 proboszczem Parafii Prawosławnej pw. Opieki Matki Bożej w Nowym Dworze. Od 1983 r. jest proboszczem Parafii Prawosławnej pw. św. Miko‑łaja w Michałowie. Funkcję tę pełni do dziś. W mię‑dzyczasie pełnił obowiązki proboszcza w parafiach prawosławnych:Narodzenia NMP w Juszkowym Gro‑dzie (1986 r.) oraz Przemienienia Pańskiego w Topola‑nach (1986–1987). Od 1990 r. jest również dziekanem okręgu gródeckiego.

Za swą posługę dla dobra Cerkwi był wielokrotnie nagradzany, w tym ostatnio mitrą (1999 r.).

30-lecie święceń kapłańskich ks. prot. Anatola Konacha

Ks. Anatol Konach urodził się 1 stycznia 1958 r. w Narwi. Jest absolwentem Prawosławnego Semi‑narium Duchownego w Warszawie, Wyższego Pra‑wosławnego Seminarium Duchownego w Jabłecznej i Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie.

Po wstąpieniu w związek małżeński z Marią Petelską rąk JE Najprzewielebniejszego Sawy, Biskupa Białosto‑ckiego i Gdańskiego, otrzymał święcenia diakońskie (4 października 1981 r.) i kapłańskie (11 października 1981 r.).

12 października 1981 r. zostaje wikariuszem Parafii Prawosławnej pw. Narodzenia NMP w Gródku. 28 sierpnia 1982 r. został proboszczem Parafii Prawo‑sławnej pw. św. Anny w Królowym Moście. Następnie z dniem 1 lutego 1983 r. został wikariuszem w Parafii Prawosławnej pw. Wszystkich Świętych w Białymstoku. Swą posługę pełnił w niej do września 1990 r., kiedy to został wikariuszem Parafii Prawosławnej pw. Świę‑tego Ducha w Białymstoku. 1 sierpnia 1995 r. zostaje proboszczem nowo utworzonej Parafii Prawosław‑nej pw. Mądrości Bożej (HagiaSophia) w Białymsto‑ku, gdzie pozostaje do dnia dzisiejszego. Ks. Anatol w latach 1992–1993 był kapelanem Straży Pożarnej w Białymstoku, a od 26 lutego 1993 r. jest kapelanem białostockiej Policji.

Za swą posługę ks. Anatol Konach był wielokrot‑nie nagradzany: w tym ostatnio w 1998 r. krzyżem z ozdobami.

XIX rocznica przeniesienia relikwii św. męcz. Gabriela z Grodna do Białegostoku

22 września obchodzona była dziewiętnasta rocz‑nica przeniesienia relikwii św. męczennika młodzieńca Gabriela z Grodna do Białegostoku. Uroczystościom w białostockiej katedrze św. Mikołaja przewodniczył JE Wielce Błogosławiony Sawa, Metropolita Warszaw‑ski i całej Polski. W nabożeństwach uczestniczyli także:

4 (69) 20114 (69) 2011



21

z życia diecezji

JE NajprzewielebniejszyAbel, Arcybiskup Lubelski i Chełmski, JE NajprzewielebniejszyJakub, Arcybi‑skup Białostocki i Gdański, JE Najprzewielebniejszy Artemiusz, Biskup Grodzieński i Wołkowyski, oraz JE Najprzewielebniejszy Grzegorz, Biskup Supraski.

Uroczystości rozpoczęły się w przeddzień wieczo‑rem Całonocnym Czuwaniem. Następnie o 22.00 od‑prawiony został akatyst do św. męcz. Gabriela. W sam dzień święta o godz. 6.00 odprawiona została poranna Boska Liturgia, zaś o 10.00 Liturgia sprawowana przez hierarchów naszej Cerkwi.

Międzynarodowa Konferencja Akademii Supraskiej

W dniach 15–16 września 2011 r. w Białymstoku i Su‑praślu odbyła się Międzynarodowa Konferencja Aka‑demii Supraskiej: „Kościół Prawosławny na Bałkanach i Polsce – wzajemne relacje oraz wspólna tradycja.” Organizatorami konferencji byli: Fundacja OIKONO‑MOS, Katedra Historii Europy Środkowo‑Wschodniej Uniwersytetu w Białymstoku, The National and Kapo‑distrianUniversity of Athens oraz AristotleUniversity of Thessalonica. Konferencja zrealizowana została także przy wsparciu finansowym Urzędu Marszał‑kowskiego Województwa Podlaskiego w Białymstoku oraz Prezydenta Miasta Białegostoku.

