Voltaire - Candide ya da iyimserlik üzerine

8/7/2019 Voltaire - Candide ya da iyimserlik zerine

1/39

BRNC BLM

Candide gzel bir atoda nasl yetiti ve oradannasl kovuldu.

Vestfalya'da, Baron Thunder-ten-Tronckh'un atosunda, yaradltan yumuak huylu birdelikanl vard. Yznden ruhu okunurdu. Basit bir zeks, olduka doru bir akl yrtme yetisivard. Ona Candide adnn verilmesi de sanrm bundand. Evin emekli hizmetileri onun,Baron'un kzkardeiyle yaknlarda oturan iyi, kibar bir soylunun ocuu olduundan kukuduyarlard. Denildiine gre Baron'un kzkardei bu soylu kiiyle evlenmek istememiti. nko soylu, atalarn ancak yetmi birinci gbee kadar sayabilmi, soyaacnn kalan blmzamann iinde yitip gitmiti.Baron, Vestfalya'nn en gl derebeylerinden biriydi. nk atosunun kaps ve pencerelerivard. Hatta atonun byk salonu, gzel duvar hallaryla sslyd. Avludaki kpeklerini,gerekince ava gtrr, seyislerine de it uakl yaptrrd. Kyn papaz, Baron'un zelpapazln yapard. Herkes ona Monseigneur der, hikyeler anlatt zaman da glerdi.Madama la Baronne yz elli libre arlyla evresindekilerin byk saygsn kazanmt vekendisini daha da saygdeer klan bir incelikle konuklarn arlard. On yedi yalarndaki kzCungonde, al yanakl, etine dolgun, itah uyandran bir kzd. Baron'un oluysa grnyleher bakmdan babasnn oluydu. retmeni ve eitmeni Pangloss, atonun akl hocasyd. Okk Candide de onun derslerini, yann ve huyunun btn saflyla dinlerdi.Pangloss, Mtaphysico - Thologo - Cosmolo - Nigologie (3) retirdi. Nedensiz sonuolamayacan, olabilecek dnyalarn en iyisinde, atolarn en iyisinin Baron'un atosu,Madame'n da madamlarn en iyisi olduunu eksiksiz bir biimde kantlard."Olaylarn baka trl olamayaca kantlanmtr, nk her eyin bir amac vardr; o halde hereyin, en iyi ama iin olduu kanlmaz bir gerektir. Burun, gzlk takmak iin yaratlmtr.Bunun iindir ki gzlk kullanyoruz. Bacaklar dizlik giymek iin yaratlmtr. Onun iin dizlikkullanyoruz. Talar yontulmak ve ato yaplmak iin oluturulmutur. Onun iin deMonseigneur'n gayet gzel bir atosu var; lkenin en byk Baronu en iyi yerde oturmal deilmi ? Domuzlar da yenmek iin yaratldndan, biz de btn yl domuz yeriz. Bylece her eyiniyi olduunu syleyenler aptalca bir sz etmiler; her ey en iyidir demek gerekirdi."Candide, Pangloss'u dikkatle dinler ve safa inanrd; nk Matmazel Cungonde'u ok gzelbulurdu; ama bunu bir trl kendisine syleyemezdi. Bylece u sonuca varrd: Mutluluunbirinci aamas Baron Thunder- ten-Tronckh olarak domakt; ikincisi Matmazel Cungondeolmak; ncs onu her gn grmek; drdncs de lkenin, dolaysyla btn dnyann enbyk filozofu olan stat Pangloss'u dinlemekti.Bir gn Cungonde, atonun yannda, park denen koruda gezinirken, allarn arasnda DoktorPangloss'un, madame la Baronne'un gzel, uysal, esmer, kk hizmetisine deneysel fizikdersi verdiini grd. Matmazel Cungonde'un bilimlere kar byk bir yatknl vard. Oyzden grd bu deneyi soluk almadan izledi. Doktor Pangloss'un "yeter sebebi"ni,sonularn ve nedenlerini aka grd. Heyecanl ve dnceli, bir gn bilgin olmak isteiyletaarak geri dnd. Gen Candide'in de bir "yeter sebebi", delikanlnn ise kendisinin "yetersebebi" olabileceini dnd.

atoya dnerken Candide'le karlat ve kzard. Candide de kzard. Cungonde ona buulu birsesle "Bonjour" dedi. Candide de ona bir eyler syledi ama ne sylediini bilmiyordu. Ertesign akam yemeinden sonra sofradan kalkldnda, Cungonde ile Candide bir paravanannarkasnda bulutular. Cungonde mendilini yere drd. Candide onu yerden ald.Cungonde, Candide'nin elini masumca tuttu. Delikanl da gen kzn elini ayn duyguyla, fakatkendine zg bir sertlik, bir duyarlk ve incelikle pt. Dudaklar birleti, gzleri alevlendi,dizleri titredi, elleri saptt. Baron Thunder- ten-Tronckh paravanann yanndan geti ve olupbiteni grnce Candide'in kna bir tekme atarak onu atodan kovdu. Cungonde bayld.Kendine gelince Madame la Baronne'dan bir tokat yedi. Bylece mmkn olan atolarn engzel ve en sevimlisinde needen iz kalmad.

KNC BLM

Bulgarlar arasnda Candide'in bana gelenler.


2/39

Cennetten kovulan Candide, nereye gittiini bilmeden, alayp szlayarak, gzlerini bazan gekaldrarak, bazan Baron kzlarnn en gzelinin bulunduu atolarn en gzeline evirerek birhayli yol ald. Tarlalarda iki sapan izi arasnda bombo bir mideyle yatt. Lapa lapa karyayordu. Ertesi gn Candide, souktan donmu, alktan ve yorgunluktan bitkin bir haldebacaklarn sryerek Veldberghoff Tararbk Dikdorff adndaki komu kente kadar yrd.Cebinde be paras yoktu. Boynunu bkerek bir meyhane kapsnn nnde durdu. Mavi elbiseli

(4) iki kii delikanly grd. Biri tekine, "Arkada" dedi. "te yakkl bir delikanl. Boyu datam aradmz gibi". kisi birden Candide'e doru yryp byk bir nezaketle delikanlyyemee davet ettiler. Candide de onlara sevimli bir alak gnlllkle, "Baylar" dedi,"ltifatnza teekkr ederim. Ama yemekten payma deni deyecek param yok." Mavililerdenbiri, "Ah baym", dedi. "Sizin grnnzde ve deerinizde olan kimseler hibir ey iin paravermezler. Boyunuz be ayak ve be parmak deil mi?". Candide eilerek, "Evet efendiler,boyum bu kadardr" dedi. "Aman baym ltfen buyurunuz. Yemek paranz demek yledursun, sizin gibi bir insann parasz kalmasna bile katlanamayz. nsanlar birbirlerine yardmiin yaratlmlardr". Candide, "Hakknz var" dedi, "stat Pangloss da bana hep byle sylerdi.Ben de imdi her eyin en iyi olduunu gryorum". Adamlar birka aka vermek iin ricadabulundular. Candide paray ald ve karlnda bir senet vermek istedi. Mavililer almadlar. Hepbirlikte sofraya oturuldu. Candide'e sordular, "tenlikle seviyor musunuz?". Candide, "Evet;Matmazel Cungonde'u canmdan ok seviyorum" diye yantlad. Adamlardan biri, "Onu deil,Bulgarlarn kraln candan sevip sevmediinizi soruyoruz" dedi. Candide, "Hayr asla. nkkendisini hi grmedim" diye yantlad. "Nasl, nasl ? O krallarn en sevimlisidir; haydi onunerefine ielim". Candide, "Hayhay baylar..." dedi ve iti. Sonunda mavililer, "Artk yeter. teimdi Bulgarlarn kahraman, koruyucusu, dayana ve kolu oldunuz. ansnz size gld. aneref artk sizin iin" dediler. Ayaklarn zincire vurup alaya gtrdler. Saa dndrdler, soladndrdler, tfek astrdlar, ate ettirdiler, ayak deitirttiler, stelik bir de otuz sopavurdular. Ertesi gn Candide askeri talimde biraz daha iyiydi. Yalnzca yirmi sopa yedi.Dahaertesi gn de on sopa. O artk, teki askerlerin, silah arkadalarnn gznde bir harikayd.akna dnen Candide, niin bir kahraman olduunu bir trl kestiremiyordu. Hayvanlar naslbacaklarn istedikleri gibi kullanyorsa, insanlarn da bacaklarn tpk yle kullanabileceklerinisanan Candide, gzel bir ilkbahar sabah rasgele yrmeye niyetlendi. Henz iki fersahyrmeden, her biri alt ayak boyunda drt kahraman, delikanly yakalayp baladlar ve delietktlar. Ynetmelik uyarnca btn alay tarafndan otuz alt kere sopalanmay m, yoksabeynine on iki kurun yemeyi mi tercih ettiini sordular. Candide, irade zgrlnden szedip, ne onu ne de tekisini istediini bo yere savunduysa da sonunda birincisini semekzorunda kald. zgrlk denilen Tanr vergisi uyarnca otuz alt kere sopadan gemeye razoldu. Alay iki kere nnden geti. Alayda iki bin kii vard. Bu da Candide'in ense kkndenkuyruk sokumuna kadar bedenindeki btn kaslarn ve sinirlerin dar frlamasna yol aandrt bin denek demekti. ncye sra gelince artk derman kalmayan Candide beyninipatlatmak ltfunda bulunulmasn diledi. Bu ii ona baladlar; gzlerini balayp dizktrdler. Tam o srada Bulgar kral oradan geti. Zavallnn suunu sordu. Byk bir dahiolan kral, Candide'e sorduu sorulardan, bu gencin dnya ilerinden habersiz bir metafizikiolduunu kavrad ve delikanly sonralar her yzyln ve her gazetenin vecei bir merhametleaffetti. yi bir cerrah olan Dioscoride, bulduu merhemlerle Candide'i iyi etti. Bulgar kral Abarkralyla savamaya balad zaman Candide'in srt biraz deri balamt. Delikanl artk

yryebiliyordu.NC BLM

Candide Bulgarlardan nasl kurtuldu ve ne oldu.

Dnyada hibir ey bu iki ordu kadar gzel, evik, parlak ve dzenli olamazd. Borularn,fltlerin, trampetlerin, obualarn ve toplarn sesi cehennemde bile benzeri olmayan bir uyumoluturuyordu. nce toplar her iki taraftan altar bin kii devirdi; sonra tfekler dnyalarn eniyisinin yzn pisleten dokuz, on bin kadar edepsizi ortadan kaldrd; sngler de birka binkiinin lmnn "yeter sebebi" oldular. Bunlarn hepsinin tutar aa yukar otuz bin kiikadard. Bir filozof gibi titreyen Candide, bu kahramanca cankrmnda elinden geldii kadarsakland.

Sonunda her iki kral, kendi kararghlarnda zafer arklar syletirken, Candide, nedenlerlesonular stnde dnmek iin baka bir yere gitmeye karar verdi. lm ya da can ekieninsan ynlarnn stnden geerek en yakn kye ulat. Buras bir Abar kyyd ve kl


3/39

olmutu. Bulgarlar kamu hukuku yasalarna dayanarak ky atee vermilerdi. Bir yandavcutlar delik deik yallar, ocuklarn kanl memelerinde tutan boazlanm karlarnn canekimelerini seyrediyorlard. Bir yanda da birka kahramann doal ihtiyalarn giderdiktensonra karnlarn detikleri gen kzlar son nefeslerini veriyorlard. Yar yanm kzlar,yaamlarna son verilmesi iin yalvaryorlard. Yerlerde, kesilmi kollarn ve bacaklarn yanndabeyin paralar da grnyordu.

Candide, koarak baka bir kye gitti. Buras da bir Bulgar kyyd. Abar kahramanlar daburada ayn eyi yapmlard. Candide rpnan insanlarn yannda ve ykntlar zerindedurmadan yrd. Bylece antasnda kumanyas, aklnda Matmazel Cungonde, savaalanndan dar kt.Hollanda'ya geldii zaman yiyecei tkenmiti. Fakat burada herkesin varlkl ve Hristiyanolduunu duyunca, Matmazel Cungonde'un gzel gzleri iin kovulduu Baron'un atosundakikadar iyi baklacandan kuku duymaz oldu. Birok arbal insana el atysa da, hepsi ona,bu sanatta devam ederse yaamasn rensin diye bir slah evine kapatlacan syledi.Sonra byk bir toplantda, tam bir saat sadaka hakknda konuan bir adama (5) bavurdu. Buhatip Candide'e yan gzle bakarak, "Buraya ne yapmaya geldiniz? Byk dava iin mi?" diyesordu. Candide boynunu bkerek, "Nedensiz hibir sonu yoktur. Her ey zorunlu olarakbirbiriyle baldr ve her ey en iyi ekilde yaratlmtr. Matmazel Cungonde'un yanndankovulmam, sopa yemem ve ekmek buluncaya kadar dilenmem gerekti. Baka trl deolamazd", diye cevap verdi. Hatip, "Aziz dostum", dedi. "Papa'nn deccal olduuna inanyormusunuz?" Candide, "imdiye kadar byle bir ey duymadm. Ama Papa ister deccal olsun,ister olmasn, benim yiyecek ekmeim yok" dedi. Adam "O halde ekmek yemeye layk deilsin.Defol apkn kerata, bir daha da yanma sokulma" diye bard. Hatibin kars penceredenban karp Papa'nn deccal olduuna inanmayan birini grnce, oturan Candide'inkafasna boaltt. Yce Tanrm, kadnlarda gl din duygular ne byk taknlklara yolayor!..Hi vaftiz edilmemi, Jacques (6) adl, iyi kalpli bir anabaptist iki ayakl, canl, kanatsz birvarla, kardelerinden birine kar yaplan bu insafsz ve irkin davrana tank oldu.Candide'ikolundan tutup evine gtrd. Ykad. Ekmek ve bira verdi; sonra da cebine iki florin koydu.Hatta delikanlya Hollanda'da, ran kumalar dokuyan kendi tezghlarnda nasl alldn daretmek istedi. Candide, bu adamn nnde secdeye varrcasna eilerek: "stat Pangloss boyere, bu dnyada her eyin en iyi olduunu sylememiti. nk kara cbbeli adam vekarsnn kabalndan daha ok sizin bu merhametiniz beni duygulandrd" dedi.Ertesi gn Candide gezinmeye ktnda, yz sivilceli, l bakl, burnunun ucu dm, azarplm, dileri rm, grtlaktan konuan, bedeni iddetli bir ksrkle srekli sarslan veher ksrnde bir dii daha frlayan bir baldr plak grd.

