Via Appia #12

1

VIA-APPIAKWARTALNIK LITERACKO-KULTURALNY

Numer 1 2 / 07.201 3

PODIUMKONKURSU LITTERA SCRIPTA

KryptonimŚlepowron

Wywiadz Andrzejem Pilipiukiem

Dwa i półmetra mułu

2

Zmiany są nieodłącznym elementem naszego życia. Po-minę jednak zbędny patos i przejdę od razu do rzeczy,które, moim zdaniem, są najbardziej widoczne i istotne.Modernizacji uległa cała szata graficzna kwartalnika;zrezygnowaliśmy w oprawie ze zbędnych grafik bocz-nych na rzecz zwiększenia ilości tekstu i przejrzystościpisma - wszak magazyn kulturalno-literacki powinienw głównej mierze skupiać się na przekazywaniu treści.Wychodząc właśnie z takiego założenia prezentujemyCi, drogi czytelniku, nowy wygląd Magazynu Via Appia.

Jednocześnie serdecznie zapraszam do zaznajomieniasię z zawartością; w nowym numerze znajdziesz międzyinnymi najlepsze teksty literackie z forum Via Appiaoraz artykuły skupiające się na rozwinięciu motywuprzewodniego: elementów historii alternatywnych. Niezabrakło również tekstów warsztatowych, które poma-gają doskonalić umiejętności pisarskie, oraz - nowość nałamach naszego pisma – artykuł oraz kontrartykuł po-wiązane wspólnym tematem. Zapraszamy zatem doKreatorium!

Do działu Pogranicza zawitało w tym numerze wiele re-cenzji, m.in. Alterland, Noteka, Mroczna Wieża orazPakt Ribbentrop-Beck. Oczywiście nie mógłbym niewspomnieć o zwycięskich tekstach konkursowych z Lit-tery Scripty oraz o wywiadzie z jednym z jurorów – Pa-nem Andrzejem Pilipiukiem.

Wstępniak rozpocząłem od informacji o dokonanychzmianach. Kończę również współpracę z magazynemVia Appia. Jako Redaktor Naczelny prowadziłem VApraktycznie od lipca 2012 r. , co daje równy rok pracy –pracy, którą wykonywałem ze wszystkich swoich sił jakumiałem najlepiej . Jeżeli komuś podobało się to, co robi-łem (i jak robiłem), wtedy dziękuję. Jeśli jednak ktoś niebył zadowolony z mojej pracy, mogę teraz jedynie po-wiedzieć, iż był to mój ostatni numer jako RN i mam na-dzieję, że następcy okażą się ode mnie dużo lepsi (czegoim oczywiście życzę). Cóż mogę więcej powiedzieć?Dziękuję wszystkim czytelnikom za uwagę i Wasz czas,który poświeciliście na wertowanie numerów Via Appii.Dziękuję w imieniu swoim i Redakcji. Pozdrawiam Waswszystkich gorąco i życzę wszystkiego dobrego.

Damian NowakRedaktor Naczelny

WSTĘPNIAK

REDAKTOR NACZELNYDamian Nowak

REDAKCJAPrzemysław Małacha, Karol ina Dyja,

Ewa Lasota, Sławomir Kołodziejczyk, HonorataNowacka, Aleksandra

Andrukowicz, Marta Gruzło,Jarosław Turowski, Magdalena Michalska,Robert Plesowicz, Inga Piotrowska,Paulina Wróbel, Michał Olejarski,

Marta Karauda

SKŁAD ORAZ PROJEKT OKŁADKIAcidOne, Sławomir Kołodziejczyk

ILUSTRACJE DO OPOWIADAŃAcidOne

ŹRÓDŁAWikimedia Commons, strony autorskie

i inne miejsca w internecie

LICENCJEWszystkiewykorzystane materiały graficzneniebędące dziełem członków redakcji zostałyużyte przy wykorzystaniu l icencji creative

commons. Prawa autorskie należą wyłącznie dotwórców.

PRAWA DO MATERIAŁÓWMagazyn powstał w oparciu o materiały

tekstoweutworzone przez członków redakcjikwartalnika kulturalnego via appia, jak również oteksty dostarczone przez użytkowników forumliterackiego via-appia.plza ich dobrowolnązgodą. W celu powielania, pub-l ikowania lubinnego użycia nalezy skontaktować się z

autorami lub poprzez redakcyjnąskrzynkę e-mail .

KONTAKTwww.via-appia.pl

[email protected]

3

SPIS TREŚCI

Wstępniak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2Co w trawie piszczy?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

Dział Tematyczny:Mechaniczny świat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0Idol alternatywny, moja przygoda z fanfiction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1Świat dysku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3Kryptonim Ślepowron. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 6

Via Appia poleca:Pij mleko - będziesz miał ser w jel itach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8Dwa i pół metra mułu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22Bez paniki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Kreatorium:Jak nie pisać-rzecz o bohaterach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31Hugh Everett opisuje wszechświat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35

Odetchnij poezją:Upiór. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42Plany na przyszłość. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43Las na piasku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44Przypowieść o fiołku trzykrotnie niezatopionym.. . . . . . . . . . . . . . . . .45Poeta u okulisty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

Podium Littera ScriptaZnad sztandarów – I I I edycja Ogólnopolskiego KonkursuLiterackiego LITTERA SCRIPTA.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48Akcja w Mustafasehirze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49Czas Orłów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58Dzieci atomu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69Co by było gdyby?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Nowy, wspaniały Orlean. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

Pogranicza:Wywiad z Andrzejem Pil ipiukiem.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69"Alterland" - recenzja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99"Mroczna wieża" - recenzja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 01"Noteka" - recenzja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 03Pakt Ribbentrop – Beck, czyl i jak Polacy mogli u boku I I IRzeszy pokonać Związek Sowiecki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 04

Dział Filmowy:"Duch Marszałka Tito" - recenzja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 05"Notatnik śmierci" - recenzja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 06Polskie, znaczy złe?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 09Hity i kity fi lmowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 1

4

NEWSY

CO W TRAWIE PISZCZY?

Nowy RedaktorW pracach dotyczących bieżącego numeru mamy przyjemność gościć nową osobę, któraotrzymała rangę Redaktora w magazynie: Martę Karaudę (Marybeth), której artykuły jużmożna znaleźć w obecnym numerze naszego czasopisma. Gratulujemy przejścia przezproces rekrutacji i mamy nadzieję, że miło spędzisz z nami czas ;)

Nowa współpracaWraz z pojawieniem się poprzedniego numeru magazynu, nawiązana została współpra-ca z nowymi instytucjami kulturalnymi, które zobowiązały się dystrybuować papierowewydania Via Appia mini. Do II Liceum Ogólnokształcącego im. Jana III Sobieskiego wKrakowie dołączyło Centrum Młodzieży im. dr. Henryka Jordana oraz Śródmiejskie Cen-trum Kultury, również zlokalizowane na terenie Krakowa. Ilość egzemplarzy zawsze jestograniczona, dlatego tuż po wypuszczeniu nowego numeru można polować na jego mi-krowydania w wyżej wymienionych miejscach.

5

SPONSORZY

ORAZ:

STEFAN DARDAMAJA LIDIA KOSSAKOWSKA

6

7

CO BY BYŁO,GDYBY?

Żadne zakończenie historii niejest w stu procentach pewne.

Ewa Lasota

8

VIA APPIA POLECA - LUTY

DLAJAJ

PIJ MLEKO – BĘDZIESZ BMIAŁ SER W JELITACH

ycie ludzkie zatacza koło, dlatego jubila-tom po pięćdziesiątce tort urodzinowypowinno się dekorować liczbą określa-

jącą, ile lat zostało im do setki. Wtórny infanty-lizm sprawia, że z czystym sumieniemmożemy stulatkowi umieścić na torcie cyfręZERO, ponieważ jego stan w pełni odzwiercie-dla urodę i zachowanie noworodka. Jest łysy,pomarszczony, ślepy, bez zębów, gaworzy i niepotrafi chodzić. Dlatego też od kilku lat nie or-ganizuję przyjęć urodzinowych, ale dzięki por-talom internetowym wszyscy znają tę przykrądla mnie datę i złośliwie życzą mi dożycia tegowieku.

W tym roku zwalili się goście, ale ponie-waż jest to towarzystwo na poziomie, w ra-mach rekompensaty za najście przynieśli kilkaprezentów. Półlitrową Żubrówkę w wersji udo-skonalonej do 0,7 litra, zegarek - by obalić mo-ją teorię mówiącą, że doba jest podstawowąjednostką czasu, a z uwagi na niehigienicznytryb życia, książkę zatytułowaną „Czy możnażyć 150 lat?” . Pewnie, że można, o ile sięwcześniej nie umrze. Pierwszy prezent uległkonsumpcji, zegarek założyłem, bo miał przy-datną funkcję – datownik, a pobieżna lekturawstępu do książki tłumaczyła, że MOŻNA, alenie odpowiadała na pytanie – PO CO? Popierwsze, żadnego kraju na świecie nie stać,żeby utrzymywać emeryta przez blisko 90 lat.Po drugie, przepis na długowieczność przewi-dywał częste stosowanie lewatywy, a zabiegten kłóci się z moim poczuciem smaku. Potrzecie, podjąłem kiedyś próbę nawiązaniakontaktu ze stulatkiem i przekonałem się, że tonie ma sensu. Wytrzeszczał oczy, napinał mię-śnie twarzy, czym sprawiał wrażenie, że kon-centruje się na moich słowach, a wrzeczywistości …walił w pieluchę. Miał niebie-ską pidżamę, żółtą twarz i nic nie kumał. Jak-bym rozmawiał z paczką Vegety.

Po zakończeniu dołującej imprezy mo-głem zanurzyć się głębiej w lekturę medyczne-go bestselleru. Zawierał kilka zasad, którychprzestrzeganie pozwalało żyć „prawie wiecz-nie”. Pierwsza to zdrowy kręgosłup. Autor

twierdzi, że zwyrodnienia tego organu odpo-wiedzialne są za wszystkie dolegliwości i cho-roby na jakie cierpi człowiek. Weneryczne też?Przez ostatnie trzydzieści lat zapominałem ba-dać kręgosłup ,więc zacząłem rozważać, czyleczenie zacząć od skoliozy czy od sklerozy.Rozebrałem się do rosołu i stanąłem przed lu-strem. Według autora prostym sposobem naprzeistoczenie się z Quasimodo w Belmondojest uprawianie sportu i …ani słowa o brydżu.Włożyłem dres, po czym z obrzydzeniem wy-biegłem z domu. Wieś nie jest dobrym miej-scem do uprawiania joggingu. Poprzebiegnięciu pierwszych stu metrów miałemkilka kilogramów błota na plecach, sześć razyusłyszałem: „Gdzie lecisz? Sklep do dwudzie-stej ! ”, a potem ruszyły za mną nieuwiązanepsy. Czterysta metrów ucieczki odebrało mioddech, a gdy próbowałem wezwać pogotowiezemdlałem i wpadłem do rowu z wodą. Kilkatygodni później miałem już za sobą lekki za-wał, silne przeziębienie, serię zastrzykówprzeciw wściekliźnie, ale nadal cierpiałempsychicznie z powodu trzech stów za nową ko-mórkę.

Ćwiczenia siłowe w zaciszu domowymwydały mi się dużo lepszym rozwiązaniem,jednak również trwały zaledwie kilka minut.W wojsku robiłem sto dwadzieścia pompek.Niestety, pamięć mózgowa i mięśniowa to dwiezupełnie różne rzeczy. Trzy serie po jedenaściepowtórzeń i zakwasy sprawiły, że przez ty-dzień nie mogłem udźwignąć papierosa. Szu-kałem w książce czegoś łatwiejszego. Trafiłemna rozdział zatytułowany Oddychanie. Łatwi-zna? Prawidłowo oddychają tylko dzieci i pie-śniarze operowi, bo robią to przeponą, czylimniej wypinają klatę, a bardziej wydymająbrzuch. Mój nawet bez wydymania ma obję-tość dmuchanego basenu. Oddychać należypowoli, bo zużywają się pęcherzyki płucne i tuautor przytacza przykład 130 letniego hindusa,który oddychał raz na minutę. Spróbowałemnie oddychać przez 10 sekund i … M jak Miłość– znaczy - Mroczki przed oczami. Wziąłem sięza następny rozdział – Odżywianie. Bułka z

Ż

9

masłem, ponad pięćdziesiąt lat doświadczenia.Z wstępu do rozdziału wywnioskowałem, że je-dzenie szkodzi zdrowiu, a podstawą prawidło-wego żywienia jest głodówka i …lewatywa,Żołądek podszedł mi do gardła. A …coś do gry-zienia? A co z piciem …normalną stroną? Szu-kałem w myślach jakiegoś zdrowego produktu,który lubię – Mleko! Wertowałem strony w po-szukiwaniu tego hasła - mleko jest zdrowe -hura! … ale tylko mleko matki … zaczęło się ro-bić pod górkę …które wolno spożywać do szó-stego miesiąca życia…kamień z serca …krowiemleko pod wpływem temperatury ludzkiegociała ścina się, jako ser przywiera do ścianekjelita cienkiego i trawione jest w ostatniej faziegłodówki - czyli w moim przypadku …NIGDY?!Przeszedłem do podrozdziału Mięsa, gdy żonapodała obiad. Mielony z ziemniakami w sosiegrzybowym. Wbiłem widelec w sznycel ,nieprzerywając lektury i tak zastygłem …człowiekpo czterdziestce nosi w sobie kilka kilogramówniestrawionego, gnijącego mięsa… z dalszejlektury wynikało jednak, że to bez różnicy czyzjem czy wywalę, bo moje jelito grube niczymsię nie różni od kubła na śmieci ( jeżeli przy-jąć oczywiście, że kubeł też nie był myty przezostatnie pięćdziesiąt lat) . Zdezynfekowałem je-lita szklaneczką whisky i wróciłem do lekturyskrzętnie omijając rozdział o odżywianiu. Ko-lejny nosił tytuł Zewnętrzna higiena ciała.Wiem - na wiosnę wypada się podmyć. Częśćpierwsza była o czyszczeniu zębów …szczo-teczka niszczy zęby i kaleczy dziąsła, co pro-wadzi do próchnicy oraz …zaś …wszystkichchorób i dolegliwości. Pasty do zębów zawiera-ją fluor, który po przypadkowym spożyciu mo-że doprowadzić nawet do śmierci. Chłonąłemkażde słowo w nadziei poznania substytutuszczoteczki. Doczekałem się i zamarłem – dok-tor zalecał gryźć …gałęzie. Był wieczór, padałdeszcz, wszędzie błoto więc wyrwałem psu zpyska kostkę do czyszczenia zębów .. .miał jużczyste. Kolejny rozdział dotyczył higieny języ-ka …biały nalot to siedlisko bakterii. Należy gozeskrobać paznokciem, aż język stanie się ró-żowy…zrobiłem jak kazał doktor i wywaliłemjęzyk do lustra – był czarny. Faktycznie - przedchwilą dokładałem do centralnego. Przypo-mniałem sobie jednak, że węgiel jest dobry na…ten …no…zdrowie. Przełknąłem ślinę i kon-

tynuowałem lekturę. Czyszczenie nosa …autorzalecał wciąganie nosem roztworu wody, mio-du oraz sody, który ma się wylewać ustami.Wymieszałem składniki, pociągnąłem, aż całypłyn znalazł się …w płucach. Po godzinie, gdyjuż opanowałem kaszel i łzawienie przesze-dłem do czyszczenia uszu. …Tarmosić, zwijać inaciągać ucho, aż wosk sam wypadnie. Spoj-rzałem na zdjęcie Pana doktora na okładce.No, no …pozazdrościć kolczyków.

Właśnie otwarłem paczkę słonych pa-luszków, gdy dotarłem do oczyszczania.. .ostatniego otworu. Przekartkowałem szybko,żeby nie mieszać smaków i trafiłem na roz-dział Higiena wewnętrzna. Zaczęło się odczyszczenia wątroby. Olej , sok z cytryny, lewa-tywa, gorąca kąpiel, czosnek, lewatywa, wy-mioty, czosnek, lewatywa, wymioty wąchanieczosnku, wymioty. Tak dwa dni i możemy so-bie całą tę kurację wsadzić w buty, jeżeli niebędziemy …czule rozmawiać z obolałą wątro-bą. Nie wykonując gwałtownych ruchów, odło-żyłem słonego paluszka i kolejną szklaneczkąwhisky popchnąłem kolację z gardła z powro-tem do jelit. Ostatni rozdział nosił tytuł Umie-jętność szczęśliwego życia – wykorzeń zeswoich myśli uczucie strachu, bólu, zemsty, niedenerwuj się i nie złość – bądź szczęśliwy –byłem …dokąd nie przeczytałem tego dzieła.Rzuciłem książkę psu. W pięć sekund zeżarłokładkę z wizerunkiem autora.- Dobra książka? Spytałem retorycznie. Ogonemitował sygnały radości. Mnie zdołowała, ajego uszczęśliwiła.

Znajomy patolog pracujący w prosekto-rium zdradził mi kiedyś pewną tajemnicę -najczystsze jelita ze wszystkich jego ”pacjen-tów” mają wegetarianie oraz alkoholicy. Wte-dy zacząłem się zastanawiać, jak połączyć tedwa sposoby żywienia, żeby uniknąć lewaty-wy. Na śniadanie zjadłem …trawkę z Żubrów-ki.

VIA APPIA POLECA - LUTY

1 0

zaleni naukowcy i ich piekielne wyna-lazki, alternatywne historie i mecha-niczne golemy, podrasowane dyliżanse i

obładowane śmiercionośną bronią sterowce.. .Drodzy Czytelnicy, witajcie w mechanicznymświecie stempunka!

Nurt ten jest podgatunkiem science-fic-tion, którego stylizacja jednoznacznie kojarzysię nam z mroczną Epoką Wiktoriańską. Auto-rzy cofają się do Wieku Pary i tworzą na po-trzebę swych dzieł alternatywną wizjędoskonale nam znanych wynalazków. Niełudźcie się jednak, że znajdziecie tu urządze-nia elektroniczne – w mechanicznym świeciesteampunka dosłownie wszystko, nawet telefo-ny i komputery, działa na zasadzie maszynyparowej!

Powyższe informacje można wydeduko-wać, tłumacząc nazwę gatunku – angielskiesłowo "steam" oznacza wszak parę. Bardziejintrygujący jest drugi człon tej nazwy, czyli"punk". Przeciw czemu buntuje się steam-punk?

Jess Nevins, autor uchodzący za eksper-ta w dziedzinie steampunka, próbuje odpowie-dzieć na to pytanie w artykule zatytułowanym"Dziewiętnastowieczne korzenie steampunka".[1]

To, że gatunek czerpie inspiracje z twór-czości Juliusza Verne'a, jest dość oczywiste dlakażdego, kto przeczytał (bądź obejrzał) przy-najmniej jedno steampunkowe dzieło. WpływVerne'a jest tak wyraźny, że bije wręcz odbior-cę po oczach. Steampunkowe korzenie sięgająjednakże również innych zakątków szerokopojętej kultury. Jednym z nich jest "literaturawagonowa", czyli płytkie, zupełnie pozbawioneambicji opowieści, o których można rzec, żebyły zamieszczane w tanich brukowcachwręcz "hurtowo". Niektórzy ze znawców tema-tu twierdzą, iż steampunk wyrósł bezpośred-nio z poletka tej – odbieranej obecnienegatywnie za brak jakiegokolwiek artyzmu –formy literackiej .

Osądom takim niewątpliwie sprzyja pe-wien znaczący fakt: Parowy Człowiek – wa-

riacja na temat golema, która jest jednym zgłównych znaków rozpoznawczych stempun-ka, narodził się właśnie na kartach "literaturywagonowej".

Zdaniem Jessa Nevinsa stempunk bun-tuje się przeciw swoim niezbyt chwalebnymkorzeniom. Nie tylko odcina się od owych sła-bych opowiastek, ale także sprzeciwia się i ne-guje je! "Literatura wagonowa" częstokroć(mniej lub bardziej świadomie) była literaturąpropagandową – chełpiła opartemu na wyzy-sku kapitalizmowi. Steampunk sprzeciwia sięsystemowi, między innymi krytykując podej-ście do niższych klas. Brukowe historyjki byłypozbawione logiki, światem steampunka zaśrządzą twarde zasady, a autorzy oprócz wy-myślania alternatywnych wynalazków, pisząrównież bardzo szeroko o ich konsekwencjachdla ludzkości.

Przede wszystkim jednak, steampunkpozostaje pierwszorzędną i niebanalną roz-rywką. Serdecznie zapraszam Was do mecha-nicznego, wiktoriańskiego świata, gdzieprzygoda czeka na Was dosłownie na każdymkroku! Poniżej prezentuję krótką listę dzieł,które (mam nadzieję) oddają ducha stempun-ka szczególnie wyraziście.

POWIEŚCI:Phillip Pullman – Trylogia "Mroczne Materie"Bruce Sterling, William Gibson – "Maszynaróżnicowa"Neal Stephenson – "Diamentowy Wiek"James Blaylock – "Maszyna Lorda Kelvina"

FILMY:"Vidocq" (2001)"Van Helsing" (2004)"W 80 dni dookoła świata" (2004)

KOMIKS:Alan Moore – "Liga Niezwykłych Dżentelme-nów"

[1] Artykuł ten można przeczytać w antologii:„Steampunk”, (red.) Ann VanderMeer i JeffVanderMeer, Ars Machina, Lublin, 2011.

CO BY BYŁO, GDYBY? - HISTORIE ALTERNATYWNE

JAROSŁAW TUROWSKI

MECHANICZNY ŚWIAT

S

11

ascynacja kimś sławnym – aktorem, pio-senkarzem, sportowcem – to jak najbar-dziej naturalny etap w życiu każdego z

nas. Żyjemy też w czasach, w których nie-zmiernie łatwo się „uzewnętrznić” poprzez fo-ra czy blogi. Nic więc dziwnego, że na tympodłożu jak grzyby po deszczu powstają takzwane fanficki.

Zjawisko „małyszomanii” sprawiło, żeskoki narciarskie stały się w Polsce dyscyplinąniezwykle popularną. Ten sport to jednak nietylko adrenalina związana z zawodami i du-ma, kiedy nasz idol przeskakuje skocznię; nabrak utalentowanych, sympatycznych i, co naj-ważniejsze, przystojnych zawodników nie mo-żemy narzekać. Nic dziwnego, że działają onina wyobraźnię swoich nastoletnich fanek.

Większość fanficków „skokowych” niepowala oryginalnością. Zdarzają się co prawdaperełki w rodzaju wciągającej i prześmiesznejhistorii o Norwegach jako świetnie zorganizo-wanej mafii manipulującej wynikami czy nie-dokończonego (a szkoda! ) opowiadania o tym,jak kilku skoczków poszukuje syna asystentadyrektora Pucharu Świata, Jurija. W większo-ści jednak tego typu twórczość sprowadzała siędo schematu skoczka zakochującego się wswojej fance, a następnie (oczywiście po wielukomplikacjach) żyjącego z nią długo i szczęśli-wie. Po jakimś czasie zaczyna to po prostu nu-dzić. Ja też byłam już poważnie znudzona…Ale wtedy pojawiło się Fin Fiction.

Już na wstępie zostałam mile zaskoczo-na. Fanka co prawda się znalazła, z tą subtelnąróżnicą, że… była to Fanka martwa. Ten faktnie przeszkadza jej jednak w cielęcym uwiel-bieniu dla Mattiego Hautamaeki, utytułowane-go zresztą Fina. Zakochana bez pamięci wswoim idolu denatka niechcący pakuje go wniezłe kłopoty. Łaknący spokoju „Mattuś” musiteraz stawić czoło groźnemu i niezrozumiałe-mu dla niego środowisku Zaświatów. A prze-cież on tylko chciał poleżeć na kanapie…

Staje się to świetnym wstępem do pery-petii pozostałych reprezentantów Finlandiioraz ich trenera - ze względu na podejście dotego zajęcia zwanego Prawie Bezdusznym Ni-

kiem. Stają oni przed dylematem znalezieniadublera po zniknięciu Mattiego (w tej roli jegomłodszy brat, Hannu). Pojawia się też problemzupełnie innej natury: Harri Olli staje sięwampirem. Sprawa jest o tyle trudna, że mło-dy skoczek to zdeklarowany pacyfista i wege-tarianin. Jak to pogodzić z rolą złowrogiegokrwiopijcy? Kiedy na scenie zjawia się wampi-rzyca Verenimija oraz inni przedstawicieleświata nieumarłych, robi się naprawdę cieka-wie.

Na uwagę w Fin Fiction najbardziej za-sługują kreacje bohaterów. Przede wszystkimdoceniłam to, że autorka nie stworzyła postacinieskazitelnych, co jest bolączką piszących fa-nek. Każdy ze skoczków ma wady i zalety, zna-komicie uwypuklono też ich cechycharakterystyczne – Janne Ahonen to mruk imilczek, ale za to rozwiąże każdy problem,Janne Happonen uważa, że jest najlepszy ikombinuje jakby tu konsumować słodycze podsamym nosem trenera, Jussi Hautamaeki tohisteryk (trudno mu się dziwić, kiedy jedenbrat znika, a drugi ma poważne predyspozycjedo tego, żeby zabić się na skoczni…)… mogła-bym tak wymieniać długo. Fason trzymają teżpostacie drugoplanowe; moimi ulubieńcamizostali bezsprzecznie uroczy Mico Ahonen, je-go mama Tiia oraz nieustraszony łowca wam-pirów, czyli Arttu Lappi.

Chciałabym teraz napisać co nieco wła-śnie o krwiopijcach. Doświadczenia z bestsel-lerem Stephanie Meyer trochę zniechęciłymnie do tych istot. Miłość Mattiego do Vereni-miji rodziła obawy, że w Fin Fiction powstaniecoś podobnego. Tutaj powinny nastąpić okla-ski, fanfary i odsłonięcie pomnika dla Autorki– wybrnęła z tego wyśmienicie. „Mattuś” pre-zentuje co prawda poziom życiowego zorien-towania zbliżony do Belli Swan, ale, wprzeciwieństwie do niej , jest w tym absolutnieuroczy i rozbrajający. Edward Cullen mógłbynatomiast co najwyżej polerować kły Vereni-miji, nie mówiąc już o jej wampirzym narze-czonym.

Autorka znalazła również miejsce nainne ciekawe rzeczy. Publikując opowiadanie

KAROLINA DYJA

IDOL ALTERNATYWNY – MOJA PRZYGODA Z FAN FICTION


F

1 2

na stronie, zadbała zarówno o stronę graficz-ną, jak i zapewnienie rozrywki fanom Fin Fic-tion – poprzez dział fanartów i „bajkobzdurek”(historyjek luźno powiązanych z fabułą). Swójwkład w powstawanie tego „działu” miała za-równo Autorka jak i czytelnicy. Przyznam, żedo dziś się śmieję, wyobrażając sobie Mattiego,który na melodię „Na orbicie serc” wyśpiewuje„Obłęd wciąga mnie, tęsknię za kanapą mą!”.Równie rozbrajające „Me serce to dynamit,lecz kanapy mi brak” przypomina mi się zakażdym razem podczas słuchania oryginału tejpiosenki.

Śledziłam Fin Fiction niemal od począt-

ku. Bawiłam się świetnie, lektura często trzy-mała w napięciu. Nieraz nie mogłam doczekaćsię następnego odcinka. Oby więcej takichopowiadań!

Strona, o której mowa w tekście znajduje siępod linkiem: www.fin-fiction.ovh.org


1 3

UM! Wielkie nic, które było wszędzie,właśnie wybuchło, wypluwając z ol-brzymią prędkością mgławice, galakty-

ki, a w nich gwiazdy i układy planet. I Żółwia.Być może kilka, tego nie wiadomo, lecz miesz-kańcy świata, niesionego na grzbiecie Żółwiamają nadzieję, że istnieje tylko on. A przynaj-mniej , że jest samcem, bo gdyby był samicą, topo spotkaniu z innym kosmicznym Żółwiemnastąpi. . tego, no, wszyscy pewnie wiecie, cosię dzieje, gdy dziewczyna i chłopak, kiedydawno nie.. . eee.. . to wtedy oni. . . w każdym ra-zie świat skończyłby się w odgłosach postęki-wania pary Żółwi. Tak czy inaczej ,pozostańmy na razie tylko przy jednym, Wiel-kim A’Tuinie, dźwigającym cierpliwie na sko-rupie cztery słonie, trzymające Dysk. Z lotuptaka wygląda pewnie jak wielki talerz z gi-gantycznym, śnieżnym szczytem pośrodku; wwiększości jest niebieski, upstrzony kontynen-tami, a nad jego krawędziami połyskuje tęcza.. .to znaczy, to tylko takie wyobrażenie, niktprzecież nie spotkał ptaka, który miałby na ty-le rozumu, by wszystko ładnie opisać. Może byi mógł przy odpowiedniej tresurze, ale z racjitego, że ma ptasi móżdżek, pewnie nie zapa-miętałby wszystkiego, co widział i zapewne po-mieszał wiele rzeczy.

Dawno, dawno temu Dysk nawiedził Potop,lecz znalazł się człowiek, któremu objawionokataklizm; zbudował ogromną arkę, na którejzgromadził po parze z każdego gatunku zwie-rząt, jaki udało mu się odnaleźć.[1] Zabrał teżkapustę. Dużo kapusty. Jak wiecie, jedzenieniesie ze sobą pewne.. . konsekwencje. Gdy tekonsekwencje, pochodzące od rozmaitychstworzeń, nie mieściły się już w ładowni, ówczłek postanowił przechylić arkę i pozbyć sięproblemu. Mówią, że tak powstało Ankh Mor-pork.

Ankh Morpork jest najważniejszym poli-tycznie polis Świata Dysku. Piękne, bogate, za-mieszkałe przez najwyższych dostojnikówmiasta, Ankh oddzielone jest od Morpork natu-ralną granicą, umownie nazywaną rzeką. Rze-ka Ankh jest bowiem zbyt gęsta, by płynąć i

jednocześnie odrobinę za rzadka, by uprawiaćtam marchewkę, więc postanowiono uznać, żejednak jest rzeką, choć leniwą. Drugi brzegAnkh zamieszkują wszystkie te typy spodciemnej gwiazdy, których dziadkowie nie mielityle szczęścia i sprytu, by w pewnym momen-cie zbrzuchacić księżniczkę, ukraść bajońskąsumę pieniędzy lub uczynić cokolwiek innego,co pozwoliłoby kupić im tytuł i tym samymstać się Szanowanymi Obywatelami. W Mor-pork niedobrze jest wychodzić po zmierzchu, oile człowiek nie chce mieć dodatkowego otwo-ru w klatce piersiowej . W zasadzie, za dnia teżlepiej jest siedzieć w domu. W Morpork niktnic nie widzi, ani nic nie słyszy. Przecież lepiejjest nie wiedzieć, gdy pyta Straż, prawda?Przecież chłopak Johnsonna nie mógł ukraśćtej sakiewki, to takie dobre dziecko, zawszepomagał rąbać drewno na opał, a i wody na-niósł, nie, nie, to na pewno nie on. Co? Że toniby przed moim straganem? Niemożliwe, jatego dnia miałem zamknięte, w sumie to nieprowadzę już kramu od zeszłego wtorku,zmieniłem rewir i nie handluję już kapustą,tylko sprzedaję szczury krasnoludom, mówiępanu, z keczupem są naprawdę niezłe, sam niewierzyłem.

To nie tak, że Ankh Morpork jest złymmiejscem. Jest po prostu ludzkie do szpikubruku. Wbrew pozorom wszystko jest tam po-układane[2] i ma swoje miejsce[3]. Uporządko-wanym bałaganem zarządza Lord Vetinari,który ze względu na swoje wykształcenie za-wsze potrafi spojrzeć człowiekowi we wnę-trze[4] i dojrzeć tam wszystko to, co chciałbyśukryć. Lord Vetinari nie jest złym władcą; poprostu jest i przygląda się mechanizmowidziałania miasta, złożonemu z trybików two-rzonych przez Gildie. Nikt nie pilnuje lepiej in-teresów niż one[5]. Każdy, kto próbuje imać sięjakiegokolwiek zajęcia, jest zrzeszony, od że-braka począwszy, na złodzieju kończąc. Oczy-wiście, można próbować działać na własnąrękę, nie płacąc składek, ale lepiej jest działaćmając dwie ręce niż jedną, więc.. . płacą. Sto-sowne podatki chronią mieszkańców przed

EWA LASOTA

ŚWIAT DYSKU


B

1 4

nielicencjonowanymi rozbojami, kradzieżami izabójstwami; najkorzystniejsze są abonamen-ty, jak wszędzie. Świetne rozwiązanie, nie-prawdaż? Żyjąc na błękitnej planecie nigdy niewiesz, kiedy cię napadną; być może nigdy, abyć może i trzy razy w tygodniu. A tak? Mógł-byś wyciągnąć kwit i powiedzieć: „Panowie,bardzo przepraszam, ale już wykorzystaliścielimit na ten rok”, na co napastnicy odpowie-dzieliby, pomagając ci wstać z ziemi: „Najmoc-niej pana przepraszamy, widać źlespojrzeliśmy w harmonogram”, ukłoniliby się iodeszli.

Z tomu na tom Świat Dysku ewoluuje, zmie-nia się i rozwija; o ile pierwsze pozycje („KolorMagii” i „Blask Fantastyczny”) są przeurocząparodią fantastyki, o tyle następne poruszającew satyryczny sposób ważne dla ludzi kwestie,stają się niepokojąco.. . dojrzałe.

Na przykład „Równoumagicznienie” czy„Potworny Regiment” dotykają natury femini-zmu i zwykłego równouprawnienia, jednakobserwując dzisiejszy świat, mam wątpliwości:który obraz - wykreowany przez Mistrza Prat-chetta, czy ten rzeczywisty - jest bardziej gro-teskowy.. .

Terry Pratchett w swoich powieściachpokazuje w arcyzabawny sposób alternatywnerozwiązania dla kwestii biurokracji, finansów,polityki i ekonomii („Eryk”, „Świat Finansjery”,„Straż! Straż!”,), przechodzi przez problemyreligii i tolerancji („Niuch”, „Łups”, „Carpe Ju-gulum”, „Bogowie, honor i Ankh Morpork”,„Pomniejsze bóstwa”), zahacza o prawa pra-cownicze („Na glinianych nogach”), postęptechnologiczny (”Kosiarz”), kosmopolityzm(„Piąty Elefant”), rewolucje („Straż nocna”),machinacje finansowe („Piekło pocztowe”,„Świat finansjery”) i świat celebrytów („Niewi-doczni akademicy”), a kończy prześmiewczona swojej wizji Hollywood („Ruchome Obraz-ki”) i rock’n’rolla („Muzyka Duszy”).

Świat Dysku śmiało można podzielić na kil-ka cykli: o Rincewindzie, Straży miejskiej , Cza-rownicach z Lancre, Śmierci, Moiście vonLipwigu i Tiffany Obolałej .

Rincewinda poznajemy w „Kolorze Magii”,pierwszej pozycji ze Świata Dysku. Ten niedo-szły mag, tchórzliwy i zupełnie nie umiejącyczarować, jest magnesem na kłopoty. Za to po-

trafi błagać o litość w dwudziestu sześciu języ-kach. Powiedziałam, że Rincewind nie potraficzarować? Cieszcie się, albowiem Rincewindzna tylko jedno zaklęcie, które wywołałoby ko-niec świata. Na szczęście zapomniał, jak onoleci. Mag jest przekomiczną postacią, któraprzeżywszy mnóstwo przygód sama twierdzi,że: Poznałem smak nudy i smak przygody. Nu-da jest o wiele ciekawsza. W swoim pasjonują-cym życiu był przewodnikiem dla przybysza zinnego kontynentu, studentem, pomocnikiembibliotekarza[6], profesorem, niewolnikiem iparę razy bohaterem.[7] Straż miejska naj-bardziej jest związana z samym Ankh Mor-pork. Przez całą serię z kilku strażników robisię nam porządnie działająca instytucja, zrze-szająca najróżniejsze persony, od krasnoludz-kiej kobiety, wilkołaczycy, przez gnoma,gargulca i trolla, na Nobbym Nobbsie kończąc.

Ze zgrai przestraszonych facetów w po-rdzewiałych zbrojach, chowających się w naj-bezpieczniejszych zaułkach iobwieszczających, że wszystko jest w porząd-ku, przeistaczają się, jako organizacja, w cał-kiem solidną i sprawnie działającą siłęmilitarną oraz polityczną.

Lancre jest krainą położoną w górachRamptopach - w końcu czarownice, by spraw-nie działać, muszą mieć pod stopami solidnąskałę. Zgromadzenie zawsze powinno składaćsię z trzech wiedźm: matki, dziewicy i tej trze-ciej . Niewątpliwie matką[8] była Niania Ogg,rolę dziewicy piastowała Magrat Garlick[9],późnej jej miejsce zajęła Agness Nitt. BabciaWatherwax za to zawsze była.. . no, tą trzecią-[10]. Seria o czarownicach kapitalnie przedsta-wia magię umysłu, którą posługują sięwiedźmy. Ich najmocniejszą stroną jest żela-zna logika, tarczą fenomenalna pamięć, a orę-żem: cięty jęzor.

Śmierć jest gościem zupełnie pozbawionympoczucia humoru. Wywyższa się, ciągle gada-jąc Caps Lockiem, ma problemy z ogarnięciemfigur przestrzennych, ale za to lubi koty, curryi swoją logiczną do bólu wnuczkę Susan. Poja-wia się w nieomal wszystkich tomach, sam osobie mówi: „antropomorficzna personifikacjaludzkich wyobrażeń na jego temat”. Pomagaprzechodzić ludziom na tamtą stronę; zaintry-gowali go na tyle, że czasami podejmuje kar-


1 5

kołomne próby zrozumienia ich natury, co za-wsze wywołuje lawinę komplikacji. Poza Alfre-dem i śmiercią szczurów, jego najwierniejszymtowarzyszem jest żywy koń - Pimpuś[11].Śmierć, wbrew pozorom, jest całkiem rozryw-kowym jegomościem, potrafi na przykładświetnie tańczyć. Bohater wykreowany przezPratchetta budzi olbrzymią sympatię, jego pe-rypetie są przezabawne, natomiast próba zro-zumienia ludzi roztkliwia.

Moist von Lipwig pojawia się w twórczościsir Terrego dosyć późno i wywołuje całą lawi-nę reform i udziwnień. Zupełnie z własnej wo-li objął stanowisko szefa poczty[12] i zdziałałnim cuda. To właśnie Moist zaszczepił wmieszkańcach Ankh Morpork filatelistycznegobakcyla i wprowadził do obiegu papierowepieniądze[13]. Von Lipwig tak naprawdę jednakjest wyspecjalizowanym... cii, nie powiem, kimjest. Jest na tyle sprytnym człowiekiem, by nierzucać się w oczy i znaleźć właśnie tam, gdziepowinien.

Czarownica powinna mieć pod stopami so-lidną skałę, mówią. A Tiffany (w poprzedniejwersji tłumaczenia: Akwila Dokuczliwa) wy-chowała się na Kredzie i mimo to jest bardzoutalentowaną, młodą czarownicą, sympatyzu-jącą z Fik Mik Figlami i patrzącą na wszystkobardziej niż trzeźwym okiem.

A Wielki A’Tuin sunie przez kosmos, niewiedząc nawet, że na jego grzbiecie rozgrywa-ją się najróżniejsze tragedie i niewyobrażalnekomedie. Miasta powstają i upadają, konstru-owane są wehikuły czasu i sekary, ludzie roz-wijają się w zastraszającym tempie, wampiry zdalekiego Uberwaldu wreszcie nawiązują sto-sunki dyplomatyczne z innymi krajami, a Sa-muel Vimes ratuje krasnoludzką Świętą Bułkę.Trzeba przyznać, że alternatywny świat Terre-go Pratcheta jest barwny, zabawny i – o zgro-zo! – niekiedy pouczający.

Polecam!

[1] Wszyscy do tej pory złorzeczą mu, że za-miast jednorożców wziął ze sobą komary.

[2] Może z wyjątkiem papierów na biurku ko-mendanta Vimesa, chociaż nawet tam panujeswoisty ład; dokumenty dzielone są na nie-przeczytane i te, które już spłonęły w komin-ku.

[3] Poza małym sklepikiem z różnymi magicz-nymi przedmiotami, który zawsze jest po dru-giej stronie ulicy, choć przysiągłbyś, że wczorajbył gdzie indziej .

[4] Niewątpliwie najważniejszy wpływ na zdo-bycie tej wysoce cenionej umiejętności miałyzajęcia z sekcji zwłok w szkole skrytobójców.

[5] Powiedział kiedyś, że: jeśli mamy miećprzestępczość, niech to będzie przestępczośćzorganizowana.

[6] Głównie dlatego, że dzięki swojemu lingwi-stycznemu talentowi jako jedyny potrafił się znim porozumieć. Wspomniałam, że bibliote-karz był orangutanem?

[7] Zupełnie przypadkiem co prawda, ale war-to wspomnieć.

[8] Dodatkowo jeszcze żoną, kochanką (co byćmoże ciężko sobie wyobrazić), wredną teścio-wą dla synowych i cudowną dla zięciów i wła-ścicielką największego gwałciciela w okolicy.To nie prawda, że kot Greebo gwałcił wszystko.Nie gwałcił jeży.

[9] Ale tylko do czasu aż wyszła za króla – po-tem siłą rzeczy była też matką.

[10] Przy Babci Weatherwax nikt nie śmie po-wiedzieć głośno, że ta trzecia to starucha.

[11] Inne się jakoś nie sprawdzały; te płonącezwykły wywoływać pożary, a ze szkieletowychciągle wypadały jakieś części.

[12] W alternatywie, jaką przedstawił mu Pa-trycjusz Vetinari było samobójstwo przez po-wieszenie, również dobrowolne.

[13] Ale to już po tym, gdy został szefem ban-ku. Szefem banku miał zostać wcześniej , jed-nak odmówił. Stał się nim, ponieważ otrzymałpsa zmarłej przewodniczącej banku, którawszystko przepisała swojemu czworonożnemupupilowi.


1 6

rzez duże okna wpadały promienie sło-neczne, rozjaśniając obszerne pomiesz-czenie. Jedynymi meblami w gabinecie

były ciemne biurko oraz krzesło, które mocnokontrastowały z białymi ścianami. Przy biurkusiedział mężczyzna odziany w nienagannieskrojony garnitur. Przed nim, na lśniącym bla-cie, leżała tekturowa teczka z czerwonym na-pisem „ściśle tajne”.