Obrady konferencji podzielone zostały na dwa dni. Pierwszego dnia uczestnicy konferencji obradowali w Centrum Kultury Prawosławnej w Białymstoku, dru‑giego w murach Akademii Supraskiej. Uroczystej in‑auguracji konferencji dokonał JE Najprzewielebniejszy dr Jakub (Kostiuczuk), Arcybiskup Białostocki i Gdański, (Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie) oraz prof. dr hab. Beata Godlewska‑Żyłkiewicz, (Uni‑wersytet w Białymstoku).

Święto Podwyższenia Życiodajnego Krzyża Pańskiego

27 września, w dniu święta Podwyższenia Życio‑dajnego Krzyża Pańskiego, JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, odprawił Boską Liturgię w Parafii Prawosławnej pw. Podwyż‑szenia Życiodajnego Krzyża Pańskiego w Kożanach. Przed nabożeństwem arcybiskup Jakub poświęcił odrestaurowaną elewację zewnętrzną świątyni. Na za‑kończenie uroczystości Władyka, dziękując za trud poniesiony przy pracach restauratorskich kożańskiej cerkwi, wręczył Listy pochwalne najbardziej zasłużo‑nym członkom parafii.

W przeddzień święta arcybiskup Jakub odprawił w katedrze pw. św. Mikołaja w Białymstoku Całonocne Czuwanie, podczas którego dokonał obrzędu pod‑niesienia Krzyża Pańskiego.

Delegacja Kościoła Ewangelickiego Niemiec

w Białymstoku8 października z wizytą w Białymstoku przebywała

delegacja Kościoła Ewangelickiego Niemiec, której przewodniczył biskup Kościoła Ewangelickiego Pala‑tynatu – pastor Reiner Schafer. Wizyta w naszym kraju odbyła się na zaproszenie JE Wielce Błogosławionego Sawy, Metropolity Warszawskiego i całej Polski. Goście z Niemiec odwiedzili szereg świątyń Białostocczyzny, monastery w Supraślu oraz na Św. Górze Grabarce. Delegacja Kościoła ewangelickiego odwiedziła dom opieki społecznej w Nowej Woli, który od początku istnienia wspomagają finansowo.

Święto Edukacji Narodowej11 października JE Najprzewielebniejszy Jakub,

Arcybiskup Białostocki i Gdański, odprawił w katedrze św. Mikołaja w Białymstokumolebien dziękczynny połączony z akatystem ku czci św. męcz. Gabriela. Nabożeństwo sprawowane było w intencji nauczycieli i wszystkich pracowników oświaty. W świątyni obecna

4 (69) 2011



22

z życia diecezji

była zastępca Dyrektora Departamentu Edukacji, Kul‑tury i Sportu Urzędu Miejskiego Lucja Orzechowska.

Ambasador Niemiec z wizytą u arcybiskupa Jakuba

14 października z wizytą w Białymstoku przebywał ambasador Niemiec w Polsce RüdigerFreiherr von Fritsch. Złożył on również wizytę JE Najprzewieleb‑niejszemu Jakubowi, Arcybiskupowi Białostockiemu i Gdańskiemu. Podczas spotkania Władyka przybliżył niemieckiemu dyplomacie działalność Kościoła pra‑wosławnego w Północno–Wschodniej Polsce.

Jubileusz Wydziału Budownictwa i Inżynierii

Środowiska Politechniki Białostockiej

19 października JE Najprzewielebniejszy Jakub, Ar‑cybiskup Białostocki i Gdański, w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku odprawił nabożeństwo dziękczynne w intencji pracowników i studentów Wydziału Budow‑nictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Białostockiej, który w tym roku obchodzi sześćdziesięciolecie swego

istnienia. W świątyni obecni byli pracownicy wydziału, na czele z jego dziekanem prof. dr hab. inż. Józefą Wiater.

Inauguracyjny wykład Wszechnicy Kultury

Prawosławnej w Białymstoku24 października odbyło się pierwsze w tym roku

akademickim spotkanie w ramach Wszechnicy Kul‑tury Prawosławnej. Inauguracyjny wykład nt.: „Św. Jan Damasceński i znaczenie jego twórczości w Liturgii i teologii prawosławnej”, który odbył się w Centrum Kul‑tury Prawosławnej w Białymstoku, wygłosił JE Najprze‑wielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański.

