103
Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders Verslag

Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 [email protected]

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders Verslag

Page 2: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

Utrecht, januari 2017 Samenstelling en eindredactie: Bouko Bakker en Nel Voorhout Projectnummer: AA3033OA

Met dank aan: Isabel ten Bokkel, Marieke Bootsma, Mieke van Kooten Niekerk, Sanna Maris, Pinar Okur, Manouk Vermeulen die de verslaglegging van de workshops hebben verzorgd.

Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Arthur van Schendelstraat 696 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 [email protected] www.rutgers.nl www.rutgers.international BIC ABNA NL 2A IBAN NL18 ABNA 0496 3238 22 KvK 41193594

Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders Verslag

Page 3: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

3

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Inhoud

Inleiding 4

1 Programma en overzicht workshops 6 1.1 Programma 6 1.2 Overzicht workshops 6

2 Plenair: Asielzoekers en vluchtelingen: een actueel beeld van aantallen en organisatie van preventie en zorg 8

3 Van de verkeerde kant, gesproken column 14

4 Plenair: Uitkomsten needs assessment onder Syriërs 16

5 Verslagen workshops 19

Bijlage 1 Evaluatie deelnemers 93

Bijlage 2 Intercultureel communiceren 100

Bijlage 3 Overzicht interventies 102

Page 4: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

4

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Inleiding Op 17 november jl. vond de landelijke conferentie ‘Wat werkt?’ over de seksuele gezondheid van asielzoekers en statushouders plaats. Ruim 150 beginnende en ervaren professionals, gingen met elkaar op zoek naar bruikbare praktijkkennis, deelden ervaringen en hoorden van vluchtelingen zelf waar hun behoeften liggen. In negen verschillende workshops werden de thema’s uitgediept, uitdagingen benoemd en lacunes in kennis en materialen geïnventariseerd. Dit verslag bundelt de presentaties en workshopverslagen. De deelnemersevaluatie is opgenomen in de bijlage 1. Wie namen deel?

GGD; 52

GC A; 26

COA; 8

CJG; 4

Jeugdzorg; 4Anders; 17

Onbekend; 8

Organisatie

0

5

10

15

20

25

30

35

0-1 jaar 1-3 jaar 3-5 jaar 5-10 jaar 10+ jaar

Ervaring met voorlichting geven aan asielzoekers en statushouders

Page 5: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

5

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Soa/hiv verpleegkundige; 4 Praktijkassistent; 5

POH; 5

Praktijk verpleeg-kundige; 13

Jeugdverpleegkundige; 11

GB/voorlichter; 20Beleidsmede-werker; 5

Divers; 40

Onbekend; 16

Functie

Page 6: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

6

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

1 Programma en overzicht workshops 1.1 Programma 09:30 - 09:45 uur Opening door dagvoorzitter Ton Coenen, Rutgers 09:45 - 10:00 uur Asielzoekers en vluchtelingen: een actueel beeld van aantallen en organisatie

van preventie en zorg, door Simone Goosen, GGD GHOR Nederland 10:00 - 10:10 uur Van de verkeerde kant. Hoe we cultuurverschillen rondom seksualiteit

overbruggen, column door Bram Tuk, Pharos 10:10 - 10:30 uur Uitkomsten needs assessment onder Syriërs, door Milleke de Neef en Ineke

van der Vlugt, Rutgers 10:30 - 10:50 uur In gesprek met de praktijk 10:50 - 11:15 uur Pauze 11:15 - 12:45 uur Workshopronde 1 12:45 - 13:45 uur Lunch en informatiemarkt 13:45 - 15:15 uur Workshopronde 2 15:15 - 15:40 uur Pauze 15:40 - 16:15 uur Terugkoppeling workshops, reacties zaal en blik op de toekomst o.l.v. Ton

Coenen 16:15 - 16:30 uur De liefde voor vrijheid bracht mij hier, door New Dutch Connections 16:30 uur Netwerkborrel

1.2 Overzicht workshops Workshop 1. Het bespreken van (on-)geplande zwangerschap en gezinsplanning Door: Nilüfer Gürses, consultant - Rutgers en Yvonne Maneschijn-van der Ploeg, Verloskundige -Treant Zorggroep Workshop 2. Vluchtelingen, seksueel geweld, grensoverschrijding en weerbaarheid Door: Marianne Cense, senior onderzoeker - Rutgers, Hilde Bakker, senior adviseur - Movisie en Nafisa Osman, gezondheidsvoorlichter GGD Hart voor Brabant Workshop 3. Gesprekken over seksualiteit met mannelijke asielzoekers: praten én luisteren Door: Yuri Ohlrichs, senior consultant - Rutgers en Rachel Ploem, senior technical advisor - Rutgers Workshop 4. Een lesje SRG? Vertel me liever hoe ik in Nederland moet leven Door: Judith v Ree, Functionaris gezondheidsbevordering asielzoekers - GGD Hollands Midden, en GGD regio Utrecht en Yodit Jacobs, trainer en projectleider Gezondheid Asielzoekers en vluchtelingen - Pharos Workshop 5. ‘Involve me and I will understand’ Door: Annet Sonneveld, Gezondheidsbevorderaar Publieke Gezondheidszorg Asielzoekers - GGD Groningen en Renny Polstra, preventief medewerker Sense Noord Nederland Workshop 6. Cultuursensitief in gesprek gaan over seksualiteit Door: Marthine Bos, GGD IJsselland en Mohammed Terwis, trainingsacteur communicatievaardigheden. (Gespreksleider Bram Tuk, adviseur Pharos) Workshop 7. Kwetsbaarheid voor hiv en soa: welke factoren, welke aanpak? Door: Wim Zuilhof, programmaleider Mannen die Seks hebben met Mannen - Soa Aids Nederland en Tatiana Mouhebati, beleidsmedewerker - Soa Aids Nederland Workshop 8. Hoe de acceptatie van LHBT’s onder vluchtelingen vergroten? Door: Hanneke Felten, Projectleider effectiviteit en diversiteit - Movisie, Susanne te Braak, projectleider Welcoming Equality - COC Nederland en Pieter Schults, beleidsadviseur - COA

Page 7: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

7

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 9. Rechten, feiten en cultuur: de kunst van faciliteren en balanceren Door: Jo Reinders, senior technical advisor - Rutgers en Maeva Bonjour, technical advisor - Rutgers

Page 8: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

8

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

2 Plenair: Asielzoekers en vluchtelingen: een actueel beeld van aantallen en organisatie van preventie en zorg Door Simone Goosen, GGD GHOR Nederland

Page 9: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

9

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 10: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

10

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 11: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

11

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 12: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

12

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 13: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

13

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 14: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

14

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

3 Van de verkeerde kant, gesproken column Door Bram Tuk, senior adviseur Pharos. Geweldig om hier te kunnen staan. Terwijl mijn pensioen nadert, is dit het moment waarop meerdere collega’s van Rutgers en wij van Pharos al lang naar uitzagen. Een conferentie om enerzijds stil te staan bij wat we al weten en doen, maar vooral een conferentie om opnieuw plannen te maken. Yes we can. Mijn column is een kort en persoonlijk. Kort omdat ik al vaak genoeg aan het woord ben en ik de vele collega’s die klaar staan om het stokje over te nemen niet voor de voeten wil lopen. Persoonlijk, niet alleen omdat dat bij mij past, maar ook omdat vluchtelingen dat van ons vragen. Zij willen ons niet alleen kennen als enigszins afstandelijke professional, maar willen mij en jullie ook daadwerkelijk ‘ontmoeten’. Daar gaat mijn column over. Wie kent nog de uitdrukking ‘van de verkeerde kant’? Ja die uitdrukking waar ik thuis als kind al over hoorde ging over homoseksuele mannen. Zij waren van de verkeerde kant en daar werd dit gebaar bij gebruikt. Dat vrouwen ook homoseksueel zouden kunnen zijn kwam in mijn jeugd nog nauwelijks ter sprake. Ik werd in het gereformeerde gezin waar ik opgroeide al begin zestiger jaren door mijn lieve vader- dat was hij echt- seksueel voorgelicht. Toen ik zes was en twaalf. Hij was daarmee zijn tijd ver vooruit. Qua inhoud was zijn verhaal behoudend. Onze door god gegeven seksualiteit moest’ vooral iets moois zijn. Iets wat binnen een huwelijk tussen man en vrouw geconsumeerd moest gaan worden. Maar ik vond het vooral fijn om als kind hierin serieus genomen te worden. Arme pa, je wist niet wat er komen ging. Dat ik als kind van mijn tijd al op, in jouw ogen, jonge leeftijd seksuele relaties had, zelfs al was dat met vrouwen, was de eerste schok die je moest verwerken. Maar de grootste schok moest nog komen. Mijn 9 jaar jongere broer, bleek begin tachtiger jaren na een relatie met een vrouw alsnog definitief voor de mannenliefde te kiezen. Hij bleek ‘van de verkeerde kant’. Ik was het huis al uit en heb dat moment niet van heel dichtbij meegemaakt. Maar weet van toen en daarna dat dat zowel voor mijn ouders als mijn broer een uitermate emotionele periode is geweest. Doorwaakte nachten en veel tranen. Toch hebben mijn ouders zijn geaardheid, om dat ouderwetse woord nog maar eens te gebruiken geheel geaccepteerd. De nieuwe schoonzoon werd na korte tijd omarmd en ingesloten. Ik ben trots op de flexibiliteit van mijn ouders, maar ook op die van de Hollandse samenleving als geheel. Zo bijzonder is mijn verhaal nou ook weer niet. Het illustreert vooral hoe de seksuele moraal veranderde deels geleidelijk deels schoksgewijs. Ik heb dit persoonlijke verhaal vaker verteld. Bijvoorbeeld bij workshops die ik gaf op de Etnic Minority Conferences die Soa Aids Nederland tot voor enkele jaren terug organiseerde. Qua culturele diversiteit waren dat zeer gedenkwaardige en inspirerende bijeenkomsten. Ik deelde in workshops voor migrantenorganisaties dit verhaal, maar deed er ook een klein geschiedenislesje bij. Over het ontstaan van het COC, de coming out van de Nederlandse samenleving en over de seksuele revolutie, zoals we dat in de zestiger jaren noemden. En als ik dat verhaal vertelde reageerden de deelnemers van workshops opgelucht. ‘Dus Nederland deed daar best lang over’. ‘En het ging allemaal niet vanzelf’’. Dan moet het bij ons toch ook gaan lukken’. Ik gaf daarbij ook aan dat ik trots ben op wat in Nederland bereikt is in vergelijking met heel veel landen om ons heen. Behalve de acceptatie van homoseksualiteit , het kleinere aantal tienerzwangerschappen en de steeds lagere abortuscijfers. Juist omdat we in Nederland grosso modo een open liberale houding hebben. Maar ik luisterde ook naar hun verhalen over onbekendheid en weerstand. Hun verbazing en onzekerheid. Ooit leerde ik van een onderwijsbegeleider het gezegde ‘contact voor contract’ en ik bezig dit vaak. Nieuwkomers willen ook op dit onderwerp best een contract met de samenleving afsluiten, maar dat lukt pas als die samenleving wederkerigheid en dus contact aanbiedt. Erg belangrijk hierbij vind ik dat we niet in de val lopen van morele superioriteit. We mogen trots zijn op hoe we omgaan met seksualiteit en de resultaten daarvan, maar moeten ons realiseren dat

Page 15: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

15

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Nederland en enkele Scandinavische landen mondiaal gezien een minderheid vormen met onze open manier van doen. Die past in een Noord Europese traditie waarbij individuele zelfstandigheid en weerbaarheid vanzelfsprekend is. Zo voeden we ook onze kinderen op. We maken ze ook op het terrein van hun seksualiteit mondig, weerbaar en zelfstandig. In landen waar veel vluchtelingen vandaan komen zoals Afghanistan, Syrië en Eritrea zijn hele andere sociale mechanismen die het seksuele leven van het individu bepalen. Sociale controle, afspraken over omgang van meiden en jongens, huwelijken die soms gearrangeerd zijn. Vaak legitimeren nieuwkomers hun opvattingen, waarden en normen als door God/Allah ingegeven, net zoals mijn vader dat deed en nu nog op onze bible belt gebeurt. Maar ook dat is geen reden om de dialoog niet aan te gaan. En naast die dialoog - dat spreekt vanzelf- moeten we ook de wettelijke kaders te schetsen. Nieuwkomers realiseren zich dat zij en hun kinderen zich in een nieuw land bevinden, waar niet alles wat thuis gold, ook hier nog opgeld doet. En wij moeten ons realiseren dat het integreren van die werkelijkheden bij nieuwkomers soms tijdelijk tot een spagaat leidt. Ik kom aan het eind van mijn column. De komst van zoveel vluchtelingen biedt kansen en geeft energie. In een nieuw kennisdeelprogramma voor gemeenten, gefinancierd door VWS, wat nog dit jaar start krijgt seksuele gezondheid terecht veel aandacht. Om dat goed uit te voeren helpt, zoals ik wil betogen een persoonlijke touch. Samenwerken met voorlichters en sleutelpersonen die zelf ooit als vluchtelingen hier naar toe kwamen is een minstens zo belangrijke voorwaarde. Maar wat ik vooral wil benadrukken dat als we in gesprek gaan over seksualiteit dat het helpt als we alle kanten van ieders verhaal verkennen. Zelfs de verkeerde kant.