Westchnął głośno, po czym zamknął pod-krążone oczy i na chwilę zastygł w bezruchu. Zpomarszczonej twarzy biło zmęczenie. Wyda-wało się, że zaśnie, kiedy od drzwi dobiegło ci-che pukanie. Potrząsnął głową, jakby chcąc wten sposób przegonić ogarniającą go senność.Ujął w dłoń wypełnioną do połowy szklankę iupił łyk bezbarwnego płynu. Odchrząknął.– Proszę wejść – zaprosił, odstawiając naczy-nie na biurko.

Do środka wkroczył szczupły mężczyzna.Miał na sobie szary garnitur, a na jego nosietkwiły stylowe okulary.– Dzień dobry, panie prezydencie – powiedział,gdy znalazł się przed obliczem Ronalda Reaga-na.– Jak się masz, Richard? Bo ja całą noc spędzi-łem, czytając te akta. – Wskazał dłonią tekturo-wą teczkę. – Spałem tylko trzy godziny, azasnąłem dopiero nad ranem. Rozumiem, że teinformacje są potwierdzone?– Tak, panie prezydencie. Poza tym, nie ma wtym nic nadzwyczajnego, bo przecież o takiejmożliwości wiedzieliśmy od mniej więcej roku.– Masz rację – zawiesił na chwilę głos, a pochwili zapytał: – Wszyscy są?– Tak. Czekają w Gabinecie Stanów Zjednoczo-nych.– No to chodźmy. – Wstał z krzesła, po czympodszedł do doradcy. – Przyda mi się mój ta-lent aktorski, żeby przekonać ich do tak szalo-nego planu. – Zaśmiał się gorzko. – Kryptonim„Ślepowron”, tak?– Zgadza się, panie prezydencie. Pozostałynam tylko trzy miesiące na przygotowania, alepowinniśmy zdążyć.

IIStał przy oknie i zerkał na pogrążone w

półmroku Aleje Ujazdowskie. Na zewnątrz pa-nował niewielki ruch. Padający śnieg utrud-niał poruszanie się nielicznym grupkom ludzi,a po posypanej solą jezdni od czasu do czasuwolniutko przejeżdżały samochody. Wysoki idobrze zbudowany brunet nie znał marek ob-serwowanych aut, ale zauważył, że większość znich nie prezentowała się jakoś szczególnieciekawie. A John Statton lubił drogie i szybkiesamochody. Amerykanin przebywał w Polsceod kilku dni i jak dotąd nie opuszczał ambasa-dy. Mimo to nie był zainteresowany zwiedza-niem stolicy obcego państwa, bo podobneobrazki widział wcześniej w Bukareszcie, Ber-linie Wschodnim i Moskwie. Jakiś czas temudoszedł do wniosku, że miasta komunistycz-nych krajów są do siebie bardzo podobne.„Szare, odrapane budynki oraz ciemne ulice, ado tego ludzie o smutnych i zmęczonych twa-rzach” – dumał agent. Poza tym rozkazybrzmiały jasno: zaszyć się ambasadzie, wyko-nać misję, a jeśli uda się przeżyć, zaczekać nadalsze polecenia. Jeśli uda się przeżyć.. .Z zadumy wyrwał go męski głos.

– Co? – zapytał Statton. – Co mówiłeś?– Powiedziałem, że ulica, na którą patrzysz,jeszcze trzydzieści lat temu nosiła imię Stalina– wyjaśnił siedzący na kanapie jegomość. Wy-glądał na znacznie starszego od swojego inter-lokutora, o czym świadczyła rozległa łysina ibrzuch sterczący spod kraciastej koszuli.– Tak? No, proszę. W sumie dziwne, że i takudało się zmienić jej nazwę – mruknął John.– Zmienili ją jakieś trzy lata po jego śmierci.Pamiętam, że kończyłem wtedy liceum i cie-szyłem się jak diabli. Nawet przez myśl mi nieprzeszło, że w sześćdziesiątym ósmym będęmusiał stąd uciekać.

John chciał coś wtrącić, ale odpuścił. Wkońcu przyjechał tutaj wypełnić swoje zada-nie, a nie uczyć się historii tego kraju. Czasemzastanawiał się tylko, dlaczego Polska jest takważna dla rządu Stanów Zjednoczonych? Amoże nie chodziło o konkretne państwo, a ra-czej o właściwy moment? Przypuszczał, że

BOHDAN WASZKIEWICZ

KRYPTONIM ŚLEPOWRON


P

1 7

„gadające głowy” z Waszyngtonu chcą w tensposób skruszyć betonowy mur komunizmu,licząc na to, że potem inne narody blokuwschodniego odrzucą dyktaturę Sowietów.„Przy niewielkiej pomocy z zewnątrz, ma sięrozumieć” – skrzywił usta w ledwie widocz-nym uśmiechu.

Spojrzał na rozmówcę. Krótkie zadanie, doktórego przygotowywano Władka przez kilkatygodni w Pentagonie, miało odmienić losyPolski. Statton nie mógł wyjść z podziwu, żeniepozornie wyglądający wykładowca uniwer-sytetu zgodził się wziąć udział w tak niebez-piecznej akcji. I w dodatku chciał pomóckrajowi, z którego wcześniej go wydalono. „Amoże właśnie dlatego? – myślał agent. – Tylko,czy facet podoła wyzwaniu?” W jego głowiemnożyły się wątpliwości. Niby Władysław Gle-sner nadawał się doskonale, ponieważ fizycznepodobieństwo do celu misji oraz znajomość ję-zyka polskiego miały niebagatelne znaczenie,lecz z drugiej strony John zawsze uważał, że dotakich spraw odpowiedni byli jedynie do-świadczeni agenci. Ale cywil? Cywile zawszeprzynosili pecha.– Zaraz dołączy do nas mój kolega. Jedną z jegowielu umiejętności jest charakteryzatorstwo –oznajmił. – Przed nami długa noc.– Nie szkodzi. I tak nie mógłbym zasnąć. Prze-cież jutro wystąpię w telewizji. – Władek za-śmiał się ironicznie.

III

– Do diabła – warknął niepocieszony, kiedybiała piłeczka o centymetry minęła dołek. – Jużtrzeci raz nie trafiłem!

Stojący obok Richard Pipes uśmiechnął się.Trzymając w jednej ręce kij do golfa, drugą po-prawił czapkę z daszkiem, po czym podszedłdo piłeczki leżącej na równo skoszonej trawie.Po krótkim przygotowaniu mocno uderzył. Pił-ka poszybowała daleko, by wkrótce wylądowaćw pobliżu chorągiewki.– Widzę, że nie mam dzisiaj co marzyć o zwy-cięstwie z tobą – podsumował Reagan, chowa-jąc kij do futerału.– Za to w najbliższych wyborach wygra panbez żadnych problemów – pocieszył go. – Potym, czego pan dokona w Europie, nie może

być inaczej .Schodzili stromym zboczem w zupełnej ci-

szy. Myśli prezydenta powędrowały daleko dopaństwa leżącego pomiędzy Tatrami a Bałty-kiem. Od dłuższego czasu próbował sobie wy-obrazić obraz Europy po ewentualnympowodzeniu misji, lecz były to czyste fantazje.Tak naprawdę odpowiedzi na wszystkie pyta-nia miały dać najbliższe dni lub tygodnie. „No,może miesiące” – zakończył myśl, po czymprzerwał milczenie:– Rozumiem, że „Ślepowron” powoli zmierzado punktu kulminacyjnego?– Tak, panie prezydencie. Jestem ze wszyst-

kim na bieżąco i póki co nie ma żadnych pro-blemów. Nasi agenci są przygotowaniperfekcyjnie.– A wojsko?– Piechota i odziały pancerne w Niemczechoraz lotnictwo w Wielkiej Brytanii czekają wpełnej gotowości. Podobnie jest z naszą mary-narką, której kilka okrętów stacjonuje u wy-brzeży Szwecji– To dobrze. – Cmoknął z zadowoleniem, do-dając żartobliwie: – Powodzenie akcji osłodzimi dzisiejszą przegraną w golfa – zawiesił namoment głos, przełknął głośno ślinę i powie-dział: – Powoli zaczynam się martwić, że za-braknie nam wysp.– Bez obaw, panie prezydencie. – Roześmiałsię Pipes. – W razie czego Japończycy mają ichsporo.

Reagan pokiwał ze zrozumieniem głową.Wyjaśnienia doradcy były w pełni satysfakcjo-nujące. „Oby wszystko poszło dobrze, a mojareelekcja będzie formalnością” – rozmyślał.

IV

Zamarznięty na kość śnieg utrudnił podnie-sienie włazu, przez co trzech mężczyzn dostałosię do kanału kilka minut później niż przewi-dywał plan akcji. Niewielki poślizg czasowynie miał dużego znaczenia, więc nie wprowa-dził w ich poczynania niepotrzebnej nerwo-wości. Znalazłszy się w środku, zasunęli zasobą klapę, po czym włączyli latarki. Wszyscymieli na sobie identyczne stroje. Można byłopomylić ich z grupą kominiarzy, gdyby niemiejsce, w którym przebywali. Alan przesunąłw dół suwak czarnego kombinezonu i wycią-


1 8

gnął z wewnętrznej kieszeni pomięty kawałekpapieru. Rudowłosemu mężczyźnie wystarczy-ło jedno szybkie spojrzenie, aby odnaleźć wła-ściwy kierunek.

„Gówniana robota”– przebiegło przez myślJohnowi, kiedy przyprawiający o mdłoścismród wypełnił mu nozdrza. Humor poprawiłmu widok grymasu obrzydzenia na twarzyWładysława. Założyli maski tlenowe i już pochwili maszerowali, jeden za drugim, do celuoznaczonego czerwonym krzyżykiem na pro-wizorycznej mapie. Dwóch dźwigało plecaki, ajeden z nich trzymał w dłoni skórzaną teczkę.Światła latarek rozjaśniały tunel, rzucającblask na wilgotne ściany i potok fekaliów. Cza-sem do uszu mężczyzn dobiegały szczurze pi-ski odbijające się echem po kanałach, jakbygryzonie chciały ostrzec pobratymców przedintruzami.

Zatrzymali się przed rozwidleniem podzie-mi na dwa kolejne korytarze. Wzrok Alana po-nownie powędrował na niewielką mapkę, poczym ruszyli dalej . Wiedzieli, że znajdowali sięjuż blisko celu, więc postanowili zachowaćczujność i poruszać się jak najciszej . Wedługdanych wywiadu, w domu nie było wartowni-ków, natomiast w ogrodzie oraz przed bramąznajdowało się odpowiednio po dwóch żołnie-rzy. Gdyby cokolwiek wzbudziło ich podejrze-nia, akcja mogłaby zakończyć sięniepowodzeniem.

Alan powstrzymał ruchem dłoni dalszy po-chód. Stanęli obok metalowej drabinki i poki-wali ze zrozumieniem głowami. Wyłączylilatarki. Dwaj mężczyźni wspięli się po zardze-wiałych stopniach, a potem z niemałym tru-dem podnieśli klapę. Wstrzymali oddech,kiedy właz przesunął się z hałasem po betono-wej posadzce. Przez moment nasłuchiwali, agdy uznali, że nic im nie zagraża, wyszli ze stu-dzienki. Przyzwyczaiwszy wzrok do ciemności,uważnie zlustrowali tonące w mroku pomiesz-czenie. Wkrótce dołączył do nich trzeci z towa-rzyszy.Stali pośrodku piwnicy. Cel był blisko, a jed-

nocześnie tak daleko.

Zmienili obuwie na suche i lżejsze. Gumofil-ce wrzucili do kanału, po czym szybko pokona-

li kilka stopni niewysokich schodów. Kiedydotarli na ich szczyt, John powoli nacisnąłklamkę. Drzwi zaskrzypiały, ale nie na tyległośno, żeby obudzić kogoś z domowników. Pokolei przestąpili próg kuchni, gdzie Alan po-nownie zerknął na mapę. Blask świateł ulicz-nych latarni, wpadający przez okna, wydatniepomógł w zapoznaniu się z planem układu po-mieszczeń. Alan oderwał oczy od kawałka pa-pieru i sięgnął do plecaka. Po chwili trzymał wdłoni metalową butlę, niewiele większą od ga-śnicy samochodowej . Spojrzał porozumie-wawczo na Johna. Ten przytaknął ruchemgłowy, po czym zaopatrzył się w identycznypojemnik.

Nagle ich uszu dobiegł hałas. Ktoś dreptałpo drewnianej podłodze. Zbliżał się do kuchni.Cichy dźwięk kroków wskazywał, że człowiekmiał bose stopy. Władysław szybko ukrył siępod dużym stołem, a jego kompani stanęli przyścianie obok drzwi. John dotknął schowanejpod kombinezonem broni. Poczuł chłód meta-lu. „Nie mogę strzelać, usłyszą nas” – zoriento-wał się w porę. Błyskawicznie sięgnął po dużynóż leżący na szafce.

Do kuchni wkroczyła półnaga dziewczyna,której długie, jasne włosy opadały na ramiona.Nie włączyła światła. Stała przez chwilę, ga-piąc się bez mrugnięcia okiem na okno. Mil-czała jak zaklęta.

Statton zacisnął zęby. „Zabić czy nie?” – biłsię z myślami. Już miał doskoczyć jak drapież-ny kot do swojej ofiary i sprawnym cięciempozbawić jej życia, kiedy.. .

. . . odwróciła się. Tępo patrzyła na Johnaszeroko otwartymi oczami. Stała nieruchomoniczym figura woskowa, a jej blade oblicze nieokazywało żadnych emocji. Wydawało się, żenikogo nie dostrzegała.

Amerykanin zbliżył dłoń do twarzy dziew-czyny. Pomachał ręką tuż przed jej nierucho-mymi oczami. „Zero reakcji” – zauważył.

Niespodziewanie obróciła się na pięcie,przyprawiając Johna o szybsze bicie serca. Jakgdyby nigdy nic opuściła pomieszczenie. Od-głos kroków oddalał się, aż w końcu umilkł.

Mężczyźni odetchnęli z ulgą. Sutton otarłpot z czoła.

Władek został w kuchni, a dwaj agenci


1 9

przedostali się do dużego holu. Alan wskazałkompanowi drzwi na końcu korytarza, nato-miast sam skierował się na schody. Uważniestąpając po stopniach, dotarł na piętro. Rozej-rzał się dokoła, po czym porównał swoje krót-kie obserwacje z rozrysowanym planem. Jużwiedział, dokąd powinien się udać.Statton ostrożnie zamknął drzwi pokoju. Po-

tem położył się na podłodze. Do wylotu butlidokręcił wąski przewód, by później wepchnąćjego koniec w szczelinę pod drzwiami. Przykażdym ruchu na moment wstrzymywał od-dech i wytężał słuch. Póki co z wnętrza po-mieszczenia nie dochodził żaden dźwięk.„Twardo śpi. To dobrze” – pomyślał. Z kieszenikombinezonu wydobył szeroką taśmę, którązakleił wszelkie szpary w drzwiach. Na koniecścisnął w dłoni niewielką dźwignię przymoco-waną do górnej części pojemnika.Rozległo się ciche syczenie.

John wszedł do kuchni, pokazując uniesionydo góry kciuk. Glesner pokiwał z uznaniemgłową, po czym zaprosił agenta gestem dłonina jedno z krzeseł. Skorzystał z propozycji.

Niedługo potem pojawił się Allan. Oparł sięplecami o szafkę naprzeciwko mężczyzn iwskazał palcem zegar ścienny. Zdjął maskę, poczym wyszeptał ledwie słyszalnie:– Musimy zaczekać pół godziny. – Jego mina

świadczyła o prawidłowym przebiegu akcji. –Teraz można zdjąć maski.

– Śpią snem sprawiedliwych – oznajmił Allan,pakując do plecaka pozostałości taśmy orazbutlę.– Dziewczyna też. Po takiej dawce gazu przy-najmniej nie będzie lunatykować – powiedziałStatton, a po chwili dodał: – Mało brakowało, apoderżnąłbym jej gardło.– Zaskoczyło mnie, że tego nie zrobiłeś – za-uważył Alan.– To poważnie skomplikowałoby naszą misję –wyjaśnił grobowym głosem, by po chwili rozła-dować napięcie słowami: – A widziałeś jej cia-ło? Szkoda coś tak pięknego zmarnować.

Zaśmiali się cicho, po czym John skiero-wał wzrok na Glesnera.– Teraz twoja kolej , Władek. Wszystko pamię-

tasz? – zapytał.– Owszem – odrzekł, a kiedy spostrzegł nie-

ugięte oblicze rozmówcy, westchnął i szybkowyliczył: – O siódmej przyjeżdża po mnie kie-rowca. Potem jedziemy do telewizji. Tekstmam w teczce. – Poklepał dłonią neseser. – No,a później jest jeszcze spotkanie z działaczamipodziemia.– Co znaczy.. . później? – wtrącił poirytowanyAllan.– Później , to znaczy o dwunastej w południe –poprawił się.– Świetnie – pochwalił go John i poklepał przy-jacielsko po ramieniu. – Będzie dobrze, daszradę.– Tak się zastanawiam... – zasępił się Glesner.– Tak? – John zmarszczył czoło. – Co ci chodzipo głowie?– Czy jego rodzina po przebudzeniu nie za-cznie czegoś podejrzewać? Obudzą się dośćpóźno, a żona zauważy, że wyszedł bez poże-gnania. No i na koniec wiadomość o tragedii.Trochę to dziwne, prawda?– A nawet jeśli, to kto ich będzie słuchał? – od-powiedział pytaniem Alan. – To już będzie in-ny kraj . – Zrobił krótką pauzę, a po chwilidodał: – W garsonierze na piętrze są odpo-wiednie ubrania. Idź tam i przebierz się. Mu-sisz wyglądać jak na fotografii.– Ok – przytaknął, wstając z krzesła.

Poruszali się wolniej niż poprzednio.Pierwszy kroczył Alan, oświetlając latarkąpodziemną trasę. Zaraz za nim szedł Sutton.Dźwigał na plecach zwiniętą kołdrę. Z jednegokońca dziwacznego pakunku wystawały nagiestopy, a z drugiej strony twarz łysawego męż-czyzny.– Uff.. . Ależ ciężki ten czerwony – wysapałprzez zaciśnięte zęby John. – Nie obudzi się?– Ciiii – uciszył go i odpowiedział szeptem: –Nie ma szans. Wstrzyknąłem mu dodatkowądawkę morfiny, będzie jeszcze długo spał. Jużniedaleko, ale jak chcesz, to cię zmienię.– Nie – mruknął pod nosem. – Poradzę sobie.

Niedługo potem dotarli do wyjścia z kana-łów. Kiedy przesunęli klapę, Alan zastukał wpodwozie pojazdu stojącego nad studzienką.Samochód odjechał kilka metrów, po czym za-trzymał się. Z auta wysiadł mężczyzna, który


20

szybkim krokiem podszedł do włazu, rozgląda-jąc się na boki i uważnie lustrując okolicę. Zzadowoleniem przyjął fakt, że w oknach oko-licznych domów nie pojawiły się żadne świa-tła. Mokotów był pogrążony we śnie.Po kilku minutach drzwi zielonej furgonetki

zamknęły się z trzaskiem. Samochód powoliruszył w kierunku centrum stolicy, niebawemznikając za rogiem jednej z ulic.

– Mamo, mamo!Kobieta stała w kuchni i zmywała naczynia.

Westchnęła ciężko, wytarła ścierką ręce, poczym ruszyła do pokoju.– Dlaczego tak krzyczysz, co się stało? – zapyta-ła ośmioletniego synka.– Nie ma Teleranka. – Malec wskazał palcemtelewizor. – Jakiś żołnierz coś mówi.Matka pobladła. Usiadła obok dziecka i wbi-

ła wzrok w nadawany program.

– .. .i informuję – z ekranu przemawiał mężczy-zna w ciemnych okularach, odziany w mundurLudowego Wojska Polskiego – że z dniem dzi-siejszym przekazuję władzę w ręce narodu. Wpołudnie spotkam się osobiście z przedstawi-cielami wolnych związków zawodowych „Soli-darność”, a przed przyjazdem do studiatelewizyjnego poleciłem uwolnić więźniów po-litycznych. Wkrótce w Polsce odbędą się wolnewybory, w których wy, drodzy obywatele, zde-cydujecie o składzie rządu. Uzgodniłem rów-nież z prezydentem Stanów Zjednoczonych, żeza kilka dni przybędą do naszego kraju oddzia-ły wojsk amerykańskich, które pomogą w wy-prowadzeniu wojsk radzieckich oraz ochroniegranic Rzeczpospolitej . Niebawem Polska bę-dzie zupełnie innym krajem niż dotychczas. –Odłożył kartkę papieru, po czym spojrzał w ka-merę. – Dziękuję za uwagę.

– O mój Boże – powiedziała, ściskając rękę syn-ka. – To niemożliwe.Rozpłakała się. Nie były to łzy rozpaczy.

V

– Co z nim? – zapytał Sutton.Zaskoczony mężczyzna spojrzał za siebie,

chowając jednocześnie nadgryzioną kanapkę

do szuflady biurka.– Jezu.. . John. Mógłbyś przestać się skradać zamoimi plecami?

W pomieszczeniu błyszczała ściana ekra-nów. Na piętrze znajdowało się kilkanaście te-go typu pokojów, a w każdym przynajmniejjeden pracownik wywiadu. Ich zadaniem byłoprowadzenie wnikliwej obserwacji, odnotowy-wanie podejrzanych zachować aresztantóworaz meldowanie o próbach ucieczek lub sa-mobójstw.– Daj spokój , Simon. – Uśmiechnął się. – Byłeśtak zajęty żarciem, że nawet wybuch sowiec-kiej bomby by cię nie ruszył. A teraz mów, jaksię miewa nasz generał?– Zaraz ci pokażę. – Wcisnął jeden z guzikówna konsolecie, która mieniła się barwami ni-czym pulpit sterowniczy Star Treka. – O! Prze-chadza się po plaży.

Na ekranie pojawiła się postać łysawegomężczyzny. Miał na sobie kolorowe bermudyoraz białą koszulkę, a na nosie ciemne okula-ry. Spacerował brzegiem złocistej plaży, nato-miast w dali, za jego plecami, majaczyły jakieśzabudowania.– Ma do dyspozycji dom i całą wyspę. Co praw-da niedużą, ale za to wyłącznie dla siebie – tłu-maczył technik CIA. – Raz na tydzień zrzucamymu prowiant, więc głód mu nie doskwiera.Całkiem przyjemne miejsce odosobnienia.– Więzienie w sam raz dla dyktatora – warknąłSutton.– No, wiesz. . . To jednak wysoki rangą oficer.Przecież nie zamkniemy go w ciupie, a pozatym to jedyna szansa, żeby nie dopadło goKGB. Przecież wyspa nie istnieje na żadnejmapie.– Wiem, mamy przecież kilkanaście takich –przytaknął. – Był już przesłuchiwany?– Nie, ale będzie w przyszłym tygodniu. Są jed-nak wątpliwości, czy dużo wie o sowieckimuzbrojeniu. – Simon zamilkł na chwilę, poczym dodał: – Przed przewiezieniem na wyspęStranecky z nim rozmawiał, bo zna język. Po-informował go o sytuacji w Polsce.– Tak, za miesiąc odbędą się tam wolne wybo-ry – mruknął John ni to do siebie, ni to do roz-mówcy.– Aha – przypomniał sobie technik. – Pytał, cooczywiste, o rodzinę. Stranecky opowiedział


21

mu o sfingowanym wypadku samochodowym iże dla żony i córki generał jest teraz martwy.Pokazali mu nawet film z pogrzebu na Wawe-lu.– Wzruszył się?– A gdzie tam! – Machnął ręką, jakby chciał za-bić natrętną muchę. – Twardy jak skała, nawetsię nie skrzywił.

„I cholernie ciężki” – pomyślał Sutton, poczym powiedział, nie odrywając wzroku odekranu:– Za jego zasługi chcą mu postawić pomnikprzed parlamentem w Warszawie, a potempewnie i w innych miastach. Został okrzyknię-ty bohaterem narodowym.– I to jest w tym wszystkim najzabawniejsze –podsumował Simon, wyciągając ukrytą wcze-śniej kanapkę. – I dlatego operacła „Ślepow-łon” jest ściśłe tałna – dodał z pełnymi ustami.

John nic nie odpowiedział. Rzucił krótkie„na razie” i skierował kroki do drzwi. Scho-dząc schodami, zastanawiał się, ile podobnych

manipulacji udało się skutecznie przeprowa-dzić CIA? Iran, Birma, a wcześniej Jugosławiaoraz Mozambik. Było też kilka nieudanychprób, jak w Czechosłowacji czy na Kubie, alesukces w Polsce wynagradzał z nawiązkąwszystkie niepowodzenia.Suttona wkrótce czekała ponowna podróż w

tamtą część świata.– Dobrze, że tym razem nie zimą – pocieszałsię, kiedy opuszczał budynek kalifornijskiejsiedziby CIA. Zapalił papierosa i przez momentstał w słońcu, ciesząc się jego ciepłem. Potemposzedł powoli na parking, gdzie czekało naniego czerwone ferrari. Agent miał przed sobątydzień urlopu, po czym musiał przygotowaćsię do akcji pod kryptonimem „Skruszonymur”. Zajrzał do bagażnika i uśmiechnął się nawidok wędek oraz podbieraka.

Wsiadł do auta, by po chwili ruszyć z pi-skiem opon.


Czym jest Gildia?Gildia nawet z grabarza zrobi pisarza!

Jest to elitarna grupa forumowych prozaików, której misją jest wspieranie się wewzajemnym rozwoju. W sekretnym miejscu na forum Gildiowicze doskonalą swojeumiejętności. Wykonują zadania wzbogacające język oraz warsztat pisarski. Dysku-tują o stylu, prowadzeniu narracji oraz wielu innych tajnikach rzemiosła.Magazyn VA postanowił zacieśnić współpracę z Gildią Pisarzy i otworzyć swe po-dwoje na teksty Gildiowiczów.Chcesz zwiększyć szansę na publikację opowiadania w Magazynie? Nic prostszego- dołącz do Gildii Pisarzy już dzisiaj!Jak zostać Gildiowiczem?Procedura nie jest skomplikowana - napisz prywatną wiadomość do Kanclerza Gil-dii, Gorzkiblotnicy. W odpowiedzi dostaniesz temat przewodni Twojego "opowiada-nia wejściowego" oraz termin na jego realizację. Jeżeli Gildia uzna poziom Twojej"wejściówki" za odpowiednio wysoki - dołączysz w jej szeregi.Jakie korzyści płyną z bycia Gildiowiczem?Przede wszystkim obcowanie z najlepszymi, forumowymi prozaikami. Gildiowiczewspierają siebie nawzajem w pierwszej kolejności, także możesz być pewny, żetekst, na którym szczególnie Ci zależy zostanie poddany rzeczowej i szczegółowejanalizie. Na ukrytym przed wzrokiem postronnych osób poddziale forum możeszporozmawiać o pisaniu, narracji, stylu, prowadzeniu fabuły i wszystkich około-pisar-skich tematach, a pomogą Ci najlepsi z najlepszych!Dołącz już dziś!Pozdrawia - Gildia Pisarzy!

22

powiem wam o tym, jak skończył sięświat. Nie, nie było komet, Marsjan aniwybuchu Słońca. Była zwykła, uczciwa

apokalipsa, dokładnie taka, jaką opisał w swo-jej księdze święty Jan. Anioły odtrąbiły począ-tek i zaczął się horror. Z nieba spadł krwawydeszcz, a zaraz po nim grad płomieni.

Był piękny, kwietniowy poranek. Wstąpiłemdo kawiarni, by napić się kawy w jakimś kolo-rowym miejscu przed początkiem szpitalnegodyżuru. Pijąc małą czarną, przeglądałem odniechcenia gazetę. Ominąłem pierwsze strony,krzyczące o kolejnych aferach, kradzieżach,morderstwach i wojnach gdzieś bardzo daleko,w które, całkowicie filantropijnie, w obronieuciśnionych, nie ropy, broń Boże, wmieszał sięnasz rząd. Przekartkowałem resztę dziennika,nie znajdując w nim nic interesującego, więczrezygnowałem z lektury.Wsiadłem do auta i ruszyłem, uśmiechając siędo siebie. Minąłem spokojnie St. George's Stre-et i skręciłem w Golden Park. Tam zatrzyma-łem się na końcu pokaźnego ogonka. Korekciągnął się aż do następnej przecznicy.Zastanawiałem się, czy wypisali już panią Nor-thon. Miła kobiecina, jednak strasznie schoro-wana. I, mimo licznej rodziny, samotna. Częstoz nią rozmawiałem, naprawdę uważałem, żepraca lekarza nie ogranicza się jedynie doprzepisania tabletek; w każdym pacjencie wi-działem przede wszystkim człowieka przycho-dzącego do mnie po pomoc. Za każdym razemcieszyłem się, że wybrali właśnie mnie, ufającmym umiejętnościom i wiedzy.Stałem już dobre kilkanaście minut, jednak nicnie mogło zmącić świetnego nastroju, który to-warzyszył mi od rana. Nawet dziwaczny ob-dartus ze skołtunioną brodą, zatkniętą zapasek poszarpanych spodni, który podchodziłpo kolei do każdego samochodu i grzmiącymgłosem obwieszczał, że koniec jest bliski! Wy-grażał przy tym powykręcanym artretyzmempaluchem, jakby chciał skarcić niesforne dzie-ci. Jeżdżąc tą trasą, spotykałem w ciągu tygo-dnia przynajmniej kilku jemu podobnych.Głosili najczęściej przybycie obcych, którym

należy przygotować gościnę, przebudzenieAtlantydów czy jak ten jegomość – koniecświata w tej czy innej formie. Nauczyłem sięjuż ignorować tych nieszkodliwych dziwaków,odmawiając za nich w duszy modlitwę ouzdrowienie poszarpanego umysłu.Niebo zasnuły ciemne chmury, po którychprzetoczył się piorun. Huk nie umilkł po chwi-li, jak to ma w zwyczaju prawdziwy piorun,lecz trwał, wyjąc coraz głośniej . Ludzie padalina ziemię, zasłaniając uszy. Okna na wysta-wach popękały, obsypując przechodniówdeszczem drobnego szkła. Oparłem głowę okierownicę. Wiedziałem, że krzyczę, ale niesłyszałem swojego głosu. Łączył się z wrza-skiem wszystkich wokół. Tylko stary dziwaknie panikował; padł na kolana, wznosząc ręceku niebu i dziękował Bogu, że dane mu byłozobaczyć Jego ponowne przyjście. Na twarzmężczyzny spadły pierwsze krople krwistegodeszczu, a on dalej klęczał, zwracając szaloneoczy ku Stwórcy. Trąba umilkła. Podniosłemniepewnie głowę; nadal dzwoniło mi w uszach,z przerażenia nie mogłem zaczerpnąć odde-chu. Skrzyżowałem spojrzenia z obłąkanymstarcem.– Zaczęło się, bracie. Ciesz się, ze nie musiszobawiać się gniewu Pana, który przychodzi wobłoku. - Szeptał, jednak dla mnie jego słowadźwięczały jak bębny. Chciałem coś powie-dzieć, ale głos uwiązł mi w gardle. Bezradniepatrzyłem na ulice pełne krwi i odłamkówszkła „Jak truskawki z cukrem” – pomyślałem,nie mając pojęcia, skąd w mojej głowie wzięłosię tak absurdalne porównanie.Ciemne niebo kotłowało się nisko nad podno-szącymi się z wolna ludźmi. Wstawali na nogijak zombie; niezgrabnie, jakby pierwszy razużywali stóp. Rozglądali się zdezorientowani,nie wierzyli własnym oczom. Niebo pociem-niało jeszcze bardziej i chmury wypluły z sie-bie grad płonących kamieni. Zapanowałtotalny chaos; każdy szukał schronienia, kie-rowcy próbowali pospiesznie opuścić ulicę, wpanice nie zważając na pieszych. Jakaś kobietauciekając w popłochu, wpadła wprost pod kołaciężkiego Audi. Kierowca w ostatniej chwili

EWA LASOTA

DWA I PÓŁ METRA MUŁU

VIA APPIA POLECA - MARZEC

O

23

spróbował ją wyminąć, lecz auto zareagowałozbyt wolno. Przycisnęło ją do innego samocho-du, gruchocząc kości i miażdżąc płuca. Patrzy-ła szklistym wzrokiem w twarz pobladłegomężczyzny, po chwili jej głowa opadła na ma-skę. Ogień zalał całą ulicę, chciwie pożerającparasole kawiarń i pubów, przenosząc się co-raz wyżej i wyżej , aż w końcu zaczął lizać stro-py budynków. Błękitno-czerwona dyskotekabłyskała zewsząd, nikt nie mógł przebić sięprzez kłębowisko aut i ludzkich ciał. Ci, którzybyli na otwartej przestrzeni, spłonęli żywcem,miotając się na asfalcie jak wyrzucone nabrzeg ryby. Patrzyłem na to wszystko jakby zboku, jakby nie dotyczyła mnie ta cała sytu-acja, a samochód, w którym siedziałem, wcalenie płonął. Dopiero po chwili zdałem sobiesprawę z zagrożenia i szaleńczo próbowałemopuścić swoje więzienie. Wtedy w głowie usły-szałem głos: "Nie lękaj się. Jesteś Moim synemumiłowanym, ciebie wybrałem. Nie zginiesz,lecz będziesz żył, by głosić Moją chwałę." Jakza dotknięciem czarodziejskiej różdżki prze-stałem się szamotać i usiadłem spokojnie,przepełniony ufnością. Dym wdzierał się prze-mocą do płuc, zmuszając do kaszlu, lecz nie ru-szyłem się z auta.

Obudziłem się w szpitalu, podłączony do nie-zliczonej ilości aparatury medycznej . Ale ży-wy! Leżałem w bezruchu. Na korytarzuusłyszałem cichą rozmowę, chyba dwóch pie-lęgniarek.– To prawdziwy cud.. . Z tego karambolu niewyszedł cało nikt, poza nim i jeszcze jednymstaruszkiem.– Ale jak to możliwe?– Nie mam pojęcia."Wyprowadziłem cię z niebezpieczeństwa tak,jak wyprowadziłem Mój lud z Egiptu"– Wiem, Panie – szepnąłem, nie mając naj-mniejszych wątpliwości, że rozmawiam z Bo-giem, którego wyznawałem, odkąd tylkonauczyłem się mówić.Z OIOM-u całkiem szybko przewieziono mniedo zwyczajnej sali, w której mogłem – czy tegochciałem, czy nie – dzielić się swoimi przemy-śleniami ze współtowarzyszami chorobowejniedoli. Oczywiście tematem numer jeden, i tu,i w telewizji, był krwawy i ognisty deszcz.

– A pan jak myśli, co to było? - George zagadnąłmnie któregoś dnia przy obiedzie.– Ja? Nie wiem, co mam o tym myśleć – skła-małem i gdzieś w głębi duszy poczułem, żeuczyniłem źle. – Jak dla mnie wygląda to napoczątek apokalipsy – zaśmiałem się, by rozła-dować napięcie, ale jednocześnie pozostać wzgodzie z własnym sumieniem.– Co też pan bredzi! Jaka apokalipsa! Pewnoruskie znowu coś kombinują, jak za czasówzimnej wojny, mówię wam! - Odezwał się starywiarus, Jim.– Hah! A może to obcy zafundowali nam dzieńniepodległości, co? – Mike rozbroił wszystkichswoimi słowami. Gruchnęliśmy wesołymśmiechem.Przez cały pobyt w szpitalu przeprowadziliśmydziesiątki rozmów na ten temat. Jim obstawiałswoją teorię spiskową, Mike, jak się okazało,naprawdę wierzył w ufoludki.Aż wreszcie nadszedł dzień, w którym lekarzmi oświadczył:– Panie Raven, śmiało możemy pana wypisaćdo domu.Ucieszyłem się jak dziecko, chociaż nie byłemprzekonany, czy mam do czego wracać.Zgodnie z moim czarnym scenariuszem, ka-mienica, w której mieszkałem, doszczętniespłonęła. O odszkodowaniu z towarzystwaubezpieczeniowego również mogłem zapo-mnieć, no bo kto przy zdrowych zmysłachubezpiecza mieszkanie na wypadek pożaru wwyniku deszczu płonących kamieni?Wyciągnąłem z banku trochę oszczędności ipostanowiłem zatrzymać się w hotelu. Nieste-ty, na podobny koncept wpadło całkiem sporoosób. Pomimo tego, że rząd zorganizował ja-kieś punkty pomocy i noclegownie dla najbar-dziej potrzebujących, nadal wiele osób niemiało gdzie się zatrzymać.Gdy tak błąkałem się po ulicy, podszedł domnie wysoki mężczyzna.– Witaj , bracie – pozdrowił w niecodziennysposób. – Jeżeli szukasz schronienia, pójdź zamną. - Wskazał kierunek dłonią, na którejprzegubie zalśniła błękitna ryba – dokładnietaka, jaką przyjęli za swój symbol chrześcija-nie. "Idź za nim" – usłyszałem. Podziękowałemnieznajomemu skinieniem głowy i razem ru-szyliśmy do niewielkiego kościółka, położone-


24

go na skrzyżowaniu mało uczęszczanych dróg.Świątynia przywitała nas chłodem grubych,kamiennych murów. Mrok wewnątrz rozpra-szały tylko nikłe ogniki świec, ustawionychpod figurą Matki Boskiej . Przeszliśmy nawąboczną do zakrystii, gdzie siedział siwiuteńkijak gołąb ksiądz. Podniósł oczy znad modlitew-nika, zdjął okulary i wstał, by nas powitać.– Kogo mi prowadzisz, Davidzie? - spytał sła-bym głosem.– Brata, ojcze Ronaldzie. Błąkał się, zapewneszukając schronienia. - Staruszek uśmiechnąłsię łagodnie i przeniósł wzrok na mnie. Wycią-gnął przyjaźnie dłoń. Uścisnąłem ją, jednak onnie puścił mojej ręki; stanowczym ruchempodwinął mankiet i przyjrzał się skórze. Kumojemu zdumieniu na nadgarstku zalśniłabłękitna ryba, taka sama, jaką zauważyłemwcześniej u Davida.– Dobrze, że do nas trafiłeś, chłopcze - powie-dział, puszczając mnie. Nie mogłem oderwaćwzroku od fosforyzującego znamienia.– Co to jest? - spytałem po chwili.– Znak. Bóg wybrał Cię na swojego żołnierza wnadchodzącej bitwie o zbawienie.– Więc.. .– Apokalipsa się rozpoczęła. A my dostąpiliśmyzaszczytu, by służyć pod anielskimi sztandara-mi.

David zaprowadził mnie na plebanię, gdziespotkałem wielu ludzi naznaczonych rybą. By-łem zbyt oszołomiony, by racjonalnie myśleć.Pamiętam, że witałem się z nimi serdecznie;szybko udzielił mi się ich pogodny nastrój , pe-łen nadziei i ufności.

Cały swój czas dzieliłem pomiędzy wspólnotą aszpitalem, który po ostatnich wydarzeniachpękał w szwach; na szczęście sam budynek zo-stał ominięty przez katastrofę. Z bólem sercapatrzyłem na tych wszystkich ludzi, którzystracili bliskich, jednak wciąż o nich wypyty-wali w nadziei, że być może udało im się ujść zżyciem. Nasz personel również był mocnozdziesiątkowany – wielu moich kolegów zginę-ło albo zostało trwale okaleczonych.

Pewnego wieczora, gdy siedziałem na stołów-ce, zobaczyłem w telewizji program, w którym

wypowiadał się polski profesor, Roman Lityń-ski:– Z niewiadomych przyczyn spłonęły wszyst-kie trawy na ziemi. W tym zboża. Raporty sązatrważające; czeka nas głód, ponieważ nie maz czego robić mąki, nie ma czym karmić zwie-rząt. Cały czas próbujemy obsiewać pola tym,co pozostało w spichlerzach, jednak to wszyst-ko kropla w morzu potrzeb. Tak naprawdę mi-nie kilkadziesiąt lat, zanim uda nam siępowrócić do względnej równowagi, ale w tymczasie może dojść do strasznych rzeczy. Oba-wiam się, że już teraz, pomimo że pozostałojeszcze trochę zapasów, ceny żywności pójdądrastycznie w górę. Podejrzewam, że w związ-ku z brakami w zaopatrzeniu, dostawy do kra-jów trzeciego świata zostaną ograniczone bądźwstrzymane całkowicie.Wyłączyłem telewizor i pomyślałem ze współ-czuciem o tych wszystkich, którzy cierpią głód.Jako wychowanek domu dziecka, niechcianyprzez własnych rodziców, doskonale znałemwarkot pustego brzucha. Pomyślałem o tychwszystkich, którzy zginą z głodu. Próbowałemwmówić sobie, że na świecie zawsze była bie-da. Jednak nigdy na taką skalę. . .Przez kilka miesięcy był spokój , chociaż rządypodejrzliwie patrzyły sobie na ręce. Gdyby toprzedziwne zjawisko miało miejsce tylko wjednym kraju, wówczas pewnie zaczęto by do-szukiwać się spisku. A tak, każdemu się obe-rwało. Oszacowano, że zniszczona zostałajedna trzecia planety. Na każdym kontynencie,poza Antarktydą, odnotowano krwawo-ognistydeszcz. Widać Bóg z jakichś przyczyn lubi pin-gwiny.. .Byli tacy, którzy – jak poznany w szpitalu Mike– obstawiali inwazję obcych i tych było chybanajwięcej . Deszcz meteorytów na całej po-wierzchni Ziemi wykluczono. Wielu ludzi, mi-mo swojego wcześniejszego, wulgarnieateistycznego nastawienia, powróciło do wy-znawanych wcześniej religii. Kościoły na nowowypełniły się wiernymi. Nawet islamiści spa-sowali z atakami terrorystycznymi. Przywódcyreligijni byli pełni obaw; to na ich barkachspoczęło uspokojenie przerażonej dziatwy. Ztym, że sami odczuwali strach i na nic nie zda-ła się ich wiara. Była za słaba. Tylko garstkaludzi patrzyła w przyszłość z podniesionym


25

czołem. Ci, którzy wierzyli prawdziwie, z dzie-cięcą ufnością. Otrzymali znak i obietnicę, żenie stanie im się żadna krzywda.

Minął jakiś rok od Pierwszej Trąby. Ludzie po-wolutku, mozolnie, zaczęli odbudowywać swójświat, Wielu rzeczy nie dało się jednak urato-wać. Spłonęła cała Amazonia, pół tajgi syberyj-skiej i mnóstwo innych, pięknych lasów.Szybko przekonaliśmy się, że wrzaski ekolo-gów względem zielonych płuc świata tym ra-zem były zasadne. Powietrze było wręczszare. Na całym świecie wprowadzono ko-smiczne podatki od posiadania samochodu.Zmiany wywołały straszne burze przyzwycza-jonych do wygody obywateli. Kilka rządów zo-stało obalonych, ale ci, którzy zajęli miejscepoprzedników szybko zostali odwiedzeni ododdania społeczeństwu aut. Wiele firm prze-mysłu ciężkiego zbankrutowało po wejściu wżycie nowych regulacji, dotyczących ograni-czeń emisji dwutlenku węgla do atmosfery ikar za niestosowanie się do zaleceń.

