ANTHONYWESTON

VIẾTGÌCŨNGĐÚNG

BảnquyềntiếngViệt©2012TrungtâmHợptácTrítuệViệtNam(VICC)

NHÀXUẤTBẢNLAOĐỘNG–XÃHỘI

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Lờigiớithiệu

(ChobảntiếngViệt)

Độcgiảthânmến,

Cómộtcâucáchngônnổitiếngrằng“Chânlýsinhratrongtranhluận”vàcũngchếtđitrongđó.Nếuchúngtahiểubiếtvềcáchthứclậpluậnvàvậndụngnóphùhợpthìcuộctranhluậncóthểgiúptalàmsángtỏchânlý.Ngượclại,nếutalậpluậnbằngmọicáchchỉcốtđểbảovệnhữngđịnhkiếnđãcósẵnthìchân lýsẽchếtchìm trongnhững trận luậnchiếnkéodài.Bởivậy,đểcuộc tranh luậnhaydiễnthuyếtthànhcông,điềucốtyếulàphảiđưarađượcnhữnglậpluậnlogic,cócơsởhợplý.

TạiViệtNam,chưacócuốnsáchnàothậtsựngắngọnmàvẫnđầyđủvàdễhiểuhướngdẫnngườiđọccácphươngphápbiện luậnhiệuquả,hữudụng trongbấtkỳhoàncảnhnào.Bởivậy,chúng tôi lựachọnxuấtbảnvàgiới thiệubộsáchvềbiện luậnnóichungvà tranh luậnnói riêngvớihyvọngsẽmangđếnchocácbạnnhữngkiếnthứcbổíchvàdễdàngápdụng,giúpbạnthànhcôngtrongcôngviệcvàcuộcsống.

ViếtgìcũngđúngcủaAthonyWestonlàcuốnsáchđầutiêntrongbộsáchnày.Tácgiảđưaranghệthuậtviếtvàcáchthứclậpluậnsắcbén,thôngquacácnguyêntắccụthểđượcgiảithíchvàminhhọađầyđủ,ngắngọn.Đâyđượcxemnhưcuốngiáokhoathưnổitiếng,đãđượcdịchsang8ngônngữ‒vẫnlàlựachọnđầutiênvớinhữngaitìmkiếmmộtcuốnsáchhướngdẫndễhiểuvềcáchđưaracáclậpluậnvữngchắc.

TiếptheoViếtgìcũngđúng,chúngtôisẽxuấtbảncuốnCãigìcũngthắng–mộtcuốnsáchthựcsựlôicuốnvềcáchtưduyphảnbiệnvàtranhluậnsắcsảo,đặcbiệtthíchhợpvớinhữngaicónhucầurènluyệnvànângcaokhảnăngthuyếttrình,thuyếtphục.

Hyvọngbộsáchsẽlàngườibạnđồnghànhcùngbạnchinhphụcconđườngtưduysắcsảonhất.

Xintrântrọnggiớithiệutớiđộcgiả.

HàNộitháng12/2011

CÔNGTYSÁCHALPHA

Lờitựa

Quyểnsáchnàygiớithiệungắngọnvềnghệthuậtviếtvàđánhgiánhữnglậpluận,đồngthờibámrấtsátmụctiêunày.Tôinhậnrarằnghầuhếtsinhviênvàtácgiảthườngchỉcầnmộtdanhsáchvàidòngghinhớvànguyêntắcchứkhôngcầngiảithích,giớithiệudàidòng.Dođó,quyểnsáchnàyđượcxâydựngxoayquanhmộtsốnguyêntắcnhấtđịnh,đượcgiải thíchvàminhhọađầyđủnhưngrấtngắngọn.Đâykhôngphảimộtquyểnsáchgiáokhoamàlàmộtquyểnsáchnguyêntắc.

Tôinhậnrarằnghầuhếtgiáoviêncóthểcũngmuốngiớithiệumộtquyểnsáchnguyêntắckiểunàyđểsinhviênthamkhảovàtựtìmhiểu,ngõhầutránhlãngphíthờigiantronglớp.Mộtlầnnữatôicầnphảinhắclạirằngtiêuchíngắngọnrấtquantrọngvìmụctiêucủacuốnsáchnàynhằmgiúpsinhviêndễdàngviếtmộtbàiluậnhayđánhgiámộtlậpluận,nhưngcácnguyêntắccầnphảidựatrêngiảithíchđầyđủđểgiáoviênchỉcầnyêucầusinhviênxemNguyêntắc6hayNguyêntắc16hơnlàphảiviếtcảmộtđoạngiảithíchbênlềbàiviếtcủasinhviên.Ngắngọnmàđầyđủ‒đólàtiêuchímàtôitheođuổi.

Quyểnsáchnàycũngcóthểđượcsửdụngtrongchươngtrìnhhọcchuyênvềlậpluận.Tấtnhiên,cầnphảiđưathêmnhiềubàitậpvàvídụđượctrìnhbàyrấtđầyđủtrongnhữngquyểnsáchcósẵnkhác.Tuynhiênnhữngquyểnsáchđócũngcầnđượchỗtrợbởiquyểnsáchnàyvìmụcđíchcủanólàtậphợpnhữngnguyêntắcđơngiảnđểkếthợpcáclậpluậnvữngchắclạivớinhau.Córấtnhiềusinhviênhoànthànhkhóahọcvềbiệnluậnmàchỉbiếtcách“bắnhạ”(hayđôikhicũngchỉ“bắntrúng”)nhữngngụybiệnnhấtđịnh.Họthườngxuyênkhôngthểgiảithíchtạisaonhữnglậpluậnđókhôngđúnghayđưaralậpluậncủariêngmình.Lýluậnphichínhthứccóthểlàmtốthơnthế:quyểnsáchnàylàmộtnỗlựcđưaracáchthứclàmđiềuđó.

Xinhoannghênhcácýkiếnnhậnxétvàphêbìnhcủaquýbạnđọc.

ANTHONYWESTON

Tháng8năm1986

Giớithiệu

Tạisaophảitranhluận?

Mộtvàingườinghĩrằng tranhluậnchỉđơnthuầnlànêu lênnhữngđịnhkiếncósẵn theomộtcáchkhác.Đâycũngchínhlàlýdovìsaonhiềungườichorằngnhữngcuộctranhluậnthườngkhóchịuvàvôvị.Trongmộtcuốntừđiển,ngườitađịnhnghĩa“tranhluận”là“tranhcãi”.Theocáchhiểunày,chúngtathườngnóirằnghaingườiđang“tranhcãi”nghĩalàđangđấuđábằngmồm.Việcnàydiễnrathườngxuyênđếnmứcngườitacũngphảicôngnhậnnó.Nhưngđókhôngphảilàtranhluận.

Trongquyểnsáchnày,“đưaramộtlậpluận”cónghĩalàđưaranhữnglýdohaybằngchứngđểhỗtrợmộtkết luận.Ởđây, lập luậnkhôngchỉđơn thuần làphátbiểuvềmộtquanđiểmnàođóvà cũngkhôngđơnthuầnlàmộtcuộctranhcãi.Lậpluậnlànhữngnỗlựcsửdụnglýlẽnhằmchứngminhquanđiểmcủamình.Tranhluậncũngkhôngvôvị;thựctếnórấtquantrọngvàhấpdẫn.

Đầutiên,tranhluậnquantrọngbởiđólàcáchđểtìmraquanđiểmnàođúnghơn.Khôngphảitấtcảcácquanđiểmđềuđúng.Mộtvàikếtluậndựatrênnềntảngcủalýlẽvữngchắctrongkhinhữngkếtluậnkhácđượchỗtrợkémhơnnhiều.Nhưngthườngthìchúngtakhôngthểkết luậncáinàolàcáinào.Chúngtacầnphảinêuranhiềulýlẽchonhiềukếtluậnkhácnhauvàsauđóđánhgiánhữnglậpluậnđóđểxemxétchúngvữngchắcthếnào.

Theocáchhiểunày,tranhluậnlàmộtquátrìnhthẩmtra.Chẳnghạn,mộtsốtriếtgiavànhàhoạtđộngxãhộituyênbốrằnghìnhthứctrạinuôiđộngvậtlấythịtgâyrađaukhổchođộngvật,vìthếđólàđiềuphilývàthiếuđạođức.Phátbiểuđócóđúngkhông?Bạnkhôngthểtrảlờibằngđịnhkiếncủamìnhđược.Córấtnhiềuvấnđềliênquanởđây.Thídụnhưchúngtacóbịràngbuộcđạođứcvớinhữngloàikháckhônghaynóchỉxấuxakhiconngườilàchủthểchịuđựngđaukhổ?Conngườisẽsốngrasaonếuthiếuthịt?Mộtvàingườiănchayđãsốngrấtlâu.Liệuđiềunàycónghĩalàchếđộănchaythìlànhmạnhhơn?Haynókhônghềcóliênquangìkhixétđếnviệcnhiềungườiănthịtcũngsốnglâu?(Bạncóthểtiếptụcsuynghĩvấnđềnàybằngcáchđặtracâuhỏiliệuphầntrămngườiănchaysốnglâucónhiềuhơnkhông.)Hayngượclạicóthểlànhữngngườisốnglànhmạnhcóxuhướngtrởthànhngườiănchay?Tấtcảnhữngcâuhỏinàycầnđượcsuyxétrấtcẩnthậnvànhữngcâutrảlờithoạtđầuđềuchưarõràng.

Lậpluậncũngquantrọngvìmộtlýdokhác.Mộtkhichúngtađiđếnkếtluậnvớinhữnglýlẽhỗtrợđầyđủ,lậpluậnlàcáchchúngtagiảithíchvàbảovệkếtluậnđó.Mộtlậpluậntốtkhôngchỉđơnthuầnlặplạinhữngkếtluận.Thayvàođó,nócungcấpnhữnglýlẽvàbằngchứngđểngườikháccóthểtựđưaraquyếtđịnh.Thídụnhưnếubạntinrằngchúngtacầnphảithayđổicáchnuôivàsửdụngđộngvật,bạncầnphảiđưaranhữnglậpluậnđểgiảithíchcáchthứcbạnđitớikếtluậnđó.Đólàcáchbạnthuyếtphụcngườikhác:đưaranhữnglýlẽvàbằngchứngđãthuyếtphụcbạn.Cóquanđiểmvững

vàngkhôngphảilàmộtsailầm.Sailầmchínhlàbạnkhôngcógìngoàinhữngquanđiểm.

Hiểurõsựkhácbiệtgiữabàivănvàbàiluận

Nhữngnguyêntắctrongtranhluậnkhôngmangtínhtùyý;nócómụcđíchnhấtđịnh.Tuynhiên,sinhviên(cũngnhưmộtsốtácgiảkhác)khôngphảilúcnàocũnghiểumụctiêuđókhiđượcgiaoviếtbàiluận–vànếubạnkhônghiểunhiệmvụ,bạnkhócóthểlàmtốtnhiệmvụđó.Rấtnhiềusinhviênkhiđượcyêucầubảovệquanđiểmtrongmộtsốvấnđềđãviếtrấttỉmỉquanđiểmcủamìnhnhưngkhôngnêurabấtkỳlýdothựcsựnàođểchứngminhrằngquanđiểmcủahọlàđúng.Họđangviếtmộtbàivăn,khôngphảimộtbàiluận.

Đâylàhiểulầmthuộcvềbảnchất.Ởbậctrunghọc,cáchọcsinhtậptrunghọcnhữngchủđềkhárõràngvàkhôngmangtínhtranhluận.BạnkhôngcầntranhluậnchuyệnHiếnphápHoaKỳquyđịnhrabanhánhcầmquyềntrongchínhphủhayShakespeareviếtvởMacbeth.Bạnchỉcầnnắmvữngnhữngthựctếnàyvàbàiviếtcủabạnchỉcầnlặplạichúng.

Cácsinhviênbướcvàođạihọcvớisuynghĩmọichuyệnsẽtươngtựnhưthếởmộtcấpcaohơn.Tuynhiên,rấtnhiềuchươngtrìnhởbậcđạihọc–đặcbiệtlànhữngchươngtrìnhyêucầusinhviênphảiviết–lạinhắmvàomụctiêukhác.Nhữngchươngtrìnhnàyliênquanđếncơsởniềmtincủachúngta;chúngyêucầusinhviênphảithẩmtraniềmtinvàtìmcáchbảovệquanđiểmcủahọ.Nhữngvấnđềthảoluậntrongchươngtrìnhđạihọcthườngkhôngrõràngvàchắcchắn.ĐúnglàHiếnphápquyđịnhbanhánhcầmquyềntrongchínhphủnhưngliệuTòaántốicaocónêncóquyềnphủquyếtđốivớihainhánhkiakhông?ĐúnglàShakespeareviếtvởMacbethnhưngvởkịchđócóýnghĩagì?Nhữnglýlẽvàbằngchứngcóthểđượcđưarachonhữngcâutrảlờikhácnhau.Cácsinhviênđượcyêucầuphảihọccách tựsuynghĩđể thiết lậpquanđiểmriêngmộtcáchcó tráchnhiệm.Khảnăngbảovệđượcquanđiểmcủamìnhlàmộtthướcđochokỹnăngđóvàcũnglàlýdotạisaocácbàiluậnlạirấtquantrọng.

Thựctế,nhưnộidungtừChương7đếnChương9sẽgiảithích,đểviếtmộtbàiluậntốt,bạnsẽphảisửdụngcáclậpluậnvừanhưmộtcôngcụthẩmtravừalàcáchthứcđểgiảithíchcũngnhưbảovệkếtluậncủamình.Bạnphảichuẩnbịbàiviếtcủamìnhthôngquanghiêncứunhữnglậpluậntừgócnhìncủacácbênđốilập.Sauđó,bạnsẽphảiđưaracáclậpluậntrongbàiviếtcủamìnhđểbảovệkếtluậnbạnđưaravàđánhgiánghiêmtúcmộtvàilậpluậntừgócnhìncủacácbênđốilập.

Dànbài

Quyểnsáchnàybắtđầubằngviệcthảoluậnnhữnglậpluậntươngđốiđơngiảnvàcuốicùnghướngđếncáchviếtmộtbàiluậnhoànchỉnh.

TừChương1đếnChương6trìnhbàycáchhìnhthànhvàdiễnđạtnhữnglậpluậnngắn.Mộtlậpluận

“ngắn”đơnthuầnđưaracáclýdovàbằngchứngmộtcáchngắngọn,thườngchỉtrongvàicâuhoặcmộtđoạnvăn.

Chúngtabắtđầuvớinhữnglậpluậnngắnvìmộtsốlýdo.Lýdothứnhấtlàvìnhữnglậpluậnnàyrấtphổbiến.Thựctế,nóphổbiếnđếnnỗitrởthànhmộtphầntronghộithoạithườngnhật.Lýdothứhailànhữnglậpluậndài thườnglàsựdiễngiảicủacáclậpluậnngắnhaymộtchuỗicáclậpluậnngắnđượckếtnốivớinhau.Nếubạnhọccáchviếtvàđánhgiánhữnglậpluậnngắntrước,bạncóthểmởrộngkỹnăngcủamìnhsangnhữngbàiluận.

Lýdothứbanênbắtđầuvớinhữnglậpluậnngắnvìnhữnglậpluậnnàylàvídụminhhọatốtnhấtchocáchìnhthứclậpluậnphổbiếnvànhữnglỗiđiểnhìnhtronglậpluận.Trongnhữnglậpluậndài,việctìmravấnđềchínhthườngkhóhơn.Dođó,dùrằngmộtvàinguyêntắccóvẻrấthiểnnhiênkhiđượcđềcậpđến,hãynhớrằngbạnđanghưởnglợitừnhữngvídụđơngiản.Nhữngnguyêntắckhácđủkhóđểđóngvaitròquantrọngngaycảtrongnhữnglậpluậnngắn.

Chương7,8và9chuyểnsangbànđếnvấnđềviếtluận.Chương7trìnhbàybướcđầutiên:nghiêncứuvấn đề. Chương 8 phác họa những điểm chính trongmột bài luận và Chương 9 thêm vào nhữngnguyêntắccụthểđểviếtbàiluận.TấtcảnhữngchươngnàyđềudựatrênnhữnggìđượcthảoluậntừChương1đếnChương6.Đừngbỏquaphầnđầuvànhảyngaysangnhữngchươngvềcáchviếtbàiluậndùrằngbạntìmđọcquyểnsáchnàychomụcđíchđó.QuyểnsáchnàyđủngắnđểđọcxuyênsuốtđếnChương7,8và9vàkhiđếnnhữngchươngnàybạnđãđượctrangbịnhữngcôngcụcầnthiếtđểsửdụng chúngmột cách hiệu quả.Các giảngviên có thể chỉ định sinh viên đọc từChương1 đếnChương4vàođầuhọckỳvàsauđólàtừChương6đếnChương9vàothờiđiểmviếtbàiluận.

Chương10bànvềnhữngngụybiện,nhữnglập luậnsai lạc.Chươngnày tổnghợptấtcảnhữnglỗichungđượcthảoluậntrongcácphầnkháccủaquyểnsáchvàkếtthúcbằngmộtdanhsáchliệtkêrấtnhiềulậpluậnsailạcđầycámdỗvàphổbiếnđếnnỗicócảtênriêngchomỗiloại.PhầnPhụlụcnêuramộtsốnguyêntắcxâydựngvàđánhgiácácđịnhnghĩa.

1.Hìnhthànhmộtlậpluậnngắn

Vàinguyêntắcchung

Chương1đưaramộtsốnguyêntắcchungđểhìnhthànhmộtlậpluậnngắn.TừChương2đếnChương6sẽthảoluậnnhữngkiểulậpluậnngắncụthể.

1.Phânbiệttiềnđềvàkếtluận

Bướcđầutiêntrongviệchìnhthànhmộtlậpluậnlàhỏi,bạnđangcốchứngminhđiềugì?Kếtluậncủabạnlàgì?Hãynhớrằngkếtluậnlàlờiphátbiểumàbạnphảiđưaralýlẽđểchứngminh.Nhữnglýlẽbạnđưaradướihìnhthứcphátbiểuđượcgọilàtiềnđề.

HãyxemxétphátbiểuhàihướcsaucủaThủtướngAnhWinstonChurchill:

Hãylàmộtngườilạcquan.Trởthànhngườikháccũngkhôngíchgì.

ĐâylàmộtlậpluậnbởivìChurchillđưaramộtlýdođểtrởthànhngườilạcquan:tiềnđềcủaônglà“Trởthànhngườikháccũngchẳngíchgì.”

TiềnđềvàkếtluậncủaChurchillkháhiểnnhiênnhưngngượclạicũngcónhữngkếtluậnkhônghềdễpháthiệnchođếnkhicóchỉdẫnrõràng.SherlockHolmesđãphảigiảithíchmộttrongnhữngkếtluậnchínhcủamìnhtrongtậptruyện“Chuyếnphiêulưucủangọnlửabạc”nhưsau:

Conchónằmtrongchuồngngựanhưngkhicóngườilẻnvàotrộmngựa,nóđãkhôngsủa.Nhưvậy,hiểnnhiênđólàngườimàconchóbiếtrấtrõ…

Holmescóhaitiềnđề.Tiềnđềthứnhấtrấtrõràng:conchókhôngsủangườikhách.TiềnđềthứhailàmộtthựctếchungmàHolmesgiảđịnhrằngchúngtađềuhiểuloàichó:chóchỉsủangườilạ.Haitiềnđềnàyđứngchungngụýrằngngườikháchđókhôngphảingườilạ.

KhibạnsửdụnglậpluậnnhưmộtcôngcụthẩmtranhưđãmôtảtrongphầnGiớithiệu,đôikhibạncóthểbắtđầuvớiviệcđưarakếtluậnmàbạnmuốnbảovệ.Trướchết,hãyđưarakếtluậnđómộtcáchrõràng.NếubạnmuốnđứngvềphethủtướngChurchillvàbảovệquanđiểmrằngchúngtathựcsựnên trở thànhnhữngngười lạc quan, hãynóimột cáchdứt khoát.Sauđóhãyhỏi bản thânbạn cónhữnglýdonàođểđiđếnkếtluậnđó.Nhữnglýdonàobạncóthểđưarađểchứngminhrằngchúngtanêntrởthànhngườilạcquan?

DanhtiếngcủaThủtướngAnhChurchillcóthểhấpdẫnbạn:NếuChurchillnóirằngchúngtanênlà

ngườilạcquan,bạnvàtôilàaiđểcóthểđôicovớiôngấychứ?Tuynhiên,kiểulậpluậnnàysẽkhôngđủvữngchắcvìchắcchắntừngcórấtnhiềunhữngnhânvậtnổitiếngkhácđãkhuyếnnghịchủnghĩabiquan.Bạncầnphảitựsuynghĩvềnó.Suynghĩlạixemlýdonàokhiếnbạnchorằngchúngtacầnphảitrởthànhngườilạcquan?

Cóthểbạnđưaraýtưởngtrởthànhngườilạcquansẽgiúpchúngtacónhiềunănglượnghơnđểlàmviệcthànhcôngtrongkhinhữngngườibiquanthườngbịđánhbạivàthậmchíthấtbạingaykhicònchưabắtđầu.Dođó,bạncómộtlýdochính:Nhữngngườilạcquanthườngcónhiềukhảnăngthànhcôngvàđạtđượcmụctiêucủamìnhhơn.(CólẽđâycũnglànhữnggìChurchillngụýtrongphátbiểutrên.)Nếuđâylàlýdocủabạn,hãynóimộtcáchdứtkhoát.

Mộtkhiđãđọcxongquyểnsáchnày,bạnsẽcódanhsáchnhữnghìnhtháikhácnhaucủalậpluận.Hãysửdụngchúngđểphát triển tiềnđềcủabạn.Vídụ,đểbảovệmột lập luậnquynạp,hãyxemChương2.Chươngnàysẽnhắcnhởbạncầnđưaramộtchuỗinhữngvídụđểlàmtiềnđềvàsẽchobạnbiếtbạncầnphảitìmloạivídụnào.NếukếtluậncủabạnđòihỏimộtsuyluậnnhưnhữnggìđượcgiảithíchtrongChương6,nhữngnguyêntắcđượcthảoluậntrongchươngnàysẽchobạnbiếtbạncầnnhữngloạitiềnđềnào.Bạncóthểsẽphảithửnhữnglậpluậnkhácnhautrướckhitìmramộtlậpluậnthậtsựhiệuquả.

2.Trìnhbàyýtưởngtheothứtựtựnhiên

Nhữnglậpluậnngắnthườngđượcviếttrongmộthayhaiđoạnvăn.Hãyđặtkếtluậnlêntrước,theosaulànhữnglýlẽ,hoặctrìnhbàynhữngtiềnđềcủabạntrướcrồicuốicùngrútrakếtluận.Trongmọitrườnghợp,hãytrìnhbàynhữngýtưởngtheothứtựthểhiệndòngsuynghĩcủabạnmộtcáchtựnhiênnhất.HãyxemlậpluậnngắndướiđâycủaBertrandRussell:

Mọiđiềuxấuxatrênthếgiớiđềuxuấtpháttừkhuyếtđiểmđạođứccũngnhưtừsựthiếuthôngminh.Nhưngloàingườitừtrướctớigiờvẫnchưatìmraphươngphápnàođểnhổtậngốcnhữngkhuyếtđiểmđạođức…Ngượclại,tríthôngminhcóthểdễdàngđượccảithiệnthôngquacácphươngphápmàtấtcảnhữngngườithầycónănglựcđềubiết.Dođó,chotớikhimộtnguyêntắcgiảngdạyđạođứcnàođóđượctìmra,sựtiếnbộchỉcóthểđượctìmthấythôngquacảithiệntríthôngminhchứkhôngphảilàđạođức.

Mỗiphátbiểutrongđoạnvănnàyđềudẫnđếnphátbiểutiếptheohếtsứctựnhiên.Russellbắtđầubằngviệcchỉrahainguồngốccủacáixấutrênthếgiới:“nhữngkhuyếtđiểmđạođức”–theocáchônggọi–vàsựthiếuthôngminh.Sauđóôngtuyênbốrằngchúngtakhôngbiếtcáchsửachữa“nhữngkhuyếtđiểmđạođức”nhưngchúngtabiếtcáchsửachữasựthiếuthôngminh.Dođó,–hãylưuýrằngcụmtừ“dođó”đánhdấukếtluậncủaôngmộtcáchrấtrõràng–sựtiếnbộsẽphảixuấtpháttừviệccảithiệntríthôngminh.

Từngcâutrongđoạnlậpluậnnàyđềunằmrấtđúngvịtrí.Vẫncórấtnhiềucáchđặtvịtrísai.SẽrasaonếuRussellnóithếnày:

Mọiđiềuxấuxatrênthếgiớiđềuxuấtpháttừkhuyếtđiểmđạođứccũngnhưtừsựthiếuthôngminh.Chotớikhimộtnguyêntắcgiảngdạyđạođứcnàođóđượctìmra,sựtiếnbộchỉcóthểđượctìmthấythôngquacảithiệntríthôngminhchứkhôngphảilàđạođức.Tríthôngminhcóthểdễdàngđượccảithiện thôngquanhữngphươngphápmà tất cảnhữngngười thầy cónăng lựcđềubiết.Nhưng loàingườitừtrướctớigiờvẫnchưatìmraphươngphápnàođểnhổtậngốcnhữngkhuyếtđiểmđạođức.

Đoạnvănnàychứađựngchínhxácnhữngtiềnđềvàkếtluậntươngtựnhưngtheomộttrậttựtrìnhbàykhácvàcụm từ“dođó”đãbị loạibỏ trướccâukết.Giờđây, lập luậnnàykhóhiểuhơn rấtnhiều.Nhữngtiềnđềkhônggắnkếtvớinhaumộtcáchtựnhiênvàbạnsẽphảiđọcđoạnvănnàyhailầnchỉđểtìmrakếtluậnởđâylàgì.Đừngtrôngchờvàosựkiênnhẫncủangườiđọc.

Hãylườngtrướcviệcphảisắpxếplạilậpluậncủamìnhnhiềulầnđểtìmrađâulàtrậttựtựnhiênnhất.Nhữngnguyêntắcthảoluậntrongquyểnsáchnàysẽgiúpbạnlàmđiềuđó,khôngchỉđểbiếtbạncầntiềnđềnàomàcònbiếtlàmthếnàođểsắpxếpnhữngtiềnđềcủabạntheomộttrậttựtựnhiênnhất.

3.Bắtđầutừnhữngtiềnđềđángtincậy

Dùbạncólậpluậntừtiềnđềđếnkếtluậnhaynhưthếnào,kếtluậncủabạnsẽkhôngvữngchắcnếutiềnđềkhôngvữngchắc.

Khôngaitrênthếgiớingàynaythựcsựhạnhphúc.Dođó,cóvẻnhưloàingườikhôngđượcsinhrađểcóhạnhphúc.Saochúngtalạimongchờthứmàchúngtakhôngbaogiờtìmthấy?

Tiềnđềcủalậpluậnnàylàphátbiểurằngkhôngaitrênthếgiớinàyngàynaythựcsựhạnhphúc.Hãytựhỏimìnhliệuphátbiểunàycóđúnghaykhông.Cóthậtlàkhôngaitrênthếgiớingàynaythựcsựhạnhphúchaykhông?Ítnhấttiềnđềnàycầnđượcbảovệvàcónhiềukhảnăngnókhôngđúng.Dovậy, lập luậnnàykhông thểchứngminhrằng loàingườikhôngđượcsinhrađểcóhạnhphúchoặcchúngtakhôngmongchờhạnhphúc.

Đôilúcbắtđầutừnhữngtiềnđềđángtincậysẽdễdànghơn.Bạncóthểdẫnranhữngvídụnổitiếnghaynhữngnhânvậtdanhtiếngđồngtìnhvớitiềnđềđó.Mộtvàitrườnghợpkháclạikhóhơn.Nếubạnkhôngchắcvềđộtincậycủamộttiềnđề,bạncóthểcầnphảilàmmộtsốnghiêncứuvà/hoặcđưaramột lập luậnngắnđểbảovệ tiềnđềđó. (Chúng ta sẽquay lại thảo luậnvềđề tàinày trongnhữngchươngsau,đặcbiệtlàtrongNguyêntắcA2ởChương7.)Nếubạnnhậnramìnhkhôngđủlýlẽđểbảovệtiềnđềcủamìnhthìtấtnhiênbạncầnphảitừbỏtấtcảvàbắtđầulạibằngmộttiềnđềkhác!