Page 16: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

16

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

4 Plenair: Uitkomsten needs assessment onder Syriërs Door Milleke de Neef en Ineke van der Vlugt, Rutgers

Page 17: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

17

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 18: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

18

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 19: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

19

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

5 Verslagen workshops Workshop 1 (1e ronde): (on)geplande zwangerschap In deze interactieve workshop kwam zowel individuele als groepsvoorlichting aan asielzoekers en statushouders aan de orde. Praktisch alle deelnemers werkten direct met migranten, drie deelnemers hadden een beleids- of managementfunctie. De begeleiders gingen, uit eigen praktijkervaring, met deelnemers in gesprek gaan en bespraken casuïstiek. Tot slot werden tips en tricks verzameld uit de dagelijkse praktijk.

Page 20: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

20

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 21: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

21

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 22: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

22

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 23: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

23

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 24: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

24

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Ervaringen Opdracht: het bespreekbaar maken van geboortezorg & geboorteregeling aan nieuwkomers. Deelnemers schrijven op post-its (in 5 minuten) op: • Positieve ervaringen, wat gaat goed? • Wat gaat niet goed? Waar loop je tegenaan? Positieve ervaringen • Gezinsplanning mensen zijn open en niet-oordelend. • Seksualiteit minder taboe. • Vertrouwde personen/kring belangrijk. • Feit dat je 1e tolk kunt gebruiken. • Samenwerking COA, GC A en verloskundigen loopt goed. • Verloskundige + kraamzorg is goed geregeld. • Gratis condooms/vergoeding anticonceptie. • Snelle verwijzingen. • Duidelijke afspraken. • COA biedt voldoende hulp qua hulpmiddelen. • Syrische doelgroep toegankelijker. • Praktische zaken rond zwangerschap lopen goed. • Voorlichting over geboorteregeling loopt goed. • Voorbeeldfunctie als man: er valt met iedereen wel over te praten. • Voorlichting vanuit GGD respect en openheid. • Ketenbrede zorg voor zwangeren in Zeist. • Contactpersoon LHBT • Zorgvrager is wel nieuwsgierig en wil veel weten. • Middelen en mogelijkheden beschikbaar. • Geboorteketenoverleg + alle contacten lopen zeer voorspoedig. Wat gaat (nog) niet goed? • Bespreekbaar maken van ongeplande zwangerschap (bij ‘complexe gezinnen’). Mensen hebben

vaak zoveel problemen dat deze onderwerpen niet aan bod komen. Preventie is moeilijk. • Groot verschil in basisniveau en begrip/opleidingsniveau van patiënten. Hoe de voorlichting

afstemmen? • Te weinig info/betrokkenheid van GC A in voorlichting door GGD. • Tolkenprobleem (kosten). Mogelijke oplossing vanuit een deelnemer: één tolk per dagdeel.

Bijvoorbeeld op dinsdag een Turkse tolk inhuren tijdens het spreekuur, op woensdag een Eritrese, etc. etc.

• Basisniveau Nederlandse gezondheidszorg onbekend. • Anticonceptie. Als nieuwkomers niet weten dat ze anticonceptie kunnen krijgen, vragen ze er ook

niet over. Wat zou het beste moment zijn om anticonceptie te bespreken? Geopperd wordt dat dit tijdens een intake kan gebeuren: soa worden aangekaart, dan kan direct ingegaan worden op de mogelijkheid tot krijgen van gratis condooms etc. Deelnemer reageert dat deze intakes bijna niet meer worden gedaan.

• Hollandse directheid is lastig. Veel buitenlanders hebben een cultuurgebonden geslotenheid en komen weinig uit zichzelf.

• In de politiek is er een move gemaakt vanuit de christelijke hoek: laat vrouwen voor afstand kiezen i.p.v. abortus. Hier staat eigenlijk niemand voor open als de zwangerschap nog af te breken valt. Het is of uitdragen, of abortus. Afstand doen is erg lastig en mag niet, het is “not done” in de cultuur. Veel Eritrese vrouwen kiezen dan toch liever voor abortus. Deelnemer zegt dat het een dubbel gevoel kan opleveren, als men aan de buitenkant al ziet dat diegene zwanger is (dikke buik) maar dat het dan heel gek is als het kind vervolgens niet meer zichtbaar is na de bevalling.

• Samenwerking tussen GGD, COA en GC A is onduidelijk. Dit moet meer op elkaar afgestemd worden. De zorg is momenteel erg versnipperd. Sommige deelnemers zijn zelf de kluts kwijt bij wie ze welke vraag moeten neerleggen en weten niet wat andere partijen doen. Netwerkregeling in bepaalde regio’s is onduidelijk. Deelnemer zegt dat de taak van een GGD is om dit te doen, ook om dit inzichtelijk te maken bij andere betrokken partijen (sociale kaart). Dit gaat met name om

Page 25: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

25

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

de organisatie ervan. Deelnemer reageert dat hier een website voor is, voor de ingekochte zorg per regio. Er zijn dus wel mogelijkheden om inzichten te krijgen welke zorgpartners er in bepaalde regio’s zijn. Ook kan het aanwezig zijn bij voorlichtingen door andere partners bijvoorbeeld inzicht geven in veelvoorkomende casussen en aandachtspunten om bespreekbaar te maken.

• Lage opkomst bij voorlichtingen. Mogelijke tip: huiskamergesprek op kleine schaal (maximaal 8 personen). Vertrouwen staat centraal.

• Wanneer beginnen? Niet alleen te vroeg in leeftijd, maar ook te vroeg tijdens het AZC? Dit lijkt juist een essentiële plek te zijn, maar lastig aangezien mensen met veel dingen rondom hun inburgering bezig zijn. Tip: koppel het aan een activiteit, zoals koken. Aansluitend kan dan een voorlichting komen over een onderwerp gerelateerd aan seksualiteit.

• Voorlichting in verschillende talen. Er is weinig materiaal beschikbaar in verschillende talen. Er komt een nieuwe folder over anticonceptie van Rutgers, ook geschikt voor laaggeletterden.

• Betrokken verloskundigen die veel investeren in persoonlijk contact. • Ketenbijeenkomst om info te delen omtrent vermoeden van seksuele problemen. • Onbegrip bij zorgvraag verwijssysteem. • Passiviteit bij zorgvrager GC A 6 km weg. • Contact met Eritrese doelgroep. • Jongensprostitutie. • Nieuwkomers weten soms niet waar ze aan toe zijn (hoge instroom). • Kraamkamers. • 1x in het jaar intercollegiaal overleg is te weinig. • COA plaatst “zomaar” zwangere vrouwen over. • Geen persoonlijk contact met vluchtelingen. • Wie coördineert geboortezorg na bevalling? • Tolk soms belemmerend. • Extra drempel als man. • Er moet meer materiaal komen: mensen willen geen tweedehands artikelen (te weinig geld). • Nazorg na abortus blijkt lastig: veel jonge Eritrese moeders willen het afsluiten. Er is dan geen

opening voor nazorg mogelijk, het is taboe. Ze gaan wel eerder naar Nederlandse vrouwen, omdat ze het daarmee “mogen” bespreken.

Bespreken casussen Opdracht: deelnemers verdelen in groepjes van 5 en bespreken onderstaande casussen: Casus 1: anticonceptie Een 35-jarige vrouw uit Syrië komt op nacontrole; zij heeft vier kinderen, haar man wil meer kinderen, maar zij niet. Je vraagt of zij wel eens van anticonceptie hebben gehoord. Zij hebben geen kennis over anticonceptie. Jij denkt aan een spiraaltje of sterilisatie. Hoe pak je dit aan? Casus 2: voorlichting individueel Een vrouw uit Eritrea krijgt binnenkort een keizersnede; het is haar eerste kind. Zij heeft geen idee wat een spiraal is of hoe een keizersnede verloopt. Zij is laaggeletterd. Hoe pak je dit aan? Casus 3: groepsvoorlichting Syrische vrouwen Voor een groep vrouwen uit Syrië wil je een voorlichting organiseren met als thema ‘geboorteregeling’. Wat zijn belangrijke aandachtspunten? Casus 4: abortus of afstand doen Een jonge vrouw uit Iran is zwanger van haar vriend, zij is uit haar land gevlucht omdat ze uitgehuwelijkt zou worden door haar familie en dat wilde zij niet. Haar familie mag niet weten dat zij zwanger is, zij wil de zwangerschap niet omdat zij zich schaamt. Zij weet niet wat de mogelijkheden zijn in Nederland. Wat vertel je haar?

Page 26: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

26

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Casus 5: geboortezorg Een jonge vrouw uit Eritrea is zwanger door verkrachting onderweg naar Nederland. Zij wil haar kind houden. Het is haar eerste kind, en zij is alleenstaand en laaggeletterd. Zij is een week in Nederland. Wat vertel je haar over de geboortezorg in Nederland? Terugkoppeling: • Casus 1: lastige en onduidelijke casus. Wat is de hulpvraag van de vrouw uit Syrië? Ik wil liever

geen kinderen maar mijn man wel, wat nu? vs. Wat voor middelen zijn er om geen kinderen meer te krijgen? Er wordt toch geadviseerd om meer te vragen over de discrepantie tussen wat de man en de vrouw willen. Deelnemer zegt dat ze empoweren van de vrouw hierin extreem belangrijk vindt. Ze mag zelf beslissen, zelf scheiden. Ook wordt voorgesteld haar te steunen in een gesprek met de man en vrouw. Een ander zegt dat ze het juist eng vindt en het over kan komen op de man alsof er een kant gekozen wordt.

• Casus 4: groepje ging ervan uit dat de vrouw eerst bij het COA terecht zou komen. Verhaal laten doen belangrijk. Daarna naar GCA en huisarts als ze abortus zou willen doen, zodat ze een weloverwogen keuze zou kunnen maken en een verwijzing kan krijgen. In casus is bekend dat vrouw afstand wil doen, maar groepje is overgestapt naar een andere vraag: wat zou je openingszin zijn als je een onderbuikgevoel hebt dat iemand het kind niet wil? Soms is het benoemen van ‘abortus’ al schrikbarend. Dit hangt ook af van de tolk. In Eritrea bestaat er zelfs geen vertaling voor de term abortus, dit wordt ‘weghalen van het kind’ genoemd. Een andere deelnemer houdt dit vaak op ‘voornemen tot afstaan’ omdat ze nog van gedachte kunnen veranderen. Er zijn brochures voor afstand ter adoptie voor cliënten en intermediairs.

Tips en tools In de sheets worden aandachtspunten genoemd (bijv. inschakelen van een tolk) en zaken die bekend zijn over problematiek (bijv. jong ouderschap). Op een flapbord werd het volgende aangegeven: 1. Wat vinden deelnemers van (het gebruik van) beschikbare informatie, tools etc.? Welke worden

gebruikt? • Weinig vertaald (o.a. Farsi, Arabisch en Eritrees). • Weinig beeldmateriaal. Bijvoorbeeld een folder over seksuele ontwikkeling van kinderen (alle

onderwerpen) vond een deelnemer een goed voorbeeld. • Meer gebruik van anticonceptievoorlichtingsmiddelen is nodig (www.sclera.be). • Weinig filmpjes voor jongeren (en voor volwassenen). Voor niet-talige mensen.

Animatiefilmpjes lijken goed te werken met voice-overs in de eigen taal. Dan is het ook niet zo shocking, omdat het gewoon poppetjes zijn. Die komen van de KNOV. Bijvoorbeeld over zwangerschap. Gezondheidsplein heeft ze ook, maar niet altijd geschikt voor laaggeletterden. Sommigen zeggen dat materiaal voor verstandelijk beperkten ook geschikt kan zijn.

• Sleutelfiguren die veel weten over een bepaald onderwerp, met dezelfde achtergrond als een bepaalde bevolkingsgroep. Die zouden uitgenodigd kunnen worden.

• Angst voor het onbekende. Er is een app (lief & lijf), die vertaald zou kunnen worden. 2. Waaraan heeft u behoefte qua nieuw of aangepast materiaal?

• Voorlichters eigen taal en cultuur (VETC). • Pictogram-informatie. • Zanzu.nl.

3. Wat moet prioriteit hebben/krijgen in (de praktijk van) preventie en voorlichting?

• Informatie in pictogrammen? sclera.be zou hier mogelijk in kunnen voorzien. • Delen van informatie tussen verschillende organisaties: weten wat er is. Informeer

professionals hierover (aanbod). • Lief & lijf vertalen.

Page 27: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

27

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 2 (1e & 2e ronde): Vluchtelingen, seksueel geweld, grensoverschrijding en weerbaarheid In de workshop stond de cultuur sensitieve benadering bij seksueel geweldervaringen centraal. Wat doe je bij vermoedens van een (verleden met) seksueel geweldservaring? De workshop start met een werkvorm waar de deelnemers in tweetallen uitwisselen welke signalen ze in hun dagelijkse praktijk met vluchtelingen zien en herkennen. Vervolgens gaan de workshop leiders aan de hand van de PowerPoint presentatie door de theorie heen, en bespreken daarna een aantal praktijkvoorbeelden. Tot slot verkennen de deelnemers hun mogelijkheden voor begeleiding.