DRDNC BLM

Candide eski felsefe retmeni Doktor Pangloss'la nasl karlat ve balarna neler geldi.

Candide, korkudan ok merhametten doan bir heyecanla iyi kalpli anabaptist Jacques'nverdii iki florini, bu yrekler acs baldr plaa uzatt. Hayalet, delikanlya dikkatle bakt,alad ve boynuna atld. Candide korktu, geri ekildi. Bu zavalllardan biri tekine, "Demek

sevgili Pangloss'unuzu tanmadnz ha!" dedi . "Aman neler duyuyorum? Banzdan nasl birfelaket geti? Niin o gzelim atoda deilsiniz? Kzlarn incisi, doann bir aheseri olanMatmazel Cungonde'a ne oldu?" Pangloss, "Gcm tkendi" dedi... Candide, stad derhal iyikalpli anabaptistin ahrna gtrd ve bir para ekmek yedirdi. Panglos kendine gelince,Candide, "Peki", diye sordu, "Cungonde ne oldu?" Pangloss, "ld" dedi. Bunu duyuncaCandide bayld. Arkada ahrda raslant sonucu bulunan kt bir sirkeyle Candide'i ayltt.Candide gzlerini at ve "Cungonde ld m?.. Ey dnyalarn en iyisi neredesin? Hangihastalktan ld? Sakn sayn babasnn atosundan tekmelenerek kovulduum iin lmolmasn" diye bard. Pangloss, "Hayr", dedi. "Tm Bulgar askerleri onun rzna getiktensonra karnn detiler; yardmna koan Baron'un da kafasn paraladlar. Madame la Baronneda para para edildi. Zavall rencime de kzkardeine yaptklarnn aynn yaptlar. atoyagelince... Ta stnde ta kalmad. Ne otlak, ne bir koyun, ne bir rdek, ne de bir aa.Amacmz alnd; nk Abarlar da bir Bulgar senyrne ait olan komu baronlukta ayn eyi

yaptlar".Candide bunlar duyunca yeniden bayld. Kendine gelince de aklna gelen her eyi syledi.Sonra da Pangloss'u byle acnacak bir duruma dren gerek nedeni renmek istedi. stat,


4/39

"Ak... ak", diye bard. "nsanln avutucusu, evrenin koruyucusu, btn duygulu varlklarnruhu, tatl ak..." Candide, "Ah, ben de kalplere hkmeden, ruhumuzun ruhu olan ak tandm.Ama bu tatl ey bana, bir pckle kaba etime yediim yirmi tekmeye mal oldu. Peki amanasl oldu da byle tatl bir neden, sizde bu kadar korkun bir sonuca yol at?" diye sordu.Pangloss yle yantlad: "Sevgili Candide. Hametli Madame la Baronne'un gzel hizmetisiPaquette'i bilirsiniz. Beni kemirdiini grdnz bu cehennem azaplarn douran cennet

zevklerini onun kollar arasnda tattm. Bu derde o da tutulmutu, belki de imdi lmtr.Paquette, bu armaan, armaann kaynan bilen, bilgin bir Cordelier papazndan kapm; oda bunu yal bir kontesten; kontes bir svari yzbasndan; yzba bir markizden; markiz birvalye yardmcsndan; valye yardmcs bir cizvit papazndan; papaz da bunu, henz papazadayyken, dorudan doruya Colombus'un bir arkadandan kapm. Bana gelince, ben bunukimseye bulatramayacam, nk lyorum".Candide: "Ey Pangloss; bu ne tuhaf bir soyaac. Hepsinin kk eytand deil mi?" diyebard. Byk adam, "Asla", dedi. "Bu, dnyalarn en iyisinde gerekli bir ey, zorunlu bircevherdi. nk, Colombus, bir Amerika adasnda, remenin kaynan zehirleyen, ok kereremeye bile engel olan ve hi phesiz doann yce amacna aykr olan bu hastalayakalanmasayd, ikolata ile krmz bceinden yoksun kalacaktk. Ayrca unu da syleyeyimki bugne kadar, din atmalar, savalar kavgalar gibi, bu hastalk da yalnzca bizimktamzda, yalnzca bizde var. Trkler, Hintliler, Acemler, inliler, Siyamllar ve Japonlar onuhenz tanmazlar. Birka yzyl sonra, sras gelince onlarn da bunu renmeleri iin yeter birneden bulunur. Ama imdilik bizim aramzda. Hele uluslarn alnyazlarn belirleyen, ok iyiyetitirilmi, cretli askerlerden olumu byk ordularda, bu hastalk hzla yaylmaktadr.Bylece savamak iin kar karya geen otuzar bin kiilik iki ordudan her birinde aa yukaryirmi bin frengilinin bulunduuna inanabilirsiniz."Candide, "ok iyi! Ama, gene de tedavi edilmeniz lazm" dedi. Pangloss, "Nasl tedavi yani?"diye sordu. "Nasl tedavi ettireceiz? Cebimde be para yok, yeryznde para vermeden veyabakas senin yerine parasn demeden ne kan aldrabilirsin, ne de bir tenkiye yaptrabilirsin".Bu son sz Candide'i harekete geirdi; koup merhametli anabaptistin ayaklarna kapand veona arkadann dt durumu o kadar ackl bir dille anlatt ki iyi kalpli adam, DoktorPangloss'a yardm etmeyi kabul etti ve tedavi masraflarn stlendi. Tedavinin sonunda,Pangloss bir gzyle bir kulan kaybetti. Ama o yaz yazmasn iyi biliyor ve ok iyi hesapyapyordu. Anabaptist Jacques onu ktip olarak yanna ald. ki ay sonra, baz iler iin gemiyleLizbon'a gitmek zorunda kalnca bu iki filozofu da birlikte gtrd. Pangloss ona her eyinmkemmel olduunu anlatt. Anababtist Jacques ise bu grte deildi. "nsanlar da doaybiraz bozmu olmallar. nk insanlar kurt domadklar halde kurt olmular. Tanr onlara neyirmi drtlk top, ne de sng verdi. Oysa onlar, birbirlerini yok etmek iin sngler, toplaryaptlar. Ayrca alacakllar paralarn alamasnlar diye iflas edenlerin mallarna el koyan adaletide bu arada sayabilirim" dedi. Tek gzl stat, "Btn bunlar gerekliydi; nk genel iyilik zelfelaketlerden doar; yle ki ne kadar ok zel felaket olursa, her ey o kadar iyi olur" diyeyantlad. Pangloss bylesi akl yrtmeleri srdrrken hava karard; dnyann drt yanndanrzgrlar esmeye balad. Lizbon liman aklarnda gemi korkun bir frtnaya tutuldu.

BENC BLM

Frtnada geminin batmas, yersarsnts, stat Pangloss'un, Candide ve anabaptist Jacques'nbalarna gelenler.

Yolcularn yars, geminin iddetle sallanmasnn sinirlerde ve ii dna kan vcutlardayaratt katlanlmaz acdan o kadar bitkin dmt ki bir de frtnadan doan tehlikenintasasn ekecek halde deillerdi. tekiler de baryor, dua ediyordu. Yelken yrtlm, direklerkrlm, geminin dibi delinmiti. Gc yeten alyor, kimse kimsenin ne dediini anlamyorduve komuta eden kimse kalmamt. Anabaptist Jacques geminin manevra yapmasna elindengeldiince yardm etmeye alyordu. Gvertede abalarken; kendinden gemi bir gemici,ona var gcyle vurdu ve yere serdi. Ama kendi de vurduu yumruktan ylesine sendeledi kiba aa, gemiden dar frlad; krk direin bir tarafna aslp, takl kald. yi kalpli Jacquesonun yardmna kotu, yeniden gemiye kmasna yardm etti. Ama yardm edeyim derken bukez gemicinin gzleri nnde kendisi denize dt. Gemici boulan zavallya dnp bakmaya

bile tenezzl etmedi. Candide gverteye yaklat, bir an suyun stne kan, sonra sonsuzadek sulara gmlen koruyucusunu grd. Onun ard sra denize atlmak istedi ama filozof Pangloss onu tuttu ve Lizbon Koyu'nun bu iyi kalpli anabaptistin boulmas iin zel olarak


5/39

yaratldn kantlad. O, bunu, "a priori" olarak kantlarken gemi de ikiye blnd. Pangloss,Candide ve erdemli anabaptisti boan o gemiciden baka her ey yok oldu. Gemici olacakherif, Candide ile Pangloss'un bir tahta parasna tutunarak ulatklar kyya yzerek kabildi.Biraz kendilerine gelince Lizbon'a doru yrdler. Bir ka kurular kalmt. Bununla dafrtnadan sonra iyice bastran alktan kurtulabileceklerini umuyorlard.Koruyucular iyi kalpli anabaptistin lmne alayarak kente ayak basar basmaz ayaklarnn

altndaki topran sarsldn hissettiler; (7) limanda bile deniz kaynayarak ykseliyor ve demiratm gemileri paralyordu. Alev ve kl kasrgalar sokaklar ve alanlar kaplyordu. Evleryklyor, damlar temellerin zerine kyor, temeller dalyordu. Her yatan ve her cinstenotuz bin kii ykntlarn altnda eziliyordu. Kurtulan gemici slk alp kfrler ederek, "Bizeburada iyi i kacak" diyordu. Pangloss ise, "Bu olayn nedeni ne olabilir" sorusuna yantaramaktayd. Candide de, "te kyamet alameti!" diye barmaktayd. Gemici ykntlarn,kntlerin ortasnda lgnca kouyor, para bulmak iin lme meydan okuyor, para buluyor,hemen alyor, kafay ekiyor, aylnca da ev ykntlar zerinde ve can ekienlerle llerinarasnda, karsna kan ilk gnl zengin kz satn alyordu. Bu srada Pangloss onu kolundanekiyordu: "Dostum iyi etmiyorsun, aklszlk ediyorsun; ileri srasz yapyorsun" diyeuyaryordu ama beriki, "Bana vz gelir. Ben bir gemiciyim. Batavya'da dodum. Japonya'yayaptm drt seferde drt kere kutsal ha inedim. (8)Tam da akldan sz edilecek adambuldun", diye yant veriyordu.Frlayan baz ta paralar Candide'i yaralamt. Sokaa uzanm, st ba ykntlarlartlmt. Pangloss'a, "Allah akna bana biraz arapla merhem bul, lyorum" diyordu.Pangloss, "Bu yer sarsnts yeni bir ey deil. Geen yl Amerika'da Lima kenti benzeri birdepremle sarslmt. Ayn nedenler, ayn sonular. Mutlaka yeraltnda, Lima'dan Lizbon'a kadaruzanan bir kkrt eridi var" diye yantlyordu. Candide: "Olabilir. Ama Allah akna birazmerhemle arap" dedi. Filozof: "Olabilir de ne demekmi" dedi. "Ben size, bu kantlanm birgerektir diyorum". Bu srada Candide kendinden geti. Pangloss, ona yakndaki bir emedenbiraz su getirdi.Ertesi gn ykntlarn arasna girerek biraz yiyecek bulduklarndan canlanr gibi oldular. Sonrabakalar gibi, lmden kurtulan insanlar avutmaya altlar. Yardmlarna tank olan birkaLizbonlu, onlara byle bir felaket srasnda sunulabilecek en iyi yemei sundular. Yemekgerekten de yrekler acsyd. Sofradakiler ekmeklerini gz yalaryla slatyorlard. AmaPangloss, bunun baka trl olmasna olanak bulunmadn kantlayarak onlar teselli etti:"nk", dedi, "btn bunlar olanlarn en iyisidir. Madem Lizbon'da bir yanarda var. Demek kibu yanarda baka bir yerde olamazd. nk nesnelerin, bulunduklar yerlerden baka yerdebulunmalar olanakszdr. nk her ey iyidir".Pangloss'un yannda duran ve Engizisyonla ilikisi olan kara yzl, ufak tefek bir adam (9)nezaketle sz ald ve "Bu beyin ilk gnaha inanmad anlalyor. Eer her eyin olduu gibiolmas en iyisi ise, demek ki ne cennetten kovulma, ne de ceza vardr".Pangloss daha byk bir nezaketle: "Efendimiz beni hogrsn ama, cennetten kovulmas,lanete uramas sayesinde insan zorunlu olarak, olabilecek dnyann en iyisine girmitir" diyeyantlad. Engizisyonla iliii olan adam, "Demek bu bey, zgr iradeye inanmyor" dedi.Pangloss, "Efendimiz beni balasnlar", dedi, "zgr irade ancak mutlak zorunlukla birliktevar olabilir. nk zgr olmamz zorunluydu. nk ne de olsa saptanm olan irade..."Pangloss, henz cmlesinin ortasndayken, engizisyonla iliii olan adam, bardana Porto ya

da Oporto arab dken uana bayla bir iaret verdi.ALTINCI BLM

Yer sarsntlarna engel olmak iin gzel birauto-da-fe (10) yaklyor ve Candide pataklanyor.

Lizbon'un drtte n yok eden yersarsntsnn ardndan, lkenin bilgeleri her eyinyklmasn nlemek iin halka gzel bir auto-da- fe vermekten daha etkili bir arebulamamlard. Coimbre niversitesi, byk bir trenle birka kiinin hafif ateteyaklmasnda, yersarsntsna engel olacak kesin bir deva bulunduuna karar vermiti.Bu nedenle, vaftiz anasyla evlendiine kanaat getirilen bir Biscayal (11) ile pili yerken yankaran iki Portekizliyi yakaladlar. Yemekten sonra da, stat Pangloss'la mezi Candide'i

baladlar. Biri ileri geri konumu, teki de onaylayan bir edayla dinlemiti. kisini de gneinkendilerini hibir zaman rahatsz etmeyecei, son derece serin iki ayr daireye gtrdler.Sekiz gn sonra her ikisine birer Sanbenito (12) giydirdiler. Kafalarn kttan klahlarla


6/39

sslediler. Candide'in klahyla Sanbenito'sunda, tersine fkran alev resimleriyle kuyruksuz veayaksz eytan resimleri vard. Buna karlk Pangloss'un eytanlarnn ayaklar ve kuyruklarvard, ayrca onun alevleri dikineydi. Bu klklaryla alay halinde yrdler ve ok dokunakl birvaazla onun ardndan ok sesli sylenen gzel bir ilahi dinlediler. Candide, ilahi sylenirkenmzikle patakland. Biscayal ile ya yemek istemeyen iki adam yakldlar. Pangloss, detolmad halde asld. Ayn gn toprak korkun bir grltyle yeniden sarsld.(13)

Korkmu, arm, lgna dnm olan Candide, kan ter iinde titreyerek, kendi kendine,"Mmkn olan dnyalarn en iyisi buras ise tekiler kimbilir nasldr" diye soruyordu. "Yalnzcapataklanmakla kalsam iyi... Bulgar'lar da beni patakladydlar. Evet beni patakladlar, ama eybenim sevgili Pangloss'um, ey filozoflarn en by, nedenini bile bilmeden, sizin asldnzda m grecektim? Ey benim sevgili anabaptist dostum, insanlarn en iyisi, sizin de limandaboulmanz m gerekiyordu? Ey Matmazel Cungonde, kzlarn incisi, sizin karnnzn yarlmasda m kanlmazd?". Candide vaz dinledikten, dayak yedikten, af edilip kutsandktan sonraglkle ayakta durarak geri dnerken yal bir kadn ona yaklat, "Olum" dedi, "metin ol,arkamdan gel".