Gdy zabrzmiała druga trąba, ludzie już wie-dzieli, że zdarzy się coś strasznego i szybkoszukali schronienia. Widzieli błyski na niebie,lecz tym razem pociski ominęły miasta. Za tozatoki wyrzuciły na brzeg tysiące martwychryb. Woda zaczerwieniła się od krwi. Nie po-trafię sobie wyobrazić żalu tych wszystkich,którzy właśnie w wodzie upatrywali swojegowybawcy. Morze karmiło ich, gdy ziemia prze-stała. A teraz i to im odebrano.Trzecia trąba nie zwlekała i zagrzmiała nie-spełna miesiąc później . Kolejne płomienie spa-dły na rzeki i źródła, czyniąc ich wodę gorzką itrującą. Rośliny, które pozostały po zeszłorocz-nej katastrofie, zaczęły więdnąć. Wielu ludzi,spragnionych i błagających o choćby kropelkę,pomimo ostrzeżeń, skusiło się na piołunowynapój . Na efekty nie trzeba było długo czekać.Bolesna i długa agonia czekała wszystkich, któ-rzy, złaknieni, poddali się pokusie. W krótkimczasie wymarło wielu mieszkańców Afryki, po-łudniowej Azji i Australii. Ludzi było tak nie-wielu, że nie miał kto chować zmarłych, toteżzaraza, jaka się rozprzestrzeniła, zabrała zesobą kolejne miliony istnień. A to był dopieropoczątek.. .

Gdy usłyszano Czwartą Trąbę, ziemię przykry-wał śnieg. Zbliżały się święta Bożego Narodze-nia. Ludzie z przerażeniem zwracali oczy kuniebu, lecz tym razem nic na nim nie zajaśnia-ło; przeciwnie, księżyc stracił swój blask, agwiazdy gasły jedna po drugiej . Poranne słoń-ce również nie dawało zbyt wiele światła. Tam,gdzie zawsze panował upał, nagle pojawił sięmróz. Biały puch bardzo szybko przykrył całąplanetę, zamieniając ją w zmarzlinę. Mówiono,że najgorszy był luty; wtedy na równiku naj-wyższa temperatura nie przekraczała zerastopni Celsjusza.Maj przywitał świat chłodem, jakiego nie po-wstydziłby się styczeń. Nawet nie chcę myśleć,ilu ludzi wtedy zamarzło, a ilu umarło zwy-czajnie z głodu. Słyszałem, że w niektórychmiejscach było już tak źle, że zaczęto zjadaćstarych i chorych oraz małe dzieci. Przeżywalitylko najsilniejsi, którzy potrafili się obronić ici, którzy byli na tyle podli, by polować na in-nych. I wtedy nad każdym domem, nad każdąwsią i miastem przeleciał czarny orzeł, krzy-cząc: "Biada, biada, biada mieszkańcom ziemiwskutek pozostałych trąb trzech aniołów, któ-rzy mają zatrąbić! "Lęk padł na wszystkich jak cień potwora spoddziecięcego łóżka. Już dawno zniknęli ci, któ-rzy wątpili w istnienie Boga. Nagle wszyscywznosili ku Niemu błagalne dłonie, modląc sięo wybawienie. Ale na to było już za późno. Te-raz nadszedł dzień sądu.Piąta Trąba przyniosła ze sobą szarańczę.Obudziło mnie bzyczenie i stukanie w szybę.Blade słońce ledwo przebijało się przez chmu-ry. Szczęście, że nie zabrano nam go w całości!Za oknem fruwały setki dziwnych owadów,wielkością dorównujących krukom. Jeden znich za mocno uderzył o szybę, po czym padłmartwy. Podniosłem go z parapetu. Napawałmnie odrazą i obrzydzeniem. Przypominałszarańczę, tylko dużo większą. Miał koński łebo ludzkiej – o zgrozo – twarzy. Na karkspływa-ły mu złote, miękkie włosy. Całe ciało pokry-wała stalowa łuska, z lędźwi wyrastałskorpionowy ogon. Krew odpłynęła mi z twa-rzy. Nigdy nie widziałem takiego bydlęcia.Zszedłem do stołówki, w której wszyscy sie-dzieli, zgromadzeni przed porannymi wiado-mościami na 56 kanale. Spikerka drżącym


26

głosem relacjonowała przebieg plagi. Na całyświat rozpełzła się jadowita szarańcza. Bardzowielu ludzi zostało ukąszonych. Nieomal na-tychmiast dostawali wysokiej gorączki, całeciało palił niewyobrażalny ból. Z jednej stronyżal było mi tych bezbożników, z drugiej wie-działem, że być może dzięki temu doświadcze-niu się nawrócą.W kieszeni zabrzmiał mi pager, więc pognałemjak najszybciej do szpitala. Dopiero tam zoba-czyłem ogrom plagi. Poczekalnia była pełna;jęk bólu przywiódł mi na myśl obrazy Boscha –brakowało tylko, by ludzie zaczęli się wić wsplotach jak węże. Zdawałem sobie sprawę, żenic nie jest w stanie umniejszyć ich cierpienia.Ci, których jakimś cudem ominęły jadowiteukąszenia, czepiali się mojego rękawa, błaga-jąc, by najpierw obejrzeć ich najbliższych.Gdzieś w oddali przebiła się kłótnia kilku osóbo to, kto był pierwszy w upiornej kolejce. Pano-wał totalny chaos. Niewiele brakowało dootwartej bijatyki pomiędzy tymi, którzy stalina nogach. Nie miałem pojęcia, co mogę zro-bić.To był miesiąc wyjęty z życiorysu. Bracia i sio-stry ze zgromadzenia dzielnie pomagali miprzy pogryzionych, starając się chociaż trochęzłagodzić ból. Wiedzieliśmy, że jad nie jestśmiertelny i mieliśmy świadomość, że jegodziałanie jest długotrwałe. Mimo że zmieniali-śmy się na warcie przy chorych, każdy był wy-cieńczony. Najgorsza była bezsilność.Pięć miesięcy później cały świat zdumiał się, żeepidemia minęła jak ręką odjął. Ja tylko uśmie-chałem się pod nosem; przecież Pan przezSwego sługę, Jana, wyraźnie powiedział, że takbędzie.W styczniu, niedługo po usłyszeniu przez światwieści o nadejściu kolejnej Trąby, trafił do nasżołnierz, który służył nad Eufratem. Nie chciałpowiedzieć, jak udało mu się dotrzeć za ocean,a my nie naciskaliśmy.Pewnego dnia John przysiadł się do mnie, gdyakurat piłem kawę.– Mogę?– Pewnie. Cieszę się, że wreszcie będziemy mo-gli porozmawiać. – Uśmiechnąłem się. Miałmatowe oczy osoby, która widziała i przeżyłastraszne rzeczy.– Muszę z kimś pogadać, bo chyba zwariuję.

– Mam nadzieję, że jakoś będę mógł pomóc. Je-stem Raven.– John. Ale to pewnie już wiesz. – Zamilkł iwpatrzył się w stół, jakby liczył sęki na blacie.– Byłem tam, gdy pojawili się prawdziwi Bożybojownicy, wywołani ostatnią trąbą. Wyszli zwody. Rzeka się wzburzyła i wypluła z siebietę cholerną kawalerię. W życiu nie widziałemczegoś takiego. To bez wątpienia były anioły;miały wielkie, białe skrzydła, wysokie hełmy iczerwone płaszcze, spływające na złote zbroje.Ich pancerz był dziwny; wyglądał, jakby w stalizaklęte były płomienie. A może to tylko bły-skało słońce?Wpadli pomiędzy ludzi, tnąc na lewo i prawo.Nasi szybko połapali za giwery i zaczęli prućdo przeciwników. Kilku padło od razu, spada-jąc z siodeł. Konie, jeżeli o tamtych bydlętachmogę powiedzieć, że były końmi, wściekły się,gdy zabili ich panów. Nie rżały – wydawały zsiebie okropny ryk. Potrząsały lwimi grzywa-mi, przy każdym parsknięciu z chrap wydoby-wał się gryzący, cuchnący siarką dym.Zupełnie, jakby nie były anielskimi wierz-chowcami a bestiami rodem z piekła. Nic z te-go nie rozumiałem, cała ta rzeź niewiele miaławspólnego ze znanym mi wizerunkiem Boga ianiołów. Stałem jak kretyn, z jednej stronychcąc pomóc tym ludziom, z drugiej nieośmielając się podnieść ręki na wysłannikówPana. Nic, kurwa, nic nie mogłem zrobić, rozu-miesz to? - Ukrył twarz w dłoniach. Na jegoprzegubie świeciła ryba.– Wszystko zostało zapowiedziane – powie-działem po chwili.– Pierdolę przepowiednie! Tam zginęli dobrzy,niewinni ludzie! Czym mogli się narazić Bo-gu?! Zamordował ich, Raven, zamordował zzimną krwią! W imię czego? Na pewno nie od-kupienia!– Nie bluźnij . Jesteś jednym z żołnierzy Pana,nie wolno ci wątpić. - Spojrzał mi w oczy zestalową determinacją. Wstał bez słowa i wy-szedł. Widać nie znalazł u mnie tego, czegoszukał.

Na świat spadła globalna wojna. Anioły szły zewschodu, mordując na swojej drodze wszyst-kich, którzy nie mieli znamienia. To był czaszwątpienia nawet dla nas. W telewizji widzia-


27

łem karne wojska, czołgi i samoloty bojowe.Wszystkie kraje zjednoczyły się w walce zewspólnym wrogiem. Przeraziłem się, gdy anio-ły zaczynały przegrywać; coś poszło nie tak.– Przyszedł czas trudny dla nas wszystkich.Czas, w którym musimy się zjednoczyć. Bez te-go zginiemy. Żaden naukowiec już mnie nieprzekona, że Boga nie ma. Żaden ksiądz niewmówi mi, że Bóg jest miłosierny. - Młody,przystojny mężczyzna grzmiał z ekranu tele-wizora. Zaczesał dłonią czarne włosy, sięgająceramion. Wpatrzył się wprost w kamerę. Trze-ba przyznać, że miał hipnotyzujący wzrok, jakwąż. - Wyślemy przeciw Niemu wszystko, cobędziemy mogli, aż wreszcie zmusimy Go douznania naszej suwerenności! - Publicznośćwstała, bijąc brawo. Nie mogłem tego słuchać.Wiedziałem, że mam przed sobą zapowiedzia-nego Fałszywego Proroka, czułem to całą du-szą. Fałsz sączył się z odbiornika jak trucizna zkłów żmii. Ale jednak patrzyłem dalej .– Dzisiejszy dzień jest dniem wielkim – peroro-wał. Złoty sztandar, na którym wyhaftowanybył czerwony, siedmiogłowy smok – symbolzjednoczonych w walce siedmiu kontynentów– powiewał za jego plecami na wietrze– Podpisana karta porozumienia militarnego igospodarczego jest prawdziwą rewolucją poli-tyki ogólnoświatowej . Po raz pierwszy od po-czątku istnienia wszystkie kraje przystąpiły doporozumienia, deklarując oddanie sprawie, ja-ką jest powstrzymanie Boga przed ekstermina-cją ludzi. I nic nam nie przeszkodzi, choćbymiał wysłać przeciw nam wszystkie zastępyanielskie! - To były odważne słowa, choć głu-pie.Lucjan Ferris, Przewodniczący Rady Światowejopuścił podium wśród wrzawy wiwatów i szu-mu oklasków. Zaraz potem wyemitowanotransmisję z frontu, gdzie bombowce ostrzeli-wały – dość skutecznie, trzeba przyznać –anielską konnicę. Wielu spośród niebiańskichżołnierzy poległo, lecz nic nie mogło złamaćich morali. Rzucali się na czołgi, a gdy nie mo-gli przebić ich mieczami, wierzchowce ziałyogniem oraz siarką, rozpuszczając metal i za-mieniając machiny, wraz z siedzącymi we-wnątrz ludźmi, w bulgoczącą maź. Nagleświatło zgasło. Wyjrzałem przez okno; na całejulicy nie było prądu. W oddali, bardzo, bardzo

daleko, zobaczyłem atomowego grzyba."Boże, miej mnie w swojej opiece" – pomyśla-łem.

1010 lat po przejęciu panowania nad światemprzez Bestię.

Z klubu wyszedłem dobrze po północy. Tużobok, uczepiona mojego ramienia, szła jakaśnaćpana dziewczyna. Nie pamiętałem nawetjej imienia. I tak nie miało to większego zna-czenia. Chyba była ładna, nie wiem, byłem takpijany, że nawet szczerbata kobyła wydawała-by mi się miss świata. Toczyliśmy się powoli,od krawężnika do krawężnika, wprost do mo-jego domu. Droga nie była daleka, ale zajęłanam sporo czasu. Chwiejnym krokiem poko-naliśmy skrzypiące schody. Oparłem dziew-czynę o ścianę, żeby nie spieprzyła się zpowrotem na parter i zacząłem szukać kluczyw kieszeni skórzanej kurtki. W końcu znala-złem. Zamek stawiał większy opór niż lasecz-ka, którą ze sobą przyprowadziłem; jeszcze wprogu zaczęła dobierać mi się do rozporka.Ostudziłem jej zapał uderzeniem otwartej dło-ni w policzek. Niechcący rozciąłem dziewczy-nie wargę, przewróciła się, ale chyba lubiła tensport, bo zachichotała i oblizała lubieżnie usta,patrząc mi zadziornie w oczy. Uśmiechnąłemsię, szczerząc zęby, schyliłem się, złapałem jąza włosy i mocno pocałowałem. Uczepiła sięmojej szyi. Wziąłem ją na ręce, niby z czuło-ścią, a potem rzuciłem bezceremonialnie nałóżko. Zaśmiała się głośno i pogroziła mi za-bawnie palcem. "Oj , kotku, zaraz ja pogrożę ciswoim" – pomyślałem i rozerwałem różowąbluzeczkę, uwalniając drobne, jędrne piersi.Przygryzła paznokieć i zaczęła wodzić dłoniąpo sutkach, aż te stały się przyjemnie twarde.Szybko zrzuciłem kurtkę i bluzę. Utknąłemprzy klamrze od paska. Kurwa! Trzeba byłopozwolić jej uporać się z tym cholerstwem.Nadal drażniła mnie, pieszcząc się coraz śmie-lej . Przejechała ręką w dół, pod spódniczkę. Pochwili zsunęła czarne, koronkowe majtki, jed-nak plisowana szmatka nadal zasłaniałazgrabny tyłek. Przyklęknęła, po czym drobny-mi paluszkami pomogła mi oswobodzić się zjeansów.


28

Ranek przywitał mnie bólem głowy. Sięgnąłempo komórkę, ale natrafiłem na pustkę. Z ocią-ganiem otwarłem oczy i rozejrzałem się pomieszkaniu. Laptop, PlayStation, wszystko, coniewielkie a wartościowe – zniknęło.– Co za głupia pizda! - krzyknąłem, zrywającsię z łóżka. Sam byłem sobie winien, przecieżdoskonale wiedziałem, że nikomu nie należyufać, zwłaszcza nowo poznanym osobom. Alewczoraj byłem zbyt pijany, by myśleć racjonal-nie. Złamałem swoją najważniejszą zasadę: niewpuszczaj nikogo do domu. Teraz będę musiałza to zapłacić. Szczęście, że zostawiła mi cho-ciaż skórę. Ubrałem się szybko i sięgnąłem dokieszeni, w poszukiwaniu telefonu. Już wiecie?Zniknął. Kac przeszedł w stan uśpienia, wy-party dawką adrenaliny. Chciałem zapalić pa-pierosa, ale wszystkie fajki też ulotniły się jakkamfora.– Kurwa! – wrzasnąłem, wywracając stolik.Spojrzałem we wściekle zielone oczy Przewod-niczącego Rady Światowej , którego portret po-wiesiłem sobie dawno temu na ścianie.Naprawdę lubiłem tego gościa; spryciarze, tacyjak ja, żyli całkiem przyzwoicie, nieudacznicymieli to, na co zasłużyli - nic. Można było sięświetnie zabawić. Aż nie chce mi się wierzyć,że kiedyś ludzie musieli ukrywać się z procha-mi czy innymi przyjemnościami. Praktycznieco noc miałem inną dziewczynę albo nawetkilka. Ale do tej pory żadnej nie przyprowadzi-łem do siebie. Hotel, szybki numerek i do do-mu. Ewentualnie miły wieczór u niej ,przyjemne śniadanko, buzi buzi, tak, kotku, je-steś cudowna, na pewno zadzwonię, a potemw długą.Co jak co, ale byłem wyjątkowo przywiązanydo swoich rzeczy. Pozostało mi mieć nadzieję,że ta tępa szmata gdzieś opchnęła towar. Po-szedłem więc do Roberta, skurwiałego pasera,który handlował wszystkim, co wpadło mu wręce. . W podziemiu mówiło się, że sprzedałwłasną matkę na organy którejś z Korporacji.O dziwo, nie był zrzeszony z żadną mafią, ajednak utrzymywał się w branży, mało tego,handlował przynajmniej z trzema rodzinami,kręcącymi swoje lody w Republice. I to naj-większymi. Dawało mu to bezpieczeństwo ibezpośredni dostęp do kilku Korporacji, w któ-rych spore wpływy – zarówno finansowe, jak i

pozycyjne – mieli jego sojusznicy. Dobrze byłomieć takiego przyjaciela.Robert nie był jakimś szczylem, siedzącym wzapuszczonej kanciapie. On był biznesmenem.Od przyjmowania towarów miał swoich ludzi.Zajrzałem do kilku klubów, w których lubiłprzesiadywać, aż w końcu trafiłem na niego wkasynie. Właśnie obstawiał czarną trzynastkęw ruletce. Gdy podszedłem, kulka zatrzymałasię na czerwonej ósemce.– Widzę, że jak zawsze dobrze ci idzie. – Poda-łem mu rękę.– Weź spierdalaj , Michael. – Odpalił cygaro. –Pojebana gra. Czego chcesz?– Robert, tak od razu, bez gry wstępnej? – za-rechotałem i ruszyłem w kierunku baru.– Dwie setki Single Barrela, tylko nie waż misię tam sypać lodu – warknąłem na barmana.Wziąłem drinki i przysiadłem się do stolikaRoberta. Siedział w towarzystwie dwóch uro-czych kobiet, czule głaszczących jego łysinę itłusty, świński kark. W ogóle przypominałtucznego knura, ale nie znałem nikogo na tyleodważnego albo pojebanego, żeby mu to po-wiedział w twarz. Poprawka: Robert siedział wtowarzystwie trzech kobiet, ale jedna miałamiejscówkę pod stołem, pomiędzy jego noga-mi. Zauważyłem ją dopiero, gdy trafiłem bu-tem w jej plecy.– Czy ona może przestać, gdy chcę z tobą poga-dać o ważnych rzeczach?– Słyszałyście? – wrzasnął na dziewczyny. -Wypierdalać! – Kurewki pospiesznie oddaliłysię. Odprowadziłem je wzrokiem, bo napraw-dę było na co popatrzeć.– Mów, o co chodzi? – Przepłukał usta pieką-cym płynem i uśmiechnął się do mnie.– Ktoś mnie ojebał.– Żaden z moich.– Wiem. Poznałem wczoraj jakąś laskę, nowiesz, poszliśmy do mnie.. . – Robert zaczął siępanicznie śmiać, poklepując kolano, Aż się po-smarkał.– Ty kretynie! Ciesz się, że nie zarżnęła. Co cidmuchnęła?– Plejkę, lapka, zegarek, trochę szmalu i wisio-rek po babci. To ostatnie mogę olać. Słuchaj ,jakby coś pchnęła któremuś z twoich chłop-ców, to daj znać.. . - powiedziałem i pacnąłemsię ręką w czoło. – Kurwa, telefonu też nie


29

mam.– Jakieś znaki szczególne? Wiesz, raczej nieprzyjdzie i nie powie: „rypnęłam te fanty ta-kiemu jednemu frajerowi, Michaelowi, ile miza to dacie?”– Niższa ode mnie, jakieś metr sześćdziesiątwzrostu, małe cycki, ładna buźka, ciemne wło-sy.. .– No to opisałeś jedną czwartą dziewczyn.. .– Miała czarny tatuaż na przegubie, jakąś rybę,czy innego chuja. – Uśmiechnął się.– Czekaj , czekaj , wujek Robert zaraz sięwszystkiego dowie. – Wstał, poprawił spodnie,zapiął pasek, odznaczający się na jego brzuszy-sku jak równik na globusie i wyszedł. Zostałemsam z rudą whiskey.

Jenny właśnie wyszła z ciemnej uliczki, we-pchnęła wypchaną pieniędzmi rękę do kiesze-ni płaszcza, pochyliła głowę i ruszyła szybkimkrokiem do domu. Lepiej nikomu nie patrzećw oczy, lepiej nie prowokować.. .Weszła do niewielkiego mieszkanka i zamknę-ła dokładnie drzwi. Nigdy nie wiadomo, ktomoże pałętać się po klatce schodowej . Jej bratspojrzał na nią ze zdjęcia karcąco i z dezapro-batą.– Wiem, Jacob, że nie powinnam. Ale takie sączasy, braciszku. Odkąd ciebie nie ma, wszyst-ko jest trudniejsze. Niestety, nie mam tyle siłyco ty, aby przeżyć, trzeba się dostosować. -Uśmiechnęła się przepraszająco i wzięła ram-kę w ręce, głaszcząc palcem policzek Jacoba.Odstawiła pamiątkę i jej wzrok padł na sczer-niałe znamię na ręce. Kiedyś dodawał otuchy,teraz, gdy upadła wraz ze staczającym sięświatem, zgasł, odbierając szanse na raj .

– Ha, chłopcze, wisisz mi zajebistą przysługę!Mam twój telefon. Była dzisiaj rano u jednegoz moich ludzi. Kazałem chłopakom ją namie-rzyć. - Klepnął mnie w ramię, prawie wgniata-jąc w sofę.– Stary, jesteś nieoceniony.Jakieś trzy godziny później Robert odebrał te-lefon i zamienił z kimś kilka krótkich, zdawko-wych zdań.- Mamy ją. – Uśmiechnął się paskudnie.Wyszliśmy z klubu i wsiedliśmy do mobila Ro-berta. Autko gładko uniosło się nad ziemię i

pomknęło pod wpisany adres. Po kilku chwi-lach już cieszyłem się swoim telefonem, zabra-nym z jednej z dziupli mojego wybawcy. Zarazpotem zatrzymaliśmy się przed obdrapaną ka-mienicą.– Pierwsze piętro, numer 19 – powiedział Ro-bert. Wysiadłem z auta i z mordem w oczachwszedłem do budynku. Mknąłem po schodachjak szalony. Po solidnym kopniaku drzwi nr 19szybko stanęły otworem. Mała kurewka, którąspotkałem wczoraj , wrzasnęła i rzuciła się dokomody, pewnie jak każdy żywy obywatel,właśnie tam trzymała broń. Złapałem ją zawłosy i cisnąłem o ścianę.– Ty tępa pizdo! - Kopnąłem ją w brzuch. - My-ślałaś, że możesz mnie wychujać? - Darłem się,cały czas okładając dziewczynę, na przemianbutami i pięściami. - Myślałaś, głupia kurwo,że cię nie znajdę? - W końcu zmęczyłem się ina chwilę odpuściłem. Z naprzeciwka przezotwarte drzwi przyglądała nam się jakaś bab-cia.– Czego się gapisz? - wydarłem się na nią. -Wypierdalaj ! - Staruszka posłusznie wróciła doswojego mieszkania i przekręciła klucz wzamku. Rozejrzałem się po pokoju; natrafiłemna zdjęcie człowieka, którego kiedyś znałem.

To było dziesięć lat temu, byłem wtedy dwu-dziestoletnim gówniarzem, który myślał, żejest sprytny. Czas pokazał, że się nie myliłem,ale mniejsza o większość. Poznałem Jacoba najakiejś wspólnej imprezie. Był kurewskim dzi-wakiem; nie brał, nie palił, od alkoholu i pa-nienek stronił. Później dopiero dowiedziałemsię, że był w sekcie tych pojebów, którzy wie-rzyli, że niebawem ich Bóg ma wrócić na zie-mię i spuścić wpierdol jakiejś Bestii i jejsługusom. Ja jakoś nigdy nie spotkałem żadne-go bydlęcia; oczywiście wiedziałem, że kiedyśna ziemi żyły zwierzęta, widziałem nawet kil-ka na obrazkach. Bez problemu potrafiłemrozpoznać psa, kota czy konia. Podobno ludziekiedyś jedli ich mięso, ale nie rozumiem, wczym miało być lepsze od naszych syntetycz-nych, doskonale zbilansowanych puszek, two-rzonych przez jedną z Korporacji.No więc "rybacy" – jak ich nazywano – wycze-kiwali na jakiś anielski orszak z wielkim mo-therfuckerem na czele. O dziwo, doczekali się.


30

Zaciągnąłem się do Armii PrzewodniczącegoRady Światowej . Korporacje dostarczyły nambroń, podobno specjalnie szykowaną na tęokazję. Czyli te skurwysyny na górze doskona-le wiedziały, co się święci. Jacob, jak się okaza-ło, razem z resztą "rybaków" stanął po stronie„aniołów”.To była gruba impreza, flaki latały na lewo iprawo, bo te pojeby nie używały cywilizowanejbroni plazmowej , tylko mieczy. Ale za to umie-rali, jak Bóg przykazał.Największym plusem całej tej zadymy byłydarmowe dragi. Do końca nie jestem przeko-nany, czy to faktycznie były anioły czy mitycz-ni Chińczycy, którymi kiedyś nas straszono,wypełzli ze swoich bunkrów, ukrytych gdzieśna oderwanym kawałku Azji. Z resztą, nieważ-ne z czym walczyliśmy, odlot był niezły. Niewiem, co za gówno nam dali, ale było zajebi-ste.W pewnym momencie zobaczyłem jakiegoś gi-gantycznego skurwiela z siedmioma paramipierzastych skrzydeł, który rzezał lepiej niżnajwiększy skurczybyk z tej nowej gry. Jednymcięciem posyłał kilkunastu naszych do piachu.Lądował pomiędzy ludźmi, kosił mieczem, aresztę zamiatał skrzydłami, wszystko w pięk-nym, płynnym piruecie. Wzbił się w niebo iwtedy spomiędzy chmur pierdolnęła w niegorakieta z wymalowanym na boku czerwonym,kilkugłowym smokiem, symbolem Zjednoczo-nej Republiki.„Anioł” eksplodował, ochlapując nas deszczemkrwi, mięsa i wnętrzności. Pozlepiane posokąpióra powoli opadały na ziemię, jakby ktoś wy-bebeszył wielką poduszkę. Armia wroga za-trzymała się zaskoczona, zbierając szczęki zbutów.Krzyknęliśmy radośnie i natarliśmy na kurczą-ce się niebiańskie wojsko. Plazmowe pistoletywyrzucały z siebie fosforyzujące pociski, wy-palając wielkie dziury w ciałach trafionych.Wtedy stanąłem naprzeciw Jacoba. Nie zawa-hałem się; nacisnąłem na spust i po chwili mo-głem przez otwór w jego klatce piersiowejzobaczyć "rybaka" stojącego za nim.Wielka, boska odsiecz, na którą czekali ci po-paprańcy skończyła się po niespełna miesiącuwalk. Fakt, nikt z nas dokładnie nie pamiętał zczym walczyliśmy. Każdy widział wszystko

nieco inaczej , gdy rozmawialiśmy później przypiwku nasze relacje się różniły. Ale wszyscybyliśmy pewni jednego: pod sztandarem smo-ka byliśmy niepokonani, nieważne, czy łomotbędą chcieli spuścić nam Chińczycy, Marsjanieczy faktycznie Bóg i jego przydupasy.

Nadal trzymałem zdjęcie Jacoba w ręku i przy-glądałem się spokojnym oczom. Zawsze wkur-wiały mnie te jego łagodność i naiwność.Naprawdę wierzył, że ludziom należy poma-gać. Życie chyba go nie nauczyło, że masz tylkoto, co jesteś w stanie wyszarpać i obronić.Wziąłem zamach i roztrzaskałem ramkę ościanę. Dziewczyna zaczęła odzyskiwać przy-tomność. Złapałem ją za bluzę i pociągnąłemza sobą po schodach w dół, jak Krzyś KubusiaPuchatka. Próbowała się bronić, ale była zbytsłaba. Wpakowałem ją na tylne siedzenie,związując ręce na plecach, sam siadłem obokRoberta.– Myślę, że wiem jak ci się odwdzięczyć – po-wiedziałem , zapalając papierosa. Robertuniósł brwi. - Sprzedaj ją któremuś ze swoichkolegów z Korporacji. Świeże serduszko czynereczka na pewno szybko znajdą nowego,dzianego właściciela.– Moja sława mnie wyprzedza – mruknął podnosem, szczerząc się paskudnie. Odwrócił siędo dziewczyny i puścił jej oczko. - Ale mamlepszy pomysł, skoro ty jej nie chcesz. - Zacią-gnął się dymem, rozkoszując się przerażeniemdziewczyny, którą obserwował w lusterku – Wburdelu lepiej na siebie zarobi.– Mój Boże – szepnęła przerażona. Na jej nad-garstku przez króciutką chwilę zalśniła błękit-na ryba, lecz zgasła tak szybko, jak siępojawiła. Odwróciłem się do niej i odpowie-działem:– Dziecino, Bóg umarł. Zajebaliśmy go!


31

ałkiem niedawno spotkałam się ze swo-imi znajomymi. Ot, zrobiło się ciepło,więc wypadało uczcić grillem długo

oczekiwane przyjście wiosny.Gdy już wyczerpaliśmy temat nowych odcin-ków „Gry o Tron”, starych części „Spartakusa”,serii Kapitana Bomby, polityki, religii i filozofii, dotarliśmy do literatury. No i się zaczęło.. . Za-chwalanie ulubionych pozycji, ganienie auto-rów, których twórczość nie przypadła dogustu. W końcu zatrzymaliśmy się na bohate-rach: oczywiście każdy wylał w tym temacieswoje żale.W oparciu o tę burzliwą dysputę po-wstała lista grzechów głównych, popełnianychprzez pisarzy przy kreacji postaci.Nie traktujcie tego zbioru jako jedynej słusz-nej drogi, jednak pisząc, weźcie pod uwagęzdanie klinicznych bibliofili i zwykłych czytel-ników.

Na pierwszy ogień poszła mierna moty-wacja. Jako że lubię bazować na przykładach,właśnie od niego zacznę. Wyobraźmy sobie bo-hatera, który ratuje piękną księżniczkę nie dla-tego, że ktoś obiecał mu tonę złota, półkrólestwa i jej rękę (co jest całkiem słuszną iludzką przyczyną jakiegokolwiek postępowa-nia - korzyść), ale dlatego, że tak sobie wymy-ślił autor, który powołał go do życia. Wtedyczytelnik westchnie i, chcąc nie chcąc, będziemusiał pogodzić się z takim obrotem sprawy .Niech będzie, bohater robi coś, bo wielki Abso-lut tego wymaga.. . Co jednak, gdy postać jestprostym chłopem, rybakiem, drwalem czy wę-glarzem? Jak, na litość, ma ubić smoka czyprzechytrzyć nieziemsko inteligentnego czar-noksiężnika? Bystrością nie grzeszy, broniąposłużyć się nie umie, ale pójdzie. Bóg, honor,ojczyzna!

W wielu powieściach czy opowiada-niach zdumiewa mnie infantylne podejście domotywacji głównego bohatera. Brakuje spójno-ści jego charakteru, predyspozycji i oczekiwańz tym, co będzie robił w dalszej części fabuły.Nie wyobrażam sobie skryby, zahukanego fleg-matyka, który nagle staje się wielkim orato-rem i charyzmatycznym przywódcą . Z drugiej

strony ciężko mi przyjąć za pewnik, iż weteranwojenny, świetny rębajło, lecz człek prosty,nagle stanie się dworskim bawidamkiem.

Załóżmy, że wymyśliliśmy świetną hi-storię. Pierwsze pytanie, jakie należy sobie za-dać, wikłając w wydarzenia główną postać, to:dlaczego on/ona ma to zrobić? Oczywiście,można stworzyć rycerza, który pojedzie rato-wać wspomnianą księżniczkę. Tylko, że z ja-kiej przyczyny ma on podjąć wyzwanie?Królewski rozkaz jest prawem i niezłym po-wodem, ale wtedy rycerz odczuje przymus,więc zadanie będzie dla niego uciążliwe. Niedość, że musi narażać się na niebezpieczeń-stwo, to jeszcze pozostawia setki ważniejszychdla niego spraw. Może zawistny sąsiad w tymczasie napadnie jego włości? A może jedynysyn nieudolnie poprowadzi jakąś potyczkę zprzygranicznym wrogiem i zginie?

Gdy powołujemy kogoś do życia, obda-rzamy go bagażem historii i charakteru. O ileciekawiej by było, gdyby rycerz sam miał jakiśinteres w uratowaniu księżniczki. Kto wie,może to wygnany ktoś, kto dawno temu prze-ciwstawił się królowi, za co został wygnany?Pojedzie ratować niebogę, ale tylko po to, bynegocjować odzyskanie swoich ziem. Może teżpo prostu zażądać niebotycznego okupu. Bę-dzie chciał się zemścić za swoje krzywdy albona powrót wkupić w łaski. A może jest dziel-nym wojem o nieposzlakowanej opinii i pomocniewieście w opałach uważa, za swój obowią-zek ? Postać nie może czegoś robić, argumen-tując to słynnym „bo tak”. powiedziećmotywację zawsze należy odpowiednio zary-sować, by nie zostawić czytelnika z retorycz-nym pytaniem „Ale jak to?!”

Pisząc powyższy akapit, złapałam się natym, iż rycerza - mściciela od razu określiłamjako „złego”. To jest kolejna rzecz, której nale-żałoby się przyjrzeć. Dobry bohater jest dobry,bo dobry tak wymyślił autor, a zły jest zły, botak, koniec, kropka. Postaci bardzo często by-wają psychologicznie przeźroczyste. Dobro izło nadal odnosi się bezpośrednio do motywa-cji. Dlatego należałoby się zastanowić: co

EWA LASOTA

JAK NIE PISAĆ: RZECZ O BOHATERACH

KREATORIUM

C

32

sprawiło, że bohater jest taki, jaki jest?Aby człowiek stał się postacią negatyw-

ną, jakieś życiowe wydarzenie musi na niegowpłynąć (zakładając, że nie mamy do czynie-nia z psychopatą). Strach, żądza, dawne upo-korzenie, nawet – bardzo zresztą modneostatnimi czasy – trudne dzieciństwo… Niechbędzie cokolwiek. Byle nie zostawić czytelnikaze stwierdzeniem „bohater jest zły, bo ja takpostanowiłem”. Może ten czarnoksiężnik, któ-ry uwięził księżniczkę, kiedyś był dobrym ma-giem, lecz tak bardzo pożądał potęgi, że oddałswoją duszę mrocznym bogom w zamian zanowe możliwości? Być może kiedyś kiedyś sta-rał się, jako prawy i szlachetny czarodziej , o jejrękę. Teraz, upokorzony i opętany miłością,chce wziąć to, co mu się we własnym mniema-niu należy.

Dobro również potrzebuje wytłumacze-nia. Jednak to zło, chociaż prostsze do odda-nia, okazuje się bardziej skomplikowane.

Kreowanie krystalicznie dobrych lubmonstrualnie złych bohaterów nie jest błę-dem. Zdarza się jednak nagminnie, przez cowielu czytelnikom już się mocno opatrzyło.Czy nie ciekawiej by było, gdyby postaci miaływielowymiarowy charakter oraz własne słabo-ści i namiętności? Pal licho, niech czarnoksięż-nik jest dobrym magiem, który oddał się nasłużbę negatywnym duchom, by te dały mumoc do zdobycia ukochanej . Podąża nową dro-gą, podszepty demonów wskazują mu różnerozwiązania, lecz, gdy już dokona wyboru, za-stanowi się nad słusznością działania. Zobaczykrzywdę, którą komuś wyrządza, lecz swojedobro postawi wyżej , niż dobro ogólne. litośćsumienie nie da mu spokoju, lecz będzie powo-li zagłuszane przez czyny maga.

W tym miejscu należałoby się przyjrzećjeszcze jednej istotnej kwestii. Bardzo częstobohater, niezależnie od wszystkich przeżytychw powieści czy opowiadaniu przygód, pozosta-je psychicznie niezmieniony. Brakuje odpowie-dzi na pytanie: jak ewoluował w trakcieopowiadanej historii?Nie uwierzę, że ktoś, kto w ciemnym lesie ze-tknął się z bandą wygłodniałych orków i ledwouszedł z życiem, pójdzie samotnie na poziomkiczy grzyby z taką samą beztroską, jak przedtym nieprzyjemnym spotkaniem. Już zawsze

będzie mu towarzyszyć lęk, w zaroślach powi-nien wypatrywać złowrogich ślepiów, a wkażdym szeleście upatrywać kroków stwora.

Rozmawiałam jakiś czas temu ze swoimdobrym kolegą, który jest zawodowym żołnie-rzem. Był na wielu misjach w różnych rejo-nach świata. Nie będę przytaczała jegostrasznych opowieści, ponieważ to nie jest aniczas, ani miejsce. Dlaczego więc o tym wspo-minam?Z prostej przyczyny – ta rozmowa uświadomiłami, że bardzo wielu herosów morduje na lewoi prawo, bez względu na to, po której stroniestoją. Nie wywiera to na nich żadnego wpły-wu. Nie mają skrupułów, koszmarów, wyrzu-tów sumienia. Zarzynają ludzi, potwory czyinne bestie, nadal ciesząc się pełnią zdrowiapsychicznego. A przecież wszystko to powinnopozostawić w nich jakiś ślad, widoczą w póź-niejszych perypetiach skazę. Nawet z założe-nia pozytywny bohater w końcu odczuje ciężarswoich czynów. Owszem, wiara w słusznośćdziałań jest swoistą tarczą przed moralnymupadkiem, ale każda zasłona może zostać roz-bita.

A właśnie, wiara! I predestynacja. . . Na-maszczenie przez bóstwo, los, przepowiednięczy jakąkolwiek legendę, której ucieleśnieniemjest bohater. Nie dość, że sam pomysł jest okle-pany, to jeszcze nie pozwala czytelnikowi nanajmniejszą nadzieję, iż coś wydarzy się ina-czej , niż w przytaczanej klechdzie. Po prostunie ma możliwości, by coś się nie udało. To na-stępna "drażliwa" sprawa. Ta kwestia to raczejrzecz gustu, ale osobiście mam już dosyćwszelkiej maści wybrańców, ostatnich z rasy,inkarnacji bóstw i innych przejedynych. Wy-kreowanie takiego bohatera nie jest złe, bynaj-mniej , po prostu już mocno się opatrzyło ipodpada pod sztampę.Nawet jeśli postać nie jest zaginionym synemstryjecznego wujka, który przespał się z arcy-mroczną kapłanką zapomnianych – choć ży-wych i wkurzonych na niedbalstwowyznawców – bóstw, zdarza się notorycznie,że niezależnie, co by się stało, jej nie spada na-wet włos z głowy. Dlaczego bohater ze wszyst-kiego ma wychodzić obronną ręką? Nawet,jeżeli jego decyzje są nieprzemyślane albo poprostu głupie, zawsze wydarzy się coś, co

KREATORIUM

33

sprawi, że uda mu się osiągnąć cel. Dlatego też,planując fabułę i rolę bohatera, należy zapytaćsiebie: jakie logiczne konsekwencje swoichczynów powinna ponieść postać?

Wracając do naszego rycerza, księż-niczki i czarnoksiężnika - dlaczego nie spra-wić, by wygrał o wiele inteligentniejszy mag?Dlaczego księżniczka nie mogłaby chcieć pozo-stać z czarodziejem? Wreszcie: jak to możliwe,że rycerz w pojedynkę pokonuje armię zombielub przerażającego smoka?Wyobraźmy sobie przez chwilę taki scena-riusz: rycerz rusza ratować księżniczkę. Wie-my już dlaczego, wiemy, jak zmienił siępodczas swoich rozlicznych utarczek z wroga-mi oraz co sprawiło, że jest jaki jest. Ostatniąprzeszkodą jest smok pilnujący wieży. Rycerz,jak to rycerz (ach, te stereotypy…) postanawia-wyzwać potworę na honorowy pojedynek.Zwierz wypada z jamy, ale całość nie kończysię jak w balladzie o Sir Eglamorze: żmij ,większy i silniejszy, po prostu zżera rycerza.Logiczne, prawda? Łatwiej byłoby spróbowaćobejść przeszkodę albo pokonać ją sprytem,jak nasz rodzimy szewczyk Dratewka. Byłobyto bardziej sensowne niż szlachetna, brawuro-wa i skrajnie idiotyczna szarża na smoka. Za-łóżmy jednak, że rycerz jakimś cudem pokonałpotwora – nie jest teraz istotne, jak. Dociera dowieży. Wspina się po krętych schodach na sa-mą górę. Spodziewa się zastać księżniczkę,, za-płakaną i przerażoną, tymczasem... onawesoło gwarzy sobie przy lampce wina z czar-noksiężnikiem! Być może ona jego też kocha-ła? Może to ich wspólny plan, by być razem? Amoże też jest opętana żądzą wiecznego pięknai młodości – w końcu to takie kobiece. Postana-wia pozostać z magiem, bo zwyczajnie dostajeto, czego chce.Wtedy do komnaty wpada ry-cerz, krzycząc: "Przybyłem na ratunek, mojapani! "W takim momencie najczęściej nastepuje coś,co sprawia, że mam ochotę spalić książkę nastosie, razem z resztą literackich heretyków.Negatywny bohater rozpoczyna monolog, wtrakcie którego można go swobodnie zadźgaćchoćby łyżeczką(chociaż wykałaczką też by-śmy zdążyli…). Jak już wspomniałam, moty-wacje należy podawać stopniowo w tokufabuły . Taki monolog nie przyniesie zaskocze-

nia zwrotem akcji, a wywoła solidne zniesma-czenie nagłym bullet time'em. Zwłaszcza że źlibohaterowie mają w zwyczaju przedstawiaćkażdy, najmniejszy nawet fragment mroczne-go planu, broni, których zamierzali użyć orazsposobu ich zniszczenia. Przypomina sesjaD&D, gdzie Mistrz Gry mówi, wertując pod-ręcznik: "wiatr przestał wiać, promienie słońcawstrzymały swoją wędrówkę ku zielonym li-sciom, czas zamarł, a wielka siła rządząca tymświatem szuka statystyk szkieletów!" Brzmi todokładnie tak samo.

