NGHIÊM TH THU NGA TÓM TT LUN ÁN TIN S CHUYÊN NGÀNH: VN HÓA HC Mã s: 62 31 06 40 HÀ NI - 2018 Hc vin Chính tr quc gia H Chí Minh Ngi hng dn khoa hc: GS.TS. Hoàng Vinh Phn bin 1: .......................................................... .......................................................... Lun án s c bo v trc Hi ng chm lun án cp Hc vin hp ti Hc vin Chính tr quc gia H Chí Minh Vào hi gi ngày tháng nm 2018 Có th tìm hiu lun án ti Th vin Quc gia và Hc vin Chính tr quc gia H Chí Minh 1 1. Lí do chn tài - Xut phát t vai trò ca vn hóa chính tr (VHCT) và s cn thit ca vic nghiên cu VHCT Vn hóa chính tr là mt b phn quan trng ca vn hóa xã hi (bên cnh vn hóa o c, vn hóa pháp lut, vn hóa truyn thông…). Trong sut chiu dài lch s dng nc và gi nc ca dân tc Vit Nam, VHCT ã c to dng, dn hoàn thin và góp phn làm phong phú thêm cho nn vn hóa dân tc. Nhng giá tr VHCT tiêu biu ã thm sâu vào ng li tr nc và nhân cách ca nhiu ngi lãnh o t nc, góp phn phát huy sc mnh ca c dân tc, vt thoát ra khi nhng th thách khc nghit ca lch s, a t nc i lên cng thnh và trng tn. Nghiên cu VHCT có ý ngha lý lun và thc tin sâu sc, nhng cho n nay, riêng chuyên ngành vn hóa hc, vn VHCT vn còn nhng ý kin cha thng nht, nht là ni hàm khái nim, cu trúc ca VHCT vn cha thc s c xác lp. Nhiu im còn b ng ca vn này òi hi cn c nghiên cu thu áo hn. - Xut phát t s cn thit phi nghiên cu VHCT thi thnh Trn Khác vi nhng giai on lch s sau ó, thi thnh Trn cha b chi phi bi t tng Nho giáo, nên càng có iu kin thun li nhng ngi nm quyn có th phát trin nng lc cá nhân, tr thành nhng nhân cách rc r, sáng chói, góp phn gây dng mt nn VHCT sáng to vi nhng giá tr c áo, ghi du n c bit trong lch s các triu i quân ch Vit Nam, có nhiu óng góp quan trng cho vn hóa dân tc. Hiu VHCT thi thnh Trn chính là hiu sc mnh ni ti, tim n ca dân tc trc nhng th thách cam go, là góp phn lý gii nguyên nhân thnh - suy trong lch s. Nghiên cu VHCT thi thnh Trn, ta tim cn n giá tr ca các bài hc gi nc và phát trin t nc, bài hc v xây dng mt nn chính tr vn minh, mt nn vn hóa vì con ngi, hp lòng ngi. T cách tip cn vn hóa hc, cho n nay,cha h có mt công trình nghiên cu riêng bit, chuyên sâu, h thng v vn VHCT thi thnh Trn. nh v c mt khái nim công c quan trng trong vn hóa hc, 2 thu hiu c mt b phn thit yu trong i sng vn hóa xã hi ca dân tc bui u dng nn c lp t ch rng r, oai hùng và còn nhiu n s, thit ngh là vic làm cn thit và ý ngha. - Xut phát t nhim v nghiên cu, ging dy áp ng yêu cu phát trin t nc thi k mi Mt trong nhng nhim v quan trng trong s nghip xây dng nn vn hóa và con ngi Vit Nam áp ng yêu cu phát trin bn vng t nc ã c ng Cng sn Vit Nam xác nh trong Vn kin i hi i biu toàn quc ln th XII là phi chú trng chm lo xây dng vn hóa trong ng, trong các c quan nhà nc và các oàn th. Vn kin cng khng nh ây là nhân t quan trng xây dng h thng chính tr trong sch, vng mnh. Trong quá trình thc hin nhim v ó, ni dung VHCT ã và ang c trin khai nghiên cu, ging dy nhiu góc , nhiu chuyên ngành. T góc vn hóa hc, VHCT mi ch dng li nhng nghiên cu bc u vi nhng kt qu còn khiêm tn, VHCT truyn thng Vit Nam cng cha thc s c quan tâm tha áng. Do ó, vic nghiên cu tài VHCT thi thnh Trn s góp phn i sâu vào a ht VHCT truyn thng theo cách tip cn ca vn hóa hc, ng thi giúp ích cho vic nghiên cu, ging dy các ni dung quan trng liên quan nh: Lch s vn hoá, VHCT, Vn hóa công