YEDNC BLM

Yal bir kadn Candide'e bakyor,Candide sevgilisini buluyor.Candide, metin olamad, ama bir ykntya kadar yal kadnn ard sra yrd. Kadn onabedenini omas iin bir kutu merhemle, yiyecek iecek verdi. Olduka temiz bir yatakgsterdi. Yatan yannda bir takm elbise vard. "Yiyin, iin, yatn" dedi, "Monseigneur St.Antoine de Padoue, Notre-Dame d'Atocha, Monsiegneur St. Jacques de Compostelleyardmcnz olsun. Yarn yine geleceim". Grdklerine, ektiklerine ve daha da ok yalkadnn merhametine ap klan Candide, kadnn elini pmek istedi. Kadn, "plecek elbenimki deil" dedi, "yarn yine geleceim. Merhemle bedeninizi iyice oun, yemek yiyin veuyuyun". Pepee gelen ansszlklara ramen ramen Candide, yedi, iti ve uyudu. Ertesi gnyal kadn ona kahvalt getirdi, srtn yoklad ve baka bir merhemle Candide'nin bedeninikendi elleriyle odu. Daha sonra le yemeini getirdi. Akama doru da akam yemeini.Ertesi gn de ayn ileri yineledi. Candide ona, "Siz kimsiniz" diye sorup duruyordu, "Bu kadariyilii sizin aklnza kim soktu? Btn bunlara karlk size nasl bir iyilikte bulunabilirim?" Yalkadn, hi yantlamyordu. Akama doru yine geldi, ama bu kez yemek getirmedi. "Sesinizikarmadan benimle gelin" dedi. Candide'in koluna girdi ve birlikte, krlara kp bir eyrekfersah kadar yrdler. Baheler ve parklarla evrilmi ssz bir eve geldiler. Yal kadn kkbir kapy ald. Kap ald. Kadn Candide'i gizli bir merdivenden geirip yaldzl bir odayagtrd. Diba kumalarla kapl bir kanepeye oturttu, kapy kapad ve gitti. Candide kendinidte sanyor, gemi btn hayat ona bir karabasan, iinde bulunduu an ise tatl bir d gibigeliyordu.ok gemeden yal kadn grnd. Boylu poslu, prltl, kymetli mcevherler takm yzpeeli, heyecandan titreyen bir kadna destek olmaya abalyordu. Yal kadn, Candide'e, "upeeyi kaldrn" dedi. Delikanl yaklat, titreyen eliyle peeyi kaldrd. Olur ey deil. nanlmazbir ey! Matmazel Cungonde'u grdn sand; gerekten de onu gryordu, ta kendisiydi.

Gc kesildi, bir kelime syleyemedi, ayaklarna kapand. Cungonde kanepenin stneylverdi. Yal kadn zerlerine ispirtolu sular dkt. Kendilerine geldiler, konumayabaladlar. nce kesik kesik szckler, karlkl sorular ve yantlar, i ekmeler, gzyalar,barlar. Yal kadn, daha az grlt etmelerini tledi ve onlar babaa brakt. Candide,"Demek sizsiniz? Sizi Portekiz'de buluyorum! Size el srmediler mi? Filozof Pangloss'un beniinandrmak istedii gibi karnnz demediler mi?" diye sordu. Gzel Cungonde. "Bunlarnhepsi oldu", dedi. "fakat bu iki kazadan da insan her zaman lmez". "Peki annenizle babanzldrmediler mi?". Cungonde alayarak, "Ah, yle oldu" dedi. "Ya kardeinizi?". "Onu daldrdler". Candide son olarak, "Peki niin Portekiz'desiniz?" diye sordu. "Ne yaptnz da beniburaya getirdiniz?". Kz, "Btn bunlar size anlatacam. Ama daha nce, bana verdiiniz o saf pckten ve yediiniz o tekmelerden bu yana banza gelenleri anlatn ". Candide derin birsaygyla kzn dediklerini yerine getirdi. Heyecan iindeydi. Sesi ksk ve titrekti. Srtysa hlaryordu. Gene de ayrldklar andan bu yana ektiklerini saf bir dille anlatt. Cungonde

gzlerini ge doru dikti. Temiz kalpli anabaptistle Pangloss'un lmlerine gz yalar dkt.Sonra da Candide'e kendi hikyesini anlatmaya balad. Kz anlatrken Candide bir szcnbile karmyor ve sevgilisine onu cannn iine sokuverecekmi gibi bakyordu.


7/39

SEKZNC BLM

Cungonde'un hikyesi.

"Tanr, Bulgar'lar, gzel Thunder - ten - Tronckh atomuza gnderdii srada ben yatamda

derin bir uykuya dalmtm. Babamla kardeimi boazladlar. Annemi de para para kestiler.Bu grnt karsnda kendimden getiimi gren alt ayak boyunda bir Bulgar, rzmagemeye balad. Bu aklm bama getirdi. Kendime geldim, bardm, ardm, rpndm,diledim, trmaladm. atomuzda olup bitenlerin aslnda olaan olduunu bilmediimden, kocaBulgarn gzlerini karmak istedim. Kaba herif, sol brme bir bak saplad. Hl izinitayorum". Saf Candide, "Vah vah! ey, o yara izini greceim deil mi?" diye sordu.Cungonde, "Greceksiniz. Ama biz hikyeyi srdrelim" dedi. Candide de "Srdrn" dedi.Cungonde, hikyesini kald yerden srdrd. "Bir Bulgar subay ieri girdi, beni kanlar iindegrd. Asker istifini bile bozmuyordu. Subay bu kaba herifin kendisine kar gsterdiisaygszla kzd ve onu benim zerimdeyken ldrd. Sonra yaram ykatt ve sava esiriolarak beni kararghna gtrd. Bir iki gmlei vard; onlar ykyor, yemeini piiriyordum.Dorusu beni pek gzel buluyordu. Hem de ne yalan syleyeyim ben de onun boyunu posunugzel, tenini beyaz ve yumuak buluyordum. Yalnzca zekdan ve felsefeden yana o kadarparlak deildi. stat Pangloss'un yetitirmedii hemen belli oluyordu. ay sonra kumardabtn parasn kaybettiinden, benden de bktndan, beni, Hollanda ve Portekiz'de ticaretleuraan ve kadnlara lgnca dkn olan Don Issacar adnda bir Yahudi'ye satt. Bu Yahudibana ok baland, fakat isteklerine ulaamad. Ona, Bulgar askerlerinden daha ok dayandm.Namuslu bir kimsenin bir kere rzna geilir, ama bununla onun erdemi salamlar.

Yahudi beni yola getirmek iin bu grdnz kke getirdi. O zamana kadar yeryznde Thunder - ten - tronckh atosu kadar gzel bir ey yok sanrdm; meer yanlmm.Bir gn byk engizitr beni grd. Uzun uzadya szd ve benimle gizli baz iler hakkndakonumak istediini bildirdi. Beni sarayna gtrdler. Ona kim olduumu syledim. Bana bir

Yahudi'nin mal olmakla dzeyimin ne kadar altnda bulunduumu anlatt. Onun adna, beni,Monseigneur'e brakmas iin Don Issacar'a neride bulunuldu. Sarayn bankeri ve saygn biradam olan Don Issacar neriyi geri evirdi. Engizitr onu atee attrp yakacan syleyerektehdit etti. Bu tehdit karsnda sfr tketen benim Yahudi, sonunda yle bir pazarlk yapt:Evle ben ikisinin ortak mal olacaktk. Pazartesi, aramba ve perembe gnleri Yahudi'ye,haftann dier gnleri de engizitre ait olacaktk. Bu anlama yaplal alt ay oluyor. Bu alt ayyle kavgasz gemedi. nk cumartesiyi pazara balayan gecelerin eski yasaya gre mi,yoksa yeni yasaya gre mi saptanacanda anlaamadlar. Bana gelince, ben yasalarn neeskisine, ne de yenisine uydum ve sanrm bu yzden de her zaman sevildim.Sonunda engizitr depremin yolunu deitirmek ve Don Issacar' korkutmak iin bir auto-da-fetreni dzenlemek ltfunda bulundu. Trene davet etmekle bana da onur verdi. ok iyi biryerde oturdum. Dini ayinle sulularn yaklmas arasnda geen zamanda konuk bayanlarasouk erbetler sundular. ki Yahudi ve sadcyla evlenen namuslu Biscayal yaklrkengerekten dehet duydum. Fakat bir Sanbenito ile bir klhn altnda Pangloss'un yznebenzeyen bir yz grnce ne kadar rktm, ne kadar korktum, ardm bilseniz!.. Gzlerimiouturdum, dikkatle baktm ve Pangloss'un asldn grdm. Kendimden gemiim. Kendime

gelir gelmez, bu kez de sizi grdm, stelik rlplaktnz. Bu dehetin, kederin, acnnumutsuzluun son snryd. Ne yalan syleyeyim, sizin teniniz Bulgar subaynn derisindendaha beyaz ve daha gzeldi. Bu, beni zen ve iimi kemiren btn duygular artrd. Barmak,"Vahiler, durun!" demek istedim. Fakat sesim kmad. Zaten bunun bir yarar da olmayacakt.Siz gzelce dayanz yedikten sonra kendi kendime, "Sevgili Candide'le bilgin Pangloss,kapatmas olduum engizitrn buyruuyla biri yz krba yemek, teki aslmak zere nasloluyor da Lizbon'da bulunuyorlar? Demek Pangloss dnyada olup bitenlerin en iyi eylerolduunu syledii zaman beni insafszca aldatyormu" dedim.Bylece heyecanlanm, akna dnm, kendimden gemi, gcm tkenmi, bitkin bir haledmtm. Kafam, babamn, annemin lmyle, kaba Bulgar askerinin kstahl ve karnmasaplad bayla, hizmetiliimle, ahlk sanatmla, Bulgar yzbamla, irkin DonIssacar'mla, iren engizitrmle, Doktor Pangloss'un aslmasyla, siz dayak yerken sylenenok sesli lm ilahisiyle ve ille de sizi son grdm gn, paravann arkasnda size verdiim o

pckle doluydu. Bu kadar felaketten sonra sizi bana geri veren Tanr'ya krediyordum. Yalkadna, sizi tedavi etmesini ve baarabildii an buraya getirmesini buyurdum. Verdiim grevi


8/39

yerine getirdi. Sizi grmek, dinlemek ve sizinle konumak gibi anlatlmaz bir mutluluu tattm.Karnnz ok ackm olmal. Benim de ok itahm var. Gelin ilk i olarak sofraya oturalm".Birlikte sofraya oturdular. Yemekten sonra, daha nce sz gemi olan o gzel kanapeyekuruldular. Evin iki efendisinden biri olan Don Issacar geldii zaman, hl oradaydlar.Gnlerden cumartesiydi. Yahudi sahibi olduu bir eyin tadn karmaya ve ona duyduuderin ak anlatmaya geliyordu.

DOKUZUNCU BLM

Cungonde'un, Candide'in, byk engizitrn ve Yahudi'nin bana gelenler.

Bu Don Issacar, Babil tutsaklndan bu yana srailoullar arasnda grlmemi lde fkelibir ibraniydi. "Nasl!" dedi, "Galileli kpek kar. Engizitr yetmiyormu gibi u apknn da senibenimle paylamas m gerek?". Bunu syleyerek her zaman yannda bulundurduu uzun birhaneri ekti, rakibinin de silahl olacan dnmeden Candide'n stne atld; fakat bizimsaf Vestfalyal, yal kadndan giysilerle birlikte gzel de bir kl almt. Yumuak huyluolmasna ramen klcn ekti ve Yahudi'yi l olarak yere, gzel Cungonde'un ayaklarnndibine serdi.Cungonde: "Aziz Meryem Ana!" diye haykrd. "imdi ne yapacaz? Evimde ldrlm biradam var! Hermandade (14) gelirse mahvolduk". Candide, "Pangloss aslmam olayd, buaresiz anmzda bize bir t verirdi. nk o, byk bir filozoftu. O olmadna gre yalkadna danalm" dedi. Yal kadn dncesini sylemek zere iken bir baka kk kap dahaald. Gece yarsndan sonra saat birdi. Pazar gnnn balangcyd. Bugn de engizitrngnyd. Engizitr ieri girdi ve dayak cezasna arptrd Candide'i elinde klcyla, sonrayerde yatan ly, akn Cungonde'u, tler vermekte olan yal kadn grd.Bakn o anda Candide'in iinden neler geti ve nasl bir akl yrtt: "Bu aziz zat, imdat diyebarrsa, mutlaka beni yaktrr. Cungonde'a da ayn eyi yapabilir. Hi acmadan benikrbalatt. Dmanm saylr. Hem insan bir kere ldrmeye balad m, artk dnmeyegelmez". Bu akl yrtme kesin ve hzl oldu. Engizitrn kendine gelmesine zamanbrakmadan klcn adamn bir yanndan sokup br yanndan kard ve onu da Yahudi'ninyanna frlatt. Cungonde, "te bir tane daha", dedi. "Artk balanacak yanmz kalmad.Aforoz edildik ve son saatimiz ald. Siz ki o kadar yumuak huylu yaratlmtnz, nasl oldu daiki dakika iinde, hem bir Yahudi'yi, hem de bir engizisyon papazn byle ldrp yereserdiniz?". Candide, "Benim gzel kadnm", diye yantlad. "nsan hem k, hem kskan olur,stelik bir engizitrn dayan da tadarsa artk o ne yaptn bilmez."O vakit yal kadn sz ald ve dedi ki, "Ahrda koum takmlaryla birlikte Endls at var.Cesur Candide onlar hazrlasn; hanmm da mayadorlarn, elmaslarn alsn. Her ne kadarancak tek bir kaba etimin zerine oturabiliyorsam da hemen atlara binelim ve Cadiz'e gidelim.Darda hava ok gzel ve gece serinliinde yolculuk byk bir keyiftir".Candide, derhal at eerledi. Cungonde, yal kadn ve Candide otuz fersah yol aldlar.Onlar uzaklarken kutsal Hermandade eve geldi. Engizitr gzel bir kiliseye gmdler,Issacar' da genel mezarla attlar. Candide, Cungonde ve yal kadn Sierra-Morenadalarnn ortasnda Avacena adnda kk bir kente varmlar; bir meyhanede oturmukonuuyorlard.