Page 28: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

28

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 29: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

29

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 30: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

30

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 31: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

31

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 32: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

32

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 33: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

33

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 34: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

34

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 35: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

35

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Signalen van seksueel geweld bij vluchtelingen In de praktijk komen de deelnemers (uiteenlopend van GGD medewerker tot ervaringsdeskundige) veel signalen van seksueel geweld tegen. Er zit een enorme rijkdom aan ervaring van professionals met deze thematiek in de zaal. Tegelijkertijd kampt iedereen met dezelfde vragen: hoe pak je het aan? Een greep uit de vragen en casuïstiek in de zaal. Seksueel geweld tijdens reis naar Nederland • Sommige vluchtelingen hebben andere waarden en normen als het gaat over seks, ook binnen

een relatie. Zo hebben vrouwen vaak seks met hun man (binnen een relatie), ook als ze geen zin hebben. Het is niet gebruikelijk om ‘nee’ te zeggen. Deze vrouwen ervaren dit niet als seksueel geweld. Ze komen dan in een land waar dit wel als seksueel geweld gezien wordt.

• Een vrouw ontmoet een man tijdens de vlucht in een vluchtelingenkamp en wordt door deze man als prostituée ingezet. Zij is loyaal aan hem, omdat hij haar redder is.

• Er zijn veel vrouwen die voordat zij vertrekken de prikpil nemen. Ze weten dat zij onderweg verkracht worden en nemen hun recht in eigen handen.

• Er zijn ook veel mannen die te maken hebben (gehad) met verkrachting, niet alleen vrouwen. Seksueel geweld in land van herkomst • De zogenaamde ‘dancing boys’ uit Afghanistan. Er zijn grote groepen minderjarige Afghaanse

jongens die thee rondbrengen voor oudere mannen in Afghanistan. De mannen hebben ook seks met deze jongens. Dit is ook een traditie, wordt heel gewoon gevonden en wordt niet gerelateerd aan seksueel geweld. Voor deze jongens gaat dit soms door in de asielzoekerscentra in Nederland.

Seksueel geweld tijdens aanwezigheid in asielzoekerscentrum • Specifiek over jonge vluchtelingen uit Eritrea: Er is ook veel lichamelijk contact, waarbij het meer

een soort ‘gewoonte’ is om seks te hebben als je naast elkaar ligt als man en vrouw. Het is dan niet zozeer gewild en komt (ook buiten relaties) voor dat mannen en vrouwen in asielzoekerscentra of vluchtelingenkampen seks hebben met elkaar uit ‘gewoonte’. De vraag die bij veel professionals rijst: wanneer is er sprake van seksueel geweld?

• Er is ook een (grote) groep alleen gekomen minderjarige meisjes. Veel asielzoekerscentra liggen buiten stedelijk gebied/buiten de bebouwde kom. Er zijn dan mannen uit het dorp die ze aanbieden om ze ‘naar huis’ te brengen. Het is een risicovolle en kwetsbare groep, met kwetsbare momenten, waar ze vanaf moeten weten.

Page 36: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

36

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

De vraag die eigenlijk onder de casuïstiek van de deelnemers ligt is: wanneer benoem je iets als seksueel geweld: soms vertellen mensen je hun verhaal, maar willen ze er verder niks mee. Wat doe je dan? De verwerking kan dan niet op dat moment, maar gaat toch een keer komen? Seksueel geweld in oorlogsgebieden • In een oorlogssituatie zijn mensen erg kwetsbaar. Je bent afhankelijk van grensbeambten,

politie, mensenhandelaren. Je betaalt deze mensen voor een overtocht. Corruptie komt veel voor en veel beambten betaal je dus ook met je lichaam. Je bent dan niet in staat om te weigeren of voelt je niet in staat om te weigeren en treedt bijvoorbeeld buiten jezelf. Maar soms zit je nog met diezelfde man in het asielzoekerscentrum en blijft dit verschil in machtsverhouding dus bestaan.

• Verkrachting wordt ook ingezet als ‘oorlogswapen’. Ze halen je ‘eerbaarheid’ uit je, eigenlijk ben je daarna niets meer waard. Cultureel gezien heeft dit ook verregaande implicaties, bijvoorbeeld op het moment dat je geen maagd meer bent, ben je geen huwelijksmateriaal meer. Jij draagt de gevolgen en sociaal gezien heeft dit invloed op jouw familie (geen eerbare familie meer).

• Voor mannen is het moeilijk om verkrachting bespreekbaar te maken. Er zit een duidelijke dubbele moraal in (mannen hebben toch altijd zin in seks) en ook hebben veel mannelijke slachtoffers twijfels over homoseksualiteit. Omdat ze bijvoorbeeld toch iets van genot ervaren hebben tijdens hun seksueel geweldservaring.

• Tot slot komt seksueel geweld binnen een relatie of een huwelijk veel voor. Het onderwerp is eigenlijk onderbelicht en belangrijk om te beseffen dat seksueel geweld binnen een relatie in Nederland pas sinds 1991 strafbaar is. Vaak is het ‘de huwelijkse plicht’ en wordt het niet ervaren als verkrachting, toch kan er wekelijks of maandelijks sprake zijn van gedwongen seks binnen een relatie.

In de PowerPoint zijn een aantal signalen van seksueel geweld benoemd, ook de definitie van seksueel geweld wordt besproken (en de verschillende gradaties van seksueel geweld). Veel vluchtelingen zullen ook een Post Traumatische Stress Symptoom (PTSS) hebben. Cultureel bepaald Een deelnemer brengt een casus in. In haar casus zijn er twee vrouwelijke vluchtelingen erg blij dat ze in Nederland zijn aangekomen. Ze zijn weer bezig met het opbouwen van hun leven en hebben alle narigheid achter zich gelaten. De ervaring van seksueel geweld werd door de professionals weer ‘opgerakeld’ was hun ervaring. De vluchtelingen gaven aan dat de professionals er een probleem van maakten, terwijl het binnen hun cultuur totaal geaccepteerd werd. ‘Wij veroorzaken het trauma’ was de boodschap. De deelnemer vraagt om advies: wie zijn wij om dit bespreekbaar te maken op het moment dat er door de vluchtelingen zelf geen geweldservaring is. In de bespreking van de casus komen een aantal tips naar voren: • Sluit aan bij taal en gevoel van de vluchtelingen. Dus leg niet onze waarden en normen op. Maak

het ook niet te zwaar en geef het niet teveel lading. Zorg wel dat ze gezien worden en dat ze weten dat er iemand is die naar ze kan luisteren/ze ziet. Het is belangrijk voor de verwerking dat ze weten dat ze bij iemand terecht kunnen. Stap niet in de valkuil: als ze het zelf niet als misbruik zien, dan maak ik het maar niet bespreekbaar/doe ik er maar niks aan. Een PTSS kan steeds ernstiger worden, het gaat erom dat als mensen toe zijn aan het bespreekbaar maken, ze dan weten dat het kan.

• Wees je bewust van de sociale gevolgen voor slachtoffers. Jouw positie als vrouw in de groep verandert (onrein, eer van de familie) dus als seksueel geweld bekend wordt is dat schadelijk voor het slachtoffer en zijn of haar familie. Maak dus dit niet breder bekend (buitenkamers), houd het individueel.

• Bespreek ook hoe we het in Nederland doen (ga niet direct op zoek naar oplossingen, maar vertel hoe het in Nederland geregeld is): je kunt hier aangifte doen bij de politie (niet corrupt), het is hier strafbaar. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld het rechtenperspectief: dus keur het gedrag niet af, of benoem het niet als slecht, maar geef aan dat je in Nederland het recht hebt om hulp te zoeken.

• Houd rekening met of het een ervaring was in het land van herkomst (andere setting) of dat het een recente ervaring is (in het centrum): loopt het slachtoffer nu (nog) gevaar.

Page 37: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

37

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

• Houd rekening met de angst die er bij slachtoffers heerst over de gevolgen die het bespreken van seksueel geweldservaringen heeft op hun asielprocedure.

Veiligheid in asielzoekerscentra De groep gaat met elkaar in gesprek over een aantal praktijksituaties. De situaties zijn samengesteld uit verschillende meisjes en vrouwen (in onderzoek naar veiligheid asielzoekerscentra, zie sheets) en geven een beeld van verschillende strategieën die vrouwen inzetten om veiligheid te creëren op onveilige plekken. De groep geeft verschillende adviezen, waaronder: • Besteed aandacht aan het opbouwen van een vertrouwensband, vraag nooit meteen naar (een

verleden van) seksueel geweld, begin algemeen. • Bij vermoedens van seksueel geweld, kun je het onderwerp aan een vrouwelijke collega

overdragen als blijkt dat het slachtoffer niet met jou (als man) praat over dit onderwerp. • Bespreek ook met het COA de veiligheid op het centrum: het COA kan bijvoorbeeld ook met

mannen in gesprek gaan, je kunt een algemene discussie of voorlichting geven (hoe gaan we met elkaar om in het centrum). Pas op dat je niet te veel wilt: de eerste aanpak is de veiligheid op het centrum zelf!

• Maak het zelf niet meteen te groot: heb erkenning voor de veranderingen in het leven van een vluchteling (stressvol!), geef ook ruimte om daarover te rouwen. Je kunt ook niet alle problemen tegelijkertijd aanpakken. Soms is er weinig draagkracht over, dan is dat niet het moment om over seksueel geweld te spreken.

• Sluit aan bij de strategieën van de vrouwen zelf: wat hebben zij nodig, wat maakt haar sterker. • Stimuleer contact met andere vrouwen (maak netwerk sterk). Waar liggen jouw mogelijkheden? In de laatste werkvorm gaan de deelnemers in kleine groepen aan de slag. Ze kijken naar de mogelijkheden die zij hebben binnen de individuele begeleiding en de groepsbegeleiding. • Individuele voorlichting: We zetten vooral in op preventie, voor ons is het belangrijk dat we de

samenwerking tussen collega’s stimuleren en een goed netwerk opbouwen met verschillende disciplines die zich met vluchtelingen en deze problematiek bezig houden.

• In de voorlichting over het rechtssysteem van Nederland ook verwijzen naar gemeentes, we kunnen meer activiteiten aanbieden gericht op weerbaarheid (bijvoorbeeld ook tijdens het sporten) en moeten korte lijntjes houden met het COA.

• Met COA in gesprek over het aanbieden van aparte ruimtes voor mannen en vrouwen om de veiligheid op de centra te verbeteren.

• Groepsvoorlichting: als de veiligheid op het centrum aanwezig is, kunnen wij contact maken met de persoon, een band opbouwen en voorwaardenscheppende dingen organiseren voor de veiligheid. Verder voorlichting geven en overleggen met ketenpartners.

• Blijf in contact met de gemeenten: geef aan de gemeenten verbeteringen door (op gebied van veiligheid, trainen van professionals, high tea/theater bijeenkomsten).

Tot slot: het is een behoefte van alle slachtoffers dat zij NU veilig zijn. Ze hebben erkenning nodig, moeten de controle terug krijgen over hun eigen leven en de verbondenheid moet hersteld kunnen worden. Hier kun je op inspringen als medewerker. En houd verhalen in kleine kring!

Page 38: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

38

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 3 (1e ronde): Gesprekken over seksualiteit met mannelijke asielzoekers: praten én luisteren Introductie Mannen worden in de media vaak weggezet als groep met problemen. Wij hebben te maken met onze eigen stereotype beelden. Het is goed om met hen zelf in gesprek te gaan. Deelnemers schrijven in een paar steekwoorden op welke associaties ze hebben met mannelijke en vrouwelijke asielzoekers in NL. Hier wordt later in de workshop op terug gekomen. Afgesproken wordt dat privacy van deelnemers wordt beschermd.

Page 39: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

39

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 40: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

40

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 41: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

41

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Voorstellen mannelijke vluchtelingen T. (17 jaar) opgegroeid in zuiden van Eritrea, woont 1,5 jaar in Nederland. Volgt opleiding voor

assistent Dienstverlening en Zorg. A. (17 jaar) uit Syrië, Aleppo, woont 1 jaar in Nederland. Zit in 5 VWO. M. (18 jaar) uit Syrië, Aleppo, woont 1 jaar in Nederland, zit op VWO. Zaken die de jonge asielzoekers opvielen toen zij in Nederland kwamen Veel geschiedenisles over Nederland. Hoe mensen samenwonen. Men reist veel (met trein, auto of fiets). Toen een van hen in Oosterbeek woonde zag hij helemaal geen jonge mensen. De vluchtweg was vaak lang en moeilijk: van Syrië naar Iran, geld geleend voor

mensensmokkelaars, toen naar Turkije, Griekenland, Macedonië, Oostenrijk, Duitsland, Nederland. De jonge asielzoekers hebben veel ontberingen geleden en hebben vaak nog veel zorgen om achtergebleven familie.

Ook in Syrië zijn veel vluchtelingen (bijv. uit Irak), maar nooit wordt benadrukt dat zij ‘’allochtoon’’ zijn. De overheid levert huizen of de mensen staan zelf woonruimte af, vluchtelingen worden uitgenodigd thuis.