Docieramy do kolejnego punktu, któ-rym jest erudycja bohaterów. Nic nie zaskaku-je mnie tak bardzo, jak wieśniak, wysławiającysię niczym bard, chłop o manierach arystokra-ty czy dziwka o pruderii dziewicy. Zazwyczajzadaję sobie wtedy pytanie: czy autor przemy-slał kim jest bohater i jak przez wzgląd na po-chodzenia, powinien się zachowywać iwysławiać? Cechy charakteru to jedno, wycho-wanie i naleciałości kulturowe to drugie. Nieodmówię wrodzonej inteligencji rybakowi, alezakwestionuję jego wiedzę dotyczącą tajem-nych nauk i sposobów na pokonywanie pra-dawnych demonów. Nikt nie wmówi mi, żekiedyś gdzieś o tym czytał, - po pierwsze, wkażdym rzetelnym świecie takie informacje sąskutecznie separowane od szarego społeczeń-stwa, a po drugie, zakładając, że akcja dziejesię gdzieś w czasach paraśredniowiecznych,jaki rybak umie czytać?! Znowu pozwolę sobieposłużyć się anegdotką z sesji RPG, tym razemw Wampira Maskaradę: "Mistrzu Gry, to myidziemy na bazarek, gdzie sprzedają Ruscy iszukamy książki w stylu: "Jak wywołać demo-na w trzy dni, albo zwracamy pieniądze""Wiedza bohatera na temat otaczającego goświata nie zawsze jest adekwatna do jego rolispołecznej , co sprawia, że postać staje się nie-wiarygodna i niedopracowana. Wkrada sięchaos twórczy.

Ta sama sprawa tyczy się przemyśleńbohatera, które często zapisywane są językiemnarratora - bez uwzględnienia osobowości isposobu wysławiania się postaci. Jeżeli jakimścudem księżniczkę będzie ratował prosty oby-watel – chociaż z drugiej strony, który szanują-cy się władca zleciłby to byle komu, albozwyczajnie dawał ogłoszenie – to na pewno

KREATORIUM

34

bedzie wiedział, jak się zachować przy damie,co powiedzieć, co przemilczeć, w którym mo-mencie się ukłonić, a w którym zasalutować.Słowo. To wiedza wyssana z mlekiem matki.A teraz na poważnie: skąd on niby ma to wie-dzieć?! Na babę w izbie wrzaśnie, w zad kop-nie, jak za wolno się bedzie na sienniku kładłaalbo i za czub, jak będzie trzeba, wytarmosi.Więc które ptaszki mu wyćwierkały, jak należypoprosić księżniczkę, by ruszyła swoje szla-chetne cztery litery, bo właśnie są ściganiprzez ogary czarnoksiężnika, a wybawca całykołczan strzał już wystrzelał, mordując bezlito-śnie pnie najbliższych drzew (bo przecież wpsy w ruchu raczej nie trafi)? No chyba że jestnajlepszy we wszystkim, chociaż dopiero za-czyna. Wtedy odkładam książkę i idę na spacer– ochłonąć.

A właśnie, byłabym zapomniała. Jed-nym z powszechnych grzechów kreacyjnychjest beztroska postaci w stanie olbrzymiego za-grożenia. Bohater potrafi naigrywać się z wro-gów, rzucać przezabawnymi tekstami, nawetkiedy siedzi w bulgoczącym kotle orków. Nicto, że zaraz go zeżrą, ważne, żeby dowcip za-pamiętali!Tak samo sprawa ma się z bohaterszczyzną bo-hatera i jego niezachwianą odwagą. Przez bo-haterszczyznę rozumiem sztuczniewygenerowany heroizm, w żadnym stopniunie umotywowany logicznie. Rycerz szarżuje

na smoka, chociaż wcale nie musi, ale ładniebędzie brzmiało w sadze. Co z tego, że możezginąć. Przecież nie lęka się śmierci, bólu anitortur. Wszystko przyjmie ze stoickim spoko-jem i uśmiechem na ustach. No i z dowcipem,wdzierającym się w pamięć. Jakby oprawcypóźniej mieli wspominać przy butelczynieczegoś mocniejszego: "A pamietasz tamtego ry-cerza? Tego, co nazwał cię synem psa żeńskiejproweniencji. Nikt nie wiedział, co to znaczy,ale brzmiało diablo zabawnie".

Wymieniłam chyba większość potknięćpoczątkujących autorów, na deser zostawiającsobie ten najszerszy, o którym przeczytacie wnastępnym numerze: marysuizm. W tym miej-scu nie będę podnosiła tematu. Nakreślę tylko,iż jest to termin dotyczący przejaskrawienia igloryfikowania bohatera, zawierającego przy-pisanie cech, które autor sam chciałby posia-dać. Piękny, cudowny, wspaniały szermierz –dyplomata – mag – uwodziciel, jednym cięciemkładący setki przeciwników, jednocześnie na-miętnie całujący zastęp zadurzonych w nimdam dworu, wywołujący torsje i mdłości uwiększości czytelników. O nim następnym ra-zem, bo mi za słodko.. .

KREATORIUM

35

“I never said half the crap people said I did.”Albert Einstein

hciałbym napisać jak Gombrowicz dopewnej kulturalnej redakcji. A więc,najuprzejmiej prosząc, chciałbym napi-

sać coś przewrotnego i równie błyskotliwego,tak by móc w ten wasz uporządkowany światwprowadzić odrobinę prawdziwej sztuki albochociaż szczyptę zdrowej radości. Ale nie mo-gę, bo jest mi smutno. Drogie Bravo, zakocha-łem się, a wybranka serca wystawiła mnie dowiatru. A wiatr jest zimny i porywisty, zwłasz-cza tutaj – na szczycie Kilimandżaro. I jakby te-go było mało, kurewsko się rozpadało, bo zcałego serca – tak wyszło – jednocześnie niena-widzę tej swojej ukochanej . Jest egzaltowaną irozwydrzoną pipą,która mnie prześladuje. Wi-toldzie, czy mógłbyś pocieszyć również i mnie?

Czyli sam jak palec tkwię na tym wiel-kim cieście, wiecie – tego z reklamy Dr. Oetke-ra – gdzieś na granicy Tanzanii i Kenii. Nibywszystko spoko, jest klimat, romantyzm i tesprawy. W końcu każde dziecko wie, że MontBlanc od czasów Juliusza jest już passé. Pewniedlatego wybrała Kilimandżaro, poza tymtwierdziła, że tu bliżej jej z Księżyca, no iwszystko, co afrykańskie jest ostatnio modne,nie znam się. Wiem za to, że po mojej prawejcicho pochrapuje sawanna, ta niekończąca sięfaza plateau uczucia platonicznego Timona doPumby, albo na odwrót, a po lewej – tak słysza-łem – handlują najlepszym towarem na konty-nencie, jakby co – znam kilka klubów wNairobi, uprzejmie zapraszam. I tak, to praw-da, chciałbym się pobawić, poznać te wszystkiedisnejowskie odloty, może nawet spotkać Kurt-za w dżungli i zapolować na żyrafę, żeby spa-kować ją do szafy i wysłać serdeczniejznajomej . Ale, cholera, nie mogę, bo obiecałemErazmie, że się z nią spotkam na tej pieprzonejgórze, czego się nie robi z miłości, czasemmożna nawet przeżyć coś metafizycznego naośnieżonym szczycie.

Więc przychodzę tu co noc, pełen me-lancholii oraz odrobiny alkoholu, i czekam naukochaną. Wiatr wieje w oczy, wtedy czuję się

naprawdę samotny, kosmos w górze milczy,niebo gwiaździste nade mną i sorry Immanuel,but I can’t, nie będzie żadnego prawa moral-nego, jak tylko zdzirę spotkam, dam jej głośne-go klapsa. Jednak na razie to ja bawię się wWertera, wiernego psa i wytrwale sterczę nadachu Afryki, bo tutaj najbliżej gwiazdom. Ijest mi smutno, ale całe szczęście są ze mnąkreacje, te frywolne koleżanki kronopiów. Ser-deczne pozdrowienia dla Cortázara. Gdyby nieone, pewnie już dawno balowałbym na innymkontynencie.

Kreacje dużo się śmieją, łatwo je spić ipięknie wtedy śpiewają o brzydkich rzeczach.Szczególnie ładnie brzmi to tutaj , na krańcuświata albo i dalej , zwłaszcza gdy dodam, żegrają przy tym na gitarach basowych z super-strunami. Nawet gwiazdozbiory klaszczą cza-sami z podziwu, wiwaty i fanfary od widownina balkonach. Rozprawiają o hipsterskichsprawach, dużo się kłócą i umilają mi czas. Noi jest na co popatrzeć, wiadomo, kiedy rozchy-lają kolanka, dobrze wiem, co mają pomiędzypółkulami, małe rozpustnice. Ale wiecie, cojest najlepsze? Że się słuchają. Spełniają każdązachciankę lepiej niż złota rybka, polecamsprawdzić, zwłaszcza 50 pozycji twarzą wtwarz, naprawdę kultowe potrawy.

Mam pełną władzę, przejmowanie kon-troli to moja specjalność i nawet jeśli jestem nadole, to tak jakbym był na górze. Na wielkimcieście w kształcie Kilimandżaro. Albo na od-wrót, potrzebne proszę skreślić. Tutaj , nakrańcu świata to wydaje się naprawdę ważne,mogę tworzyć, decydować. A destrukcja to teżkreacja! Czasami mam wrażenie, że najpięk-niejsza z nich wszystkich, cudownie słodka igorzka jednocześnie, czekoladka o jędrnychbiodrach i ciele rozpływającym się w ustach.Na szczycie Afryki zamykam się jak w więzie-niu i otwieram na resztę, rozmawiam swojąwłasną, małą grypserą. Pociągam za super-struny, mogę wszystko, nie jestem sobą, jestemtobą, wszystkim, tylko wyobraź to sobie, sobie,że właśnie umawiam się z twoją dziewczyną,ale nie martw się bardzo, to tylko seks, to nicnie znaczy.

ERAZMUS & ERAZMA MICHALUS

HUGH EVERETT OPISUJE WSZECHŚWIAT

KREATORIUM

C

36

Czyli kreacje nauczyły mnie, jak pro-duktywnie spędzać czas w niekończącym sięoczekiwaniu na Erazmę. Ale wciąż było mismutno, doradziły więc, żebym przyniósł zesobą lustro. I tak zrobiłem, postawiłem je naośnieżonym szczycie, pamiętam, to był mójsześćdziesiąty dziewiąty raz na Kilimandżaro,skrupulatnie policzyłem. Przyjrzałem uważnie,odbijałem się na tle mgławic, Orionów, MałychWozów i reszty tych wszystkich kosmicznychmuscle-carów i wcale nie było mi realnie albobardziej do śmiechu. Usiadłem na rozkłada-nym krzesełku wędkarskim i po raz kolejnyrozpocząłem łowienie kreacji, kiedy ktoś w lu-strze mrugnął do mnie. Spokojnie, nie takierzeczy w życiu brałem, żeby teraz się dziwić.Tylko odrobinę poczułem się jak Alicja i wtedypo drugiej stronie zobaczyłem Erazmę. A więcto tak. Dotknąłem gładkiej powierzchni lustra– albo jej twarzyczki – nie jestem pewien, iwtedy zwielokrotnieliśmy. Podzieliśmy się nasetki kawałków i z każdą chwilą nas przyby-wało. Multi-ja i multi-ona z niedowierzaniempokręciliśmy tysiącem głów i w tych wszyst-kich kawałkach tłuczonego szkła upadliśmy naziemię. Zostały oryginały, czyli my, oraz szkla-ny piasek, który po kryjomu zamknął w sobienocne niebo, okazało się, że gwiazdy kłują wstopy i ranią dłonie. Tymczasem wybrankamego serca stała po drugiej stronie lustra, aściśle rzecz ujmując – wtedy już po drugiejstronie pustej ramy.

Nie przywitała się, tylko pogardliwieuniosła dłoń i kąciki ust, dama od siedmiu bo-leści. Ruchem pełnym gracji przestąpiła namoją część Kilimandżaro i łaskawie pozwoliła,by zafalowały jej włosy, powietrze zrobiło sięgęste, feromony i inne takie smaki, Coco albozupa nr 5, skarbie, uwielbiam, gdy pachniesztym napalmem, który zamierzam na ciebiezrzucić z okazji nastania poranku, choć wiem,że na takie jak ty zawsze się czeka. Upuszczaszcoś na ziemię, stary motyw, schylasz się, a jachyba mam… co ja, kurwa, chciałem – z wraże-nia zapominam słów – tak, to był chyba zawał,krew mi odpływa z mózgu, bo serio kocham,gdy na nogi jak pończochy zakładasz gwiazdy,galaktyki, myślę wtedy, że wszechświat mapiękny tyłek, kiedy wypina się jak ty migotli-wie.

Gdy wstaje, ściska za rękę jakiegoś gościa,trochę się gubię, chyba podniosła go z ziemi,biedaczek.

Mówi mi, że to jej nowy chłopak, fajnie,oficjalnie go przedstawia, dzień dobry i takietam, nazywa się Hugh Everett III i jest fizykiemkwantowym, super, miło cię poznać. Podobnoto gruba ryba i muszę przyznać, że coś w tymjest, w końcu w jednej ręce trzyma podwójne-go hamburgera, a w drugiej jej delikatną dłoń.W ustach właśnie zgasł mu papieros. Coś czuję,że to taki typ, co ma na usługach hordy hadro-nów i atomowe bomby, więc któraś z pewno-ścią zaraz poda mu ogień. Sprawa wyglądapoważnie, coś jak teoria wielkiego podrywu,Big-Gang-Bang, te sprawy, dobrze wiem, żeErazma potrafi sobie owinąć wokół paluszkakażdego faceta, zwłaszcza bezbronnych na-ukowców, biedaczek.

Ale właśnie, to w końcu miał być wy-wiad do poważnego artykułu, więc pytam się.Jak to się zaczęło, hm? Moja platoniczna miłośćbez zwłoki spieszy z odpowiedzią:

„Poznałam go w jednym z tych barówurządzonych na amerykańską modłę, pan wie,co mam na myśli, rzędy wytartych siedzeńobitych samochodowymi tapicerkami, kelnerkiprzebrane za MM i wisienki na shake’ach zapięć dolarów. Tyle że ten znajdował się naKsiężycu, w ukrytej bazie Nazistów po ciemnejstronie Srebrnego Globu. Proszę nie robić ta-kiej miny, łajdaku, wszyscy doskonale zdająsobie sprawę, że to przez pana musiałam siętam ukrywać.”

Nie kłamała. W skrócie rzecz ujmując: naj-pierw zatrudniłem armię prawników, którzypotem wsadzili ją za kraty. I słusznie, bo jej sięnależało. To wszystko z miłości, wierzcie mi. Iodrobiny nienawiści, w każdym związku po-trzebny jest element dramatyzmu, nie? Nieste-ty Erazma jest sprytną kobietą pełnąwdzięków, z których doskonale potrafi korzy-stać. Przekabaciła jednego z klawiszy, to pew-nie dlatego, że zawsze obłędnie grała napianinie, i uciekła z więzienia w przebraniuksiędza. A może ukryta pod jego sutanną, jużnie pamiętam dokładnie. Schroniła sie w księ-życowej bazie Nazistów, dając im złudną na-dzieję na rozwój eugeniki. Wiecie, o co chodzi:zło, twardy akcent i Hugo Boss, jedyna taka

KREATORIUM

37

mieszanka w galaktyce. Na końcu jednak roz-prawia się i z nimi, podczas jednej z imprezpodaje im do picia Kool-Aid, przewrotna ko-kietka.

Tymczasem moja niedoszła dziewczynakontynuowała opowieść:

„W barze był tłok, zdecydowanie zbyt dużodwutlenku węgla, za grosz dobrego smaku. Aleproszę sobie nie wyobrażać, to nie tak, ja wca-le nie bywam w tego typu miejscach, to przy-padek. Akurat podróżowaliśmy, kiedy naglemój szofer odwraca się do mnie i stwierdza –w życiu nie widziałam, by był bardziej poważ-ny – że limuzyna się zepsuła. Niemożliwe, nie-miecka technologia! Bar okazał się byćjedynym lokalem po tamtej stronie Księżyca,naprawdę nie chciałam, ale ślepy los, tuż obok,zostaliśmy zmuszeni. Nieważne.

Przedziwne, że odkryłam go w takiej dziu-rze. Od razu zauważyłam: zgarbiony i nieogo-lony, okulary wciąż zaparowane od emocji, ana stoliku stygnął list do Nielsa Bohra. Pisał go,zajadając zimne frytki i soczyste hamburgery.Był smutny i przygnieciony swoim posłannic-twem, zwłaszcza po tym, jak duński fizyk niepozostawił mu cienia złudzeń w sprawie jegoprzełomowej teorii. I wtedy Everett, mój słodkibohater, musiał zbiec na Srebrny Glob, bo jużtylko tam mógł propagować swoje przełomoweodkrycie.

A więc było tak: Hugh pisał list do NielsaBohra, bo chciał go uprzejmie poinformować,że wcale się nie przejmuje jego opinią, nie-odwołalną decyzją o nieprzyznaniu mu racji,bo zwyczajnie ma w go dupie. Szanowny panieprofesorze, w którymś z równoległych kosmo-sów to ja jestem Sprite, a pan pragnienie.

Poza tym to prawdziwy artysta. Proszę tyl-ko na niego spojrzeć, od razu wiedziałam, za-wsze miałam nosa do wielkiej sztuki. Bezwahania przysiadłam się, przedstawiłam i ła-skawie podałam rączkę, nawet nie podniósłgłowy. Fakt, trochę gbur, ale nie jestem głupia,od razu zorientowałam się, kim jest, wiele sły-szałam o jego teorii i nie mogłam przepuścićtakiej okazji. I tak się zaczęło, może niezbyt ro-mantycznie, w sumie tragicznie, wśród jeżdżą-cych na wrotkach marnych kopii Marilyn, wdeszczu słonych frytek i z szumiącym w tleekspresem do kawy. W księżycowym barze,

który był schronieniem dla wyrzutków ziem-skiej cywilizacji, gdzie damą o najlepszej repu-tacji była grubouda i wąskogardła butelkaCoca-Coli. Doprawdy nie wiem, czy śmiać się,czy płakać, upaść tak nisko, gdyby tylko mójpapa się o tym dowiedział. . .

Ależ ja się rozgadałam, przepraszam naj-mocniej .

Popijając waniliowego shake’a, poprosiłamgo więc, aby opisał mi wszechświat, wiedziałco i jak, też chciałam, zalotnie okręciłam lo-czek wokół paluszka i zaoferowałam, że w ra-zie czego mogę pójść z nim do łóżka, ja z koleiznam się na tym. On znów pobawił się w gbu-ra, ale wreszcie podniósł wzrok znad kartki,potem kupił dla nas górę hamburgerów, jed-nak ma w sobie coś z dżentelmena, zapalił no-wego papierosa, ale damy już nie poczęstował,cham i prostak, i przemówił. W prostych sło-wach wszystko mi wytłumaczył.”

Erazma usiadła na szczycie Kilimandżaro,wiatr na chwilę podwiał jej sukienkę, dobryBoże, jesteśmy tak wysoko, pewnie sam pod-glądasz i z podziwu otwierasz buzię. Mogła takmówić w nieskończoność, a my w tę jej nie-skończoność patrzeć, patrzeć razem z Afryką,wszystkimi świętymi fizykami wszechświata ikreacjami. Te frywolne koleżanki kronopiówteż pootwierały buzie i pozwalały, by – kap,kap pomału – żeby słowa jak gęsty syrop skap-kapywały im do ust. Jak zahipnotyzowane oto-czyły ją i nie mogły oderwać oczu, przykleiły jestarannie, udekorowały moją ukochaną ma-lutkimi ślepiami, tak by móc ją śledzić już nazawsze. Kto by pomyślał, one również, małeBrutusy.

Bo okazało się, że to był podstęp, pułapka,perwersyjna zabawka . Nigdy nie wierz kobie-cie. U podnóża góry zaczęły błyskać niebiesko-czerwone światła policyjne, jestem zgubiony!Przychodziłem tu co noc, w sumie sześćdzie-siąt dziewięć razy, takie poświęcenie! Chcia-łem przeprowadzić wywiad, potem może tylkotrochę niecnie ją wykorzystać, ale z obustron-ną przyjemnością, przysięgam. A tu taka nie-spodzianka, skubana wezwała gliny, prędkomusiałem coś wymyślić.

Moja dziewczyna wciąż jednak rozprawiałao teorii Everetta, głupia pewnie myślała, że bę-dę zazdrosny, a z góry podsłuchiwał kosmos,

KREATORIUM

38

bo to w końcu była opowieść o nim.„Światy równoległe to smutne światy, nie-

boraki nie umówią na randkę, kwiaty, buzi, nicz tych rzeczy, nigdy się nie przetną. Marzą ograwitacji, o spotkaniu w punkcie gie. Gie-moli gie-dur, mogłabym o tym zaśpiewać, bo wi-dzisz, skarbie, to zupełnie jak z nami, smutna itkliwa historyjka o miłości, prawda? Ale niezaśpiewam, bo zbyt ładnie gram na pianinie.

Ależ się znowu rozgadałam, niemądra ja.Wracając do naszych baranów. Hugh od-

krył, że jeśli jakaś cząstka staje przed wybo-rem, decyduje się na każdą z opcjijednocześnie, a więc w rezultacie robi wszyst-ko na raz, tylko że w różnych kosmosach rów-noległych. To prawda, pewnie nie wierzysz, aleto nie bajki, to naukowa teoria. Tym sposobemkwarki, elektrony i wreszcie – my – nieustan-nie się rozgałęziamy w nieskończoną ilość ko-smosów równoległych. Jak fraktalne drzewo,wszyscy znamy te obrazki. Kot Schrödingerapotwierdza, że jest żywy i martwy jednocze-śnie, jego też poznałam u Nazistów na Księży-cu, doprawy, słodki z niego zwierzak.

I tutaj dochodzimy do puenty – wszystko, cotylko się może wydarzyć, w którejś częściwszechświata po prostu się wydarza.

Kochanie, jesteśmy wypadkową stanówkwantowych losowanych przez rzut kostką, takpowiedział mój wspaniały Everett III, czyż niejest genialny? Zdradził mi też, że zajada sięhamburgerami (jest też prawdziwym Amery-kaninem) i wypala trzy paczki fajek dziennie,bo wierzy, że w którymś z równoległych ko-smosów jest to szczyt zdrowego stylu życia.Przechytrzył wszystkich i rozgryzł Boga, samzostał twórcą, wielkim artystą, wyobraził sobiejakiś świat i ten świat po prostu zaistniał. Choć– zasadniczo – istniał już wcześniej . Ale teoriaEveretta to nie tylko liczbowa masturbacja fi-zyków, to filozofia, teoria wszystkiego. Dajenam rozgrzeszenie i tłumaczy, dlaczego odurodzenia coś kreujemy, nawet teraz, tutaj –na Kilimandżaro, a w którymś z równoległychuniwersów – na kartce papieru, ekranie kom-putera, płótnie.

A może na odwrót? Głupiutka ja, zawszeboję się, że coś pokręcę.

To trochę jak z teorią superstrun, który z fa-cetów nie chciałby być elektronem i przelaty-

wać przez wszystkie dziury jednocześnie? Ktoby nie chciał poznać kreacji, tych frywolnychkoleżanek kronopiów?”

Nie jestem pewien, czy wszystko dobrzezrozumiałem, musicie mi wybaczyć, adrenali-na, gliny i psy tropiące spuszczone u podnóżagóry, to wszystko wcale nie ułatwia zadań ma-tematycznych. Obserwowałem jednak przezcały wywód Erazmy reakcje Hugh Everetta.Nic, zero, jakby znajdował gdzieś indziej . Z za-myśleniem i nabożną powagą przeżuwał po-dwójnego hamburgera, zupełnie tak, jakby wśrodku – zamiast sera – znajdowała się porcjanajbardziej transcendentalnej rzeczy w ko-smosie, roztopiony, rozpływający się w ustachWielki Wybuch. I wtedy do mnie dotarło, żetak było. O tym cały czas pieprzyła ta egzalto-wana pipa. Przeżyłem swój moment olśnienia,zdarza się i mnie, i wtedy na serio się prze-straszyłem. A co jeśli ja jestem Erazmą, a Era-zma jest mną, Michałem? W którymś kosmosiewłaśnie tak jest. I skąd mam pewność, któryjest bardziej słuszny i właściwy, to musi byćdopiero pokręcony i chory świat. Już nigdy nicnie będzie takie samo, nigdy nie będę pewny,co naprawdę istnieje, bo gdzieś istniejewszystko. Powiedziałbym nawet świetliście –już nigdy nie będzie takiego lata – ale uważam,że nieprzysiadalny tworzy obciachową poezję.

W przypływie tej nagłej iluminacji, wpa-dłem również na pomysł, jak uciec z zasadzki.Banalna rzecz, wyciągnąłem telefon, wybra-łem numer i już po chwili gadałem ze starym,dobrym kumplem – Einsteinem. Cześć Albert,jest sprawa, mam tutaj gościa, który twierdzi,że cię zna i przespał się z bombą atomową,wbijaj , coś zaradzimy. Staruszek już po chwiliprzylatuje na swoim długim basie (tylko nie-którzy wiedzą, że w równoległym kosmosiezostał gwiazdą rocka i jako jedyny poznał taj-niki zabawiania gitar swoim długim językiem).Niemiecki muzyk kwantowy wita się uprzej-mie ze wszystkimi, pyta, czy chcemy autografyi w czym rzecz? Na to Hugh Everett wyraźniesię ożywia i rzuca hamburgery w dół, wywo-łuje lawinę i zasypuje biedne psy policyjnetropiące mnie na ośnieżonym zboczu. Fanta-stycznie, zyskuję trochę na czasie.

Erazma z kolei milknie, wyczuwa chyba pi-smo nosem i wie, że zupełnie nie skrupulatnie

KREATORIUM

39

wszystko opiszę i doniosę na nią kolorowympismom literackim, kwartalnikom i nie tylko,tabloidom o płotkach, plotkach w wierszach iprzecinkach w bajkach wysoce artystycznych.Lada moment wpadnie w szał, drodzy pań-stwo, jestem jak Sherlock Holmes, proszę ouwagę, zaraz spektakularnie uciekniemy obła-wie.

Rozpoczynam z panami poważną dyskusjęo ich teoriach, to można opatentować i sprze-dawać w paczkach w delikatesach, plebs nieogarnie, ale kupi, zapłaci, a produkt nazwiemysztuką – jeszcze nie doszliśmy „czego” – gdybycoś, w ostateczności zostanie tylko sztuka.Przybijamy sobie piąteczki, faceci zawsze siędogadają. Nawet Everett wreszcie przemówił,fakt, nieco się jąkał, ale łebski z niego gość,częstuje nas fajkami i wszystko wykłada jak natacy. Einstein zaś obiecuje, słyszał, że Absolutychłodzą się gdzieś we wszechświecie, wypada-łoby się ruszyć i poszukać ich w metafizycznejlodówce, bo rozważania naukowe zawsze trze-ba podlać.

Erazma zaczyna tupać nóżkami, trzęsie sięi wykrzykuje, że wezwie tatę, on ma wpływo-wych znajomych i w ogóle jestem przebrzy-dłym łajdakiem. Potem Albert załatwiatransport i uciekamy z Everettem na hambur-gery i wódkę zimną jak serca waszych dziew-czyn. Naszą niedoszłą kokietkę zostawiamysamotną na Kilimandżaro, należy się jej , niechkończy tę opowieść za mnie. A my tym sposo-bem gdzieś w zakamarkach odległej galaktykiużywamy obecnie astrofizyki w celach narko-tycznych, bez obaw, są z nami kreacje, majądługie do nieba nogi i piersi słodkie jak ze-msta, w końcu sam je wymyśliłem, polecam.

Michał Erazmus (ME)

***

Drodzy państwo, bardzo przepraszam, alezakończenie muszę napisać już ja, Erazma.Ten niezwykle rozczulający tekst i głodne ka-wałki na mój temat, tfu, tfu, te obrzydliwekłamstwa, wszystko to oficjalnie dementuję.Prawdą jest tylko to, że pochodzę z dobregodomu, jestem piękna i genialna, ach! i owszem,jeszcze obłędnie gram na pianinie. Absolutnie

nie dziwię mu się, że się we mnie zakochał.Hm, gdybyście tylko, państwo, mogli odwiedzićmoją francuską rezydencję i posłuchać tammazurków, nokturnów, wspaniałych palcó-wek, gdy zabawiam się kością słoniową moje-go forte piano.

Ależ to nieważne teraz, bo wszystko prze-padło.

Niezwykle mi przykro, ale mam złe wieści.Jak bulimiczny Herkules Drogę Mleczną,

zwracamsię do państwa. Nie jestem sobą, jestem wa-

mi, to naprawdęfatalnie. Swoją drogą, w dzieciństwie

uwielbiałam Milky Way’e. Mówię, żeby potemnie było, że nie ostrzegałam. Jestem alternaty-wą. Alternatywna. Alternatywny. Bardzo miprzykro, bo ten przebrzydły łajdak – ME – po-stanowił zgładzić ludzkość. Pozwolicie pań-stwo, że przez chwilę pobawię się we wróżkę.Będzie tak: Erazmus z kumplami zrzuci bombyi na świecie pozostaną tylko zombie w super-marketach, ponuro świecące im w twarz neo-ny i nieśmiertelne reklamy. No i ja. ZKilimandżaro grzyb atomowy pięknie wyglądao poranku.

A więc zamieszkam w Muzeum Narodo-wym i do końca swoich dni będę patrzeć jaksztuka dogorywa w post-a-pop-apokaliptycz-nym świecie. Będzie mi smutno, ale zabawiaćmnie będą kreacje, te frywolne koleżanki kro-nopiów. Całe szczęście, że udało mi się przeka-bacić kilka na swoją stroną. A państwo?Poznaliście już kreacje? Podobno znają sekret,sprawdzony sposób, jak zbudować doskonałyschron atomowy. W głowie, ciasno upakowanyw czasce. Więc jak? Poznaliście?

Erazma Michalus (EM)

KREATORIUM

40

obudzona wiosennym słońcem orazrześkim powietrzem wpadłam radosnai zdyszana do domu.

- Zenuś! Zenek! Ty nie uwierzysz co się stało.. .Odpowiedziała mi cisza.- Zenek?Jak to? Zenka nie ma w domu? A gdzież on mo-że tak sobie sam chodzić? Nic przecież ze mnąnie uzgadniał w sprawie dzisiejszych, popołu-dniowych godzin.- Zenek! Natychmiast się ujawnij !Wciąż cisza. Zajrzałam do kuchni, do łazienki,obeszłam wszystkie pokoje. Może leży pogrą-żony w drzemce na którejś z kanap? Nie, aniśladu męża. Czekaj , czekaj , a kiedy to ostatniraz go widziałam? Dzisiaj rano nie, bo wstałamna wpół śpiąca i nawet samej sobie nie przyj-rzałam się wystarczająco w lustrze. Wczorajwieczorem? Nie. Miał jechać na działkę, żebyprzygotować domek do rozpoczęcia sezonu iuznawszy, że nie warto czekać na niego, poło-żyłam się spać.Jezuuuuuu.. . . zgubiłam męża? Straciłam Zenu-sia? Zostałam sama jak ten palec na bożymświecie?Usiadłam na ulubionym fotelu mojego mężczy-zny i pozwoliłam ponieść się fali rozpaczy.Gdzie się on podział? Co on sobie wyobraża?Dlaczego opuścił mnie bez słowa pożegnania?Jak to możliwe? Czyżby zostawił mnie dlamłodszej i atrakcyjniejszej? Oj , z tym drugimto chyba jednak za bardzo dałam się ponieć fa-li rozpaczy - zgrabnym ruchem poprawiłamfalujące pukle - Jednakże, konkurencja nie śpi,choćby ta mała od Borowieckich z drugiegopiętra. Kiedy to takie wyrosło i wybujało? Wło-sy zafarbowało sobie to to na kasztanowo,ubierać się to zaczęło w skóry i obcisłe leggin-sy. Kto wie, czy już od dawna nie polowała naklatce na mojego Zenusia, gdy ten na przykładschodził ze śmieciami albo po zakupy.. .- Zenek, jak mogłeś mi to zrobić? - wyrwało misię z przepojonej bólem piersi, a do głowyprzyszedł mi bardziej internacjonalny odpo-wiednik dramatycznego pytania "et tu Zenuścontra me?".

Zaraz.. . a może to wcale to nie ona? W końcu,co jak co, ale znam swojego męża na wylot idobrze wiem, że Zenon nie gustuje w wychu-dzonych, małoletnich rudzielcach. Może.. . mo-że ktoś go porwał? Święci pańscy, jak nic siedziten mój biedny Zenek na betonowej podłodze,przetrzymywany w zimnej , wilgotnej piwnicy.Boże miłosierny, przecież on wilka dostanie! Ajuż na pewno kataru. I kto niby będzie potemlatał wkoło niego? No kto? Czy ci porywaczemają na tyle wyobraźni, żeby ogarnąć, co toznaczy niedomagający mąż? Czy ci oprawcybez serca i sumienia zdają sobie sprawę ile topoświecenia trzeba, ile. . . ej no.. . ale w sumiepo co ci porywacze mieliby uprowadzać Zenu-sia? Wszyscy w koło wiedzą, że nie tylko je-stem niezwykle twarda i nieustępliwa wnegocjacjach, ale też że.. . nie posiadam zbęd-nie przetrzymywanej gotówki. Lokuję ją. . . mo-że niekoniecznie w wysoko oprocentowanychinwestycjach, ale za to zgodnie z tym co pod-powiada mi mój praktyczny zmysł do intere-sów i.. . w każdym razie gotówki nie dam, bonie mam. Nieeee, wersja z porwaniem sta-nowczo odpada.To zapewne coś mniej drastycznego - tutaj namoment w mojej głowie pojawiła wizja po-ważnego wypadku, ale szybko odrzuciłam ją,jako zbyt straszną i zaburzającą ład wszech-świata. Jednak taki mały wypadeczek mógł sięprzecież przydarzyć. Co jeśli Zenek złamał rę-kę, skręcił nogę w kostce albo.. . dostał nagłejamnezji i zapomniał kobietę swojego życiaczyli mnie?- Jezuuuuuuu słodki - jęk żałości wydobył się zmych ust. Zaniosłam się rozpaczliwym pła-czem, który odbijał się głośno od milczącychścian mieszkania i powracał do moich uszuzwielokrotnionym echem.- To przecież najstraszliwsza rzecz na świecie,jaka mogłaby spotkać mojego biednego męża.. .- łkałam.Przez ten wstrząsający do granic wytrzymało-ści płacz, prawie nie usłyszałam dźwięku me-lodyjki telefonu, wydobywającego się ztorebki. Spróbujcie no odnaleźć coś w torebce,

CRISTTIMM

BEZ PANIKI...

VIA APPIA POLECA - KWIECIEŃ

P

41

gdy trzęsą się wam dłonie, oczy zalewają sięłzami, a rozpacz rozdziera duszę na strzępki.Melodyjka grała i grała.. . Jest! Wydobyłam te-lefon na zewnątrz. Na jego pulpicie obok sym-bolu słuchawki wyświetlało się słowo "Zenuś".Jest! To on! Żyje! Nie zapomniał mnie! !Wcisnęłam przycisk z zieloną słuchaweczką iuradowana wykrzyknęłam:- Zenek! Ty żyjesz!- Taaaak? - spokojnie zdziwił się mój mąż - Akrążyły już informacje, że jest inaczej? Czyżbytwoja mamusia do ciebie dzwoniła?- Zenuś, ty tu sobie nie kpij , jak gdyby nigdynic, bo ja. . . Najważniejsze, że żyjesz, że nieuciekłeś do innej , ani że cię nie porwano, no iże mnie nie zapomniałeś!- Żabcia? Wszystko w porządku? Kochanie, coty wygadujesz? Co ci znów do głowy przyszło?Przecież wiesz, że choć na świecie może sięwszystko przydarzyć, to to ostatnie graniczy zniemożliwością i że nawet w połączeniu zpierwszym...No tak.. . zaczyna się. . . Ja tu siwieję drastyczniez niepokoju, a mój mąż pozwala sobie na filo-zoficzne dywagacje.- Zenon! - wrzasnęłam do telefonu, aby prze-rwać te nieszczęsne wywody i oznajmić mu toco najważniejsze.- Gdzie jesteś? Gdzie byłeś przez cały ten czas?-

Jak to gdzie? Na naszej działce, przy choler-nym domku letniskowym. Sama przecież ka-załaś mi wziąć dwa dni urlopu i wysprzątać goprzed majowym weekendem... A tu jak zwyklepo zimie mnóstwo roboty, bo i terma na ciepłąwodę nie działa jak należy, podłoga w kuchnido odświeżenia, okna trzeba po zimie umyć,płot od strony drogi przechylił się i. . .- Dobrze, już dobrze.. . - wyciszyłam wyliczan-kę męża - A nie siedzisz ty tam na zimnej pod-łodze? Nie? No to chwała Bogu.. . przecieżwiesz Zenuś, jak szybko kataru dostajesz i co jawtedy muszę.. . Nic, nic, nieważne co mam namyśli. . . ważne, że się odnalazłeś bez amnezji itowarzystwa rudego wampa.. .Zenuś spokojnie dopowiedział ile jeszcze po-zycji "do ogarnięcia" zostało w jego harmono-gramie i poprosił, abym przygotowała mu dziśpożywną kolację. Natychmiast po zakończeniurozmowy ochoczo wzięłam się do realizacji,wyszukując w pismach kobiecych odpowied-nie pomysły. No proszę, jest - kanapka drwala.Jak znalazł odpowiednia na dzisiejszą okazję. . .A oprócz przepisu znalazłam jeszcze dwa cie-kawe sposoby na ułożenie włosów w efektow-ne fale, bez użycia lokówki.Swoją drogą - kompletnie nie pojmuję kobiet,które nie umieją zaufać swoim mężom...

VIA APPIA POLECA - KWIECIEŃ

42

ODETCHNIJ POEZJĄ

Upiór

powstawał o północyi sunął lekko jak bryzado całodobowego

wielu widziało mroczny kształtwielu też słyszałoprzerażający szczęk butelek

ale tylko niektórzy wiedzielijak to jest być nawiedzanymod piaskownicy po strych

Wojbik

43

ODETCHNIJ POEZJĄ

Plany na przyszłość

Dużo pisać. Czytać.Pamiętać o wersie: „szansa, której nam niedano. Jest”,jak o pierwszym piwie, pierwszej bliźnie,pierwszej zmazie nocnej,wytartej chusteczką jak wyciera się zakurzonyobrazMatki Bożej.

Palić papierosy. Nie rzucać.Nie porzucać starych nawyków nie kończeniazdań,strzelania kciukami,omijania trampowym łukiem dyskotek.

Nie prosić o rękę,rozgrzeszenie, wskazanie drogi.Nie odwiedzać i nie być odwiedzanym.Nie dojść do ogólnie rozumianych prawd.

Dojść do brzegówWalden Pondlub do najbliższej przełęczy, w najbliższy lasi poczuć chociaż przez chwilę to, coten dupek:Henry David Thoreau.

Lynch Mob

44

ODETCHNIJ POEZJĄ

Las na piasku

sadziliśmy las kolczasty pod niebemna piasku na przekór obłokomcoraz gęściej nam było do siebiedrzewa rosły jak maszty wysoko

zgubiliśmy się pośród konarówdróżek krętych i snów byle jakichkrajobrazy z krainy czarówjednak klimat całkiem nie taki

myśli kłujące kolcami jeżynspinają całość niedbałą klamrąbanał rażąco się nam rozszerzyłpytanie tylko czy było warto

Zażalenie – Insomniamówisz jestem wyjątkowana swój niczym niewyrozniający się sposóbprzeciętnie rysuję śpiewambez talentu i fałszupiszę bez polotu pokory

nie umiem nawet rozmawiać z ludźmitak mocno nie umiem ufaćnadwrażliwośc to nie dar zasługażadna zaleta nic godnego uwagi

czemu się dziwisz bożeże nie nadaję się do życia

Lilka601

45

ODETCHNIJ POEZJĄ

Przypowieść o fiołkutrzykrotnie niezatopionym

uczyłam się w szkole zakonnejale to nie spowiedźlecz świadectwo o mnie

byłam jedną z argentyńskich owiecprześlicznącudem odratowaną gruźliczkąpo śmierci ojca hodowla bydłami zbrzydłai farma była za mała

błagałamproszę mnie zaokrętowaćskutecznie

chcę poczuć pukielgrubych kasztanowych włosówna wietrzetakie myśli głupiepragnę ratowaćkiedy tyle osóbtonie

nadopiekuńcze dłoniejestem niezatapialnagdy mam przy sobie szczoteczkędo zębównie podda się stępcekłębek nerwów

uratowałam dziecko

później się odezwałaprzeszłośćhalo halowyporność wielkajak w royal mail line

serce nie wytrzymałoJarosław Jabrzemski

46

ODETCHNIJ POEZJĄ

Poeta u okulisty

ja to panu powiemże to nawet nie ma sensu badaćbo widać gołym okiem że cierpisz pan

na poezję

wtedy nie rozróżnia się światełnawet świadomie albo z satysfakcją(to różnica)tak więc samochody nie dla pana

no chyba że różowe okularyto wtedy można myśleć

a ja powiem że nie wiem jak tak możnabezczelnie wyzywać od poetówsamemu przebierając w słowach i szkłach

Wojbik

47

48

aczęło się dość niewinnie, bo od kilkuszalonych pomysłów Ekipy Forum Lite-rackiego (wtedy jeszcze) Inkaustus. W

ten sposób, w miarę upływu czasu i realizacjikolejnych celów, znaleźliśmy się w takim miej-scu: zakończyła się III edycja konkursu LitteraScripta. Tematyką przewodnią stało się hasło:„Co by było, gdyby? Historia alternatywna”, co,parafrazując motyw poprzedniej edycji, kiero-wało naszych uczestników na nowe wody pozahoryzontem wyobraźni.Na nasze wezwanie w konkursowe szranki sta-wiło się stu siedmiu autorów. Pierwsze wraże-nie pojawiło się podczas weryfikacjiwarunków regulaminowych tj m.in. brakuwcześniejszej publikacji czy odpowiednie roz-szerzenie pliku i niestety nie było pozytywne.Z przykrością należy stwierdzić, że około 10%uczestników w ogóle nie czyta regulaminu lubliczy na brak czujności recenzentów, którzywyłaniają finałową listę dziesięciu najlepszychprac. W bazie wszystkich tekstów pojawiły sięrównież takie rodzynki jak wiersz czy artykułyhistoryczne. Takie prace były z marszu utylizo-wane i nie brane pod uwagę podczas dalszegosprawdzania.Grono recenzentów, składające się zwykle z conajmniej dziesięciu osób, zostało przydzielonedo poszczególnych tekstów w taki sposób, abyjeden tekst otrzymał przynajmniej trzy opinie.Poziom nadesłanych prac konkursowych byłróżny. Zdarzały się prace ze średnią ocen je-den, ale wyłowiliśmy także kilka prawdziwychperełek. Było zatem z czego wybierać. Teksty,które dostały się do ścisłego finału, prezento-wały natomiast bardzo wyrównany poziom.Na pochwałę zasługują także starania oraz od-waga jednej z osób, która przysłała swoją pra-

cę na konkurs. Mowa tutaj o uczennicyczwartej klasy szkoły podstawowej , która rów-nież spróbowała swoich sił. Brawo za chęci iwytrwałość! :)III edycję Littery Scripty uświęciły znakomiteosobistości jurorów pod postacią Mai LidiiKossakowskiej , Andrzeja Pilipiuka i StefanaDardy. Wraz z Łukaszem Sasułą oraz Mariu-szem Waligórą z Akademii Jana Długosza wCzęstochowie dokonali ostatecznego wyboruzwycięzców.Fanfary! Zwycięzcą III edycji OgólnopolskiegoKonkursu Literackiego LITTERA SCRIPTA zo-stał Kornel Mikołajczyk za tekst „Dzieci ato-mu”. Drugie miejsce zajął Łukasz Wegnert ijego „Czas orłów” . Na trzecim uplasował sięnatomiast Maciej Mierzwa z tekstem „Akcja wMustafasehirze” . Dodatkowo przyznane zo-stały dwa wyróżnienia: wyróżnienie StefanaDardy dla Grzegorza Bukowieckiego za tekst„Nowy, wspaniały Orlean” oraz wyróżnienieMai Lidii Kossakowskiej dla Agnieszki Kamiń-skiej . Laureatom serdecznie gratulujemy!Zwycięskie teksty będzie można przeczytać nakolejnych stronach naszego magazynu, do cze-go serdecznie wszystkich zachęcamy. Poznaj-cie prace, które zdobyły uznanie w oczach juryi uzyskały najwięcej punktów spośród wszyst-kich nadesłanych na Litterę Scriptę.Tymczasem to już koniec emocji związanych zkonkursem. Pora posprzątać biurko z pustychkubków po kawie, setek świstków papieru orazzająć się pakowaniem nagród i ich wysyłką :)Was natomiast, drodzy uczestnicy, zachęcamydo dalszego szlifowania warsztatu pisarskiego.Być może w przyszłej edycji to właśnie o Wasbędziemy pisali w podobnym artykule.