ONUNCU BLM

Candide, Cungonde ve yal kadn, Cadiz'enasl bir umutsuzluk iinde geldiler ve gemiyenasl bindiler.

Cungonde alayarak, "Paralarm, elmaslarm kim alm olabilir? Neyle yaayacaz? Neyapacaz? Bana para ve elmas verecek engizitrlerle Yahudileri nerede bulmal?" diyordu.

Yal kadn, "Ne yazk ki" dedi, "Dn Badajos'ta bizimle ayn handa kalan bir Cordelierpapazndan kukulanyorum. Tanr gnah yazmasn ama, iki kere odamza girdi ve bizden oknce ekip gitti". Candide, "yi kalpli Pangloss bana, dnya nimetlerinin btn insanlarn malolduunu, herkesin bu dnyada eit haklara sahip bulunduunu kantlar dururdu. Bu ilkelere

gre o Cordelier papaz, bize hi olmazsa yolculuumuzu bitirecek kadar para braksayd.Demek hibir eyimiz kalmad, yle mi gzel Cungonde'um?" diye sordu. Cungonde, "BirMaravdis (15) bile yok!" dedi. Candide, "Ne yapacaz" dedi. Yal kadn, "Atlardan birini


9/39

satalm. Geri ancak bir kaba etimin stnde oturabiliyorsam da ben Matmazel'in terkisinebinerim, bylece Cadiz'e varrz" dedi.Ayn handa bir Bndictin bapapaz vard. At ucuza satn ald. Candide, Cungonde ve yalkadn, Lucna, Chillas, Lebria'dan getiler ve sonunda Cadiz'e vardlar. Burada bir donanmahazrlanyor ve Saint Sacrement ehrindeki kabilelerinden birini, spanya ve Portekiz krallarnakar ayaklandrmakla sulanan Paraguayl saygdeer cizvit papazlarn yola getirmek iin

asker toplanyordu (16). Candide, Bulgarlarda askerlik yapm olduundan, kk ordunungeneralinin karsnda yapt Bulgar usul talimde yle eviklikler gsterdi ki kendisine hemenbir piyade bl komutanl verdiler. Bylece bir komutan olup kverdi; Cungonde, yalkadn, iki uak ve Portekiz byk engizitrnn iki Endls atyla gemiye bindi.

Yolculuk boyunca, zavall Pangloss'un felsefesi stne bir hayli tarttlar. Candide, "Baka birdnyaya gidiyoruz. Orada kesinlikle her ey iyidir. nk, dorusunu isterseniz bizimdnyamzda, maddi ve manevi olup bitenlerden az da olsa yaknlabilir " diyordu. Cungonde,"Sizi btn kalbimle seviyorum. Ama grdklerimden, yaadklarmdan ve ektiklerimdenruhum hl korku ierisinde!" diye yantlyordu. Candide onu, "Her ey iyi gidecek", diyeyattryordu. "Bu yeni dnyann denizi bile Avrupamzn denizlerinden daha iyi, daha sakin.Rzgrlar, rzgrlarn en iyisi, yeni dnya olabilecek dnyalarn en iyisi olacak". Cungonde,"nallah!" diyordu, "Fakat ben, bizim dnyada o kadar mutsuz oldum ki, kalbim hemen hemenher umuda kapal!". Yal kadn sze girdi ve onlara, "Halinizden yaknyorsunuz", dedi. "Oysa,benim uradm felaketlere uramadnz ki..." Cungonde glecek gibi oldu ve kendindendaha mutsuz olduunu ileri sren bu iyi yrekli yal kadn ok akac buldu. "Ah, zavallkadnm", dedi. "ki Bulgar askeri rznza gemeden, karnnza iki bak yemeden,atolarnzdan ikisi yklmadan, gznzn nnde iki sevgilinizin birden krbalandngrmeden, nasl olur da benden daha mutsuz olduunuzu syleyebilirsiniz. Bunlara, yetmi ikigbekten soyu belli bir Barones olarak doduumu ve ahlk yaptm da ekleyiniz..." Yalkadn, "Matmazel", diye yantlad, "Kimin nesi olduumu bilmiyorsunuz. Size kaba etlerimigstersem byle konumaz, yargnz da ertelerdiniz" Bu szler Cungonde'la Candide'in iindederin bir merak uyandrd. Yal kadn anlatmaya balad:

ON BRNC BLM

Yal kadnn yks.

"Benim de gzlerim her zaman byle kzarm ve altlar hep byle morarm deildi. Benim debir zamanlar burnum eneme sarkm deildi ve byle bir hizmeti paras deildim. Ben, PapaX. Urban'la (17) Palestrine prensesinin kzym. On drt yama kadar sarayda bydm. SizinAlman Baronlarnzn btn atolar bir araya gelse, bu sarayn ahr bile olamazlard.Giysilerimden yalnzca biri bile Vestfalya'nn btn grkeminden stnd. Gzelliim,zerafetim, niteliklerim, nee, sayg ve umut iinde geliiyordu. Daha o zamandan banasevdalananlar vard. Memelerim kabarmaya, kmaya balamt. Hem de ne memeler! Vnusde Mdicis'inki gibi bembeyaz, sert! Onlar ne gzlerdi! Onlar ne gz kapaklaryd! Ya simsiyahkirpikler! Gz bebeklerim yle bir alevle ldyordu ki sarayda yaayan ozanlarn dedii gibi,yldzlarn prltsn bile glgede brakyorlard. Beni giydirip soyan hizmeti kadnlar, bananden, arkadan baktka hayran olmaktan kendilerini alamyorlard. Btn erkeklerse o

kadnlarn yerinde olmak isterlerdi.Massa-Carrara kral olan bir prensle nianlandm. Hem de ne prens! O da benim kadar gzel;nazlanarak, nee iinde bym; zeks parlak, sevgisi ateli bir prensti. Onu, insan ilk kolduu zaman nasl severse yle seviyordum. Taparcasna, lgncasna... Dn hazrlklarbalad. Bu iitilmemi bir zenginlik ve grkemdi. Ard arkas kesilmeyen lenler, elenceler,komik operalar... Btn talya benim iin, biri bile anma layk grlmeyen soneler yazd. Tammutlulua ereceim srada, eskiden prensimin metresi olan yal bir markiz onu, evine scakikolata imeye davet etti. Prens iki saatten daha az bir zamanda korkun rpnmalarierisinde ld. Ama bu daha bir ey deil. Umutsuzlua den, benden daha az ac ekmeyenannem, bir sre iin byle uursuz bir yerden uzaklamak istedi. Gaeta (18) yaknlarnda okgzel bir kona vard. Roma'daki San Pietro kilisesinin mihrab gibi yaldzl bir talyankadrgasna bindik. Birden Saleli (19) bir korsan gemisi zerimize yneldi ve gemimize rampaetti. Askerlerimiz kendilerini Papa'nn askerleri gibi savundular. Hepsi hemen silahlarn atarak,

"In articulo mortis"(20) af dileyerek diz ktler.Derhal onlar, annemi, yanmzdaki kzlar ve beni maymunlar gibi rl plak soydular. Buadamlarn herkesi soymak konusunda gsterdikleri abukluk vlesidir. Fakat beni daha ok


10/39

artan, biz kadnlarn, yalnzca rngann ucunun sokulmasna izin verdiimiz yere, bunlarnparmaklarn sokmas oldu. Bu tren, bana ok tuhaf geliyordu; Doal olarak, insan lkesindendar adm atmazsa her ey hakknda byle yanl yarglar ediniyor. ok gemeden bunu,oralarmza elmas saklayp saklamadmz anlamak iin yaptklarn rendim. Bu denizlerdedolaan uygar uluslar arasnda, bilinmeyen zamanlardan beri yerlemi bir detmi. Maltalsofu valyelerin, Trk erkeklerini, kadnlarn yakaladklar zaman da hep byle yaptklarn

rendim. bu, insanlarn deimez haklarndan biriymi.Annesiyle birlikte Fas'a esir olarak gtrlmenin bir prenses iin ne kadar ar olduunu sizeanlatmaya gerek grmyorum. Korsan gemisinde neler ektiimizi kolayca tahmin edersiniz.Annem hl gzeldi. Yanmzdaki kzlar, sradan oda hizmetilerimiz, btn Afrika'da elerineraslanmayacak kadar gzel kadnlard. Bana gelince... ok gzeldim. Zerafetin, gzelliin takendisiydim; stelik kzolan kzdm. Ama bu uzun srmedi. Massa Carrara'nn gzel kral iinsaklanm olan bu iek, korsanlarn reisine nasip oldu. Bu adam, iren bir zenciydi. stelikbununla bana byk bir onur verdiini sanyordu. Palestrina prensesiyle benim, Fas'a gelinceyekadar ektiklerimiz gz nne alnrsa dorusu ok dayanklymz. Neyse geelim. Bunlar,tekilerin yannda o kadar olaan eyler ki szn etmeye bile demez.Fas'a geldiimiz zaman ortalkta kan gvdeyi gtryordu. mparator Molla smail'in (21) elliolunun her birinin yandalar vard: Bu da siyahlarn siyahlara, siyahlarn Habelere,Habelerin Habelere, melezlerin melezlere kar at elli i sava demekti. Yani, btnimparatorlukta srekli bir boazlama vard.Karaya ayak basar basmaz, benim korsann dman olan kesimden zenciler, ganimetlerinielinden almak iin kageldiler. Elmaslardan ve altndan sonra en kymetli ey bizdik. Sizin,Avrupa topraklarnda hi grmediiniz bir savaa tank oldum. Kuzey uluslarnn kan o kadarateli deil. Afrikallarn o lgnca kadn dknl onlarda yok. Sizin Avrupallarndamarlarnda sanki st akyor; Atlas Dalaryla, o evrede oturanlarn damarlarnda ise slfrikasit ve ate... Kimin payna deceimiz belli olsun diye, oralarda yaayan aslanlar, kaplanlarve ylanlar gibi kendilerinden geerek dtler. Annemin sa kolunu bir Magripli, sol kolunuda benim korsann yardmcs tuttu. Bir baca Magripli bir askerin, teki de bizim korsanlardanbirinin elindeydi. Bir an iinde hemen hemen btn kzlar byle drt asker tarafndanekitirilmeye baland. Korsanm beni arkasna gizliyordu. Klcn kavram, karsna kanbiiyordu. Sonunda annemin de, btn talyan kzlarnn da kendilerini paylaamayancanavarlarn elinde para para edildiklerini, kesildiklerini, boazlandklarn grdm.Arkadam olan esirler, onlar ele geirenler, askerler, denizciler, siyahlar, Habeler, beyazlar,melezler ve sonunda korsanm, herkes ldrld ve ben yar l bir halde, bir l ynnnstnde kaldm. Buna benzer olaylar, bilindii gibi, Muhammed'in emrettii be vakit namazdakusur edilmeyen yz fersahlk bir blgede olaan ilerdendi.stste ylm kanl l srlerinden glkle syrldm ve oralardaki bir rman kysndakibyk bir portakal aacnn altna kadar srndm. Korkudan, yorgunluktan, dehetten,umutsuzluktan ve alktan bitkin, oraca yldm. Btn duygularm o kadar hrpalanmt kiok gemeden, uykudan ok baygnla benzer bir uykuya daldm. Ben bitkin ve duygularkrelmi durumda lmle hayat arasndayken, bedenimin stnde kmldayan bir eyin benisktn farkettim. Gzlerimi atm, stmde soluk solua, dilerinin arasndan bir eylersyleyen, beyaz, iyi yzl bir adam grdm: "O che sciagura d'essere senza c..." (22)

ON KNC BLM Yal kadnn felketlerinin sonu.

"Ana dilimi duyunca hem ardm, hem de sevindim. Ama daha ok, bu herifin edepsizceszlerine atm. Ona yaknd felaketten daha byk felaketler olduunu syledim. Birkaszckle bama gelenleri anlattm. Tekrar kendimden getim. Beni yaknda bulunan bir evegtrd, yataa yatrd, yiyecek verdi. Bana hizmet etti ve avuttu. Sonra okad, benim kadargzel bir yaratk grmediini, hi kimsenin kendisine geri veremeyecei bir eye sahipolabilmeyi, hibir zaman bu kadar istemediini syledi. "Napoli'de dodum", dedi, "Orada heryl iki, bin ocuu idi ederler. Bazlar bundan lr; bazlar kadnlarn sesinden daha gzelbir sese sahip olur; bazlar da devletlerin bana geer (23). Bu ameliyat bana byk birbaaryla yaptlar; Palestrina prensinin kilisesinde ilahiler syledim". "Annemin kilisesinde"

diye bardm. Adam alayarak, "Annenizin kilisesinde mi?" diye bard. "Nasl? Yoksa siz altyana kadar yetitirdiim, daha o zamandan, bu kadar gzel olaca belli olan o gen prenses


11/39

misiniz?".Yant verdim: "Ta kendisi. Annem buradan drt yz adm tede, param para, bir lynnn altnda yatyor".Bama gelenlerin hepsini ona anlattm. O da bana kendi servenini anlatt. Bir Hristiyandevleti tarafndan bir anlama yapmak zere Fas kralna nasl gnderildiini syledi. Buanlama gereince, teki hristiyanlarn ticaretlerini yok etmesine yardmc olsun diye Faskralna barut, top ve gemi verilecekti (24). Kurtarcm olan bu namuslu idi, "Grevim bitti",

dedi, "Ceuta'da gemiye bineceim, sizi de talya'ya gtrrm! O che sciagura d'essere senzac..!"Gzyalarm tutamayarak kendisine teekkr ettim. Oysa o beni, talya'ya gtrecek yerdeCezayir'e gtrd ve bu eyaletin derebeyine satt. Satlr satlmaz, Afrika'y, Asya'y veAvrupa'y dolaan veba, Cezayir'de de ba gsterdi. Yer sarsntlarn yaadnz ama Matmazel,hi vebaya tutuldunuz mu?" Cungonde, "Hayr" diye yantlad."