Page 42: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

42

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Asielzoekers en seksualiteit • De jongens uit Syrië hebben niet het idee dat mannen in Syrië veel meer macht hebben dan

vrouwen, maar het hangt er wel sterk van af of je in de grote stad of op het platteland (in het Noorden) woont. Op het platteland is alles nog een stuk traditioneler. In de traditionele gemeenschappen mogen vrouwen inderdaad niet naar school of universiteit. Dat ligt aan de religie volgens hen. De jongens hebben op school ook seksuele voorlichting gekregen.

• Een van de jongens is zelf moslim en heeft vanaf zijn 11e jaar een vriendinnetje dat christelijk is. Hij komt gewoon bij haar over de vloer. Zij geven aan dat er grote cultuurverschillen zijn in hun land en dat dat betekent dat ook de kennis over seksualiteit enorm uiteen kan lopen.

• In Eritrea krijgen de jongens na de les seksuele voorlichting. Het blijkt dat (plattelands) meisjes vaak voor hun 18e uitgehuwelijkt worden en vaak geen kennis van seksualiteit hebben. Jongens pikken die kennis van elkaar op.

• In Aleppo is het vrijer dan op het platteland, iedereen heeft een vriendje of vriendinnetje. Ook homoseksualiteit is bekend. Ze hebben gehoord dat bepaalde hormonen bepalen of je homo of hetero bent. Het is echter niet geaccepteerd in de samenleving. Toch weten ze in Rakka een gelegenheid waar mannen elkaar konden ontmoeten.

• Gedurende de verschillende sessies seksuele voorlichting in Nederland werd telkens weer hetzelfde verteld, wat ze overigens ook al wisten. Ze zeggen dat jongens tussen 14 en 18 jaar alles weten over seksualiteit via internet. Ze hebben geen behoefte om nog meer te horen. Ze raden de gezondheidsvoorlichters aan mensen eerst te toetsen op hun kennis.

• Binnen de voorlichting aan jonge asielzoekers komen ook andere onderwerpen aan bod, zoals hoe je een vrouw zoekt in Nederland en hoe jongens en meisjes hier met elkaar omgaan.

• Soms hoeven jongens niets te weten, omdat ze denken dat het vanzelf komt als ze eenmaal getrouwd zijn.

• Men zal ook zeker niet gauw naar de huisarts gaan met een probleem over seksualiteit. • Ze merken wel dat er onderscheid wordt gemaakt tussen jongens en meisjes (bijv. een van de

jongens werd teruggefloten toen hij in de zomerhitte in een hemd naar school kwam, terwijl meisjes zich wel bloot mochten kleden). Meisjes lijken hier wel meer rechten te hebben dan jongens.

• Jongens en meisjes gaan hier vrijer met elkaar om. Meisjes stappen ook gewoon op een jongen af en dat zijn zij niet gewend. Ze vinden dat meisjes en vrouwen meer ruimte krijgen. Jongens voelen zich soms ongemakkelijk als zij bepaalde avances van een meisje niet willen, weten niet hoe ze dat moeten afwijzen. Ze zijn bang dat een meisje hen dan beschuldigt en naar de politie gaat. Het is dus goed om met hen in gesprek te gaan over mannelijkheid, omgaan met seksualiteit en relaties.

• Omdat asielzoekers vaak maar kort in de opvang zitten, moeten ze gericht voorlichting krijgen. Belangrijk is dat asielzoekers bereikt worden.

• Jongens willen ook liever in gesprek met een mannelijke dan met een vrouwelijke gezondheids-voorlichter. Praten over seksualiteit met een vrouw: dat doe je niet.

• Tolken zijn ook vaak vrouwen. Het is goed van te voren te checken of een tolk wel over seksualiteit durft te praten.

Tips van deelnemers Wees nieuwsgierig, het loopt altijd anders. Kijk heel goed naar wie je tegenover je hebt, bijv. plattelanders, uit welk land. Meisjes willen bijv.

graag van een vrouw voorlichting krijgen. Het zou fijn zijn als we wat meer mannelijke gezondheidsvoorlichters krijgen, maar uiteindelijk

maakt het niet zo uit. Ben nieuwsgierig, stel vragen, creëer een veilige ruimte. Ga er vanuit dat jongens vaak al veel weten, kom daar eerst achter voordat je met je voorlichting

begint. Ook jongens zijn ‘gendered’, opgevoed en gesocialiseerd rondom verwachtingen. Geef hen de ruimte om te reflecteren op normen rondom mannelijkheid, en deze om te buigen

naar positieve vormen.

Page 43: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

43

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 3 (2e ronde): Gesprekken over seksualiteit met mannelijke asielzoekers: praten én luisteren In deze workshop staat het gesprek over seksualiteit met mannelijke asielzoekers centraal. We ondervinden aan ‘den lijve’ hoe het is om in gesprek te gaan met mannelijke asielzoekers over seksualiteit en welke (rand)voorwaarden hiervoor van belang zijn. Leren door doen! We komen de workshopruimte binnen en starten in een cirkel. Dit zorgt direct voor een prettige sfeer. We starten met een korte introductie door de workshopleider. Het doel van de workshop is een interactief gesprek met drie jonge mannen, waarin vragen en antwoorden centraal staan. Er zijn een aantal vragen met de jongens voorbereid, maar de vloer is open! Stap één: welkom en creëer veiligheid We spreken met elkaar een aantal veiligheidsregels af om het gesprek met elkaar aan te gaan. Een afspraak die zeker van belang is in het gesprek en werken met asielzoekers. Een tip daarbij: wees je ook bewust van het feit dat je tijd nodig hebt om met elkaar in gesprek te gaan over een persoonlijk onderwerp als seksualiteit. Binnen een uur (meestal de tijd van een workshop of bijeenkomst) tot persoonlijke vragen komen is gewoonweg niet mogelijk.

Wat heb je nodig om op een veilige manier over seksualiteit te praten? • We zitten in een cirkel zonder tafels, iedereen kan elkaar zien. • Wat we hier bespreken blijft binnen deze kamer. • Iedereen mag zijn eigen mening geven en zeggen wat hij of zij denkt of voelt. Hierop reageren

mag ook, maar wel op een normale toon. • We praten alleen over onszelf. • We laten de ander uitpraten. • Lachen mag, uitlachen niet. • Persoonlijke vragen stellen mag, maar je hoeft ze niet te beantwoorden. • Zorg voor een goede ruimte (privé), als de ruimte bijvoorbeeld te gehorig is, zoek dan naar een

andere ruimte op het moment dat je een workshop in een COA ruimte geeft.

Stap twee: kennismaken Het klinkt vrij logisch: starten met een kennismaking. Opvallend genoeg is de ervaring van de jongens dat deze stap vaak wordt overgeslagen of zeer minimaal gedaan wordt als professionals met hen in gesprek gaan over relaties en seksualiteit. ‘Die persoon [red: workshopleider tijdens bijeenkomsten voor vluchtelingen over seksualiteit] weet helemaal niks over ons, hoe durft hij ons dan zo’n lesje te geven. Laat hem eerst eens contact maken en met ons voorbereiden, zichzelf verdiepen in ons.’ We starten dus met een kort rondje waarin iedereen iets over zichzelf vertelt. Alle professionals zijn nieuwsgierig en zijn vooral benieuwd naar de jonge vluchtelingen. Er zijn twee jongens uit Syrië van 18 jaar en één jongen uit Eritrea van 17 jaar aanwezig. Ze vertellen kort iets over hun geschiedenis. De jongens zijn nu ongeveer anderhalf jaar in Nederland en naar Nederland gekomen voor een gezinshereniging. Ze willen allemaal hun studie afmaken. Een van de jongens komt uit een kleinere stad, de andere twee uit een grote (hoofd)stad. Stap drie: kennismaken 2.0 Om het gesprek op gang te krijgen vragen we de jongens of zij Nederland al kenden voordat zij hierheen kwamen en wat hen opviel toen zij voor het eerst in Nederland kwamen. De jongens uit Syrië hebben op de middelbare school over Europa en Nederland van voor de 2e wereldoorlog geleerd. De bekende landen in Europa zijn: Duitsland, Spanje en Nederland, ook door het voetbal. De jongen uit Eritrea wist dat er een land was dat Nederland heette, maar niet waar het lag.

Page 44: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

44

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

‘Toen ik aankwam op het station zag ik een politie agent staan. Ik heb hem gevraagd: waar moet ik naar toe? Ik ben een vluchteling en kom net aan met de trein. De man antwoordde: meld je maar bij het politiebureau en dan komt alles goed. Ik dacht ‘dat is een goede soldaat’. ‘ ‘Ik kwam vanuit Oostenrijk met de trein en ik reed langs een spoor en daar stonden echt heel veel fietsen. Ik dacht dat is vast een magazijn ofzo. Toen ik uitstapte schrok ik echt, een fiets is bij ons geen vervoermiddel om naar een andere plek te gaan.’

Wat viel op in de plenaire presentatie? De jongens nuanceren een aantal gegevens uit de presentatie van de ochtend. Zo vertelt een van de jongens dat veel ‘helemaal niet waar is’. Zoals de gelijkwaardigheid tussen man en vrouw is niet overal en altijd hetzelfde. Waar hij vandaan komt is er bijvoorbeeld werk voor mannen en vrouwen en hebben vrouwen ook het recht om te zeggen wat ze willen. Zijn broers en zussen maken hun studie af en zijn moeder is gescheiden van zijn vader. Ze nuanceren verder: misschien dat het in dorpen anders is, dat de mannen daar ‘strenger’ zijn. In de stad waar zij vandaan komen is er wel gelijkwaardigheid. Soms kan ook in de steden per wijk verschil te vinden zijn. Het is dus erg belangrijk om niet alle vluchtelingen en/of mannelijke vluchtelingen zomaar over één kam te scheren.

Stap vier: seksuele voorlichting? De jongens wordt gevraagd wat hen opgevallen is aan de seksuele voorlichting die zij in Nederland hebben gekregen. De jongens doen een boekje open over hoe de Nederlandse seksuele voorlichting op hen is overgekomen. Zo geeft één van de jongens aan dat hij sinds zijn komst in Nederland (anderhalf jaar geleden) meer dan vijftien keer seksuele voorlichting heeft gekregen. De informatie was telkens hetzelfde, hij leerde niks nieuws en er werden zelfs dezelfde foto’s gebruikt. Terwijl zij alle drie seksuele voorlichting op school (in land van herkomst) kregen, soms twee keer per week. De inhoud van de lessen in het land van herkomst verschilt: van de lichamelijke ontwikkeling (in biologieboek) en veilige relaties, tot informatie over soa/hiv. ‘In Syrië zal niemand je de vraag stellen ‘hoe kun je een veilige relatie hebben’, hierover krijgen we heel veel lessen op school. We leren ook vanuit onze religie ‘normaal doen’. ‘Ik was elf jaar en had mijn eerste relatie. Iedereen op school wilde wel verkering. Op school werd ons verteld hoe je een veilige relatie kunt hebben en hoe je je kunt beschermen voor ziektes. Ook het mannelijk en vrouwelijk lichaam hebben we geleerd vanaf ongeveer 11 of 12 jaar.’ ‘Ook vroegen de voorlichters in Nederland hen (bijvoorbeeld): weet iemand hoe een vrouw zwanger wordt? De jongen kreeg het gevoel dat de voorlichters niet weten wat zij (vluchtelingen) al weten. Hij ging dus uitleggen hoe het werkte en toen vroeg de lerares (vol ongeloof): hoe weet je dat?’ ‘Ook geeft één deelnemer uit de workshop aan dat zij van mannelijke vluchtelingen heeft teruggekregen dat het ‘beledigend was, dat ze uitgelegd kregen hoe vrouwen in Nederland behandeld moeten worden’. De jongens sluiten zich hierbij aan: ze hoeven niet te leren hoe je om moet gaan met meisjes, maar vinden het wel interessant om te weten hoe de cultuur hier is en waar je bijvoorbeeld met meisjes over praat in Nederland (op een afspraakje ofzo).’ Opvallend is dus dat er, in de ervaring van deze drie jongens, weinig wordt stilgestaan bij de aanwezige voorkennis van de deelnemers (mannelijke vluchtelingen) in de voorlichting. Dit lijkt een centraal thema. In de afsluiting van ‘New Dutch Connections’ kwam ook al duidelijk naar voren, zodra je in Nederland aankomt ben je ‘vluchteling’. Dat is het label wat je opgeplakt krijgt. Je geschiedenis lijkt er niet meer toe te doen: of je nou theatermaker, dokter, advocaat of schoonmaker bent. Je bent vluchteling: en vluchtelingen zijn ‘zus of zo’, ‘hebben geen seksuele voorlichting gehad’, ‘de mannen weten niet hoe ze met de vrouwen moeten omgaan’, etc. Een belangrijke tip die uit deze workshop naar voren komt is eigenlijk: wees je bewust van de verscheidenheid die ook onder vluchtelingen heerst en houd hier rekening mee in je programma en opbouw van je seksuele voorlichting!