DAMIAN NOWAKZNAD SZTANDARÓW – III EDYCJA OGÓLNOPOLSKIEGOKONKURSU LITERACKIEGO LITTERA SCRIPTA

KONKURS LS

Z

49

iężka lokomotywa relacji Sankt Peters-burg – Viyana zatrzymała się na dwor-cu głównym w Mustafasehirze. Tłum

niczym fala przyboju wylał się z wagonów naperon.

Szczupły, wysoki młodzieniec w surdu-cie stał po wyjściu z pociągu, omywany przezpotok ludzi niby wysepka na rzece. Co chwilaspoglądał na zegarek z dewizką i rozglądał się,wypatrując kogoś w ciżbie.

Jak on wygląda, myślał, patrząc w twa-rze ludzi. Nie powiedzieli mu tego. Gdy pytałjak pozna łącznika, odpowiedzieli, że to onrozpozna jego.

Minęło dziesięć minut. Instrukcje, któreotrzymał, nie przewidywały nie pojawienia sięłącznika.

Nie mógł stać za długo. Turecki żan-darm z krótkim lebelem szwendał się po pero-nie, rzucając groźne spojrzenia na ludzi.

Zobaczył, że przez tłum przeciska siędziewczyna w kapeluszu, z płowym warko-czem przewieszonym przez ramię.

Stanęła przy nim, a raczej wpadła naniego popchnięta przez kogoś w tłumie. Odzy-skała równowagę, poprawiła kapelusz.Uśmiechnęła się do niego, oczy błysnęły jej za-wadiacko.

- Jak pańska babcia? - zapytała nagle,głosem śpiewnym i przyjemnym dla ucha.

Drgnął, usłyszawszy hasło. To ona jestłącznikiem? Otworzył szerzej oczy. Nie kryłzdziwienia. Spodziewał się każdego, ale niepodlotka w wieku jego siostry.

- Proszę pana? - Pomachała mu dłoniąprzed oczami, nie przestając się uśmiechać. -Słyszał mnie pan?

Ocknął się. Wynurzył się z głębi jejoczu.

- Niedomaga, ale z dnia na dzień czujesię coraz lepiej – podał odzew.

- Proszę mi wybaczyć spóźnienie. Mamnadzieję, że nie musiał pan długo na mnie cze-kać.

- Za długo – powiedział oschle młodzie-niec.

- Mistrzem kurtuazji to pan nie jest.

- Nie zwykłem owijać w bawełnę.Wyszli z dworca. Młodzieniec patrzył

na zaniedbane, barokowe kamienice i uliceoznaczone tureckimi tabliczkami. Mijały ichdorożki i konne patrole żandarmów.

Dla niego Kraków był miastem równieobcym jak Paryż czy Londyn. Całe swoje dzie-ciństwo spędził w Sankt Petersburgu, a mło-dzieńcze lata na wojnie.

Miasto tonęło w gwarze. Na ulicach to-czyły się rozmowy. Końskie kopyta dźwięczałyna brukowanych ulicach. Jednak młodzieniecwyczuwał w tym wszystkim fałsz.

Przyglądał się krajanom. Krakowianiechodzili w podniszczonych, szarych ubraniach,zgarbieni, jakby kulili się przed ciosem. Jeślirozmawiali, to tylko po cichu. Turkowie od-wrotnie – byli dumni, wyprostowani, kroczylipowoli z zadartymi głowami, niemalże krzy-czeli mówiąc do siebie.

Mieli prawo tak się zachowywać. Wkońcu byli tu panami.

- Niech im się pan tak nie przygląda –szepnęła do niego półgębkiem.

Młodzieniec oderwał wzrok od dwóchTurków.

- Proszę tak nie patrzeć – powtórzyła. -Nie lubią tego.

Weszli na Rynek Kleparski. Tureccykupcy nawoływali się głośno zza straganów,targowali się, machając rękami i krzycząc. Wnozdrza kłuł zapach przypraw, stragany mie-niły się różnobarwnymi produktami. Młodzie-niec patrzył z zachwytem.

- Jeszcze głośniej będzie w Sukiennicach– powiedziała do niego.

- Jak ma pani na imię? - zapytał głośno,by przekrzyczeć zgiełk. - Nie żeby mnie to cie-kawiło, ale. . .

- Eliza. A pan?- Aleksander.- Zna pan Kraków?- Tylko ze zdjęć i map.Weszli na zatłoczony Rynek, brukowany

na czarno-biało. Aleksander zapamiętał tomiejsce ze zdjęć.

- To dawny Rynek? - upewnił się.

MACIEJ MIERZWA

AKCJA W MUSTAFASEHIRZE

PODIUM LS - MIEJSCE III

C

50

Dziewczyna przytaknęła.- Teraz to Zafer Meydani, Plac Zwycię-

stwa.- A ten na cokole to.. .- Kara Mustafa – wpadła mu w słowo. -

Postawili ten pomnik w dwusetną rocznicę.. .- Wiem czego.- Trzeba jednak oddać ptakom sprawie-

dliwość – wiedzą, gdzie fajdać.Aleksander uśmiechnął się.- A to meczet Mehmeda IV. Zbudowali

go na gruzach Kościoła Mariackiego na pa-miątkę.. .

- Naszej klęski – dokończył, wzdychając.- Gdyby wtedy się udało.. .

- Ech, Lachy, wy byście tylko potrafiliwzdychać do portretów przodków i nad kie-liszkiem rozpamiętywać dawne zwycięstwalub użalać się nad klęskami.

Aleksander zaczerwienił się, ale szybkoodzyskał kontenans.

- Lachy? Pani nie jest Polką?- Rusinką.- Swoją drogą, pani sąd był cokolwiek

niesprawiedliwy. Gdyby tak było, to co bym tu-taj robił?

Tym razem dziewczyna się spłoniła.- Zjemy coś? - zapytała dla rozładowania

napięcia.- Chętnie.- Może kebab?- Co to jest?- Jagnięcina w pszennym placku. W Su-

kiennicach jest dobre stoisko z kebabami.- Dobrze.Szli między drewnianymi kramami Su-

kiennic, ustawionymi wzdłuż ścian. Turek,który nie wyglądał na Turka, podał im dwa ke-baby. Aleksander zapłacił.

- I jak. Smakuje?- Mhm. - Przytaknął Aleksander.- Odprowadzę pana do mieszkania.Kamienica, w której miał zamieszkać

Aleksander miała dogodną lokalizację, tużprzy Rynku. Dziewczyna podała mu numerdrzwi oraz hasło i odzew.

- Nie lubię pana – powiedziała tonemobrażonej dziewczynki, gdy stanęli przed bra-mą. - Jest pan kolejnym aroganckim Lachem.

- Ja też pani nie lubię. Jest pani kolejną

pyskatą Rusinką. Do widzenia.- Do widzenia – warknęła.Dziewczyna odeszła. Aleksander pocze-

kał chwilę. Zgodnie z jego oczekiwaniamidziewczyna obróciła głowę w jego stronę.

Zapukał do wskazanych drzwi. Otwo-rzył mu starszy mężczyzna o kruczoczarnychwłosach.

- Dzień dobry. Nie potrzebuje pan stola-rza?

- Stolarza.. . - Starszy pan zmarszczyłbrwi. - Ach, stolarza! Proszę wejść. Niech siępan rozgości.

Aleksander położył torbę w przedpoko-ju, wszedł za mężczyzną do kuchni.

- Proszę zamknąć drzwi. Zamieszka panw mniejszym pokoju. Przekąsi pan coś?

- Dziękuję, nie jestem głodny. Jadłem podrodze kebab.

- Kebab.. . Jedyna dobra rzecz, którąprzywieźli ze sobą Turcy. To może chociaż na-pije się pan herbaty?

- Jakiej?- Gruzińskiej , rzecz jasna. Przecież nie

proponowałbym panu jakiegoś szmelcu.- Jeśli gruzińska, to poproszę. Przepra-

szam, że nie przedstawiłem się od razu. Alek-sander Koniecpolski.

- Profesor Adam Wartanowicz.Usiedli przy stole. Profesor zaparzył

herbatę w samowarze, nalał do filiżanek. Zkredensu wyjął ciastka.

- Podoba się panu miasto?- Nie – odparł Aleksander.- No tak – bąknął profesor, chuchając w

herbatę. - Głupie pytanie.- Jest pan Ormianinem?- Tak.- Jest pan Ormianinem i wykłada pan

na uniwersytecie? Poturczył się pan?- Tak.Aleksander gwałtownie wstał. Profesor

uśmiechnął się pobłażliwie.- Proszę siadać i pić herbatę, bo wysty-

gnie. I niech się pan nie obawia. Z mojej stronynic panu nie grozi.

- Ale przecież. . .- Jestem muzułmaninem jedynie de iu-

re, a nie de facto. Zrobiłem to dla jakże ego-


51

istycznej i niskiej pobudki – chciałem przeżyć.- Ale to przecież zdrada.- Zdrada wiary, tak? Jakby tu panu

rzec.. . Można mnie określić jako religionis nul-lius.

- Ateista?- Tak. Nareszcie pan pojął. Jeśli nie wie-

rzyłem w Boga, to nie mogłem go zdradzić.Mam nadzieję, że uspokoiłem pana.

Aleksander odetchnął, ale i tak przyglą-dał się podejrzliwie Ormianinowi.

Profesor wstał od stołu. Wyjął z kreden-su karafkę napełnioną rubinowym płynem.Rozlał alkohol. Wypili.

- Dobra nalewka – stwierdził Aleksan-der.

- Prawda? Sam pędziłem. Przynajmniejtego Turkowie nie zabraniają. Gdyby nasi car-scy przyjaciele byli tu zamiast Turków, to pew-nie zakazaliby prywatnego produkowaniaalkoholu.

- No co pan.. .- Zobaczyłbyś. Ale chyba się nie przeko-

namy.Popili, pogadali. Potem profesor odpro-

wadził Aleksandra do pokoju.

Obudził go profesor.- Wychodzę na uniwersytet. Nie będzie

mnie do trzeciej . Proszę nie wychodzić przedmoim powrotem. A o czwartej proszę pospace-rować po Parku. Rozumie pan?

- Rozumiem.- Mam bogatą biblioteczkę. Jedzenie

znajdzie pan w kredensie. Do widzenia.Gdy tylko usłyszał trzask zamka, wysko-

czył z łóżka, zmówił pacierz, pogimnastykowałsię. Zjadł śniadanie i wziął się za książki. Szyb-ko go znudziły. Krążył po pokoju, przeglądałpółki, zaglądał do szafek. Chciał wyjść i dzia-łać. Rozpierała go energia.

Znalazł album ze zdjęciami. Na wszyst-kich był profesor – młodszy, razem z żoną i sy-nem. Kobieta była bardzo piękna. Dopiero poprzejrzeniu całego albumu uświadomił sobie,że narusza prywatność profesora. Odłożył al-bum ze wstydem.

Profesor wrócił z uniwersytetu, jak za-powiedział, po południu.

- Nie nudziło się panu? - zapytał zdej-

mując płaszcz.- Nie.- Nosi pana – powiedział z uśmiechem

profesor, patrząc na ubierającego się pośpiesz-nie młodzieńca. - Młodzieńcza werwa.. .

Aleksander położył rękę na klamce.Miał już wyjść, ale odwrócił się.

- Mieszka pan sam? - spytał niespodzie-wanie.

- Tak. A dlaczego pan pyta?- Przeglądałem pański album ze zdję-

ciami. Miał pan rodzinę?- Widzę, że panu brakuje paru elemen-

tarnych podstaw dobrego wychowania. Gdybypan był moim.. .

Zająknął się, głos odmówił mu posłu-szeństwa. Aleksander nie czekając na jego re-akcję, wyszedł.

Siedział na ławce w parku.- Młodzieńcze, nie przywitasz się z wła-

sną ciotką? - usłyszał nad sobą surowy głos.Podniósł głowę. Zobaczył kobietę doj-

rzałą, której głos pasował do wyglądu. Byłapiękna, ale surowa. Przypominała bardziejHerę niż Afrodytę.

- Proszę mi wybaczyć, ciociu.Wstał, pocałował kobietę w rękę.- Ech, ta młodzież. Przespacerujemy się.

Proszę mnie wziąć pod rękę.Wyszli z parku. Poprowadziła go w ja-

kąś nieznaną mu ulicę.- Teraz proszę iść dalej . U balwierza

proszę wejść na zaplecze.Poszedł. W zakładzie pejsaty Żyd golił

jakiegoś mężczyznę. Aleksander usiadł nakrześle, poczekał, aż balwierz skończy.

Klient wyszedł. Żyd wytarł ręce w płót-no.

- Zaplecze.Na zapleczu stał siwowłosy, wąsaty

mężczyzna. Cywilne ubranie nie maskowałowojskowej postawy.

- Dzień dobry.Mężczyzna ścisnął mocno dłoń Alek-

sandra, potrząsnął nią mocno.- Dzień dobry. Jestem major Prawdzic.- Lejtnant Aleksander.. .- Bez nazwisk. Jest pan moim podko-


52

mendnym. Dowodzę komórką egzekucyjną.Wykonujemy wyroki na wszelakiej maści po-turczeńcach, konfidentach, kolaborantach ioficerach policji religijnej .

- Miło mi będzie służyć pod pańską ko-mendą.

- To na razie tyle.- Jak to tyle?- Proszę nie być takim wyrywnym. Za

kilka dni dostanie pan pierwsze rozkazy. Narazie będzie zwiedzał pan miasto.

Wrócił do mieszkania. Drzwi byłyotwarte. Wszedł powoli do środka, rozejrzałsię. Nie oberwał w głowę. Nikt na niego nieskoczył. Nikt nie strzelił do niego.

W kuchni siedział profesor, obok niegostała opróżniona do połowy karafka i kieli-szek.

- Panie profesorze.. .Profesor podniósł głowę, spojrzał na

młodzieńca mętnym wzrokiem.- Co, pijanego nie widziałeś?- Co się panu stało?- A nic. . . - powiedział beztrosko. - Tak

sobie piję.- Proszę mówić.- Przypomniało mi się coś i. . .Wychylił kolejny kieliszek.- Czy to ma jakiś związek ze zdjęciami?- Tak.Aleksander nalał sobie trunku do kie-

liszka.- Moja żona była w konspiracji i ja też –

zaczął opowiadać profesor. - Złapali ją. . . a synazabrali jak miał pięć lat, poturczyli i wcielili dojanczarów. Był jednym z ostatnich, którychzwerbowano przed rozwiązaniem janczarów.Ty to rozumiesz? Żonę zamordowali, a syna.. .Rozumiesz mnie?

- Proszę iść spać.- Teraz jest żandarmem... - załkał. Mło-

dzieńcowi serce ścisnęło się z żalu nad Ormia-ninem. - Czasem go widzę. Ale on mnie niepamięta.

- Proszę iść spać – powtórzył.Profesor potulnie dał się odprowadzić

do łóżka. Aleksander nie mógł spać tej nocy.

Przez kilka dni spotykał się z dziewczy-ną. Oprowadzała go po mieście. Rzucała mu

tylko zdawkowe opisy architektury, opowiada-ła chłodno o sytuacji miasta, o zwyczajachmieszkańców. Okazywała mu swoją wyższość.Aleksander czuł się głupio.

- Możemy wstąpić do kawiarni?- Chętnie – odparła z lekceważeniem.- Jaką by pani poleciła?- Pan mnie zaprasza, a nie wie gdzie?Aleksander chciał odpowiedzieć, ale

ugryzł się w język. Eliza spojrzała na niego ztriumfem.

- Znam dobrą ormiańską kawiarnię.Proszę za mną.

Usiedli przy stoliku, zamówili dwie ka-wy i pachlawy – ciasto orzechowe z miodem.

- Chciałbym panią przeprosić. Zacho-wałem się jak grubianin.

Dziewczyna zrobiła się czerwona jakpiwonia, spuściła ze wstydem oczy. Aleksanderpomyślał, że zaraz krew tryśnie jej z policz-ków.

- Nie musi pan przepraszać. Ja też niebyłam zbyt miła.

Lody tajały. Atmosfera ociepliła się. Za-siedzieli się w kawiarni, wypili kilka kaw. Roz-mowa nabierała tempa.

Ku zdziwieniu Aleksandra okazało się,że młoda Rusinka była miłą i inteligentnądziewczyną. Z początku irytowała go strasznie,ale teraz jej obecność sprawiała mu przyjem-ność.

Działo się z nim coś dziwnego. Zacząłtęsknić każdego spotkania.

Siedział na ławce. Mężczyzna z gazetąpod pachą i teczką w ręce dosiadł się do niego.Rozłożył gazetę. Wydawało się, że czyta, aleznad stron spoglądał na dwóch żandarmów.

Mężczyzna, który się dosiadł, przewró-cił stronę gazety. Było tam przylepione zdjęciejakiegoś mężczyzny. Aleksander skądś go znał.

- Abdul Taspinar – referował mężczy-zna, nie patrząc na Aleksandra. - Poturczeniec,kolaborant. Spiskuje. Kilku naszych wpadło pojego donosach.

- Znam go. Prowadzi kebab w Sukienni-cach.

- Tak, ale to tylko przykrywka. Proszęwstać pięć minut po mnie.


53

Mężczyzna złożył gazetę i odszedł. Alek-sander po umówionym czasie zabrał teczkę dodomu.

W kuchni zastał profesora.- Dzień dobry, młodzieńcze.- Dzień dobry.Aleksander wyjął z teczki rewolwer Na-

gant. Znał dobrze tę broń.- Zacna armata – pochwalił znad wypra-

cowania profesor. - Dobra do twojej roboty.- Przecież nie mówiłem.. .- Domyślam się przecież. Zapominasz,

że znam się na tym. Kiedy chcesz go sprząt-nąć?

- Dziś wieczorem.- To nie będzie takie proste.- Nie sądzę. Co w tym takiego trudnego?- Zobaczysz.

Abdul Taspinar, niegdyś Wiesław Wró-bel, zamknął swoje stoisko.

Szedł skulony, z głową schowaną mię-dzy ramionami. Patrzył pod nogi, nie podno-sząc wzroku. Coś uderzyło go w czoło. Uniósłgłowę i zobaczył czarniejszą od nocy otchłańlufy naganta. Serce podjechało mu pod gardło.

Silne ramię wcisnęło go w bramę. Niewidział twarzy człowieka, który w niego celo-wał.

- W imieniu.. .- Zaczekaj – jęknął Taspinar, kuląc się.- Na co?- Nie strzelaj , proszę. Nie zabijaj mnie.- W imieniu.. .- Proszę, oszczędź mnie. Wielu Polaków

tak robi. Mam żonę i dzieci. Ja nic złego niezrobiłem. Chciałem przeżyć. Proszę.

Aleksander zawahał się. Widział błagal-ne spojrzenie. Położył palec na spuście.

W głowie rozgorzała mu bitwa.Strzelaj !Nie! Miej litość.Strzelaj !To przecież Polak!Nie, to zdrajca!Palec oparty o cyngiel drgnął. Huknęło.

Czaszka pękła, mózg zbryzgał mur. Światła woknach kamienicy rozbłysły.

Aleksander uciekł. Kluczył długo zauł-

kami, nim trafił do mieszkania.Rzucił palto w przedpokoju. Z kredensu

wyjął wódkę i kieliszki. Wypił kieliszek – je-den, drugi, trzeci.

- Czy to było konieczne?Nie usłyszał odpowiedzi.Pił do późna w nocy. Narzucił sobie

mordercze tempo, którego nie wytrzymał. Za-głuszył w sobie wyrzuty sumienia. Nie pamię-tał, kiedy dotoczył się do łóżka.

Obudził się z okropnym bólem głowy.Zwlókł się z łóżka i ubrał z trudem. Usiadł przystole, tępo patrząc przed siebie.

- Nie wiesz może, gdzie podziała się bu-telka wódki?

Aleksander otworzył usta żeby odpo-wiedzieć.

- Wiem, co się stało. To widać po tobie.Postawił przed nim kubek ze śmietaną.- Ze wsi. Pij .Aleksander przyssał się do kubka. Pro-

fesor usmażył omlet na śniadanie.- Mówiłem, że nie będzie tak łatwo –

powiedział, patrząc na jedzącego młodzieńca.- Słucham?- Zabijałeś wcześniej ludzi?- Tak. Służyłem w wojsku od szesnaste-

go roku życia.- Zabijałeś z daleka. A z bliska?- Też, ale. . .- Ale co?- Nigdy nie zabiłem bezbronnego.- Posłuchaj , młodzieńcze. To są parszy-

we czasy. Nie ma tu miejsca na rycerskość,donkiszoterię, pojedynki, ułanów w amaran-tach i inne romantyczne, a pięknie brzmiącena kartach książek wyczyny. Nie będzieszszarżować jak twoi antenaci pod Kircholmemczy pod Kłuszynem na przeważające siły wro-ga i miażdżyć ich. Będziesz kąsał i szarpał,atakował z doskoku i ukrywał się. Będzieszstrzelał pierwszy, nie dając szansy drugiemudo obrony. Pojmujesz?

- Tak.- Nie, jeszcze nie pojmujesz. Ale poj-

miesz wkrótce. A jeśli nie chcesz tego przyjąćdo wiadomości, to lepiej wracaj do Petersbur-ga, czy skąd tam przybywasz.


54

Pukanie do drzwi. Aleksander sięgnąłpo rewolwer, ale profesor już trzymał swój wdłoni, zerkał przez wizjer.

- Czy spodziewałeś się uroczej dziew-czyny?

- Tak. Miałem dzisiaj zwiedzać miasto.Zaspałem.

Profesor wpuścił dziewczynę do miesz-kania. Ukłonił się jej szarmancko, ucałowałdłoń. Aleksander wstał, niemrawo skinął gło-wą. Pomimo szlachectwa i dwornego wycho-wania jakie odebrał poczuł się jak prostak.

- Tym razem to pan się spóźnił.- No, tak.. . Proszę poczekać parę minut.Wymknął się z kuchni. W międzyczasie,

gdy doprowadzał się w łazience do porządku,profesor zajmował dziewczynę rozmową. Pochichotach poznał, że idzie mu to nieźle.

- Jestem gotów. Możemy iść.Profesor odprowadził dziewczynę do

drzwi. Aleksander przepuścił ją. Ormianinmrugnął do niego i uśmiechnął się szelmow-sko. Młodzieniec zmarszczył brwi i wyszedł.

Zwiedzili resztę miasta. Aleksander od-prowadził dziewczynę do mieszkania.

- Do zobaczenia.- To nasze ostatnie spotkanie. Pokaza-

łam już panu całe miasto.- Chciałbym panią jeszcze kiedyś zoba-

czyć.- Może się jeszcze spotkamy – odpowie-

działa tajemniczo, bawiąc się końcem warko-cza.

Stanął jak wryty. Teraz albo nigdy, po-myślał. Potem może być za późno. Kuj żelazopóki gorące, usłyszał głos profesora w my-ślach. Szlachecka fantazja zwyciężyła nadzdrowym rozsądkiem. Przyciągnął dziewczynędo siebie, pocałował. Nie stawiała oporu.

- Teraz chyba będziemy musieli się zo-baczyć.

- Mam nadzieję, panie.. .- Aleksander. Po prostu Aleksander.Odszedł do domu. Czuł się tak lekko, że

ledwie trzymał się ziemi. Profesor przyglądałmu się badawczo, lecz on nie zwrócił na touwagi.

Minęło kilka miesięcy. Aleksander do-konał jeszcze kilku egzekucji, dowodził napa-

dem na pociąg, w którym przewożonomateriały wybuchowe. Zaczął też szkolić od-dział młodych żołnierzy tajnej armii, wśródktórych był też młodszy brat jego ukochanej ,Władysław. W międzyczasie spotykał się z Eli-zą, która pracowała w szpitalu, a na dodatekbyła łączniczką i udzielała lekcji w tajnychkompletach.

Aleksander stał przy drzwiach banku,jego podkomendni pakowali pieniądze doworków. Mieli zasłonięte twarze chustkami ikapelusze głęboko wciśnięte na głowę – ni-czym bandyci na Dzikim Zachodzie. Klienci ipersonel klęczeli z rękami z założonymi nagłowę. Na muszce trzymał ich Władek. To byłajego pierwsza akcja.

Realizowali tak zwane cele ekspropria-cyjne. Turcy używali dosadniejszych określeń.Uczestnictwo w tym procederze napawałoAleksandra obrzydzeniem. Był żołnierzem, anie bandytą. W takich momentach przypomi-nał sobie słowa profesora.

- Wychodzimy!Pod bankiem stał już automobil. Kie-

rowca kiwnął im ręką.- Szybciej ! - krzyknął do nich.Polacy pakowali się już na tylne siedze-

nie, gdy zza rogu wjechał z piskiem opon wózżandarmerii.

Aleksander schował się za samocho-dem, wypalił w stronę wysiadających żandar-mów.

Turcy otworzyli do nich ogień. Polacyodpowiedzieli. Aleksander wychylił się, trafiłjednego. Władysław przyłożył karabin do po-liczka, nacisnął spust. Turek uderzył o bruk.

- Olek, trafiłem! - krzyknął radośnie. Wtym momencie, pocisk trafił go w rękę.

- Do samochodu! - ryknął Aleksander,zabijając ostatniego Turka.

- Jedziemy, do cholery! - warknął kie-rowca.

- Zaraz! Pozbieram broń.- Dobra, ale szybko!Aleksander zgarniał do kieszeni płasz-

cza rewolwery żandarmów. Pochylił się nadjednym z Turków. Jego twarz była mu znajo-ma.

Przypominał. . . Przypominał profesora


55

ze starego zdjęcia.- Nie, to niemożliwe.. . - wyszeptał.Wrócił do samochodu.- Wynośmy się stąd. – rzucił do kierow-

cy.

Dwa dni później spotkał się z Elizą. Nieumiał ukryć smutku.

- Co się stało? - zapytała, gdy spacerowa-li. - Coś z moim bratem?

Spojrzał na nią. Nie umiał wykrztusićsłowa. Potrząsnęła nim.

- Powiedz.- Żyje. Kula drasnęła go w ramię. Nic

poważnego.- To o co chodzi?- Zabiłem syna profesora.- Co? Kiedy?- Podczas napadu.Opowiedział jej rodzinną historię profe-

sora.- I co teraz zrobisz?- Nic.- Nie powiesz mu?- Po co?- Chciałby wiedzieć, co się z nim stało.- Myślisz, że to dobry pomysł?- Chyba tak. Nie ma co ukrywać prawdy.- Dobrze. Zrobię to. – Powiedział Alek-

sander z ociąganiem.

Nosił się z tym zamiarem przez tydzień.Za każdym razem, gdy miał okazję, rezygno-wał. Starał się wyrugować to wspomnienie zpamięci. Co innego zaprzątało mu teraz umysł.

Szykował się właśnie do wyjścia, gdyprzypomniał sobie o synu profesora. Zdjął pal-to, zajrzał do salonu. Ormianin czytał książkę.

- Wychodzę, profesorze.- Widzę.Aleksander stał przez chwilę w

drzwiach.- Słucham, młodzieńcze – rzekł cierpli-

wym tonem profesor.- Chciałbym powiedzieć profesorowi,

że. . .- Co powiedzieć?- Wiem, co się dzieje z pańskim synem.Profesor drgnął.

- Mów.- Mieliśmy uciekać po napadzie, gdy

przyjechali żandarmi. Jednym z nich był pań-ski syn. Ja. . . Ja. . . Zastrzeliłem go.

Nastała grobowa cisza.- Aha – powiedział profesor, patrząc na

Aleksandra strasznym wzrokiem.Aleksander wybiegł z mieszkania. Pro-

fesor zapłakał dopiero, gdy trzasnęły drzwi.Zapomniał o całej sprawie, gdy szedł do

ormiańskiej kawiarni, w której umówiony byłz Elizą. Prawą dłoń trzymał w kieszeni.

Dziewczyna już tam była. Zamówił ka-wę.

- Powiedziałem mu.- I co?- Przyjął to po męsku.- To dobrze.- Spotykamy się już dłuższy czas. Nie

chciałbym, żebyś myślała, że jestem lekkodu-chem, dlatego.. .

Patrzyła mu w oczy wyczekująco. Zna-lazł jej dłoń pod stolikiem, włożył na smukłypalec pierścionek.

- Dlatego proszę cię o rękę – dokończył.Czekał na odpowiedź. Eliza uścisnęła

mu dłoń, mrugnęła uroczo.- Tak.

Aleksander przyszedł na zaplecze. Ma-jor już na niego czekał.

- Dzień dobry.- Przejdźmy do rzeczy, bo sprawa nagli.

Jutro w meczecie Mehmeda IV zbiorą się naj-ważniejsi dygnitarze prowincji.

- To dobra okazja na zamach.- W Sztabie Generalnym już o tym po-

myślano. Niestety, meczet będzie obstawionyżołnierzami. Nikt się nie przedrze.

- To co zrobimy?- Przejdziemy kanałami i wysadzimy

meczet od dołu razem z zawartością.- Uda się?- Powinno. Meczet ma wadę konstruk-

cyjną. Posypie się jak domek z kart.- Żeby wysadzić meczet trzeba dużo dy-

namitu.- Mamy odpowiednią ilość.- Kiedy zaczyna się operacja?- Jutro po zmroku. Panie Aleksandrze,


56

wyznaczam pana na dowódcę. Proszę dobraćsobie zaufanych ludzi. I ani słowa postronnym.

- Tak jest, majorze.- Możesz nie wrócić żywy. To straceńcza

misja. Jeśli masz kogoś bliskiego, a wiem, żemasz – major uśmiechnął się pod wąsem – topożegnaj się.

Aleksander zwiesił głowę. Zapomniał oElizie.

- Możesz nie przyjąć zadania. Zrozu-miem to.

- Nie. Podejmę się zadania. Ku chwaleojczyzny!

- Ku chwale – westchnął smutno major. -Ku chwale.

Nad włazem kanalizacyjnym stał męż-czyzna, paląc papierosa. Aleksander podszedłdo niego. Jego podkomendni czekali kilka kro-ków dalej .

- Venimus, vidimus – szepnął do męż-czyzny. Ten rzucił peta, zadeptał go.

- Deus vicit – odpowiedział. - Jesteściegotowi?

- Gotowi.- No to schodzimy.Aleksander kiwnął na swoich podko-

mendnych.Otworzyli właz, zeszli po drabince do

kanału. Pierwszy szedł pracownik kanalizacji,przyświecając lampą naftową, za nim Aleksan-der, Władek i dwaj inni Polacy.

W korytarzach panowała cuchnąca du-chota, zwalająca niemalże z nóg. Żołnierze od-dychali ustami, sapiąc przy tym. Stopy grzęzłyim w brei przypominającej konsystencją cia-sto. Tylko kanalarz szedł spokojnie.

Tunele były monotonne. Gdyby nieprzewodnik, Aleksander i reszta pogubiliby sięjak dzieci we mgle. Kanalarz prowadził ichpewnie, musiał znać kanały jak własną kie-szeń.

- Za łatwo nam idzie – szepnął do siebieAleksander.

- Nie przejmuj się – odpowiedział Wła-dek beztrosko.

Kanalarz syknął. Umilkli.Po kilku krokach dał im znak ręką, żeby

się zatrzymali. Zajrzał w zakręt. Wrócił. Poka-

zał im jeden palec, a potem ułożył dłoń w pół-księżyc.

Władek poruszył bezgłośnie ustami.Aleksander wstał, wszedł w zakręt.

Żandarm stał tyłem. Aleksander za-kradł się do niego, zacisnął mu ramię na szyi.Drugą dłonią przykrył nos i usta. Turek sza-motał się, próbował krzyczeć, ale po chwiliucichł i oklapł.

- Droga wolna – szepnął Aleksander,kiedy wrócił do reszty.

Szli dalej . Kanalarz patrzył na mapę.- Gdzie teraz jesteśmy?- Pod Rynkiem. Cały czas prosto i bę-

dziemy pod meczetem.Dotarli na miejsce. Z plecaków wycią-

gnęli bomby, rozmieścili je na suficie i ścia-nach. Było ich tyle, że wystarczyłoby nawysadzenie całego Wawelu. Ustawili zapalniki,zrobione z zegarków, na pięć minut.

Już mieli odchodzić, ale coś bzyknęło ikanalarz padł w fekalia. Polacy wyciągnęlibroń.

- Ateş! - krzyczeli nadbiegający Turcy. -Strzelać!

Polacy odpowiedzieli na strzały. Alek-sander podniósł kanalarza.

- Otoczyli nas! - krzyknął Władek. Fak-tycznie, z trzech korytarzy nadbiegali tureccyżandarmi.

Lampa naftowa zgasła. Polacy i Turcysiali kulami w absolutnych ciemnościach naoślep.

- Ile jeszcze? - krzyknął Władek.- Nie wiem! Ze trzy minuty!- Zdążymy?Aleksander nie odpowiedział. Strzelił,

usłyszał krzyk. Jednego Turka mniej .- Ratunku! - krzyczał spanikowany ka-

nalarz, sapiąc, jakby się dusił.- Zaraz cię stąd.. .Przeładował, strzelił. Sapanie obok jego

ucha ucichło.Władek zapalił lampę. Aleksander w

mdłym świetle zobaczył trupy dwóch Polaków.- Zgaś tę cholerną lampę!Byli widoczni jak na dłoni. Władek do-

stał w głowę, krew zrosiła Aleksandra. Światłona powrót zgasło. Aleksander oparł się o ścia-nę, nie przestawał strzelać. Dostał w bark i w


57

pierś, ale ciągle walczył. Zapalniki zegarowetykały. Aleksander opuścił broń, zamknął oczy.

Tykanie ucichło.

Eliza wróciła do przyszpitalnego poko-iku, w którym mieszkała. Cały dzień pracyprzy chorych wykończył ją fizycznie i psy-chicznie. A tu jeszcze miała uczyć dzieci w taj-nych kompletach, spotkać się z Aleksandrem...

Na stoliku znalazła list.

Droga Elizo,Niemożliwym jest, by w aktualnej sytu-

acji geopolitycznej nasz ślub mógł dojść doskutku. Najlepiej , żebyśmy się przestali spoty-kać przez jakiś czas. Pobierzemy się, gdy udanam się wywalczyć wolny kraj . Jeśli możesz,

zachowaj do tej pory miejsce dla mnie w swo-im sercu. Lecz jeśli spotkasz kogoś innego naswej drodze, nie krępuj się. Idź za głosem ser-ca. Masz moje błogosławieństwo.Twój na zawsze,Aleksander

Dziewczyna zgniotła list.- Co za dureń – warknęła. - Co za głu-

pek!Była zadziorna, ale też zakochana bez

pamięci. Złość ustąpiła łzom. Przygryzła pięść.Już ona mu nagada.. . Tak łatwo się nie wywi-nie.

Wyjrzała za okno. Miastem wstrząsnąłwybuch.


Megan Wen TurnerKrólowa Attol i i

„To nie jest książka o gotowaniu. To nie jest książkao kuchni. To fantastyczna przygoda, szalona podróżprzez cały Kosmos, to szok, dowcip, intel igencja izagadka kryminalna. Koniecznie przeczytajcie, conajlepszy szef kuchni wśród pisarzy i najzdolniejszygawędziarz pośród szefów robił, kiedy go nie było!”Saanti Wrtt, magazyn „Galaxia”

„Naprawdę nie chcecie się zdrowo pośmiać? Zobaczyć, w jak absur-dalnym, zabawnym i dziwacznym świecie przyszło nam żyć? Nie ma-cie ochoty doskonale się bawić, a jednocześnie zdziwić, zirytować,ocknąć, zrozumieć i zastanowić? Nie chcecie pomyśleć? Jeśl i nie, tonawet nie bierzcie do łap tej książki. Bo kiedy już zaczniecie, nie bę-dzie odwrotu. Spojrzycie na Międzygalaktyczną Unię Światów oczamiHermoso Madrid Ivena, najbardziej nieznośnego, niepoprawnego poli-tycznie, ironicznego i intel igentnego szefa kuchni od czasu WielkiegoWybuchu. Oczami prawdziwego Ziemianina. I niech mnie CzarnaDziura pochłonie, jeśl i drań nie ma czasem racji ! ”Oleisty Brunatny Odłamek, satyryk, recenzent, fel ietonista „Stowarzy-szonych w imię prawdy i radości”, Zew Uwielbienia planety Tritonia

Maja Lidia Kossakowska

Grillbar Galaktyka

58

Warszawa, Rzeczpospolita – wiosna 1958

elefon po raz pierwszy rozdzwonił siękilka minut po dziewiątej , ale do po-budki przekonał mnie dopiero pół go-

dziny później . Powieki nie chciały się rozkleić.Przejechałem językiem po podniebieniu. Su-cho, niech to diabli.- Idę, idę.. . – mamrotałem w drodze do telefo-nu. Mocno kuśtykałem. Najwyraźniej przedspaniem zapomniałem zdjąć protezę i terazmocno uwierała. Czasem, gdy się napruję, za-pominam, że ta noga tak naprawdę nie jest jużmoja. Ech, powinienem już dawno się nauczyć,żeby zawsze ściągać ją przed położeniem siędo łóżka, ale wczorajszego wieczora zbytniozabalowaliśmy. Coś świętowaliśmy, przypo-mniałem sobie, potrącając lampkę. Piliśmyzdrowie jakiegoś Piotrka. Ciekawe, co to za je-den? Telefon rozdryndał się ponownie. No idę,wsza twoja mać! Halo!- Macander, do jasnej cholery! – Dobiegł mniewrzask pułkownika. – Ile można się dobijać?!Czy ten człowiek nigdy nie sypia? Nie potrze-buje czasu, żeby wydobrzeć po libacji? Jeśliranga pułkownika wymaga takich poświęceńdla ojczyzny, to ja już nie chcę żadnego awan-su. Nigdy.Proteza mocno ugryzła kikut. Przysunąłem so-bie zydel i przysiadłem obok aparatu. Krewdudniła mocno w skroniach, suchość w gardlenie pozwalała normalnie mówić, a przed ocza-mi krążyły mroczki. Jednak moja uwaga jużniepodzielnie należała do Mallera.- Przepraszam, panie pułkowniku. – Usłysza-łem własny, ochrypnięty głos. Odchrząknąłemkilka razy. – Major Macander, melduje się.- Jasne, że się, kurwa, meldujesz! - Ze słuchaw-ki dobiegł nieprzyjemny, gardłowy warkot puł-kownika. Mełł przez chwilę jakieś plugaweprzekleństwa, po czym odezwał się:- Doprowadź się do porządku i przyjeżdżaj doDOK-u, za dwa kwadranse podeślę samochód.Ruchy!Zdążyłem. Zimna woda w misce pomogła jako

tako oprzytomnieć, gardło spłukałem kawą,która od wczoraj zdążyła już sparszywieć wdzbanku. Mycie zębów, ubieranie. To ostatniezajmuje mi niewiele dłużej niż przeciętnemuczłowiekowi, już lata temu osiągnąłem wpra-wę. Klakson na zewnątrz usłyszałem akuratpoprawiając mocowanie protezy.Stolica była piękna o tej porze roku, jednak ja-koś nie miałem sił ani ochoty na podziwianiewidoków. Po pół godziny jazdy stanąłem przedgmachem dowództwa.Lotnictwo nie miało własnej siedziby, więczajmowało połowę skrzydła w budynku Do-wództwa Okręgu Korpusu. Był to pięknygmach, wybudowany jeszcze przed pierwsząwojną światową, którego jasna fasada piętrzy-ła się ponad sąsiadującymi kamienicami.Gabinet Mallera znajdował się na drugim pię-trze, wysokie okna wychodziły na Plac Przy-mierza, po którym przewijały się sznurysamochodów oraz wciąż popularnych doro-żek. Stanąłem na baczność przed biurkiempułkownika. Starszy mężczyzna, mocno już ły-siejący, nie przejawiał jakichkolwiek objawówzmęczenia bądź przepicia. Pułkownik zdradzałwyłącznie rozdrażnienie. I choć kilka godzintemu żegnaliśmy się jak starzy druhowie –którymi zresztą byliśmy – nie miałem złudzeń,że oto podwładny stanął przed surowym prze-łożonym, do tego najwyraźniej spóźniony.- Major Macander melduje się!- Nie zrozum mnie źle – zaczął Maller, zatyka-jąc ołówek za ucho. – Wprawdzie dodzwonićsię do ciebie, gdy jesteś na bombie graniczy zcudem i już myślałem, czy nie wysłać do ciebieeskadry bombowców... Ale to nie przez ciebiejestem zły. Usiądź, proszę.I to był ten przeskok w relacjach, który czasa-mi następował, a czasami nie. Surowy przeło-żony nie rozkazał „spocznij ! ”, a wyraźniepoprosił, aby major-inwalida spoczął. Zająłemjedno z dwóch krzeseł, które pełniły wiecznąwartę naprzeciwko biurka.- Kiedy ostatnio byłeś na urlopie?Tego się nie spodziewałem. Uniosłem brwi,odchrząknąłem w zaciśniętą pięść.