4.Hãycụthểvàchínhxác

Hãytránhsựtrừutượng,mơhồcũngnhưnhữngthuậtngữtổngquát.Câu“Chúngtôiđãhànhquânnhiềugiờliềndướiánhnắngmặttrời”tốthơncảtrămlầnsovớicâu“Đólàmộtquãngthờigiandàilaođộngcầncù.”Từngcâutừngchữcũngnênchínhxác.Nhữnggiảithíchquáhoamỹsẽkhiếntấtcảmọingười–thậmchícảngườiviết–bịlạctrongmànsươngmùcủacâutừ.

KHÔNGNÊN:

Đốivớinhữngngườinắmvaitròchủyếutrongviệcthihànhnghĩavụphânbiệtvớinhữngngườinhậntránhnhiệmlãnhđạo,môhìnhchungcóvẻnhưlàlờiđáplạichonghĩavụviệndẫncủacươngvịlãnhđạo.Đólàbổnphậnđiđôivớiđịavịtrongcộngđồngxãhộicũngnhưnhiềuđơnvịnhỏhơntrongcộngđồngđó.Sựtươngđồnghiệnđạigầnnhấtlàviệccáccôngdânbìnhthườngphảithựchiệnnghĩavụquânsự,trừphicáclãnhđạocấpcaocủabộmáyAiCậpkhôngcầnđếntìnhtrạngkhẩncấpđểkêugọinghĩavụhợppháp.

NÊN:

TrongxãhộiAiCậpcổđại,dânthườngcótráchnhiệmphảithựchiệnnghĩavụquânsự.

5.Tránhdùngngôntừcảmxúc

Đừngcốlàmcholậpluậncủabạntrôngcóvẻhaybằngcáchnhạobánghaybópméobênphảnbiện.Nhìnchung,mọingườitánđồngmộtquanđiểmvìnhữnglýdonghiêmtúcvàchânthật.Cốgắngtìmhiểuquanđiểmcủahọ–vàhãycốgắnglàmđiềuđóthậtđúng–chodùbạnthậmchíhoàntoànkhôngđồngý.Vídụmộtngườinghingờcôngnghệmớikhôngphảimuốn“quaytrởvềthờiđồđá”vàmộtngườitinvàosựtiếnhóakhôngquảquyếtrằngbàcủacôlàmộtconkhỉ.Nếubạnkhôngthểhiểuđượctạisaomộtngườilạicóquanđiểmmàbạnđangcôngkích,chẳngqualàbạnchưahiểungườiđóđấythôi.

Tómlại,hãytránhsửdụngtừngữmàchứcnăngduynhấtchỉlàtạoracảmxúc.Đâygọilà“ngôntừcảmxúc.”

Dođãđểchohệthốngđườngsắtchuyênchởhànhkháchtừngmộtthờilàniềmtựhàocủamìnhbịlumờvàoquênlãngmộtcáchđángxấuhổ,nướcMỹchắcchắnvìdanhdựsẽkhôiphụclạichúngngaybâygiờ!

Đây được cho làmột lập luận ủng hộ việc khôi phục dịch vụ đường sắt chuyên chở hành khách.Nhưngnókhôngđưarabằngchứngnàochokếtluậnnàymàchỉđưarađầyrẫynhữngngôntừcảmxúc–nhữngtừnàylặpđilặplạichẳngkhácnàomộtchínhtrịgiađangtrảbài.Liệucóphảiđườngsắtchuyênchởhànhkhách“bị lumờ”vì “nướcMỹ”đãbỏ rơinóhaykhông?Điềugì “đángxấuhổ”trongchuyệnnày?Rấtnhiềuđịnhchế“mộtthờiđángtựhào”đãrơivàotìnhtrạnghỗnloạnmàrốt

cuộc–chúngtađâucónghĩavụphảikhôiphụclạitấtcả.CónghĩagìkhinóinướcMỹ“chắcchắnvìdanhdự”sẽlàmđiềuđó?Cóphảiđãtừngcóchuyệnđưaralờihứavàthấthứa?Bởiai?

Tôitinchắcrằngsẽcórấtnhiềuchuyệnđểbànkhinóivềchủđềkhôiphụcđườngsắtchởkhách,nhấtlàtrongkỷnguyênmàchiphíkinhtếvàmôitrườngchođườngcaotốcđangtrởnênnặngnềhơn.Vấnđềởđâylàlậpluậnnàykhôngnóilênđiềuđó.Nóđểchonhữngngụýkèmtheocủatừngữnóilêntấtcảvàdođókhônglàmgìcả.Chúngtakếtthúcởchínhnơichúngtabắtđầu.Khiđếnphiênbạn,hãybámvàocácbằngchứng.

6.Sửdụngthuậtngữnhấtquán

Nhữnglậpluậndựavàomốiquanhệrõrànggiữacáctiềnđềvàgiữatiềnđềvớikếtluận.Vìlýdođó,chỉsửdụngmộtbộthuậtngữchomỗiýtưởnglàđiềurấtquantrọng.

KHÔNGNÊN:

Nếubạnnghiêncứunhữngnềnvănhóakhácthìbạncóthểnhậnratínhmuônmàumuônvẻtrongcácphongtụctậpquáncủaloàingười.Nếubạnđãhiểusựđadạngtrongcáctậpquánxãhộithìbạnsẽhoàinghivềphongtụccủachínhbạn.Nếubạnkhôngbiếtchắcvềnhữnggìbạnđanglàmthìbạnsẽtrởnênkhoandunghơn.Dođó,nếubạnmởrộngkiếnthứccủamìnhtronglĩnhvựcnhânchủnghọcthìnhiềukhảnăngbạnsẽchấpnhậnngườikhácvàtậpquánkhácmàkhôngphêphángì.

NÊN:

Nếubạnnghiêncứunhữngnềnvănhóakhácthìbạncóthểnhậnratínhmuônmàumuônvẻtrongcácphongtụctậpquáncủaloàingười.Nếubạnđãnhậnratínhmuônmàumuônvẻtrongcácphongtụctậpquáncủa loàingười thìbạnsẽđặtcâuhỏivềphong tụccủachínhbạn.Nếubạnđặtcâuhỏivềphongtụccủachínhbạn,bạnsẽtrởnênkhoandunghơn.Dođó,nếubạnnghiêncứunhữngnềnvănhóakhácthìbạnsẽtrởnênkhoandunghơn.

Hãylưuýtrongcảhaiphiênbản,mỗicâuđềucódạng“NếuX,thìY.”Nhưnggiờđâyhãynhìnvàonhữngđiểmkhácnhau.

Phiênbảnthứhai(“Nên”)rấtrõràng–bởivìvếYcủamỗitiềnđềchínhlàvếXcủatiềnđềtiếptheo.VếYcủatiềnđềđầutiênchínhlàXcủatiềnđềthứhai,vếYcủatiềnđềthứhaichínhlàXcủatiềnđềthứba,vàcứnhưvậy.(Quaytrởlạivànhìnxem!)Đólàlýdovìsaolậpluậnnàyrấtdễđọcvàdễhiểu:nótạothànhmộtdạngxâuchuỗi.

Trongphiênbảnđầutiên(“Khôngnên”)dùrằngvếYcủatiềnđềđầutiênchỉphỏngchừnglàvếXcủatiềnđềthứhai,vếYcủatiềnđềthứhaichỉphỏngchừnglàvếXcủatiềnđềthứbavàcứnhưvậy.

ỞđâytừngvếXvàYđượcviếtnhưthểtácgiảluônthamkhảotừđiểnđồngnghĩamỗikhicócơhội.Thídụcụm“Khoandunghơn”ở tiềnđề thứbađượcviết thành“nhiềukhảnăngchấpnhậnngườikhácvàtậpquánhơn”trongcâukết.Kếtquảlà,lậpluậnnàyđãmấtđimốiliênhệhiểnnhiêngiữacácphầnkhiếnnótrởnênítrõràngvàthuyếtphụchơn.Ngườiviếtthìcódịpthểhiệnbảnthâncònngườiđọc–nhữngngườikhôngbiếttrướcđượccấutrúccủalậpluậnngaytừđầu–chỉtrởnênlúngtúng.

7.Sửdụngmộtnghĩaduynhấtchomỗithuậtngữ

Mộtvàilậpluậnchuyểnnghĩacủathuậtngữnàysangthuậtngữkhácđểgiànhchiếnthắng.Đâylàvídụkinhđiểnvềlốinóilậplờ:

Phụnữvànamgiớikhácnhauvềthểchấtvàcảmxúc.Haigiớitínhnàykhông“bìnhđẳng”vàdođóluậtphápkhôngnênngụytạorằngchúngtabìnhđẳng!

Lậpluậnnàybanđầutrôngcóvẻhợplýnhưngcósựkhácbiệtgiữanghĩacủahai thuậtngữ“bìnhđẳng”trongtiềnđềvàkếtluận.Đúnglàhaigiớitínhnàykhông“bìnhđẳng”vềthểchấtvàcảmxúctheonghĩa“bìnhđẳng”ởđâychỉđơngiảnlà“giốngnhau”.Tuynhiênthuậtngữ“bìnhđẳng”trướcpháp luật không cónghĩa là “giốngnhauvề thể chất và cảmxúc”mà là “cóquyềnvà cơhội nhưnhau.”Nếuđượcsắpxếplạivớihainghĩakhácnhaucủatừ“bìnhđẳng”đểlàmrõhơn,lậpluậnđósẽnhưsau:

Phụnữvànamgiớikhônggiốngnhauvềthểchấtvàcảmxúc.Dođó,phụnữvànamgiớikhôngcóquyềnvàcơhộinhưnhau.

Phiênbảnnàycủalậpluậnđãkhôngcònlậplờbằngtừ“bìnhđẳng”nữanhưngvẫnkhôngphảilàmộtlậpluậnvữngchắc;nóchỉlàmộtlậpluậnnguyênbảnkhôngthỏađángmàgiờđâytínhkhôngthỏađángđãbịlậttẩy.Mộtkhilốinóilậplờbịxóabỏ,kếtluậncủalậpluậntrênkhôngđượchỗtrợmàcũngkhôngliênquangìđếntiềnđề.Khôngcólýdonàochothấynhữngkhácbiệtvềthểchấtvàtìnhcảmcóliênquangìđếnquyềnvàcơhội.

Đôikhi,chúngtacốgắngnói lậplờbằngcáchbiếnmột từchínhyếutrởnênmơhồ.Hãytheodõicuộchộithoạisauđây:

A:Tấtcảmọingườiđềuíchkỷ!

B:NhưngcònJohnthìsao?Hãynhìncáchanhấycốnghiếnbảnthânchoconmìnhkìa!

A:Anhấychỉlàmnhữnggìanhấythựcsựmuốnlàm–đóvẫnlàíchkỷ!

Ởđâynghĩacủatừ“íchkỷ”thayđổitừphátbiểuđầutiênsangphátbiểuthứhaicủaA.Trongphát

biểuđầutiên,chúngtahiểu“íchkỷ”mangnghĩacụthể:thamlam,hànhvitựchomìnhlàtrungtâm,theođịnhnghĩthôngthườngcủa“íchkỷ”.TrongcâutrảlờicủaAtrướcsựphảnđốicủaB,Ađãmởrộngýnghĩacủatừ“íchkỷ”baohàmcảhànhvidườngnhưkhôngíchkỷbằngcáchmởrộngđịnhnghĩacủatừnàygồmcảphạmtrù“làmnhữnggìbạnthựcsựmuốnlàm.”Achỉbảovệvàgiữlạiđượctừ“íchkỷ”;chứkhônggiữđượcýnghĩabanđầucủatừ.

Mộtcáchhayđểtránhlốinóilậplờlàđịnhnghĩacẩnthậnnhữngthuậtngữchủchốtkhibạngiớithiệuchúng.Sauđó,hãychắcrằngbạnchỉsửdụngchúngtheonghĩabạnđãđịnhratừtrước!Bạncóthểcũngcầnđịnhnghĩanhữngthuậtngữđặcbiệthoặcnhữngtừngữkỹthuật.HãyxemphầnPhụlụcđểthamkhảocácthảoluậnvềquátrìnhvànhữngcạmbẫytrongđịnhnghĩa.

2.Lậpluậnbằngvídụ

Lậpluậnbằngvídụcónghĩalàđưaramộthaynhiềuvídụcụthểđểhỗtrợmộtlậpluậnquynạp.

Phụ nữ thời kỳ xa xưa thường lấy chồng từ khi rất trẻ. Juliet trong vở kịch Romeo và Juliet củaShakespeare thậmchí cònchưa tớimườibốn tuổi.Ở thờiTrungcổ, tuổimườiba làđộ tuổi thôngthườngđểlậpgiađìnhđốivớimộtphụnữDoThái.VàtrongthờikỳĐếquốcLaMã,rấtnhiềuphụnữLaMãkếthônlúcmườibahaytrẻhơn.

Lậpluậnnàyquynạptừbavídụ‒Juliet,phụnữDoTháithờiTrungcổvàphụnữLaMãthờikỳĐếquốcLaMã–điđếnkếtluận“nhiều”hayhầuhếtphụnữthờikỳxaxưa.Đểdiễnđạthìnhtháilậpluậnnàyrõràngnhất,chúngtacóthểliệtkênhữngtiềnđềmộtcáchtáchbạchvớikếtluậnđượcđặtởdòngcuốicùng:

JuliettrongvởkịchRomeovàJulietcủaShakespearethậmchícònchưatớimườibốntuổi.

PhụnữDoTháithờiTrungCổthườngkếthônởtuổimườiba.

RấtnhiềuphụnữLaMãtrongthờikỳĐếquốcLaMãkếthônlúcmườibatuổihaytrẻhơn.

Dođó,phụnữthờikỳxaxưalấychồngtừkhirấttrẻ.

Thường thì tôihayviếtnhững lập luậnngắn theocáchnàyđểxemchínhxácnhững lý lẽnàyhoạtđộngrasao.

Khinàonhữngtiềnđềnhưvậyđủsứcchứngminhmộtlậpluậnquynạp?

Tấtnhiên,cómộtyêucầulàcácvídụphảichínhxác.HãynhớlạiNguyêntắcthứ3:Mộtlậpluậnphảibắtđầutừmộttiềnđềđángtincậy!NếuJulietkhôngphảimườibốntuổihoặcnếuhầuhếtphụnữLaMãhayphụnữDoTháikhôngkếthônở tuổimườiba thì lập luậnnàysẽyếuđi rấtnhiềuvànếukhôngcótiềnđềhỗtrợnàođúngthìởđâykhôngcólậpluậnnàođúngcả.Đểkiểmtranhữngvídụcủamộtlậpluậnhaytìmranhữngvídụtốtcholậpluậnriêngcủamình,bạncóthểsẽcầntiếnhànhmộtsốnghiêncứu.

Nhưnggiảđịnhrằngnhữngvídụđềuchínhxác,quynạptừnhữngvídụnàyvẫnlàmộtcôngviệcrắcrối.Chương2sẽcungcấpchobạnmộtdanhsáchngắngọnnhằmđánhgiálậpluậnbằngvídụ‒củabạnlẫncủangườikhác.

8.Sửdụngnhiềuvídụ

Mộtvídụduynhấtđôikhichỉcóthểđượcsửdụngchomụcđíchminhhọa.ChỉnêuvídụvềJulietcóthểsẽminhhọachohônnhânthờixưa.Nhưngchỉvớimộtvídụthìkhônghỗtrợgìcholậpluậnquynạp.Phảicầnnhiềuhơnmộtvídụ.

KHÔNGNÊN:

Chỉcóđấutranhphụnữmớigiànhđượcquyềnbầucử.

Dođó,phảicóđấutranhphụnữmớigiànhđượccácquyềnbìnhđẳngchomình.

NÊN:

Chỉcóđấutranhphụnữmớigiànhđượcquyềnbầucử.

Chỉcóđấutranhphụnữmớigiànhđượcquyềnhọcđạihọcvàcaođẳng.

Chỉcóđấutranhphụnữmớigiànhđượcquyềnbìnhđẳngtrongcôngviệc.

Dođó,phảicóđấutranhphụnữmớigiànhđượccácquyềnbìnhđẳngchomình.

Tronglậpluậnquynạpvềnhómnhữngvấnđềnhỏnhặt,tốtnhấtnêncânnhắctoànbộhayhầuhếtcácvídụ.MộtlậpluậnquynạpvềtấtcảtổngthốngMỹtừsauthờikỳKennedynênnhắcđếntấtcảcácvịtổngthống.Tươngtựnhưvậy,lậpluậnrằngquyềncủaphụnữđềutừđấutranhmàcócũngnênbaogồmtấtcảhayhầuhếtnhữngquyềnquantrọng.

Nhữnglậpluậnquynạpvềnhómvấnđềlớnhơnđòihỏichọnramột“mẫuthử”.Chắcchắnchúngtakhôngthểliệtkêtấtcảphụnữthờixaxưađãkếthônsớm;thayvàođó,lậpluậncủachúngtacầnđưaramộtvàiphụnữlàmđạidiệnchosốcònlại.Việccầnbaonhiêuvídụtùythuộcvàotínhđạidiệncủanhữngvídụđó,đólàđiểmmàNguyêntắc9sẽđềcập.Nócũngphụthuộcmộtphầnvàoquymôcủanhómmàchúngtalậpluậnquynạp.Nhữngnhómlớnthườngđòihỏinhiềuvídụhơn.Phátbiểurằng“thịtrấncủabạnđầyắpnhữngngườixuấtchúng”đòihỏinhiềubằngchứnghơnphátbiểu“bạncủabạnlànhữngngườixuấtchúng”.Tùythuộcvàoviệcbạncóbaonhiêungườibạn,thậmchíchỉhaihaybavídụcũngcóthểđủđểchứngminhrằngbạncủabạnlànhữngngườixuấtchúng.Tuyvậy,trườnghợpthịtrấncủabạnlạikhác.Ngoạitrừnóquánhỏbé,cònkhông,đểchứngminhthịtrấncủabạnđầynhữngngườixuấtchúng,bạncầnđưaranhiềuvídụhơn.

9.Sửdụngnhữngvídụmangtínhđạidiện

Thậmchímộtsốlượnglớnnhữngvídụcũngcóthểđạidiệnsaichonhómlậpluậnquynạp.Chẳnghạn,nhiềuvídụvềphụnữLaMãkhôngthểđạidiệnchophụnữnóichungvìphụnữLaMãkhông

nhấtthiếtđạidiệnchophụnữởnhữngvùngkháctrênthếgiới.Lậpluậncũngđòihỏiphảibaogồmphụnữtừnhữngvùngkhác.

TấtcảmọingườitrongkhuvựctôiởđềuủnghộMcGrawtrởthànhtổngthống.Dođó,McGrawchắcchắnsẽthắng.

Lậpluậnnàyrấtyếuvìmộtkhuvựcdâncưkhólòngđạidiệnchotoànthểngườidânđibầu.Mộtkhuvựcdâncưsungtúccóthểủnghộmộtứngcửviênkhôngđượcnhữngngườikhácyêumến.Nhữngsinhviêntronglàngđạihọcthườngủnghộnhữngứngviênđạtthànhtíchkémởcáckhuvựckhác.Bêncạnhđó,chúngtathậmchíítkhicóđượcbằngchứngtốttừnhữngngườihàngxóm.Nhómnhữngngườiđặtbảnghiệutrongsânnhàvàdánđềcanlênxecủahọ(vàthườngthìbãicỏcủanhữngngườinàynằmtrongcácconđườngxecộqualạihaythậmchíhọthườngláixevà/hoặcđậuởnhữngđịađiểmdễgâychúý)cóthểđạidiệnsaichotoànthểkhudâncư.

Mộtlậpluậnvữngchắcchophátbiểu“McGrawchắcchắnsẽthắng”đòihỏimộtmẫuthửđạidiệnchotoànbộdânchúngthamgiabỏphiếu.Khôngdễdàngxâydựngmộtmẫuthửnhưvậy.Nhữngchiếndịchlấyýkiếncôngchúngxâydựngcácmẫuthửrấtcẩnthận.Đãcómộtbàihọcđángnhớvềviệcchọnngườithamgiakhảosát.Vàonăm1936,tờLiteraryDigest tiếnhànhcuộckhảosátlấyýkiếncôngchúngtrênquymôlớnlầnđầutiênđểdựđoánkếtquảcuộctranhcửtổngthốnggiữaRooseveltvàLandon.Nhữngcáitênđượcchọnrađâycũnglàcáchngàynayngườitavẫnhaysửdụng,thườngđượclấytừdanhbạđiệnthoạivàdanhsáchxehơiđăngkýtrướcbạ.Sốlượngngườikhảosátchắcchắnkhônghề nhỏ: hơn2 triệu “phiếubầu”đãđượckiểm.Cuộckhảo sát dựđoán chiến thắng sẽthuộcvềLandon.Tuynhiên,Rooseveltlạichiếnthắngmộtcáchdễdàng.Khinhìnlạisựkiệnnày,rấtdễthấyđượcvấnđềnằmởđâu.Vàonăm1936,thànhphầnđượclựachọnchỉlànhữngngườisởhữuđiện thoạivàxehơi.Mẫu thửđó rõ ràngnghiêngvềphíanhữngcử trigiàucósốngởnội thành‒nhữngngườiủnghộLandonhơn.

Kểtừđó,cáccuộckhảosátdầnđượccảithiện.Tuynhiên,vẫncònnhữnglolắngvềtínhđạidiệncủacácmẫuthử,đặcbiệtvớinhữngmẫuthửnhỏ.Giờđâygầnnhưchắcchắnaicũngcóđiệnthoạinhưngkhôngítngườicónhiềuhơnmộtcáiđiệnthoại;rấtnhiềungườikháccósốđiệnthoạikhôngđượcliệtkêtrongdanhbạ;mộtvàisốđiệnthoạiđạidiệnchocảmộthộgiađìnhnhiềucửtrivànhiềusốđiệnthoạichỉđạidiệnchomộtcử tri;vàingườikhôngmuốnnóichuyệnvớinhữngngười làmcông táckhảosát;vànhữngvấnđềtươngtự.Ngaycảkhithậntrọngchọnlựamẫuthửthìnhữngmẫuđócũngcó thểkhôngmang tínhđạidiện.Chẳnghạn, rấtnhiềunhữngcuộckhảosátquymôvàuy tínnhấtcũngđãchokếtquảsaitronglầnbầucửtổngthốngnăm1980.

Tínhđạidiệncủabấtkỳmẫuthửnàoluônluônkhôngchắcchắnởmộtkhíacạnhnàođó.Hãylườngtrướcsựnguyhiểmnày!Hãytìmranhữngmẫuthửđạidiệnchocảtổngthểtronglậpluậnquynạp.Nếubạnmuốnbiếttrẻemxemtruyềnhìnhnhiềumứcnào,đừngchỉkhảosáthọcsinhlớpbatạingôi

trườngcôngởđịaphương.NếubạnmuốnbiếtngườidânởcácquốcgiakhácnghĩgìvềHoaKỳ,đừngchỉhỏinhữngdukhách.

Hãynghiêncứu!ThídụnhưJulietchỉlàmộtngườiphụnữ.Liệucôcóđạidiệnđượcchophụnữvàothờikỳvàkhuvựccôsốnghaykhông?Chẳnghạn,trongvởkịchcủaShakespeare,mẹcủaJulietnóivớicô:

Hãynghĩđếnchuyệnhônnhânđi,congái;

Nhữngcôgáitrẻhơncon,nhữngcôgáicaoquý,ởchốnVeronanày,

Đềuđãtrởthànhmẹcảrồi.

Nếutanhớkhônglầm,bằngtuổiconbâygiờ,tađãlàmmẹcontừlâurồi,

Trongkhiđó,contabâygiờvẫnlẻloichưachồng…

(1.3.69-73)

ĐoạnkịchnàychothấyviệcJulietkếthônởtuổimườibốnkhôngphảitrườnghợpngoạilệ;thựctế;kếthônởtuổimườibốncóvẻnhưđãquátrễrồi.

Khixâydựngnhữnglậpluậnriêngcủamình,đừngchỉdựavàonhữngvídụ“nảyratrongđầumình.”Nhữngvídụmàbạnnghĩravàothờikhắcđangchúýđếnvấnđềnhiềukhảnăngthườngmangtínhthiênkiến.Mộtlầnnữa,hãyđọcsách,hãysuynghĩcẩnthậnđểtìmramộtmẫuthửthíchhợpvàhãygiữchobảnthânmìnhtrungthựcthôngquaviệclườngtrướcnhữngvídụđốilập(Nguyêntắc11).

10.Thôngtinnềntảnglàcốtyếu

Chúngtathườngcầnthôngtinnềntảngtrướckhiđánhgiámộtnhómvídụ.

BạnnênsửdụngSlapdashServices.Hiệnđangcóhàng tákháchhàngsống trongkhuvựccủabạnhoàntoànhàilòngvềdịchvụcủachúngtôi!

Slapdashcóthểthựcsựcó“hàngtá”kháchhàng“hoàntoàn”hàilòngsốngtrongkhuvựccủabạn–mặcdùkiểuphátbiểunàythườngkhôngđikèmbằngchứng–nhưngbạncũngcầncânnhắcxemcóbaonhiêungườitrongkhuvựccủabạnđãdùngthửSlapdash.NếucómộtnghìnngườiđãsửdụngthửSlapdashvàcó“hàngtá”ngườihàilòngthìthựctế“hàngtá”kháchhànghàilòngđóchỉchiếm2,4%trongsốtấtcảkháchhàng.Hãythửdùngdịchvụcủahãngkhác.

Đâylàmộtvídụnữa:

Khuvực“TamgiácBermuda”ngoàikhơiBermudalàmộtđịađiểmnổitiếng.Nơiđây,rấtnhiềutàubèvàmáybayđãbiếnmấtmộtcáchbíẩn.Chỉtrongvòngmộtthậpkỷquađãcóhàngtávụbiếnmất.

Khôngnghingờgìđiềuđó.Nhưng“hàngtá”trêntổngsốbaonhiêucontàuvàmáybaybayngangquakhuvựcnày?Hàngchụchayhàngchụcnghìn?Nếuchỉlàvàitácontàuhaymáybayđãbiếnmấttrêntổngsốhaimươinghìnchẳnghạn,thìtỷlệbiếnmấtởkhuvựcTamgiácBermudacóthểchỉởmứcbìnhthườnghaythậmchídướimứcbìnhthường–chắcchắnkhôngcógìbíẩn.

Hãyxemxétđếnviệcchúngtathườngmuaxehaychọntrườngsaukhiđãthamkhảolờikhuyêncủavàingườibạnhaynhớđếnvàikinhnghiệmcánhân.ViệcnghechuyệnchịdâucủaaiđóđãcómộtkhoảngthờigiantồitệcùngchiếcVolvođủđểngănchúngtakhôngmuamộtchiếcVolvo–dùrằngBáocáoNgườitiêudùngcóthểchỉrarằngnhìnchungnhữngchiếcVolvorấtđángtincậy.Chúngtađãchophépmộtvídụsinhđộngchiến thắngmộtbáocáo tổngkếtđượcsosánhcẩnthậndựatrênhàngngànnhữngghichépvềconsốsửachữa.RichardNisbettvàLeeRossgọiđâylàkiểulậpluận“ngườimà”,giốngnhưtrongcâu“Tôibiếtmộtngườimàhútbagóithuốcmộtngàyvàsốngđến100tuổi”hay“tôibiếtmộingườimàđã từngcómộtchiếcVolvonhưnghóarachiếcxechỉ làmónđồđồngnát.”Đâygầnnhưluônluônlàmộtkiểungụybiện.NhưNisbettvàRossđãchỉra,việc“mộtchiếcxehóarachỉlàmónđồđồngnát”chỉkhiếntỷlệsửa-chữa-thường-xuyênthayđổirấtnhỏ.

Đểđánhgiámộtnhómvídụ,chúngtacầnxemxétđếntỷlệnềntảng.Tươngứngvớiđiềuđó,khimộtlậpluậnđưaranhữngconsốvềtỷlệhayphầntrăm,thôngtinnềntảngliênquanthườngphảibaogồmconsốcụthể.Cácvụtrộmxetrongkhuđạihọccóthểtăng100%nhưngnếunócónghĩalàcóhaichiếcxebịtrộmthayvìmộtchiếcthìcũngkhôngcógìthayđổinhiềucholắm.

Đâylàvídụcuốicùng:

Saumộtkỷnguyênkhicáctrườngđạihọcthểdụcthểthaobịtốcáolợidụngsinhviênvìđãđánhrớtcácsinhviênnàykhikhảnăngchơithểthaocủahọđãhết,nhữngvậnđộngviênđạihọcgiờđâyđãtốtnghiệpvớitỷlệcaohơn.Ởrấtnhiềutrường,tỷlệtốtnghiệpcủanhữngngườinàylàhơn50%.