Page 45: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

45

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Stap vijf: wat hebben jullie nodig? We praten verder over cultuur sensitiviteit en onderwerpen van gesprek waar de jongens nog weinig voorkennis over hadden. Zo gaven de jongens aan dat ze nog weinig kennis hadden over homoseksualiteit. Dit is niet zichtbaar binnen het eigen land en in Eritrea zelfs niet toegelaten. ‘Ik had niet eens gehoord dat er homoseksuelen waren en heb me toen ik het voor het eerst hoorde ook afgevraagd of het waar was.’ In Syrië is het ook heel gewoon om met je beste vrienden lichamelijk contact te hebben, zoals: je armen in elkaar haken, knuffelen. Dat betekent niet dat je homoseksueel bent. Maar hier in Nederland als je zoiets doet, denkt iedereen meteen dat je homoseksueel bent. Er is ook veel onderscheid tussen mannen en vrouwen in Nederland. De boodschap die de jongens in Nederland eigenlijk oppikken is: hand in hand lopen, armen in elkaar haken, knuffelen: jongens onderling mogen dit niet. Belangrijkste tips We sluiten de bijeenkomst af met de belangrijkste tips van de jongens voor ons als professionals, hulpverleners en voorlichters. • Je moet eerst achterhalen wat iemand van het onderwerp vindt als je seksuele voorlichting gaat

geven. De deelnemers (vluchtelingen) spreken geen Nederlands, dus zorg ervoor dat je tolk van te voren vraagt aan de deelnemers: wil je over seksualiteit leren? Want misschien willen ze het wel, maar niet van iemand die zij niet kennen. In het asielzoekerscentrum zijn altijd mensen die er wel over willen leren en mensen die liever ‘thuis’ blijven. Je kunt dan de mensen die erover willen leren inzetten als sleutelfiguren. Zij kunnen de informatie weer doorvertellen aan anderen die hierover liever niet van een ‘vreemde’ leren.

• Wees niet vooringenomen en leer je deelnemers kennen. Wat hebben ze al tijdens hun studie geleerd over deze onderwerpen (als ze op school hebben gezeten). Vraag ze ook wat ze het liefst willen leren. En ga in voorgesprek met de groep over wat ze al wel en niet weten. Wees je dus bewust van de voorkennis van de groep en de verscheidenheid: denk aan stad, platteland, hoog opleidingsniveau en laag opleidingsniveau etc.

• Val niet zomaar meteen binnen met het onderwerp. ‘Ik ga niet meteen met iedereen over seksualiteit praten. Seksualiteit is privé.’

‘Wat weten jullie eigenlijk over ons land? Jullie geven ons informatie die we niet nodig hebben, jullie weten eigenlijk te weinig over ons en over ons land van herkomst om ons lessen seksuele vorming te geven.’

Page 46: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

46

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 4 (1e ronde): ‘Een lesje SRG? Vertel me liever hoe ik in Nederland moet leven’ De workshop begint met een presentatie over de geschiedenis van seksuele voorlichting en geeft tips en tricks bij het aansnijden van het onderwerp seksualiteit. Tussendoor werden in twee groepen thema’s voor een ‘totaalpakket ‘seksuele gezondheid’ benoemd, en tips & tricks verzameld.

Page 47: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

47

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 48: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

48

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 49: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

49

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 50: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

50

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 51: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

51

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 52: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

52

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 53: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

53

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 54: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

54

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 55: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

55

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 56: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

56

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

In het verleden werden in de AZC’s door GGD groepsvoorlichtingen verzorgd over de Nederlandse gezondheidszorg. Dit had de eerste prioriteit, vervolgens werden andere thema’s aan de orde gesteld, zoals hiv/soa, promotie van testen, anticonceptie, en andere onderwerpen als hygiëne, voeding etc. Er was vaak sprake van lange verblijfstijd in de opvang, soms wel op verschillende locaties. Nu doet COA de voorlichting over de gezondheidszorg zelf, en kan de GGD voorlichting zich op andere zaken focussen. Ook is er een snellere doorstroom naar een woning in een gemeente. Prioriteiten en uitdagingen liggen verschillend voor organisaties en doelgroep. Voor het COA is beheersbaarheid en de reactie van de omgeving de hoogste prioriteit. Voor asielzoekers en statushouders ligt dit vooral bij het leven buiten het AZC, hoe moet ik inburgeren. Voor gezinnen is het opvoeden in een nieuwe cultuur met behoud van belangrijke waarden en normen prioriteit. Vanuit de gezondheidszorg is er vooral oog voor gezond gedrag en zorggebruik. Het werken met asielzoekers/statushouders is om meerdere redenen een grote uitdaging. Er is vaak sprake van kort verblijf, er zijn (te) veel ketenpartners betrokken die elk een trainingsaanbod hebben, bij bepaalde groepen is er weinig belangstelling voor niet-verplichte trainingen, en er is soms groot

Page 57: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

57

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

wantrouwen ten opzichte van de gezondheidszorg. De doelgroep is soms erg onwetend over het eigen lichaam waardoor oorzaak-gevolg-relaties niet begrepen worden. Ook is het geen gewoonte om over deze onderwerpen onderling te spreken, zeker niet tussen man en vrouw. Wat betreft bespreken van ongewenste zwangerschap is het soms beter niet gelijk over anticonceptie te beginnen, maar meer over visie over het leven. In groepjes worden sub-thema’s die horen bij seksuele en reproductieve gezondheid (SRG) geïnventariseerd, en nagedacht over de inhoud van een totaalpakket seksuele gezondheid. De resultaten worden plenair gedeeld: • Kennis van het lichaam (verandering van het lichaam): GCA, groepsvoorlichters, sleutelpersonen,

Sense, zelforganisaties, JGZ. • Seksuele diversiteit: COC, Sense, Nederlandse les, JGZ, sleutelpersonen, COA. • Geschiedenis: Nederlandse les, COA, eigenlijk iedereen (iedereen kan er wat over zeggen). • Besnijdenis (zowel M/V): JGZ, GGZ, sleutelpersonen, NL les, leerkrachten school, COA,

zelforganisaties, sense. • Vaardigheid en condoom gebruik. • Anticonceptie; verloskundigen, kraamzorg. • Normen en waarden rondom seksualiteit. • Wetgeving. • Weerbaarheid. • Zwangerschap: verloskundigen, kraamzorg. Dit geeft aan dat er heel veel thema’s zijn, dat er heel veel partners bij betrokken moeten zijn en je ook meer zelf moet kunnen i.p.v. door te verwijzen. De grotere vluchtelingengroepen van nu verschillen van elkaar. Eritreeërs: jonge groep, laagopgeleid/laaggeletterdheid (houd hier ook rekening mee bij keuze tolk), platteland, niet gewend individuele keuzes te maken, zeer gesloten, onderweg veel meegemaakt, gewend aan gemengde groepen (daarom ook hier in NL veel en snel seksuele relaties). Syriërs: hoger opgeleid, veel in gezinsverband hier of daarmee bezig, veel meegemaakt, veel interesse in opvoedondersteuning, voorkeur voor gescheiden groepen Met Storytelling, voorlichten via verhalen, komt de boodschap komt veel beter over, er is meer kans dat er met de boodschap iets gedaan wordt, geeft completer beeld, en maakt meevoelen mogelijk Deelnemers oefenen met ‘storytelling’: Wat is je kernboodschap, kies uit subthema, persoonlijke link, wie is je doelgroep. Deelnemers pitchen vervolgens over hun eigen verleden, als ijsbreker, zoals zwanger voor huwelijk en anticonceptie. De oefening toont ook aan dat ook aan dat je geen medicus hoeft te zijn om voorlichting te kunnen geven. Tips & Tricks bij bespreken van verschillende thema’s (zie met name sheets) • Het is geen garantie dat je dezelfde groep weer ziet, dus zoek ook naar momenten waarop je een

zijpaadje in kunt slaan (bijv. bij het koken, over man-vrouw verhoudingen) en aandacht kunt geven aan een thema.

• Hoe kan je iemand naar de gezondheidszorg sturen als ze een nare ervaring hebben gehad (‘de huisarts geeft alleen maar paracetamol’) benoem geheimhouding en wat dit betekent, want in sommige landen is geheimhouding maar relatief. Geef ook aan dat de gezondheidszorg/ggz en het COA gescheiden werken.

• Je boodschap slaat het beste aan door: eenvoudige taal (ook voor de tolk), onverwacht, concrete, geloofwaardig, met gevoel, met een verhaal.

• Bij begroeting afstand/nabijheid; oogcontact, hand schudden, kussen etc. Aan de hand van de presentatie en de oefeningen wordt vervolgens antwoord gegeven op de drie vooraf gestelde vragen: 1. Wat geven deelnemers aan over wat ze in de praktijk tegenkomen? • Syrische jongens/mannen nog wel geïnteresseerd in het krijgen van voorlichting alhoewel dit niet

van te voren expliciet wordt gezegd: – stellen uit zichzelf niet veel vragen.

Page 58: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

58

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

– hebben veel stimulans nodig, en een persoonlijke band. – weinig kennis en soms roept er 1 dat ze het wel weten sociale wenselijkheid.

• Vrouwen zijn aanzienlijk minder ‘geïnteresseerd’, kijken glazig voor zich uit – deels doordat ze dit niet gewend zijn te krijgen, deels doordat interesse in/kennis over

seksualiteit je nadelig kan komen te staan. – uiteindelijk (achteraf) tonen ze wel interesse, en geven aan het erg te waarderen (dit is met

name de ervaring bij Eritreeërs), echter lastig om zich zo geïnteresseerd te presenteren tijdens voorlichting.

• Er komt meer bij kijken dan alleen over seksualiteit te praten – de context is belangrijk (dus ook wat het bijv. kost om zo’n voorlichting te krijgen om ze te

motiveren om naar de voorlichting komen). • Structuur maakt het makkelijk (vaste dagdelen, tijden). • Je wilt niet dat 1 organisatie de hele verantwoordelijkheid heeft, maar dat juist een aantal

organisaties het thema seksualiteit breed aanpakken (zie ook oefening 1). 2. Wat vinden de deelnemers van (het gebruik van) beschikbare informatie, methoden tools etc., • Wat wordt gebruikt? Per locatie is dit verschillend, per gemeente wordt dit door COA apart ingekocht, dus lastig iets over te zeggen. GC A gebruikt een boek met de meest simpele plaatjes, anatomie van het lichaam ‘Begrijp je lichaam’ (is nog zonder geslachtsdelen, wordt momenteel aan gewerkt). Pharos noemt ‘Wijzer in de liefde’ als optie maar dit werd niet gebruikt onder de deelnemers. • Waaraan is een tekort of behoefte?

– Tijd. – Geld om groter uit te mogen rollen (hangt ook met tijd samen). – Scholing m.n. de scholingsmedewerkers van COA. – Werkafspraken met alle partners op een centrum. – Ruimte (fysiek). – Steun van bovenaf dat het gedragen wordt door boven, opdat het gefaciliteerd wordt en dat

er beleid op is. – Vaardigheden en lef.

3. Wat moet prioriteit hebben/krijgen in de praktijk van preventie en voorlichting? • Landelijke afspraken, opdat bij ieder centrum duidelijk is wie wat doet. • Er zijn heel veel sub-thema’s binnen SRG aanwezig (zie oefening 1) en alles zou aandacht

moeten krijgen, maar verdeeld over de verschillende ketenpartners, opdat niet 1 organisatie alles voor zijn rekening hoeft te nemen.

• Regio coördinatoren in elke gemeente moeten ook specifiek seksuele gezondheid aan de orde laten komen.

Page 59: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

59

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 5 (2e ronde): Involve me and I will understand Om succesvol te zijn in voorlichting is het van belang zo goed mogelijk aan te sluiten bij de ervaringen en leefwereld van asielzoekers en statushouders zelf, en henzelf actief te betrekken. De Asense methode is een interventie waarbij asielzoekers, statushouders, worden getraind tot peer educators. In de workshop wordt de methode uiteengezet en besproken hoe deze verder toegepast kan worden.

Page 60: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

60

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 61: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

61

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 62: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

62

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 63: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

63

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

De Asense methode Asense is een interventie waarbij asielzoekers worden getraind tot peer educators • Er wordt gebruik gemaakt van sleutelfiguren/rolmodellen uit de eigen groep als peer educator.

Peer educators zijn nu altijd asielzoekers met een status, die buiten het AZC wonen en Nederlands en Engels spreken. Maak afspraken over wat ze kunnen verwachten van peer educator zijn.

• Iedereen krijgt een training om te leren hoe je voorlichting opzet en geeft. Iedereen doet wat hij het beste kan (zoals organisatie of voorlichting of administratie).

• Er wordt gewerkt vanuit een basis van samenwerking met professionals, doelgroep en management.

• Vanuit een goed netwerk van sense, PGA, asielzoekerscentra, verschillende hulpverleners kan je de peer educators goed begeleiden.

• Contactpersonen beantwoorden op het AZC bij vragen over HIV, condoomverstrekking etc. Het is een persoonlijker contact op het AZC zelf, waar men met eventuele vragen terecht kan na een groepsvoorlichting.