v,... Xut phát t nhng lí do trên, nghiên cu sinh (NCS) la chn tài “Vn hóa chính tr thi thnh Trn” cho lun án tin s, chuyên ngành Vn hóa hc vi mong mun nhn chân mt cách h thng din mo và giá tr ca nn VHCT thi thnh Trn, t ó góp phn lun bàn v nhng bài hc kinh nghim ca thi Trn i vi vic xây dng và phát trin nn VHCT Vit Nam hin nay. 2. Mc ích và nhim v nghiên cu 2.1. Mc ích nghiên cu Lun án tin hành nghiên cu VHCT thi thnh Trn, qua ó liên h, bàn lun v vn xây dng nn VHCT Vit Nam hin nay. 3 2.2. Nhim v nghiên cu + Làm rõ mt s vn lý lun v VHCT (khái nim, cu trúc); + Miêu t din mo VHCT thi thnh Trn qua các thành t c bn; + Nhn nh v giá tr ca VHCT thi thnh Trn, t ó liên h và bàn lun v mt s bài hc i vi công cuc xây dng nn VHCT nc ta hin nay. 3.1. i tng nghiên cu Lun án nghiên cu VHCT thi thnh Trn (mà trng tâm là din mo, giá tr và bài hc lch s i vi giai on hin nay). 3.2. Phm vi nghiên cu - V thi gian: Giai on thnh tr ca triu Trn (1225-1329), tc t lúc vua Trn Thái Tông lên ngôi n khi vua Trn Minh Tông nhng ngôi cho thái t Vng. Giai on sau ca triu Trn không thuc phm vi nghiên cu mà ch c cp n mc liên quan cn thit ca lun án. - V không gian: Nc i Vit thi thnh Trn trong mi quan h vi các nc láng ging, c bit là nc Trung Hoa ( phng Bc) và nc Chiêm Thành ( phng Nam). - V ni dung: Ch yu nghiên cu VHCT ca ca các vng triu thi thnh Trn (tc ca ch th cm quyn c bn: vua, quan li và tng lnh). 4. C s phng pháp lun và phng pháp nghiên cu 4.1. C s phng pháp lun Lun án c thc hin da trên c s phng pháp lun ca ch ngha duy vt bin chng và ch ngha duy vt lch s ca hc thuyt mác xít phân tích tin , bi cnh lch s dn n s hình thành VHCT thi thnh Trn, phân tích vn vai trò cá nhân (ngi anh hùng) và qun chúng (thn dân) trong lch s, nhn nh giá tr và bài hc ca VHCT thi thnh Trn i vi giai on hin nay. 4.2. Phng pháp nghiên cu hoàn thành mc tiêu, nhim v nghiên cu, các phng pháp sau c s dng phù hp vi tng ni dung c th ca lun án: Phng pháp 4 tng hp t liu và s liu; Phng pháp liên ngành; Phng pháp logic - lch s; Phng pháp chuyên gia; Phng pháp phân tích và tng hp. Nhm thc hin tt các phng pháp trên, lun án tin hành các thao tác nghiên cu c th: phng vn sâu, thng kê, so sánh,... 5. óng góp mi ca lun án 5.1. V lý lun - H thng hóa, b sung và phát trin mt s vn liên quan n lý lun v VHCT; góp phn xác lp khái nim và cu trúc ca VHCT di góc nhìn vn hóa hc; - Qua vic nghiên cu v VHCT thi thnh Trn, lun án góp phn b sung v phng pháp lun cho vic nghiên cu mt b phn ca vn hóa xã hi trong mt thi i lch s c th. 5.2. V thc tin - tài phân tích din mo, giá tr ca VHCT thi thnh Trn, thông qua ó hiu rõ hn v lch s vn hoá Vit Nam; - T vic hiu v VHCT ca mt giai on trong lch s vi nhng u im và hn ch, lun án rút ra bài hc kinh nghim trong vic xây dng, phát trin VHCT Vit Nam hin nay. - Kt qu nghiên cu ca lun án s góp phn làm phong phú thêm ngun t liu v vn hóa, vn hóa Vit Nam, VHCT Vit Nam và là ngun t liu tham kho cho công tác hc tp, nghiên cu và ging dy các hc phn VHCT, Vn hóacông v, Lch s vn hóa Vit Nam... 6. Kt cu ca lun án Ngoài phn m u, kt lun, danh mc tài liu tham kho và ph lc lun án kt cu thành 04 chng, 11 tit. 5 VN HÓA CHÍNH TR THI THNH TRN 1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CU V VN HÓA CHÍNH TR 1.1.1. Tình hình nghiên cu nc ngoài Vn hóa chính tr ra i t rt sm c phng ông và phng Tây. Có th nói, t khi