Nămmươiphầntrămư?Kháấntượngnhỉ!Tuynhiên,consốnàydùbanđầutrôngcóvẻthuyếtphụcnhưngkhôngthựcsựnóilênvấnđềchínhởđây.

Đầutiên,dù“nhiều”trườngđãcóhơn50%vậnđộngviêntốtnghiệp,vẫncònnhiềutrườngkhácchưalàmđiềuđó–dovậyconsốnàykhôngbaogồmnhữngtrườnglợidụngcácvậnđộngviênnhiềunhất–điềuđãkhiếnmọingườilongạitừbanđầu.

Thứhai,sẽrấtcóíchnếubiếtđượctỷlệtốtnghiệp“hơn50%”đósovớitỷlệtốtnghiệpcủatấtcảsinhviêncùngmộttrườngnhưthếnào.Nếunóthấphơnrấtnhiều,cóthểnhữngvậnđộngviênvẫnđangbịlợidụng.

Cuốicùngvàquantrọngnhất,lậpluậnnàykhônghềđưarabấtkỳlýdonàođểchúngtatinrằngtỷlệtốtnghiệpcủacácvậnđộngviênđạihọcđangthựcsựđượccảithiện–bởiởđâykhôngđưarabấtkỳconsốsosánhnàovớitỷlệtrướcđó.Cóthểchúngtacóấntượngrằngtỷlệtốtnghiệpcủacácvậnđộngviênđạihọcđãtừngthấphơnnhưngnếukhôngbiếttỷlệtrướcđâythìkhôngthểnóiđượcđiềugì!

11.Cânnhắccácphảnvídụ

Hãykiểmtracác lập luậnquynạpbằngcáchđặtcâuhỏi liệuđâycóphải lànhữngphảnvídụhaykhông.

ChiếntranhPeloponnesusbắtnguồntừthamvọngthốngtrịHyLạpcủangườiAthen.

ChiếntranhNapoleonbắtnguồntừthamvọngthốngtrịchâuÂucủaNapoleon.

ChiếntranhthếgiớithứIIbắtnguồntừthamvọngthốngtrịchâuÂucủanhữngngườitheochủnghĩaPhátxít.

Dođó,nhìnchung,chiếntranhbắtnguồntừthamvọngthốngtrịlãnhthổ.

Tuynhiên,cóphảitấtcảmọicuộcchiếnđềubắtnguồntừthamvọngthốngtrịlãnhthổ?Haycóthểlậpluậnquynạpnàyđãđiquáxanhữngvídụmànónêura?

Trênthựctế,cónhữngphảnvídụ.Thídụcáccuộccáchmạngcónhữngnguyênnhânrấtkhácnhau.Nộichiếncũngvậy.

Nếubạncóthểnghĩtớicácphảnvídụchốnglạilậpluậnquynạpmàbạnđangbảovệ,hãyđiềuchỉnhlậpluậncủabạn.Chẳnghạn,nếunhữnglậpluậntrênlàcủabạn,bạncóthểđổicâukếtthành“nhữngcuộcchiếngiữacácchínhquyềnđộclậpbắtnguồn từ thamvọngthốngtrị lãnh thổ.”Thậmchíkếtluậnnàycũngcònquátổngquátnhưngchíítcòndễbảovệhơnkếtluậntrướcđó.

Trongnhữngtrườnghợpkhác,bạncóthểtranhluậnvớiphảnvídụgiảđịnh.VàingườicóthểphảnđốirằngChiếntranhThếgiớithứIcóthểkhôngbắtnguồntừthamvọngthốngtrịlãnhthổmàtừhệthốnghiệpướcphòng thủchungvànhữngmưuđồchính trịkhác,xuấtphát từsựnổidậycủagiớithượng lưuchâuÂu,hoặccuộcnổidậycủanhữngngười theochủnghĩadân tộcởĐôngÂu,hoặcnhữngcuộcnổidậykhácđượcghinhậntronglịchsử.Tấtnhiên,kếtquảtiếptheosauvídụnàylà,bạncóthểphảihoàntoàntừbỏýkiếncủamìnhhoặccóthểtiếptụcnhưnglúcnàylậpluậncủabạnđãkhôngcònchắcchắn.Tuynhiên,vẫncóthểcócâutrảlờikhác:nhữngphảnvídụgiảđịnhđóthựcsựvẫnphùhợpvớilậpluậnquynạpcủabạn.BạncóthểlậpluậnrằngrốtcuộcthamvọngcủacácthếlựcchâuÂumuốnthốngtrịchâulụcnàylàđộngcơcủahệ thốnghiệpướcphòngthủchungvànhững

mưuđồkhácchínhlàcáiđãkhơimàocuộcchiến.Vàkhôngphảicuộcnổidậycủanhữngngườitheochủnghĩadântộcbắtnguồntừáchthốngtrịbấtcônglúcbấygiờđósao?Ởđây,thựctếlàbạnđangcốdiễndịchlạiphảnvídụthànhmộtvídụkhác.Sựtháchthứcbanđầuvớikếtluậncủabạntrởthànhmộtbằngchứngkháchỗtrợchokếtluậnnày.Bạncóthểthayđổihoặckhôngthayđổicáchdiễnđạtkếtluậncủamình:Trongbấtkỳtìnhhuốngnào,bâygiờbạnđãhiểurõhơnvềkếtluậncủamìnhvàbạnđãđượctrangbịđểđốiphóvớinhữngphảnbácvềsau.

Cũngnênnghĩtớinhữngphảnvídụkhibạnđangđánhgiálậpluậncủangườikhác.Hãyđặtcâuhỏirằngliệukếtluậncủahọcócầnphảiđiềuchỉnhhaygiớihạnlạihaykhông,liệucókhinàonhữngkếtluậnđóbịbácbỏhoàntoànhaykhông,hayliệumộtvídụđốilậpgiảđịnhnàođócóthểđượcdiễndịchlạinhưmộtvídụhỗtrợkhác.Nhữngnguyêntắcnàyápdụngchobấtkỳlậpluậnnàocủangườikháccũngnhưápdụngchochínhbạn.Khácbiệtduynhấtlàbạncócơhộiđiềuchỉnhlậpluậnquynạpquámứccủamình.

:

3.Lậpluậnbằngphéploạisuy

CómộtngoạilệtrongNguyêntắc8(“Sửdụngnhiềuvídụ”).Lậpluậnbằngphéploạisuykhôngsửdụngnhiềuvídụđểhỗtrợmộtlậpluậnquynạpmàdựatrênmộtsựviệchayvídụcụthểđểlýluậnrằngvìhaivídụđógiốngnhau,dođóchúngcóthểđượcsuyratươngtựnhưnhau.

Thídụ,dướiđâylàlậpluậncủamộtngườilàmcôngtácđiềuhànhytếtuyênbốrằngmọingườinênkiểmtrasứckhỏeđịnhkỳ:

Mọingườiđemxecủamìnhđibảodưỡngvàkiểmtravàithángmộtlầnmàkhôngphànnàngì.Vìsaohọkhôngchămsócbảnthânmìnhgiống

nhưvậy?

Lậpluậnnàychorằngkiểmtrasứckhỏeđịnhkỳcũnggiốngnhưbảodưỡngxehơiđịnhkỳ.Xehơiđòihỏisựchămsócnhưthếnếukhôngsẽnảysinhnhiềuvấnđềnghiêmtrọng.BácsĩBearytuyênbốrằngcơthểchúngtacũngnhưvậy.

Mọingườibiếtrằnghọnênmangxecủamìnhđibảodưỡngvàkiểmtrađịnhkỳ(nếukhôngsẽnảysinhnhiềuvấnđềnghiêmtrọng).

Cơthểconngườicũnggiốngnhưnhữngchiếcxe(bởivìcơthểconngườicũngcóthểnảysinhnhiềuvấnđềnghiêmtrọngnếukhôngđượckiểmtrathườngxuyên).

Dođó,mọingườicũngnênmangcơthểcủamìnhđi“bảodưỡng”vàkiểmtrađịnhkỳ.

Hãylưuýtừinnghiêng“giống”ởtiềnđềthứhai.Khimộtlậpluậnnhấnmạnhvàosựgiốngnhaugiữahaisựviệc,đórấtcóthểlàmộtlậpluậntheophéploạisuy.

Dướiđâylàmộtvídụphứctạphơn.

Hômqua,mộtcâuchuyệnthúvịđãxảyraởRomacóliênquanđếnAdamNordwell,mộtđầubếpngườiMỹgốcChippewa.NgaysaukhiđápmáybaytừCaliforniatrongtrangphụcbộtộc,NordwellnhândanhngườidađỏởMỹtuyênbốrằngôngnàyđangsởhữunướcÝbằng“quyềnpháthiện”theocáchmàChristopherColumbusđãlàmởchâuMỹ.“TôituyênbốngàyhômnaylàngàytôipháthiệnranướcÝ,”Nordwellnói.“ColumbuscóquyềngìmàpháthiệnraChâuMỹkhiđãcóngườiđịnhcưởđóhàngngànnămchứ?ĐólàquyềnhiệntạitôicóđểđếnÝvàtuyênbốquyềnpháthiệncủamìnhvớiđấtnướccủabạn.”

Nordwell cho rằng “phát hiện” ra nước Ý của ông cũng giống như “phát hiện” ra châu Mỹ củaColumbus,chíítlàtheocùngmộtcách:CảNordwellvàColumbusđềutuyênbốpháthiệnramộtđấtnướcđãđượccưdânđịnhcưởđóhàngthếkỷtrước.Dođó,Nordwellkhẳngđịnhmìnhcó“quyền”đóđểtuyênbốvớinướcÝnhưColumbusđãlàmvớichâuMỹ.Nhưngtấtnhiên,NordwellchẳngcóquyềngìvớinướcÝcả.Dođó,ColumbuskhôngcóquyềngìđểtuyênbốvớichâuMỹ.

NordwellkhôngcóquyềngìđểtuyênbốnướcÝnhândanhdântộckhácchứđừngnóiđến“quyềnpháthiện”(bởicưdânÝđãđịnhcưởđóhàngthếkỷtrướcrồi).

TuyênbốquyềncủaColumbusvớiChâuMỹbằng“quyềnpháthiện”cũnggiốngnhưtuyênbốcủaNordwellđốivớinướcÝ(cưdânchâuMỹcũngđãđịnhcưhàngthếkỷtrướcrồi).

Dođó,ColumbuskhôngcóquyềngìkhituyênbốchâuMỹnhândanhngườikhácchứđừngnóiđến“quyềnpháthiện.”

Làmcáchnàochúngtađánhgiánhữnglậpluậnbằngphéploạisuy?

Tiềnđềđầutiêncủalậpluậnbằngphéploạisuyđưaratuyênbốvềmộtvídụđượcsửdụngnhưhìnhmẫutươngtự.HãynhớNguyêntắc3:hãychắcchắnrằngtiềnđềnàylàđúng.VídụđúnglàxehơicầnbảodưỡngvàkiểmtrathườngxuyênđểtránhkhôngnảysinhnhữnglỗinghiêmtrọnghoặcđúnglàAdamNordwellkhôngthểtuyênbốquyềnvớinướcÝnhândanhnhữngngườiChippewa.

Tiềnđềthứhaitronglậpluậnbằngphéploạisuytuyênbốrằngvídụđưaratrongtiềnđềthứnhấtgiốngvớivídụmàtừđósẽrútrakếtluận.Đánhgiátiềnđềnàykhóhơnvàsẽcầnmộtnguyêntắcriêng.

12.Phéploạisuyđòihỏisửdụngnhữngvídụtươngđồngcóliênquan

Phéploạisuykhôngđòihỏivídụsửdụngnhưhìnhmẫuphảigiốngchínhxácvớivídụtrongkếtluận.Rốtcuộcthì,cơthểchúngtakhôngchỉgiốngnhữngchiếcxe.Chúngtalàdavàthịtchứkhôngphảilàkimloại,chúngtatồntạilâuhơn.Cáchìnhmẫutươngtựđòihỏisựtươngđồngcóliênquan.ViệcchiếcxeđượclàmratừchấtliệugìkhôngliênquanđếnquanđiểmcủabácsĩBeary;lậpluậncủaônglàvềviệcbảodưỡngnhữnghệthốngphứctạp.

Một khác biệt liên quan giữa cơ thể người và những chiếc xe là cơ thể chúng ta không cần “bảodưỡng”địnhkỳtheocáchmàxehơicần.Xehơicầnbảodưỡngđịnhkỳđểthaythếhaybổsungphụkiệnhoặcnhữngdungdịchnhấtđịnh:thaydầu,bơmnướchaythaybộchếhòakhímớivàtươngtự.Cơthểchúngtakhôngcầnđiềuđó.Việcthaythếnhữngphụkiệnhaydungdịchhiếmkhixảyravàgiốngvớiphẫuthuậthaytruyềnmáuhơnchứchắcchắnkhôngphải“bảodưỡng”địnhkỳ.Dùvậy,nhiềukhảnăngđúnglàchúngtacầnkiểmtrađịnhkỳnếukhôngnhiềuvấnđềsẽnảysinhmàkhôngbị

pháthiện.Nhưngnhưvậy,lậpluậntươngtựcủavịbácsĩnàychỉđúngmộtphần.Phần“bảodưỡng”làmộthìnhmẫutươngđồngkémdùrằngphầnkiểmtralạimangtínhthuyếtphục.

Tươngtựnhưvậy,nướcÝthếkỷXXkhônggiốngchâuMỹthếkỷXV.Thídụ,tấtcảtrẻemđihọcđềubiếtđếnnướcÝthếkỷXXtrongkhiphầnlớnthếgiớivàothếkỷXVkhôngbiếtvềchâuMỹ.NordwellkhôngphảilàmộtnhàthámhiểmvàmộtchiếcmáybaythươngmạikhôngphảichiếctàuSantaMaria.

Tuynhiên,Nordwellchorằngnhữngkhácbiệtnàykhôngliênquangìđếnphéploạisuycủaôngcả.Nordwellchỉđơnthuầnmuốnnhắcchúngtarằngthậtđiênrồkhituyênbốquyềnvớimộtnướcđãcóngườidânđịnhcưởđó.Chuyệnvùngđấtđócóđượclũtrẻđangtheohọcởcáctrườngtrênthếgiớibiếtđếnhaykhônghaycáchthức“nhàpháthiện”đếnđượcvùngđấtđóđềukhôngquantrọng.Mộtcâutrảlờithíchhợphơncóthểlàthiếtlậpquanhệngoạigiaonhưchúngtađanglàmngàynay,nếubằngcáchnàođóvùngđấtvàcưdânÝđượcpháthiện.ĐóchínhlàquanđiểmcủaNordwellvàtheocáchnày,phéploạisuycủaôngtạothànhmộtlậpluậnrấtđúngđắn.

HãyxemmộttrongnhữnglậpluậnnổitiếngnhấtsửdụngphéploạisuyđểchứngminhsựtồntạicủaĐấngtạohóatrênthếgiới.LậpluậnnàytuyênbốrằngchúngtacóthểphỏngđoánsựtồntạicủaĐấngtạohóatừtrậttựvàcáiđẹpcủathếgiớicũnggiốngnhưchúngtacóthểphỏngđoánsựtồntạicủamộtkiếntrúcsưhaythợmộckhithấymộtngôinhàđẹpvàđượcxâydựngchắcchắn.Viếtlạitheohìnhtháitiềnđề-kếtluậnnhưsau:

Nhữngngôinhàđẹpvàđượcxâydựngchắcchắnphảicónhững“ngườichếtạo”:cácnhàthiếtkếvàthợxâythôngminh.

Thếgiớicũnggiốngnhưmộtngôinhàđẹpvàđượcxâydựngchắcchắn.

Dođó,thếgiớiphảicómột“ngườichếtạo”:mộtnhàthiếtkếvàmộtngườithợxâythôngminh,đólàChúa.

Mộtlầnnữa,ởđâykhôngcầnthiếtphảicónhiềuvídụ;lậpluậnnàymongmuốnnhấnmạnhđếnsựtươngđồnggiữathếgiớivớimộtvídụkhác,ngôinhà.

Dù rằngchúng takhôngchắc lắmchuyện thếgiớicó thựcsự tươngđồngvớingôinhàhaykhông.Chúngtacũngbiếtchútđỉnhvềcănnguyêncủanhữngngôinhà.Nhưngnhữngngôinhàlàmộtphầncủatựnhiên.Thựctế,chúngtabiếtrấtítvềcấutrúctổngquátcủatựnhiênhaychuyệntựnhiêncóthểcónhữngcănnguyênnào.DavidHumeđãthảoluậnvềlậpluậnnàytrongquyểnNhữngđốithoạivềtôngiáotựnhiênvàđặtcâuhỏirằng:

Liệumộtphầncủatựnhiêncóthểtrởthànhnguyêntắcchocảtổngthể?...Hãysuynghĩxemnókhác

xa [thế nào] khi so sánh những ngôi nhà với cả vũ trụ, và từ sự tương đồng giữa chúng trong vàitrườnghợp,rútraphỏngđoánrằngcósựtươngđồngtrongcănnguyêncủachúng.Sựmấtcânđốiquálớnđóphảingănviệcsosánhvàphỏngđoánchứ?

Thếgiớinàykhácmộtngôinhàchíítởđiềunày:ngôinhàlàmộtphầncủamộttổngthểlớnhơn–làthếgiới,trongkhibảnthânthếgiới(vũtrụ)làphầnlớnnhấtcủatấtcảcáctổngthể.Dođó,Humechorằngvũ trụ không có sự tươngđồng liênquanđếnngôi nhà.Nhữngngôi nhà thực tế ngụý đã cónhững“ngườichếtạo”nằmngoàiphạmvicủachúngnhưng–theohiểubiếtcủachúngta–vũtrụlàmộttổngthểchứađựngcănnguyênngaybêntrongnó.Phéploạisuynàydođólàmộtlậpluậntồi.MộtkiểulậpluậnkhácchắchẳnsẽcầnthiếtnếumuốnphỏngđoánsựtồntạicủaChúatừbảnchấtcủathếgiới.

4.Lậpluậnbằngphépcăncứ

Khôngaicóthểtrởthànhchuyêngiatrongtấtcảcáclĩnhvựcnếuchỉdựavàokinhnghiệmtrựctiếp.Chúngtakhôngthểnếmtấtcảcácloạirượutrênthếgiớiđểquyếtđịnhloạinàolàngonnhất.ChúngtakhôngthểbiếtphiêntòaxửSocratesthựcsựnhưthếnào.Chúngtakhôngchắccóthểtainghemắtthấynhữnggìđangdiễnraởcơquanlậppháp,ởSriLankahayngoàikhônggian.Thayvàođó,chúngtaphảidựavàonhữngnguồnkhác–nhữngngườiởvàohoàncảnhtốthơn,nhữngtổchứchaytàiliệuthamkhảo–đểhiểuđượcchúngtacầnbiếtgìvềthếgiới.Chúngtacầncáigọilà“lậpluậnbằngphépcăncứ”.

X(mộtnguồnthôngtincóhiểubiết)tuyênbốY.

Dođó,Yđúng.

Thídụ:

Marcos‒mộtngườibạncủatôi,nóirằngrượu

HyLạplàthứrượungonnhấttrênthếgiới.

Dođó,rượuHyLạplàthứrượungonnhấttrênthếgiới.

Nhưngdựavàongườikháccũngcó thể làmộthànhđộngnguyhiểm.Mỗingườiđềucó thiênkiếnriêngcủamình.Nhữngchủthểcăncứgiảđịnhcóthểdẫnchúngtađisaiđườnghaychínhhọđãđisaiđườnghoặccóthểbỏquanhữngphầnquantrọngcủabứctranhlớn.Mộtlầnnữachúngtaphảikiểmtradanhsáchyêucầumànhữnglậpluậnbằngphépcăncứcầnthỏamãn.

13.Nênghirõnguồn

Cáctuyênbốkhôngđượcbảovệtrừkhichúngđượctríchdẫntừnhữngnguồnthíchhợp.Tấtnhiên,mộtvàituyênbốcócăncứquáhiểnnhiênnênkhôngcầnchứngminhgìnữa.ThườngthìkhôngnhấtthiếtphảichứngminhrằngdânsốcủaMỹlà200triệungườihaynàngJulietyêuchàngRomeo.Tuynhiên,mộtconsốchínhxácvềdânsốMỹhayconsốvềtỷlệtăngtrưởngdânsốcầnphảiđượctríchdẫn.Tương tựnhưvậy,nên trích ravàidòngcủaShakespearesđểchứngminhnàngJulietchỉmớimườibốntuổi.

KHÔNGNÊN:

Mộtlầntôiđọcđượcrằngcónhữngnềnvănhóamàtrangđiểmvàquầnáohầuhếtlàchuyệncủanam

giới.

NếubạnlậpluậnvềviệcliệuđànôngvàphụnữkhắpnơicóbắtchướctheokiểuvaitrògiớitínhnhưởMỹhaykhông,thìđâylàmộtvídụliênquan–mộtvídụnổibậtvềnhữngvaitrògiớitínhkhácnhau.Nhưngchắchẳnđókhôngphảilàkiểukhácbiệtmàtựbảnthânbạnđãtrảinghiệm.Đểgiúplậpluậnnàyvữngvàng,bạncầnquaytrởlạitìmnguồncăncứ,kiểmtralạimộtlầnnữavàtríchdẫnnó.

NÊN:

CarolBeckwithtrong“Niger’sWodaabe”(NationalGeographic164,số4[tháng10,1983]:trang483-509),viếtrằngđốivớimộtsốtộcngườinóitiếngFulaniTâyPhinhưWodaabe,trangđiểmvàquầnáohầuhếtlàchuyệncủanamgiới.

Cáchthứctríchdẫnkhácnhau–bạncóthểcầnmộtquyểnsổtayhướngdẫncáchthứctríchdẫnđểtìmracáchthứcphùhợpvớimụcđíchcủabạn–nhưngtấtcảđềubaogồmmộtnguyêntắccơbản:đầyđủđểtựbảnthânnhữngngườikháccóthểdễdàngtìmranguồnđó.

14.Tìmnhữngnguồnđángtincậy

Nguồntríchdẫncầnđủđiềukiệnđưaratuyênbố.CụcThốngkêđủđiềukiệnđểđưaratuyênbốvềdânsốMỹ.Cácthợmáyxeđủđiềukiệnđểnóivềchấtlượngcủanhữngchiếcxekhácnhau,bácsĩđủđiềukiệnđểnóivềvấnđềyhọc,nhàmôitrườnghọcđủđiềukiệnnóivềảnhhưởngcủaônhiễmđốivớimôitrường.Nhữngnguồnnàyđủđiềukiệnvìhọcókiếnthứcvàthôngtinthíchhợp.

Khithôngtinhaykiếnthứccủamộtchuyêngiakhôngrõràngngaytại thờiđiểmnói,mộtlậpluậnphảigiảithíchngắngọnvềchúng.Thídụ,lậpluậntríchdẫntừNguyêntắc13cóthểcầnđượcgiảithíchnhiềuhơn:

Carol Beckwith trong “Niger’sWodaabe” (NationalGeographic 164, số 4 [tháng 10, 1983]: trang483-509),viết rằngđốivớinhững tộcngườinói tiếngFulaniTâyPhinhưWodaabe, trangđiểmvàquầnáohầuhết làchuyệncủanamgiới.BeckwithvàmộtđồngnghiệpngànhnhânchủnghọccủamìnhđãsốngvớingườiWodaabetronghainămvàchứngkiếnnhiềuđiệunhảymàđànôngphảidùnglôngchimdài,tôvẽmặtvàlàmtrắngrăng.(Bàiviếtcủacôcũngbaogồmnhiềuhìnhảnh.)PhụnữWodaabesẽxemmàntrìnhdiễncủađànông,nhậnxétvàchọnrabạntìnhchomình,ngườimàtheohọlàđẹpnhất–theođànôngởđây,điềunàylàhoàntoàntựnhiên.“Vẻđẹpcủachúngtôikhiếnchophụnữmuốncóchúngtôi,”mộtngườinói.

MộtngườiđãsốngvớingườiWodaabetronghainămthựcsựđủđiềukiệnđểviếtvềnhữngtậpquánhàngngàycủabộtộcnày.LưuýrằngBeckwithcũnglầnlượttríchdẫnnhữnglờinóicủangườidânvìcuốicùngtấtnhiênnhữngchuyêngiađángtincậynhấtkhibànvềtậpquáncủangườiWodaabechính

làbảnthânnhữngngườiWodaabe.

Mộtnguồnđángtincậykhôngcầnphảiphùhợpvớihìnhmẫuchungcủa“chủthểcăncứ”vàngườiphùhợpvớihìnhmẫuchungcủachúngtavềmộtchủthểcăncứcóthểthậmchíkhôngphảilàmộtnguồnđángtincậy.

KHÔNGNÊN:

Hômnay,hiệutrưởngtrườngĐạihọcTopheavyphátbiểutrướcphụhuynhvàcácphóngviênvềviệcđềcaotraođổiýtưởngtựdotrongcáclớphọcởđây.

Hiệutrưởngcủamộttrườngđạihọccóthểchỉbiếtrấtítvềnhữnggìdiễnratrongcáclớphọc.

NÊN:

Bảngđánhgiá tất cả các chương trìnhhọcdành cho sinhviên trongbanăm trở lại đâyởĐại họcTopheavycủaỦybanthẩmđịnhchothấy,chỉcó5%sinhviêntrảlời“có”khiđượchỏiliệucáclớphọcởTopheavycókhuyếnkhíchviệctraođổiýtưởngtựdovàsôinổihaykhông.Từđósuyra,cáclớphọcởtrườngTopheavyhiếmkhikhuyếnkhíchviệctraođổiýtưởngtựdovàsôinổi.

Trongtrườnghợpnày,sinhviênlànguồnđángtincậynhất.

Lưuýrằngchủthểcăncứcủalĩnhvựcnàykhôngđồngnghĩavớiviệchọcóthểlàmchủthểcăncứcủanhữnglĩnhvựckhác.

Einsteinlàmộtngườitheochủnghĩahòabình;dođó,chủnghĩahòabìnhlàđiềuđúngđắn.

Einsteinlàmộtthiêntàitrongngànhvậtlýkhôngcónghĩarằngônglàmộtthiêntàitrongngànhtriếthọcchínhtrị.

Tấtnhiênđôikhi,chúng taphảidựavàonhữngchuyêngiamàkiến thứccủahọhơnhẳnchúng tanhưngcuốicùngvẫnkhôngthểđạtđếntrìnhđộhoànhảo.Thídụ,chínhphủđôikhicốgắnghạnchếthôngtinvềnhữnggìđangdiễnraởvùngchiếnsựhaytrongmộtphiêntòachínhtrị.ThôngtintốtnhấtchúngtabiếtđượcđôikhichỉlànhữngthôngtinchắpváthôngquanhữngtổchứcđấutranhvìquyềnconngườinhưAmnestyInternational.Nếubạnphảidựavàothôngtincủamộtchuyêngiavớikiếnthứckhônghoànhảo,hãythừanhậnvấnđềnày.Hãyđểthínhgiảvàđộcgiảquyếtđịnhliệucóchấpnhậnđượcviệcthàcóthôngtintừnguồnkhônghoànhảocònhơnlàkhôngcóthôngtingìcả.

Cuốicùng,hãycẩnthậnvớinhữngngười“ravẻ”chuyêngiachuyênnóivềnhữngvấnđềmàcókhichínhhọcũngkhônghềbiếtgìcả.Nếumộtquyểnsáchtuyênbố“đượcviếtranhưthểtácgiảlàmột

conruồiđậutrênbứctườngcủacănphòngđượccanhgiữnghiêmngặtnhấtLầuNămGóc,”bạncóthểđoánrằngcuốnsáchđóchứađầynhữngphỏngđoán,chuyệntầmphào,tinđồnvànhữngthôngtinkhôngđáng tincậy(tấtnhiên là trừkhi tácgiả thựcsự làmộtconruồiđậu trênbức tườngcủacănphòngđượccanhgiữnghiêmngặtnhấtLầuNămGóc).Tươngtựnhưvậy,nhữngngườigiảngdạytôngiáothườngtuyênbốrằngmộtsốtậpquánlàsaivìnótráingượcvớiýmuốncủaChúa.ChúngtanênđáplạirằngChúanênđượcnhắcđếnmộtcáchcẩntrọnghơn.KhôngdễbiếtđượcýmuốncủaChúanhấtlàkhiChúanóiquánhẹnhàngđếnnỗicóthểlẫnlộngiữa“giọngnóitĩnhlặngnhỏnhẹ”đóvớinhữngđịnhkiếncánhâncósẵntrongbạn.