Yal kadn devam etti: "Vebaya tutulmu olsaydnz, onun yer sarsntsndan ok daha ktolduunu kabul ederdiniz. Bu hastalk Afrika'da salgndr. Ben de yakalandm. Daha onbeindeyken ay iinde yoksullua ve tutsakla den, hemen her gn rzna geilen,annesinin drt paraya blndn gren, alkla, savala karlaan, Cezayir'de vebadanlmek zere olan bir Papa kz iin bu durumun ne demek olduunu kavrayabiliyor musunuz?Ama yine de lmedim. Buna karlk o idi de, beni satn alan derebeyi de, Cezayir'in hemenhemen btn saray halk da ld.O korkun vebann ilk deheti geince Cezayir beyinin esirlerini sattlar. Bir tccar beni satnalp Tunus'a gtrd. Orada beni, Trablus'ta tekrar bir bakasna satan bir tccara satt.

Trablus'tan skenderiye'ye satldm. skenderiye'den zmir'e, zmir'den de stanbul'a satldm.Sonunda bir yenieri aasnn cariyesi oldum. ok gemeden de aa, Ruslarn kuattklarAzak' savunma emrini ald (25).ok kibar bir adam olan aa, btn sarayn da birlikte gtrd ve bizi, Palus M'eotide stnde,iki harem aasyla yirmi askerin koruduu kk bir kaleye yerletirdi. arpmalarda oksayda Rus ldrld; ama, onlar da bizden bir o kadarn ldrdler. Azak kan ve ate iindekald; ne kadnlara, ne de ocuklara, yallara acdlar. Yalnzca kk kalemiz kald ; onu dadman bizi a brakarak ele geirmeyi denedi. Yirmi yenieri teslim olmamak iin and imiti.Aln son snrna ulanca, yeminlerini bozmak korkusuyla bizim iki harem aasn yemekzorunda kaldlar. Birka gn sonra da kadnlar yemeye karar verdiler. ok sofu ve ok iyiyrekli bir imammz vard. Verdii gzel bir vaazla onlar, bizi tamamyla ldrmemeleri iinikna etti. "Bu bayanlarn kaba etlerinin yalnzca bir tarafn kesin", dedi. "ok gzel bir yemekyaparsnz. Gerekirse birka gn sonra bir o kadar et daha bulursunuz. Bu insancadavrannzdan tr Allah sizden honut olur, size yardm eder".mam iyi konumasn biliyordu. Onlar inandrd. Bize o korkun ameliyat yaptlar. mam bize,snnet edilen ocuklara srlen merhemden srd. Hepimiz l gibiydik. Yenieriler,kendilerine saladmz yemei henz yemilerdi ki Ruslar altlar dz kayklarla kageldiler.

Yenierilerin biri bile kurtulmad. Ruslar bizim halimize aldr etmediler. Her yerde Franszcerrahlar vardr. lerinde son derece becerikli olan biri bizi tedavi etti. yiletim. Yaralarm iyicekapandktan sonra da bana anlattklarn btn mrmce hatrlayacam. Hepimize,zlmememizi syledi; birok kuatmada buna benzer eylerin olageldiini, bunun bir savayasas olduunu syledi.Arkadalarm yrmeye balar balamaz Moskova'nn yolunu tuttular... Paylamada beni

bahvanla getiren ve bana gnde yirmi krba vuran bir Boyar'a dtm. ki yl sonra bazsaray entrikalarna kartklarndan dolay otuz Boyar'la birlikte efendim de ikencetekerleinde can verince bunu frsat bilip katm. Btn Rusya'y boydan boya getim. Uzunzaman Riga, sonra Rostok, Weimar, Leipzig, Kassel, Utrecht, Lyon, La Havre, Rotterdammeyhanelerinde hizmetilik ettim. Kaba etlerimden birini yitirmi olarak, bir papa kzolduumu hi aklmdan karmadan, yokluk ve sefalet iinde yalandm. Belki yz kez kendimildrmek istedim. Ama yaam hl seviyordum. Bu gln zayflmz belki en vazgeilmezdknlklerimizden biridir. nk her zaman yere almak istediimiz bir yk, sreklitamaya almaktan, varlmzdan dehete dtmz halde, ona balanmaktan, ksacasbizi kemiren ylan kalbimizi yiyinceye kadar okamaktan daha budalaca bir ey olur mu?Kaderin beni srkledii lkelerde ve altm meyhanelerde varlklarndan nefret eden birokinsan tandm. Ama bunlardan yalnzca on ikisinin yaamlarna isteyerek son verdiklerine tankoldum. zenci, drd ngiliz, drd Cenevizli, biri de Robek adnda bir Alman profesrd

Sonunda yahudi Don Issacar'n yanna hizmeti girdim. Beni sizin yannza verdi, gzelhanmm; ben de kendi kaderimi sizinkine baladm. Sizin banza gelenlere kendi bamagelenlerden daha ok ilgi duydum. Hatta beni biraz inelememi olsaydnz ve bir gemide can


12/39

skntsn gidermek iin hikye anlatmak det olmasayd, kendi felaketlerimin szn bileetmezdim. Ne de olsa, gzel hanmm, ben ok deneyimliyim. Dnyay tanyorum. Hoa vakitgeirmek isterseniz herhangi bir yolcuyu bandan geenleri anlatmaya arn. Yaamna lanetokumayan, ou kez kendi kendine insanlarn en mutsuzu olduunu sylemeyen bir tek kiibulursanz, beni, ba aa denize atn."

ON NC BLMCandide, gzel Cungonde'la yal kadndan nasl ayrlmak zorunda kald.

Gzel Cungonde, yal kadnn hikyesini dinledikten sonra, ona, o kratta, o deerde birkimseye gsterilmesi gereken saygy gsterdi.neriyi kabul etti; btn yolcular, pepeeservenlerini anlatmaya davet etti. Candide'le birlikte, yal kadnn hakl olduunu itiraf ettiler.Candide: ''Ne yazk ki bilge Pangloss bir auto-da-fe'de yakld. Bize karalarla denizlerikaplayan ktlkler hakknda ok gzel eyler anlatabilirdi; ben de kendimde, ona saygylaitiraz edecek kadar g bulurdum'' dedi.Herkes bandan geenleri anlatrken gemi de ilerliyordu.Buenos Aires'e yanald. Cungonde,komutan Candide ve yal kadn, Vali Don Fernando d'baraa y Figueora y Mascarenes yLampourdos y Souza'ya gittiler. Bu beyzade, bu kadar uzun ad olan bir insana yakacak kadarazametliydi. nsanlarla, en soylu biimde yukardan bakarak konuuyordu, sesini o kadaracmaszca ykseltiyor, yle hkim bir tavr alyor, yle azametli bir hal taknyordu ki kendisineselam duranlarn onu dvecei geliyordu. Kadnlar ise lgncasna seviyordu. Cungonde ona,imdiye kadar tand kadnlarn en gzeli grnd. lk ii, Cungonde'un, komutann karsolup olmadn sormak oldu. Bu soruyu sorarken taknd tavr, Candide'i telaa drd;gerekten kars olmad iin karmdr diyemedi; kzkardei olmad iin de kzkardeimdemeye dili varmad; bu yar resmi yalan, bir zamanlar ok moda (26), yeniler iin de okyararl olmasna ramen; ruhu, gerei gizleyemeyecek kadar saft. ''Matmazel Cungondekendisiyle evlenme onurunu bana verecek; Efendimizden, nikhmz kymaya tenezzletmesini rica ederiz'' dedi.Don Fernando d'baraa y Figueora y Mascarenes y Lampourdos y Souza byk bkerek ac acgld, Komutan Candide'e gidip bln denetlemesini emretti. Candide boyun edi; valiMatmazel Cungonde'la kald. Kza ilan ak etti; ona ertesi gn ya kilisede ya da houna neresigidiyorsa orada evlenebileceklerini syledi. Cungonde ondan, dnmek, yal kadnadanmak ve karar vermek iin on, on be dakika izin istedi.Kocakar, Cungonde'a: ''Yetmi iki gbeiniz belli ama be paranz yok" dedi; "GneyAmerika'nn en gzel bykl, en byk senyrnn kars olmak elinizdeyken, bin bir tehlikeyledolu bir gelecee mahkm olmak da neden? Bulgarlarn tecavzne uradnz; bir Yahudiylebir engizisyon yargc ltfunuza nail oldular. Felaketler insana baz haklar verir. tiraf ederim ki,yerinizde olsaydm valiyle evlenip Komutan Candide'in geleceini gvence altna almakta hiduraksamazdm.'' Yal kadn bunlar, yann ve deneyiminin verdii tm ihtiyatla sylerken,limana kk bir geminin girdii grld; gemide engizisyon yargcyla zaptiyeler vard vebakn neler olmutu.

Yal kadn, Candide'le birlikte hzla kaan Cungonde'un parasn ve elmaslarn, Badajosehrinde zengin bir Cordelier papaznn aldn iyi tahmin etmiti. Bu papaz deerli talardan

birkan bir kuyumcuya satmak istemi. Tccar bunlarn byk engizitrn olduunu anlam.Cordelier papaz aslmadan nce bunlar aldn itiraf etmi, sahiplerinin kim olduklarn venereye doru gittiklerini sylemi. Zaten Cungonde'la Candide'in katklar biliniyor.Arkalarndan Cadiz'e gelmiler; zaman kaybetmeden pelerinden bir gemi gndermiler... tebu gemi, Buenos Aires limanna gelmiti bile. Bir engizisyon yargcnn karaya kaca vebyk engizitrn katillerinin aranaca haberi ortala yayld. Tedbirli kocakar ne yapmakgerektiini derhal anlad. Cungonde'a: ''Siz kaamazsnz, korkacak bir eyiniz de yok;engizitr siz ldrmediniz ya; sizi seven vali size kt davranmalarna dayanamayacaktr;kaln'' dedi. Arkasndan Candide'in yanna kotu, ona da: ''Kan, dedi; yoksa bir saat sonrayaklacaksnz.'' Kaybedilecek bir saniye bile yoktu; ama Cungonde'dan nasl ayrlmal, nereyesnmal?

ON DRDNC BLM

Paraguayl Cizvitler, Candide'le Cacambo'yunasl karlyorlar.


13/39

Candide, Cadiz'den gelirken yannda, spanya kylar ile smrgelerinde eine ok raslanan biruak da getirmiti. Bu adam, Tucuman'da bir melezden domu drtte bir spanyol'du; kilisedeilahicilik, zangoluk, gemicilik, papazlk, posta datcl, askerlik, uaklk yapmt. AdCacambo idi; efendisini de ok severdi; nk o, ok iyi bir insand. ki Endls atn abucakeerledi: ''Haydi efendim, kocakarnn szn dinleyelim, gidelim ve arkamza bakmadan

koalm'' dedi. Candide, gzyalar dkerek: ''Sevgili Cungonde'cuum, valinin nikhmzkyaca bir srada byle ayrlacak mydk? Dnyann bir ucundan buralara kadar getirdiimCungonde, senin halin ne olacak?'' diye szland.Cacambo ''Ne olabilirse o olacak, dedi;kadnlar hibir zaman kendileri iin skntya dmezler; Tanr onlar kayrr; koalm.'' Candide:''Beni nereye gtryorsun? Nereye gidiyoruz? Cungonde'suz ne yapacaz?'' diyordu.Cacambo: ''Hani St. Jacques de Compostelle Cizvitleriyle birlikte savaacaktnz; haydi gidelimonlar iin savaalm: yollar az ok bilirim, sizi onlarn lkesine gtreyim. Bulgar usul talimyaptran bir komutanlar olunca pek sevinecekler; zengin olacaksnz; insan bir dnyadaeriemedii eylere, brnde eriir. Yeni eyler grmek, yeni eyler yapmak byk birzevktir'' dedi.Candide: ''Demek sen daha nce de Paraguay'da bulundun ?'' diye sordu. Cacambo: ''Evet,dedi; Assomption Koleji'nde mezlik etmitim, Los Padres topraklarn, Cadiz'in sokaklar gibibilirim. Ne gzel bir lkedir oras!.. Neredeyse yz fersahtan daha genitir; otuz eyaleteayrlmtr. Orada her ey Los Padres'lere aittir; halkn ise hibir eyi yoktur.Bu, akln veadaletin bir aheseridir. Bana gelince, ben spanya ve Portekiz krallarna kar burada savapAvrupa'da onlarn gnahlarn kartan; spanyollar burada ldrp Madrid'de cennetegnderen Los Padres'lerden daha tanrsal bir ey gremiyorum. Baylyorum ben buna; haydiyryelim; insanlarn en bahtls olacaksnz. lkelerine Bulgar usul talim bilen bir komutanngeldiini renince Los Padresler ne kadar sevinecekler bilseniz.''(27)Snra gelince, Cacambo ileri karakola, bir yzbann, komutan hazretleriyle grmekistediini syledi. Byk karakola haber gnderdiler. Paraguayl bir subay, haberi ulatrmakiin komutann ayana kadar gitti. nce Candide'le Cacambo'nun silahlarn aldlar; iki Endlsatn da alkoydular. ki yabanc, iki sra asker arasndan ieri alndlar; banda keliapkas, cbbesini syrm, belinde klc, elinde sngsyle komutan ba tarafta duruyordu. Biriaret verir vermez yirmi drt asker yeni gelenlerin evresini sard. Bir avu onlara beklemekgerektiini, komutann kendileriyle konuamayacan, sayn Bapapazn, bir spanyol'un ancakkendi huzurunda azn amasna izin verdiini, lkede saatten fazla kalmasna ise izinvermediini syledi. Cacambo: ''Sayn Bapapaz nerede?'' diye sordu. avu: ''Kilisede duaettikten sonra askerleri denetlemeye gitti" dedi: Mahmuzlarn ancak saat sonrapebilirsiniz!''. Cacambo, ''yi ama, benim gibi komutanm da alktan lyor; stelik de ospanyol deil, Almandr; Bapapaz beklerken biraz bir eyler yiyemez miyiz?'' dedi.avu hemen bu szleri komutanna iletmeye kotu. Komutan: ''Hay Allah raz olsun" dedi."Madem ki Almanm, onunla konuabilirim; ardama getirsinler.'' Candide'i, yeilli sarlgzel stunlar, ilerinde papaan, sinek kuu, sinekcil kuu, spen tavuu ve daha bir srender kuun bulunduu kafeslerle ssl bir ardaa gtrdler. Altn sahanlar iinde nefisyemekler hazrlanmt. Paraguayllar gnein altnda tarlalarda tahta anaklar iinde yemekyerlerken, sayn Komutan-Rahip ardaktan ieri girdi.Bu, toparlak yzl, olduka beyaz, kanl canl, kalar kalkk, baklar diri, kulaklar pembe,

dudaklar krmz, gururlu; ama ne bir spanyol'a, ne de bir Cizvit'e benzemeyen bir biimdegururlu, ok gzel bir delikanlyd. Candide'le Cacambo'ya, elkonulan silahlaryla iki Endlsatn geri verdiler; Cacambo, ne olur ne olmaz diye, gzlerini onlardan ayrmadan, ardanyannda atlara yulaf yedirdi.Candide nce komutann cbbesinin eteini pt; sonra sofraya oturdular. Cizvit ona Almanca:''Evet sayn efendimiz!'' dedi. Bu szleri sylerken ellerinde olmayan bir aknlk, bir heyecaniinde bakyorlard. ''Almanya'nn neresindensiniz? diye szn srdrd.'' Candide: ''Ouursuz Vestfalya eyaletinden" dedi; "Thunder-ten-Tronckh atosunda dodum.'' Komutan:''Ulu Tanrm! Bu nasl olur!'' diye bard. Candide: ''Ne mucize!'' diye bard. Komutan: ''Yoksasiz...?'' dedi. Candide: "olanaksz!'' dedi. kisi birden srt st dtler. '' Sayn efendimiz, sizmisiniz? Siz, gzel Cungonde'un kardei ha! Siz ki Bulgarlar tarafndan ldrlmtnz! SizMonsieur le Baron'un olu! Siz Paraguay'da bir Cizvit! Bu dnya gerekten de ok acayip! AhPangloss! Pangloss! Aslm olmasaydnz, imdi ne kadar sevinirdiniz!''