Page 64: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

64

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Peer education via Asense methode • Deelnemers maken een toneelstuk over een door hen zelf gekozen thema. Vaak is er aan het

eind de oplossing voor een probleem. • Ook is er aanbod van een dag werktheater. Je krijgt op tafel wat hen bezighoudt, vooral ook wat

ze niet begrijpen (bijv. homoseksualiteit). • Houd rekening met wie er in de groep zitten. Als iets te moeilijk is uit te spreken, laat het hen dan

opschrijven. Sluit aan bij de cultuur. • Soms spelen er allerlei culturele dingen, zoals bij Syriërs, waar je niet expliciet over mannen en

vrouwen kan spreken. • Hoe bereik je de groep met peer educators, als ze zelf aangeven de eigen groep niet te kunnen

vertrouwen? Bezoek een plek waar ze samenkomen, (zoals een koffie-avond), doe een spelletje en probeer in contact te komen met 1 persoon. Blijf vragen wat en hoe ze het willen.

• Begin voorlichting laagdrempelig: begin niet met anatomie, maar met gender. Wat zijn je verwachtingen over mannen en vrouwen.

• Zorg dat het overgedragen wordt in de nazorg, bijv. bij het COA (Eritrese vrouwen hebben verkrachtingen op vlucht nagespeeld en COA heeft nazorg overgenomen).

• Arrangeer groepsgesprekken met de achterban over bijv. VGV. Deelnemers denken in groepjes na over inzet van de Asense methode als professional. Asense is een methode waarbij de professional een samenwerking onderhoudt met de doelgroep en het management. 1. Wat heb je nodig van de doelgroep. • Iemand die de ins and outs kent. • Expertise op terrein van diversiteit. • Inbreng van de doelgroep. • Passend sleutelfiguur.

2. Hoe krijg je contact met de doelgroep? • Bij Eritreeërs muziek uit Eritrea opzetten, roept allerlei gesprekken op. • Sluit aan bij activiteiten. • Ga in gesprek met mensen. • Vraag steeds na.

3. Wat heeft de manager nodig van de professional. • Onderzoek en cijfers. • Affiniteit met de doelgroep. • Kennis. • Leiderschapskwaliteiten. • Expertise. • Motivatie. 4. Wat heb je nodig vanuit de doelgroep. • Vertrouwen.

Werken met en participatie van de doelgroep is een oud gegeven, maar wordt vaak niet of onvoldoende gedaan omdat het teveel tijd zou kosten.

Page 65: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

65

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 6 (1e ronde): Cultuur-sensitieve gespreksvoering over seksualiteit In de workshop ‘Interculturele gespreksvoering’ staat het bewust worden van en oefenen met eigen gespreksvaardigheden centraal met behulp van een acteur. Hoe zorg je ervoor dat je tijdens een gesprek of groepsvoorlichting omgaat met culturele verschillen in omgangsnormen en taalgebruik? Wanneer ben je cultureel competent? En wat heb je hiervoor nodig?

Page 66: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

66

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 67: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

67

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 68: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

68

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 69: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

69

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

De workshop start met een spontane persoonlijke begroeting van de acteur waarbij er wordt geoefend met verschillende manieren van begroeten. Doormiddel van een presentatie wordt theorie gedeeld over wat cultuur precies is, het onderscheid tussen een ik-cultuur en een wij-cultuur en welke stappen belangrijk zijn in interculturele communicatie. Daarna volgen er twee rolspelen waarbij de acteur de deelnemers bewust maakt van het verschil tussen onze directe/inhoudelijke manier van communiceren (ik-cultuur) en de vaak indirecte, relatiegerichte manier van andere wij-culturen. Deelnemers krijgen de gelegenheid om te ervaren wat emoties in een gesprek met een vluchteling met jou als professional doen en hoe ze jouw functioneren (horen wat de ander zegt, samenvatten) beïnvloeden. Tot slot wordt besproken wat de rolspelen bij deelnemers opriepen en werden er tips gegeven. Begroetingsoefening Gegroet worden is voor iedereen belangrijk, in elke cultuur. Het geeft je het gevoel van welkom zijn. Echter zijn er vele verschillende manieren om iemand te begroeten. Hoe ga je om met deze verschillen? In de oefening mocht je persoonlijk ervaren wat een specifieke manier van groeten bij je opriep en hoe je hierop reageerden. Dit om je eigen bewustwording te vergroten rondom je eigen omgangsnormen bij een begroeting. Verschillende professionals raakte ongemakkelijk bij onduidelijke of niet-gekende begroetingsvormen (zoals iemand naar je toe trekken, onduidelijke brabbelen in een andere taal). Casuïstiek: Tijdens een groepsvoorlichting werken een sociaal verpleegkundige en een tolk samen. Bij kennismaking groet de tolk de verpleegkundige door zijn hand op het hart te plaatsen en een buiging te maken. De reactie van de verpleegkundige is afwerend. Ze weigert de begroeting. Wat zou jij doen? Merendeel van de deelnemers gaf aan deze begroeting te respecteren. Het is een respectvolle manier van begroeten. Belangrijk is om informatie in een vragende oprecht nieuwsgierige manier te bespreken,... wat is de betekenis van deze begroeting,.... Wat geven deelnemers aan over wat ze in de praktijk tegen komen? Er is een minimale ervaring in de zaal in het werken met vluchtelingen. De algemene indruk is dat het merendeel van de mensen er zit om iets nieuws te leren en te oefenen. Er wordt weinig tot niks ingebracht uit eigen praktijk, maar er wordt vooral geluisterd en geoefend met de acteur ter plaatsen. Rollenspel: Samenwerking met tolk tijdens een groepsvoorlichting. Wat is belangrijk in de samenwerking met de tolk? Tips: • Gebruik de tolk om de omgangsnormen van deze culturele groep te verkennen. Stel vragen en

ben belangstellend. BV: Verken de cultuur, vraag tips over omgang met de doelgroep, wat is belangrijk om de veiligheid in de groep te waarborgen? Laat jezelf corrigeren door de tolk in de manier waarop je reageert, hij/zij is de culturele expert.

Page 70: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

70

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

• Praten over seksualiteit: Benoem dat het als professional jouw vak is om hierover te praten, maar dat er in Nederland ook mensen zijn die het een lastig onderwerp vinden om over te praten. Het is oké om hier even samen over te lachen, aangezien het ook een spannend onderwerp kan zijn. Wees duidelijk over je beroepsgeheim, en vertel dat alles wat in de groep besproken wordt ook binnen de groep blijft.

• Bedenk wat voor jou belangrijk is en waar je behoefte in communicatie ligt. Bv: de vpk ontvangt een cliënt die een boerka draagt, gezicht bedekkend, dit voelt voor jou ongemakkelijk doordat je de gezichtsuitdrukking niet kan zien. Doordat het gesprek 1 op 1 is kan de vpk vragen of mevrouw haar Boerka tijdens het gesprek af wil doen zodat haar gezichtsuitdrukking zichtbaar is. Meestal is deze vraag niet nodig en doen cliënten dit al voor de vraag is gesteld. Communicatie begint bij luisteren en oprechte belangstelling in de ander en de wil om samen te werken. Zorg voor veiligheid en privacy. Aannames en vooroordelen kunnen hierbij in de weg staan.

Rollenspel 2: Mohammed (acteur) deelt zijn vluchtverhaal met heftige emoties en vraagt de deelnemers om zijn verhaal samen te vatten. Wat doen deze emoties met je eigen functioneren als professional? Tijdens het rollenspel wordt het volgende ervaren: • Door de emoties van Mohammed (de acteur) worden de meeste deelnemers geraakt en kunnen

zich niet meer concentreren op de woorden. Daardoor is het moeilijk om zijn verhaal samen te vatten en terug te geven.

Tips: • Als vluchtelingen hun emoties delen tijdens een groepsvoorlichting is het van belang om mensen

te erkennen in hun emoties en aan te bieden er later (1 op 1) op terug te komen. Dan kan ook worden doorverwezen voor passende hulp waar nodig.

• Bij een samenvatting of reflectie van het verhaal, gebruik zoveel mogelijk dezelfde woorden als de persoon zelf ook gebruikt. Dit geeft een gevoel van erkenning en gehoord zijn.

• Bij hoge emoties, blijf contact houden, erken het gevoel van de ander. Vaak ontstaat er daarna rust waardoor de emoties zakken.

• Word je bewust van je eigen gevoelens en reacties op het verhaal. Ben je bewust van wat er in je wordt getriggerd waardoor je daar zelf op een passende manier mee om kan gaan.

• Blijf dicht bij jezelf in het contact en bij wat jezelf nodig hebt als professional. Rollenspel 2: Mohammed komt bij een zorgverlener en is niet duidelijk over zijn hulpvraag. Hij draait om de hete brei heen. Wat roept dit bij je op? Hoe ga je hiermee om? • Vanuit de ik-cultuur zijn wij gewend om heel doelgericht tewerk te gaan. Als Nederlands zijn wij

erg inhoudsgericht en minder bezig met de relatie. Belangrijk om in het werken met mensen uit een wij-cultuur de balans te vinden tussen persoonlijk kennismaken en het achterhalen van het inhoudelijke probleem (zie ook sheets presentatie).

Tips: • Oefen in je dagelijks leven door contact te maken met mensen uit andere culturen op straat of in

het openbaar vervoer. • Heb interesse voor de ervaring van de ander in hun eigen culturele setting en land van herkomst.

Hoe werkt de gezondheidszorg in jouw land? Als je een dokter nodig hebt in je eigen land waar ga je dan naar toe?

• Als vluchtelingen iets frustrerend vinden in Nederland probeer uit te zoeken waarom dit zo is? Bijvoorbeeld het niet beschikbaar stellen van antibiotica zonder recept. In hun eigen land is dit gebruikelijk. Leg uit waarom dit in Nederland anders is.

• Belangrijk om snel en adequaat door te verwijzen. Wat vinden deelnemers van beschikbare info, methodieken, tools etc. Waaraan is een tekort en behoefte? Wat moet prioriteit krijgen? • Bewustwording creëren rondom de verschillen tussen een ik- en wij-cultuur. En hoe dit invloed

heeft op omgangsnormen, taalgebruik en (werk)relaties. Zie de 3 stappen in de presentatie. • Meer oefenen met uitdagende situaties zoals in de rolspellen. Hoe ga je om met andere

manieren van omgaan met elkaar? Tips en tricks zijn hierbij van harte welkom.

Page 71: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

71

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 6 (2e ronde): Cultuur-sensitieve gespreksvoering over seksualiteit Inleiding workshop Cultuur: veranderende set van normen en waarden, die doorgegeven wordt van generatie op

generatie. Staat tegenover natuur (daar waar je mee geboren bent). Cultuur is een collectieve mentale programmering, krijg je er niet makkelijk meer uit.

Ik- vs. wij-cultuur. Interculturele communicatie (David Pinto).

Cultuur bepaalt de communicatie, in 3 stappen: 1. Eigen waarden en normen en overtuigingen. 2. De waarden en normen van de ander. 3. Overeenkomsten en verschillen.

Zie verder verslag 1e ronde Wat geven deelnemers aan over wat ze in de praktijk tegenkomen? Waar is een tekort of behoefte? De meeste deelnemers maken op dit moment (nog) geen gebruik gemaakt van extra materialen. De indruk is dat er voldoende methodieken beschikbaar zijn. Zo heeft ISK Arnhem hun aanpak en methode samen kunnen stellen uit allerlei gevonden materialen. Tekort of behoefte? • Behoefte aan meer bewustwording en herhaling workshops. • Goede informatie over algemene richtlijnen. • ISK Arnhem zoekt iets voor AMV’ers tot 18 jaar en Trainingen interculturele communicatie voor

docenten. • Meer tijd voor ‘social talk’ inbedden. Dit is leidend naar vraag achter de vraag. • Meer workshops, meer trainingen en landen-specifieke handvatten. • Overzicht van wat beschikbaar is voor wat. • Voorlichtingsmateriaal bij GCA voor individuele voorlichting. • Voorlichtingsfolders in alle talen, m.n. ziektebeelden, maar ook voeding, beweging, opvoeding,

seksuele voorlichting etc. • Meer samenwerking en uitwisseling tussen ISK en GGD gezondheidsvoorlichters, welke

informatie krijgen jongeren bij binnenkomst in het land. • Een database: wie kan je inschakelen. • Voorlichtingsmateriaal op elk GC A. Wat moet prioriteit hebben/krijgen in de praktijk van preventie en voorlichting? • Praktische oefeningen. • Achtergrondinformatie. • Informatie over acteur/theater. • Train de trainer materiaal om collega’s, ketenpartners te trainen. • Opleiden voorlichters eigen cultuur (bruggenbouwers). • Sleutelfiguren voor iedere ISK, gekoppeld aan ieders land. • Presentie-benadering Voor verdiepende vragen zie bijlage 2.

Page 72: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

72

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 7 (2e ronde): Kwetsbaarheid voor hiv en soa: welke factoren, welke aanpak? Asielzoekers en statushouders blijken kwetsbaarder voor hiv en andere soa’s. Welke factoren spelen een rol, wat zijn succesvolle interventies, waar liggen knelpunten?