15.Tìmnhữngnguồnkháchquan

Nhữngngườilâmvàocảnhyếuthếnhấttrongcáccuộctranhluậnthườngkhôngphảilànguồnthôngtingiátrịnhấtchonhữngvấnđềliênquan.Đôikhithậmchíhọcònkhôngnóiđúngsựthật.Ngườibịcáobuộctrongmộtphiêntòahìnhsựđượccoilàvôtộichođếnkhiđượcchứngminhlàcótội,nhưngchúng tahiếmkhihoàn toàn tinvào lời tuyênbốvô tội củangườinàymàkhôngxácnhận lạivớinhững nhân chứng khách quan khác.Nhưng ngay cả khi người này sẵn lòng nói ra sự thậtmà họchứngkiến,nguồnthôngtinnàycũngkhônghoàntoànđầyđủ.Sựthậtmàmộtngườitrungthựcnhìnthấyvẫncóthểbịảnhhưởngbởithiênkiến.Chúngtacóxuhướngnhìnthấycáichúngtamongđượcthấy:Chúngtachúý,ghinhớ,vàchuyểngiaonhữngthôngtinchứngminhchoquanđiểmcủamìnhvàkhônghàohứnglắmnếubằngchứnglạichỉtheohướngkhác.

ĐừngchỉdựavàoTổngthốngnếuvấnđềlàtínhhiệuquảcủachínhsáchđiềuhành.Đừngchỉdựavàochínhphủđểcónhữngthôngtintốtnhấtvềtìnhtrạngnhânquyềnởnhữngquốcgiamàchínhphủủnghộhaychốngđối.Đừngchỉdựavàonhómhưởnglợitừmộtphíacủamộtvấnđềđanggâytranhcãimàlấylàmthôngtinchungchotoànbộvấnđềđó.Đừngchỉdựavàonhàsảnxuấtmộtsảnphẩmđểcóđượcthôngtintốtnhấtvềsảnphẩmđó.

KHÔNGNÊN:

QuảngcáocủapinEnergizertuyênbốrằngEnergizertốthơnnhữngloạipinkhácrấtnhiều.Dođó,Energizertốthơnhếtthảynhữngloạipinkhác.

Nguồncăncứnênmangtínhkháchquan.Thôngtintốtnhấtvềhàngtiêudùngđếntừnhữngtạpchíngườitiêudùngvàcáccơquanđánhgiáđộclậpbởivìnhữngcơquannàykhôngdínhdánggìđếnnhàsảnxuấtvàphảiđápứngngườitiêudùngbằngnhữngthôngtinchínhxácnhấthọcóđược.

NÊN:

TạpchíBáocáoNgườitiêudùngđãkiểmtrarấtnhiềuloạipinvàkhôngtìmrasựkhácbiệtnàogiữachúngchodùkiểmtravớibấtkỳcôngdụngnào(xem“Pinnàotốthơn?”–BáocáoNgườitiêudùng,

sốtháng12,1999,trang51-3).Dođó,Energizerkhôngtốthơnnhiềusovớinhữngloạipinkhác.

Tươngtựnhưvậy,nhữngngườibảotrìvàthợmáylànguồnthôngtintươngđốikháchquan.Mộttổchức nhưAmnesty International là nguồn thông tin khách quan về tình trạng nhân quyền ở nhữngnướckhácvìnókhôngủnghộhaychốngđốichínhphủcụthểnào.Trongnhữngvấnđềmangtínhchínhtrị,khisựbấtđồngcơbảnnằmởnhữngconsốthốngkê,hãytìmcáccơquanchínhphủđộclậpnhưCụcThốngkêhaynhữngtrungtâmnghiêncứucủacáctrườngđạihọchaycácnguồnthôngtinđộclậpkhác.

Hãychắcchắnrằngnguồnthôngtinthựcsựđộclậpchứkhôngphảilàmộtnhómlợiíchcảitrangdướimộtcáitênnghecóvẻđộclập.Hãykiểmtranguồntiềntàitrợchonhữngnguồnthôngtinnày;hãykiểmtranguồnxuấtbảnkhác;vàhãykiểmtragiọngđiệutrongbảnbáocáotríchdẫnhayquyểnsáchđó.Ítnhất,hãythửxácnhậnlạibấtkỳnhữngphátbiểunàonghingờdựatrênnhữngnguồnthiênlệch.Nhữnglậpluậnvữngchắcđềutríchdẫnnguồn(Nguyêntắc13);hãytracứucácnguồnđó.Hãybảođảm rằngbằngchứngđược tríchdẫnchínhxácvàkhông sai lệchvềngữcảnh,vàkiểm tranhữngthôngtinxahơncóthểcóliênquan.Khiđóbạnđãcóthểtựmìnhtríchdẫnnhữngnguồnđó.

16.Kiểmtrachéocácnguồn

Khicácchuyêngiabấtđồngvớinhau,bạnkhôngthểchỉdựavàobấtkỳaitrongsốhọ.Trướckhibạntríchdẫnlờicủamộtngườihaytổchứcnàođó,bạnnênkiểmtrađểbảođảmrằngýkiếncủanhữngngườinàycũngđượcđồngtìnhbởinhữngchuyêngiacóuytínkhác.ThídụmộtđiểmmạnhtrongcácbáocáocủaAmnestyInternationallàchúngthườngđượcchứngthựcbởibáocáotừcáctổchứcgiámsátnhânquyềnkhác.(Mộtlầnnữa,chúngthườngmâuthuẫnvớibáocáocủachínhphủnhưngnhưchúngtađãbiết,chínhphủthìthườnghiếmkhikháchquan!)

Cácchủthểcăncứthườngđồngtìnhchínhtrênnhữngvấnđềcócăncứcụthể.Chẳnghạn,việcđànôngWodaabedànhrấtnhiềuthờigianchoquầnáovàtrangđiểmlàmộttuyênbốcócăncứcụthểvàcơbảnlàkhôngquákhóđểxácminh.Nhưngvớinhữngvấnđềlớnvàvôhìnhhơn,rấtkhóđểtìmranhữngchủthểcăncứđồngtình.Trongrấtnhiềuvấnđềtriếthọc,khólòngtríchdẫnbấtkỳainhưmộtchủthểcăncứmàkhôngbịphảnbác.AristotlekhôngđồngtìnhvớiPlato,HegelkhôngđồngtìnhvớiKant.Bạncóthểsửdụngnhữnglậpluậncủahọnhưngkhôngthểthuyếtphụcđượcmộttriếtgianàonếubạnchỉđơnthuầntríchdẫnkếtluậncủamộttriếtgiakhác.

17.Côngkíchcánhânkhônglàmmấtđigiátrịcủamộtnguồn

Mộtgiảthiếtcóthểkhôngcònđángtinnữanếukhôngđượccậpnhật,khôngkháchquanhaykhôngđượcđồngtìnhrộngkhắp.Ngoàicácnguyênnhânnày,nhữngkiểucôngkíchkháckhônglàmchủthểnàymấtđigiátrị.

Nhữngcôngkíchnàythườngđượcgọilàngụybiệncôngkíchcánhân:côngkíchvàotínhcánhâncủachủthểcăncứchứkhôngphảikhảnăngriêngbiệtcủangườiđókhiđưaratuyênbốvềvấnđềcủahọ.Nếumộtngườihạthấpchủthểcăncứchỉvìhọkhôngthíchngườiđó–khôngthíchnhữngngườitheotràolưuchínhthốnghayngườiNhậthayphụnữđồngtínhhayngườigiàucóhaybấtkểđiềugìđinữa–nhiềukhảnănghọđangmắcphảisai lầmnày.Thông thường,quốc tịch, tôngiáo,xuhướnggiớitính…củamộtngườikhôngliênquangìđếnđộtincậyvềnhữngchủđềcócăncứnằmtrongchuyênmôncủahọ.

KHÔNGNÊN:

KhôngcógìngạcnhiênkhinhàthiênvănhọcCarlSagantuyênbốrằngcóthểtồntạicuộcsốngtrênsaoHỏa–Rốtcuộcthì,ôngnàynổitiếnglàmộtngườitheothuyếtvôthần.Tôikhôngtincâunóicủaôngnàychútnào.

Saganlàmộtnhàthiênvănhọc.ÔngcũnglàngườithiếtkếracácmáythămdòliênhànhtinhvàđãtừngthựchiệnnhiềucuộckhảosátrộngrãivềchủđềcuộcsốngtrênsaoHỏa.Dùrằngôngcũngthamgiavàonhữngcuộcthảoluậncôngkhaivềchủđềtôngiáovàkhoahọc,nhưngkhôngcólýdonàochứngminhrằngquanđiểmcủaôngvềtôngiáoảnhhưởngđếnnhậnxétkhoahọccủaôngvềcuộcsốngcủangườisaoHỏa.Nếubạnkhôngthíchkếtluậncủaông,hãycứchỉtríchnótrựctiếp.

5.Lậpluậnvềnguyênnhân

Cóphảicáccơnlạnhgâycảmlạnhkhông?CóphảivitaminCgiúpngănngừacảmlạnhkhông?Quanhệtìnhdụcthườngxuyêncólàmgiảm(nhưmọingườiđãtừngnghĩ)haykéodàituổithọ(nhưmộtvàingườigiờđâynghĩthế)hayrốtcuộckhôngcóảnhhưởnggì?Vậycònviệcluyệntậpthểdụcthườngxuyênthìsao?Đâulànguyênnhânkhiếnsuynghĩcủangườinàythoánghơnngườikia?Điềugìkhiếnconngườitrởthànhthiêntài?Ailàmchobạnmấtngủ?TạisaongườinàyủnghộĐảngCộnghòacònngườikiaủnghộĐảngDânchủ?

Cóvôsốcâuhỏivềnguyênnhânvàhệquả‒cáigìgâyracáigì.Đólànhữngcâuhỏithiếtyếu.Hệquảtốtlàcáichúngtamuốncó;hệquảxấulàcáichúngtamuốnngănngừa.Đôikhichúngtacầntìmraaihaycáigìđãgâyraviệcđóđểcóthểtándươnghayđổlỗi.Vàđôikhichúngtalàmđiềuđóchỉđểhiểuthếgiớinàyrõhơn.

Bằngchứngđểtuyênbốđâulànguyênnhânthườngnằmtrongsựtươngquangiữahaisựviệchaynhiềuloạisựviệc.Thídụ,hãygiảđịnhrằngbạnđangtựhỏivìsaomộtvàingườibạncủabạnlạicósuynghĩcởimởhơnnhữngngườikhác.Bạnnóichuyệnvớihọvàkhámphárarằnghầuhếtnhữngngườicósuynghĩcởimởcũngthườngxuyênđọcsách–họđọcsáchbáo,tiểuthuyếthaynhữngtàiliệukhác–trongkhinhữngngườicósuynghĩítcởimởhơnlạiítđọcsáchhơn.Nóicáchkhác,bạnkhámphárarằngcómộtsựtươngquangiữaviệc“thườngxuyênđọc”và“cósuynghĩcởimở”.Cuốicùng,bạncóthểkếtluậnrằngnhữngngườithườngxuyênđọcsáchsẽcósuynghĩcởimởhơn.

Nhữnglậpluậntừsựtươngquangiữanguyênnhânvàkếtquảđượcsửdụngrộngrãitrongyhọcvàkhoahọcxãhội.Đểbiếtliệuănbữasángđầyđủcócảithiệnsứckhỏehaykhông,cácbácsĩtiếnhànhmộtnghiêncứuđểxácđịnhxemnhữngngườithườngănsángđầyđủcósốnglâuhơnnhữngngườikhônglàmđiềuđóhaykhông.Đểbiếtliệuviệcđọccóthựcsựgiúpmộtngườicósuynghĩcởimởhơnkhông,mộtnhàtâmlýhọccóthểsángchếramộtbàikiểmtramứcđộcởimởtrongsuynghĩvàkhảosátthóiquenđọcsách,đưabàikiểmtranàychomộtvàimẫuthửđạidiệntrêntổngthểkhảosátvàkiểmtratỷlệnhữngngườichămđọccósuynghĩcởimở.

Nhữngbàikiểmtrabàibảnnhưthếnàythườngxuấthiệntrongcáclậpluậncủachúngtacũngnhưlậpluậnbằngphépcăncứ:Chúngtadựavàochủthểcăncứlànhữngngườiđãlàmbàikiểmtra,nghiêncứulýlịchvàhỏi thămđồngnghiệpcủahọđểchắcchắnrằnghọđángtincậyvàkháchquan.Tuynhiên,chúngtacónghĩavụphảiđọcvàbáocáonhữngnghiêncứucủahọmộtcáchcẩnthậnđểcốgắngđánhgiáchúngtheocáchtốtnhấttrongkhảnăngcủamình.

Nhữnglậpluậncánhânvềnguyênnhâncóxuhướnglựachọnvídụkémcẩnthậnhơn.Chúngtacóthể lập luận từmộtvàivụviệcnổibật trongkinhnghiệmcánhânhay từkiến thứccủabạnbèhaythậmchí từ lịch sử.Những lập luậnnày thườngmang tính chấtướcđoán– nhưng cũng cónhững

trườnghợptươngtựđếntừbácsĩhaychuyêngiatâmlý.Đôikhi,rấtkhóđểbiếtđâulànguyênnhânđâulàkếtquả.Chươngnàynêuranhữngnguyêntắcchobấtkỳlậpluậnvềnguyênnhânnàovàsauđóđềramộtdanhsáchnhắcnhởnhữngcạmbẫycóthểcótrongviệcđitừtươngquanđếnnguyênnhân.

18.Giảithíchvìsaonguyênnhândẫnđếnhệquả

KhichorằngAgâyraB,chúngtathườngkhôngchỉtinrằngAvàBcóliênquanvớinhaumàcònchorằng“cóthểhiểuđược”việcAgâyraB.NhữnglậpluậntốtkhôngchỉđưaramốitươngquangiữaAvàB:chúngcòngiảithíchvìsaocóthểhiểuđượclýdoAgâyraB.

KHÔNGNÊN:

Hầuhếtnhữngngườibạncósuynghĩcởimởcủatôiđềuhayđọc;hầuhếtnhữngngườibạncósuynghĩítcởimởhơncủatôiđềukhôngnhưvậy.Dođó,việcthườngxuyênđọcsáchdẫnđếnviệcbạnsẽcósuynghĩcởimởhơn.

NÊN:

Hầuhếtnhữngngườibạncósuynghĩcởimởcủatôiđềuhayđọc;hầuhếtnhữngngườibạncósuynghĩítcởimởhơncủatôiđềukhôngnhưvậy.Cóvẻnhưcàngđọcnhiều,bạncàngđốimặtnhiềuhơnvớinhữngýtưởngmớiđầytháchthức,nhữngýtưởngkhiếnbạníttựtinhơnvềnhữnggìmìnhđangcó.Việcđọccũngkéobạnrakhỏi thếgiới thườngnhậtvàchothấycuộcsốngnàycó thểcónhiềukhácbiệtvàcónhiềukhíacạnhkhácnhau.Dođó,thườngxuyênđọcsáchcóthểdẫnđếnviệcbạnsẽcósuynghĩcởimởhơn.

Lậpluậnnàycóthểcụthểhơnnhưngnókhônglấpđầymộtvàimốiquanhệquantrọnggiữanguyênnhânvàhệquả.

Nhiềulậpluậnbàibảnvàmangtínhthốngkêvềnguyênnhân–thídụnhưtrongyhọc–cũngphảicốlấpđầynhữngmốiquanhệgiữanguyênnhânvàhệquảđểdẫnđếnkếtluận.Cácbácsĩkhôngdừnglạivớiviệcchứngminhănbữasángđầyđủtươngquanvớisứckhỏeđượccảithiện;họcũngmuốnbiếttạisaoănbữasángđầyđủlạicóthểcảithiệnsứckhỏe.

BácsĩN.B.BelloccủaPhòngThínghiệmDânsốConngườithuộcBộYtếCaliforniavàbácsĩ

L.BreslowcủaBộYtếPhòngngừavàXãhộitạitrườngĐạihọcCalifornia,LosAngelesđãtheodõimốiquanhệgiữa tuổi thọvà sứckhỏevớinhững thóiquencó lợi chosứckhỏecơbản trên7.000người trưởngthànhtrongvòng5nămrưỡi.Họpháthiệnrarằngănmộtbữasángđầyđủcó tương

quanvớiviệctuổithọđượckéodàihơn.(XemBellocvàBreslow,“Mốiquanhệgiữatìnhtrạngcơthểvànhững thóiquensứckhỏe,” tạpchíPreventiveMedicine1 [Tháng8năm1972]:409-21.)Cóvẻnhưđúnglànhữngngườiănbữasángđầyđủcóđượcnhiềudưỡngchấtcầnthiếthơnnhữngngườibỏbữasánghaychỉănnhẹvớicàphê.Cũngcóvẻnhưbắtđầumộtngàymớivớibữaănngonsẽgiúpviệctraođổichấtởnhữngbữaănsauhiệuquảhơn.Dođó,dườngnhưănbữasángđầyđủmanglạisứckhỏetốthơn.

Lưuýrằnglậpluậnnàykhôngchỉgiảithíchnguyênnhândẫnđếnhệquảnhưthếnàomàcòntríchdẫnnguồnvàgiảithíchtạisaođólàmộtnguồnđángtincậy.

19.Đềxuấtnguyênnhânkhảdĩnhất

Hầuhếtcácsựviệcđềucónhiềunguyênnhâncóthểxảyra.Dođó,chỉtìmramộtnguyênnhânkhảdĩlàkhôngđủ;bạnphảitiếnđếnviệcchothấyđâulànguyênnhânkhảdĩnhất.LuôncókhảnăngrằngTamgiácBermudathựcsựlànơiởcủanhữngthếlựcsiêunhiênđangcốgắngbảovệlãnhthổcủamìnhkhỏisựxâmphạmcủaconngười.Chuyệnđólàcóthể!Nhưnglờigiảithíchvềsứcmạnhsiêunhiênhoàntoànkhôngkhảthikhisosánhvớinhữnggiảithíchkháckhảdĩhơnchosựbiếnmấtcủatàubèvàmáybay:cáccơnbãonhiệtđới,nhữngmôhìnhgióvàsóngkhôngdựđoántrướcđượcvàcònnhiềuphỏngđoánkhácnữa(nếuthựcsựcógìđókhôngbìnhthườngvềTamgiácBermuda–hãynhớNguyêntắc10).Chỉkhinhữnggiảithíchthôngthườngkhôngthểbaoquátđượcsựkiện,chúngtamớibắtđầucânnhắcđếnnhữnggiảthuyếtthaythếkhác.

Tươngtựnhưvậy,luôncókhảnăngconngườitrởnêncởimởhơnhaychíítlàbaodunghơnchỉbởivìhọđãquámệtmỏivớiviệctranhcãi.Cólẽhọchỉmuốn“dĩhòaviquý”.Chuyệnđóhoàntoàncóthểxảyra!Nhưngchúngtacũngnênbiếtrằngkhôngcónhiềungườinhưthế.Hầuhếtmọingườiđềucóquanđiểmriêngvàđềugiữchúngkhưkhư;việctrôngthấymọingười“lầmđườnglạclối”khiếnhọrấtdaydứt.Dođó,chuyệnnhữngngườibaodungthìsuynghĩcũngthoánghơncóvẻchắcchắnhơnnhưng“thườngxuyênđọcsách”vẫnlàmộtnguyênnhânkhảdĩ.

Làmsaochúngtabiếtđượclýgiảinàolàkhảdĩnhất?Hãysửdụngquytắc“ngóntaycái”chocâuhỏinày:chọnranhữnglýgiảitươngthíchvớiniềmtincócơsởvữngchắcnhấtcủachúngta.Khoahọctựnhiênlàmộtcơsởvữngchắc;cũnggiốngnhưhiểubiếtthôngthườngcủachúngtavềtínhcáchcủamọingười.Tấtnhiên,lýgiảicóvẻnhưđúngnhấtdựatrênnhữngniềmtincócơsởvữngchắchiệntạivẫncóthểsai.Nhưngchúngtaphảibắtđầutừđâuđó.Nhữngniềmtincócơsởvữngchắclànhữngđiểmkhởiđầuđángtincậynhấtmàchúngtacó.

Đôikhinhữngbằngchứngbổsunglàcầnthiếttrướckhiquảquyếtchấpnhậnbấtkỳlýgiảinào.Cầncónhiềubằngchứnghơnkhinhững lýgiải“tựnhiên”cạnh tranh lẫnnhauđềuvừavặnvớinhữngbằngchứngcósẵn.Nguyêntắc20-23giảithíchmộtvàihìnhthứclýgiảicạnhtranhlẫnnhauphổbiếnnhất.

20.Nhữngsựkiệntươngquankhôngnhấtthiếtliênquan

Mộtvàisựkiệntươngquanchỉlàngẫunhiên.

MườiphútsaukhiuốngloạithuốcđắngchữabệnhmấtngủcủabácsĩHartshone,tôiđãchìmvàogiấcngủsay.Dođó,loạithuốcđắngchữabệnhmấtngủcủabácsĩHartshoneđãgiúptôingủ.

Ởđâysựkiệncầnđượclýgiảilàviệc“tôichìmvàogiấcngủ”.Bởivìviệctôichìmvàogiấcngủcótươngquanvớiviệctôiuốngloại thuốcđắngchữabệnhmấtngủcủabácsĩHartshone, lậpluậnkếtluậnrằnguốngloạithuốcđắngđóchínhlànguyênnhângiúptôidễngủ.Tuynhiên,mặcdùloạithuốcđắngchữabệnhmấtngủcủabácsĩHartshonecóthểgiúptôingủ,tôicũngcóthểtựmìnhchìmvàogiấcngủ.Cóthểnókhôngliênquangìđếnloạithuốcđắngcả.Cóthểvìtôiquámệtvàtôiuốngthuốcđóngaytrướckhitôichìmvàogiấcngủ.

BácsĩHartshonecóthểsẽcócơhộiđểlýgiảiviệcnàytạitòa.Chúngtacầntiếnhànhmộtcuộcthínghiệm có kiểm soát vớimột nhómngười sử dụng thuốc đắng vàmột nhómkhông sử dụng.Nếunhữngngườisửdụngthuốcđódễdàngchìmvàogiấcngủhơnnhữngngườikhôngsửdụngthìcóthểkếtluậnrằngloạithuốcđócóthểcógiátrịlàmthuốc.Nhưngchỉbảnthântươngquankhôngchứngminh đượcmốiquanhệnhân-quả.Sự tănggiảmđộdài củanhữngchiếcáophụnữnhiềunăm trờitươngquanvớisựtănggiảmcủachỉsốTrungbìnhCôngnghiệpDowJonesnhưngailạinghĩrằngcáinàylànguyênnhâncủacáikiachứ?Thếgiớinàyđầyrẫynhữngtrườnghợpngẫunhiên.

21.Nhữngsựkiệntươngquancóthểcóchungmộtnguyênnhân

Mộtvàisựkiệntươngquankhôngcómốiliênhệnhân‒quảnhưngđạidiệnchohaihệquảcủamộtnguyênnhânkhácnàođó.Thídụcóthểviệc“thườngxuyênđọcsách”vàviệc“cósuynghĩcởimở”đềucóchungnguyênnhânthứbanàođó:dohọcđạihọcchẳnghạn.Việc“thườngxuyênđọcsách”bảnthânnókhôngdẫnđếnchuyện“cósuynghĩcởimở”:thayvàođó,họcđạihọccóthểdẫnđếnhệquảcósuynghĩcởimở(cóthểvìngườiđóđượctiếpxúcvớinhiềuquanđiểmkhácnhau)vàcũnggiúpmộtngườitrởnênhayđọcsách.Bạncóthểcầnphảikhảosátbạnbèmìnhmộtlầnnữavàtìmrangườinàođãhọcđạihọc!

Truyềnhìnhđanghủyhoạiđạođứccủachúngta!Truyềnhìnhngàynayđầybạolực,nhẫntâmvàtrụylạc–vàhãynhìnxungquanhchúngtaxem!

Ởđâyámchỉrằng“sựvôđạođức”trêntruyềnhìnhtạora“sựvôđạođức”trongđờisốngthực.Tuynhiên,ítrarấtcókhảnăngcảhai“sựvôđạođức”củatruyềnhìnhhóavà“sựvôđạođức”củađờisốngthựcđềuđượcgâynênbởinhiềunguyênnhânchungcơbảnhơnnhưsựđổvỡcủacácgiátrịtruyềnthống,sựthiếuvắngcáctrògiảitrícótínhxâydựng,v.v…Hoặchãyxemxétvídụsau:

Trong20nămtrở lạiđây, trẻemngàycàngxemtruyềnhìnhnhiềuhơn.Cũng tronggiaiđoạnnày,điểmsốkiểm trađầuvàođạihọcngàycànggiảmsút.Xem truyềnhìnhđanghủyhoạiđầuóccủachúngta.

Điềuđượcámchỉởđâylàviệc“xemtruyềnhình”chínhlànguyênnhânkhiếnđiểmsốkém.Sẽhữuíchhơnnếubắtđầulậpluậnnàybằngcáchgiảithíchchínhxácvìsao“xemtruyềnhình”,điềuđượccholànguyênnhân,lạidẫnđếnhệquảnày(Nguyêntắc18).Trongtrườnghợpnày,vẫncónhữnglýgiảikhácítracũngcóthểchấpnhậnđược.Cóthểcónguyênnhângìđóhoàntoànkhácgâynênsựgiảmsúttrongđiểmsố–sựgiảmsútchấtlượngcáctrườnghọcchẳnghạn–ámchỉrằnghaixuhướngtươngquanđókhôngliênquangìvớinhau(Nguyêntắc20).Mộtlầnnữa,mộtnguyênnhânchungnàođócóthểđãdẫnđếnhệquảcủacảviệc“xemtruyềnhình”và“điểmsốsụtgiảm”.Nhanhlên–hãytựmìnhnghĩrabahaybốnkhảnăngcóthể!

22.Khôngsựkiệnnàotronghaisựkiệntươngquanlànguyênnhâncủasựkiệnkia

Mốitươngquancũngkhôngđịnhraphươnghướngtrongquanhệnhânquả.NếuAtươngquanvớiB,AcóthểgâyraB–nhưngBcũngcóthểgâyraA.Thídụtươngquanámchỉrằngtruyềnhìnhhủyhoạiđạođứccủachúngtacũngcóthểámchỉrằngđạođứcxuốngcấpcủachúngtađanghủyhoạitruyềnhình.Dođónhìnchung,mộtkiểulýgiảikháccầnđượcthẩmtra.

Vấnđềnàythậmchíảnhhưởngđếnnhữngnghiêncứucấptiếnnhấtvềcácmốitươngquan.Cácnhàtâmlýhọccóthểthiếtkếramộtbàikiểmtravề“suynghĩcởimở”vàmộtcuộckhảosátvề“thóiquenđọc”,đưabàikiểmtrađóchomẫuthửđạidiệncủatổngthểkhảosátvàsauđókiểmtratỷlệnhữngngườithườngxuyênđọcsáchcósuynghĩcởimởhaykhông.Giảdụcómộtmốitươngquantồntại.Nóvẫnkhôngchứngminhđượcviệcmộtngườihayđọcsáchdẫnđếnviệcngườiđósuynghĩcởimở.Ngược lại,một người có suynghĩ cởimở thayvàođó có thể dẫnđếnviệc họhayđọc!Sau cùng,nhữngngườicósuynghĩcởimởlạithườngtìmđọcsáchngaytừđầu.Đâylàmộtlýdovìsaoviệcgiảithíchquanhệgiữanguyênnhânvàhệquảlạirấtquantrọng.NếubạncóthểlấpđầynhữngquanhệhợplýtừAđếnBmàkhôngphảitừBđếnAthìcónhiềukhảnăngAdẫnđếnBhơnlàngượclại.Dùvậy,nếuBcóthểdẫnđếnAcũnghợplýnhưAcóthểdẫnđếnBthìbạnkhôngthểkết luậnđượcnguyênnhânđitheohướngnào–haycólẽnóđitheocảhaihướng.

