Historia ekonomii

Mgr Robert Mróz

Wczesna ekonomia przedklasyczna – 11.10.2016

Główne epoki

Ekonomia przedklasyczna (VIII w. p.n.e. - 1776) Wczesna ekonomia przedklasyczna (do ok. 1500 r.)

Późna ekonomia przedklasyczna (po 1500 r.)

Ekonomia klasyczna (1776 – ok. 1870)

Ekonomia neoklasyczna (ok. 1870 – ok. 1930)

Ekonomia współczesna (ok. 1930 - dziś)

Ekonomia przedklasyczna

Nieformalne, fragmentaryczne analizy

Brak wielkich, ogólnych teorii

Ekonomia jako część filozofii, szczególnie istotne

kwestie etyczne (np. sprawiedliwy podział dóbr,

wpływ różnych rodzajów działalności

gospodarczej na jakość i sprawiedliwość życia)

Główny problem filozoficzny: jak dobrze żyć?

Nierozdzielanie sfer ludzkiej aktywności

Ekonomia przedklasyczna

Historia gospodarcza:

Nierynkowe mechanizmy alokacji: władza, siła,

tradycja

Bardzo powolne zmiany w gospodarce

Wysoki poziom samowystarczalności ludzi,

dominująca rola rolnictwa

Starożytna Grecja

Hezjod, Prace i dnie, ok. 800 r. p.n.e.

Ksenofont, Ekonomika, ok. 400 r. p.n.e.

Platon, Państwo, ok. 400 r. p.n.e.

Arystoteles, Polityka, ok. 310 r. p.n.e. Bonus: Pseudo-Arystoteles, Ekonomika

Hezjod

Utwór poetycki, a nie filozoficzny (nie mówiąc już

o nauce)

Zainteresowanie efektywnością gospodarstwa

domowego

Dostrzegał rzadkość zasobów – w Theogonii pisał,

że to na skutek otwarcia puszki Pandory

Pierwsze spostrzeżenia nt. konkurencji

Ksenofont

Znów: zainteresowanie efektywnością

gospodarstwa domowego Ta oikonomiká – gospodarowanie, umiejętność zarządzania

gospodarstwem, domem; óikos – dom, gospodarstwo

domowe, nomos – prawo

Ale też: wojsko, administracja publiczna

Podział pracy jako czynnik podnoszący

efektywność

Platon

W Państwie przedstawia wizję idealnego państwa

rządzonego przez królów-filozofów

Jedno z fundamentalnych dzieł filozoficznych

3 klasy społeczne (robotnicy, żołnierze, władcy)

W klasie władców nie powinno być własności

prywatnej, bo prowadzi ona do konfliktów, które

odwracają uwagę od ważniejszych spraw Ale np. Demokryt popierał własność prywatną jako bodziec

prowadzący do rozwoju działalności gospodarczej

Arystoteles

Polityka to, z punktu widzenia ekonomii, tematy

takie jak:

Natura gospodarstwa domowego i jego miejsce w

społeczeństwie

Sprawiedliwość dystrybutywna (podział dóbr) i

komutatywna (wymiana dóbr)

Status własności prywatnej

Rola pieniądza

Arystoteles

Ekonomika – zgodnie z wcześniejszą definicją;

zarządzanie ludźmi (głównie przez pana domu)

Chrematystyka – nauka o zdobywaniu bogactwa Naturalna: zbieractwo, łowiectwo, rolnictwo, barter

Nienaturalna: wymiana przy użyciu pieniądza i pożyczanie

pieniędzy na procent

To, co w działalności gospodarczej naturalne, jest

ograniczone przez ludzkie potrzeby

To, co nienaturalne, jest pod władzą pragnień

Jak odróżnić potrzeby od pragnień? Czy to w

ogóle możliwe? Dzisiejsza ortodoksyjna ekonomia

tego nie robi.

Arystoteles

Pieniądz jest środkiem wymiany i jako taki jest

potrzebny i pożyteczny

Jego wartość to kwestia ludzkich konwencji, nie

ma on wartości sam w sobie (wewnętrznej;

nominalizm w kwestii pieniądza)

Jeśli pieniądz służy do ułatwiania wymiany, to

pożyczanie go na procent jest nienaturalne i, tym

samym, niemoralne

Ale też: własność prywatna jest pożyteczna i nie

należy jej ograniczać

Arystoteles

Sprawiedliwość:

Dystrybutywna (rozdzielcza): towary należy

rozdzielać proporcjonalnie do zasług – może służyć

za podstawę rozdziału płac po sprzedaży

wytworzonego produktu

Rektyfikacyjna (wyrównawcza): straty należy

rekompensować

Komutatywna (wymienna): należy przestrzegać

zasady wzajemności, wymiana powinna być

zrównoważona

Arystoteles

Cena sprawiedliwa wynika z koncepcji

sprawiedliwości wymiennej

Bierze się też z milczącego założenia, że towary

mają wartość wewnętrzną, ale jest też jakieś pole

do negocjacji

Współczesna interpretacja ceny sprawiedliwej: np.