có chính tr thì vn VHCT cng c t ra. phng ông, các nhà t tng c i Trung Quc ã m u cho truyn thng tip cn VHCT trong lch s t tng nhân loi vi các h t tng v “c tr”, “pháp tr” và “vô vi nhi tr”. phng Tây, t thi c i cho n thi i Khai sáng, vn VHCT c nghiên cu nh i tng ca trit hc. Thut ng “VHCT” chính thc c nêu ra có th tính t nm 1784 (trong cun sách Các phng pháp trit hc lch s nhân loi) bi nhà trit hc c in ngi c I.Herder (1744 - 1803) khi ông nghiên cu mi quan h tng tác gia vn hóa và chính tr. Mc dù vn VHCT xut hin sm nh vy, nhng môn Nghiên cu VHCT li thc s ra i cùng vi ngành khoa hc chính tr hin i phng Tây. Trong ó, ni lên hai xu hng nghiên cu chính: Th nht, coi VHCT ch là chiu cnh ch quan ca h thng chính tr và quá trình chính tr. Th hai, coi VHCT là mt b phn trong chnh th vn hóa chung ca xã hi. Vi nhng nghiên cu công phu, phong phú t nhiu góc nhìn, các nhà nghiên cu trên th gii ã góp phn xây dng nên nhng h hình khái nim, t ó NCS có c nhng nhn thc khái quát v h thng lý thuyt cng nh phng pháp tip cn VHCT. Vic k tha các thành tu nghiên cu ó có ý ngha quan trng và là vic làm thc s cn thit i vi vic thc hin lun án. 1.1.2. Tình hình nghiên cu Vit Nam 1.1.2.1. Nghiên cu phng din thc tin ca vn hóa chính tr truyn thng Nhng công trình nghiên cu v VHCT Vit Nam truyn thng thng cp n các yu t c th ca VHCT nh giá tr VHCT, t tng VHCT, nhân cách nhà chính tr tiêu biu, bài hc kinh nghim vi vic xây dng và phát trin VHCT Vit Nam hin nay,... Vi các kt qu nghiên cu ó, din 6 mo chung ca VHCT Vit Nam truyn thng bc u c phác ha khá rõ nét. ây s là nhng tài liu tham kho b ích cho NCS khi nghiên cu VHCT mt thi k ca VHCT Vit Nam trong truyn thng. 1.1.2.2. Nghiên cu phng din lý lun/lý thuyt ca khoa hc hin i im chung ca các công trình nghiên cu theo hng này là các tác gi u cp ti nhng vn c bn ca môn Nghiên cu VHCT, tp trung làm rõ mt s ni dung lý lun nh: khái nim, ni dung, cu trúc, chc nng, vai trò ca VHCT. Tuy nhiên, mi góc tip cn li có mt quan nim riêng v VHCT, có th khái quát thành ba xu hng chính: 1/ Coi VHCT là mt t hp t ch tài nng, s khôn khéo trong hot ng chính tr, VHCT có th thay bng “ngh thut làm chính tr”; 2/ VHCT c hiu là vn hóa trong chính tr, ch s vn dng các yu t vn hóa trong lnh vc này, nhm to ra môi trng o c cho hot ng chính tr, làm sao cho hot ng y va lành mnh, va t c hiu qu là duy trì quyn lc; 3/Quan nim VHCT là mt thành t ca vn hóa. 1.1.2.3. Nghiên cu mang tính ng dng/vn dng trong thc tin vn hóa chính tr hin nay Trên c s nhng vn lý lun v VHCT, nhiu công trình nghiên cu ã hng n vic vn dng/ng dng vào gii quyt các vn thc tin VHCT Vit Nam hin nay. T góc nhìn hin thc, các tài liu nghiên cu theo xu hng này ã có nhng ánh giá khá khách quan, chân thc thc trng ca VHCT nc ta hin nay, t ó a ra c nhng kin ngh nhm xây dng, i mi và phát trin nn VHCT, trong ó trng tâm là nhân cách ngi lãnh o, qun lý. ây là nhng gi ý quan trng cho lun án trong ni dung liên h bàn lun n vn xây dng VHCT nc ta giai on hin nay.. 1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CU V VN HÓA CHÍNH TR THI THNH TRN 1.2.1. Nghiên cu chung v thi Trn, thi thnh Trn Thi Trn nói chung, thi thnh Trn nói riêng vn luôn là tài hp dn cho các hc gi t các chuyên ngành khác nhau nh s hc, trit hc, 7 vn hc. Các tài liu ó ã cung cp cho NCS nhiu thông tin quý giá, nhiu d kin lch s trung thc, khách quan. Qua ó, bi cnh kinh t, chính tr, xã hi thi Trn c tái hin, giúp cho NCS có c nhng c s khoa hc cn thit nhn din, lý gii VHCT thi thnh Trn. iu này có ý ngha ht sc quan trng khi NCS thc hin mt tài mà ngun tài liu ch yu là tài liu th cp. Các mng tài liu nghiên cu chung v thi Trn và thi thnh Trn cng ã góp phn to nên mt cái nhìn toàn cnh t ó, NCS có th phóng chiu, hình dung và xác nh c v th, c im ca VHCT thi thnh Trn trong bc tranh chung. 