23.Nhữngnguyênnhâncóthểrấtphứctạp

Mộtsốngườichorằngnhữngconđườngcólốiđiưutiêndànhchongườiđibộnguyhiểmhơnnhữngconđườngkhôngcóbởivìmộtvàilốiđicóvẻcóliênquanđếnnhiềuvụtainạn.HãynhớlạiNguyêntắc22rằngchúngtacầncânnhắckhảnăngmốiquanhệnhân-quảxảyratheochiềuhướngngượclại.Cólẽ,theomộtcáchnóikhác,cácvụtainạndẫnđếnviệcphátminhcáclốiđiưutiênđó.Rốtcuộcthìquyđịnhnàykhông tựnhiênxuấthiện:người tađặtnóởnhữngnơi thườngxảy ra tainạn.Nhưngkhôngnhấtthiếtnhữnglốiđinàygiảiquyếtđượcvấnđề.Nhữngnơinguyhiểmchỉcóthểtrởnênít

nguyhiểmhơnnhưngkhôngđộtngộttrởnênantoàn.

Hơnnữa,mộtkhicóquyđịnhvẽvạchsơnbăngngangđườngvìlýdoantoàn,nhiềungườisẽsửdụngnóhơn.Dođóchúngtacóthểsuyluậnrằngsốngườiliênquanđếncácvụtainạntạinhữngđịađiểmnàysẽtăngmặcdùtỷlệtainạngiảm.

Rõràngcâuchuyệnnàyrấtphứctạp.Mộtđánhgiásailầmvềantoànđóngvaitròquantrọngởđây,đặcbiệtlànếutỷlệtainạnkhônggiảmnhiềunhưchúngtamongđợi.Cùnglúcđó,chúngtakhôngnênquênrằngnhữnglốiđinàythườngđặtchínhxácởchỗtainạnthườngxảyra.Mộtlầnnữa,nhữngnguyênnhânkhôngnhấtthiếtphảilàcáinàyhaycáikia;đôikhicâutrảlờilà“cảhai”.

Nhiềucâuchuyệnnhânquảrấtphứctạp.Cóthểmộtlầnnữa,việcđọcgiúpsuynghĩcủabạnthoánghơnnhưngNguyêntắc22chỉrarằngnhiềukhảnăngsuynghĩcởimởsẽkhiếnmọingườiđọcnhiềuhơn.Cóthểănmộtbữasángđầyđủgiúpcảithiệnsứckhỏecủabạnnhưngcũngcóthểnhữngngườikhỏemạnhcóxuhướngănmộtbữasángđầyđủtừbanđầu.Đừngnóiquákếtluậncủabạn.Hiếmkhichúngtacóthểđưaramộtvàchỉmộtnguyênnhân.Nhữnglậpluậnnhân-quảquantrọngvìthậmchíviệctìmramộtnguyênnhâncũngrấthữuích.Chỉbiếtrằngănbữasángđầyđủcótươngquanvớisứckhỏetốthơnvànhiềukhảnăngdẫnđếnviệccósứckhỏetốthơncũngcóthểđủlýdođểchúngtaănnhữngbữasángđầyđủhơn.

6.Suyluận

Hãyxemlậpluậnsau:

Nếukhôngcónhữngyếutốmayrủitrongđánhcờthìđánhcờchỉlàmộttròchơithuầnkỹnăng.

Khôngcónhữngyếutốmayrủitrongđánhcờ.

Dođó,đánhcờchỉlàmộttròchơithuầnkỹnăng.

Giảđịnhtiềnđềcủalậpluậnnàylàđúng.Nóicáchkhác,giảđịnhrằngđúnglàkhôngcónhữngyếutốmayrủitrongđánhcờthìđánhcờchỉlàmộttròchơithuầnkỹnăng.Từđóbạncóthểkếtluậnchắcchắn rằngđánhcờchỉ làmột tròchơi thuầnkỹnăng.Khôngcó lýgì thừanhậnsựđúngđắn trongnhữngtiềnđềnàymàlạibácbỏkếtluận.

Nhữnglậpluậnkiểunàygọisuyluận.Suyluận(nếuđúngbàibản)làmộtlậpluậnmàtheođónếucáctiềnđềđúngthìkếtluậncũngphảiđúng.Nhữngsuyluậnđúngbàibảnđượcgọilàlậpluậncócăncứ.

Suyluậnkhácvớinhữngkiểulậpluậnkhácmàchúngtađãxemxétchođếnthờiđiểmnàyvìtrongnhữngkiểulậpluậnkiathậmchímộtsốlượnglớnnhữngtiềnđềđúngcũngkhôngbảođảmkếtluậnlàđúng(dùrằngđôikhichúnglàmkếtluậnnghecóvẻrấtkhảdĩ).Trongnhữnglậpluậnphisuydiễn,khôngthểtránhđượcchuyệnkếtluậnvượtrakhỏitiềnđề‒đóchínhlàđiểmmấuchốtcủalốilậpluậnbằngvídụhaytheophépcăncứ,v.v…–trongkhikếtluậncủamộtsuyluậncócăncứchỉlàmrõhơnnhữnggìđãcósẵntrongcáctiềnđề.

Trongđờithực,tấtnhiênchúngtacũngkhôngthểluônchắcchắnvềtiềnđề,dođócáckếtluậncủasuyluậntrongđờithựcvẫncóvàilỗhổng(đôikhilàrấtnhiều!).Nhưngdùgì,khicónhữngtiềnđềvữngchắc,cáchìnhthứcsuyluậnlàrấthữuích.Vàthậmchíngaycảkhinhữngtiềnđềkhôngchắcchắn,sửdụnghìnhthứcsuyluậnmộtcáchhiệuquảcóthểsắpxếpthànhmộtlậpluậnđúng,đặcbiệtkhiviếtmộtbàiluận.Chươngnàytrìnhbàysáuhìnhthứcsuyluậnphổbiếnvớinhữngvídụđơngiảnđikèmtrongtừngphần.TừChương7đếnChương9sẽquaytrởlạicáchsửdụngnhữnghìnhthứcnàytrongcácbàiviếtluận.

24.Khẳngđịnhluận(modusponens)

Sửdụngnhữngchữcáipvàqđạidiệnchocácmệnhđề,hìnhthứcsuyluậncócăncứđơngiảnnhấtlà

Nếu[mệnhđềp]thì[mệnhđềq].

[Mệnhđềp].

Dođó,[mệnhđềq].

Hayngắngọnhơnlà:

Nếupthìq.

p.

Dođó,q.

Hình thứcnàycó têngọi làKhẳngđịnh luận(hình thức“cho”:chop,nhậnq).Lấyp thay thế cho“khôngcónhữngyếutốmayrủitrongđánhcờ”vàqthaythếcho“đánhcờchỉlàmộttròchơithuầnkỹnăng,”vídụdẫnnhậpcủachúngtatuântheoKhẳngđịnhluận(kiểmtralạixem).

Thườngmộtlậpluậntheohìnhthứcnàyhiểnnhiênđếnnỗikhôngcầnphảiviếtlạichúngdướidạngmộtkhẳngđịnhluậnchínhthức.

Vì nhữngngười lạc quannhiều khả năng thành cônghơnnhữngngười bi quan, bạn nên trở thànhnhữngngườilạcquan.

Lậpluậnnàynênđượcviếtlạinhưsau:

Nếunhữngngười lạcquannhiềukhảnăngthànhcônghơnnhữngngườibiquan,bạnnêntrở thànhnhữngngườilạcquan.

Nhữngngườilạcquannhiềukhảnăngthànhcônghơnnhữngngườibiquan.

Dođó,bạnnêntrởthànhngườilạcquan.

Nhưnglậpluậnnàyrõrànghoànhảođếnnỗikhôngcầnviếtlạichúngtheocáchthứctrên.Tuynhiên,trongnhữngtrườnghợpkhác,viếttheodạngKhẳngđịnhluậnsẽhữuích.

Nếuthiênhàcủachúngtacóhàngtriệuhànhtinhcóthểởđược,thìdườngnhưsựsốngcóthểtiếnhóaởnhiềuhànhtinhkhácchứkhôngchỉởtráiđấtnày.

Thiênhàcủachúngtacóhàngtriệuhànhtinhcóthểởđược.

Dođó,dườngnhưsựsốngcóthểtiếnhóaởnhiềuhànhtinhkhácchứkhôngchỉởtráiđấtnày.

Đểpháttriểnlậpluậnnày,bạnphảigiảithíchvàbảovệcảhaitiềnđềcủanóvànhữngtiềnđềnàyđòihỏicáclậpluậnkhákhácnhau(vìsao?).Sẽrấthữuíchnếutuyênbốhaitiềnđềnàyrõràngvàtáchbạchngaytừbanđầu.

25.Nghịchđoạnluận(modustollens)

HìnhthứcsuyluậncócăncứthứhailàNghịchđoạnluận(“hìnhthứcrút:rútq,rútrap):

Nếupthìq.

Khôngq.

Dođó,khôngp.

Ởđây“Khôngq”đơngiảnđạidiệnchoviệcchốibỏmệnhđềqhoặc làđạidiệnchophátbiểu“qkhôngđúng.”Tươngtựđốivớitrườnghợp“khôngp”.

HãynhớlạilậpluậncủaSherlockHolmesđãđượcthảoluậnởNguyêntắc1:

Conchónằmtrongchuồngngựanhưngdùcóngườilẻnvàolấymộtconngựara,conchóvẫnkhôngsủa.Hiểnnhiênđólàngườimàconchóbiếtrấtrõ…

LậpluậncủaHolmeslàmộtNghịchđoạnluận:

Nếuconchókhôngbiếtrõngườikhách,thìconchósẽsủa.

Conchókhôngsủa.

Dođó,conchóbiếtrõngườikhách.

Đểviếtlạilậpluậnnàybằngnhữngkýhiệu,bạncóthểdùngkthaycho“Conchókhôngbiếtrõngườikhách”vàbcho“Conchósủa.”

Nếukthìb.

Khôngb.

Dođó,khôngk.

“Khôngb”thaythếcho“Conchókhôngsủa,”và“khôngk”thaythếcho“việcconchókhôngbiếtrõngườikháchlàkhôngđúng,”hay“Conchóbiếtrõngườikhách.”

NhàthiênvănhọcFredHoyleđãvậndụngmộtNghịchđoạnluậnthúvị.Ôngviếtnhưsau:

Nếuvũtrụgiàvôtận,sẽkhôngcònhydrosótlạivìhydrođềuđặnđượcchuyểnhóathànhhelitrongvũtrụvàđâylàquátrìnhmộtchiều.Nhưngthựctế,hầuhếttrongvũtrụtoànlàhydro.Dođó,vũtrụchắcchắnphảicómộtđiểmkhởiđầuxácđịnh.

ĐểbiếnlậpluậncủaHoylethànhnhữngkýhiệu,sửdụngithaycho“Vũtrụgiàvôtận”vàhthaycho“Khôngcònhydrosótlạitrongvũtrụ.”

Nếuithìh.

Khôngh.

Dođó,khôngi.

“Khôngh”thaycho“việckhôngcònhydrosótlạitrongvũtrụlàkhôngchínhxác”(hay“Vũtrụcóhydro”);“khôngi”thaycho“việcvũtrụgiàvôtậnlàkhôngđúng.”Hoyletiếnđếnviệcđưaracâukết:“Vìvũtrụkhônggiàvôtận,nóchắcchắnphảicómộtđiểmkhởiđầuxácđịnh.”

26.Tamđoạnluậngiảthuyết

HìnhthứcsuyluậncócăncứthứbalàTamđoạnluậngiảthuyết:

Nếupthìq.

Nếuqthìr.

Dođó,nếupthìr.

Vídụ:

Nếubạnnghiêncứu(study)nhữngnềnvănhóakhácthìbạncóthểnhậnra(realize)tínhmuônmàumuônvẻtrongcácphongtụctậpquáncủaloàingười.

Nếubạnđãnhậnra(realize)sựđadạngtrongnhữngtậpquánxãhộithìbạnsẽđặtcâuhỏi(question)vềphongtụccủachínhbạn.

Dođó,nếubạnnghiêncứu(study)nhữngnềnvănhóakhácthìbạnsẽđặtcâuhỏi(question)vềphong

tụccủachínhbạn.

Dùngnhữngchữcáiinđậmđầucủacáctừtrongngoặcđểđạidiệnchonhữngmệnhđềtrongphátbiểusau,chúngtacó:

Nếusthìr.

Nếurthìq.

Dođó,nếusthìq.

Tamđoạnluậngiảthuyếthợplývớibấtkỳsốlượngtiềnđềnàomộtkhimỗitiềnđềcódạng“Nếupthìq”vàqlàmột trongnhữngtiềnđềtrởthànhpcủatiềnđềtiếptheo.Thídụ, theoNguyêntắc6,chúngtađãcânnhắcmộtlậpluậnvớihaitiềnđềtrướcđóvàcũngvớimộtvớitiềnđềthứba:

Nếubạnhoàinghi(question)vềphongtụccủachínhbạnthìbạnsẽtrởnênkhoandung(tolerant)hơn.

Từtiềnđềnàyvàhaitiềnđềtrước,bạncóthểkếtluậnmộtcáchcócăncứrằng“Nếusthìt”bằngTamđoạnluậngiảthuyết.

LưuýrằngTamđoạnluậngiảthuyếtđưaramộtmôhìnhtốtnhằmgiảithíchmốiquanhệgiữanguyênnhânvàhệquả(Nguyêntắc18).Kếtluậnliênkếtmộtnguyênnhânvớimộthệquảtrongkhinhữngtiềnđềtrướcgiảithíchnhữngbướcđệmởgiữa.

27.Tamđoạnluậntuyển

HìnhthứcsuyluậncócăncứthứtưlàTamđoạnluậntuyển:

phoặcq.

Khôngp.

Dođó,q.

Thídụ,hãyxemlậpluậncủaBertrandRussellđượcthảoluậntrongNguyêntắc2:

Hoặcchúngtahyvọngtiếnbộbằngcáchcảithiệnđạođức(morals)hoặcchúngtahyvọngtiếnbộbằngcáchcảithiệntríthôngminh(intelligence).

Chúngtakhôngthểhyvọngtiếnbộbằngcáchcảithiệnđạođức(morals).

Dođó,chúngtaphảihyvọngsựtiếnbộbằngcáchcảithiệntríthôngminh(intelligence).

Mộtlầnnữa,dùngchữcáiinđậmlàmkýhiệu,lậpluậntrêntrởthành:

mhoặci.

Khôngm.

Dođó,i.

Cómộtđiểmphứctạpởđây.TrongtiếngAnh,chữ“hoặc”cóthểcóhainghĩa.Thườngthìphátbiểu“phoặcq”cónghĩalàítnhấtphoặcqđúngvàcũngcóthểcảhaiđềuđúng.Đâygọilànghĩa“baohàm”củatừ“hoặc”vàđâycũnglànghĩađượcthừanhậntronglýluậnlogic.Đôikhi,dùchúngtasửdụngtừ“hoặc”theonghĩa“riêngbiệt”màtrongđó“phoặcq”cónghĩalàhoặcphoặcqđúngchứkhôngphảicảhai.Thídụcâu:“Hoặchọsẽđếnbằngđườngbộhoặchọđếnbằngđườngbiển,”ámchỉhọsẽkhôngđếnbằngcảhaiconđườngcùngmộtlúc.Trongtrườnghợpnày,bạncóthểsuyrarằngnếuhọđếnbằngđườngnàythìhọsẽkhôngđếnbằngđườngkia.

Tamđoạnluậntuyểncógiátrịcăncứbấtchấpnghĩanàocủatừ“hoặc”đượcsửdụng(bạnkiểmtrathửxem!).Nhưngbạncóthểsuyragìkhác(nếucó)từphátbiểunhư“phoặcq”–đặcbiệtlàcóhaykhôngchuyệnbạncó thểkết luận“khôngq”nếubạncũngđãbiếtp–phụ thuộcvàonghĩacủa từ“hoặc”trongtiềnđề“phoặcq”cụthểmàbạnđangxemxét.Hãycẩnthận!

28.Songquanluận

HìnhthứcsuyluậncócăncứthứnămlàSongquanluận:

phoặcq.

Nếupthìr.

Nếuqthìs.

Dođó,rhoặcs.

Nóimộtcáchcườngđiệuthìmột“Songquanluận”làmộtquyềnchọngiữahailựachọnmàcảhaiđềuđemlạikếtquảxấu.ChúaJesusđãđặtramộtsongquanluậntheokiểunàychonhữngtínđồgiáopháiPhariseekhinhữngngườinàycôngkhaitháchthứcuyquyềncủangài:

Ngàitrảlờibọnhọ,“Tacũngsẽhỏicácngàimộtcâuhỏi;giờnóichotanghe,JohnđượcrửatộitừThiênđànghaytừconngười?”Nhữngngườinàythảoluậnvớinhaurằng,“Nếuchúngtatrảlời‘từ

Thiên đàng’, hắn sẽ nói ‘Tại sao các ngài không tin ông ấy?’Nhưng nếu chúng ta trả lời ‘từ conngười’,tấtcảmọingườisẽnémđáchúngtavìhọtinrằngJohnlàmộtnhàtiêntri.”(Luke20:3-6)

Theolýluậnlogic,tìnhhuốngnangiảicủanhữngngườiPhariseenhưsau:

HoặcchúngtanóiJohnđượcrửatộitừThiênđàng(heaven)hoặctừconngười(men).

Nếuchúngtatrảlời“từThiênđàng”,chúngtasẽbịbuộctội(blame)khôngtinôngấy.

Nếuchúngtatrảlời“từconngười”,chúngtasẽbịnémđá(stone)vìđãsỉnhụcniềmtinmàmọingườidànhchoôngấy.

Dođó,hoặcchúngtabịbuộctội(blame)khôngtinôngấyhoặcchúngtasẽbịnémđá(stone)vìđãsỉnhụcniềmtinmàmọingườidànhchoôngấy.

Vàviếtlạitheokýhiệunhưsau:

hhoặcm.

Nếuhthìb.

Nếumthìs.

Dođó,bhoặcs.

Dođó,ngườiPhariseeđủlýtríđểbiếtphảitừchốitrảlờivàcũngchophépChúaJesustừchốitrảlờinhưChúađãdựtính.

Trongtrườnghợpnày,cảhaikếtquảđềuxấunhưngtrongtrườnghợpkháccảhaikếtquảđềucóthểtốthayđơnthuầnchỉlàtrunglập.

Hoặcchúngtađixemxiếchoặcchúngtađitrượtbăng.

Nếuchúngtađixemxiếc,chúngtasẽcómộtkỷniệmlýthú.

Nếuchúngtađitrượtbăng,chúngtacũngsẽcómộtkỷniệmlýthú.

Dođó,chúngtasẽcómộtkỷniệmlýthú.

Theođúngkỹthuậtthìchúngtaphảikếtluận“Hoặcchúngtasẽcómộtkỷniệmlýthúhoặcchúngtasẽcómộtkỷniệmlýthú”nhưngkếtcâunàymộtlầnlàquáđủ.

29.Phảnchứngluận(Reductioadabsurdum)

Đâylàmộtchiếnthuậtsuyluậnxứngđángnhậnđượcsựquantâmđặcbiệtdù,đúngramànói,nóchỉlàmộtphiênbảncủaNghịchđoạnluận.ĐâylàPhảnchứngluậnhaymột“phépsuyra/rútgọntừsựvôlý.”Ngườitalậpluậndùng“phảnchứng”(đôikhingườitagọilà“bằngchứngkhôngtrựctiếp”)nhằmchứngminhkếtluậncủahọbằngcáchchothấyrằngkếtluậnngượclạidẫnđếnsựvôlý:mộtkếtquảngớngẩnhoặcmâuthuẫn.Khôngcònlựachọnnào,lậpluậntheokiểunàyđềnghịchấpnhậnkếtluậnmànóđưara.

Đểchứngminh:p.

Giảđịnhkếtluậnđốilập:Khôngp.

Lậpluậnrằngtừgiảđịnhđóchúngtaphảiđiđếnkếtluận:q.

Chothấyrằng:qlàsai(mâuthuẫn,ngớngẩn,vôlý).

Kếtluận:rốtcuộcpphảiđúng.

HãynhớlạilậpluậnvềĐấngtạohóaởNguyêntắc12.Cầncóngườiđểtạoramộtngôinhàđẹpvàthếgiớicũnggiốngngôinhà–nócũngcầntrậttựvàđẹpđẽ.Dođó,phéploạisuysuyrarằngthếgiớicũngphảicómộtĐấngtạohóa.Nguyêntắc12tríchdẫnlờicủaDavidHumerằngthếgiớikhôngcóliênquan tươngđồngđếnmộtngôinhàđủđểphép lập luận loạisuynàycó thể thànhcông.TrongPhầnVcuốnĐốithoạicủaHumecũngnhắcđếnmộtPhảnchứngluậnchophéploạisuynày.Đoạnvănđóđượcviếtnhưsau:

Giả định rằng thế giới cóĐấngTạohóa cũnggiốngnhưmột ngôi nhà có người xây nên.Giờ khinhữngngôinhàkhônghoànhảo,chúngtabiếtphảiđổlỗichoai:thợmộcvàthợnề‒nhữngngườiđãxâydựngchúng.Nhưngthếgiớicũngkhônghoànhảo.Dođó,cóvẻnhưĐấngTạohóatạorathếgiớicũngkhônghoànhảo.Nhưngbạncóthểxemđâylàmộtkếtluậnrấtvôlý.Tuynhiên,cáchduynhấtđểtránhsựvôlýđólàtừchốigiảđịnhbanđầudẫnđếnnó.Dođó,thếgiớikhôngcómộtĐấngTạohóanhưmộtngôinhà.

ViếttheohìnhthứcPhảnchứngluận,lậpluậntrênsẽnhưsau:

Đểchứngminh:ThếgiớikhôngcóĐấngTạohóanhưmộtngôinhà.

Giảđịnhkếtluậnđốilập:ThếgiớicómộtĐấngTạohóanhưmộtngôinhà.

Lậpluậnrằngtừgiảđịnhđóchúngtaphảiđiđếnkếtluận:ĐấngTạohóakhônghoànhảo(vìmột

ngôinhàkhônghoànhảo).

Nhưng:Chúakhôngthểkhôngtoànhảo.

Kếtluậnrằng:ThếgiớikhôngcómộtĐấngTạohóanhưmộtngôinhà.

TấtnhiênkhôngphảiaicũngthấyrằngýtưởngChúakhôngtoànhảolàmộtđiều“vôlý”nhưngHumebiếtrằngnhữngngườitheođạoThiênChúamàôngđangtranhcãisẽkhôngchấpnhậntuyênbốnày.

30.Suyluậntrongvàibước

Rất nhiều những suy luận có căn cứ là sự kết hợp giữa các hình thức đơn giản được giới thiệu từNguyêntắc24đến29.Ởvídụdướiđây,SherlockHolmesđưaramộtsuyluậnđơngiảnđểmởmangtríócchobácsĩWatsontrongkhinhậnxétvềvaitròliênquancủaquansátvàsuyluận.HolmesbấtngờđưaranhậnxétrằngWatsonnhấtđịnhđãtớimộtbưuđiệnsánghômđóvàhơnnữaôngnàycòngửimộtbứcđiệntínởđó.“Đúng!”Watsontrảlờitrongkinhngạc,“Cảhaiđiểmđềuđúng!Nhưngtôithúthậtlàtôikhôngthấyanhkhiđếnđó.”Holmestrảlờinhưsau:

“Bảnthânchuyệnnàycũngđơngiảnthôi…Tôiquansátthấytrênmugiàyanhcódínhmộtítđấtmàuđỏ.ĐốidiệnBưuđiệnđườngWigmore,ngườitađangđàođườngvàđấtvươngvãikhắpnơivànếuanhđivàothìsẽkhôngthểtránhnóđược.Loạiđấtđócómàuđỏđặctrưngmàkhôngởđâutrongkhuvựcnàycóđược.Dođó,đaphầnlàquansát.Phầncònlạilàsuyluận.

[Watson]:“Vậylàmsaoanhsuyluậnrachuyệnbứcđiệntín?”

[Holmes]:“Tạisaoư?Tấtnhiêntôibiếtanhkhôngviếtbấtkỳláthưnàovìtôingồiđốidiệnanhcảbuổisáng.Tôicũngthấytrongngănbànđangmởcủaanhmộtcontemvàmộtđốngbưuthiếpdàycộm.Anhđếnbưuđiệnlàmgìngoạitrừgửimộtbứcđiệntínchứ?Loạitrừtấtcảcácyếutốkhácthìkếtluậnđóchắcchắnphảiđúng.”

ViếtlạisuyluậncủaHolmesthànhnhữngtiềnđềrõrànghơn,chúngtacó:

1.MugiàycủaWastoncódínhmộtítđấtmàuđỏ.

2.NếumugiàycủaWastoncódínhmộtítđấtmàuđỏthìchắcchắnôngđãtừngđếnBưuđiệnđườngWigmoresángnay(vìchỉởđómớicóloạiđấtđỏđóvàkhólòngtránhkhỏiviệcdẫmlênchúng).

3.NếuWastonđãtừngđếnBưuđiệnđườngWigmoresángnay,ônghoặclàgửimộtláthư,muatemhaybưuthiếphoặcgửimộtbứcđiệntín.

4.NếuWatsonđếnbưuđiệnđểgửithư,ôngđãphảiviếtthưsángnay.

5.Watsonkhôngviếtláthưnàosángnay.

6.NếuWatsonđếnbưuđiệnđểmuatemhaybưuthiếp,ôngsẽkhôngthểcóđầynhữngcontemvàbưuthiếptrongngănkéobànmìnhtrướcđó.

7.Watsonđãcóđầynhữngcontemvàbưuthiếptrongngănkéobànmình.

8.Dođó,WatsonđãgửimộtbứcđiệntíntạiBưuđiệnđườngWigmorevàosángnay.

GiờđâychúngtacầnbẻnhỏlậpluậnnàyrathànhmộtchuỗinhữnglậpluậncócăncứtheocáchìnhthứcđơngiảnđãtrìnhbàytừNguyêntắc24đến29.ChúngtacóthểbắtđầuvớimộtTamđoạnluậngiảthuyết:

2.NếumugiàycủaWastoncódínhmộtítđấtmàuđỏthìchắcchắnôngđãtừngđếnBưuđiệnđườngWigmoresángnay(vìchỉởđómớicóloạiđấtđỏnàyvàkhólòngtránhkhỏiviệcdẫmlênchúng).

3.NếuWastonđãtừngđếnBưuđiệnđườngWigmoresángnay,ônghoặclàgửimộtláthư,muatemhaybưuthiếphoặcgửimộtbứcđiệntín.

A.Dođó,nếumugiàycủaWastoncódínhmộtítđấtmàuđỏthìchắcôngđãhoặclàgửimộtláthư,muatemhaybưuthiếphoặcgửimộtbứcđiệntínsángnay.

(TôisẽdùngA,B,…đểthaychokếtluậntừnhữnglậpluậnđơngiảnđểtừđócóthểdùngnhưnhữngtiềnđềvàrútracáckếtluậnxahơn.)VớiAvà1,chúngtacóthểsửdụngKhẳngđịnhluận:

A.NếumugiàycủaWastoncódínhmộtítđấtmàuđỏthìchắcchắnônghoặclàđãgửimộtláthư,muatemhaybưuthiếphoặcgửimộtbứcđiệntínsángnayởBưuđiệnđườngWigmore.

1.MugiàycủaWastoncódínhmộtítđấtmàuđỏ.

B.Dođó,Watsonhoặclàđãgửimộtláthư,muatemhaybưuthiếphoặcgửimộtbứcđiệntínsángnayởBưuđiệnđườngWigmore.

HaitrongsốbakhảnăngdướiđâycóthểbịloạibỏbằngcáchdùngNghịchđoạnluận.

4.NếuWatsonđếnbưuđiệnđểgửithư,ôngđãphảiviếtthưsángnay.

5.Watsonkhôngviếtláthưnàosángnay.

C.Dođó,Watsonkhôngđiđếnbưuđiệnđểgửithư.

và:

6.NếuWatsonđếnbưuđiệnđểmuatemhaybưuthiếp,ôngsẽkhôngcóđầynhữngcontemvàbưuthiếptrongngănkéobànmình.

7.Watsonđãcóđầynhữngcontemvàbưuthiếptrongngănkéobànmình.

D.Dođó,Watsonkhôngđếnbưuđiệnđểmuatemhaybưuthiếp.

Cuốicùng,chúngtagomtấtcảlại:

B.Watsonđãhoặclàgửimộtláthư,muatemhaybưuthiếphoặcgửimộtbứcđiệntínsángnay.

C.Watsonkhôngđiđếnbưuđiệnđểgửithư.

D.Watsonkhôngđếnbưuđiệnđểmuatemhaybưuthiếp.

8.Dođó,WatsonđãgửimộtbứcđiệntíntạiBưuđiệnđườngWigmorevàosángnay.

SuyluậncuốicùnglàmộtTamđoạnluậntuyểnmởrộng.“Loạitrừtấtcảcácyếutốkhácthìkếtluậnđóchắcchắnphảiđúng.”