średnia harmoniczna 2

(1

𝐶𝑁+

1

𝐶𝑆)

Scholastycy

Scholastyka:

Nauka uprawiana na średniowiecznych

uniwersytetach

Kierunek filozoficzny charakteryzujący się próbami

rozumowego udowodnienia dogmatów religijnych

Specyficzna metoda filozoficzna (komentowanie

tekstu, dyskusja, wyciąganie wniosków) – ściśle

ustalona, abstrakcyjna, formalna

Olbrzymi wpływ Arystotelesa

Scholastycy

Podstawy scholastycznej doktryny ekonomicznej: Brak jeszcze znaczącej roli rynków

Gospodarka feudalna, społeczeństwo spajane przez tradycję i

władzę (pochodzącą od Boga), małe społeczności – każda

własność ziemska była de facto osobną jednostką polityczno-

gospodarczą

Wpływ Kościoła, także jako największego posiadacza

ziemskiego

Postęp techniczny i rozwój przemysłu przetwórczego

doprowadziły w końcu do upadku tego systemu w XV w.

Scholastycy

Zakonnicy – wtedy duchowieństwo było jedyną

klasą wykształconą

Ich celem było wprowadzenie zasad religijnych w

świeckiej działalności – także ekonomicznej

Nie chodziło więc o analizę przemian

gospodarczych, a o wpływanie na nie, oraz o

pogodzenie nauki Kościoła z działalnością

gospodarczą

Tematy: własność prywatna, zysk, lichwa, cena

sprawiedliwa

Św. Tomasz z Akwinu

1224-1274, Włoch, studiował u benedyktynów w

klasztorze Monte Cassino

1243 – zostaje dominikaninem (zakon założony w

1216 roku)

Wykłada w Neapolu, Kolonii i Paryżu

Na polecenie papieża Urbana IV przystępuje do

analizy pism Arystotelesa Przełom w myśli chrześcijańskiej, do tej pory zdominowanej

przez idee platońskie – zwrot ku światowi materialnemu

Arystoteles „odkryty” dzięki kontaktom z Arabami (m.in.

rekonkwista Hiszpanii w XIII w.), wcześniej w Europie

niemal nieznany

Św. Tomasz – własność prywatna

Własność prywatna była problematyczna dla

Kościoła ze względu na niektóre fragmenty Pisma

Świętego

Św. Tomasz argumentował, że własność prywatna

nie jest sprzeczna z prawem natury, a stanowi jego

uzupełnienie – tak jak odzież jest uzupełnieniem

naturalnego stanu bycia nagim

Św. Tomasz – własność prywatna

Suma teologiczna: „Możemy powiedzieć, że być

nagim jest dla człowieka prawem natury dlatego,

że natura nie dała mu odzieży, a wynalazła ją

sztuka. W tym sensie uważa się własność

wszelkich rzeczy […] za prawo natury,

mianowicie dlatego że cecha własności […] nie

została wprowadzona przez naturę, lecz

wymyślona przez rozum ludzki na użytek życia

ludzkiego.”

Św. Tomasz – własność prywatna

Dopuszczał nierówność podziału własności

prywatnej, jednak uważał, że państwo może

wpływać na jej podział

Mimo wszystko wciąż utrzymywał, że ubóstwo i

wspólna własność powinny być ideałem dla ludzi

głęboko religijnych, bo pozwolą im poświęcić się

wierze – za Platonem

Św. Tomasz – cena sprawiedliwa

Słuszność i sprawiedliwość podstawowymi

analizowanymi aspektami – znów etyka

Za Arystotelesem: dopóki wymiana służy

zaspokojeniu potrzeb, to nie ma o czym mówić

Jeśli natomiast producent zakłada osiągnięcie

zysku, jego działanie będzie moralne tylko jeśli

kierują nim dobroczynne motywy a jego cena jest

sprawiedliwa, czyli i on, i kupujący odnoszą

korzyść z transakcji

Św. Tomasz – cena sprawiedliwa

Jak interpretować to pojęcie?

Równowartość kosztu pracy

Równowartość w kategoriach użyteczności

Równowartość całkowitego kosztu produkcji

Cena panująca na rynku

Interpretacja socjologiczna: jeśli wszystkie ceny miałyby być

sprawiedliwe w tym sensie, to nie można by zmienić swojego

statusu ekonomicznego, a więc pojęcie ceny sprawiedliwej

uzasadniałoby i podtrzymywało feudalizm

Czy możemy sensownie mówić o cenie

sprawiedliwej?

Św. Tomasz - lichwa

Lichwa rozumiana ówcześnie jako pobieranie

procentu w ogóle

Biblia ją potępia, bo silniejszy może wykorzystać

słabszego

Za Arystotelesem należałoby uznać, że wszelki

procent jest niemoralny, jednak zmiany w

gospodarce niejako wymusiły częściowe

złagodzenie stanowiska wśród scholastyków

Podsumowanie

Jak zobaczymy, kwestie etyczne są

marginalizowane we współczesnym mainstreamie,

jednak podnoszone przez heterodoksję

Wciąż zajmujemy się zagadnieniami ceny

sprawiedliwej (jakie dobra podlegają odgórnym

ustaleniom cenowym?) czy lichwy (kredyty

bankowe, coś jeszcze?)

Jak żyć?