Komutan, kesme kristalden bardaklar iinde iki sunan zenci tutsaklarla Paraguayllar savd; Tanr'ya ve St. Ignace'a bin kere kretti; Candide'i barna basyordu; yzleri gzyalarylasrsklam olmutu. Candide: ''Size, karnn detiklerini sandnz kzkardeiniz Cungonde'un


14/39

sa ve esen olduunu sylersem daha ok sevinecek, havalara uacaksnz!'' dedi. ''Nerede?''''Yaknnzda, Buenos Aires Valisi'nin yannda; ben de savamaya geliyordum''. Bu uzunkonumada syledikleri her sz aknlk stne aknlk yaratyordu. Ruhlar, dillerininstnde uuyor, kulaklarnda dikkat kesiliyor, gzlerinde kvlcm sayordu. Alman olduklariin, Sayn Bapapaz' beklerken uzun zaman sofradan kalkmak bilmediler; bu arada komutansevgili Candide'ine unlar anlatt:

ON BENC BLM

Candide sevgili Cungonde'unun kardeininasl ldrd?

Anamla babamn ldrld, kzkardeimin rzna geildii o mthi gn, tm yaammboyunca aklmdan kmayacak. Bulgarlar ekilince, sevgili kardeimi aradlarsa da bir trlbulamadlar; anam, babam, beni, boazlanan iki hizmeti kzla kk ocuu, atalarmnatosundan iki fersah tedeki Cizvit kilisesine gmmek iin bir arabaya koydular. Bir Cizvit bizekutsal su serpti; meer ne tuzlu eymi! Birka damlas gzme kat; papaz gz kapamkrptrdm grd: elini kalbime koydu, arpntsn duydu; tedavi edildim, hafta sonra dahibir eyim kalmad. Candide'ciim, o zamanlar ne kadar gzel olduumu bilirsiniz, daha dagzelletim; onun iin kilisenin bapapaz olan Sayn Rahip Croust (28) benimle sk fk dostoldu; bana mezlik elbisesini giydirdi; biraz sonra da Roma'ya gnderildim. Byk CizvitBapapaz'nn, gen Alman Cizvitlerinden kurulu yeni bir papaz ordusuna ihtiyac vard.Paraguay hkmdarlar birliklerine ellerinden geldiince az spanyol Cizviti alrlar; daha hkimolduklarn sandklar yabanclar tercih ederler. Byk bapapaz, beni, gidip bu bada alacakyetenekte grd.Tirol blgesinden biri, bir de ben yola ktk. Buraya gelir gelmez de zangoyamaklyla temenlie ykseldim; bugn hem albay, hem de rahibim. spanya kralnnaskerlerini iddetle karlarz; onlar aforoz edip yeneceimizden emin olabilirsiniz. Tanr siziburaya bize yardm edesiniz diye gndermi. Ama sahiden sevgili kzkardeim Cungonde bukadar yaknlarda, Buenos Aires Valisi'nin yannda m?'' Candide ant ierek, bundan daha dorubir ey olamayacan syledi. Yeniden gzya dkmeye baladlar. Baron durup durupCandide'i kucaklamaktan kendini alamyordu; ona "kardeim", "kurtarcm" diyordu. ''AhCandide'ciim" dedi;" belki de muzaffer olarak kente girer, kardeim Cungonde'ukurtarabiliriz.'' Candide: ''Benim de btn dileim bu; nk onunla evlenmek istiyordum, hlda istiyorum'' dedi. Baron: ''Siz ha, kstah! diye yantlad. Yetmi iki gbei belli kzkardeimleevlenmek sizin haddinize mi dm? Byle kstaha bir niyet besleyip bana sylemeyecesaret etmenizi dorusu aklm almyor.'' Bu szlerden dona kalan Candide ona yle yantverdi: ''Sayn papaz, dnyann btn gbekleri be para etmez; kzkardeinizi bir Yahudi ile birengizitrn kollarnn arasndan aldm; bana birok ey borludur, benimle evlenmek istiyor.stat Pangloss bana her zaman insanlarn eit olduklarn sylerdi, onun iin ben de nasl olsaonunla evleneceim''. Cizvit Baron Thunder-ten-Tronckh ''Grrz apkn!'' dedi; ve aynzamanda klcnn tersini suratna indirdi. Candide hemen kendi klcn ekip kabzasna kadarBaron Cizvitin vcuduna saplad; fakat klcn karrken de alamaya balad: "Heyhat!

Tanrm," dedi; "eski efendimi, dostumu, kaynm ldrdm; dnyann en iyi insan olduumhalde, bununla kii ldrm oluyorum; stelik, n ikisi de papaz.''

ardan kapsnda nbet bekleyen Cacambo kotu. Efendisi ona: ''Artk bize hayatmzpahalya satmak kald," dedi; "neredeyse ardaa gelecekler, silah elde lmek gerek.'' Byleeyleri ok grm olan Cacambo hi armad; Baron'un giydii Cizvit cbbesini ald,Candide'in srtna geirdi, ona lnn drt ke apkasn verip ata bindirdi. Btn bunlar kalagz arasnda oldu. ''Drtnala gidelim, efendim; herkes sizi emirler vermeye kan bir Cizvitsanacak; onlar arkamzdan komadan da biz snr am oluruz.'' Bu szleri sylerken vespanyolca: "Yol verin sayn albay- papaza, yol verin!'' diye barrken umaya balamt bile...

ON ALTINCI BLM

ki yolcuyla iki kzn, iki maymunun ve Oreillon (29) denen vahilerin balarna gelenler.

Candide'le ua snr atlar; ordughta daha kimsenin Alman Cizvitinin ldnden haberi

yoktu. Akgz Cacambo antasn ekmek, ikolata, sucuk, yemi ve birka ie arapladoldurmutu. Endls atlaryla, hibir yol iz bulamadklar, bilinmeyen bir lkeye daldlar.Sonunda, nlerine, yer yer rmaklarla kesilmi gzel bir ayr kt. Bizim iki yolcu hayvanlarn


15/39

otlattlar. Cacambo efendisini yemee ard ve kendisi ona rnek oldu. Candide: ''Monsieur leBaron'un olunu ldrdkten, gzel Cungonde'u artk bir daha hi grmemeye mahkmolduktan sonra, nasl olur da sucuk yerim? Madem ki ondan uzaklarda, vicdan azab veumutsuzluk iinde srneceim, sefil gnlerimi uzatmak neye yarar? Trvoux (30) gazetesibtn bunlara ne diyecek?'' diyordu.Hem byle sylyor, hem de attrmaktan geri kalmyordu. Gne nerdeyse batacakt. ki

kafadar kadn sesine benzeyen sesler duydular. Bu seslerin acdan m, yoksa needen mi ilerigeldiini bilmiyorlard; ama, bilinmeyen bir lkede, her eyden duyulan ekingenlikle, korkuylayerlerinden frladlar. Bu sesler ayrn kysnda koarak kamaya alan rlplak iki genkzdan geliyordu; iki maymun da kzlarn kaba etlerini srarak arkalarndan kouyordu. Candidezavalllarn haline pek acd; Bulgarlardan silah kullanmasn renmiti, yapraklaradokunmadan bir allktaki fnd drebilirdi. spanyol iftesini ald, ate etti, iki maymunuldrd. ''Cacambo'cuum, ok kr u iki zavally byk bir tehlikeden kurtardm; eer birengizitr ve bir Cizviti ldrmekle gnah ilediysem iki kzn hayatn kurtarmakla bununkarln fazlasyla dedim. Belki bunlar nemli ailelerin kzlardr; bu macerann da bize bulkede byk yararlar dokunabilir...''Szn srdrecekti ama, iki kzn iki maymunu sevgiyle kucakladklarn, cesetlerinin zerindehkrarak aladklarn ve ac ac bararak ortal nlattklarn grnce dili tutuldu. SonundaCacambo'ya: ''Dorusu ya, iyi yrekliliin bu kadarn da beklemezdim'', dedi. O da ona yleyant verdi: ''Efendim, olaanst bir i grdnz; bu hanmlarn sevgililerini ldrdnz.''"Sevgilileri mi?! mkn m var? Benimle alay ediyorsunuz, Cacambo; size nasl inanaym?''Cacambo: ''Benim sevgili efendim," dedi; "her zaman, her eye ayorsunuz; niin bazlkelerde hanmlarn iltifatna nail olan maymunlarn bulunmas size tuhaf geliyor? Ben nasldrtte bir spanyolsam, onlar da yar buuk insan saylrlar.'' Candide: "Heyhat!" dedi; "statPangloss'un vaktiyle bu gibi kazalarn olduunu ve birlemelerinden egyapanlarn, faunlarn,satirlerin (31) doduunu, ilk an birok byk adamnn bunlar grdklerini sylediinianmsyorum; ama, ben bunlar masal diye dinlemitim''. Cacambo: "Artk bunlarn gerekliineinanmsnzdr," dedi; "dzgn bir eitim grmemi insanlarn bu hayvanlar ne ilerdekullandklarn grdnz; ben bu hayvanlarn bamza bir bela karmalarndan korkuyorum.''Bu doru dnceler Candide'i, ayr brakp bir ormana dalmaya srkledi. Burada Cacamboile akam yemeini yedi ve ikisi birden Portekizli engizitrle Buenos Aires Valisi'ne lanetokuduktan sonra, imenlerin stnde uyudular. Uyandklar zaman kmldayamadklarnhissettiler; nedeni geceleyin, o lkede yaayan Oreillonlarn aa kabuundan yaplm iplerlekendilerini balam olmalaryd; onlar o iki kz ele vermiti. Oklarla, topuzlarla, akldanbaltalarla silahl, rlplak elli kadar Oreillon evrelerini sarmt; birka byk bir kazanda sukaynatyor, brleri de ileri hazrlyorlard ve hep birden: ''Bu bir Cizvittir, bu bir Cizvittir... calacaz ve gzel bir yemek yiyeceiz; hadi Cizvit yiyelim!'' diye baryorlard.Cacambo boynunu bkerek: ''Benim sevgili efendim, ben size bu kzlar bize kt bir oyunoynayacaklar dememi miydim?'' dedi. Candide, kazanla ileri grnce: ''Bizi ya kzartacaklar,ya da kaynatacaklar! diye bard. Ah! eitilmemi, babo insan doasnn nasl bir eyolduunu grseydi acaba stat Pangloss ne derdi? Her ey iyi, iyi ama, dorusu MatmazelCungonde'u kaybedip Oriellonlarn elinde ie geirilmek ac bir ey!''Cacambo hibir zaman soukkanlln kaybetmezdi. Umutsuzlua kaplan Candide'e: ''Hiumutsuzlua kaplmayn, ben bu kabilelerin dillerini biraz anlarm, onlarla konuacam'' dedi.

Candide: ''zellikle, insanlar piirmenin ne byk bir vahilik olduunu, bunun Hristiyanlaaykr dtn kafalarna sokmaktan geri kalmayn!'' dedi.Cacambo: ''Efendiler, dedi, demek ki bugn bir Cizvitin etini yemek niyetindesiniz; l! Elbetteinsan dmanlarna bundan farkl davranamaz. Gerekten, doa yasas bize, 'kendi cinsinizdenolanlar ldrn' der: yeryznde herkesin yapt da budur. Biz kendi cinsimizden olanlaryemeye gerek grmyorsak, bunun nedeni, yiyecek bir sr baka gzel eyin olmasdr. Amasizler, bizim sahip olduklarmzn tmne sahip deilsiniz. Kukusuz, insan zaferinin meyvesinikargalara kuzgunlara terk edeceine kendisi yemek ister. yi ama efendiler, herhalde siz dedostlarnzn etini yemek istemezsiniz. Bir Cizviti ileyeceinizi sanyorsunuz, halbukikzartmasn yapmak istediiniz kimse sizin dmanlarnzn dmandr. Bana gelince, ben sizinlkenizde dodum; u grdnz zat benim efendimdir, Cizvitlikle de hi ilgisi yoktur; daha aznce, bir Cizviti ldrd. Srtndaki giysiler onun giysileri. te sizi yanltan da bu. Szlerimindoru olup olmadn anlamak isterseniz, aln elbisesini, Los Padres krallnn ilk snr kapsna

gtrn; efendimin bir Cizvit subayn ldrp ldrmediini renirsiniz. Bunun iin yle uzunzaman beklemek de gerekmiyor. Eer dediklerim yalan karsa, bizi yemek her zaman elinizde;


16/39

ama, eer doruysa, bize canmz balayacak kadar, kamu hukuku ilkelerini, gelenekleri,yasalar bilirsiniz.''Oreillonlar bu szleri ok doru buldular; gerei abucak renmek iin ilerinden ileri geleniki kiiyi setiler. ki eli zeki insanlara yakacak biimde devlerini yerine getirdiler, okgemeden iyi haberlerle geri dndler. Oreillon'lar iki esiri zdler, onlara her trl nezaketigsterdiler; kendilerine kzlar, serinlik verecek ikiler sundular; onlar neeyle: ''Cizvit deilmi!