7.Viếtmộtbàiluận

A.Nghiêncứuvấnđề

Bâygiờ,chúngtachuyểntừviệcviếtnhữnglậpluậnngắnsangviếtnhữnglậpluậndàihơn–từlậpluậntrongđoạnvănthànhlậpluậntrongbàiluận.Mộtbàiluậnthườnglàsựgiảithíchtỉmỉmộtlậpluậnngắnhaymộtchuỗinhững lập luậnngắnđượckếthợp lại trongmộtbàiviết cóquymôhơn.Nhưngquátrìnhsuynghĩvàxâydựngmộtbàiluậnrấtkhácsovớimộtlậpluậnngắn.

Bachươngtiếptheotrìnhbàybagiaiđoạncủaviệcviếtmộtbàiluận.Chương7nóivềNghiêncứuvấnđề,Chương8đềcậptớiNhữngđiểmchínhcủabàiluậnvàChương9làthựcsựViếtmộtbàiluận.NhữngnguyêntắctrongcácchươngnàyđượcđặtkýhiệuA,BhayC.

PhầnGiớithiệuphânbiệthaicôngdụngchínhcủalậpluận:đểnghiêncứutìmragiátrịcủamộtluậnđiểmvàđểbảovệ luậnđiểmđómộtkhibạnđãđạtđược thànhquả.Bướcđầu tiên lànghiêncứu.Trướckhibạncóthểbắtđầuviếtmộtbàiluận,bạnphảilàmsángtỏvấnđềvàtựmìnhsuynghĩratấtcảcácluậnđiểm.

A1.Nghiêncứunhữnglậpluậntrêntấtcảcácmặtcủavấnđề

Mộtvàingườiđãđềxuất“kếhoạchquàtặng”chocáctrườngtiểuhọcvàcấphai.Theokếhoạchnày,sốtiềnthuếđượccấpchocáctrườngcôngsẽđượcchiađềuchocácbậcphụhuynhdướidạng“phiếuquà tặng.”Sauđó,họcó thểdùngnhữngphiếunàyđểchuyểnchonhữngngôi trườnghọchọnbaogồmcảcáctrườngtưvàtrườngdòng.Chínhphủsẽđiềutiếtcác trườngcạnhtranhnhaunhằmbảođảmrằngtấtcảđềuđạtchuẩntốithiểunhưngmọingườiđượctựdochọnlựabấtkỳtrườngnàomàhọthíchmiễnsaođạtcáctiêuchuẩntrên.

Giảsửbạnđượcgiaoviếtmộtbàiluậnvềchủđề“kếhoạchquàtặng”.Đừngbắtđầulaovàolậpluậnbảovệýkiếnđầutiênxuấthiệntrongđầubạn.Đâucóaihỏibạnvềýkiếnxuấthiệnđầutiêncủabạn.Ngườitayêucầubạnđiđếnmộtkếtluậncóđầyđủthôngtinvàkếtluậnđóphảiđượcbảovệbằngnhữnglậpluậnvữngchắc.Điềuđómấtthờigian!

Đầutiên,hãytìmrađâulàlậpluậnvữngchắcnhấtcủatừngbêntheoluậnđiểmriêngcủamình.Hãyđọcnhữngbàibáohoặcnóichuyệnvớinhữngngườicóquanđiểmkhácnhau.

Lậpluậnvữngchắcnhấtcủabênủnghộphiếuquàtặngchắchẳnlàvì“tựdolựachọn”.Kếhoạchphiếuquàtặngđượctuyênbốlàsẽđưaraphạmvilựachọntrườngrộnghơnhiệntạivàngườitasẽkhôngphạtphụhuynhnàochọntrườngnàythayvìtrườngkhác(đâycũnglàcáchhệthốnghiệntạiđanglàm,mọingườiđềuphảiđóngthuếđểduytrìcáctrườngcôngngaycảkhiconcáihọkhônghọc

ởnhữngtrườngnày).Lậpluậnchínhchốnglạinhữngngườiủnghộphiếuquàtặngcóvẻthuộcvềlýlẽ:trườngcônglậpphảnánhthếgiớithực,chúngtaphảihọccáchsốnghòahợpvàcoitrọngnhữngngườikhônggiốngchúngtacũngnhưvớinhữngngườimàcóthểchúngtakhôngchọnđihọcchungnếuchúngtacóquyềnlựachọn.Cáctrườngcôngđượctuyênbốlànơitạoranhữngcôngdândânchủ.

Khibạnxemxétvấnđềnày,bạnsẽtìmranhữnglậpluậnủnghộhoặcchốnglạinhữngtuyênbốtrên.Bạncũngsẽbắtđầuhìnhthànhnhữnglậpluậncủabảnthân.Đểđánhgiánhữnglậpluậnnày,hãysửdụngcácnguyêntắctừChương1đếnChương4.Hãythửnhữnghìnhthứclậpluậnkhácnhau,nghĩramộtlậpluậntốtnhấtcóthểchomỗibênvàsauđóphêbìnhnhữnglậpluậnnày,sửdụngcácnguyêntắcđãhọc.

Hãynghĩtớilậpluậnbằngphéploạisuy.Chúngtađãbaogiờthửcáigìđógiốngvớihệthốngphiếuquàtặngtrướcđâychưa?Cólẽ:dùkhôngđượctrảphiếuquàtặng,nhữngtrườngcaođẳngvàđạihọcđangcạnhtranhvớinhaucũngcungcấpnhiềuchươngtrìnhgiáodụctốt;dođóhệthốngcáctrườngtiểuhọcvàcấphaiđangcạnhtranhvớinhaucũngcóthểcónhữngkếtquảtươngtự.Nhưnghãychắcrằngđâylàmộtvídụtươngđồngcóliênquan.Thídụ,hiệntạirấtnhiềutrườngcaođẳngvàđạihọcđượctàitrợbằngtiềnthuếvàdođó,ítralàtrênlýthuyết,nhữngtrườngnàycũngđápứngdânchủ.Liệumộthệthốngkhôngcónhữngtrườngcôngcócungcấpchươngtrìnhgiáodụctốtchomọingườikhông?Liệunócógiúpnhiềungườithuộcnhiềuthànhphầncócơhộitiếpxúcvớinhaukhông?

Cóthểnhữngtrườngtheokếhoạchphiếuquàtặngcónhiềuđiểmtươngđồngcóliênquanhơnvớinhữngtrườngtưvàtrườngdòng.Ởđâybạncũngcầnmộtvàilậpluậntừcácvídụhaytừchủthểcăncứ.Nhữngtrườngtưvàtrườngdònghiệntạitốthơnhệthốngtrườngcôngthếnào?Liệuchúngcóđàotạoranhữngconngườihòađồngvớinhữngngườikháckhông?

Cácsuyluậncũngcóthểhữuích.DướiđâylàTamđoạnluậngiảthuyết:

Nếuchúngtaxâydựngmộtkếhoạchphiếuquàtặngthìcáctrườngsẽtranhgiànhhọcsinhvớinhau.

Nếucáctrườngtranhgiànhhọcsinhvớinhauthìhọsẽdùngquảngcáovàchiêuthịđểkhuyếnkhíchphụhuynh“thamquanchọntrường.”

Nếuphụhuynhđược“thamquanchọntrường”thìnhiềuphụhuynhsẽchuyểnconmìnhtừtrườngnàysangtrườngkhác.

Nếunhiềuphụhuynhchuyểnconmìnhtừtrườngnàysangtrườngkhácthìnhiềutrẻemsẽkhôngthểhìnhthànhđượctìnhbạnlâubềnhaycảmthấyantoànvềmôitrườngxungquanh.

Dođó,nếuchúngtaxâydựngmộtkếhoạchphiếuquàtặngthìnhiềutrẻemsẽkhôngthểhìnhthànhđượctìnhbạnlâubềnhaycảmthấyantoànvềmôitrườngxungquanh.

NhưNguyêntắc26đãchỉra,tamđoạnluậngiảthuyếtthườngcóthểđượcsửdụngtheocáchnàyđểgiảithíchmốiquanhệgiữanhữngnguyênnhânvàhệquả.Nócũngcóthểđượcdùngđểtìmramốiquanhệđólàgìtrongtrườnghợpbạnkhôngchắcliệucómốiquanhệnàohaykhông.

A2.Thẩmtravàbảovệtấtcảtiềnđềcủatừnglậpluận

Khinhữngtiềnđềcủamộtlậpluậnđượcđemrathẩmtra,bạncũngcầnphảilườngtrướcnhữnglậpluậnchochúng.

Giảsửbạnđangxemxéttamđoạnluậngiảthuyếtvừamớiđềcậpởtrên.Bạnbiếtrằngnólàmộtlậpluậncócăncứ;kếtluậnthựcsựtheođúngnhữngtiềnđềđưara.Nhưngbạnvẫnphảichắcchắnrằngnhữngtiềnđềđóđúng.Đểtiếptụclàmsángtỏvấnđề,bạncầntiếnhànhmộtbướcnữa:Bạnphảicốgắngnghĩranhữnglậpluậnbảovệchobấtkỳtiềnđềnàođángngờ.

Một lập luậnbảovệ tiềnđề thứhai(“Nếucác trườngtranhgiànhhọcsinhvớinhauthìhọsẽdùngquảngcáovàchiêuthịđểkhuyếnkhíchphụhuynh‘thamquanchọntrường.’)cóthểdùngphéploạisuynhưsau:

Khicáccửahàngcạnhtranhgiànhkháchhàng,họcốgắngđưaralờimờichàovàdịchvụđặcbiệtđểbiếncửahàngcủamìnhtrởnênthuhúthơnsovớiđốithủcạnhtranhvàquảngcáorầmrộđểmanglạinhiềukháchhàngmớicũngnhưkéokháchhàngcũtrởlại.Sauđónhữngcửahàngkháccũngsẽphảnứngbằngcáchđưaralờimờichàovàdịchvụđặcbiệtkhác.Kháchhàngsẽbịkéotừcửahàngnàysangcửahàngnọvàngược lại;họ tin rằnghọcó thểmuađượcnhữngmónhờinhấtbằngcáchđinhiềucửahàng.Các trườngcạnh tranhvớinhaucũngcùngmộthình thứcnhưvậy.Mỗi trường sẽquảngcáovàđưarađềnghịđặcbiệtcủamìnhvàcáctrườngkhácsẽcóhànhđộngphảnứngtươngtự.Cácphụhuynhsẽvòngvòngđichọntrườngnhưnhữngngườimuatạphóahaykháchhàngtrongcáctrungtâmmuasắm.

Khôngphảituyênbốnàocũngcầnbảovệnhiều.Cóthểdễdàngxácnhậntiềnđềđầutiêncủatamđoạnluậngiả thuyết(“Nếuchúngtaxâydựngmộtkếhoạchphiếuquàtặngthìcác trườngsẽtranhgiànhhọcsinhvớinhau”)màkhôngcầntranhcãinhiều:đâychínhlàtoànbộýtưởngcủakếhoạchphiếuquàtặng.Tuynhiên,tiềnđềthứhaithìcầnmộtlậpluậnbảovệvàtiềnđềthứtưcũngvậy(“Nếunhiềuphụhuynhchuyểnconmìnhtừtrườngnàysangtrườngkhácthìnhiềutrẻemsẽkhôngthểhìnhthànhđượctìnhbạnlâubềnhaycảmthấyantoànvềmôitrườngxungquanh.”)Bạncũngcóthểphảilầnlượtbảovệtiềnđềcủanhữnglậpluậnđó.Tronglậpluậncủatiềnđềthứhaivừanêuraởtrên,bạncóthểđưaramộtsốvídụchothấyrằngcáccửahàngthựcsựcầnđưaranhữnglờimờichàođềnghịđặcbiệtvàquảngcáorầmrộđểđốiphóvớiáplựccạnhtranhnặngnề.

Bấtkỳtuyênbốnàođángngờsẽcầnítnhấtlàmộtlậpluậnbảovệ.Khônggianvốnthườnggiớihạnnhữnggìbạncóthểnói.Vớigiớihạnkhônggianhoặcthờigian,hãychỉtranhluậnchocáctuyênbố

quantrọngvàgâytranhcãinhấtcủabạn.Tuynhiên,thậmchítrongtrườnghợpđó,hãytríchdẫnítnhấtmộtbằngchứngnàođóhaymộtchủthểcăncứchobấtkỳnhữngtuyênbốnàokháccònmangtínhtranhcãi.

A3.Xemxétvàcânnhắclạicáclậpluậnkhichúngbắtđầurõnét

NguyêntắcA1vàA2phácthảomộtquátrình.Bạncóthểcầnphảithửrấtnhiềukếtluậnkhácnhau–thậmchílànhữngkếtluậnđốilập–trướckhibạntìmramộtquanđiểmđượcbảovệbởinhữnglậpluậnvữngchắc.Thậmchísaukhibạnđãquyếtđịnhkếtluậnnàomìnhmuốnbảovệ,bạncũngcóthểphảithửnhiềuhìnhthứclậpluậnkhácnhautrướckhitìmrahìnhthứchiệuquảnhất.Nhiềukhảnănglàlậpluậnbanđầucủabạnsẽphảiđượccảithiện.RấtnhiềunguyêntắctừChương1đếnChương6minhhọacáchthứccảithiệnvàmởrộngcáclậpluậnngắn:bằngcáchthêmvàovídụđểsửdụngphéplậpluậnbằngvídụ(Nguyêntắc8),bằngcáchtríchdẫnvàgiảithíchđiềukiệncủamộtchủthểcăncứ(Nguyêntắc13và14)vàcònnhiềucáchkhác.Đôikhibạnsẽkhôngthểtìmrađủvídụ,dođóbạnsẽphảithayđổicáchthứctiếpcận(hoặcthayđổisuynghĩ!).Đôikhitrongquátrìnhtìmkiếmchủthểcăncứđểbảovệchotuyênbốbạnmuốnđưara,bạnnhậnrarằnghầuhếtcácchủthểđềucóquanđiểmđốilập(nhiềukhảnăngbạnsẽphảithayđổisuynghĩ)hayngaycảnhữngngườiđángtincậynhấtcókhicũngkhôngđồngtìnhvớinhau(vàkhiđóbạnchẳngthểdùngphéplậpluậnbằngcăncứđược;hãynhớlạiNguyêntắc16).

Hãycứthongthảvàchobảnthânbạnthêmthờigian.Đâylàgiaiđoạndễdàngxemxétlạilậpluậncủabạnvàmộtchútthờigianthửnghiệmcũngrấtđánggiá.Bạncóthểthayđổisuynghĩcủamìnhmàkhôngphảichuốclấysựxấuhổvàđôikhibạnthựcsựvẫnphảilàmnhưthế.Vớimộtsốngườiviết,đâylàphầnthỏamãnvàsángtạonhấttrongquátrìnhviếtlách.Hãysửdụngnóthậttốt!

8.Viếtmộtbàiluận

B.Nhữngđiểmchínhcủabàiluận

Giảsửbạnđãđiđếnmộtkếtluậnmàbạnchorằngmìnhcóthểbảovệmộtcáchthíchđáng.Giờđâybạncầntổchứcbàiviếtcủamìnhđểnócóthểbaoquáttấtcảnhữngvấnđềcầnbaoquátvàđểbạncóthểtrìnhbàylậpluậncủamìnhmộtcáchhiệuquảnhất.Hãylấyramộttờgiấynháplớnvàmộtcâybútchì;bạnsắpchuẩnbịdànbàicủamình.

B1.Giảithíchcâuhỏi

Bắtđầubằngviệcviếtlạicâuhỏimàbạnđangtrảlời.Sauđógiảithíchnó.Vìsaonóquantrọng?Cáigìphụ thuộcvàocâu trả lời?Nếubạnđangsoạnmộtđềxuấtchochínhsáchhayhànhđộng trongtươnglainhưkếhoạchphiếuquàtặng,hãybắtđầubằngcáchchothấyhiệntạichúngtađangcóvấnđề.Vìsaonhữngngườikháccũngchiasẻmốilonàycủabạnhayquantâmđếnnhữngýtưởngthayđổicủabạn?Điềugìkhiếnbạnlongại?

Hãycânnhắcđến“khángiả”củabạn.Nếubạnđangviết chomột tờbáohaymộtbài thuyết trìnhtrướccôngchúng,khángiảcủabạncóthểkhôngnhậnbiếtđượcvấnđềhayquymôcủavấnđề.Côngviệccủabạnlàlàmchohọnhậnranó.Việclặplạivấnđềcóthểhữuíchngaycảkhinókhôngphảilàđiềugìmớimẻ.Hànhđộngđógiúpđịnhvịđềxuấtcủabạn–vấnđềgìbạnđangcốgiảiquyết?–vànócóthểnhắcnhởnhữngngườiđãnhậnravấnđềnhưngkhôngquantâmđếntầmquantrọngcủanó.Tuynhiên,nếubạnđangviếtmộtbàiluậnhọcthuật,đừngcốnhắclạichiềudàilịchsửđằngsauvấnđềđó.Hãysuynghĩxemgiáosưmongchờbạncungcấpbaonhiêuthôngtinnềntảng.

Đểchứngminhmốiquantâmcủamìnhđốivớimộtcâuhỏihaymộtvấnđềcụthể,bạncóthểphảitậndụngnhữnggiátrịvàtiêuchuẩnchung.Đôikhinhữngtiêuchuẩnnàyđơngiảnvàkhôngmangtínhtranhcãi.Nếubạncómộtđềxuấtvềantoàngiaothông,bạnchắcchắnsẽthấyrằngmụctiêucủanóquáhiểnnhiênvàkhôngmangtínhtranhcãi.Khôngai thíchtainạngiaothôngcả.Nhữnglậpluậnkháccó thể sửdụngnhững tiêu chuẩnđượcchia sẻ trongmộtnhómcụ thể, chẳnghạnnhưnhữngnguyêntắcđạođứcnghềnghiệphaytiêuchuẩnthểchếhoặcnhữngtiêuchuẩnhànhvicủasinhviêndotrườngquyđịnh.ChúngcóthểsửdụngHiếnphápMỹvànhữngtưtưởngchínhtrịchungnhưtựdohaycôngbằng.Chúngcóthểsửdụngnhữnggiátrịđạođứcchungnhưtínhbấtkhảxâmphạmcủamỗiconngườivàsựquantrọngcủaquyềntựtrịvàpháttriểncánhâncũngnhưsửdụngnhữnggiátrịxãhộibaoquáthơnnhưsựtòmòvềvẻđẹpvàtrítuệ.

B2.Đưaramộttuyênbốhaymộtđềxuấtrõràng

Nếubạnđưaramộtđềxuất,hãycụthể!“Điềugìđócầnđượcthựchiện”khôngphảilàmộtđềxuất

thựcsự.Bạnkhôngcầnnóirõthêmđiềugì.“Mọingườiđềunênănsáng”làmộtđềxuấtcụthểnhưngcũngquáđơngiản.Tuynhiên,nếubạnmuốntranhluậnrằngMỹcầnthiếtlậpmộtkếhoạchphiếuquàtặng,đểlýgiảiýtưởngcơbảnbanđầusẽcầnnhiềuchitiếthơn,vídụnhưcáchthứcchitrảhoạtđộngthếnào...Tươngtựnhưvậy,nếubạnđangđưaramộttuyênbốtriếthọchaybảovệsựcắtnghĩacủamìnhchomộtđoạnvănbảnhaysựkiện,đầutiênhãyđưaratuyênbốhaysựcắtnghĩamộtcáchđơngiản(“Chúatồntại";“CuộcnộichiếnMỹbắtnguồnchínhtừnhữngmâuthuẫnkinhtế”;…).Sauđóchỉcầngiảithíchrõthêmnếucầnthiết.

Nếumụctiêucủabạnđơnthuầnlàđánhgiávàilậpluậnủnghộhaychốnglạimộttuyênbốhayđềxuất,bạncóthểkhôngđưaramộtđềxuấtcủachínhbạnhaythậmchíđiđếnmộtquyếtđịnhcụthể.Thídụ,bạnchỉcóthểđánhgiáđượcmộtdònglậpluậntrongmộtcuộctranhluận.Nếuthế,hãylàmrõngay lập tức rằngđây chính là cái bạnđang làm.Đôikhi, kết luận củabạn có thểđơngiản chỉ lànhữnglậpluậnủnghộhaychốngđốimộtluậnđiểmhayđềxuấtnàođóthiếuthuyếtphục.Cũngtốtthôi!Nhưnghãylàmrõkếtluậnđóngaylậptức.Hãybắtđầubằngcâunói,“Trongbàiviếtnày,tôisẽchứngminh rằng lập luậnủnghộquanđiểmX là thiếu thuyếtphục.”Nếukhông,bài luậncủabạntrôngsẽcóvẻthiếuthuyếtphục.

B3.Pháttriểnđầyđủcáclậpluậncủabạn

Mộtkhibạnđãthônghiểuvềtầmquantrọngcủavấnđềmìnhđangtrìnhbàyvàđãxácđịnhchínhxácbạndựtínhlàmgìtrongbàiviếtcủamình,bạnđãsẵnsàngđểpháttriểnlậpluậnchínhcủamình.

Lậpkếhoạchrấtquantrọng.Bàiviếtcủabạncónhữnggiớihạn:“Đừngràonhiềuđấthơnkhảnăngbạncóthểcày.”Mộtlậpluậnđượcpháttriểnđầyđủtốthơnbalậpluậnchỉpháchọasơsài.Đừngsửdụngtấtcảnhữnglậpluậnbạncóthểnghĩracholuậnđiểmcủamình–điềunàygiốngnhưchọnmườicáixôthủngthayvìmộtcáixôlành.(Nhữnglậpluậnkhácnhaukhôngphảilúcnàocũngthíchhợp!)Hãytậptrungvàomộtđếnhailậpluậntốtnhấtcủabạn.

Nếubạnđangsoạnmộtđềxuất,bạncầnchứngtỏnósẽgiảiquyếtvấnđềmàbạnđãbắtđầu.Đôikhichỉcầnnêurađềxuấtđãlàđủ.Nếuvấnđềlàsứckhỏecủabạnbịảnhhưởngdobạnkhôngănbữasángđầyđủ,vậythìănbữasángđầyđủhiểnnhiênlàgiảipháp.Tuynhiên,nếuđềxuấtcủabạnlàMỹnênthiếtlậpmộtkếhoạchphiếuquàtặngthìcầnphảicómộtvàilậpluậncẩnthận.Bạncầnphảichothấyhệthốngphiếuquàtặngsẽthựcsựkhuyếnkhíchtựdolựachọn,rằngsẽcórấtnhiềutrườngđểchọnvàrằngnhữngtrườngnàythựcsựtiếnbộhơnsovớicáctrườnghiệntại.Nếubạnphảitranhluậnvềnguyênnhân-hệquả,hãytranhluậnbằngvídụvàcứnhưthếápdụngnhữngnguyêntắcthảoluậntrongcácchươngtrước.SửdụngnhữnglậpluậnbạnđãbắtđầutrongChương7.

Nếubạnđang tranh luậnđểbảovệmột tuyênbố triếthọc,đây làđiểmbạnphát triểnnhững lýdochínhcủamình.Nếubạnđangtranhluậnđểbảovệviệccắtnghĩacủamìnhchomộtđoạnvănbảnhaymộtsựkiện,đâylàđiểmbạngiảithíchđoạnvănbảnhaysựkiệnđóđểcắtnghĩanóchitiếthơn.Nếu

bàiluậncủabạnđánhgiávềmộtvàilậpluậntrongtranhluận,hãygiảithíchnhữnglậpluậnđóvàlýdochođánhgiácủabạn.Mộtlầnnữa,hãynhớđếnnguyêntắctừcácchươngtrước.Nếubạnbảovệmộttuyênbốbằngphéplậpluậndựatrênvídụ,hãychắcrằngbạncóđủvídụ,nhấtlànhữngvídụmang tínhđạidiện...Nếubạnsửdụnghình thứcsuy luận,hãychắcrằngnócócăncứvàrằngbạncũngcóthểbảovệtấtcảnhữngtiềnđềđángngờ.

B4.Cânnhắcnhữnglýdophảnbiện

Hãylườngtrướcnhữnghoàinghi.Liệuđềxuấtcủabạncóthểchấpnhậnđượckhông?Liệunócómấtnhiềuthờigiankhông?Nóđãtừngđượcthửnghiệmtrướckiachưa?Bạncóthểtìmđượcngườitriểnkhainókhông?Nếuđềxuấtcủabạnquákhótriểnkhai,hãythừanhậnđiềuđó;nhưnghãylậpluậnrằngdùsaođinữanóvẫnđángđểtriểnkhai.

Hầuhếtcácđềxuấtđềucónhiềuhệquảchứkhôngchỉmột.Bạncầncânnhắcđềxuấtcủamìnhcónhượcđiểmgì.Hãy lường trướcnhữngnhượcđiểmmàngườikháccó thểphảnbiện;hãy tựmìnhphảnbiệnvàtìmcâutrảlờichonó.Hãylậpluậnrằngưuđiểmcógiátrịhơnnhượcđiểm(vàhãychắcrằngchúngthựcsựcógiátrịmộtkhibạnđãcânnhắcchúng!)Đúnglàkếhoạchphiếuquàtặngcóthểlàmchocáctrườnghọckémổnđịnhhơnnhưngđóchỉlàmộtcáigiánhỏđểđổilạiviệccáctrườngtrởnênnhanhnhạyhơnvớimongmuốncủaphụhuynhvàcộngđồng.Bạncũngcóthểlậpluậnrằngmộtvàinhượcđiểmcóthểsẽkhôngtrởthànhhiệnthực.Cuốicùnghãysửdụngphéplậpluậnloạisuy,cáccôngtykhôngbịmấtổnđịnhkhibịbuộcphảiphảnứnglạitrướcnhữngthayđổitrongthịhiếucủakháchhàng.

Hãylườngtrướcnhữngphảnbiệnchốnglạituyênbốhaysựcắtnghĩacủabạn.Nếubạnđangviếtmộtbàiluậnhọcthuật,hãytìmkiếmnhữngýkiếnphêbìnhtrongcácbuổihọctrênlớp.Mộtkhiđãnghiêncứuvấnđềrấtcẩnthận,bạncũngsẽtìmranhữngphảnbiệntừviệcnóichuyệnvớinhữngngườicócácquanđiểmkhácnhaucũngnhưtừtronghiểubiếtnềntảngcủabạn.

Hãysànglọcnhữngphảnbiệnnày,chọnranhữngphảnbiệnmạnhmẽvàphổbiếnnhấtvàcốgắngtrảlờichúng.

B5.Cânnhắcnhữnglựachọnkhác

Đâylàmộtnguyêntắcrấthiểnnhiênnhưngthườngbịxemnhẹ.Nếubạnđangbảovệmộtđềxuất,việcchỉchứngminhđềxuấtcủabạnsẽgiảiquyếtđượcvấnđềlàchưađủ.Bạncũngphảichứngminhrằng đề xuất của bạn tốt hơn những cách thức hợp lý khác trong việc giải quyết vấn đề cùng tìnhhuốngđó.

CácbểbơicủathànhphốCharlotteluônquáđông,đặcbiệtlàvàonhữngngàycuốituần.Dođó,thànhphốCharlottecầnphảimởthêmnhiềubểbơi!

Lậpluậnnàyrấtkhôngvữngchắctheonhiềucách.Từ“quáđông”rấtmơhồvàđềxuấtnàycũngvậy.Nhưngviệcsửachữanhữngyếukémnàycũngkhônggiúpbảovệđượckếtluận.Cóthểcónhiềucáchkhácđểgiảiquyếttìnhtrạngquátải.Cóthểcáchồbơinênnớithờigianbơichungđểmọingườicóthểphântánvàonhiềukhoảngthờigianđibơikhácnhau.Cóthểkhoảngthờigianítngườiđếncầnđượccôngbốrộngrãi.Cóthểthờigianbơinênđượcnớira(mọingườicóthểbơivàobuổitối!).Cóthểnhữnghoạtđộngcủacácđộibơivànhữnghoạtđộngnộibộtronghồbơinênđượcsắpxếptránhvàocuốituần.HaycóthểthànhphốCharlottekhôngnênlàmgìcảvàđểnhữngngườiđibơitựđiềuchỉnh.NếubạnvẫnmuốntranhcãirằngthànhphốCharlottenênxâythêmnhiềubểbơi,bạncầnphảichứngminhđềxuấtcủamìnhtốthơn(hayíttốnkémchiphíhơn)bấtkỳlựachọnnàoởtrên.