1.2.2. Nghiên cu các phng din c th ca vn hóa chính tr thi thnh Trn Hin cha có mt công trình nghiên cu chuyên sâu, h thng v VHCT thi thnh Trn. Vn này ch yu c lng trong các công trình nghiên cu v thi trung i, v thi i Lý - Trn hoc v thi Trn và mi ch c tip cn t các phng din riêng l: 1.2.2.1. Nghiên cu v nh hng giá tr trong chính tr T tng chính tr, th ch chính tr thi Trn là ni dung c nhiu tài liu tp trung nghiên cu nht. Nhìn chung, khi bàn v t tng chính tr thi Trn, các tác gi u khng nh các giá tr: tinh thn yêu nc, oàn kt, tinh thn thân dân, tinh thn tam giáo ng nguyên... Nhng giá tr y c hi t và ta sáng rc r nht trong giai on thnh tr ca nhà Trn. Các ni dung ca th ch chính tr thi thnh Trn (nh ng li tr nc, chính sách, ch trng phát trin t nc) cng c nhiu nhà nghiên cu bàn n, trong ó, c bit là vn ng li ngoi giao, chính sách ào to, tuyn dng quan li. Các ni dung quan trng ca phng din nh hng giá tr trong chính tr nh trit lý quyn lc, lý tng chính tr cha c nghiên cu sâu. 1.2.2.2. Nghiên cu v s vn hành chính tr Vn thit ch chính tr vi các ni dung nh: t chc b máy nhà nc, h thng quan ch, mô hình kinh t - chính tr kiu thái p - in trang... ã c bàn n trong khá nhiu tài liu. Các tác gi ã có nhng mô t khá c th v din mo ca b máy nhà nc vi nhng phân tích, so sánh tìm ra c trng ca thi Trn so vi các thi k khác trong lch 8 s Vit Nam. Thi Trn gn lin vi ba ln kháng chin chng Mông - Nguyên v i, nên vn gi nc mà tiêu im là ngh thut quân s c nhiu nhà nghiên cu quan tâm c bit. Ngoài ra, mt s k nng, ngh thut làm chính tr khác cng c nghiên cu công phu: k sách phát trin kinh t a s hu; k sách tr thy và làm nông nghip; k sách dùng ngi... Tuy nhiên, cha có tài liu nào miêu t c phng din vn hành chính tr mt cách toàn din. 1.2.2.3. Nghiên cu v nhân cách chính tr Nhân cách chính tr thi Trn có sc hút mnh m i vi các nhà nghiên cu t góc lý lun cng nh thc tin. Trong ó, vn hình thành nhân cách, vai trò ca các nhân vt chính tr, các phm cht áng quý và cn thit ca các nhân vt chính tr (o c, tài nng...) c i sâu làm rõ. Mt s bc chân dung v các nhân vt chính tr thi Trn ã c phác ha vi cái nhìn a chiu. Tuy nhiên, nhìn chung, vn nhân cách chính tr mi c bàn n vi t cách “con ngi chính tr” chung chung, hoc nhng óng góp ca các nhân vt lch s riêng l, cha c h thng hóa thành nhng phm cht nhân cách mang tính i din và mang màu sc riêng cho con ngi thi Trn. Hn na, cha có tài liu nào khai thác các mu hình nhân cách vn hóa, hay coi con ngi chính tr là ch th sáng to và chu tác ng ca nn VHCT. 1.2.2.4. Nghiên cu v ngoi hin chính tr ây là ni dung cha c quan tâm nghiên cu thu áo. Nhìn chung, yu t ngoi hin chính tr ch thp thoáng bóng dáng trong nhng phác tho ca mt s công trình nghiên cu v vn hóa, lch s, tôn giáo thi Trn, chng hn công trình kin trúc cung ình, trang phc cung ình, l hi và nghi thc cung ình, kin trúc tôn giáo (n, chùa, tháp...),... Các yu t mang giá tr biu tng chính tr cha…