ŁUKASZ WEGNERT

CZAS ORŁÓW

PODIUM LS - MIEJSCE II

T

59

- Nie licząc tych „wakacji”, które zafundowałmi pan pół roku temu? Ani „rekreacyjnego lo-tu” do Odessy w sierpniu? Albo „wczasów wAlpach” w lutym?- Nie pogrywaj ze mną, Grzesiu, bo się srogowkurwię – sarknął pułkownik. – Mówię oprawdziwym urlopie. Żadnych tajnych misji,wycieczek po podejrzanych hotelach, żadnychważnych przesyłek. Wczasy pełną gęba, tomam na myśli. Więc kiedy?Trzeba przyznać, że dla nas obu urlop był po-jęciem co najmniej egzotycznym. Osobiście ni-gdy nie skorzystałem, jakoś za dużo na głowiebyło. I nie mówię tu bynajmniej o moich służ-bowych obowiązkach, ale właśnie o takich„przysługach”, nie całkiem legalnych i nie dokońca jawnych zadaniach, które ten czy innyurząd powierzał właśnie nam.- Nigdy, panie pułkowniku – odparłem pochwili zastanowienia.- Proszę. – Stary uniósł dłoń w proteście. – Zazamkniętymi drzwiami po prostu Radek.Ehe, zaczyna się. Teraz będzie czegoś chciał,jakiejś niewielkiej grzeczności w imię wielolet-niej przyjaźni. Najpierw będzie nawijał o po-czuciu braterstwa, o tym jaka duma rozpierago, że dane mu było mieć mnie w jednostceprzez tyle lat. A potem przejdzie do rzeczy, a jazwyczajnie nie będę w stanie mu odmówić, ru-szę na ratunek, który – Bóg świadkiem! – możemnie kosztować drugą nogę. Ech, Macander,doigrasz ty się!Jednak stary ponownie mnie zaskoczył. Tymrazem niemiło.- Erzengelstadt – rzekł rozcierając czoło. –Wiem, że nie przepadasz za mrozami, mamjednak nadzieję, że zniesiesz to mężnie i wła-śnie tam wybierzesz się na zasłużone wakacje.- Pan pułkownik raczy żartować – odparłemzrazu spokojnie, celowo nie przechodząc na ty.– To w samym środku nigdzie. Wysłać mnie dozapomnianej przez Boga dziury w Germanii, wnajcholerniejszym sercu tajgi – na wakacje?Doskonale wiedząc, że po – jak oni to nazwaliw gazetach? Ach tak, mam – incydencie gren-landzkim, doskonale wiedząc, że po tym „incy-dencie” nawet w powiecie Kairskim nie jest mijuż wystarczająco ciepło dla komfortu? Fak-tycznie, nie przepadam za mrozami. Urlop!Pułkownik uciął ten monolog plaśnięciem cięż-

kiej dłoni o blat biurka. Ozdobny kałamarz za-dygotał i nieco się przesunął.- Majorze – rzekł rzeczowo, również rezygnu-jąc z poufałości. – Prawda jest taka, że niemam najmniejszej ochoty nigdzie pana wysy-łać. A jednak jest coś, o co muszę prosić.Trzy, odliczyłem w myślach, dwa, jeden.. .- Władze Erzengelstadt organizują międzyna-rodowe sympozjum o zbrodniach stalinizmu.Dlaczego akurat tam, nie mam pojęcia. Niemcyz pewnością mieli jakiś powód, by wybrać tozadupie. I w sumie w ogóle gówno mnie ob-chodzi cały ten cyrk. Jednak przydupasy z mi-nisterstwa zażyczyły sobie, aby na konferencjipojawił się ktoś z lotnictwa. Jakiś śmiałek, któ-ry ramię w ramię z naszymi teutońskimi przy-jaciółmi obalił bolszewików.- Maller. . . – stęknąłem, jednak przełożonyznów mnie uciszył. Jeszcze raz, dlaczego ja muwłaściwie na to pozwalam?- Daj mi skończyć. Nie proszę cię o nic innego,tylko tam poleć. Nie musisz robić żadnych wy-kładów, odczytów, niczego. Bądź tam po pro-stu, niech cię widzą, niech cię fotografują.Pułkownik przybrał rozanieloną minę i cią-gnął dalej :- Dwa dni konferencji, a pobyt tygodniowy, coty na to? Luksusowy hotel, wystawne rauty,gra w bilard z gubernatorem, kobiety, wino iśpiew. Słowem - wakacje. Udziel kilku wywia-dów, jeśli znajdziesz ochotę to dmuchnij kilkapanienek. No dalej , korzystaj z życia, dopókinie pojawiła się w nim jeszcze żadna pani Ma-candrowa. Więc?Uch, szlag by cię, Maller. Byłem prawie pe-wien, że stary coś kombinuje. Tuż przed odlo-tem przekaże mi jakieś poufne informacje,albo już na miejscu boj hotelowy okaże się nadwyraz poinformowanym młodzieńcem.- Dobrze – zgodziłem się wreszcie. – Kiedyotrzymam jakiekolwiek.. . poufne instrukcje?Maller wyglądał, jakby taka myśl powstała muw głowie po raz pierwszy.- Nie ma żadnych instrukcji, Grzesiu. Ten wy-jazd to dokładnie to, co powiedziałem, nic wię-cej . Potrzebujemy swojego człowieka wErzengelstadt. Wysłałbym Józka, eeee.. . Pio-tra.. . Ale on teraz załatwia sprawy w urzędzie,więc padło na ciebie.Aha, więc Piotr to Józio, przypomniałem sobie


60

wreszcie.- . . .więc padło na ciebie. Żadnego podwójnegodna, żadnej tajnej misji. Nic poza tym, co po-wiedziałem.- I tak ci nie wierzę – sparowałem zrezygnowa-ny.Pułkownik wzruszył ramionami i przejechałszerokim łapskiem po łysinie.- Trudno, jakoś to przeżyję. – Po czym powstałzza biurka i wyciągnął rękę. Również wstałem,podpierając się na zdrowej nodze i uścisnąłemdłoń przełożonego. – Wylatujesz jutro o trze-ciej . Spakuj się i pozałatwiaj wszystko, co niemoże czekać dłużej niż tydzień.- O trzeciej rano, czy po południu? – upewni-łem się.- Po południu. Punkt piętnasta – wylot.- Chociaż tyle dobrego.. .

No dobrze, przyznam bez bicia, że ani przezchwilę nie zamierzałem tam lecieć. Bóg świad-kiem, że urlop mi się przyda, ale jakaś teutoń-ska dziura w środku tajgi? Wolne żarty, niechsię inny matoł znajdzie. Tak się składało, żeakurat miałem takiego w zanadrzu.Poznałem Szymona prawie dziesięć lat temu.Nie jesteśmy spokrewnieni, jednak łączy nasniespotykane podobieństwo. O tym, że mamsobowtóra dowiedziałem się, gdy ówczesnanarzeczona zerwała zaręczyny, rzekomo zoba-czywszy mnie z inną. Zacząłem szukać i znala-złem drania. Zostaliśmy przyjaciółmi. Apodobni jesteśmy jak bliźniaki - wśród znajo-mych krąży dowcip, że czasem sami nie może-my siebie rozróżnić. Wprawdzie nasi bliscyprzestali się nabierać, gdy straciłem nogę, alena potrzeby obcych gęb z Guberni będzie jakznalazł.- Górski, słucham. – Po czwartym sygnale usły-szałem ochrypnięty głos.- Cześć, Szymon.. .- Nie piję dzisiaj . – Rozpoznał mnie od razu.- Ha! Ja nie o tym – odparłem ze śmiechem.Najwyraźniej nie był w lepszym stanie niż ja,gdy dodzwonił się do mnie Maller. – Co byś po-wiedział na tygodniowe wakacje?- Jakoś tak czułem, że potrzebny ci dubler.Gdzie i kiedy?- Erzengelstadt, samolot odlatuje jutro o pięt-

nastej .- A Erzengelstadt to. . .?- Dawny Archangielsk – wyjaśniłem. – Konfe-rencja o łagrach. Zastąpisz mnie?- Ech, chwilami stwierdzam, że za bardzo cięlubię dla własnego zdrowia. Wpadnij za godzi-nę z rzeczami.

Górski mieszkał w kamienicy pamiętającejjeszcze carską Rosję, jednak samo mieszkaniebyło odnowione i błyszczało świeżością. Ile-kroć odwiedzałem przyjaciela, dochodziłem downiosku, że i u mnie już czas na remont.Szymon był z zawodu rejentem w jednej zwarszawskich kancelarii, działającej pod szyl-dem Górski & Szmidt. Biuro owej kancelariizajmowało dwa pomieszczenia, pozostawiająctrzeci pokój , łazienkę i kuchnię do użytku go-spodarza. Na szczęście była niedziela, mogli-śmy więc swobodnie rozmawiać.- Akurat mnie najmniej obchodzą zbrodnieStalina i spółki – przyznał Szymon, gdy siedli-śmy do kawy. - Każde dziecko, które do szkołyposzło po 1941 wie, jakich okropieństw do-puszczali się czerwoni na własnych pobratym-cach. Więc na cholerę ta konferencja?Zgadzałem się z jego zdaniem. Nie czułem po-trzeby dalszego grzebania w zmarzlinie, odko-pywania zbiorowych mogił, badaniawszystkich tych zbrodni. Jeśli o mnie chodzi,można by całą rzecz zamknąć w słowach „Bol-szewicy byli źli i dokonywali ohydnych czy-nów”, a następnie skreślić temat z wokandy.Niestety, są na tym świecie ludzie gotowi prze-trawić kolejne dziesiątki lat na przekopywaniepołowy kontynentu w poszukiwaniu czaszek,trupów, starych ubrań i osobistych drobia-zgów. Ludzie gotowi ze szczoteczką archeologadogrzebać się do skały macierzystej , byle tylkoskatalogować wszystko.

Dowiedziałem się trochę o samym mie-ście. Erzengelstadt, dawniej Archangielsk, sta-nowił główny ośrodek w północnej częściGeneralnego Gubernatorstwa. Nie była to sto-lica okręgu, jednak szybko zrozumiałem, dla-czego właśnie to miejsce wybrano nakonferencję. Miasto posiadało port, co prawdazamarznięty przez większość roku, ale jednak,a także węzeł kolejowy, połączenie z autobah-


61

ną oraz lotnisko, co w Guberni stanowiło rzad-kość. Te czynniki sprawiają, że łatwo do niegodotrzeć z różnych części świata. Druga sprawa,że pod Archangielskiem znajdowała się nie-gdyś duża stacja przeładunkowa, przez którąniesławne stołypinki wiozły więźniów głębokow mroźne lasy tajgi. Tuż przed wkroczeniemNiemców, siepacze NKWD urządzili tam rzeź-nię nie z tej ziemi. No i oczywiście trzeciarzecz: w Erzengelstadt panuje surowy klimat,temperatury nawet w środku lipca rzadko się-gają powyżej 15 stopni. Takie warunki nadająsię idealnie do odtworzenia atmosfery wyda-rzeń, o których będzie mowa.

Przegadaliśmy z Szymonem kilka go-dzin. Dałem mu swoje dokumenty oraz dwamundury, w których zazwyczaj pojawiam sięna podobnych wydarzeniach.

- Nie sądzisz, że całe to Generalne Gu-bernatorstwo to jakiś dziwny twór? – zapytałGórski tuż przed moim wyjściem. – Ni to kolo-nia, ni to prowincja, jakieś takie pół na pół.

- Eksperyment społeczno-polityczny.Cuda i dziwy się tam dzieją. Odbudowa, prze-budowa, rozbudowa, a wszystko z użyciem mi-lionów niewolników. Ale tym się nie przejmuj ,ciebie dotyczy tylko konferencja.

- A jak zauważą, że ja to nie ty? Przecieżnie noszę protezy, wiesz jak to łatwo możewyjść na jaw?- Coś wymyślisz – puściłem oczko. – Po prostupoleć tam i daj się zobaczyć. Jedz, pij i baw się.Przeleć kilka niemieckich dupeczek.- Eeeee, wolę nasze, krajowe.- Na pewno też się znajdą.

Józek – ach tak, przepraszam – Piotrek miałniezły ubaw, gdy wieczorem zadzwoniłem zeswojego mieszkania. Ni cholery nie pamięta-łem poprzedniego wieczoru, a byłem ciekaw,dlaczego zmienia imię.- Oj , Grzesiu, Grzesiu – dworował ze mnieprzez telefon. – Przecież to był twój pomysł.Gdy Józef się przedstawił, dziewczyna jedyniezmarszczyła się z niesmakiem. Odeszła kilkachwil później , nawet nie biorąc drinka, któregojej kupił. Pokręcił głową i wrócił do stolika. Na-lałem mu do pełna, wypiliśmy.- Słuchaj – rzekł pułkownik. – Może czas się za-

stanowić nad zmianą imienia?Józef przyjrzał się przełożonemu, po czym po-kręcił głową.

- Panie pułkowniku, to kwestia zasad.- Twoje zasady uczynią cię zgorzknia-

łym samotnikiem, Józiu.Ten wzruszył ramionami. Upił parę ły-

ków whisky, po czym zapalił papierosa. Zacią-gnął się głęboko, przez chwilę rozważającmożliwe odpowiedzi.

- A co ty myślisz, Grzesiu?- Już ci tłumaczyłem – powiedziałem ze

zbolałą miną. - Kocham cię jak brata, ale wiemteż, że nigdy nie zostalibyśmy przyjaciółmi,gdybyśmy poznali się w normalnych okolicz-nościach. Uratowałeś mi życie, zanim dowie-działem się jak się nazywasz. Józek, docholery! Czy ty nie rozumiesz, jaki wpływ two-je imię ma na wszystko? Na twoje życie towa-rzyskie, na karierę, na szukanie mieszkania!

- Imię Józef samo w sobie nie jest prze-cież złe. Wiem, to imię rzeźnika, ale do chole-ry, to też moje imię! Rodzice nazwali mnie takpo Józefie Becku, nikt już o nim nie pamięta?Albo Joseph Goebbels, przecież to jest to samoimię! Albo.. .

Pułkownik uniósł dłoń i wszyscy umil-kli.

- Józiu – przemówił głębokim głosem,cały czas kręcąc głową. – Józiu, Józiu, Józiu. Je-steś doskonałym lotnikiem, wiemy o tymwszyscy. Grzesiek nie ma wyłączności na za-wdzięczanie ci życia. Bohater Wojny Wojen,zdobywca Baku, uczestnik kilku kampanii zaUralem – długo wymieniać. A jednak.. . Zobacz,co się dzieje z twoim życiem. Przez to, że maszna imię tak samo jak zbrodniarz Dżugaszwili,dowództwo wisi ci przynajmniej dwie promo-cje, kobiety nie masz, nawet z lokalem kłopot,gnieciesz się od lat w tej samej kawalerce. Ataki Grzegorz, zobacz! Mniej wylatanych go-dzin, mniej udziałów w łowach – bez obrazy,Grzesiu! – kariera błyskotliwa, a jednak nie ta-ka jak twoja. A jest dwa stopnie ponad tobą,panny lepią się do niego, mieszka w czterechpokojach.

Pułkownik przybrał marsową minę.Cienie zatańczyły na bliznach, które szpeciłyjego twarz.

- Józek, do cholery. Czas, żebyś podjął


62

odpowiedzialną decyzję. Czasy są takie, a nieinne, kto wie, gdybyśmy przegrali wojnę, możeimię Józef nie byłoby takie wyklęte. Ale żyjemyw świecie, gdzie te przeklęte pięć liter sprawiaci mnóstwo kłopotów. Naprawdę uważam, nietylko ja zresztą, że wiele byś zyskał na zmianieimienia. Zresztą, to żaden precedens. Był prze-cież ten, jak mu tam...- SS-Gruppenführer Jurgen Stroop – wtrąciłem,polewając kolejkę. – Służyłem z nim za Ura-lem, doskonały oficer.- On i wielu innych. – Pułkownik machnął rę-ką. – Wiesz, do czego zmierzam?- Też mi przykład! – żachnął się Józio, pochyla-jąc nad szklanką. – Znam Stroopa. Oficer możei wybitny, ale człowiek kanalia! A imię zmienił,bo mu Joseph żydostwem trąciło. Nie chciał sięprzedstawiać jak cieśla z Judei, ot co!- On miał swoje powody – wtrąciłem - a tymasz, Józiu, swoje.Cisza. Józef Garlicki, weteran wojenny, pilotoblatywacz, pierwszy z eskadry odznaczonyVirtuti Militari, potarł wąską szczękę.- No dobra, wygraliście! – zawyrokował. –Przysięgam na honor oficera, że zmienię imię.Jakieś pomysły?- Może Adolf? – Paskowski uniósł szklankę.- E, tam – odparł pułkownik. - Co drugiegochłopaka w Polsce teraz chrzczą Adolf. Bezprzesady!- Piotr – szepnąłem. – Skała, opoka. Piotr. Comyślisz, Józiu, nie nazbyt słowiańsko?Józef zerknął na mnie i przytknął usta doszklanki. Zapatrzył się w dal. Długo marszczyłkrzaczaste brwi, rozmyślał, a w końcu rzekł:- Piotr Garlicki, podoba mi się! Zdrowie!- Za Piotra Garlickiego, podporucznika Rzeczy-pospolitej – zakrzyknęli pozostali.

Lwów, Rzeczpospolita

Gdy Szymon odleciał do Guberni, zastanawia-łem się, co ze sobą począć. Wolałem nie kręcićsię po Warszawie, istniało zbyt duże ryzyko, żektoś znajomy przyuważy mnie w którejśknajpce lub burdelu. Zamiast więc odsiadywaćtygodniowy urlop we własnym mieszkaniu,postanowiłem odpocząć na ojczystej ziemi, wy-

grały rodzinne sentymenty. Zatem Lwów.Dzwonek w mieszkaniu Fornalików miał przy-jemne brzmienie. Nie to, co w większościczynszówek, gdzie przybycie gości oznajmiałelektryczny bzyczek. Zamiast tego, po naci-śnięciu guzika przy drzwiach, usłyszałem ptasitrel, ledwie kilka nut, a jaki piękny.- Doberek, Teresiu! – przywitałem się, gdydrzwi otworzyła pani domu.Już pierwszy rzut oka wystarczył, aby ocenićjak bardzo jest zmęczona. Oczywiście jej urodai energia przebijały się na wierzch mimo pra-wie trzydziestu pięciu lat, ale była już prawieczwarta. O tej godzinie każda matka ma prawowyglądać na odrobinę przeżutą.- Och, Grzesiu, witaj ! – siostra uśmiechnęła siępromiennie na mój widok. – Nie wiedziałam,że przyjedziesz. Nie nauczyli cię używać tele-fonu?- A, jakoś tak byłem w pobliżu i pomyślałem, żewpadnę – odparłem, wchodząc do przedpoko-ju.- Ehe, i zupełnie przypadkiem miałeś przy so-bie całą furę zabawek?- Oj tam, zaraz fura. Kilka drobiazgów.- Sam się o to prosiłeś. Dzieci, wujek przyszedł!Omal nie padłem jak długi, gdy staranowałamnie trójka malców. Chłopiec i dwie dziew-czynki, objęli mnie wszyscy naraz na wysoko-ści bioder i za nic nie chcieli puścić. Z trudemzachowałem równowagę, starając się zarównonie paść na dzieci, jak i nie upuścić pakunków.Maluchy szczebiotały jedno przez drugie, tak,że ciężko było zrozumieć, co właściwie mówią.- Wujek! Co nam przyniosłeś?- Wujku, a zostaniesz na obiad?- To lalka? To na pewno lalka!- Mama mówi, że będą knedle.- A dla mnie, wujku? A dla mnie coś przynio-słeś?- Dzieciaki, spokój – upomniała je Teresa, gro-żąc palcem. – Wujek nie jest robotem do roz-dawania prezentów!- Jak to nie? – obruszyłem się. – Ja miałbym zpustymi rękami przyjść? I masz rację, Zosiu.To lalka.- Ja nie jestem Zosia, jestem Ola – zaprzeczyłajedna z dziewczynek, jednak prezent przyjęłaz wdzięcznym dygnięciem.- Nie podoba się jej imię Zofia. Więc kazała się


63

tak nazywać – wyjaśniła pani domu, widzącmoje zdziwione spojrzenie. Przewróciła ocza-mi i westchnęła głęboko. Odłożyłem resztę pa-kunków na stolik i kucnąłem przy dzieciach.- Mam po drobiazgu dla każdego. Ale musiciemi obiecać, że przynajmniej przez trzy dni bę-dziecie grzecznie słuchać rodziców. Zgoda? –powiedziałem z uśmiechem.Zgodziły się oczywiście, choć ani przez chwilęnie wierzyłem ich zapewnieniom. Po kolei wy-ciągałem z torby różne drobiazgi i wręczałemkażdemu. Zosia-Ola oprócz lalki dostała czy-tankę, a rok starsza Beatka zestaw woskowychkredek. No i oczywiście siostrę bliźniaczkępierwszej lalki, ponieważ doskonale pamięta-łem, co się działo, gdy kupiłem im dwie różne.Zawsze wyrywały je sobie nawzajem, aż z za-bawek zostawały strzępy.- A ja, wujku? – zapytał niecierpliwie małyGrześ.- A dla ciebie mam długie spodnie, jak na doro-słego przystało – rzekłem, czochrając włosyswego imiennika. – Boś strasznie, chłopie, wy-rósł.Chłopiec przyjrzał się swoim spodenkom, spodktórych wystawały obdrapane kolana. Potemjego spojrzenie wróciło w stronę wujka, a jazauważyłem, że choć malec trzyma się dziel-nie, dolna warga już mu zadrżała.- Ale ja nie chcę długich spodni! – zaprotesto-wał rozżalony pięciolatek. – Dziewuchomprzyniosłeś zabawki, ja nie chcę ubrań, mamu-sia szyje mi ubrania.. .- Droczę się z tobą, chłopie – uspokoiłem go,wyciągając z torby drewniany model czołgu. –Spodnie mam tylko na sobie. Oto twój prezent.

Uradowany chłopiec pochwycił zabawkę i nie-zwłocznie przystąpił do oględzin. Muszę przy-znać, że poza Rzeszą ciężko jest znaleźćzabawkowe czołgi Puma III, ale radość chłopcanagrodziła wszystkie trudy.- Ma ruchomą wieżę! – zachwycał się. – I gąsie-nice! A tu się klapka podnosi i można zajrzeć!Super, wujku.- To nie wszystko. Mam tu jeszcze coś ekstra –rzekłem, podając chłopcu owinięty papieremwoskowym zeszyt. Mały Grześ odwinął paku-nek i ze szczęścia zapiszczał jak nadepniętyszczeniak.

- Panzer-Mann! Mamo, wujek kupił mi nowynumer Panzer-Manna!- Grzesiek – upomniała mnie Teresa. – Czy tenkomiks nie jest ciut za brutalny dla pięciolat-ka? Przecież tam się krew leje.- Ale to jest ruska krew, siostruniu. – Mrugną-łem porozumiewawczo. – Tej nie ma co żało-wać. Poza tym jest w nim wszystko: mężnysuperbohater, oddany pomocnik, rzesza uci-śnionych i cała horda bolszewickich złoczyń-ców.- Ach, niech ci będzie. – Machnęła ręką. –Chodź, zaparzę kawę. Jeśli dzieciaki zajmą sięnowymi zabawkami, to może chociaż obiadzrobię w spokoju.- Hola, hola! Jeszcze nie skończyłem! – Złapa-łem ją w pasie, przycisnąłem do siebie, zakrę-ciliśmy niezgrabny piruet. – Myślisz, żeprzyniósłbym prezenty dla siostrzeńców, a za-pomniał o pięknej pani domu?- Też dostanę komiks? Może w Rzeszy wyna-leźli heroinę o kryptonimie Kuchen Frau?- Może, ale dawno już wyrosłaś z komiksów.Z tymi słowami, podałem siostrze niewielkiepudełeczko. Pod drewnianym wieczkiem napoduszce z aksamitu spoczywała śliczna złotabransoletka. Drobne łańcuszki, o ogniwachmniejszych niż pestka winogrona, splatały sięw gęsty warkocz, co centymetr połyskiwałdrobny kamyczek.- Boże drogi, Grzesiek.. . Który bank okradłeś?- Poprosiłem pewnego mojego przyjaciela, że-by to dla ciebie zrobił. Jest Żydem, a oni potra-fią się targować, ale to także znakomityzłotnik, więc chętnie zapłaciłem co do grosika.– Nie była to do końca prawda, ale czego oczynie widzą.. .- No śmiało, załóż – ponagliłem.Pasowała idealnie. Teresa wpatrywała się wewłasną rękę, jakby została dopiero co przyszy-ta do ciała. Rzuciła mi się na szyję i ucałowaław policzek.- Dziękuję, jest piękna.- Więc będziecie do siebie pasować – odparłemz uśmiechem. – No, zdaje się, że ktoś tu cośmówił o kawie.

Rozsiedliśmy się wygodnie na kanapie, roz-prawiając o starych i nowych czasach. Kawapachniała wspaniale, jak zawsze w tym peł-


64

nym pięknych woni domu. Dzieci jak urzeczo-ne siedziały grzecznie w swoim pokoju. Dziew-czynki czesały włosy nowym lalkom idebatowały, która jak będzie miała na imię. Jakdotąd propozycje zmieniały się czterokrotnie,a obecny wariant obejmował imiona Konstan-cja i Wielka Księżna Sałatka.- To głupie! – oburzyła się Beatka. – Nie możeszjej nazwać Sałatka!- „Wielka Księżna” Sałatka – poprawiła siostręZosia-Ola. Razem z Teresą którąś już minutęprzysłuchiwaliśmy się tej rozmowie, tłumiącwybuchy śmiechu.Jeśli chodzi o małego Grzesia, po chwilowej fa-scynacji czołgiem zatopił się w lekturę przygódCzłowieka Czołgu, absurdalnej dla mnie wizjipół-żołnierza, pół-maszyny, na stałe noszącegotoporną zbroję i strzelającego z dwóch artyle-ryjskich dział noszonych na ramionach. Ko-miks był tłumaczony na polski, jednak beztrudu można było się domyślić, że swoje po-czątki miał w Rzeszy – wystarczyło jedno spoj-rzenie na superbohatera, aby rozpoznaćaryjskiego Übermenscha o jasnych włosach,wodnistych oczach, głębokim przedziałku iszczęce, którą można gnieść bazalt.Około piątej usłyszeliśmy znajome stukanie ipukanie na schodach, obwieszczające wszem iwobec, że oto pan Fornalik wraca po ciężkimdniu pracy.Przyznam, że podziwiam szwagra. Zenon miałjeszcze lepszy powód do załamania niż ja, alenie poddał się. Co więcej , jego niezłomna wolatakże mi pomogła uporać się z własnymi roz-terkami po utracie nogi. A jakby tego było ma-ło, Fornalik wcale nie musiał pracować,żołnierska renta z dodatkami wystarczyłabymu na utrzymanie nawet nie pięcio, a ośmio-osobowej rodziny. Mimo to, każdego dnia wy-chodził rano do ośrodka, gdzie – kto bypomyślał! – nauczał innych niewidomych sztu-ki samoobrony, a następnie wracał wieczoremi zawsze znajdował czas dla żony i dzieci.Stukot laski wyraźnie zbliżył się do drzwi, Te-resa wstała więc aby powitać męża. Złapałemją za nadgarstek i puszczając oczko, przystawi-łem palec do ust. – Ani słowa.- Witaj , kochanie – usłyszałem jej głos z przed-pokoju, gdy otworzyła drzwi. Następnie krokiszwagra, ciche cmoknięcie na dzień dobry, a

na koniec Fornalik zawołał w stronę salonu:- Cześć, Grzesiu!- Niemożliwe! – załamałem się. – Skąd wie-działeś?- Tytoń.- Tytoń!? Przecież ja nie palę!- Twój szef pali. Sarmackie Premium, bez pu-dła.- Obiad zaraz będzie, ziemniaki dochodzą –oznajmiła Teresa, chowając płaszcz Zenona doszafy. – Grzesiu, zjesz z nami, prawda?

O kuchni Teresy można powiedzieć wiele, aleprzede wszystkim to, że zna niewiele przepi-sów, a te, które ma w repertuarze opanowałapo mistrzowsku. Dlatego nawet marudna z re-guły Beatka zajadała się z ochotą. Po zupie igłównym daniu przyszła pora na deser, tegodnia składający się z maślanych bułeczek ipączków, które Zenon kupił w drodze do do-mu.Do obiadu gospodarz otworzył butelkę konia-ku, którym dorośli raczyli się w trakcie rozmo-wy. Mały Grześ oraz dziewczynki jedli przyosobnym stoliku, przysłuchując się rozmowie,z której niewiele rozumieli.- Nie – zaprotestował Zenon. – Nie zgodzę się,żeby Teutoni stanowili jakiekolwiek zagroże-nie.- Wątpisz w ich siłę? To pierwszy krok doupadku, Zeniuś – skwitowałem.- Nie wątpię, wręcz przeciwnie. Po prostu zda-ję sobie sprawę z naszej siły. Byłem jednym zpomysłodawców obecnej doktryny obronnej ijestem przekonany o jej skuteczności.- Tak, to prawda – dodała Terenia, ocierającusta serwetką. Świecidełko na nadgarstku cochwilę przykuwało jej spojrzenie, co z koleiwywoływało na mojej twarzy serdecznyuśmiech. – Polska jest nie do ruszenia. Napaśćna nas może tylko szaleniec, a i to nie każdy.No bo jak walczyć z krajem, który jest uzbrojo-ny po zęby i tak zaprawiony w bojach?- Sowieci też byli zaprawieni i na co im toprzyszło – zwątpiłem.- Tak, ale to myśmy ich pobili. Oczywiście, dospółki z Niemcami, ale czy myślisz, że świętejpamięci Hitler poradziłby sobie ze Stalinembez wsparcia naszych dywizji?- Jeśli mam być szczery, hmmm... – zastanowi-


65

łem się, popijając koniak. – Uważam, że gdyby-śmy nie przystąpili do wojny po stronie Nie-miec, Hitler przejechałby się po nas jak pokulawej kobyle, a potem tak czy owak rozgro-miłby Rusów.- A po czyjej stronie mielibyśmy stanąć? Postronie Rosji? Wolne żarty! Albo Anglia z Fran-cją, te cwaniaczki to by nas dopiero urządziły.Szczerze wątpię – odparła siostra. – Poza tym,nie zapominaj , jakie straty Niemcy ponieśli wtej wojnie.- Tereniu, widziałem te straty na własne oczy. Ito z lotu ptaka. A jednak uważam, że Niemcytak czy siak popędziliby bolszewików za Ural.Może nie zajęliby Francji, Anglii, Islandii,Grenlandii i tak dalej . Ale wojnę wygraliby znaszą pomocą lub bez.Zenon uniósł dłoń w geście pojednawczo-uspo-kajającym. Poprawił przydymione okulary zokrągłymi szkłami, które zawsze miał na no-sie.- Nawet jeśli masz rację, to pamiętaj , że niemieć w Polsce sprzymierzeńca to jedno, alemieć w niej wroga – och, to już coś zupełnie in-nego. Może rzeczywiście wtedy nie byliśmy takgotowi do napaści, jak teraz, ale przecież za-częliśmy rozmowę właśnie od chwili obecnej .Wyobraź sobie, co by się działo, gdyby Niemcynapadły na Polskę.. .- No, słucham – zachęciłem go, napełniając kie-liszki.- Po pierwsze – zaczął Fornalik, wyliczając napalcach - oni jeszcze nie wylizali ran po po-przedniej wojnie. Straty mieli ogromne, Volkledwo to wytrzymał. Po drugie, lwia część ichsił leży na Grenlandii i wzdłuż Uralu, a środekpusty. Po drugie, atak na Polskę to czyste sza-leństwo. W każdym polskim domu jest co naj-mniej jeden wyszkolony żołnierz.- Nawet ślepiec i kuternoga? – zażartowałem.- Tak, nawet my. Chociaż tutaj akurat naszymżołnierzem jest Teresa. Ale daj mi skończyć.Gdyby chcieli na nas uderzyć, nie znaleźlibysłabego punktu. Nigdzie nie skupiliśmy środ-ków obrony, żołnierze są we wszystkich do-mach, w swoich domach. Mają broń iniezbędne racje. Są doskonale przeszkoleni.Pojazdy i ciężki sprzęt są trzymane w pod-ziemnych magazynach po kilkanaście, kilka-dziesiąt sztuk, nie po kilka tysięcy, jak to mają

w zwyczaju właśnie Niemcy. Nasze wyrzutniesą rozrzucone po całym kraju, a nawet – jeślijestem dobrze poinformowany - poza nim.Skoszarowane Legiony to tylko drobny ułameknaszych sił, tylko tyle ile korpusy potrzebują,aby sprawnie funkcjonować. Tymczasem całareszta armii rozlała się po Rzeczypospolitej jakameba, jak jedno wielkie przeciwciało.. .- Tatuś, a co to jest przeciwciało? – Dobiegł gło-sik chłopca znad komiksu.- Nie przerywaj synku, wyjaśnię wam potem. Inie czytaj przy jedzeniu. Twój staruszek niewidzi, ale słuch ma dobry. Na czym to ja. . .- Przeciwciało – przypomniała Teresa.- No właśnie. Wystarczy, że jeden wraży żołdakpostawi stopę na polskiej ziemi, a od razu na-stąpi reakcja obronna tego przeciwciała. Zewszystkich państw świata to właśnie my wy-kazujemy najkrótszy czas mobilizacji.- Pozwól, że ci przerwę – wtrąciłem. Położyłemdłoń na ramieniu szwagra. – Zgadzam się zewszystkim, co mówisz. Jednak, jak wspomnia-łeś, tylko szaleniec zdecydowałby się zaatako-wać Rzeczpospolitą. Tymczasem ja sięobawiam, czy aby w Berlinie nie zasiada teraztaki właśnie szaleniec.- Kanclerz Koestler? – Ta myśl zaniepokoiła Te-resę. - Skąd takie przypuszczenie?- To nie przypuszczenie, to jedynie obawa. Ni-czym nieuzasadniona, ale jednak. Poza tym,wszystko co powiedziałeś jest prawdą, ale jestto też prawda, z którą się nie kryjemy. Niemcydoskonale znają nasze procedury i mogą wy-korzystać je przeciwko nam. Pamiętaj , że nieżyjemy już w czasach wojny żołnierzy, ale wczasach wojny bomb. Niemcy mają więcejczołgów, transporterów i floty. My mamy wię-cej samolotów i ludzi, ale Rosjanie też mieli.Tylko że oni nie musieli walczyć z wrogiem,który może jednym samolotem zetrzeć z mapyduże miasto.- My także mamy broń atomową.- Tak, i jeśli zajdzie potrzeba, użyjemy jej . Tegosię właśnie boję. Co zostanie z naszych krajów,gdy opadnie kurzawa?- Grzesiek – Teresa ujęła moją dłoń. – Pogadaj-my o czymś innym, dobrze?Powędrowałem za jej spojrzeniem w stronęstolika dzieci. Przyglądały mi się z mieszaninąciekawości i lęku. Stary, dobry wujek Grzegorz,


66

pomyślałem. I włosy wyczochra, i prezentyprzyniesie, i postraszy atomową zagładą. Pięk-nie, Macander, pięknie.

We Lwowie spędziłem kilka dni, głównie z For-nalikami, ale odnawiałem także stare znajo-mości. Jedną z nich była Katarzyna, którąpoznałem jeszcze w czasach gimnazjum. Spo-tkaliśmy się przypadkiem, gdy w drodze doparku zatrzymałem się przy kiosku z gazetami.Z początku nie poznała mnie, jednak sama nie-wiele się zmieniła, więc bez trudu wypatrzy-łem ją wśród przechodniów.Następnego poranka w pokoju hotelowymobudził mnie terkot telefonu. Podniosłem się złóżka, nagi i bez protezy, dokicałem do apara-tu. Kasieńka tylko westchnęła głośniej i scho-wała głowę pod poduszkę.- Macander – odezwałem się do słuchawki, jed-nocześnie przyglądając się porozrzucanymubraniom. Gdzieś w tym bałaganie musi byćmoja noga.- Grzesiek! – Głos Teresy zaniepokoił mnie. Na-wet nie to, że słyszałem strach, od czego ścier-pła mi skóra na grzbiecie. Ona łkała. – Jezu,przez chwilę myślałam, że.. . że. . . a potem do-tarło do mnie, że przecież ty tutaj . . .- Tereniu, spokojnie – rzekłem najłagodniej-szym tonem, na jaki mnie stać. – Opowiedz pokolei. Co takiego się stało?- Czytałam twój nekrolog!

Teresa znalazła artykuł o mojej śmierci wraz znekrologiem, gdy czytała poranną gazetę Zeno-nowi. Godzinę po telefonie siedziałem w jejkuchni. Po raz kolejny czytałem wiadomości owłasnej śmierci. Szymon.. .- Dziennik Lwowski zamieścił nekrolog, bo by-łeś odznaczony w Wojnie, no i jesteś stąd – wy-jaśniła Teresa. Dalej się biedactwo trzęsło. - Tupiszą, że znaleźli cię martwego tuż po konfe-rencji. Boże, Grzesiek, czy to było morderstwo?- Nie wiem, Tereniu, ale dowiem się. To był mójprzyjaciel. Muszę wykonać parę telefonów. Ijak najszybciej wrócić do Warszawy.

Warszawa, Rzeczpospolita

Maller nie był zdziwiony, gdy jeszcze we Lwo-wie zadzwoniłem do jego biura. Tego się spo-dziewałem. Na wieść o mojej śmiercinatychmiast wysłał paru chłopaków po ciało. Agdy okazało się, że trup ma obie nogi, cóż.. .- Major Grzegorz Macander melduje się! – wy-powiedziałem formułę, stukając obcasami.Czułem się niezręcznie robiąc to w cywilnymgarniturze, ale mundur został przecież w Gu-berni, z Szymonem.- Witaj , Grzesiu. – Pułkownik machnął ręką. –Rozsiądź się. Jak noga?- Dziękuję, panie pułkowniku, smakowała –odparłem zapytany. Założyłem nogę na nogę,wspierając protezę o prawe kolano.Pułkownik zerknął znad okularów i posłał miserdeczny uśmiech.

- Zadziorny jak zawsze. – Uśmiechnąłsię niewesoło, po czym kontynuował - Toczysię śledztwo w sprawie twojego zgonu, oficjal-nie nadal pozostajesz martwy. Na miejscu jestkilkoro naszych, sprawdzają poszlaki, ale mu-simy być przygotowani na to, że być może niedowiemy się, kto to zrobił, ani dlaczego.

- Dowiemy się. Ale przede wszystkimnależy rozgryźć, czy to aby nie było zabójstwopolityczne. Nie wydaje mi się, żebym miał ja-kichś arcywrogów, ale kto wie.. .

- Tak, zanim dowiedziałem się, że to niety poleciałeś do Guberni, byłem przekonany,że po prostu dmuchnąłeś jakąś mężatkę, a wy-kończył cię zazdrosny rogacz. Ale nie możnawykluczyć, że być może Niemcy – albo ktoś in-ny – chcieli wysłać nam jakiś sygnał.

- Też sobie sposób znaleźli. Maller, jaomal nie zginąłem.

Pułkownik kiwnął głową i uśmiechnąłsię półgębkiem.

- Jesteśmy żołnierzami, Grzesiu – stro-fował mnie. – My każdego dnia omal nie ginie-my. Ale posłuchaj mnie teraz uważnie.Przedzwoniłem w parę miejsc i upewniłem się,że sprawą zajęli się najlepsi fachowcy. Sam niezdziałasz nic więcej , choćby dlatego, żeś nie-boszczyk. Nie, ty masz się do tej sprawy niezbliżać, aż powiem inaczej . Ale jest coś, czymmożesz zająć się w międzyczasie. Dostanieszpapiery na fałszywe nazwisko i pojedziesz do


67

Rzeszy.- Znowu jakaś germańska dzicz? –

upewniłem się.- Berlin. Zajmiesz się pewną delikatną

sprawą. No i przy okazji znikniesz z Warszawyna jakiś czas – rzekł, po czym nacisnął stojącyna biurku wywoływacz: - Pani Krystyno, czyprzynieśli już mapy?

- Tak, panie pułkowniku. – Zaskrzeczałgłośnik. – Adiutanci rozwiesili pod czwórką,jak pan kazał.

- Dziękuję. Proszę też przynieść tamdzbanek kawy i dwie filiżanki. Bez cukru, bezmleka.