Tươngtựnhưvậy,nếubạnđangcắtnghĩamộtđoạnvănbảnhaymộtsựkiện,bạncầnphảicânnhắcnhữngcắtnghĩakhác.Bấtchấpbạngiảithíchthôngminhvàhoànhảođếnthếnàolýdovìsaochuyệnđólạixảyra,mộtlýgiảinàođókhácvẫncóthểđúnghơn.Bạncầnchothấynhữnglýgiảikhácítđúnghơn;hãynhớlạiNguyêntắc19.Thậmchínhữngtuyênbốtriếthọccũngcónhữnglựachọnthaythế.Thídụ,liệulậpluậnvềĐấngTạohóa(ởNguyêntắc12)cóchothấyrằngChúatồntạikhônghayĐấngTạohóatồntạiđókhôngđúngnhưtấtcảnhữnggìchúngtanghĩkhinhắcđến“Chúa”?Lậpluậnlàmộtcôngviệcgiannan!

:

9.Viếtmộtbàiluận

C.Viết

Bạnđãkhámpháravấnđềvàcómộtdànbài.Giờđâybạnđãsẵnsàngviếtmộtbàiluận.Hãynhớrằngviếtmộtbàiluậnbàibảnlàbướccuốicùng!Nếubạnchỉmớicầmquyểnsáchvàmởchươngnàyra,hãysuynghĩthử:phảicólýdogìđóchươngnàylàchươngcuốicùngchứkhôngphảiđầutiên.NhưcâutụcngữmàngườiAi-lenhaydùngđểtrảlờikhidukháchhỏianhtalàmthếnàođểđếnđượcDublinlà:“NếubạnmuốnđếnDublin,đừngbắtđầuởđây.”

CũngnênnhớrằngnhữngnguyêntắctừChương1đếnChương6ứngdụngchocảviếtbàiluậnlẫnviếtnhữnglậpluậnngắn.ĐặcbiệtxemlạinhữngnguyêntắctrongChương1.Hãycụthểvàchínhxác;tránhtừngữcảmtínhhoặctươngtự.Nộidungtiếptheosẽlàmộtvàinguyêntắccụthểđểviếtbàiluận.

C1.Bámtheodànbàicủabạn

Chươngvừarồiyêucầubạnlấymộttờgiấynháplớnvàsoạnramộtdànbàichobàiluậncủamình.Giảithíchcâuhỏi,đưaratuyênbốrõràng…Giờđâyhãytuântheodànbàikhibắtđầuviết.Đừnglanmantừđiểmnàysangđiểmkhác,cáilẽrachỉđượcnhắcsauđó.Nếutronglúcviếtbạnthấybàiluậncủamìnhgượnggạo,hãydừnglạivàxemxétlạidànbài;sauđóhãytiếptụcbằngdànbàimới.

C2.Giớithiệuthậtngắngọn

Một vài sinh viên dùng cả trang đầu tiên củamột bài luận bốn trang chỉ để giới thiệu về bài viết,thườngthìtheonhữngcáchrấtchungchungvàkhôngliênquangì.

KHÔNGNÊN:

CáctriếtgiađãtranhluậnvềsựtồntạicủaChúahàngthếkỷnay…

Đâychỉlàmệnhđềthừa.Khôngcógìmớimẻcả.Hãyđithẳngvàovấnđề.

NÊN:

Trongbàiviếtnày,tôisẽtranhluậnvềsựtồntạicủaChúa.

hoặc:

Bàiviếtnàytranhluậnrằngthôngquahệthốngphiếuquàtặngchocáctrườngtiểuhọcvàtrunghọccơsởsẽdẫnđếnmộtxãhộithiếusựkhoandunghơnvànhiềusựcôlậphơngiữacáctầnglớpngườikhácnhau.

C3.Đưaratừnglậpluậnmột

Nhưmộtquyluậtchung,hãychỉđưaramộtluậnđiểmtrongmộtđoạnvăn.Quánhiềuluậnđiểmtrongmộtđoạnvănchỉkhiếnđộcgiảbịrốivàlướtquanhữngđiểmchính.

Sửdụnglậpluậnchínhcủabạnđểlậpkếhoạchviếtcácđoạnvăn.Giảsửbạnđịnhtranhluậnchốnglạihệ thốngphiếuquà tặngdựa trên lập luậnchínhrằngđi theohệ thốngphiếuquà tặng trẻemsẽkhônghìnhthànhđượctìnhbạnlâubềnhaycảmthấyantoànvớimôitrườngxungquanhchúng.Đầutiên,hãylàmrõdựđịnhcủabạn(NguyêntắcB2).Sauđóhãysửdụngtamđoạnluậngiảthuyếtđãđượcphácthảoởphầntrước:

Nếuchúngtaxâydựngmộtkếhoạchphiếuquàtặngthìcáctrườngsẽtranhgiànhhọcsinhvớinhau.

Nếucáctrườngtranhgiànhhọcsinhvớinhauthìhọsẽdùngquảngcáovàchiêuthịđểkhuyếnkhíchphụhuynh“thamquanchọntrường.”

Nếuphụhuynhđược“thamquanchọntrường”thìnhiềuphụhuynhsẽchuyểnconmìnhtừtrườngnàysangtrườngkhác.

Nếunhiềuphụhuynhchuyểnconmìnhtừtrườngnàysangtrườngkhácthìnhiềutrẻemsẽkhôngthểhìnhthànhđượctìnhbạnlâubềnhaycảmthấyantoànvềmôitrườngxungquanh.

Dođó,nếuchúngtaxâydựngkếhoạchphiếuquàtặngthìnhiềutrẻemsẽkhôngthểhìnhthànhđượcnhữngtìnhbạnlâubềnhaycảmthấyantoànvềmôitrườngxungquanh.

Hãyđưaralậpluậnnàytừđầutrongmộtđoạnvănbắtđầubằng“Lậpluậnchínhcủatôilà…”Bạncóthểkhôngmuốntrìnhbàytấtcảcácbướcnhưnghãychođộcgiảbiếtbạnđangđiđâu.Sauđó,đểgiảithíchvàbảovệlậpluậnnày,hãydànhchomỗitiềnđềmộtđoạnvăn.Đoạnđầutiêncóthểngắngọnvìkhôngcầnbảovệtiềnđềđầutiênnhiều;hãychỉgiảithíchýtưởngvềkếhoạchquàtặng.ĐoạnthứhaicóthểlàlậpluậnngắnchotiềnđềthứhaiđượcgợiýtrongNguyêntắcA2.

Hãydựatheomôhìnhnàychotấtcảcáclậpluậnkháckhôngchỉlậpluậnbằngcáchsuyluận.HãyxemlạilậpluậnnàytừNguyêntắc8:

Chỉcóđấutranhphụnữmớigiànhđượcquyềnbầucử.

Chỉcóđấutranhphụnữmớigiànhđượcquyềnhọcđạihọc.

Chỉcóđấutranhphụnữmớigiànhđượcquyềnbìnhđẳngtrongcôngviệc.

Dođó,tấtcảquyềncủaphụnữđềuchỉcóđượcsaukhiđấutranh.

Mộtlầnnữa,mộtbàiluậntốtsẽbắtđầubằngviệcgiảithíchtầmquantrọngcủavấnđề,sauđóđưarakếtluậnrõràngvàcuốicùng,hãydànhchomỗitiềnđềmộtđoạnvăn(đôikhilànhiềuđoạn).Tronglậpluậnnày,mộtđoạnvănsẽbảovệtiềnđềđầutiênbằngcáchgiảithíchvìsaophụnữgiànhđượcquyềnbầucử,nhiềuđoạnkhácsẽbảovệtiềnđềthứhaibằngcáchchứngminhbằngnhữngvídụrằngphụnữphảiđấutranhđểcóthểđihọcđạihọcvàcaođẳng,v.v…

C4.Làmrõ,làmrõ,làmrõ

Có thể bạn hiểu chính xácmìnhmuốn nói gì;mọi thứ đều rõ ràng với bạn, nhưng người khác lạikhônghiểugìmấy.Nhữngđiểmcóvẻcómốiquanhệđốivớibạnhoàntoàncóthểchẳngliênquangìđếnngườiđọcbàiluậncủabạn.Dođó,việcgiảithíchmốiquanhệgiữacácýtưởnglàcầnthiếtthậmchíngaycảkhichúngcóvẻhoàntoànrõràngvớibạn.Nhữngtiềnđềcủabạnliênquanvớinhaunhưthếnàovàchúngcủngcốkếtluậnrasao?

KHÔNGNÊN:

Cónhiềuchọnlựatrườngthìtốthơnchỉcómột.ĐâylàmộtgiátrịtruyềnthốngcủaMỹ.Dođó,chúngtacầnthiếtlậpmộthệthốngphiếuquàtặng.

Liênhệgiữaviệc“cónhiều trường”và“giá trị truyền thốngcủaMỹ” làgì?Thực tế,ngay từđầu,tuyênbốnàycủangườiviếtcóvẻsai.Theotruyềnthống,nướcMỹluônthíchmộttrườngcôngduynhất.Tuynhiênkhigiảithíchkỹcànghơn,cómộtýkiếncógiátrịởđây.

NÊN:

Cónhiềuchọnlựatrườngthì tốthơnchỉcómột.Đâylàmộtgiátrị truyềnthốngcủaMỹ.Chúngtamuốncónhiềulựachọnxeđilạihaycácloạithựcphẩm,giữacácứngviênkhácnhauchomộtvịtrívàgiữacácnhàthờkhácnhau.Hệthốngphiếuquàtặngchỉmởrộngnguyêntắcnàyđếncáctrườnghọc.Dođó,chúngtacầnthiếtlậpmộthệthốngphiếuquàtặng.

Sựrõrànglàrấtquantrọngđốivớibạncũngnhưđộcgiảcủabạn.Nhữngđiểmđốivớibạndườngnhưkếtnốivớinhaucóthểkhôngthựcsựkếtnốivàbằngcáchcốgắngkhiếnnhữngkếtnốiđórõràng,bạnsẽkhámphárarằngđiềucóvẻnhưrấtrõràngvớibạnthựcrakhôngrõràngchútnào.Rấtnhiềulầntôiđãthấysinhviênnộpnhữngbàiluậnmàhọnghĩrằngrấthoànhảovàrõràngđểcuốicùngkhi

nhậnlạihọcũngkhônghiểubảnthânmìnhnghĩgìkhiviếtnó!(Điểmsốcủanhữngngườinàychắcchắncũngkhôngquácao.)Mộtcáchkiểmtrahaychínhlàđểbảnnhápbàiviếtcủabạnquamộtbên,rồimộthaingàysauđóđọclạinó.MộtluậnđiểmcóvẻrấtrõràngtốithứHaicóthểkhiếnbạnchảhiểugìvàosángthứNăm.Mộtcáchkiểmtrahaykháclàđưabàiviếtcủabạnchongườikhácđọc.Hãykhuyếnkhíchngườinàythẳngthắnphêbình!

Bạncũngcóthểphảigiảithíchcáchsửdụngnhữngthuậtngữchính.Bạncóthểcầnđưaramộtđịnhnghĩachínhxáchơnmứcbìnhthườngchocácthuậtngữphổbiếnvìmụcđíchcủabàiviết.Cáchnàyrấtổn,miễnsaobạngiảithíchđịnhnghĩamớivà(tấtnhiênlà)bámtheonó.

C5.Chốnglạiphảnbácbằnglậpluận

Theolẽtựnhiên,bạnmuốnpháttriểnnhữnglậpluậncủamìnhmộtcáchcẩnthậnvàđầyđủ,nhưngbạncũngcầnnghĩđếnnhữnglậpluậncóthểxuấtpháttừcácbênđốilậpmộtcáchcẩnthậnvàchitiếtdùrằngchúngkhôngthểhoàntoànđầyđủnhưlậpluậncủabạn.Giảsửbạnđangbảovệkếhoạchphiếuquàtặng.Khibạnnghĩđếnnhữngphảnbác(NguyêntắcB4)vànhữnglựachọnkhác(NguyêntắcB5),hãycânnhắcxemnhữngngườikhácsẽlậpluậnchốnglạikếhoạchcủabạnnhưthếnào.

KHÔNGNÊN:

Aiđócóthểphảnđốirằnghệthốngphiếuquàtặnglàkhôngcôngbằngvớinhữngngườicóthunhậpthấphaytrẻemkhuyếttật.Nhưngtôichorằng…

Tạisaocóaiđólạiphảnđốihệthốngphiếuquàtặnglàkhôngcôngbằng?Nhữnglậpluậnnào(lýdo,khôngchỉkếtluận)bạnđangphảiứngphó?

NÊN:

Aiđócóthểphảnđốirằnghệthốngphiếuquàtặnglàkhôngcôngbằngvớinhữngngườicóthunhậpthấphaytrẻemkhuyếttật.Thídụ,trẻemkhuyếttậtcóthểyêucầunhiềutrangthiếtbịhọctậphơntrẻembìnhthườngnhưngdướihệthốngnàychamẹchúngchỉnhậnđượccùngloạiphiếuquàtặngnhưnhữngngườikhác.Chamẹnhữngđứatrẻnàycóthểkhôngđủsứclấpđầykhoảngcáchđóvàlũtrẻsẽnhậnđượcsựgiáodụckém.

Sựphảnđốiliênquanđếncácgiađìnhcóthunhậpthấptheotôihiểulàthếnày:Nhữnggiađìnhcóthunhậpthấpchỉcóthểgửiconcáimìnhđếnnhữngngôitrườngrẻ‒nơikhôngtínhphíbấtkỳthứgìngoài phiếu quà tặng trong khi những người giàu có có thể chi trả nhiều và tốt hơn cho rất nhiềutrườnghọc.Dođó,cóthểcóngườiphảnđốirằnghệthốngphiếuquàtặngchỉđạidiệncho“tựdolựachọn”củangườigiàu.

Tôisẽtrảlờinhữngphảnbácnàynhưsau…

Giờđâybạnđãrõngườikhácphảnđốiđiểmgìvàbạncóthểcốgắngtrảlờichúngmộtcáchhiệuquả.Thídụ,bạncóthểđềxuấtnhữngphiếuquàtặngđặcbiệtchocáctrẻemkhuyếttật.Tuynhiên,cóthểbạnthậmchíchưatừngnghĩtớikhảnăngnàynếubạnkhôngvẽrachitiếtnhữnglậpluậnđằngsaucácphảnbácvàđộcgiảcủabạnchắchẳnsẽkhônghiểucôngdụngcủaphiếuquàtặngđặcbiệtnàynếubạnkhôngđềcậpđếnnó.

C6.Đừngtuyênbốnhiềuhơnnhữnggìbạnđưara

Đừngkếtthúcmàkhôngcóđịnhkiến.

KHÔNGNÊN:

Đểkếtluận,mọilýdođềucóvẻủnghộkếhoạchphiếuquàtặngvàkhôngphảnbácnàovữngchắccả.Hiểnnhiênrằng,Mỹnênchấpnhậnkếhoạchphiếuquàtặngcàngnhanhcàngtốt.

NÊN:

TôiđãlậpluậntrongbàiviếtnàyrằngMỹcóítnhấtmộtlýdotốtđểchấpnhậnkếhoạchphiếuquàtặng.Dùcóngườiđưaraphảnbác,vẫncó thểchỉnhsửahệ thốngphiếuquà tặngđể thíchhợpvớinhữngphảnbácnày.Điềuđóđángđểthử.

Cóthểphiênbảnthứhaiđãđiquátrớnkhichuyểnsangmộthướngkhácnhưngchắcbạnthấycáchlàmởđây.Rấthiếmkhibạntrảlờithỏamãnmọiphảnbácvàngaycảkhibạnlàmđượcchuyệnđóthìnhữngvấnđềmớicũngcóthểxuấthiệnvàongàymai.“Điềuđóđángđểthử”làtháiđộtốtnhất.

10.Ngụybiện

Ngụybiệnlànhữnglậpluậnsailạc.Rấtnhiềutrongsốnhữnglậpluậnnàyquácuốnhút,dođótrởnênquáphổbiếnkhiếnchúngthậmchícòncócảnhữngcáitênriêng.Điềuđóđãkhiếnngụybiệntrôngcóvẻnhưmộtchủđềmớivàtáchbạch.Tuynhiên,thựcsựthìgọimộtcáigìđólàngụybiệnchỉlàmộtcáchkhácđểnói rằngnóđãviphạmmột trongnhữngnguyên tắc lập luậnvữngchắc.Chẳnghạn,ngụybiệnvề“nguyênnhânsai”đơnthuầnchỉlàmộtkếtluậnđángngờvềnguyênnhân-hệquảvàbạncóthểxemlạigiảithíchởChương5.

Dođó,đểhiểungụybiệnbạnphảibiếtchúngđãviphạmnguyêntắcnào.Chươngnàybắtđầubằngviệcgiảithíchhaingụybiệnrấttổngquátthôngquaviệctracứungượclạimộtvàinguyêntắctrongquyểnsáchnày.TheosauđólàmộtdanhsáchvàlýgiảingắnmộtsốngụybiệncụthểbaogồmtênLatincủachúngvàkhinàochúngthườngđượcdùng.

Haingụybiệnvĩđạinhất

Mộttrongnhữngngụybiệncuốnhútphổbiếnnhấtlàrútrakếtluậntừquáítbằngchứng.Thídụ,gặpmột người Lithuanian đầu tiên có tính khí nóng nảy, tôi liền đi ngay đến kết luận tất cả ngườiLithuanianđềucótínhkhínóngnảy.NếumộtchiếctàubiếnmấtởTamgiácBermuda,tờNationalEnquirertuyênbốTamgiácBermudabịmaám.Đâylàngụybiệncủaviệcquynạptừthôngtinkhôngđầyđủ.

HãyxemxétcóbaonhiêunguyêntắctừChương2đếnChương6đượcchỉrachốnglạikiểungụybiệnnày.Nguyêntắc8yêucầunhiềuhơnmộtvídụ:Bạnkhôngthểrútrakếtluậnchotoànbộsinhviêncaođẳngkhichỉdựavàobảnthânbạnhaybạncùngphòng.Nguyêntắc9yêucầuvídụphảicótínhđạidiện:Bạnkhôngthểrútrakếtluậnchotoànbộsinhviêncaođẳngchỉdựavàonhữngngườibạnsinhviêncủabạnngaycảkhibạncórấtnhiềubạnbè.Nguyêntắc10yêucầuthôngtinnềntảng:Nếubạnrútrakếtluậnchotoànbộsinhviêncaođẳngdựavàomẫuthử30người,bạncũngcầnxemxéttổngthểsinhviênđólớnnhưthếnào(30?30.000?).Lậpluậntừchủthểcăncứyêucầuchủthểkhôngquátổngquát:Anhhaycônàyphảicóthôngtinvàđápứngđầyđủđiềukiệnđểbiệnminhchonhậnđịnhmàbạntríchdẫn.Nguyêntắc19cảnhbáochúngtakhôngnênchorằngchỉvìchúngtatìmramộtnguyênnhânkhảdĩ,dođóchúngtađãtìmranguyênnhân.Vẫncónhữngnguyênnhânkháckhảdĩhơn.

Ngụybiệnphổbiếnthứhailàcoinhẹnhữnglựachọnkhác.Nguyêntắc20-23chỉrarằngchỉvìhaisựviệcAvàBcótươngquankhôngcónghĩarằngAgâyraB.BvẫncóthểgâyraA;mộtthứgìđócóthểgâyracảAvàB;AcóthểgâyraBvàBcóthểgâyraA;hoặcAvàBkhôngcóliênquangì.Nhữnglýgiảikhácnàycóthểbịcoinhẹnếubạnchấpnhậnlýgiảiđầutiênđếnvớibạn.Đừngvộivàng;vẫncònnhiềunhữnglýgiảikháchơnbạntưởng.

Thídụ,hãyxemxétmộtlậpluậnkhácvềnguyênnhân:

Mộtcáchtốtđểtránhlyhônlàquanhệtìnhdụcthườngxuyênbởivìsốliệuchothấynhữngcặpvợchồngquanhệtìnhdụcthườngxuyênhiếmkhilyhôn.

Quanhệtìnhdụcthườngxuyêncótươngquanvớitìnhtrạngkhônglyhônvàdođónóđượccoilànguyênnhân(haymộttrongnhữngnguyênnhân)củaviệckhônglyhôn.Nhưngkhônglyhôncũngcóthểdẫntớiquanhệtìnhdụcthườngxuyên.Haymộtthứgìđókhác(tìnhyêuvàsựcuốnhút!)cóthểdẫnđếncảquanhệtìnhdụcthườngxuyênvàkhônglyhôn.Haycáinàylànguyênnhâncủacáikia.Haycũngcóthểquanhệtìnhdụcthườngxuyênvàtạihônkhôngcóliênquangìvớinhauhết.

Chúngtacũngthườngcoinhẹnhữnglựachọnkháckhiđưaraquyếtđịnh.Haihaybalựachọnxuấthiệnvàchúngtachỉxemxétnhữnglựachọnnày.Trongbàiviếtnổitiếng“Thuyếtsinhtồnlàmộtchủnghĩanhânđạo,”triếtgiaJean-PaulSartrekểrằngmộtsinhviêncủaôngtrongthờikỳchủnghĩaPhátxítxâmchiếmnướcPháptrongĐệnhịthếchiến.SinhviênnàyđãphảichọnđimộtchuyếnhànhtrìnhnguyhiểmđếnAnhđểchiếnđấucùngNhữngngườiPháptựdohoặcởlạivớimẹmìnhởParisđểtrôngnombà.SartrevẽrabứctranhmộtngườithanhniêntrẻphảichọngiữaviệcmạohiểmtấtcảmọithứtrongchuyếnbayđếnAnhvàbỏrơimẹmìnhhoặccamkếtvớibàvàtừbỏhyvọngchiếnđấuvớichủnghĩaPhátxít.Nhưngchắcchắnrằnganhnàycũngcóthêmnhữngchọnlựakhác.AnhcóthểởlạivớimẹmìnhvàvẫnlàmviệcchoNhữngngườiPháptựdoởParis;hoặcanhcóthểởvớimẹmìnhmộtnămvàđảmbảovềtìnhtrạngcủabàrồidầndầnsauđócóthểrađi.Vàchúngtacónghĩđếnngườimẹnàynhưmộtngườiỷlạivàkeokiệtđếnthamlam,haycóthểbànàycũngcóchútlòngyêunướcvàcókhảnăngtự lochobảnthânmình?Liệuanhnàyđã từnghỏibàmuốngìchưa?Khiđónhiềukhảnănganhsinhviênnàysẽcónhữnglựachọnkhác.

Chúngtacũngcóxuhướngcoinhẹnhữnglựachọnkháctrongcácvấnđềđạođức.Chúngtanóirằnghoặcbàothai làmộtconngườivớiđầyđủquyềnmàbạnvàtôicóhoặcnóchỉlàmộtmảngtếbàokhôngcótầmquantrọngđạođứcnàocả.Chúngtanóirằnghoặcviệcsửdụngsảnphẩmlàmtừđộngvậtlàsaihoặctấtcảnhữngcôngdụnghiệntạiđềuđượcchấpnhận...Tuynhiên,mộtlầnnữa,chắcchắnlàcónhữngkhảnăngkhác.Hãythửnângsốlượnglựachọnbạncóthểxemxét,đừngthuhẹpnólại!

Mộtvàingụybiệnkinhđiển

Côngkíchcánhân(adhominem):côngkíchcánhânchủthểcăncứhơnlànănglựccủangườinày.HãyxemNguyêntắc17.

Ngụybiệnbấtkhả tri (ad ignorantiam) (dựavào sự thiếuhiểubiết): lập luận rằngmột tuyênbố làđúngvìnóđãđượcchứngminhlàkhôngsai.Mộtvídụkinhđiển làphátbiểucủaThượngnghịsĩ

JosephMcCathykhiđượchỏivềbằngchứngcholờibuộctộimộtngườinàođólàCộngsản:

Tôi không có nhiều thông tin về vấn đề này ngoại trừmột phát biểu chung của cục tình báo rằngkhôngcóhồsơnàobácbỏnhữngmốiquanhệCộngsảncủaôngấy.

Lợidụnglòngthươnghại(admisericordiam)(dựavàolòngthươnghại):dựavàolòngthươnghạinhưmộtlậpluậnđểđượcđốixửđặcbiệt.

Embiếtlàemđãrớttấtcảcácmônthi,nhưngnếuemkhôngquađượcmônnày,emsẽphảihọclạivàomùahè.Thầyphảichoemqua!

Sự tội nghiệpkhôngphải lúcnào cũng làmột lập luận tồi nhưng rõ ràngnókhôngphùhợp trongtrườnghợpđòihỏinhữngđánhgiákháchquan.

Kêugọicôngluận:sửdụngcảmxúccủađámđông;đồngthờilợidụnghìnhảnhmộtngườituântheođámđông.“Mọingườiđềulàmđiềunày!”Kêugọicôngluậnlàvídụtốtnhấtchomộtlậpluậnbằngphépcăncứtồi:Khôngcólýdonàochorằng“tấtcảmọingười”làmộtnguồnđángtincậyvàkháchquan.

Khẳngđịnhhậuthức:ngụybiệnsuyluậntheohìnhthứcsauđây:

Nếupthìq.

q.

Dođó,p.

Trongphátbiểu“nếupthìq,”pđượcgọilà“tiềnkiện”vàqlà“hậuthức”.Tiềnđềthứhaicủatamđoạnluậngiảthuyết–mộthìnhthứccócăncứ–xácnhận(khẳngđịnh)cócăncứ(kiểmtralạixem).Dùvậy,khẳngđịnhhậuthứclàmộthìnhthứckhôngcăncứ.Khôngthểđảmbảokếtluậnnàylàđúngthậmchívớinhữngtiềnđềđúng.Thídụ:

Khiđườngsábịđóngbăng,thưtừbịchậmtrễ.

Thưtừchậmtrễ.

Dođó,đườngsábịđóngbăng.

Dùrằngthưtừsẽchậmtrễnếuđườngsábịđóngbăngnhưngcũngcóthểchậmtrễvìnhiềunguyênnhânkhác.Lậpluậnnàybỏquanhữnglýgiảikhác.

Điệpnguyênluận(beggingthequestion):ngầmsửdụngkếtluậncủabạnlàmtiềnđề.

ChúatồntạivìKinhThánhnóithế,màtôibiếtKinhThánhđúngvìrốtcuộcChúađãviếtranó!

Viếtlạilậpluậnnàydướihìnhthứctiềnđề-kếtluận,bạnsẽcó:

KinhThánhđúngvìChúaviếtranó.

KinhThánhnóirằngChúatồntại.

Dođó,Chúatồntại.

ĐểbảovệtuyênbốrằngKinhThánhđúng,ngườilậpluậnphátbiểurằngChúađãviếtranó.NhưnghiểnnhiênnếuChúaviếtraKinhThánhthìChúatồntại.Dođó,lậpluậnnàychỉrarằngcáinóđangcốchứngminhlàđúng.

Ngụybiệnquanhquẩn:tươngtựnhưĐiệpnguyênluận.

Ngụybiệnnghivấnphứchợp:đưaramộtcâuhỏihayvấnđề theohướngmàmọingườikhôngthểđồngýhoặckhôngđồngývớibạnmàkhôngxácnhậnmột tuyênbốkhácmàbạnđangcốchứngminh.Mộtvídụđơngiảnnhưsau:“Bạncócòntựchomìnhlàtrungtâmnhưhồiđókhông?”Trảlời“không”hay“có”đềuxácnhậnrằngbạnđãtừnglàngườitựchomìnhlàtrungtâm.Mộtvídụtinhvihơnnhưsau:“Bạnsẽnghetheolươngtâmcủamìnhthayvìchạytheođồngtiềnvàđónggópchosựnghiệp này không?” Trả lời “không” bất chấp nguyên nhân thực sự cho việc đóng góp khiếnmọingườicảm thấy tội lỗi; trả lời“có”bấtchấpnhữngnguyênnhân thựcsựchoviệckhôngđónggópkhiếnhọtrởnêncaothượng.Nếubạnmuốnmộtkhoảnquyêngóp,cáchtrungthựcnhấtlàcứhỏixinnó.

Phủđịnhtiềnkiện:ngụybiệnsuyluậntheohìnhthứcsauđây:

Nếupthìq.

Khôngp.

Dođó,khôngq.

Trongphátbiểu“Nếupthìq,”pđượcgọilà“tiềnkiện”vàq là“hậuthức”.Tiềnđềthứhailàmộtnghịchđoạnluận–mộthìnhthứccócăncứ–phủđịnhhậuthức(kiểmtralạixem).Tuynhiên,phủđịnhtiềnkiệnbiếnlậpluậnnàytrởnênvôcăncứ.Kếtluậnkhôngđượcbảođảmlàđúngthậmchínếunhữngtiềnđềlàđúng.Thídụ:

Khiđườngsábịđóngbăng,thưtừbịchậmtrễ.