Cizvit deilmi!'' diye bararak lkelerinin snrlarna kadar uurladlar. Candide bu iten naslolup da yakay syrdklarna amaktan bir trl kendini alamyordu: ''Ne millet, diyordu; neinsanlar! Ne biim detler! Eer klcm Matmazel Cungonde'un kardeine saplamamolsaydm herifler beni bal gibi yiyeceklerdi. Her neyse, saf doa iyiymi; nk bu insanlarCizvit olmadm renir renmez beni yiyecekleri yerde bin bir iltifat ettiler.''

ON YEDNC BLM

Candide'le ua, Eldorado (32) lkesinenasl vardlar, orada neler grdler?

Oreillonlarn snrna ulanca, Cacambo Candide'e: ''Bu yar krenin tekinden daha iyiolmadn gryorsunuz," dedi; "inann bana, en kestirme yoldan Avrupa'ya dnelim.''Candide: "Nasl dnmeli, nereye gitmeli" dedi. "lkeme gitsem Bulgarlarla Avarlar oradaherkesi boazlyorlar; Portekiz'e dnsem yaklacam; bu memlekette kalrsak her an iegeirilmek tehlikesi var. Ama, dnyann bu yar kresini, Matmazel Cungonde'un oturduu buyar kreyi nasl terk etmeli?''Cacambo: ''Cayenne'e (33) doru dnelim," dedi; "orada dnyann drt bucana gidenFranszlara rastlarz; bize yardm edebilirler. Elbet Tanr da bize acr.''Cayenne'e gitmek kolay deildi: ne taraftan gidileceini aa yukar biliyorlard; fakat dalar,rmaklar, uurumlar, haydutlar, vahiler, her yandan kan korkun engellerdi. Atlaryorgunluktan ld; yiyecekleri bitti: tam bir ay yabani yemiler yediler; sonunda kendilerini,hayat ve umut veren, Hindistan cevizleriyle evrili kk bir rman kysnda buldular.Her zaman yal kadn kadar iyi tler veren Cacambo, Candide'e dedi ki: ''Artk gcmzkalmad, bir hayli yrdk, kyda bo bir kayk gryorum, onu Hindistan ceviziyle dolduralm,iine atlayalm, kendimizi akntya brakalm; bir rmak, insan her zaman bir barnaa gtrr.Hoa gidecek eyler bulmasak bile yeni eyler buluruz.'' Candide: ''Haydi", dedi, "Kendimizi

Tanrya emanet edelim.''Bazen iekli, bazen plak, bazen sarp kylar arasnda birka fersah yol aldlar. Irmak srekligeniliyordu; sonunda gkyzne kadar ykselen korkun kayalardan bir kemerin altndakayboldu. ki yolcu kendilerini bu kemerin altnda sulara brakmak cesaretini gsterdiler.Burada darlaan rmak onlar korkun bir hzla, grltyle srkledi. Yirmi drt saat sonratekrar gkyzn grdler; fakat kayklar kayalara arparak paraland. Tam bir fersah,kayadan kayaya srklendiler; sonunda almaz dalarn ereveledii geni bir ufuk grdler.Bu topraklar, gereksinim iin olduu kadar, zevk iin de ekilmi biilmiti; yararl olan her eyayn zamanda gzeldi de. Yollar parlak bir maddeden, parlak bir biimde yaplm arabalarladolu, daha dorusu sslyd; ok gzel erkeklerle kadnlar tayan bu arabalar, Endls'n,

Tetuan'n ve Mequinez'in en gzel atlarn geride brakan iri krmz koyunlar hzla ekiyordu.

Candide, ''te Vestfalya'dan daha gzel bir lke'' dedi. Rastladklar ilk kyn yaknndaCacambo ile birlikte karaya ayak bast. Altn ilemeli yrtk giysiler giymi birka kyl ocuu,kyn alannda kaydrak oynuyordu. Bizim iki eski dnyal, onlara bakarak elendiler. Kaydraktalar, acayip bir parlt saan, olduka byk, yuvarlak, sar, krmz, yeil talard. Yolcularbunlardan birka tanesini almak hevesine kapldlar; bunlar, en k Moolistan tahtnn enbyk ss olabilecek altn, zmrt, yakut paralaryd. Cacambo, "Bu ocuklar, lke kralnnkaydrak oynayan ocuklar olmal" dedi. Bu srada, ocuklar okula sokmak iin gelen kyretmeni grnd. Candide, ''te kral ailesinin eitmeni" dedi.Kk ocuklar, talarn ve oynadklar her eyi yerde brakarak oyunu kestiler. Candidebunlar toplad; eitmene doru kotu, kk prenslerin altnlarn ve deerli talarnunuttuklarn iaretlerle anlatmaya alarak onlar nezaketle kendisine vermek istedi. Kyretmeni gld ve talar yere att. Bir an hayran hayran Candide'in yzne bakt, sonrayoluna gitti.

Yolcular altnlar, yakutlar, zmrtleri toplamaktan geri kalmadlar. Candide, ''Neredeyiz? diyebard; kendilerine altn ve deerli talar hor grmeyi rettiklerine baklrsa bu kralocuklarnn ok iyi yetimi olmalar lazm.'' Cacambo da Candide kadar armt. Az ileride


17/39

tek katl bir yap grdler. Kapnn nnde byk bir kalabalk, ierdeyse daha byk birkalabalk vard. Ho bir mzik duyuluyordu, nefis bir yemek kokusu geliyordu. Cacambo kapyayaklat ve Peru diliyle konuulduunu duydu; bu onun ana diliydi. Herkes Cacambo'nun,

Tucuman'da yalnzca bu dilin konuulduu bir kyde doduunu bilir. Candide'e: ''Sizeevirmenlik yapacam; girelim, buras bir lokanta'' dedi.Konukevinin, altn kumalara brnm, salar kurdelelerle bal iki erkek, iki de kz hizmetisi

onlar sofraya oturmaya ard. Her birinde iki papaan, iki yz libre arlnda halanm birakbaba, son derece lezzetli kzarm iki maymun bulunan drt eit orba, bir tabakta yzsinekcil kuu, bir baka tabakta da alt yz sinek kuu, ok lezzetli yahniler, nefis pastalargetirdiler; btn bunlar kesme kristal tabaklardayd. Konukevinin kz ve erkek hizmetileribardaklara eker kamndan yaplm eitli ikiler boaltyorlard.ou tccar ve arabac ve hepsi de son derece eitimli olan konuklar, Cacambo'ya, fazlamerak gstermeden saygyla baz sorular sordular; onun sorularna da kendisini doyuracakyantlar verdiler.

Yemek bitince Candide gibi Cacambo da yerden topladklar byk altn paralarndan ikisinimasann stne frlatarak yemek parasn deyeceini sand. Lokantann sahibiyle kars,brlerini tutarak, uzun sre katlrcasna gldler; sonunda da kendilerine geldiler.Konukevinin sahibi, ''Efendiler", dedi, "Yabanc olduunuz anlalyor; bizler yabanc grmeyealk deiliz. Bize ana yollarmzn akl talarn para diye verdiinizi grnce gldmz iinbizi balayn. Belki sizde bizim lkemizin paras yoktur; ama burada yemek yemek iin deparaya gerek yok. Ticarette kolaylk olsun diye kurulan btn konukevlerinin giderlerinihkmet der. Burada kt bir yemek yediniz, nk buras yoksul bir kydr; ama lkeninbaka yerlerinde layk olduunuz ekilde arlanrsnz.''Cacambokonukevi sahibinin btn szlerini Candide'e aktaryor, Candide de dostuCacambo'nun bu szleri anlatrken duyduu aknln aynn duyarak dinliyordu. kisi de,''Dnyann baka hibir yerinde bilinmeyen, doas bizimkinden bambaka grnen bu lkeacaba neresi?" diye soruyorlard. Candide,"Buras herhalde her eyin en iyi olduu lke olacak;nk elbet byle bir lke vardr. Hem stat Pangloss ne derse desin, ben Vestfalya'da hereyin ou zaman bir hayli kt olduunun farkna varmtm.'' diye dnyordu.

ON SEKZNC BLM

Eldorado lkesinde neler grdler?

Cacambo, konukevinin sahibine, kendisini aknla dren, merak ettii eylerin hepsiniaklad; o da ona, ''Ben ok bilgisizim ama bundan da hi yaknmyorum; burada saraydankm bir yal adam var; o, lkemizin en bilgin, en cana yakn adamdr'' dedi. Cacambo'yuhemen o yal adamn yanna gtrd. Candide artk ikinci derece bir rol oynuyor, uannarkasndan gidiyordu. ok basit bir eve girdiler; nk kaps ancak gmten, odalarntavanlar ise altndand; ama o kadar zevkle ilenmiti ki en zengin tavanlar bile bunlardanstn olamazd. Bekleme odas gerek zmrt ya da yakutla ilenmiti; her eyde grlenuyum bu ar yalnl gzlerden gizliyordu.

Yal adam, iki yabancy, sinek kuu tylerinden yastklarla kapl bir sedirde kabul etti; onlaraelmas kadehler iinde ikiler sundu; ondan sonra da u szlerle meraklarn giderdi:

''Yetmi iki yamdaym; kraln seyisi olan rahmetli babamdan, Peru'da tank olduu hayretverici ayaklanmalar dinledim. Bulunduumuz lke, buradan, dnyann bir blmn istilaetmek iin kan, sonunda spanyollar tarafndan yok edilen Inkalarn eski yurdudur.Bu aileninanayurtta kalan hkmdarlar daha akll ktlar; milletin rzasn aldktan sonra, kklkemizden hi kimsenin dar kmamas iin emir verdiler; ite saflmz ve zenginliimizikorumamz salayan da bu oldu. spanyollarn bu lke hakknda kesin bir bilgileri yoktur;buraya Eldorado adn verdiler; hatta Chevalier Raleigh (34) adnda bir ngiliz, aa yukar yzyl nce buralara kadar gelebilmiti; fakat yanalmaz kayalar ve uurumlarla evrilmiolduumuzdan, topramzn akllaryla amurunu anlalmaz bir hrsla arayan, bunlar eldeetmek iin de en son bireyimize kadar bizi ldrmeyi gze alan Avrupa milletlerininyrtclndan imdiye kadar kurtulduk.''Konuma uzun srd; hkmet biimi, gelenekler, kadnlar, genel elenceler ve sanatlarzerine syleildi. Metafizie kar her zaman ilgi duyan Candide, Cacambo'nun yardmyla bu

lkenin bir dini olup olmadn sordu. Yal adam biraz kzard. ''Bundan nasl kuku duyabilirsiniz?" dedi. "Bizi nankr msanyorsunuz?'' Cacambo utanarak, Eldorado dininin ne olduunu sordu. Yal adam yine


18/39

kzard. ''Baka baka dinler olabilir mi?", dedi. "Sanrm bizim de, herkesin dini gibi bir dinimizvar; akamdan sabaha kadar Tanrya taparz.'' Candide'in kukularna tercman olmaya devameden Cacambo: ''Siz yalnzca bir Tanrya m taparsnz?'' diye sordu. Yal adam: ''Tabii deil miya," dedi; "Tanr ne iki, ne de drt tanedir. Dorusu ya, sizin dnyanzda yaayanlar ok acayipsorular soruyorlar.'' Candide bu iyi yal adama soru sordurmaktan bkmyordu; Eldorado'da

Tanrya nasl dua edildiini renmek istedi. yi ve sayn bilgin: ''Biz Tanrya hi dua etmeyiz

ki," dedi; "ondan isteyecek hibir eyimiz yok; bize gereken her eyi vermi; biz kendisinedurmadan krederiz.'' Candide papazlar grmek hevesine kapld; nerede olduklarnsordurdu. yi yal adam glmsedi: ''Dostlarm," dedi; "biz hepimiz papazz; kral ve btn ailereisleri her sabah trenle ilahiler sylerler; be alt bin kiilik bir saz heyeti de onlara elikeder.'' ''Nasl? Sizin ders veren, tartan, yneten, kavga eden ve kendi dncelerindeolmayan kimseleri yaktran papazlarnz yok mu?'' Yal adam: ''Btn bunlar yapmamz iindeli olmamz gerekir," dedi. "Burada hepimiz ayn dncedeyiz, sizin papazlarla nekastettiinizi anlamyoruz.'' Candide btn bu szlerin karsnda kendinden geiyor, iinden:''Buras Vestfalya'dan ve Monsieur le Baron'un atosundan ne kadar farkl bir yer," diyordu.Dostumuz Pangloss, Eldorado'yu grm olsayd artk Thunder - ten - Tronckh atosunundnyann en iyi yeri olduunu sylemezdi; u kesin ki insan yolculuk yapmal!''Bu uzun konumadan sonra iyi yal adam, alt koyunlu bir araba hazrlatt ve uaklarndan onikisini kendilerini saraya gtrmek zere onlarn emrine verdi. ''Yallm sizinle birliktegelmeme izin vermedii iin beni balayn, dedi; kral sizi honut kalacanz biimde kabuledecektir; lkemizin detleri arasnda hounuza gitmeyenler olursa elbette bunu da hogrrsnz.''Candide'le Cacambo arabaya bindiler. Alt koyun adeta uuyordu; drt saatten daha ksasrede, hkmet merkezinin bir ucunda bulunan kral sarayna vardlar. Kap iki yz yirmi ayakyksekliinde ve yz ayak geniliindeydi; hangi maddeden yaplm olduunu bilmekolanakszd. Yalnzca, altn ya da deerli ta dediimiz akl talarndan ve kumlardan ne kadarstn olduu aka grlyordu.Candide ile Cacambo'yu arabadan inerken muhafz alayndan yirmi gzel kz karlad;konuklar hamama gtrdler, sinek kuu tynden yaplm giysiler giydirdiler; bundan sonrasarayn yksek rtbeli kadn ve erkek subaylar onlar, olaan tren gereince her biri bin kiilikiki sra mzisyenin arasndan geirerek hkmdarn dairesine gtrdler. Tahtn bulunduusalona yaklanca Cacambo, yksek rtbeli bir subaya, hkmdar nasl selamlamakgerektiini, nnde diz mi kmek, yoksa yzkoyun yere mi kapanmak; elleri ba stne mi,yoksa arkaya m koymak; salonun tozunu mu yalamak lazm geldiini, ksaca, trenin naslyerine getirileceini sordu. Yksek rtbeli subay; ''Tren gereince, kral kucaklamak ve her ikiyanandan pmek gereklidir" dedi. Candide'le Cacambo kendilerini akla gelebilecek btniltifatlarla karlayan ve nezaketle yemee aran kraln boynuna atldlar.