Pokuśtykałem za pułkownikiem do po-koju map. Jeśli wierzyć relacjom, pomieszcze-nie stanowiło wierne odwzorowanie tego, wktórym Marszałek Śmigły-Rydz planował wrazze swoimi ludźmi pierwsze posunięcia prze-ciwko Sowietom. Pułkownik Maller, wówczasnieoszlifowany adiutant, był najmłodszymuczestnikiem tych spotkań – i jedynym, którywciąż pozostawał wśród żywych.Stanąłem na środku pokoju i położyłem kape-lusz w zgięciu łokcia. Proteza uwierała kikut,jednak nie dawałem po sobie poznać, że od-czuwam dyskomfort. Przyjrzałem się dwómmapom, które najwyraźniej rozwieszono dlamnie.- Panie pułkowniku?- Przyjrzyj się i powiedz mi, co widzisz – odparłten, nalewając gorącej kawy do filiżanek.Mapa po lewej przedstawiała sytuację wprzededniu Wojny. Był to ogólny obraz,uwzględniający jedynie przebieg granic i naj-ważniejsze miasta. Nie było w nim miejsca napołożenie lotnisk i posunięcia wojsk. Drugi ar-kusz prezentował równie pozbawiony szczegó-łów obecny wygląd świata, bardzo różny odtego sprzed dwudziestu lat. Rzesza Niemiecka,panująca nad rozległymi terenami od Grenlan-dii po Ural, od Skandynawii po Afrykę Północ-ną. Stany Zjednoczone wraz z wchłoniętąKanadą i Japonią. Afryka pociapana jakimiśnowymi, raczkującymi państewkami. Bolsze-wia, wytrzebiona, lecz nadal ogromna. I oczy-wiście Rzeczpospolita, która obejmowałaziemie od Wielkopolski po Kaukaz, a następniezakręcała rogalik na południe, ku Persji i mo-rzu Arabskiemu, kończąc na Egipcie. Mapa

wyraźnie pokazywała, że niemiecki orzeł pa-nuje nad terenami znacznie bardziej rozległy-mi, niźli orzeł polski. Wiedział jednak, że byłato tylko ułuda potęgi – przewaga Rzeczypospo-litej była oczywista dla każdego, kto wiedział,w jakiej kondycji Wojna pozostawiła społe-czeństwo Germanii.Przyjrzałem się obydwu mapom, jednej i dru-giej poświęcając odpowiednio dużo uwagi, anastępnie odwróciłem się w stronę pułkowni-ka. Przyjąłem od niego filiżankę i napiłem się.- Domyślam się, że nie widzisz w tych mapachtego samego, co ja – skwitował Maller, równieżpopijając gorący napój . – Zatem dość kalam-burów, Grzesiu. Zwróć uwagę na sytuację An-glików przed Wojną, a potem porównaj zobecnymi Niemcami. Czas start!Jeszcze raz zerknąłem na obie mapy i pokiwa-łem głową. Chyba zaczynam rozumieć.Anglicy chełpili się, że nad Imperium Brytyj-skim nigdy nie zachodzi słońce. Mając we wła-daniu ogromne posiadłości zamorskie, Koronaczerpała wielkie bogactwa, zaś Royal Navyniepodzielnie rządziła na morzach. Pod sztan-darami Union Jack skupiali się żołnierze z naj-dalszych krańców Ziemi: Kanadyjczycy,Australijczycy, Hindusi, oraz wielu innych. Im-perium Brytyjskie stało się przepotężnym or-ganizmem politycznym.Jednakże jego słabość polegała na fakcie, żeAnglia była silna wszędzie – tylko nie w domu.Siły lądowe na Wyspach liczyły raptem kilka-naście tysięcy przeszkolonych żołnierzy, obro-na opierała się niemal wyłącznie na okrętach isamolotach RAFu. Mówiąc w skrócie, WielkaBrytania okazała się kolosem o małej , wrażli-wej łepetynce, którą jednym pstryknięciemdało się strącić z potężnych ramion. Gdy liczą-ce ponad milion weteranów Wehrmachtu siłyinwazyjne zdobyły przyczółek na lądzie, nicnie mogło stanąć na ich dalszej drodze - Hitle-rowcy szybko uzyskali panowanie w powie-trzu, wkrótce potem okręty Kriegsmarineurządziły łowy na morzu. Upadek Brytaniiprzyspieszyły także starcia z Irlandczykami iSzkotami, którzy uwiązali liczne siły angielskiena północy, licząc na wyzwolenie spod wielo-wiekowego jarzma. Głowa giganta padła podciosami, a ciało zostało rozerwane przezwszystkich sąsiadów. Imperium rozpadło się,


68

co skutkowało między innymi aneksją Kanadyprzez Stany Zjednoczone.To wszystko historia, rozważanie najnowszychdziejów. Teraz ja, oficjalnie zdechły majorGrzegorz Macander przyglądałem się dwómmapom, z których jedna obrazowała kres wiel-kiego imperium. A druga? Dopiłem kawę, wpa-trując się z kolei w nową mapę.- Altreich, czy tak? – Przybliżyłem się do mapyi postukałem palcem w miejsce, gdzie na ma-pie znajdowały się Stare Niemcy. Przedwojen-na Rzesza była krajem wielkim i potężnym jakna standardy europejskie, jednak na mapieświata wydawała się wręcz maleńka.- Dobrze kombinujesz, Grzesiu – przyznał puł-kownik. Dolał kawy i również podszedł do ma-py. – Anglików zgubiło to, że ich matecznikzostał wystawiony na napaść z zewnątrz. Taksamo jest w przypadku Rzeszy, o czym Germa-nie z pewnością doskonale wiedzą. Wystarczyniespełna godzina, aby nasze dywizje znalazłysię pod Berlinem. Samolotem tyle samo leci siędo Zagłębia Ruhry i innych centrów przemy-słowych. Wprawdzie obecne Niemcy są dużowiększe i silniejsze niż dawniej , jednak prze-mysł na wschodzie w dalszym ciągu kuleje.Niemcy – podobnie jak Rzeczpospolita – sąobecnie mocarstwem, jakim nie były jeszczenigdy w dziejach. A jednocześnie nigdy też niebyły w tak dramatycznym położeniu – to samodotyczy nas.Mój palec przejechał po granicy, która od 1918roku oddzielała oba kraje.- Koszmar stratega – stwierdziłem sucho. – Dlajednej i drugiej strony. Długa, rozciągnięta gra-nica uniemożliwia skuteczną obronę.- Zgadza się – odparł pułkownik. – Idealna sy-

tuacja dla nacierającego, lecz praktycznie nie-możliwa do zabezpieczenia dla obrońców. A zBerlina do Warszawy jest tak samo blisko, jakw drugą stronę. Ktokolwiek zaatakuje pierw-szy, zyska ogromną przewagę. Natomiast ten,kto spóźni się z wykonaniem pierwszego ru-chu.. .Po raz wtóry przyjrzałem się mapie.- Niemcy są wycieńczone po poprzedniej woj-nie. – Pokręciłem zdecydowanie głową. – Wy-szli z niej zwycięscy, ale poranieni. Nie mówiętylko o przemyśle, który trzeba odbudować,ani o zagospodarowaniu Grossraum, aleprzede wszystkim o ludziach. Straty wśródżołnierzy były tak znaczne, że dopuścili praw-nie poligamię! Nie są gotowi na kolejny kon-flikt, z pewnością to wiedzą!- Niewątpliwie. Ale z drugiej strony, mówimy ozupełnie innym narodzie niż ten, z którymukładaliśmy się dwie dekady temu. To już niesą Niemcy, Grzesiu, to Germanie! Poprzedniepokolenie dokonało wielkich czynów, a po-przedni Führer, niech mu ziemia lekką będzie,powiódł naród ku ogromnym zwycięstwom.Teraz mamy do czynienia z nowym, równieambitnym pokoleniem. I nowym Führerem.- Otto Koestler jest żądny zaszczytów, głodnypodboju, ale nie głupi – zaoponowałem.- To tylko przypuszczenia. – Maller pokiwałgłową.- Jak bardzo poufna jest nasza rozmowa? – za-pytałem. Aż wstyd się przyznać, że filiżanka wmojej dłoni drżała lekko, co chwila uderzając otrzymany drugą ręką spodeczek.- W telegraficznym skrócie? Wojna jest nie-unikniona.- Dobry Boże.. .


69

1. Mój atomobil

owy samochód Henryka miał wszystko,łącznie z trzema parami kół, systememGPS i napędem atomowym. Sprowadzo-

ny z zachodu i ochrzczony na taśmie produk-cyjnej jako Renault Curie 88, prowadził się jakmarzenie. Nie to, co te ruskie łady sputnik czy– co gorsza – syrenki elektron, w którychszczytem nowoczesnych zabezpieczeń byławarijnyj wybros: prozaiczne katapultowanie.O nie. Ten model został poddany najbardziejrygorystycznym testom bezpieczeństwa, dziękiktórym dostawca reaktorów, NewClear Elec-tronics, wiódł prym także na rynku motoryza-cji.

Atomobile stały się rzeczywistością odczasu pierwszego Forda Nucleona, niemożli-wego wynalazku, który fabryka słynnego prze-mysłowca powołała do życia, poświęcającdwadzieścia lat rozwoju i setki milionów dola-rów. Opłaciło się ; atom przestał kojarzyć się zHiroszimą, a zaczął z rozwojem i przyszłością.Wkrótce potem nastąpił, nomen omen, Atomo-wy Boom, na którym Henryk wzbogacił sięnieznacznie, przemycając spod Berlina mikro-falówki i zasilane cezem zegary. Teraz, naresz-cie, mógł sobie pozwolić na auto z klasą.

Deska rozdzielcza przed jego nosem mi-gotała przyjaźnie. Temperatura rdzenia w nor-mie, promieniowanie nie ucieka z komory.Bezpiecznie. Henryk uśmiechnął się i wdusiłgaz. Przyspieszenie było nieziemskie: na świa-tłach zostawił inne samochody daleko w tyle.Bez zwalniania, w kontrolowanym poślizgu,skręcił w potłuczony asfalt, wiodący do domu.

Mijał smutne budynki w jednej , szarejsmudze. Tam, gdzie na zachodzie mieli już oło-wiane ściany, ekrany pochłaniające i zbiornikiporostów żywiących się promieniowaniem, wPolsce nadal królował beton. Wciąż jednak byłto znaczny skok rozwojowy od szalonych latPRL–u, gdy władze radzieckie gorąco popieraływyrób reaktorów rodzimych, dalece mniejbezpiecznych i gorzej chronionych. Henryk pa-miętał ogólnokrajowy strach przed atomem,

prymitywne bunkry w piwnicach, gumowemaski przeciwgazowe na zajęciach z PO, gorz-ki smak jodyny… A potem wszystko jakoś mi-nęło. Żadnej tragedii, żadnej apokalipsy. Tylkorozwój , a wszystko dzięki NewClear Electro-nics, przyszłości atomistyki.

– Dans 20 mtres – odezwał się naglefrancuski GPS. – Tournez a gauche.

Tylko po ikonce poznał, o co chodzi.Przyhamował i skręcił w uliczkę koło parku.To już blisko domu. Zastanawiał się, jak tu za-skoczyć żonę i córeczkę. Chyba najlepiej bę-dzie podjechać od podwórka i ukryć auto wgarażu. Dopiero im oko zbieleje, jak…

Nagle uderzyła go w twarz alarmowaczerwień. Licznik Geigera rozdarł się wniebo-głosy, włączyły się światła awaryjne, zabloko-wała kierownica. Zapaliła się kontrolka znapisem „Emergency Split”.

Ze świeżej jeszcze pamięci Henrykawypłynęły słowa sprzedawcy:

– Zastanawiałeś się pan pewnie, dlacze-go to ustrojstwo ma sześć kół. Ano, te czterytrzymają przód, a te dwa – tył, gdzie reaktor. Wrazie krytycznej awarii, przód odłącza się odtyłu i wali przed się resztówką energii, cobypana oddalić od wycieków, czy – nie daj Boziu– wybuchu. Nazwalim to z chłopakami „rozpadpołowiczny”, he, he. Kapujesz pan? Jak atom!

Za oparciem fotela kliknęły złączki, po-rzucając reaktor. Śmiertelnie przerażony Hen-ryk rozejrzał się wokoło, szukając pomocy.

Ze wszystkich lusterek przyglądały musię dzieci.

– Matko Przenajświętsza. – Wciągnąłpowietrze. – Plac zabaw.

Rzucił się do skrzyni biegów, ale byłojuż za późno. Przedni moduł wystrzelił jak zprocy, zostawiając za sobą uszkodzony mini-reaktor. Henryk, ściskając kurczowo kierowni-cę, spojrzał w boczne lusterko. Dzieciakitrzymały dystans od tyłu samochodu. Nieuciekały jednak jak powinny, a przyglądały sięurządzeniu z ostrożnym zaciekawieniem. Wkońcu nigdy wcześniej nie widziały takiegoatomobilu.

KORNEL MIKOŁAJCZYK

DZIECI ATOMU

PODIUM LS - MIEJSCE I

N

70

Henryk zacisnął powieki, mknąc w nieznane,kierowany wewnętrznym GPS–em auta. Modliłsię do wszystkich bogów, których imiona przy-chodziły mu do głowy, żeby zmienili bieg zda-rzeń; żeby Bezpieczeństwo Atomoweopanowało sytuację, zanim stanie się najgor-sze. I powtarzał w umyśle jak mantrę: Mały re-aktor, mało paliwa, małe szkody… Małyreaktor, mało paliwa, małe szkody…

A potem usłyszał wybuch.

2. Dziewczyna w gazowej masce

Michał stał oparty o kontuar, wpatrzonyw zmieniające się liczby nowego geigerowca.Był to prymitywny model licznika Biełła, naby-ty od Ruskich po okazyjnej cenie. Michał po-wiesił go nad barem obok dziesiątek innych.Ich kanciaste kształty i nudne odcienie plasti-ku całkiem psuły neonowy wystrój pubu, niemiało to jednak większego znaczenia. Do „Piw-nego Schronu” tak czy inaczej przychodziligłównie Rakietowi, a ich nie obchodziło nic po-za piciem, paleniem i wachą w dżetpaku.

Nie żyli, tak jak on, w ciągłym strachuprzed napromieniowaniem…

– Niezła kolekcja. – Dziwnie stłumionygłos przebił się przez jazgoczące radio. – Jakgdzieś wybuchnie reaktor, pan będzie wiedziałpierwszy. I to sto razy.

Michał odwrócił się i stanął twarzą wtwarz z najdziwniejszą kobietą, jaka przekro-czyła próg jego pubu. A ściślej mówiąc: twarząw szybkę, gdyż klientka nosiła na twarzy no-woczesną, przeciwgazową maskę z silikonu,zza której przyciemnianego wizjera ledwo byłowidać oczy. Nad częścią twarzową królowałaburza kasztanowych włosów, a pod pochłania-czem – nienaturalnie głęboki dekolt.

Michała zaczęło swędzieć stare znamię.Jak zawsze, gdy się denerwował. Oto przezkrótki moment poczuł się jak bohater apoka-liptycznego filmu: rosnące promieniowanie,maski przeciwgazowe, bar w betonowymschronie… Krótko mówiąc, jego najgorszykoszmar.

Dziewczyna czekała, aż coś odpowie.Odchrząknął nerwowo, chwycił za szmatkę izaczął przecierać kufle, jak w jego mniemaniupowinien prawdziwy barman.

– Ekhm, kolekcja… Tak, dziękuję. Mamteż medyczny dozymetr na szyi i aplikację nasmartfona. Przezorny zawsze ubezpieczony.Pani pierwszy raz w „Schronie”? – zagaił i za-raz ugryzł się w język. No pewnie, że pierwszyraz! , skarcił się w myślach. Zapamiętałbyś jąchyba! – Z–zazwyczaj w poniedziałek n–niemamy wielu gości. Obawiam się, że jest tylkopiwo i woda z reaktora.

– Woda z reaktora? – zainteresowała sięosobliwość, wsuwając się zgrabnie na stołek.

– A tak. Tak moi chłopcy mówią na ta-nie wino. W sensie, klientela – wyjaśnił po-spiesznie. – Nie synowie czy nic. Lokalnabanda wyrostków. – Skinął dłonią na koniecrzędu stolików, skąd unosiły się opary podej-rzanie pachnącego dymu. – Rakietowi Chłopcy– dodał z lekką kpiną. – Latają na dżetpakachpo osiedlu i użynają się za pieniądze rodziców.Tyle dobrego, że płacą mnie… Podać pani coś?

– Na dobry początek, informacje, paniePokorski.

– Michał. Mam nadzieję, że nie naturyosobistej?

– Poniekąd.Sięgnęła do płóciennej torebki i wydo-

była z niej tajemniczą brązową teczkę. Michałstał ze szmatką w dłoni, czekając na wyjaśnie-nia.

– Nazywam się Katarzyna Wagner ipracuję dla pewnej zaniepokojonej grupy, bli-sko związanej z frakcją zielonych.

Uścisnął jej dłoń, spoglądając uważniew ciemny wizjer. Oczywiście, jak mógł nie za-uważyć tego wcześnie? Torba i ciuchy z biode-gradowalnych materiałów; na bluzce słynnyZegar Zagłady z Chicago, od lat stojący na mi-nutę do dwunastej ; nie wspominając już o ma-sce. Pewnie też wszędzie jeździ rowerem,ratuje stare drzewa i żywi się surową kalarepą.

– Wiesz, ja sam nie przepadam za tymatomowym monopolem – powiedział ostroż-nie, wracając do brudnych kufli. – W zasadziena każdym kroku oczekuję, że coś wybuchnie.Taki uraz. Ale to nie znaczy, że muszę na codzień oddychać przez pochłaniacz.

Katarzyna chrząknęła, co przez filtryzabrzmiało dość groteskowo.

– Maska to tylko rodzaj protestu. Sposóbzwrócenia uwagi na problem. Jak już powie-


71

działam, pracuję dla zielonych. Sprzeciwiamysię wszystkiemu, co ma jakikolwiek związek zenergetyką jądrową. A naszym głównym wro-giem jest, rzecz jasna, NewClear Energetics.

Ach, NewClear Energetics… Michałprzypomniał sobie wszystkie te billboardy ikampanie reklamowe: „A jak Atom”, „A NewClear Future”, „Wszyscy jesteśmy z atomu”, isetki, setki innych. NewClear, dawny odłamGeneral Electric, od lat już trzymało w szachucałą energetykę, dostarczając jedne z najbez-pieczniejszych reaktorów na rynki światowe.Nie dało się włączyć do gniazdka lampki noc-nej , żeby nie natknąć się na ich wpływy.

– A co ja mam wspólnego z NCE? – zdzi-wił się, podnosząc kufel do światła. – W razie,gdybyś nie zauważyła, prowadzę osiedlowypub. – Zastanowił się, czy będzie może chciałazachęcić go do udziału w jakieś eko–manifiepod ratuszem. A później ze zdumieniemstwierdził, że nie ma pojęcia, co by jej odpo-wiedział. Zgrabne ciało, ładny zapach, ogólnaniechęć do atomistyki… Czego byś chciał wię-cej?

Tymczasem Katarzyna otworzyła swojąteczkę i przesunęła palcem po pierwszym do-kumencie.

– W wieku lat dwunastu, dnia 12 maja1996 roku, wypisano cię z kliniki chorób po-promiennych pod Warszawą po blisko sześcio-letniej terapii. Jak wiele pamiętasz z tegookresu?

Z głośnym stuknięciem postawił kufelna kontuarze.

– Niezbyt lubię o tym mówić. Byłem takjakby w wypadku. Gość wjechał samochodemna plac zabaw i…

– Nie pytałam o wypadek, a o pobyt wszpitalu.

– W takim razie, jeszcze mniej . Wszyst-ko się rozmyło w jedną, wielką plamę. Białepokoje, dekontaminacja, tabletki jodowe naśniadanie… Nie pozwalali mi nawet zobaczyćsię z rodziną. Kompletna kwarantanna, mie-siące badań. Raczej nieprzyjemne doświadcze-nie.

Mógłby przysiąc, że uśmiechnęła sięlekko na te słowa.

– Nawet nie wiesz, jak nieprzyjemne.Zmarszczył brwi.

Dokument, który mu podsunęła, byłkserokopią karty pacjenta. W lewym, górnymrogu Michał ujrzał samego siebie – zgolonegona łyso siedmiolatka, mizernego i smutnego,ubranego w białe, szpitalne ciuchy. Poniżej ,przez całą długość dokumentu, biegła lista da-wek promieniowania, podpisana zawsze tą sa-mą, koślawą parafką.

Na dole widniał słabo odbity stempel:Проект: Дети Aтома.

– Projekt: Dzieci Atomu? – Uniósł wzrok.– Co to niby ma być?

– Mamy powody, aby przypuszczać , żeNewClear Energetics – współpracując z byłymiradzieckimi naukowcami – przeprowadzałoeksperymenty z wykorzystaniem ofiar wypad-ków radiacyjnych, zwłaszcza dzieci. A ty byłeśjednym z nich.

Michał otworzył usta, ale nie wydobyłsię z nich żaden dźwięk. Przez dłuższy czassłychać było tylko szum radia i przebijające sięz oddali głosisko Zubera, drażniące zatrza-śniętą świadomość Michała.

I wtem ten odległy głos przemienił się wspokojny, lekarki monolog, zaś szum radia – wposzum medycznych aparatur. Pamiętał… coś.Ból w ramieniu, gdzie dziś było już tylko swę-dzenie; uporczywa szczepionka, drażniąca good… tak, od czasu, gdy opuścił szpital.

– Izotop ksenon–135 – odezwała się Ka-tarzyna, widząc, że złapał się za ramię. –Zmniejsza reaktywność, pochłaniając neutro-ny. Myślimy, że aplikowano go wam przeddługotrwałą ekspozycją na promienie, usiłującwykorzystać jego właściwości do zapobieganiakancerogenom. Niestety, wyniki badań nie by-ły konkluzywne.

– Curieterapia – powiedział Michał pu-stym głosem. – Tak to nazywali. Terapia. Tomiała być część leczenia. A tymczasem…

Urwał. Zrozumiał wreszcie, dlaczegoprzez większość życia czuł tak wielki psychicz-ny niepokój – jak ktoś prześladowany, spycha-ny do kąta; mimo że nic takiego się przecieżnie działo. Dlaczego tak przerażało go promie-niowanie. To wszystko przez NCE. Przez ener-getycznego molocha, który był wszędzie: wautach, w domach, na ulicach; w kraju i zagranicą, od morza do morza. Bezkarna korpo-racja, z pozoru rewolucjonizująca nuklearne


72

bezpieczeństwo, zaś za plecami karmiąca dzie-ci uranem.

Drżącymi dłońmi położył dokument nabarze. Nalał sobie piwa z kranu i napił sięduszkiem. Pomogło mu to nie pamiętać zbytwiele: szczegóły eksperymentów kotłowały siętuż pod czaszką, a on nie chciał dopuścić ichdo głosu.

– Jak długo mi zostało? – spytał krótko.– Jak już wspomniałam, wyniki ekspe-

rymentów pozostają tajemnicą. Mógłbyś jed-nak zapytać dokładniej… kogoś, kto przezwiele lat był bliżej tematu.

Michał otarł z ust pianę po piwie.– Chcecie, żebym coś dla was zrobił,

prawda?Katarzyna milczała przez chwilę, oddy-

chając ciężko. Michał zapragnął nagle ujrzećjej twarz; zobaczyć , czy choć trochę współczu-je jego utrudzonej przeszłości, czy po prostuwykonuje swoje zadanie. Ale nim zdążył ją po-prosić o zdjęcie maski, ona już mówiła:

– Niewiele można zrobić przeciwko siletakiej , jak NCE. Udało nam się jednak zdobyćnazwisko jednego z czołowych naukowcówProjektu Dzieci Atomu. Tego, który aprobowałpodpisem wszystkie te naświetlenia. – Przesu-nęła palcem po kolumnie liczb. – Chcielibyśmy,abyś spróbował się z nim skontaktować i prze-ciągnąć na naszą stronę. Sensacja taka, jakeksperymenty na dzieciach zdyskredytuje NCEi pomoże zielonej energetyce zająć pozycję narynku. Jednak bez twojej pomocy, profesormoże równie dobrze wszystkiemu zaprzeczyć.Potrzebujemy bezpośredniej konfrontacji. Wy-bór należy do ciebie.

Michał wpatrzył się w kufel na wpół do-pitego piwa. Faktycznie, wybór był jego. Mógłprzecież równie dobrze przejść nad tym do po-rządku dziennego. Upijanie osiedla od ponie-działku do soboty, niedzielna wizyta urodziców, wieczory karaoke we wtorki iczwartki… Wszystko znów byłoby tak, jak daw-niej . Zanim dziewczyna w przeciwgazowej ma-sce zeszła do „Schronu”.

Tyle że nie do końca. Bo za każdym ra-zem, gdy spojrzałby nad bar, ujrzałby setkiliczników Geigera, szydzących z jego radiofo-bii.

Strachu, którym to „Oni” zarazili jego

umysł. A kto wie, czy nie zniszczyli też jegociała.

Podjął decyzję.– Daj mi nazwisko – zażądał zdecydo-

wanie. – Znajdę wam tego profesora.

*

Następnego wieczora Katarzyna prze-słała mu na smartfona wszystkie potrzebnedane. Atomistyka na MGU, krótki staż w unij-nym UNSCEAR, a później już praca w dziesiąt-kach instytucji pod egidą NewClear. Profesormiał naprawdę bogate resume. Michał długowpatrywał się w jego stare zdjęcie: uśmiech-niętego szatyna z bródką, stojącego tuż oboknajmniejszego reaktora świata w Genewie. Wbladych oczach lśniły iskierki młodzieńczegogeniuszu.

To nie jest zły człowiek, zrozumiał nagleMichał. Nie potrafił do końca powiedzieć ,skąd wzięła się ta myśl. To człowiek nauki,owszem, ale z pewnością nie korporacji. Poki-wał głową w zrozumieniu. Tacy ludzie sprzeci-wiali się tylko raz. A później , gdy zagroziło sięim przerwaniem badań, cicho wracali do kąt-ka. Nawet, jeśli musieli patrzeć , jak dzieci po-chłaniają śmiercionośne promienie nazwaneimieniem jakiejś greckiej litery.

Mimo wszystko jednak musiał się do-wiedzieć, czego powinien się spodziewać .

Obietnicą darmowych kolejek zwabił dosiebie Rakietowych Chłopców wraz z ich nie-odłącznym kompanem: fetorem mieszanki pa-liwowej i zasiarczonego wina. Ryży i Zuberpatrzyli na niego raczej podejrzliwie, Metal jakzwykle wydawał się mocno nieobecny, a Królikprzysłuchiwał się parze dziewczyn, które wkąciku karaoke zarzynały przeboje Beatlesów.

Był w połowie wyjaśniania im całej sy-tuacji, gdy przerwał mu Ryży, unosząc tatu-owane ramię:

– Misiek, powiedz mi, ile ty razy kryłeśnas przed pałami?

Michał wzruszył ramionami.– Nie mam pojęcia.– A ja mam, stary. Jedenaście. Wiem, bo

liczyłem. Raz nawet skitrałeś Metala we wła-snym mieszkaniu, jak go szukali, jełopa, zaglanowanie studencików.


73

Metal uśmiechnął się do wspomnień.– A bo się tak fajnie glanuje z powie-

trza…Zuber trzepnął go w skroń, przywołując

do porządku.– No – ciągnął Ryży. – Tak jak mówiłem.

Jedenaście. Także ja nie muszę wiedzieć , cotam ci się przydarzyło. Pewnie i tak bym niezajarzył. Ty po prostu mów, czego ci trzeba, amy ci to w zębach przyniesiemy. Takie z nas sąchłopaki.

Królik wyszczerzył się w potwierdze-niu. Pozostali zgodnie skinęli głowami. Michałpoczuł lekkie wzruszenie.

– W normalnej sytuacji, poprosiłbymwas, żebyście wreszcie pokończyli liceum – za-żartował na własny użytek. – Ale nie dzisiaj .Potrzebuję znaleźć tego człowieka. – Podsunąłim smartfona, wyświetlając zdjęcie. – ProfesorPaweł Ilicz Jadiernow. To sprawa życia i śmier-ci.

3. Prometeusz

Rakietowym udało się namierzyć profe-sora Jadiernowa niecałe trzydzieści kilome-trów od Łodzi. Królik, który zamiast miastaprzeczesywał Sieć , wygrzebał skądś świeży ar-tykuł o zapobieżeniu awarii reaktora Głow-no–Mrożyczka przez niejakiego PawłaTomickiego, technika nuklearnego. Porówny-wanie zdjęć wypadło pozytywnie. Jadiernowukrywał się w miasteczku pod zmienionymnazwiskiem, pracując w lokalnej elektrowni.Znalezienie adresu było już tylko czystą for-malnością.

Niestety, zazwyczaj pomocny GPS wsmartfonie tym razem zaprowadził Michała wkompletny chaos. Zabiegani strażacy ewaku-ujący starszych mieszkańców. Sanitariuszesprawdzający dawkę pochłoniętego promie-niowania. Rozszemrany tłum, zgromadzonywokół okolonego taśmą policyjną bloku.Wszechobecny fiolet mundurów Bezatomu.

A pośrodku „czarnej zony”, pod pochła-niającą promieniowanie kopułą, dymiący wrakstarego fiata polon.

– Tomicki? – pytał ktoś tuż obok. – Tak,pamiętam go. Starszy pan, parę złotych zębów.Zawsze z tym psem po osiedlu chodził.

– No, no.– I pomyśleć , że wczoraj jeszcze ze mną

pił. Ech, szkoda chłopa…– Mówię wam, wszystkich nas uratował,

jak ten reaktor okiełznał. W życiu nie widzia-łem, żeby ktoś tak szybko te kontrolki przełą-czał. I to jedną ręką! Geniusz!

– A teraz atom go załatwił. Ot, masz,ironia losu.

Michał stał jak wryty, wgapiając się wwrak. Wszystkie nadzieje na uzyskanie odpo-wiedzi ulatywały właśnie z dymem. Z dymem ipromieniami.

Wzdrygnął się i pod wpływem impulsusięgnął do kieszeni. Zawsze nosił ze sobą paręlistków tabletek jodowych, na wypadek atakupaniki. Łykał je teraz jedna za drugą. Ich go-rycz odpędzała demony radiacji. Próbowałprzy tym nie myśleć o goryczy porażki.

Uspokoił się po chwili i zmierzył wzro-kiem kilkupiętrowy blok. Może jeszcze niewszystko stracone? Mogę tu wysłać chłopcówna dżetpakach. Wejdą przez balkon do miesz-kania Tomickiego i poszukają dowodów. Wartochyba zrobić chociaż tyle, co? Wiedział jednakw głębi, że nigdy tego nie zrobi. Chłopcy mielijuż dość wykroczeń na koncie i nie musieli do-dawać do listy włamania. To nie pieprzone CV,tylko kartoteka policyjna.

Wsadził dłonie w kieszenie, odwróciłsię i ruszył w drogę powrotną.

– A więc to tyle – powiedział do światajako takiego. – Do końca życia będę żył w ra-diofobii. Bo do onkologa przecież nie pójdę.Rentgenów też się boję. Zeżre mnie rak i nawettego nie zauważę.

Pomyślał o uśmiechniętym profesorzeze starego zdjęcia. O człowieku, który teraz byłstertą zwęglonych, promieniotwórczych szczą-tek na spalonym siedzeniu fiata.

– Może i mu się należało? – mruknąłpod nosem. – Za to, co mi zrobił?

Zaraz jednak pokręcił głową. Nie potra-fił tak myśleć o zmarłych.

Był już prawie na przystanku, gotówwrócić do Łodzi i do zwyczajnego życia, gdyodezwał się dozymetr na łańcuszku.

Michał spojrzał na niego, zaskoczony.Tak daleko od miejsca zdarzenia, nawet ślado-we ilości promieniowania powinny zostać po-


74

minięte: Michał ustawił jego skalę raczej wyso-ko. A jednak urządzenie coś tu wykrywało.

Wydobył z kieszeni smartfona i urucho-mił aplikację z licznikiem. Manipulując do-kładniejszą skalą, wykrył kierunekpromieniowania. Wąska uliczka prowadziła wniewielki zagajnik. Spomiędzy drzew prześwi-tywały ceglane, szkolne gmachy. Dalej były jużtylko domy.

Czyżby nielegalne składowisko odpa-dów? A może jednak… coś innego?

Obejrzał się na przystanek. Do odjazduautobusu i tak miał ponad godzinę. Odetchnąłgłęboko, starając się nie myśleć o szkodliwymdotyku promieni i ruszył tropem radiacji.

*

Prometeusz spoglądał na profesora Ja-diernowa z blaszanej ściany garażu.

Był to wyjątkowo stary plakat propa-gandowy, lansujący energetykę jądrową jesz-cze zanim powstało NewClear Energetics. Zjednej strony przedstawiał stojącego w oddaliczłowieka kromaniońskiego, prymitywną po-stać w zwierzęcych skórach, trzymającą po-chodnię. Z drugiej strony stała nowoczesnafigura o twarzy Mona Lisy, wznosząca ku nie-bu pulsujący atom.

Poza krzesłem ogrodowym, starą eta-żerką, chwiejącym się biurkiem i zapasem je-dzenia, plakat był jedyną rzeczą, jakąJadiernow zabrał do kryjówki po sfingowaniuśmierci. Zostawił nawet Maksyma, choć byłprzekonany, że samotna sąsiadka z piętra chęt-nie się zajmie tak przyjaznym kundelkiem. Alenie plakat. Nienawidził go z całego serca, ale wdziwny, masochistyczny niemal sposób nie po-trafił się z nim rozstać.

Dotknął powierzchni papieru starą, nie-czułą dłonią. Atomowy Prometeusz przypomi-nał mu o tym, kim powinien był zostać .Prekursorem wielkich odkryć , przynoszącymludziom czystą, tanią energię w imię budowa-nia przyszłości. Kimś takim, jak pogardzanyprzez sobie współczesnych geniusz, Nikola Te-sla. Tymczasem Jadiernow został co najwyżejEdisonem. Człowiekiem, który wiedział, jaksprzedać wynalazek za cenę cudzych cierpień.Tak to już jest, gdy przyszłość energetyki odda-

je się w ręce bezdusznej korporacji.Nalał sobie czystej i wzniósł kieliszek do

plakatu.– To za wolność, Romuś. – W odruchu

honorowości powstrzymał beknięcie. – Ciesz-my się nią, póki nas nie przykuli do skał Kau-kazu.

Ktoś zapukał ostro w drzwi garażu. Ja-diernow zakrztusił się wódką, zrywając narówne nogi. Lewą, sprawną dłonią porwał zkąta ciężką, przedpotopową gaśnicę. Pot wy-stąpił mu na skronie. Poczuł, że gwałtownietrzeźwieje i wcale mu się to nie spodobało.

Kto mógł mnie znaleźć tak szybko? Zie-loni czy NCE? Ostatnio ci pierwsi odwiedzili gotrzy razy, zaś drudzy – pięć. Jedni chcieli, żebysypał. Drudzy upewniali się, że nie sypnie. In-stynktownie wietrząc niebezpieczeństwo, pro-fesor zdecydował się na trzecią opcję zodwiecznego problemu walki–ucieczki. Uda-wanie martwego. Ale i to, jak widać, średniomu to wyszło na dobre.

Przysunął się ostrożnie do drzwi i zwol-nił je z zasuwy.

W szparze błysnęło zielone oko.– Oddaj mi broń – zażądał profesor, wy-

ciągając prawicę. Głos zadrżał mu lekko, kiedypojął absurd bronienia się gaśnicą śniegowąprodukcji radzieckiej .

– Nie mam broni – odpowiedział męż-czyzna.

– Więc dawaj telefon. I wszystkie teelektroniczne gadżety. I właź wreszcie, dura-ku. Robisz tłok w opuszczonym garażu.

Gość wcisnął mu w dłoń zdjęty z szyidozymetr na łańcuszku oraz jedną z tych no-wych, dotykowych komórek. Bez słowa wsunąłsię do wnętrza. W świetle halogenów wyglądałtrochę jak szkielet z włosami: chudy, wysoki, wprzydużych ciuchach. Nie mógł mieć więcej ,jak trzydzieści lat, choć zmarszczki pod oczamimówiły inaczej . Neurotyczny typ, skonstatowałprofesor. W oczach nieznajomego czaił się jed-nak dziwny spokój , kiedy uważnie skanowałpostać profesora, od siwiejących włosów, przezdziką tołstojowską brodę, aż po pokrytą rop-nymi dziurami prawą rękę.

– Co się panu stało? – zapytał sucho.Jadiernow odetchnął i odłożył gaśnicę

na biurko. Samo pytanie wiele mu powiedziało


75

o naturze gościa. NCE wiedziało o nim wszyst-ko, od daty urodzenia prababki aż po ulubionykolor krawata (bordo). Nie pytaliby go o znakiszczególne, bo po prostu znali je na pamięć. Azatem zieloni.

– Radionekroza – wyjaśnił profesor,opuszczając się ciężko na krzesło. – Martwicapopromienna – dodał, zorientowawszy się, iżma do czynienia z laikiem. – Stare błędy, staredzieje. Jeszcze z czasów… – Zawahał się.

– Z czasów Dzieci Atomu? – podsunąłchłodno mężczyzna. Jadiernow westchnął i na-pełnił sobie szklankę. Gościowi wódki nie pro-ponował. I tak miał tylko jedno naczynie.

– A więc wreszcie się do tego dokopali-ście, co? Naszla kosa na kamen. Niestety, jakpewnie zauważyłeś, właśnie udało mi się zwiększym lub mniejszym sukcesem upozoro-wać własną śmierć . Obawiam się, iż zeznanianieboszczyka wywołałyby swego rodzaju sen-sację, niezależnie od ich treści. Nie chcę miećna karku NCE. Obawiam się, że będziecie mu-sieli wrócić do tych swoich protestów i petycji,bo ja się stąd nie ruszam.

– Nie jestem z zielonymi, profesorze Ja-diernow – oznajmił spokojnie chudzielec. – Na-zywam się Michał Pokorski. Pacjent numerA84 w projekcie Dzieci Atomu.

Ręka Jadiernowa zatrzymała się w półdrogi do ust. Martwe tkanki na prawicy zapie-kły go, jakby na nowo potraktowane promie-niowaniem. Mimo wszystko napił się jednymhaustem. Ciepława wódka ściekła mu po gęstejbrodzie.

Spojrzał uważnie na gościa, na MichałaPokorskiego, z dziwnie bolesną nostalgią.

– I przybyłeś tu bez broni, mój chłop-cze? To rokuje lepiej , niż na to zasługuję. Comoże zrobić dla ciebie ten stary człowiek?

– Przypomnieć mi wszystko, o czym po-staraliście się, żebym zapomniał. Co robiliściez nami w klinice? Chcę wiedzieć , jak bardzopowinienem się bać . Pamiętam tylko ciągłągadkę o curieterapii. O leczeniu nas promie-niowaniem. Niewiele poza tym.

Jadiernow przesunął dłonią po twarzy.– Cóż… Obawiam się, że była to tylko

przykrywka. Na użytek reszty personelu – wy-jaśnił. – Nasz projekt zakładał badanie osobni-ków, którzy przyjęli nadprogramową dawkę

promieni, a mimo to udało się im wyzdrowieć .Jednak już na etapie tablicy i kredy NCE zażą-dało dzieci, żeby móc badać zmiany rozwojo-we. Zawsze myśleli dziesięć lat w przód –mruknął z przekąsem. – No i, jak się zapewnedomyślasz, wszelkie moje ewentualne protestyspełzły na niczym.

– Na czym polegała terapia?Jadiernow uśmiechnął się pod nosem.

Na chwilę powrócił umysłem do gmachówMGU, do krótkiego okresu wykładania atomi-styki, gdy wciąż jeszcze znajdował się na ścież-ce Prometeusza… A teraz, proszę. Zapędzonydo blaszanego garażu nuklearny guru, wykła-dający z katedry ogrodowych mebli.

– Eksperyment zakładał wszczepianiekapsuł z izotopem ksenon–135 – powiedział wkońcu. – Nazywa się go trucizną reaktorową,gdyż pochłania wolne neutrony. Chcieliśmy wten sposób zapobiec tak zwanej aktywacji neu-tronowej , w wyniku której ludzkie tkanki mo-gą zmienić się w radioaktywne izotopy. –Uniósł do światła własną dłoń, groteskowoprzeżartą i odbarwioną. – Zdarza się to częstopodczas awarii reaktorów. Ogólnie rzecz bio-rąc, ludzie nie lubią słuchać , że ich ukochaneauto daje im raka i uszkadza organy. A więc, wcelu uspokojenia nastrojów społecznych, NCEzainicjowało Dzieci Atomu. Nowe pokoleniebezpiecznych kierowców. Jedna, wielka, nu-klearna rodzina.

Michał spoglądał na niego, pocierającskronie. Chyba zrobiło mu się słabo. Jadiernowwcale się nie dziwił. Kątem oka wciąż wy-chwytywał karcące spojrzenie Prometeusza,wybijające go z równowagi.

– Co za ponury absurd – stwierdziłchłopak, opierając się dłonią o blaszaną ścia-nę. – To wszystko tylko po to, żeby móc dalejrozbijać się w nuklearnych autach? Dlaczegopo prostu nie jeździć autem na benzynę, jak torobią na Bliskim Wschodzie? Albo na ogniwasłoneczne? Czemu musimy truć się promienio-waniem i szukać na nie odtrutki, zamiast nietruć się od początku? – Profesor nie czuł sięzobligowany, żeby odpowiedzieć . – Ale nie.Wypadki zakrywamy kopułami, ludzi zapę-dzamy do kwarantanny. I ot, problem rozwią-zany. Zamiecione pod dywan.

– Atom to przyszłość, chłopcze – nie


76

zgodził się Jadiernow. – To zawsze była przy-szłość. Tyle że ktoś, gdzieś, za nas zdecydowało jej kształcie w bardzo niekorzystny sposób.Atomowy Boom nigdy nie powinien był dojśćdo skutku. Samochody z reaktorem, licznikiGeigera w każdym domu, kilometrowe składo-wiska odpadów – to wszystko nie powinno nig-dy istnieć! A jednak zaistniało. Ford nigdy nieporzucił projektu Nucleona. Naukowcy prze-ścigali się w coraz mniejszych i coraz wydaj-niejszych reaktorach. NewClear Electronicswprowadziło niezastąpiony standard. Coś, copowinno nam zająć dwa wieki ostrożnego pla-nowania, ścisnęliśmy do pięćdziesięciu lat! –Długie mówienie zmęczyło go nieco. Przerwał iuspokoił oddech. A potem podjął dalej : – Szu-kałeś odpowiedzi, jak bardzo uszkodził cięatom? Nie mam na to odpowiedzi, mój chłop-cze. Bardziej niż wszystkich? Mniej niż więk-szość? Kto to wie. – Pogładził kciukiem martwątkankę dłoni. – Za kilka pokoleń i tak nie bę-dziemy mieć tego problemu. Fala bezpłodnościzabije nas prędzej czy później . Ale jestem pew-ny, że „Oni” już o tym wiedzą.

Michał Pokorski milczał, zamyślony,drapiąc się nerwowo po szczepionce. Po zna-mieniu Dziecka Atomu. Bał się. Widać to byłana pierwszy rzut oka. Rak, promieniowanie,eksperymenty, reaktory – coś w samej struktu-rze tego nie najlepszego ze światów przerażałogo śmiertelnie. Jadiernow chciałby zrobić dlaniego więcej , ale pojęcia nie miał, co. Być możeistniała jeszcze nadzieja? Dawno już przestałmyśleć w kategoriach naiwnych ideałów, alemoże powinien spróbować?