Świętego Apostoła Jakuba – dzień imienin

arcybiskupa Jakuba5 listopada, w dniu modlitewnej pamięci św. Apo‑

stoła Jakuba brata Pańskiego, pierwszego biskupa Jerozolimy, JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, odprawił w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku Boską Liturgię św. Jakuba. W nabożeń‑stwie uczestniczyli dziekani okręgów Prawosławnej Diecezji Białostocko‑Gdańskiej, przybyli kapłani oraz licznie zgromadzeni wierni. Podczas Liturgii śpiewał chór duchowieństwa diecezji białostocko–gdańskiej pod kierownictwem ks. protodiakona Bazylego Dubeca

Dzień św. Apostoła Jakuba jest dniem imienin Władyki Jakuba, dlatego też białostocka katedra wy‑pełniona była wiernymi chcącymi złożyć swemu arcy‑biskupowi okolicznościowe życzenia. Wśród obecnych

4 (69) 20114 (69) 2011



23

z życia diecezji

w świątyni byli m.in.: Przewodniczący Rady Miasta Bia‑łegostoku Włodzimierz Kusak, Prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski, duchowieństwo Prawosławnej Diecezji Białostocko‑Gdańskiej, przedstawiciele władz wojewódzkich i służb mundurowych.

Arcybiskup Jakub z wizytą w Grodnie na Białorusi

7 listopada JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybi‑skup Białostocki i Gdański, na zaproszenie JE Najprze‑wielebniejszego Artemiusza, Biskupa Grodzieńskiego i Wołkowyskiego, przebywał w Grodnie na Białorusi. Władyka uczestniczył w poświęceniu cerkwi pw. Wszystkich Świętych Ziemi Białoruskiej w Grodnie. Uroczystościom przewodniczył JE Najprzewieleb‑niejszy Filaret, Metropolita Miński i Słucki, Patriarszy Egzarcha całej Białorusi. W nabożeństwach uczestni‑czył również JE Najprzewielebniejszy Serafin, Biskup Bobrujski i Bychowski.

Cerkiew pw. Wszystkich Świętych Ziemi Białoruskiej jest pierwszą od ponad stu lat nowopoświęconą dużą świątynią prawosławną w Grodnie. Jej budowa rozpoczęła się w 1999 r. W 2005 r. poświęcona została dolna cerkiew pw. św. męcz. Gabriela Zabłudowskiego.

Uroczystości 93. rocznicy odzyskania niepodległości

przez Polskę11 listopada, w dniu modlitewnej pamięci św. mę‑

czennicy Anastazji Rzymianki, JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, odprawił Boską Liturgię w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku. W tym dniu przypadła dziewięćdziesiąta trzecia rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę.

W świątyni obecni byli m.in.: Minister Nauki i Szkol‑nictwa Wyższego, Barbara Kudrycka, przedstawiciele władz miejskich na czele z wiceprezydentem Białe‑gostoku Aleksandrem Sosną, wojewoda podlaski Maciej Żywno oraz przedstawiciele wojska, policji, straży pożarnej, straży granicznej i miejskiej wraz z pocztami sztandarowymi.

Wykład Wszechnicy Kultury Prawosławnej w Białymstoku

18 listopada odbył się kolejny w tym roku aka‑demickim wykład w ramach Wszechnicy Kultury Prawosławnej, który ze względu na szerokie zainte‑resowanie tematyką miał miejsce w auli Uniwersytetu w Białymstoku. Z wykładem nt. „Modlitwa, hezychia i życie duchowe w prawosławiu” wystąpił JE Kallistos, Metropolita Dioklei, z Patriarchatu Konstantynopoli‑tańskiego.

Metropolita Dioklei Kallistos (Ware) w Białymstoku

W dniach 18–20 listopada z wizytą w Białymstoku przebywał JE Najprzewielebniejszy Kallistos, Metro‑polita Dioklei, (Patriarchat Konstantynopolitański).18 listopada odwiedził białostockie parafie: Świętego Ducha oraz Zmartwychwstania Pańskiego. Władyka Kallistos udzielił także wywiadu w prawosławnym Radio Orthodoxia. 20 listopada w niedzielę, wraz z JE Najprzewielebniejszym Jakubem, Arcybiskupem Białostocki i Gdańskim, odprawił Boską Liturgię w ka‑tedrze św. Mikołaja w Białymstoku.

Nabożeństwo dziękczynne w intencji policji

20 listopada, w przeddzień święta Soboru św. Arcystratega Archanioła Michała i pozostałych Sił Bez‑cielesnych, JE Najprzewielebniejszy Jakub, Arcybiskup Białostocki i Gdański, odprawił w Parafii Prawosławnej pw. HagiaSophia w Białymstoku nabożeństwo dzięk‑czynne w intencji policji.

Boska Liturgia w Parafii Prawosławnej pw. św. Mikołaja w Michałowie, 13 listopada 2011 r.

XIX rocznica przeniesienia relikwii św. męcz. młodzieńca Gabriela z Grodna do Białegostoku, 22 września 2011 r.

Documents

Wiadomości Prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej nr 4(69)