Page 73: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

73

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 74: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

74

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Na de presentatie over de context van hiv en soa, volgt de vraag over wat herkenbaar is in de praktijk: • Van tolken horen de deelnemers dat er veel infecties zijn. Een deel van asielzoekers lijkt al wel

voorlichting te hebben gehad. • Voor de deelnemers was het niet duidelijk in hoeverre hiv voorkomt. Het is wel bekend dat

asielzoekers die weten van hun hiv-infectie, niet makkelijk communiceren hierover. • Wellicht is het een goed idee om meteen bij de intake te noemen dat een soa-test mogelijk is. Vervolgens vindt er een brainstorm plaats over de factoren die, naast onveilig vrijen, MSM zijn, en wisselende partners hebben, kwetsbaar maken voor hiv en soa: • Man-vrouwverschillen. • Weerbaarheid. • Alleenstaand. • Kennisachterstand. • Laaggeletterdheid. • Culturele mythes/misvattingen. • Onveiligheid van het centrum. • Nooit geleerd om eigen beslissingen te maken. • Seks voor spullen. • Seks uit verveling. • Alcohol/drugs. • Trauma/seksueel geweld. • Behoeften aan intiem contact. • Toekomstperspectief. • Het verkrijgen van condooms. • Jongeren. Vetgedrukt de punten die bij alle subgroepen naar voren kwamen. Vervolgens werd besproken: hoe gaan we deze mensen bereiken, wat zijn interventies en knelpunten. Er vormden zich twee groepen: een groep richtte zich op de AZC’s, de andere groep op de gemeenten. Groep AZC’s • Seksueel geweld: er zijn veel verschillende samenwerkingspartners, Interventies kunnen zijn:

voorlichting (een suggestie was deelname aan de groepsvoorlichtingen verplicht te stellen), het doen van testen, een maatjesproject, protocollen binnen het AZC en inzetten op een veilige omgeving. Knelpunten kunnen voornamelijk gebrek aan kennis en materiaal zijn.

• Jongeren: Er zijn geen knelpunten zolang iedereen doet wat hij/zij moet doen. De communicatie richting elkaar is hierin wel belangrijk.

Groep gemeente • Geeft aan dat de basis (bepaalde voorlichting) al moet zijn gelegd in het AZC. Wel zou er ook

meer aandacht voor het thema kunnen komen in het integratietraject of binnen een ISK. Goed is om te prioriteren op welke doelgroepen je moet richten (bijv. jongeren).

• Voor deze groepen zou het ook goed werken om voorlichtingsactiviteiten te plannen, in combinatie met iets leuks gemeenschappelijks zoals een feest. Daarnaast is de samenwerking met vluchtelingenwerk van belang.

Antwoord op de vragen op de flap: • Wat vindt u van de beschikbare informatie, methoden, tools op uw thema? Welke worden

gebruikt? Er is tevredenheid over de beschikbare materialen. Maar het nadeel is dat sommige groepen nu niet worden bereikt.

• Waaraan heeft u behoefte qua nieuw of aangepast materiaal? De voorlichting over soa en hiv moet worden aangepast op taal, cultuur en voor specifieke groepen kunnen worden ingezet. Daarnaast is het van belang dat het laagdrempelig en toegankelijk is, ook de toegang tot zorg.

• Wat moet de hoogste prioriteit hebben/krijgen in preventie en voorlichting? Hoog-risicogroepen voor soa en hiv (MSM, jongeren, jonge vrouwen en alleenstaanden).

Page 75: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

75

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 8 (1e ronde): Hoe de acceptatie van LHBT’s onder vluchtelingen vergroten? Tijdens de workshop wordt het recent onderzoek naar LHBT-acceptatie onder vluchtelingen besproken, dat is gedaan vanuit het Kennisplatform Integratie en Samenleving (KIS). KIS houdt zich bezig met integratievraagstukken.

Page 76: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

76

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 77: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

77

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 78: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

78

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 79: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

79

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 80: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

80

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 81: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

81

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 82: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

82

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 83: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

83

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Resultaten onderzoek Rond de presentatie van het onderzoek werden een aantal vragen gesteld: Wat te doen als er tijdens een voorlichting zelf veel homoseksuelen in de zaal zitten? Is het handig als zij hun verhaal vertellen? Het is in ieder geval van belang om discussies over deze personen zelf te vermijden. Soms is de omgeving hier ook niet veilig genoeg voor. Het is natuurlijk mooi om een verhaal te horen vanuit de doelgroep zelf, maar het verdient de voorkeur om dat te laten doen door iemand die van buiten komt. Heeft er iemand ervaring met tolken die zelf LHBT zijn? Pieter licht toe dat zij zelf alleen werken met tolken die zich strikt aan de tolken-rol (dus het vertalen) houden. Anders kan het zorgen voor een vertroebeling van hun rol. In de zaal zijn er wel ervaringen met tolken die zelf hun verhaal delen. De ervaringen zijn vaak ook wel positief. Het is toch niet altijd nodig om zoveel nadruk te leggen op iemand seksuele identiteit? Een van de deelnemers geeft aan dat zij juist wil uitleggen dat iedereen gelijk is en iedereen met respect behandeld moet worden. Je seksuele identiteit maakt verder niets uit voor wat voor mens je bent. Ook was er nog een opmerking: Een van de deelnemers gaf aan veel gewerkt te hebben met LHBT’s in het buitenland waar er nog veel taboe op lag. Zij investeerden eerst in het vergroten van de kennis. Daarna was er soms ook een coming-out in de groep. Ook werd er gewerkt met een aantal changemakers. Casus Er wordt een casus voorgelezen: Tijdens een voorlichting bij een groep vluchtelingen over LHBT zijn er een aantal heftige, haatdragende reacties uit de groep. De begeleider van de groep vraagt zich af hoe hiermee om te gaan. De deelnemers gaan eerst met elkaar in overleg en plakken vervolgens memoblaadjes op flappen. Op de flappen worden tips geplakt. Een aantal tips waren: • Ga met elkaar in dialoog en heb respect voor elkaars mening. • Wijs duidelijk op de wet- en regelgeving in het land. • Maak de grondwet levendig: ‘jouw belang is mijn belang’. • Zet eventueel een film in, waar mensen zich in kunnen verplaatsen. • Persoonlijk maken: zet mensen in die zelf tot eenzelfde groep behoren. • Ga niet zomaar in discussie over geloofsovertuigingen. • Neutrale houding in gesprek. • In gesprek over persoonlijk rechtvaardigheid. • Uitleggen hoe je je gedraagt/omgaat met elkaar. • Vermijd stereotypering. • Exploreren van feiten over LHBT, vervolgens discussie en kennis vergroten. Suzanne geeft aan dat zij vanuit het COC bij religieuze groepen samenwerken met het LCC (programma homo in de klas) voor christelijke groepen en met Maruf voor islamitische groepen. Pieter geeft aan dat het bij het COA (politiek gestuurd) lastig is dat ze meteen vanaf dag 1 moeten starten met het handhaven van de regel ‘geen discriminatie’. Ze moeten ook direct starten met de voorlichting, maar de effecten zijn dan nog niet direct daar. Opmerkingen uit de zaal: • Om zich te kunnen verplaatsen in LHBT’s probeert ze het te relateren aan hun eigen situatie. Ik

geef soms aan dat zij zelf ook een minderheid zijn in Nederland. Niet iedereen staat met open armen op hen te wachten. Zo is dat ook bij LHBT’s.

• Een van de deelnemers geeft aan dat er een fil is gemaakt die geschikt kan zijn om in te zetten: de Marokkaanse man.

• Een van de deelnemers geeft aan dat ze straffen lastig vindt bij discriminatie, omdat zij denkt dat het ook een tegengesteld effect kan hebben. Susanne geeft aan dat zij denkt dat het wel nodig is. Ze zijn immers in een land waar het niet getolereerd wordt.

Page 84: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

84

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Antwoord op de vragen op de flap: • Wat vindt u van de beschikbare informatie, methoden, tools op uw thema? Welke worden

gebruikt? LHBT mogen iets meer zelf aan het woord worden gelaten. De technieken uit het onderzoek zijn heel handig. Wordt vooral ingegaan op sociale normen, dat is zonde. De do’s en dont’s tijdens de presentatie waren erg bruikbaar.

• Waaraan heeft u behoefte qua nieuw of aangepast materiaal? Meer casuïstiek en intervisie hierover. Spellen/niet formele methode om bij jongeren in te zetten om seksualiteit bespreekbaar te maken. Meer praktijkvoorbeelden. Beelmateriaal/filmmateriaal die de doelgroep aanspreekt. Peereducation. Meer kennis die ik kan gebruiken in de praktijk. Voorlicht aan gemeenten hoe projecten te starten voor statushouders. Voorbeelden van good practices.

• Wat moet de hoogste prioriteit hebben/krijgen in preventie en voorlichting? Acceptatie en respect creëren. Verder denken dan alleen straffen. Steun voor LHBT in de AZC’s en informatie over plekken waar ze terecht kunnen. Materiaal ‘celebrate diversity’. Ondersteuning COA bij preventie. Tijd voor voorlichting, deskundigheidsbevordering van de trainers en evaluatie van de resultaten De discussie op gang houden en het goed wegzetten hiervan. Het moet onderdeel worden van de inburgering. Werkvormen over het bespreekbaar maken van LHBT. Duidelijke methodiek rondom voorlichting LHBT met randvoorwaarden aanwezig. Dus changemakers die aansluiten bij de groep. Duidelijkheid over de consequenties van de vlucht naar Nederland. Houd de boodschap simpel. Samenwerking met gemeente en AZC.

Page 85: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

85

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Workshop 9 (2e ronde): Rechten, feiten en cultuur: de kunst van faciliteren en balanceren Introductie Centrale vraag in deze workshop: hoe stimuleer je voorlichters, trainers en counselors om gevoelige onderwerpen bespreekbaar te maken?

Page 86: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

86

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 87: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

87

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 88: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

88

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 89: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

89

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Mensenrechten De rechtenbenadering wordt geïntroduceerd als strategie voor wederzijds begrip en empowerment; herkomstlanden van nieuwkomers hebben namelijk net als Nederland conventies ondertekend die het recht op zelfbeschikking, toegang tot goede informatie en gezondheidsvoorzieningen, op bescherming tegen discriminatie en tot participatie erkennen alhoewel implementatie ervan in deze landen ontbreekt en rechten schromelijk geschonden worden. Het is belangrijk dat nieuwkomers in Nederland die rechten kennen en weten dat ze deze hebben en er beroep op kunnen doen. Dit is voor veel nieuwkomers meestal niet vanzelfsprekend, en soms is hun overtuiging en een aantal culturele gewoonten in strijd met mensenrechten. Verschillen in normen en waarden t.a.v. seksualiteit worden besproken (traditioneel vs. rechtenbenadering). Rechtenbenadering: opgezet en uitgedragen binnen de VN. Het meest elementaire mensenrecht is het recht op zelfbeschikking (recht op eigen keuzen, beslissingen en mening en zelfexpressie) en daardoor dus ook respect voor andermans keuzen, beslissingen en mening. Ook andere conventies en actieplannen (bijv. verdrag van de Rechten voor het Kind, 1989 en recht op gelijkwaardigheid voor vrouwen en mannen) zijn door alle landen ondertekend. Dus ook de herkomstlanden. Het charter IPPF wordt besproken met de seksuele en reproductieve rechten die hierin staan en die afgeleid zijn van de ondertekende VN conventies. Barrières voor rechtenbenadering Barrières voor de rechtenbenadering (bijv. ontbreken van wetgeving en ondersteuning) worden besproken. Vraag aan deelnemers: wie heeft al eens iets met de rechtenbenadering gedaan? • Deelnemer heeft uitgelegd in de praktijk wat je rechten als mens zijn en hoe je keuzes maakt. Hij

hoopte hiermee een bewustwording te creëren bij de nieuwkomer. • Ander heeft het gebruikt bij het invoeren van het programma lentekriebels. Onder het mom van

‘kinderen hebben recht op dit soort informatie’ als argument om het in te voeren. Basisrechten komen hier heel duidelijk in terug.

• Gebruikt in AZC’s over het aangeven van het belang van seksuele voorlichting. Ouders willen daardoor ook meer voorlichting en meer kennis.

Page 90: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

90

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

• Deelnemer zegt dat het in contact moet worden aangekaart. Het moet niet zo gaan van: dit is zo bedacht en zo moet jij het ervaren en uitvoeren. Ze gelooft niet dat dit binnenkomt puur door kennisoverdracht. Je moet het meer aanbieden dan het ze opleggen. Je moet ze empoweren om voor hun eigen rechten op te komen. Tip: aangeven dat informatie over rechten gedragen wordt door alle ouders. Zelfrespect en respect voor de ander is essentieel hierbij.

• Deelnemer biedt in Eritrea het recht aan op zelfbeschikking en wijst op het feit dat het strafbaar is als hier tegenin gegaan wordt. Dit weten veel mensen niet en er vallen veel kwartjes tijdens deze voorlichtingen. Dit blijkt te werken. Uitgangspunt is dat een relatie gelijkwaardig zou moeten zijn. Ook de positieve kant van voorlichting over seksualiteit wordt door haar benadrukt. Tip van Jo: wederzijds perspectief gebruiken (bijv. jongens laten indenken dat ze zelf zwanger kunnen worden, vragen hoe voorzichtig ze zouden zijn en wat ze dan graag zouden willen).