Đườngsákhôngbịđóngbăng.

Dođó,thưtừkhôngbịchậmtrễ.

Dùrằngthưtừsẽchậmtrễnếuđườngsábịđóngbăngnhưngcũngcóthểchậmtrễvìnhiềunguyênnhânkhác.Lậpluậnnàybỏquanhữnglýgiảikhác.

Lốinóilậplờ:xemNguyêntắc7.

Nguyênnhânsai:Đâylàmộtthuậtngữchungdànhchonhữngkếtluậnđángngờvềnguyênnhân-hệquả.Đểtìmralýdocụthểvìsaokếtluậnlạiđángngờ,hãyxemlạitừNguyêntắc20đến23.

Songđoạnluậnsai:Giảmnhữnglựachọnxuốngchỉcònhai thườngthiếucôngbằngvàmangtínhchốngđốibấtchínhvớinhữngngườimàsongđoạnluậnnàychốnglại.Thídụ,“NgườiMỹ:thíchnóhaytừbỏnó.”Sauđâylàmộtvídụtinhvihơntừmộtbàiviếtcủasinhviên:“Vìvũtrụkhôngthểđượctạoratừhưkhông,chắchẳnnóđãđượctạoratừmộtlựclượngsốngthôngminh…”Liệucóphảimộtlựclượngsốngthôngminhlàkhảnăngduynhấthaykhông?Songđoạnluậnsaithườngkếtthúcvớinhữngtừngữcảmtính;tấtnhiên,chúngcũngbỏquanhữnglựachọnkhác.

Ngôntừcảmxúc:xemNguyêntắc5.

Philogic:rútramộtkếtluậnmà“khôngtuântheologic”làmộtkếtluậnkhôngcósựsuyluậnhợplýtừnhữngbằngchứng.Đâylàmộtthuậtngữrấtchungchonhữnglậpluậntồi.Hãycốtìmracụthểcáigìđãđượccholàsaivớilậpluậnkiểunày.

Ngụybiện“ngườimà”:xemNguyêntắc10.

Địnhnghĩathuyếtphục:địnhnghĩamộtthuậtngữtheomộtcáchcóvẻhiểnnhiênnhưngthựctếthìđầycảmtính.Thídụ,AmbroseBiercetrongtácphẩmTheDevil’sDictionaryđịnhnghĩa“niềmtin”là“sựtintưởngkhôngcầnbằngchứngvàođiềuđượckểbởinhữngngườikhôngcókiếnthứcvềnhữngsựviệctươngtự.”Nhữngđịnhnghĩathuyếtphụccóthểgiàucảmxúc:thídụđịnhnghĩa“bảothủ”như“mộtngườicócáinhìnthựctếvềnhữnggiớihạncủaconngười.”HãyxemphầnPhụlụcchođịnhnghĩa.

Petitionprincipii:từLatincủaĐiệpnguyênluận.

Bỏđộcvàogiếng:sửdụngngôntừcảmxúclàmmấtuytínmộtlậpluậnthậmchítrướckhinhắcđếnnó.

Tôitinrằnganhchưabịthuyếtphụcbởinhữngtayđàmphánnhượngbộ,nhữngngườivẫnchưabỏđượctậtmêtíndịđoan…

Tinhvihơn:

Khôngngườinhạycảmnàonghĩrằng…

Ngụybiệnnhânquả(poshoc,ergopropterhoc)(nghĩađenlà,“saucáinày,dođóbởivìđiềuđó”):xácđịnhquanhệnhânquảquásớmchỉdựatrênthứtựthờigian.ĐâymộtlầnnữalàmộtthuậtngữrấtchungchođiềumàChương5đãcốgắngchỉrõra.HãylậtlạiChương5vàcốgắngtìmracụthểtạisaolậpluậnnàylạiđượccholàxácđịnhquanhệnhânquảmộtcáchquásớm.

Ngụy biện cá trích đỏ (red herring): giới thiệumột chủ đề không liên quan hay thứ cấp và từ đóchuyểnsựchúýtừchủđềchínhsangđây.Thườngthìngụybiệnkiểucátríchđỏnêuramộtchủđềmàmọingườicónhiềuýkiếnmạnhmẽđếnnỗikhôngaiđểýrằngsựchúýcủahọđãbịchuyểnhướng.Thídụ,trongmộtcuộcthảoluậnvềsựantoàntươngđốicủanhữngcấutạoxekhácnhau,vấnđềvềnhữngchiếcxeđượcchếtạotạiMỹlàmộtngụybiệncátríchđỏ.

Ngườirơm:chêbaimộtquanđiểmđốilậpđểcóthểdễdàngbácbỏnó;xemNguyêntắc5.

Ngônngữchồn: thayđổinghĩacủa từ trongquá trình lập luậnđểcó thểgiữđượckết luậndùrằngnghĩacủatừnàycóthểbịthayđổirấtnhiều.Thườngthìsựthayđổinàydiễnradướiáplựccủamộtvídụđốilập.

A:Tấtcảviệchọcđềulàsựhànhhạ.

B:Vậycònviệchọclậpluậnthìsao?Bạnyêuthíchnómà!

A:À,cáiđókhônghẳnlàviệchọc.

Ởđâytừ“học”làngônngữchồn.AđáplạiphảnbáccủaBbằngcáchthayđổinghĩacủatừ“học”thành“họclàsựhànhhạ.”PhátbiểuđầucủaAvẫnđúngnhưngchỉvớicáigiárằngnósẽtrởnênvôgiátrị(“Tấtcảviệchọcđềulàsựhànhhạ.”)Hãyxemlạithảoluậnvềtừ“íchkỷ”ởNguyêntắc7vàPhụlụcchophầnđịnhnghĩa.

Phụlục

Địnhnghĩa

Mộtvàilậpluậnđòihỏiphảichúýđếnnghĩacủatừ.Đôikhichúngtakhôngbiếtđượcnghĩaxácđịnhcủamộttừhoặcnghĩaxácđịnhđócóthểthayđổi.Nếukếtluậncủabạnlà“Loàiwejacklàđộngvậtăncỏ,”nhiệmvụđầutiêncủabạnlàđịnhnghĩacácthuậtngữtrừkhibạnđangnóichuyệnvớimộtnhàsinhtháihọcAlgonquian.Nếubạngặpphảikếtluậnnàyởđâuđókhác,điềuđầutiênbạncầnlàmộtquyểntừđiển.

Trongnhữngtìnhhuốngkhác,mộtthuậtngữcóthểđượcsửdụngphổbiếnnhưngvẫnkhôngrõnghĩa.Thídụ,chúngta tranhluậnvề“tự tửcó trợgiúp”nhưngkhôngnhất thiếtphảihiểurõnó làcáigì.Trướckhicóthểtranhluậnhiệuquảvềnó,chúngtacầnthốngnhấtýtưởngmìnhđangtranhluậnvềđiềugì.

Vẫncònmộtloạiđịnhnghĩanữacầnđượcđưarakhinghĩacủatừcònđượctranhcãi.Thídụ“matúy”làgì?Cóphảirượubialàmatúykhông?Cóphảithuốclákhông?Nếuđúnglànóthìsao?Chúngtacóthểtìmracáchthứchợplýnàođểtrảlờicâuhỏinàykhông?

D1.Khinhữngthuậtngữkhôngrõnghĩa,hãycụthể

Hãybắtđầuvớiquyểntừđiển.MộtngườihàngxómcủatôinhậngiấytriệutậptừHộiđồngLịchsửđịaphươngcủathànhphốvềviệcxâydựngmôhìnhhảiđăngcaohơnmộtmétởsântrướcnhàcôấy.Sắclệnhcủathànhphốcấmđểvậtcốđịnhtrướcsântrongnhữngkhuvựclịchsử.Cônàybịkéoratrướchộiđồngvàyêucầuphảitháodỡnó.Thôngtinnàytrởthànhmộtcơnsốtvàđượcđănglênbáochí.

TừđiểnWebsterđãgiảiquyếttìnhtrạngnày.Theotừđiểnnày,một“vậtcốđịnh”làcáigìđócốđịnhhaygắnchặtvàomộttòanhà,thídụnhưnhữngphầnphụhaynhữngphầncấutrúccủacáccănhộ.Tuynhiên,ngọnhảiđăngcóthểdichuyểnđượcgiốngmộtmónđồtrangtríbãicỏhơn.Dođó,nókhôngphảilàmột“vậtcốđịnh”;dođó,nókhôngbịcấm.

Khinhữngvấnđềtrởnênkhókhănhơn,cácquyểntừđiểntrởnêníthữudụnghơn.Cácđịnhnghĩatrongtừđiểnthườngđưaratừđồngnghĩachomộttừnàođóthựcracũngcóthểkhôngrõnghĩabằngtừbạnđangcốđịnhnghĩa.Cácquyểntừđiểncũngđưararấtnhiềuđịnhnghĩadođóbạnphảichọnlựađịnhnghĩanàophùhợpnhất.Vàđôikhinhữngquyểntừđiểnsairõràng.TừđiểnWebsterđịnhnghĩa“nhứcđầu”là“cơnđauởđầu.”Đâylàmộtđịnhnghĩaquárộng.Mộtvếtcắncủaonghaymộtvếtnứtởtránhoặcmũicũngcóthểgâyramộtcơnđauởđầunhưngđókhôngphảilànhứcđầu.

Dođó,vớimộtsốtừ,bạncầnphảiđưaranghĩachínhxáchơn.Hãysửdụngthuậtngữcụthể,rõràngthayvìtừngữmơhồ(Nguyêntắc4).Hãycốgắngcụthểnhưngkhôngthuhẹpnghĩacủatừquánhiều.

“Thựcphẩmhữucơ”lànhữngthựcphẩmđượcsảnxuấtmàkhôngsửdụngnhiềuphânbónhóahọchaythuốctrừsâu.

Nhữngđịnhnghĩathếnàygợilênýniệmrõràngtrongđầuvàbạncóthểtiếptụcđánhgiávàthẩmtranó.Tấtnhiên,hãychắcrằngbạnluônbámtheođịnhnghĩacủamìnhkhiđitiếptrongphầnlậpluận(Nguyêntắc7;cũngnênthamkhảongụybiệnngônngữchồn,Chương10).

Đừngsửdụngnhữngngôntừcảmxúc(Nguyêntắc5).Mộtđiểmhaycủatừđiểnlànókhátrunglập.Thídụ,từđiểnWebsterđịnhnghĩa“pháthai”là“hànhđộngdùnglựckéobàothainonrakhỏibụngmẹởđộngvậtcóvú.”Đâylàmộtđịnhnghĩađíchthựctrunglập.Từđiểnkhôngđịnhnghĩaliệupháthaicólàmộthànhđộngđạođứchaykhông.

Hãysosánhvớimộtđịnhnghĩaphổbiếnđếntừmộtbêntrongcuộctranhluậnvềpháthai:

“Pháthai”nghĩalà“giếtchếtnhữngđứatrẻ.”

Địnhnghĩanàymangtínhcảmxúc.Nhữngbàothaikhônggiốngnhữngđứatrẻvàthuậtngữ“giết”quychụpmộtcáchkhôngcôngbằngnhữngtoantínhxấuxachonhữngngườicódựđịnhtốt(tuynhiênngườiviếtlạichorằngnhữngngườinàyđãsai).Kếtthúccuộcsốngcủamộtbàothaiđượcsosánhvớiviệckếtthúccuộcsốngcủamộtđứatrẻlàmộttuyênbốđángtranhcãinhưnglậpluậnsẽchothấyđiềuđóchứkhôngđơn thuầnchỉ thừanhậnnóđúngbằngđịnhnghĩa. (Hãy thamkhảongụybiện“địnhnghĩathuyếtphục,”Chương10.)

Bạncóthểcầnlàmmộtvàinghiêncứunhỏ.Thídụbạncóthểtìmrarằng“tựtửcótrợgiúp”cónghĩalàchophépbácsĩgiúpnhữngngườicòntỉnhtáovàminhmẫnsắpxếpvàtiếnhànhcáichếtcủamình.Nókhôngbaogồmviệcchophépbácsĩ“rútdây”ngườikhácmàkhôngcósựđồngthuậncủahọ(đólàmộthìnhthứckháccủa“phươngphápchếtêmáikhôngtìnhnguyện”–mộtthểloạikhác).Ngườitacóthểcónhữnglýdotốtđểphảnđốitựtửcóhỗtrợnhưđãđịnhnghĩanhưngnếuđịnhnghĩađãđượclàmrõtừbanđầuthìítracácbêntranhcãicũngsẽcùngnóivềmộtthứ.

Đôikhichúngtacóthểđịnhnghĩamộtthuậtngữbằngcáchchỉđịnhnhữngbàikiểmtrahaynhữngquytrìnhnàođóđểquyếtđịnhliệuthuậtngữđócóápdụngđượchaykhông.Đâygọilàđịnhnghĩatoántử.Thídụ,đạoluậtWisconsinđòihỏitấtcảnhữngcuộchọplậpphápphảiđượccôngkhaitrướccôngchúng.Nhưngcáigìđượctínhlà“cuộchọp”chomụcđíchcủađạoluậtnày?Đạoluậtđưaramộtkiểmtratoántửnhưsau:

Một“cuộchọp”làbấtcứsựtụhọpnàođủsốnhữngnhàlậpphápđểquyếtđịnhmộtgiảipháplập

pháplàchủđềcủasựtụhọpđó.

Địnhnghĩanàyquáhẹpđểcóthểđịnhnghĩatừ“cuộchọp.”Nhưngnóhoàntấtnhiệmvụcủađạoluậtnày:ngănkhôngchocácnhàlậpphápđưaranhữngquyếtđịnhquantrọngsaulưngcôngchúng.

D2.Khinhữngthuậtngữcònmangtínhtranhcãi,hãysửdụngnhữngtìnhhuốngrõràng

Đôikhinhữngthuậtngữcònmangtính tranhcãi.Đólàkhimọingườicònđangtranhluậnvềứngdụng thíchhợpchobản thân thuật ngữ.Trong trườnghợpđó, việc chỉ đưa ramột lời giải thích làkhôngđủ.Cầncómộtkiểulậpluậnphứctạphơn.

Khimộtthuậtngữcònmangtínhtranhcãi,bạncóthểphânbiệtbanhómsựviệcliênquan.Mộtnhómbaogồmnhữngsựviệcmàthuậtngữnàycóứngdụngrõràng.Nhómthứhai lànhữngsựviệcmàthuậtngữnàyrõràngkhôngcóứngdụng.Ởgiữasẽlànhữngsựviệcmàtìnhtrạngcủanókhôngrõràng – bao gồm cả những sự việc đang được tranh cãi.Nhiệmvụ của bạn là hình thànhmột địnhnghĩa:

1.Baogồmtấtcảnhữngsựviệcmàthuậtngữđórõràngphùhợp;

2.Loạiratấtcảnhữngsựviệcmàthuậtngữđórõràngkhôngphùhợp;và

3.Kẻramộtđườngranhgiớirõràngnhấtgiữahaiđịnhnghĩanàyvàgiảithíchvìsaođườngranhgiớinàylạinằmởđóchứkhôngphảinơikhác.

Thídụ,hãyxemxétcáigìđịnhnghĩatừ“conchim.”Chínhxácmộtconchimlàgì?Cóphảimộtcondơilàmộtconchimkhông?

Đểthỏamãnyêucầu1,việcnênlàmlàbắtđầuvớihạngmụcchungchung(loài)màthứcầnđượcđịnhnghĩa thuộcvề.Vớichimchóc, loài tựnhiên lànhữngđộngvật.Để thỏamãnyêucầu2và3,chúngtacầncụthểchimchóckhácnhữngđộngvậtkhácnhưthếnào(đâygọilàdấuhiệuphânbiệtđặctrưnggiốngloài).Dođó,câuhỏicủachúngtalà:Chínhxáccáigìkhiếnloàichimkhácbiệt–tấtcảchimchócvàchỉchimchóc–sovớinhữngloàiđộngvậtkhác?

Việcnàyphứctạphơnvẻbềngoài.Thídụ,chúngtakhôngthểvẽrađườngranhgiớitại“khảnăngbay”vìđàđiểuvàchimcáchcụtkhôngbay(dođóđịnhnghĩađềratrướcđósẽkhôngbaoquáttấtcảchimchócvàviphạmyêucầuđầutiên),cònloàiongmậtblumbedeevàmuỗithìlạibayđược(dođóđịnhnghĩađềratrướcđósẽkhôngbaogồmcảnhữngđộngvậtkhôngphảichimvàviphạmyêucầuthứhai).

Hóaracáikhiếnchimkhácbiệtsovớitấtcảcácđộngvậtkháclàchúngcólôngvũ.Chimcánhcụtvà

đàđiểucólôngvũdùchúngkhôngbay–chúngvẫnlàchim.Nhưngcôntrùngthìkhôngcólôngvũvàdơi(trongtrườnghợpbạnđangngạcnhiên)cũngthế.

Giờhãyxemthửmộttrườnghợpkhóhơn:Địnhnghĩa“matúy”nhưthếnào?

Hãylạibắtđầubằngmộtvídụrõràng.Heroin,cocainevàcầnsarõrànglàmatúy.Khôngkhí,nước,hầuhếtthựcphẩmvàdầugộirõràngkhôngphảimatúydùrằngtấtcảnhữngthứnàyđềulànhững“chất”giốngnhưmatúyvàtấtcảđềutiêuthụhayngấmvàocơthểchúngtabaogồmcảthuốclávàrượubia.

Câuhỏiđặtralúcnàylà:Liệucómộtđịnhnghĩachungnàobaoquáttấtcảnhữngtrườnghợpcủa“matúy”vàkhôngbaogồmnhữngchấtrõràngkhôngphảithuốcđểvạchramộtđườngranhgiớirõrànggiữachúngkhông?

Mộtchấtđượcđịnhnghĩalà“matúy”–thậmchíngaycảbởihộiđồngtổngthống–làmộtvậtchấtảnhhưởngđếntâmtríhaycơthểtheomộtcáchnàođó.Nhưngđịnhnghĩanàyquárộng.Nóbaogồmcảkhôngkhí,nước,thựcphẩmvànhữngthànhtốkhác,dođónókhôngthỏamãnyêucầuthứhai.

Chúngtacũngkhôngthểđịnhnghĩa“matúy”nhưmộtchấtbấthợpphápảnhhưởngđếntâmtríhaycơthểtheomộtcáchnàođó.Địnhnghĩanàycóthểítnhiềubaoquátđúngnhómvậtchấtnhưngnókhôngthỏamãnyêucầuthứba.Nókhônggiảithíchđượcvìsaođườngranhgiớilạinằmđó.Saucùngthìmộtphầncủaviệcđịnhnghĩa“matúy”từbanđầulàđểquyếtđịnhchấtnàolàhợpphápvàchấtnàokhông!Địnhnghĩa“matúy”nhưmộtchấtbấthợpphápđãbỏquamụctiêunày.

Hãythửxemxétđịnhnghĩasau:

Mộtchấtmatúylàmộtvậtchấtđượcsửdụngchủyếuđểthayđổitrạngtháitâmtrítheomộtcáchcụthể.

Heroin,cocainevàcầnsatấtnhiênnằmtrongđịnhnghĩanày.Thứcăn,khôngkhívànướcthìkhôngbởi vì dù rằng chúng có ảnh hưởng đến tâm trí, sự ảnh hưởng đó không cụ thể và không phải lànguyênnhânchínhvìsaochúngtaăn,thởvàuống.Cònvớinhữngtrườnghợpkhôngrõràng,chúngtahãytiếpcậnbằngcâuhỏi:Liệutácdụngchínhcócụthểvàtácđộngvàotâmtríkhông?Tácdụnglàmbiếnđổinhậnthứcvàthayđổitâmtrạngtrôngcóvẻlàcáichúngtađangquantâmtrongnhữngtranhluậnhiệntạivềđạođứckhinóiđếnchủđề“matúy”.Dođócóthểchorằngđịnhnghĩanàynắmbắtđượckiểudấuhiệuđặctrưngmàmọingườimongmuốntạora.

Chúngtacónênthêmvàoyếutốmatúygâynghiệnkhông?Cóthểkhông.Nhiềuvậtchấtkháccũnggâynghiệnnhưngkhôngphảilàmatúy–cóthểthựcphẩmcũngvậy.Vànếumộtvậtchất“thayđổitrạngtháitâmtrítheomộtcáchcụthể”hóarakhônggâynghiệnthìsao(thídụnhưnhữngphátbiểu

củanhiềungườivềcầnsa)?Liệucóphảidođómànókhôngphải làmatúykhông?Cóthểsựgâynghiệnđịnhnghĩa“việclạmdụngmatúy”nhưngkhôngphảibảnthân“matúy”.

D3.Đừnghyvọngđịnhnghĩasẽlàmthaycôngviệccủalậpluận

Nhữngđịnhnghĩagiúpchúngtasắpxếplạisuynghĩđểtậphợpcácsựvậtgiốngnhauthànhnhómvàđểchọnranhữngđiểmtươngđồngvàkhácbiệtchính.Đôikhi,saukhitừngữđãđượcđịnhnghĩarõràng,mọingườithậmchícóthểkhámphárarằnghọkhôngthựcsựbấtđồngvềvấnđềđóchútnào.Dùvậybảnthânđịnhnghĩahiếmkhigiảiquyếtnhữngcâuhỏikhó.

Thídụchúngtatìmcáchđịnhnghĩa“matúy”mộtphầnđểquyếtđịnhchúngtasẽcólậptrườngthếnàovềnhữngvậtchấtnhấtđịnh.Nhưngđịnhnghĩanàytựbảnthânnókhôngthểtrảlờicâuhỏinàyđược.Thídụtheođịnhnghĩađưaratrướcđó,càphêlàmộtloạimatúy.Caffeinechắcchắnthayđổitrạngtháitâmtrítheonhữngcáchcụthể.Nóthậmchícòngâynghiện.Nhưngcàphêcóvìthếmàbịcấmkhông?Không,bởivìtácdụngcủanónhẹnhàngvàmangtínhtíchcựcxãhộivớinhiềungười.Mộtvàinỗlựccốgắngcânđolợiíchtrêntáchạilàcầnthiếttrướckhichúngtarútranhữngkếtluận.

Cầnsalàmộtloạimatúytheođịnhnghĩađãđưara.Liệunócó(tiếptục)bịcấmkhông?Cũngnhưtrườnghợpcủacàphê,cầnphảicónhiềulậpluậnhơn.Mộtvàingườicũngtuyênbốrằngcầnsacũngchỉcótácdụngnhẹnhàngvàmangtínhtíchcựcxãhội.Giảdụhọđúng,bạncóthểtranhluậnrằngcầnsakhôngnênbịcấmdùrằngnólàmộtloại“matúy”(cũnggiốngcàphê).Nhiềungườikháctranhluậnrằngnócónhữngtácdụngxấuhơnrấtnhiềuvàbêncạnhđócókhuynhhướngtrởthành“cánhcổng”dẫnđếnnhữngloạimatúymạnhhơn.Nếuhọđúng,bạncóthểtranhluậnủnghộviệccấmcầnsadùnócóphảilàmatúyhaykhông.

Haycólẽcầnsalàhọhànggầnnhấtcủanhữngloạithuốcchốngtrầmcảmvàkíchthíchnhấtđịnh–nhữngloạithuốcmà(hãylưuý)hóaracũnglà“matúy”theođịnhnghĩađưaraphíatrênnhưngchỉbịralệnhkiểmsoátchứkhôngcấm.

Trongkhiđó,rượubialàmộtloạimatúytheođịnhnghĩađãđềra.Thựctế,nólàloạimatúyđượcsửdụngrộngrãinhất trongtấtcảcác loại.Táchạicủanórất lớn,baogồmbệnhthận,khuyết tậtbẩmsinh,chiếmphânnửanhữngcatửvongtrongtainạngiaothôngvàhơnthếnữa.Liệunócónênbịgiớihạnhaycấmkhông?Cóthể,dùrằngcũngcónhữnglậpluậnđốilập.Mộtlầnnữa,câuhỏinàykhôngđượcgiảiđápbằngcáchquyếtđịnhxemliệurượubiacóphảilàmộtloạimatúykhông.Ởđây,tácđộngtạorasựkhácbiệt.

Ngắngọnmànói,cácđịnhnghĩagiúp làmrõvấnđềnhưngbản thânchúnghiếmkhi lànhững lậpluận.Hãy làm rõnhững thuậtngữcủabạn–biết chínhxáccâubạnđanghỏi làgì–nhưngkhôngmongchờrằngchỉviệclàmrõvấnđềsẽtrảlờicâuhỏiđó.

Nhữngbướctiếptheo

Đềtàicủaquyểnsáchnàythườngđượcdánnhãn“Tưduyphêphán”hay(ngàynayítphổbiếnhơn)“Lýluậnphichínhthức.”Nếubạnlàmộthọcsinhtrunghọchaysinhviênđạihọcvàmuốntìmhiểunhiềuhơnvềchủđềnày,hãy tìmchương trìnhhọccógiảngdạychủđềđóởcác trường.Nếubạnmuốnđọcnhiềuhơn,bạncóthểtìmrahàngtásáchgiáokhoachonhữngchươngtrìnhnàyởthưviệntrườngdướitừkhóa“tưduyphêphán.”HaivídụmangtínhđạidiệnđiểnhìnhlàquyểnTưduyphêpháncủaBrookeNoelMoorevàRichardParker (NXBMayfield)vàMởcửatrí tuệvà lý luậnmỗingàycủaZacharySeech(NXBWadsworth).

NgànhhọcLýluậnphichínhthứcbắtđầuvớinhữnghìnhthứcsuyluậntrìnhbàytrongChương6vàmởrộngchúngrathànhmộthệthốngkýhiệuởphạmvirộngvàcósứcmạnhhơn.Mộtquyểnsáchgiáokhoađạidiệnđiểnhình làquyểnMộtgiới thiệusúc tíchvềLý luận củaPatrickHurley (NXBWadsworth)nhưngmột lầnnữa,cóhàng táquyểncósẵn(tìmvới từkhóa“lý luận”).Nhiềuquyểnsáchgiáokhoagiờđâykếthợpcảlýluậnphichínhthứcvàchínhthức.MộtcáinhìncânbằnggiữahaitrườngpháinàylàquyểnNghệthuậtlýluậncủaDavidKelley(NXBW.W.Norton).

Vớivaitròcủatưduyphêphántrongđạođứccũngnhưđưaramộtvàilờikhuyênvềcáchthứcđểtránhbỏquanhữnglựachọnkhác,hãytìmđọcquyểnsáchcủatôiMộthộpdụngcụchođạođứcthếkỷXXI(NXBĐạihọcOxford).Đểcónhiềuthôngtinhơnvề“cáchthức”tưduysángtạo–làmsaođểnghĩranhữnggiảipháphoàntoànmớitrongnhữngtìnhhuốngdườngnhư“bếtắc”hãyxemnhữngtácphẩmcủaEdwardDeBononhưcuốnCáchthứctưduy(NXBAriel/BBC).

LĩnhvựcHùngbiệnhọcnghiêncứuvềcôngdụngthuyếtphụccủangônngữ,đặcbiệttronglậpluận.MộtquyểnsáchxuấtsắctronglĩnhvựcnàylàNhữngmụctiêucủalậpluận:MộtnhàhùngbiệnvàđộcgiảcủaTimothyCrusinsvàCarolynChannell(NXBMayfield).Nếubạnmuốntiếpcậnđếnchủđề lập luận từ góc nhìn văn học thì hãy xem quyển Vương quốc cuả hùng biện viết bởi ChaimPerelman(NXBĐạihọcNotreDame).

Cụthểvềchủđềngụybiện(xemChương10),hãyđọcquyểnLýluậnvàhùngbiệnđươngđạicủaHowardKahane(NXBWadsworth).Vềnhữngluậnbànlịchsửvàlýthuyếtvềngụybiện,hãyxemquyểnNgụybiệncủaC.Hamblin(NXBMethuen).Vềchủđềcácphongcáchtríchdẫn,mộtquyểnhướngdẫnngắnhữudụnglàViếtvớinguồntríchdẫncủaGordonHarvey(NXBHackett).Vềphongcách chung chung, chưa quyển nào sánh được quyểnNhững yếu tố của phong cách củaWilliamStrunkvàE.B.White.Hãyđểnhữngquyểnsáchnàytrênkệsáchcủabạnvàđừngđểchúngbámbụi!