Yemek zamanna kadar onlara kenti, gklere kadar ykselen kamu yaplarn, binlerce stunlassl pazar yerlerini, ar su emelerini, karanfil ve tarn kokusuna benzer bir koku karan birtr deerli tala deli byk alanlarda eker kamndan yaplm ikilerin hi durmadan aktemeleri gsterdiler. Candide, adalet saray ile parlamentoyu grmek istedi; kendisine byleeyler olmadn, kimsenin kimseyi dava etmediini sylediler. Cezaevi olup olmadn sordu;hayr dediler. Onu en ok artan ve en ok sevindiren ey, iinde, batan aa matematik vefizik aletleriyle dolu iki bin ayak uzunluunda bir galeri bulunan bilgiler saray oldu.

leden sonra, kentin aa yukar binde birini gezdiler ve yeniden kraln yanna dndler.Candide, hkmdarla ua Cacambo'nun ve bir ok bayann arasnda sofraya oturdu. Hibirzaman bu kadar gzel yemek yememi, hibir zaman hkmdarn yemekte syledii nkteliszlere benzeyen szler duymamt. Cacambo kraln nktelerini Candide'e anlatyordu, bunlarevrildikleri zaman bile ayn gzellii koruyorlard. Candide'i artan eyler arasnda en okartan da buydu.Bir ay konukevinde kaldlar. Candide, Cacambo'ya hi durmadan: ''Dostum, diyordu; bir keredaha syleyeyim, doduum atonun bu lke deerinde olmad doru; ama ne de olsaburada Matmazel Cungonde yok; phesiz sizin de Avrupa'da bir sevgiliniz vardr. Buradakalrsak herkesten bir farkmz olmayacak; halbuki Eldorado akllaryla ykl yalnzca onkoyunla bizim dnyaya dnersek, krallarn hepsinden daha zengin oluruz; artk engizitrlerdende korkumuz kalmaz ve Matmazel Cungonde'u alabiliriz.''Bu szler, Cacambo'nun houna gitti: nsan, gezmeyi, tandklarnn yannda vnmeyi,

yolculuklarnda grdklerini anlatmay o kadar sever ki, bizim iki mutlu kiimiz de, artk dahafazla mutlu olmamaya, gitmek iin hkmdardan izin istemeye karar verdiler.


19/39

Kral onlara: ''Budalalk ediyorsunuz, dedi; lkemin abartlacak bir yannn olmadn biliyorum;fakat insan bir yerde yle byle rahat etti mi, orada kalmal. Yabanclar burada alkoymayahakkm yok kukusuz; bu, detlerimizde de, yasalarmzda da yeri olmayan bir zalimlik olur;btn insanlar zgrdr; cannz ne zaman isterse o zaman gidin; ama k ok gtr.Kayalardan oluan kemerlerin altndan geerek mucize kabilinden atnz o korkun deredenyukar kmak olanakszdr. lkemi evreleyen dalarn on bin ayak ykseklii vardr; duvar

gibi diktirler: Her birinin genilii de on fersahtan fazladr; buralardan aa ancakuurumlardan inilir. Ama madem ki gitmek istiyorsunuz, sizi rahat gtrsn diyemhendislerime bir makine yapmalarn emredeceim. Sizi dalarn arkasna ulatrdktansonra hi kimse sizinle gelemez; nk milletim dalarn evresinden kmamaya ant imitir;antlarn bozmayacak kadar da bilgedirler. Hounuza giden ne varsa benden isteyin.''Cacambo: ''Efendimizden lkenizin tayla toprayla ve biraz da yiyecekle ykl birka koyunistiyoruz'' dedi. Kral gld: ''Topramza, bu sar amura kar siz Avrupallarn nasl bir istekduyduunuzu anlamyorum; bununla birlikte, istediiniz kadar gtrebilirsiniz: hakknzdahayrl olsun!'' dedi.Kral mhendislerine, bu iki garip insan, lkeden dar karmak iin bir makine yapmalarnemretti. En iyi bin fiziki bu i iin alt; makine on be gn iinde bitti ve lkenin parasylayirmi milyon sterline mal oldu. Candide'le Cacambo'yu makinenin zerine oturttular; makinede,dalar atktan sonra binsinler diye, eerlenmi iki iri krmz koyun, erzak ykl yirmi koyun,memleketin en nadide rnlerinden armaanlar ykl otuz koyun ve nihayet altn, deerli tave elmas ykl elli koyun vard. Kral, iki kafadar sevgiyle kucaklad.

Yolcularn yola kmalar ve koyunlarla birlikte dalarn tepelerine doru ustalkla ykselmeleriok gzel bir grntyd. Mhendisler onlar esenlie kardktan sonra izin istediler; bundansonra da Candide'in, koyunlarn gtrp Matmazel Cungonde'a armaan etmekten baka biristei, amac kalmad. ''Matmazel Cungonde'u elde etmek iin Buenos Aires Valisi'ne verecekkadar paramz var. Cayenne'e doru yola koyulalm, vapura binelim, hangi lkeyi satnalabileceimizi sonra dnrz'' dedi.

ON DOKUZUNCU BLM

Surinam'da balarna neler geldi?Candide, Martin'le nasl tant?

Bizim yolcularn ilk gn olduka gzel geti. Asya, Avrupa ve Afrika'nn bir arayagetiremeyecei kadar byk bir servet sahibi olduklar dncesi onlar cesaretlendiriyordu.Heyecana kaplan Candide aalarn stne Cungonde'un adn yazd. kinci gn koyunlardanikisi bataklklara sapland ve srtlarndaki yklerle orada kald; bir ka gn sonra iki koyun dahayorgunluktan ld; daha sonra bir lde yedi sekiz koyun alktan ld; birka gn sonrakoyunlardan birou uuruma yuvarland. Sonunda, yz gnlk bir yryten sonra ellerindeyalnzca iki koyun kald. Candide, Cacambo'ya "Dostum dedi; u dnya nimetleri bakn nekadar geici eyler; Matmazel Cungonde'a kavumann mutluluu, bunun nimeti kadardayankl hibir ey yok bu dnyada!" Cacambo: "Dorusu yle," dedi; "bununla birlikteelimizde spanya kralnn bile hibir zaman sahip olamayaca kadar byk bir servetle ikikoyun daha var; uzaklarda da Hollandallara ait olduunu sandm bir kent gryorum; galiba

Surinam olacak. Aclarmz sona eriyor, mutluluumuz da yeniden balyor."Kente yaklanca, srtndaki tek giysi ancak yars kalm mavi bezden bir don olan yere serilibir zenci grdler; zavallnn sol bacayla sa eli yoktu. Candide ona Hollanda diliyle: "HeyAllah'm" dedi. "Bu feci durumda burada ne yapyorsun?" Zenci: "Efendim olan nl tccarVanderdendur'u bekliyorum" diye yant verdi. Candide: "Seni bu hale sokan efendinVanderdendur mu?" diye sordu. Zenci: "Evet efendim; burann deti byle; elbise olarak bizeylda iki kez, bezden bir don verirler; eker fabrikasnda alrken parmamz deirmen tanakaptrrsak elimizi keserler; kamak istersek bacamz keserler: ben bu iki felakete deuradm. te siz Avrupa'da bu sayede eker yiyorsunuz. Bununla birlikte anam beni Guyanakylarnda on Patagon akesine satarken bana: "Sevgili olum, demiti; tanrlarmz kutsa,onlara her zaman tap; onlar da seni mutlu yaatrlar. Beyaz efendilerimizin esiri olmak erefinikazanyorsun; bunu yapmakla da anann, babann mutluluunu salyorsun." Onlarnmutluluunu salayp salamadm bilmem, ama onlar benim mutluluumu salamadlar.

Kpekler, maymunlar ve papaanlar bizden bin kat iyidirler; beni Hristiyan yapan Hollandaldin adamlar, her pazar gn ayinde, beyaz siyah, hepimizin dem babamzn ocuklarolduumuzu sylyorlar. Ben soyaac uzman deilim, ama eer bu vaizler doru


20/39

sylyorlarsa hepimiz amca ocuklaryz. imdi siz syleyin, insan akrabasna bundan daha fecibir davranta bulunabilir mi?"Candide: "Ey Pangloss!" diye bard; "sen bylesine bir faciann olabileceini hicdnmemitin ; artk olan oldu; sonunda senin iyimserliinden vazgemem gerekecek!"Cacambo: "yimserlik de neymi"? diye sordu. Candid "Heyhat!" dedi; "iyimserlik, insann ktbir durumdayken her eyin iyi olduunu ileri srmek lgnlna tutulmasdr."

Sonra zenciye bakarak gzyalar dkt ve alayarak Surinam'a girdi.lk sorduklar ey, limanda, Buones Aires'e gidecek bir geminin bulunup bulunmad oldu.Bavurduklar adam spanyol bir kaptand. Herif onlarla esasl bir pazarlk yapmak istiyordu. Birmeyhanede bulumak zere ayrldlar. Candide'le sadk Cacambo iki koyunla birlikte kaptanorada beklemeye gittiler.ini dkmekten zevk alan Candide balarndan geen eyleri spanyola anlatt; ona, MatmazelCungonde'u karmak istediini de syledi. Kaptan: "Sizi Buenos Aires'e gtrmektenekinirim," dedi; "beni de asarlar, sizi de. Gzel Cungonde, valinin gzdesidir." Candideyldrmla vurulmua dnd; uzun uzun alad; nihayet Cacambo'yu bir kenara ekti: "Banabak, azizim, dedi; imdi ne yapacaksn, biliyor musun? Senin de, benim de ceplerimizde be altmilyonluk elmas var; sen benden daha beceriklisin; Buenos Aires'e git, MademoisselleCungonde'u al, getir; vali glk karrsa kendisine bir milyon ver; raz olmazsa iki milyonver. Engizitr sen ldrmediin iin, senden ekinmezler. Ben de bir baka gemi hazrlatrm;gider seni Venedik'te beklerim; oras Bulgarlardan, Araplardan, Yahudilerden ve engizitrlerdenkorkulmayan zgr bir lkedir." Cacambo bu akllca karar alklad. Samimi bir dost halinegelen iyi bir efendiden ayrlmak gcne gidiyordu; ama ona yararl olmann zevki ondanayrlmann acsna stn geldi. Gzya dkerek kucaklatlar. Candide ona, yal kadnunutmamasn salk verdi. Ayn gn Cacambo yola kt. u Cacambo ne iyi adamd!..Candide bir sre daha Surinam'da kald; baka bir kaptann, kendisini ve iki koyununu talya'yagtrmesini bekledi. Uaklar tuttu, uzun bir yolculuk iin gereken eyleri satn ald; sonundabyk bir geminin sahibi olan Bay Vanderdendur gelip onu buldu. Candide: "Beni, adamlarm,eyam ve u iki koyunumu dorudan doruya Venedik'e gtrmek iin ne istiyorsun?" diyesordu. Kaptan on bin kurua raz oldu. Candide hi duraksamad.Uyank Vanderdendur kendi kendine: "O, o!" dedi. "u yabanc bir rpda on bin kuru veriyor..ok zengin olmal." Biraz sonra geri dnerek yirmi bin kurutan aa yola kamyacansyledi. Candide: "Peki, yirmi bin olsun," dedi; "veriyorum."

Tacir alak sesle: "Vay canna! Bu adam on bini nasl veriyorsa yirmi bini de yle rahat veriyor"dedi ve Venedik'e otuz bin kurutan aa gtremeyeceini syledi. Candide: "Peki, otuz binolsun" dedi. Hollandal tacir kendi kendine: "O, o!" dedi; "otuz bin kuru bu adama vz geliyor;kesinlikle bu iki koyun byk bir servet ykl; fazla srar etmeyelim, nce otuz bin kuruualalm, sonra gereine bakarz." Candide, en k kaptann istedii paradan daha deerliolan iki kk elmas satt; kaptann parasn pein verdi. ki koyun gemiye bindirildi. Candide,limanda bulunan gemiye gitmek iin bir kaya bindi; kaptan da frsattan yararland, yelkenleriiirdi ve demir ald; rzgr da ileri kolaylatrd. lgna dnen Candide ok gemeden gemiyigzden kaybetti. "Heyhat! te eski dnyaya lyk bir dolap!" diye bard. Ac iinde kvranarakkyya dnd; ne de olsa yirmi hkmdar zengin edebilecek bir servet kaybetmiti.Hollandal yargcn evine gitti; biraz heyecanlanm olduu iin kapy hzla ald; ieri girdi,bana gelenleri anlatt ve gereinden biraz fazla bard. Yarg, kard grltden dolay

Candide'e on bin kuru detmekle ie balad. Sonra onu sabrla dinledi, tacir dner dnmez iiaratracana sz verdi; Danma creti olarak on bin kuru daha ald.Bu olup bitenler Candide'i bsbtn umutsuzlua drd; gerekte bundan bin kere daha acfelaketlerle karlamt; ama yargcn ve parasn alan kaptann soukkanllklar onuzvanadan kard, derin bir kedere drd. nsanlarn ktl btn irkinliiyle kafasndacanlanyor, aklna yalnzca kt eyler geliyordu. Sonunda bir Fransz gemisi Bordeaux'yahareket etmek zere olduundan, Candide'in de gemiye bindirecek elmas ykl koyunlarolmadndan, gemide tam fiyatla bir kamara kiralad ve eyaletin en mutsuz ve durumundan enok nefret eden adam olmas kouluyla, kendisiyle birlikte yolculuk etmek isteyen namuslu birinsana yol ve yiyecek masraflarndan baka iki bin kuru da vereceini kentte ilan etti.Bir donanmann alamayaca kadar istekli kii kt. Candide, en gsterililer arasndan birinisemek istediinden, hepsi tercihe lyk olduklarn iddia eden ve sz sohbeti yerinde yirmikii ayrd. Onlar bulunduu konukevine ard, kendisine en ok acnacak halde grneni ve

hakl olarak halinden en ok ikyet edeni seeceine, dierlerine de bir miktar paradeyeceine sz vererek herkesin bandan geenleri olduu gibi anlatmasn art kouphepsine yemek yedirdi.


21/39

Toplant sabahn drdne kadar srd. Candide bu maceralar dinlerken, Buenos Aires yolundayal kadnn sylediklerini ve gemide, bana byk felaketler gelmemi kimseninbulunmadna dair girdii bahsi hatrlyordu. Kendisine anlatlan her macerada Pangloss'udnyordu. "u Pangloss," diyordu, "kuramn kantlamakta hayli glk ekerdi. Buradaolmasn isterdim. Her ey olabilecei kadar iyiyse, bu kesinlikle yalnzca Eldorado da byledir,dnyann geri kalan y

Documents

Voltaire - Candide ya da iyimserlik üzerine