• Bij groep internationale studenten ging het over seksueel geweld. Belang van bestrijding moest onder de aandacht gebracht worden. Dit werd positief benaderd door het te hebben over consent als ingang. Dit werkte beter dan de negatieve benadering. Dan heb je al een soort contact en gesprek (zowel vanuit jongens als meisjes). Dit was erg leuk om te doen.

• Deelnemer gaf voorlichting aan Somalische mannen en vrouwen over VGV. Ze vond het belangrijk om te proberen om aan te sluiten bij de cultuur, door bijvoorbeeld een figuur te laten zien uit hun land van herkomst en diens mening te horen.

Vraag over hoe om te gaan met andere normen en waarden: • Maeva benadrukt dat de persoon zelf uiteindelijk recht heeft op eigen mening en mag kiezen. Dit

kan een spanningsveld opleveren tussen wat je als gezondheidsprofessional wil bereiken en wat diegene zelf soms wil.

• Lastige kwestie. Deelnemer zegt dat sommige meisjes verdrietig waren dat ze niet besneden mochten worden.

• Deelnemer vindt het grappig en interessant hoe mensen de neiging hebben om sterk vast te houden aan hun eigen normen en waarden en sommigen juist trots zijn op bepaalde kenmerken (bijv. meisjesbesnijdenis). We moeten waken voor een westers gedomineerd beeld en cultuursensitief blijven.

• Jo: je mag best uitgaan van een rechtenbenadering, maar je moet niet belerend zijn. • Deelnemer zegt dat dit wel zo is, maar buitenlanders die hier komen wel moeten weten wat hier

de wetten zijn. Dus dat bijvoorbeeld vrouwenbesnijdenis hier niet toegestaan is. Verschil feit en mening Faciliteren: bevorderen van wederzijde begrip door onderscheiden van meningen en feiten. Het verschil tussen een feit (waar, gebaseerd op evidence) en mening (persoonlijke overtuiging) wordt gegeven. Maeva benadrukt dat het lastig is als mensen een mening als feit presenteren, of andersom. Wees je bewust van dit onderscheid. Meningen mogen er zeker zijn, maar moeten ook zo gebruikt worden. Faciliteren doe je bij elk gedrag of onderwerp 4 perspectieven steeds in acht te nemen: gezondheid, rechten, sociale normen/cultuur/religie en rechtspraak. Voorbeeldstelling: ‘masturbatie is ongezond’ • Health: WHO stelt dat het niet ongezond is en er geen evidence is dat het ongezond is behalve

als het excessief is. • Right: je hebt het recht (zelfbeschikking) om dat te doen, mits je anderen er niet mee schaadt

door het bijvoorbeeld publiekelijk te doen. • Social norm: religie en cultuur wijzen masturbatie doorgaans af, hetgeen kan leiden tot

psychische klachten, bijvoorbeeld doordat je je schuldig voelt. Wees hier bewust van. • Law: geen probleem; er is geen wetgeving over masturbatie als die in privacy gebeurt. Hiermee geef je veel vrijheid om je mening te vormen en een eigen keuze te maken. De bovenstaande punten staan naast elkaar en er is geen hiërarchie.

Page 91: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

91

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Discussiegroepjes In twee groepen wordt gepraat over maagdelijkheid en consent vanuit de perspectieven health, rights, social norm, law. Discussiegroepje consent • Meisjes in een praatgroep waren erg op zoek naar regels. Ze wisten niet goed wat wel en niet

mocht en zochten heel erg naar bevestiging wat wel en niet mocht. Ze leken sturing nodig te hebben over hun eigen rechten en feiten.

• Het gaat niet om wat mag of niet, het gaat om wat je met zijn tweeën samen wil. • Lvb’ers hebben dezelfde vragen als asielzoekers. Je hebt een enorm kennis- en

ervaringsverschil. Vaardigheden over wat wel en niet mag zijn nog minder aangeleerd. • Perspectief van een ander innemen helpt. Wat als jij als man geen seks zou willen maar je vrouw

wel, en mag je dan je vrouw onder druk zetten? • Gebruik van analogen, zoals kopje thee aanbieden of lenen van auto (bijv. ‘ik mag nu je auto

lenen, dan mag het toch altijd omdat je toestemming hebt gegeven?’). • Ingaan op gevoel. Arabische man werd gevraagd: wat vind je nou fijner, als jullie het allebei leuk

vinden of alleen jij? Dit was een eyeopener. • Het kan ook voordelen op andere gebieden bieden om over consent te praten, bijvoorbeeld over

een relatie in het algemeen. • Er wordt gezegd dat man-man een stuk beter werkt dan man-vrouw in gespreksvoering. • Soms kan het ook lang duren voor meisjes door kunnen hebben dat ze ook ja mogen zeggen.

Hierin werkt de dubbele moraal door. Meisjes geven vaak nog impliciet (bijv. door lepel links naast bord te leggen) aan dat ze wel zin hebben terwijl ze nee zeggen. Dit is lastig om eruit te krijgen.

• Korte discussie over consentregelgeving: – Tot 12 wordt een kind niet in staat geacht zelf consent te geven. – Lastige situaties ontstaan bijvoorbeeld bij 2 kinderen van 13 of bijvoorbeeld eentje van 14 en

de ander van 20. In dit laatste geval kan er in principe sprake zijn van seksueel misbruik. Terugkoppeling Vraag: werkt deze benadering? • Strekking: soms ís iets gewoon zo. Bijvoorbeeld is het in sommige culturen toegestaan als man

om meerdere vrouwen te hebben. Moet je dit willen aankaarten als het werkt maar er verder geen problemen zijn? Tegenargument is dat, als ze naar Nederland willen komen, er dan wel maar één vrouw toegelaten wordt. Hier zullen ze er dus iets mee moeten. Dan is het wel handig om ze overtuigd te laten raken wat de Nederlandse gebruiken en rechten en grondwet inhouden.

Kritische vraag: moeten mensen overtuigd worden dat iets waar is door aan te voeren dat het een objectieve waarheid is? Hoe veel tijd gaat erin zitten? Hoe ga je hierover in dialoog? • Let erop dat het geen welles/nietes wordt. • Discussie: de wetenschap, evidence, wordt ingezet als de waarheid. Dus is de koran dan geen

waarheid? Voor sommigen wel. De wetenschapsbenadering is erg Westers. Flap 1. Wat vindt u van de beschikbare informatie, methoden, tools op uw thema? Welke worden

gebruikt? Deze vraag werd breder gesteld, er werd meer gevraagd wat ze van de workshop vonden. • Boeiend gesprek. • Bewustwording van met rechten faciliteren bij voorlichtingen. • Mensenrechten als strategie om te empoweren, die neem ik mee. • Inzicht gekregen in manieren om dit thema te bespreken met deze doelgroep. • Ik heb er zeker iets aan gehad, m.n. het uitpluizen ban health, rights, social/culture en law

(mooi helder kader). • Zeker positief, bevestiging gekregen voor eigen werk en ook weer eyeopener. • Interessante benadering/discussie om mee te nemen in dialogen (naast ook andere

benaderingen). • Goede inbreng eigen werk.

Page 92: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

92

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

2. Waaraan heeft u behoefte qua nieuw of aangepast materiaal? • Praktische toepasbaarheid. • Meer voorlichting. • Aandacht voor wetten. • Lastig om onderzoeken/rapporten te koppelen aan ervaringen dit klopt niet altijd. Het

blijft maatwerk, maar hier is niet altijd tijd/ruimte voor. • Uitwisseling van ervaringen. • Herhaling/oefening en professionele omgeving (met mensen die geschoold zijn hierin). • Vertrouwen in elkaars professionele expertise zodat we elkaar kunnen aanvullen en

ondersteunen. • Goede samenwerking hulpverleners + aanleren signalen van seksueel geweld. • Duidelijk website in meer talen zodat hier door vluchtelingen de info nagezocht kan worden.

3. Wat moet (de hoogste) prioriteit hebben/krijgen in preventie en voorlichting? • Meer vernieuwende interactieve werkvormen/materialen. • Preventie voor de Nederlanders zelf. Hoe de nieuwe Nederlanders te zien, te includeren? • Weerbaarheid en bewustwording. • Rechten. • Bespreken van het onderwerp seksualiteit en relaties. Seks als normatief per definitie zien. • Zicht of individuele verschillen/verschillen binnen landen zodat niet te veel generiek wordt

aangeboden aan “de Syriër’’, “de ….” Etc. • Empoweren van de meisjes/vrouwen in het AZC en daarna. • Maatwerk. • Proces van voorlichting AMV’ers in kaart brengen (nu blijkt dat jongens 6x dezelfde

voorlichting krijgen). Stem het af op de groep: wat weten ze al? Zijn ze naar school geweest? Mogelijke vragen hierbij:

– Wat doet Ter Apel? – Wat doet Pol/ School? – Wat doet opvang hierna? – Het gesprek met asielzoekers zelf is het belangrijkste. Vraag aan hen wat zij belangrijk

vinden in de voorlichting. Wat hebben zij nodig?

Page 93: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

93

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Bijlage 1 Evaluatie deelnemers

Page 94: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

94

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 95: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

95

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 96: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

96

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 97: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

97

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 98: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

98

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 99: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

99

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Page 100: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

100

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Bijlage 2 Intercultureel communiceren (aanvullende info bij workshops door Marthine Bos) A. Contextuele vragen: Je bent geëmigreerd, wie is er samen met jou geëmigreerd Hoe is je situatie in Nederland, heb je een gezin Heb je een vertrouwens persoon, is deze persoon in Nederland of elders Wie is jouw groot familie (extended family) Wat zijn belangrijke tradities Kun je me de waarden en normen van jou en jouw familie noemen, zijn deze gelijk of verschillen ze Ben je gewend over zaken zoals seksualiteit te spreken, zo ja met wie Wie beslist er binnen jouw familie mannen of vrouwen? Wie is verantwoordelijk of soms zeggen mensen wie is “de Baas”” Wie is de gezagdrager Wie nemen de belangrijkste beslissingen, Op welke manier wordt er besloten Welk effect heeft migratie op deze besluitvorming Op welke manier heb je contact met de gezagdrager Wie zijn je steunfiguren Wie helpt je of wie hielp je voor de migratie als je het moeilijk had Wat zijn de voordelen van je cultuur van herkomst Wat wil je vasthouden Wat wil je opgeven Wat zijn de voor en na delen van het even in Nederland Wat botst er en wat gaat juist goed Als je en probleem hebt denk je dan ook wel Hoe zo dit probleem in land van herkomst opgelost worden Betrek je gezagdragers in de oplossing. B. Reflectie / Verdiepingsvragen voordat je met de ander in gesprek gaat Kennis • Weet je genoeg? • Weet je genoeg om te kunnen handelen? • Weet je wat je moet doen? • Heb je genoeg informatie? • Waar kun je eventueel meer kennis vandaan halen?

Ervaring • Heb je relevante ervaring?

Gedrag • Kun je het? • Wat ga je doen? • Zijn je handelingen effectief? • Heb je de mogelijkheden om het uit te voeren? 3 Overtuigingen • Wat maakt dat je zo denkt? • Wat levert het je op om zo te denken? • Wat maakt dat je die overtuiging niet los wil laten? • Wat zou het je kunnen opleveren om hier anders naar te gaan kijken?

Page 101: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

101

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Normen en waarden • Vind jij dat het hoort, vind jij dit gepast? • Past dit bij jouw rol? • Wanneer ben je teleurgesteld? • Welke rol vind jij dat je moet spelen? • Wat vind jij erg belangrijk in de samenwerking met elkaar? • Hoe wil jij zelf behandeld worden? • Waarover kun jij je heel erg kwaad maken? • Stel dat …, hoe reageer je dan? • Hoe ver kan een wederpartij gaan bij jou? • Wat zoek je in collega’s • Wat blokkeert je? • Wat je belangrijk vind? • Voorbeeld: ‘ik vraag een ander niet graag om hulp’. Achterliggende normen kunnen zijn: je mag

iemand niet lastig vallen, hulp vragen is voor zwakkelingen. Zelfbeeld • Is dit wat je van jezelf vindt? • Hoe denk je over jezelf en wat denk je dat anderen over jou denken? • Opvattingen over jezelf vormen je zelfbeeld. • Een eerder negatief zelfbeeld zou kunnen blijken in uitdrukkingen als:

• Dat ga ik nooit kunnen. • Dat lukt mij toch niet. • Oh, maar zoiets moet je mij niet laten doen hoor.

Eigenschappen • Is dit een patroon bij jou? • Is dit een automatische reactie? • Waar sta je voor? • Hoe denk je over …; hoe zie jij …; hoe kijk jij naar …? • Wat is jouw mening over? Motieven en drijfveren • Haal je er nu energie uit? • Wat wil je echt? • Waar geniet je van? • Wat wil je het liefst doen? • Wat drijft jou? • Waar ga je voor? • Wat motiveert jouw? • Wat vind je belangrijk in je werk, in je leven? • Waar zie je jezelf over vijf of tien jaar? • Wat geeft je plezier en voldoening in je werk? • Hoe is het voor jou om …?

Page 102: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

102

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders

Bijlage 3 Overzicht interventies

Page 103: Wat werkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en … · 2017-02-21 · Asielzoekers en Statushouders 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl

103

Wat w

erkt? Conferentie Seksuele Gezondheid Asielzoekers en Statushouders