Jednak, z drugiej strony, sprzeciwić sięNCE oznaczało śmierć. Dranie nie wahali sięani sekundy, żeby wcisnąć w łapę unijnych ko-mitetów walizki pełne euro za przeoczeniedzieci w komorze gorąca. Ani by się obejrzał, arozkładałby się razem z uranowymi odpadka-mi w betonowym grobie jakiegoś składowiska.

Jego znużony wzrok padł na biurko. Do-zymetr Michała pokazywał nieznaczne pro-mieniowanie, pewnie emanujące od samegoJadiernowa, który babrał się przy minireakto-rze fiata. Butelka wódki wchłaniała kwantyciepła, pokrywając się z wolna perspiracją. Te-lefon wyświetlał godzinę – 18:37.

I wtem jego niegdyś genialny umysł raz

jeszcze popisał się iście atomową reakcją:– Komórka – powiedział wolno, podno-

sząc ją z blatu. – Masz na niej dyktafon?Mimo oczywistej rezygnacji, Michał

wykrzesał z siebie dość energii, by spojrzeć naniego jak na dinozaura.

– To smartfon. Ma dostęp do sieci, ka-merę, aparat, GPS, gry, licznik Geigera…

– Tak, tak, amerykańska automata dowiązania krawata – rymnął ironicznie profe-sor. – Pytałem, czy jest dyktafon?

– Jasne, że jest.– I wszyscy na pewno myślą, że zginą-

łem w tym fiaciku?– Sam w to uwierzyłem – przyznał Mi-

chał. – Gdybym wszędzie nie nosił ze sobą do-zymetru, za nic bym pana nie znalazł. Doczego pan zmierza, profesorze?

Jadiernow z uśmiechem oddał mu ko-mórkę.

– No to uruchom to ustrojstwo. Nagra-my im moją przedśmiertną wiadomość. Niema co tak siedzieć z zasępioną miną. Może udasię nam jeszcze coś uratować.

A Prometeusz patrzył na profesora ześciany. Już nie skrzywiony, a przyjaźnieuśmiechnięty.

4. Głęboki oddech

Rakietowi Chłopcy siedzieli przy barze,wgapieni w telewizor za jego plecami. Byłaniedziela, nieco po szóstej i większość klientówopuściła już „Piwny Schron”. Metal przysypiałna ramieniu Zubera, który prawie na ślepomajstrował przy modułach sterowniczychdżetpaka. Ryży dogorywał pod kurhanem zu-żytych chusteczek. Pyliła brzoza, jego od-wieczny wróg. Dwa stołki dalej Królik sączyłtanie wino jak najlepszego merlota, czekającna prognozę pogody. To jest, dokładniej mó-wiąc, na prezenterkę.

– … ogłosił daleko idące plany przera-biania niektórych elektrowni nuklearnych nageotermalne, do tej pory skutecznie wyciszaneprzez NCE. Zważywszy jednak, iż blisko 75procent elektrowni krajów rozwiniętych jestwłaśnie atomowa, byłby to wciąż zaledwieniewielki procent odratowanej energii.

Michał słuchał porannych wiadomości


77

jednym uchem, przecierając kontuar. W mil-czeniu wspominał ostatni list od profesora. Ja-diernow wciąż pozostawał w ukryciu,planował jednak wkrótce przedostać się nawschód, do rodziny. Bezpieczny za tarczą aktuzgonu, skrzywdzony idealista wreszcie wyry-wał się ze szponów korporacji. Michał niemógł mieć mu tego za złe, choć musiał przy-znać, że trochę mu zazdrościł.

– Giełda – ogłosił spiker, szeleszcząc no-tatkami. – Akcje NewClear Electronics w cią-głym spadku od czasu „Afery Dzieci Atomu”.Rzecznik departamentu medycznego korpora-cji, Walter Neumann, odmawia składaniaoświadczeń. Tymczasem wczoraj po południuwpłynął oficjalny akt oskarżenia do Europej-skiego Trybunału Praw Człowieka w Strasbur-gu…

Michał usłyszał skrzypnięcie drzwi.Uniósł głowę i uśmiechnął się szeroko. Do pu-bu pewnym krokiem weszła Katarzyna, jakzwykle w masce przeciwgazowej na twarzy.Poznał jednak po jej sprężystych ruchach, żejest bardziej niż zadowolona. Nie było czemusię dziwić: oto doczekała się wreszcie upadkunuklearnego monstrum, dławiącego MatkęZiemię.

– Ekhm, chłopaki – mruknął do Rakieto-wych, wyciągając spod baru parę butelek wi-na. – Nie moglibyście przenieść się gdzieśna klatkę? I tak już czas zamykać , a chciałbymzamienić z nią jeszcze parę słów.

Ryży obejrzał się na Katarzynę, po czymspróbował dyskretnie stuknąć się w nabrzmia-ły nos, ale zamiast tego sprzedał sobie płaskie-go.

– Jasna sprawa, Misiek – mruknął Kró-lik, bezkarnie gapiąc się w biust dziewczyny.Metal zachrapał, poderwał się gwałtownie nanogi i wytoczył z pubu jak zombi. RakietowiChłopcy, dzwoniąc butelkami i targając za sobądżetpaki, podążyli za nim. Zostawili po sobiedzikie pobojowisko szklanek, kufli, butelek,niedopałków i chusteczek.

– Złote chłopaki – mruknął z niesma-kiem Michał. Wtem coś zasłoniło mu widok nabałagan.

– Chciałabym, żebyś to przeczytał –oznajmiła Katarzyna, podsuwając mu pod nospomiętą kartkę w kratkę. Michał westchnął

ostentacyjnie.– Kolejne dokumenty? Ostatni spowo-

dował chyba wystarczająco wiele problemów.Chyba że skala światowa to dla ciebie za ma-ło…

Maska przeciwgazowa zasyczała wwestchnieniu.

– Po prostu przeczytaj .Posłusznie rozwinął kartkę. Była to

garść chaotycznych notatek. Michał natych-miast zauważył swoje nazwisko, a także imio-na rodziców i stary adres, zapisane powyżej .Kreska w dół prowadziła do uwagi „19.10.1990– Mój wypadek, 5 dzieci napromieniowane” iponiżej : „4 dekontaminacja, w domach, zdro-we”. Linia pozioma wiodła do adresu klinikipod Warszawą, otoczonego znakami zapyta-nia. Gdzieś przewijała się nazwa NewClearElectronics i komentarz: „Eksperymenty?”, apod spodem, już innym charakterem pisma,ktoś zapisał nazwisko profesora Pawła IliczaJadiernowa.

Michał uniósł wzrok znad kartki i spoj-rzał pytająco na Katarzynę.

– Te notatki należały do mojego ojca –wyjaśniła poważnym głosem. – Dwadzieściadwa lata temu mój ojciec, Henryk Wagner,miał wypadek w pobliżu placu zabaw. Awarięreaktora spowodował uszkodzony systemchłodzenia, produkcji, rzecz jasna, NCE. Ojciecdługo nie mógł się po tym pozbierać , postano-wił jednak w końcu odwiedzić rodziny napro-mieniowanych w tym nieszczęsnymincydencie dzieci. – Katarzyna wzięła schematz jego dłoni i położyła go na blacie. – Niestety.– Stuknęła w jego imię. – Jedno z tych dziecizabrano do odległej kliniki, o której nikt wcze-śniej nie słyszał. Nie mogli go odwiedzać anirodzice, ani – tym bardziej – mój ojciec. Był jużgotów się poddać i zostawić piąte dziecko wspokoju, gdy usłyszał pewne… niepokojąceplotki od personelu kliniki.

– „Eksperymenty” – odczytał cicho Mi-chał.

Katarzyna skinęła głową.– Henryk czuł się osobiście odpowie-

dzialny za stan tego dziecka. Ciebie. – Położyładłoń na jego drżącej ręce. Była bardzo gładka iciepła jak słońce, które migotało gdzieś zaoknem. – Desperacko szukał odpowiedzi,


78

ale wszędzie zamykano mu drzwi przed no-sem. Wiesz jak to jest, spiskowcy nigdy nie cie-szą się wielkim uznaniem. Zanim ciebiesamego wypisano ze szpitala, twoi rodziceuważali go za chorego na umyśle. Nigdy niedopuścili go blisko ciebie.

Michał uśmiechnął się smutno, wpa-trzony w podłogę. Dziwnie było stać tak i słu-chać tej historii; opowiadania o utrudzonymczłowieku, który walczył o prawdę. I to z jegopowodu.

– Pamiętam go teraz – oznajmił, pocią-gając nosem. – Siedziałem na ławce pod szko-łą. Bałem się mojej klasy, bo byłem od nichcałe sześć lat starszy. Nie wiedziałem, jak zare-agują. Twój ojciec podszedł, żeby ze mną po-rozmawiać. – Nawet nie zauważył, kiedykilka łez spłynęło mu po policzku. – Musiałszukać okazji, żeby wypytać mnie o klinikę, alegdy tylko dowiedział się, co mnie gnębi, niewspomniał o tym ani słowem. Zaprowadziłmnie za rękę pod same drzwi klasy. Tego dniapoznałem chłopaków. – Zaśmiał się, wskazującna drzwi, przez które jeszcze przez chwilą wy-szli Rakietowi Chłopcy. – I wszystko się zmieni-ło.

– Mówił mi o tym przed śmiercią –wspomniała cicho Katarzyna. Michał zrozu-miał, że i ona, pod maską, płacze ze wzrusze-

nia. – Do końca życia nie ustał w próbachujawnienia prawdy. A kiedy już nie mógł tegozrobić, przejęłam po nim tę misję. Powiedzia-łam ci, że pracuję dla zaniepokojonej grupyzielonych – zachichotała stłumionym głosem. –Kto by pomyślał, że z drobną pomocą dwuoso-bowa grupa obali nuklearną korporację.

Michał czule ścisnął jej dłoń.– Ale udało ci się.– Udało mi się – powtórzyła jak echo. – I

teraz, nareszcie, mogę swobodnie odetchnąć.Wyrwała się z jego uścisku i sięgnęła do

maski. Płynnym ruchem zerwała ją z twarzy,odsłaniając oblicze. Nawet z zaczerwieniony-mi od płaczu oczami, spodobała mu się od ra-zu. Oczy miała jasne jak gwiazdy, nosekwojowniczo zadarty, uśmiech – jednocześnieciepły i lekko zadziorny. Promienie słońca zaj-rzały przez piwniczne, witrażowe okienko,podświetlając jej włosy jak boski nimb.

Zdecydowanym ruchem położyła maskęna barze. Michał zdjął przez szyję łańcuszek ipołożył obok swój medyczny dozymetr.Uśmiechnęli się do siebie. Nie potrzebowalisłów.

Liczniki Geigera na ścianie wskazywałyzero jednostek.


79

zy mogłabym prosić o autograf? – Usły-szał nieśmiałe pytanie w trakcie piciapopołudniowej kawy.

Odkąd skończyła się wojna, co niedzielę od-wiedzał kawiarnię. Najpierw z Basią, potemwspólnie z dziećmi, a jeszcze później jeszcze zich narzeczonymi. Teraz przychodził sam:dzieci miały już swoje dzieci, własne problemyi wyprowadziły się z rodzinnej Warszawy, a uBasi wykryto nowotwór. Jednak pomimo bra-ku towarzystwa, nie mógł sobie odmówić wy-picia kawy w niedzielne popołudnie. Wprzeciwnym razie cały tydzień nie zostałbyuznany za udany. Ten zwyczaj jeszcze mu sięnie znudził, a kawa ciągle smakowała tak sa-mo.Spojrzał przed siebie. Nachylała się nad nimmłoda dziewczyna. Zgadywał, że chodziła doszkoły średniej . W lewej ręce trzymała długo-pis, drugą podtykała mu pod nos otwarty napierwszej stronie tomik poezji. Tomik jego po-ezji: najnowsze dziełko, które wydał stosunko-wo niedawno. Tomik ten spotkał się zuznaniem krytyki, ale musi przeleżeć jeszczekilkanaście lat, by można było zrozumieć jegoprzesłanie. Trzeba czasu, by ludzie prawdzi-wie go docenili. Wciąż najchętniej czytanowiersze wydane jeszcze w czasie wojny.Był już stary, ułomny i nie mógł pisać bez oku-larów na nosie. Kiedy miał dwadzieścia lat wy-glądał zupełnie inaczej , ale to chyba naturalnystan rzeczy: ludzie się starzeją i zmieniają niedo poznania. Udało mu się przeżyć wojnę, Basitakże. Obiecał sobie, że już nigdy nie powrócido tej tematyki – do tego całego katastrofizmu iapokalipsy. Lata wyrwane z życiorysu włożyłdo szuflady i przykrył stertą spraw pilniej -szych, by o tym nie myśleć, by nie wspominać,aby nie rozdrapywać zagojonych już ran. Pisałwiele i o wielu rzeczach, ale nie o wojnie.Przez tyle lat trzymał się dzielnie swojego po-stanowienia, że już przestano się domagać odniego rozrachunku z przeszłością, którą, zda-wałoby się, oddzielił czarną, grubą krechą. Ichyba z tego powodu jego nowy tomik wywo-ływał żywe emocje, choć nie tyle sensacji, ilezdziwienia.

Musiał powrócić. Nie robił tego dla popularno-ści czy krytyki. Jedyną osobą, dla której zdecy-dował się napisać, był on sam. Myślał, żeuwolni się od przeczucia, które towarzyszyłomu od dawna. Początkowo nie zwracał na nieuwagi, ale w miarę jak się starzał, ono rosłow siłę, nie dając mu normalnie żyć. U schyłkużycia, opuszczony przez najbliższych, corazwięcej o tym rozmyślał. Nie potrafił odpędzićod siebie wrażenia, że nie jest we właściwymczasie, we właściwym miejscu. Dawno temucoś powinno się zakończyć, ale trwa nadal.Ktoś czegoś nie zrobił i to wykoleiło całą histo-rię. Coś się nie zdarzyło, więc on nadal żyje.Całe przesłanie tomiku leżało pod gruzami bu-dynków, które nie zostały zburzone. Kamieńdalej leży na kamieniu, prężąc się dumnie, naprzekór historii.Próbował ułożyć sobie życie. Jeździł z rodzinąw góry i nad morze, a nawet i za granicę. Pisałwiersze i wydawał kolejne tomiki. Udzielałwywiadów, jego poezja trafiała do szkół,a jemu samemu wróżono Nobla. Jednak toprzeczucie uczepiło się go, jak nieznośny rzep.Miał wrażenie, że przeżył o pięćdziesiąt lat zadużo. Pół wieku podarowane w nagrodę alboza karę. Serce wciąż mu biło, coraz słabiej , alejednak dalej biło.Wydając nowy tomik, złamał swoją obietnicę iprawdę mówiąc, nie żałował tego. Pisząc, po-wracał do czasów, które zostawił na długi czasw zapomnieniu. Znowu poruszał sięw poczerniałych od dymu uliczkach, znowujego plecy oblewał zimny pot. Wracał do źró-deł, choć to już nie była ta sama rzeka – napły-nęły do niej nowe, nieznane wody. Wierzył,że w ten sposób ułaskawi bestię, która śledziłago i psuła mu życie.Dosypał do filiżanki łyżeczkę cukru. Jeszczenie tak dawno sprzedawano go na kartkii musiał wtedy zrezygnować ze słodzenia ka-wy.Jego życie wcale nie było złe. Nie twierdził, żeźle wykorzystał dany mu czas. Jednak czegośmu w nim brakowało. Przeżył osiemdziesiątlat, piękny wiek, ale co z tego? Napisał ileś tamwierszy, ale czy kogoś to poruszy? Czy to był

AGNIESZKA KAMIŃSKA

- BRAK TYTUŁU -

PODIUM LS - WYRÓŻNIENIE

C

80

punkt kulminacyjny, do którego zmierzał? Aco, jeśli przespał ten moment?Czuł, że nie powinno tak być.Pociągnął łyk kawy i odpowiedział uprzejmie,jak na warszawiaka przystało:- Proszę bardzo.Podpisał się podpisem wypracowanym przezcałe życie, prosto i z klasą: „Krzysztof KamilBaczyński”.***Jakże miło spojrzeć znowu na wolną Warsza-wę. Jakże przyjemnie robi się na sercu,kiedy widzi się polskie nazwy ulic, kiedy zno-wu słyszy się zakazane piosenki. Wszędzie po-wiewały flagi: biało – czerwone. Na placachtłum gromadził się i palił portrety Hitlera. Po-piół unosił się w górę. Przez szare chmuryprzebijały się promienie słoneczne i rozświe-tlały twarze przechodniów, którzy wreszcie za-częli się uśmiechać. Kiedy tuman opadnie,rozpoczną się porządki i wszyscy powrócą dostanu szczęśliwości, jakby wycięto z ich świa-domości ostatnie pięć lat życia.Tadek, Staszek i Janek zdążali na domówkę, bywspólnie ze znajomymi uczcić czas wolności.Młodzi, dziarscy i rozpromienieni jak resztamiasta, ale był ku temu powód. Wreszcie, powarszawsku, mogli strzelić setkę i pogadać odawnych czasach. Mogłoby się wydawać, żewojna odcisnęła piętno w ich umysłach, ale dotakiego wniosku jeszcze zdążą dojść w ciąguswojego życia. Trwał jeszcze sierpień. W ostat-nie dni wakacji nikt nie myślio sprawach poważnych, a tym bardziej , jeśli sąto pierwsze dni wolności. Opadł jużbitewny pył, odjechały czołgi, odleciały samo-loty, więc to odpowiedni czas, aby wziąć głębo-ki wdech i zachłysnąć się w swobodą, a potemzakasać rękawy i uczyć się żyć od nowa.- A pamiętacie Kryśkę Krahelską? – zagadnąłStaszek, zawadiacko zaciągając się papiero-sem. – Spotkałem ją wczoraj . Ja nie wiem, jakto jest, ale po wojnie jest jeszcze lepsza, niżprzed.- Grunt, że udało się jej przeżyć. – westchnąłTadek. – Jak i nam. – dodał po chwili. – Wresz-cie skończyło się to wszystko.- A teraz Szkopy dostaną za swoje. – Staszek za-śmiał się głośno i tak szeroko, że omalnie połknął papierosa.

Janek szedł nieco z tyłu, ze spuszczoną głową.Trzymał ręce w kieszeniach spodnii milczał. Staszek ciągnął dalej :- Jutro idę odbudowywać sąsiednią kamienicę.Jak Szkopy zbombardowali we wrześniu,to tak nikt tego nie ruszał przez pięć lat. A gdykskończymy, to weźmiemy się za sąsiednią ulicęi jeszcze kilka kamienic. Jeśli się sprężymy, toza rok, za dwa: Warszawa jak z widokówki,ładniejsza niż przed wojną. Dołączysz do nas,Tadek?- Pewnie.- A ty, Janek?Chłopak spojrzał na nich i wzruszył ramiona-mi.Od pewnego czasu stał się bardziej drażliwy,jakby cały czas koszula gryzła go w kark. Za-miast cieszyć się z wolności, on spuszczał nosna kwintę. Zrobił się bardziej markotny. Pod-pytywano się go, czy coś się stało, ale on odpo-wiadał szybko i bez namysłu, plącząc sięw słowach oraz jąkając tak, że w końcu niktnie rozumiał, o co mu chodziło.- To nie tak powinno wyglądać – stęknął, wy-chylając kolejny kieliszek.W gronie znajomych wódeczka rozwiązała munieco język. Kiedy wszyscy inni zajmowali sięsobą, Tadek usiadł przy nim, szturchnął go wplecy i spytał, skąd ten podły nastrój .- Jak ja spojrzę w oczy rodzicom, dziadkom?Jak „Czarnemu” i „Hance”? Powiedz mi: jak? –pytał rozgorączkowany, a pot spływał po jegoczole.Tak właściwie to Tadek nie wiedział, co powi-nien mu odpowiedzieć, tak, aby go nie urazić.Może to była przelotna chandra, przecież Ja-nek nie należał do wiecznie niezadowolonychz życia gburów. Znali się tyle lat, a nawet i onnie potrafił zgłębić, co uroiło się w jego głowie.

- Spokojnie, oni już nie żyją.- Właśnie! Nie żyją! A ja żyję. Powiedz mi: dla-czego? – Janek dolał sobie jeszcze trochę wód-ki. – Albo nie mów.- Nie zadawaj głupich pytań. – Staszek postawiłobok swój kieliszek, wyczuwając zbliżającą siękolejkę. – Teraz mi polej , a jutro zarzucaszkosz na plecy i pomagasz gruz nosić. Żyjesz, bypodnieść z ruiny to nieszczęsne miasto.- Ty nie rozumiesz nic. Sami powinniśmy odbić


81

miasto, a nie czekać aż to zrobią za nas inni.Dać światu znać, że tu jesteśmy. A nam zbrakłoodwagi. I co pokazaliśmy?- A co mieliśmy pokazać? – Staszek przyjrzałsię Jankowi uważnie, ani trochę nie ukrywajączdziwienia.Co pokazali? Janek wziął wdech, głęboki, lecznie wydusił z siebie ani słowa. Wykrzywił usta,chciał coś powiedzieć, ale nie starczyło mu siły,by wprawić w ruch język i krtań. Wojna sięskończyła, a on wciąż toczył bój , choć nie mu-siał. W myślach ścierały się racje, argumenty,wspomnienia i emocje, wygrywając, przegry-wając, remisując, stając w szranki i okładającsię pięściami. Tej walki nie było końca. Co onim powie? Czy oni mogą go zrozumieć? Prze-cież widzi, że patrzą się na niego jak na krety-na, nie jak na dobrego znajomego.W końcu Janek nie odpowiedział już nic. Dorana nie pisnął ani słowa, a następnego dniaprzystawił sobie pistolet do czoła.Wtedy, na domówce, Tadek spotkał go po razostatni. Janek strzelił sobie w łeb i właściwienikt nie wiedział dlaczego.***- Widziałeś ten film o Szpilmanie?- „Pianistę”?. Leciał ostatnio w telewizji. Nawetmi się podobał.- Mnie niezbyt. Brakowało mi w nim czegoś.- Ja bym zmienił końcówkę.- Tia… Zakończenie bardzo mnie rozczarowa-ło.- A co było na koniec? Zasnąłem w połowie fil-mu i obudziłem się dopiero na napisach koń-cowych. Ostatnie, co pamiętam, to jak już byłpoza gettem i uciekł z mieszkania, gdy przyła-pano go, że jest Żydem.- Tak, a potem jeszcze trochę pobłąkał się poWarszawie, szukając schronienia.- I co dalej?- Jak to: co dalej? Czego się spodziewasz? Przy-szła armia, przepędziła nazistówi wyzwoliła Warszawę.- To tyle?- Jeszcze było pokazane, jak Szpilman gra nafortepianie, już po wojnie. I dano napisy.- Lipa, myślałem, że coś mnie ominęło.- Nic nie poradzisz, to życie napisało ten scena-riusz. Może dlatego „Pianista” dostał tylkoOscara za aktora.

- Szkoda. Mi brakowało czegoś, co by pokazałocałą tę demoniczność wojny, że to był czasapokalipsy, takie tam. Na przykład, ujęcie jakSzpilman idzie przez zniszczone miasto. Wszę-dzie wokół niego ruiny i zgliszcza, a on idzie,niepewny jutra. To by było epickie.Nic wokół niego nie ma – żadnej przyjaznejduszy. Tylko on i wrak miasta…- Co ty bredzisz? To by bardziej przypominałofilm science – fiction, a nie biograficzny…- …aż wreszcie znajduje go jakiś Niemiec iSzpilman mu gra na fortepianie. Przypominasobie wtedy, kim naprawdę jest. Zdaje sobiesprawę, jak bardzo go odmieniła wojna. Jed-nak, jedno pozostaje niezmienne: jest pianistąi będzie kochał muzykę, nie bacząc, co siędzieje wokół niego.- Tak, to by było coś.***Wieczorami robiło się coraz chłodniej , chociażtrwał jeszcze sierpień. Tadzik wracałdo domu po ciężkich godzinach w pracy, żału-jąc, że nie wziął ze sobą ciepłego swetra.Przechodził przez Plac Defilad. Pamiętał, jakkilka lat temu papież wygłaszał tu homilię.Przyszły tłumy ludzi, choć nie spodziewano sięaż tylu. Człowiek stał przy człowieku, by zoba-czyć Polaka w białej sutannie. Papież mówił zmocą i wiarą. Potem przyszła sroga zima, a naulice wyjechały czołgi. Teraz wiało tu pustką.Po wojnie szybko podreperowano zniszczonekamienice, a kiedy zamieciono z ulic cały gruzi zbrakło już budynków do odbudowywania,zaczęto wznosić betonowe, złudnie nowocze-sne blokowiska. Miasto rozwinęło się nie dopoznania, przyrównywano je do kapitalistycz-nych stolic Zachodu, nazywano nawet Czerwo-nym Paryżem. Górującanad nim szara wieża przypominała mieszkań-com o zażyłej przyjaźni ze wschodnim sąsia-dem. Doskonale pamiętał, jak ją wznoszono,piętro po piętrze. Zupełnie jakby to było wczo-raj , ale już minęły prawie trzy dekady. Krótkoprzed tym ostatni raz widział Tadka.Co się z nim działo od tego czasu? Wolał się niezastanawiać. Mogło mieć to związekz jego działalnością w czasie wojny, ale nawią-zywanie do przeszłości ostatnio bywało groź-ne. On sam, Tadeusz, dla przyjaciół Tadzik,przeżył, czuł się świetnie i dorobił trójki dzieci.


82

Przecież przez przypadek mogła go trafić kulalub udusić gaz. W czasie wojny udało mu sięuniknąć głupiej śmierci i robił to dalej , w no-wej , zaczerwienionej rzeczywistości.Jedynie czasami łapał się na tym, że zastana-wiał się, co chciał powiedzieć Janek, zanim zgi-nął. Wstrząsnęła nim ta wiadomość i długo niemógł tego pojąć. Właściwie, nawet teraz nie dokońca to rozumiał. Powoli rozważając ostatniesłowa przyjaciela, mozolnie dochodził do szo-kujących wniosków, których bał się przyjąć doświadomości, a tym bardziej wypowiedzieć nagłos. Jednak może Janek miał rację. Może po-stąpili nie tak, jak powinni?

To przychodziło z czasem, w miarę jak wokółoczu gromadziło się coraz więcej zmarszczek,a na głowie ostawało się coraz mniej włosów.Mimo obowiązków w pracyi w domu, zaprzątał głowę rozmyślaniami.Czasy młodości odchodziły w niepamięć,ale to właśnie jemu nie pozwalały zapomnieć.Nie, to nie tak, że spędził ją źle. Robił to,co inni młodzi ludzie – pił, śpiewał i kochał się.Dręczyło go raczej to, czy tkwił w niej jakiś cel?Czy musiał skończyć jako szary obywatel, co-dziennie wypełniający ten sam schemat? Możebył potrzebny kiedy indziej , ale w ostatniejchwili nie zawołano go, może przez to nie wy-pełnił swego przeznaczenia i męczył się terazz samym sobą. Na co dzień nie zdawał sobiesprawy z tego, jak go to osłabia. Był zbyt po-chłonięty pracą, wycieńczała go rodzina i ab-surd życia. Dopiero wieczorami, wracając dodomu, mógł na spokojnie wszystko przemy-śleć. Przez cały dzień odkładał wspomnienia iwszelakie refleksje, które układały się wogromną stertę spraw wartych poświęceniachociaż chwili. Dopiero wieczorami, kiedy to-warzyszył mu jedynie jego cień i myśli, wtedyzanurzał się w otchłań rozmyślań, próbując sięz nimi uporać.Nie dawał mu spokoju, ten Janek. Codzienniebłyskała przed oczami jego twarz.Nie zapamiętał go takim jakim był naprawdę –radosnym i gadatliwym, tylko raczej posęp-nym i zrozpaczonym – jak ostatnim razem,kiedy go widział. Jego słowa dzwoniły mu wuszach, a on nie mógł ich niczym zagłuszyć.Już sam nie wiedział, kto miał rację: czy oni –

ci, którzy żyli, czy ci co umarli. Czy Warszawarzeczywiście zrobiła dobrze witając armięze Wschodu biało – czerwonymi flagami? Ktoto mógł wiedzieć? Zresztą, co mogli zrobić in-nego w tej sytuacji? Przecież w innych mia-stach również nie działo się nic godnegouwagi. Jedna armia uciekała, a zastępowała jąinna, różniąca się mundurami. Czego możnabyłood nich wymagać? Co mogli zrobić wtedy?Chwycić za karabiny, których brakowało? Wy-sadzać czołgi koktajlami Mołotowa domowejroboty? Rzucać kamieniami w esesmanów?To, co zrobiono w getcie, postawiło włosy nagłowie każdemu Aryjczykowi, który mieszkał zdala od żydowskiej dzielnicy i nie widziałwalk, jakie toczyły się po drugiej stronie muru.Pamiętał, jak poszedł tam z Tadkiem, aby dalejodbudowywać, ale nie było co. Środek miastadoszczętnie zrównany z ziemią, istny pomnikpotęgi i siły rasy panów. Wszystko trzeba byłopostawić od nowa. Gdyby warszawiacy ośmie-lili się podnieść rękę,jak tamci, Hitler nie omieszkałby wymazaćmiasta z wszelkich światowych map.Zostawmy jednak przeszłość samą sobie, już zapóźno na nanoszenie poprawek. Teraz pozo-staje pytanie: co na to powiedzą jego dzieci?Może nie będą tym zainteresowane,co pozwoli mu uniknąć jakichkolwiek zawsty-dzających tłumaczeń. Jego prawnukowie będąsię uczyć na lekcjach historii, że w czterdzie-stym trzecim wybuchło powstanie w getciewarszawskim, a już rok później miasto byłowyzwolone.

Nie brzmi to najlepiej – pomyślał. Czegoś bra-kowało w tym wszystkim. Nie dawało muto spokoju. Gdyby mógł, chętnie zapełniłby tęlukę. Jednak nawet nie wiedział czym i chybato drażniło go najbardziej .***Czekała na koleżankę. Umówiły się przy fon-tannie w Ogrodzie Saskim. Przycupnęłana ławce, kojąc wzrok wszędobylską zielenią.Pogoda była wręcz wyborna jak na tę porę ro-ku. Słońce przyjemnie grzało plecy,a wiatr orzeźwiał twarz. Korony drzew wypeł-niał ptasi śpiew, alejkami dreptały pary zako-chanych oraz matki pchające wózki z dziećmi.


83

Gałęzie pochylały się ku nim, a posadzone wgrządce tulipany kłaniały się przechodniom.Naprawdę, nigdzie w Warszawie nie możnaznaleźć drugiego tak czarującego miejscajak Ogród Saski.Fontanna wystrzeliwała wodę, którą próbowa-ły złapać jakieś dzieciaki. Po chwili ustawiłysię w nierównym rządku, chcąc jak najlepiejwypełnić polecenie nauczycielki oprowadzają-cej je po Warszawie. Następnie pomaszerowaływ stronę białej bryły widocznej zza drzew,znajdującej się na końcu alejki – do Pałacu Sa-skiego.Lubiła to miejsce, ale miała wrażenie, że niewszystko jest na swoim miejscu. Może rzeźbybyły ustawione w złej kolejności albo woda wfontannie powinna być nieco czystsza. Coś jejprzeszkadzało, czegoś nie powinno być. Todziwne, bo przecież nic nie można tu zmienić,wszystko było potrzebne. Spoglądała ku białejbryle pałacu i czuła, że tego akurat nie mogłozabraknąć. Warszawa wyglądałaby okropniebez Zamku Królewskiego, bez Łazienek i tychwszystkich starych, zabytkowych kamieniczek.I Pałacu Saskiego, oczywiście. Byłaby po pro-stu, obskurną mieściną, pełną szarych bloko-wisk. Straciłaby cały swój urok.

Samo południe. W Saskim Ogrodzie panowałbłogi spokój . Czekała na koleżankę, która sięspóźniała. Uśmiech na ustach przysłaniałwszystkie myśli, które zżerały ją od środka. Te-raz dopiero wyobraziła sobie brzydką, szarą,śmierdzącą stolicę. To by było zbyt frustrujące,zrównać to piękne miasto z ziemią, a potemnieudolnie je rekonstruować. Jednak co z tego,że mają te wszystkie zabytki? Wydawało się, żewtedy, w czasie wojny, utracono coś ważniej-szego niż kilkusetletnie budynki. Czy takaWarszawa ma swoją duszę, czy czas pokazał, iżma honor, czy wyszła z twarzą? Czy będą oniej mówić, że była tylko ładna, czy raczej bo-haterska?Wszystko było już w porządku. Ptaki śpiewały,dzieciaki krzyczały, a fontanna wystrzeliwaław górę. Wszystko stało na swoim miejscu, wnależytym porządku, chociaż…jakoś inaczej .***Tadeusz, lat osiemdziesiąt dwa, leżał, przykry-ty dwiema warstwami koców i kołder, odlicza-

jąc liczbę oddechów jaka mu pozostała.Przegrał walkę z chorobą. Warszawiak od po-koleń, dlatego musiał pożegnać się ze swojąkamienicą. Wrócił do domowego zacisza, byumrzeć jak przodkowie, w mieszkaniu, którepamiętało, jak odchodzili jego rodzice, dziad-kowie i prababka. Teraz przyszła kolej na nie-go.- Słuchaj tato. – U wezgłowia łóżka siedziała je-go synowa, mierząc mu temperaturę. – Wiesz,że w każdej chwili możemy wrócić do szpitala.- Nie – powiedział stanowczo, mimo chrypy. –Żyłem wystarczająco długo, zbyt długo. Powi-nienem był umrzeć jeszcze w czasie wojny.Odwrócił się w stronę krewnych, którzy przy-szli ujrzeć, jak wyglądają ostatnie chwileumierającego. Zgromadziła się liczna grupa:młodzi, starzy, ale głównie ci w średnim wie-ku. Wypełniali cały pokój , przez co panowaław nim duchota. Po co właściwie przyszli?Na pewno z ciekawości, przecież nie z szacun-ku. Nie znosili go za życia, zatem dlaczegomieliby go opłakiwać po śmierci?Na jego słowa powstało wśród nich wzburze-nie. Pobladli i zaczęli gorączkowo szeptać mię-dzy sobą. Nikt nie odważył się wypowiedziećna głos ani jednego słowa. Przecież nie możnadrażnić umierającego. Jedynie synowa, repre-zentant zgromadzonej tam rodziny, odezwałasię:- Nie mów tak, tato. Nie możesz tak mówić.Tadeusz zamknął powieki. I ponownie jeotworzył, podwyższając ciśnienie niektórymz krewniaków.- Nie, nie… nasze miejsce było przed barykadą,nie za. Co my w ogóle sobie myśleliśmy?- O czym ty mówisz? – pytali krewni międzysobą.Tadeusz mówił sam do siebie:- Co na to powie historia?Umierał, świadomy tego, że nie wypełnił swo-jego przeznaczenia. Odkrył je za późnoi teraz płaci za to straszliwą cenę. Czuł, jakbyjego historia nie miała tytułu… albo nie, trochęinaczej , ale podobnie. Nie potrafił do końcasprecyzować, choć myślał nad tym drugą poło-wę swego życia. Trzeba mu to akurat wyba-czyć choćby z tego względu, że to ostatniepodrygi jego umysłu. Powinien dokonać pod-sumowania żywota, spisać jakiś wzniosły i po-


84

ruszający do łez testament, ale nie miał już nato siły. Z tych wszystkich lat najbardziej mudokuczała pustka, która ciągnęła się od niegoprzez ostatnie półwiecze. Kładła się cieniem naresztę życia, odbierając wszelką radość, pozo-stawiając jedynie niepewność i zgorzknienie.Jakby pewnemu rozdziałowi odebrano puentęi nie potrafiono go należycie zakończyć: cią-gnął się, wydawałoby się, że w nieskończoność,zupełnie pozbawiony sensu.Tadeusz umierał w ciepłym łóżku, później niżpowinien.Rozejrzał się po mieszkaniu. Małe, ciasne,duszne. Nie lepiej było zrównać całą dzielnicęz ziemią, a na jej miejscu postawić betonowepłyty blokowisk? Następnie spojrzał na krew-nych, którzy pochylali się nad nim. Chcieliprzyjrzeć się dogasającym iskrom życia, tlą-cym się w jego oczach.- Przepraszam was – powiedział powoli, z tru-dem zbierając myśli.- Tato, nie masz za co…- Przepraszam, że w chwili próby nic nie zrobi-liśmy. Nie wykorzystaliśmy żadnej z danychnam okazji. Może nie powinniśmy iść pod lufyczołgów, ale, to co zrobiliśmy… Przepraszamwas za to.- A co zrobiliście? – Jeden z krewnych nie mógłpowstrzymać się i zapytał .Reszta rodziny zadrżała. Czekali w zniecierpli-wieniu, na to, co powie dalej , ale nie doczekalisię. Odpowiedzi nie było.***Pierwszy sierpnia. Środek lata, dość upalnie.Na pierwszej stronie gazety artykuł o kotkuzdjętym z drzewa. W telewizji ludzie rozma-wiają o tym, co jeść na śniadanie. Na ulicach

przechodnie podążają przed siebie, każdy wodmienną stronę i w tylko sobie wiadomymcelu.Żadnych zniczy, żadnych tablic, żadnych wią-zanek, żadnych uroczystości, żadnych syreni ani jednej minuty ciszy. Brak w radiu piose-nek patriotycznych, w telewizji nie emitujądzisiaj dokumentów historycznych, a na uli-cach nie mienią się biało – czerwone wieńce.

Życie dwustu tysięcy ocalonych potoczyło sięswoim własnym torem. Teraz miasto zasiedla-ją ich dzieci i wnukowie, kolejne pokoleniewarszawiaków. Wieczorem pójdą do nocnychklubów, gdzie upiją się do nieprzytomności al-bo po prostu położą do wygrzanych łóżek i za-sną, pod dachem przytulnych, starychkamienic. Nikt nie będzie udawać, że coś sięstało, bo przecież nic się takiego nie zdarzyło.Może w tym tkwi problem.

Niczego nie było. Ani czerwono – białych opa-sek, ani chłopaków biegającychz karabinami, ani godziny „W”. Nic takiego sięnie stało. Jutro będzie drugi sierpnia i nikt niebędzie odliczał sześćdziesięciu trzech dni. Wgazetach znowu będą pisali o skandalu jakiejśroznegliżowanej piosenkarki, a w telewizjiwyświetlą kolejny odcinek przygłupiego seria-lu.I wydaje się, że w wszystko jest w porządku,choć, mimo to, czegoś brakowało.


85

atarnie zgasły.. . Niech to szlag, znównie ma prądu! Ten cholerny sztormmusiał uszkodzić którąś z elektrowni.

Szykuje się kolejna czarna noc. Wszystko przeztych głupich mieszczuchów, którzy boją sięciemności. . . Zawsze, gdy jakiś cymbał w radiuzapowie burzę na morzu, w mieście zapalająsię wszystkie lampy. Obciążenie linii jest takwtedy wielkie, że wystarczy jedno uderzeniepioruna, by pogrążyć w ciemnościach połowęNowego Orleanu.. .

Miasto leży pogrążone w letargu, a tym-czasem potwór szaleje i chłoszcze falamibrzeg, domagając się pożywienia.

To złudzenie, że w mroku jesteś bez-pieczny. Tajemnicze oko dojrzy cię wszędzie.Ciemność nie jest żadną przeszkodą dla jegowzroku, więcej nawet: wysługuje się nią, byurzeczywistniać twoje najgorsze koszmary.

Wiesz, że patrzy. Jego wzrok jest niczymdługi, zimny stwór o wielu odnóżach, przesu-wający się wzdłuż twojego kręgosłupa.

Mimo to postanowiłem rzucić mu wy-zwanie i przyzwyczaić się do mroku. Pewnegodnia schowałem wszystkie świeczki do szufla-dy, a klucz rzuciłem na szafę, tam, przydrzwiach. Czy zwyciężyłem? Nie wiem. W każ-dym razie, coś zaczęło dobierać się do moichsnów. Wiem, że kiedy zamykam oczy i zasy-piam, coś bada czułkami langusty kolejne stop-nie mojej świadomości, a potem gmera w niejdługo i boleśnie, tworząc z wyobraźni bez-myślną, wypaczoną układankę.

Przepraszam, że się tak rozgaduję. Pew-nie masz mnie za starego wariata, którym...którym właściwie jestem, ale nie zmienia tofaktu, że z tamtego okna widziałem wiele rze-czy i jestem w stanie opowiedzieć ci o NowymOrleanie więcej , niż ktokolwiek inny. Chodź,zobacz; jestem jednym z niewielu szczęśliw-ców, którzy posiadają widok na plac generałaLee. Wystarczy odsunąć firankę. Opowiem ci omgle i o tym, skąd się bierze i co ona tutaj

oznacza, ale najpierw zrobię użytek z tegodurnego klucza na szafie i pójdę po świeczki.Przyzwyczaiłem się do mroku, ale nie lubięgadać do kogoś i nie widzieć dokładnie jegotwarzy; rozumiesz, muszę wiedzieć, czy bawiącię moje dowcipy. Łapiesz? He, he!

Tutaj , do Nowego Orleanu, zawijająstatki z całego świata. Kiedyś, zanim jeszczepoznałem George'a, należałem do załogi łajbyo wdzięcznej nazwie „Aida”. Oficjalnie prze-wożono na niej broń. W rzeczywistości zaśkursowała między Luizjaną a Beninem, han-dlując ludźmi. Amos Noorland, ten stary pier-dziel, przywoził z Afryki wprost niesłychaneilości murzynów; w porównaniu z ich tłumemstatek wydawał się łupiną orzecha, do którejktoś postanowił wsadzić całe mrowisko. Niemam pojęcia, jak i gdzie ich upychał. W każ-dym razie McKellayowie płacili mu tyle, że poczterech latach kupił sobie olbrzymi dom nadmorzem i rzucił wszelkie interesy. Statek oddałjakiemuś cymbałowi, który w rok doprowadził„Aidę” do ruiny.

Co działo się z murzynami, nie wiem.McKellayowie mają gdzieś na Syberii kopalniediamentów; z doświadczenia wiem, że towar,którego nie ma w księgach rachunkowych,trafia tam, gdzie księgi rachunkowe nie istnie-ją.

***

Kiedy zabrakło naszego kapitana –przyznaję, był z niego gnojek pierwszej wody,ale talent do robienia pieniędzy miał większyniż ktokolwiek inny - większość załogi „Aidy”rozpierzchła się po świecie; mieszkam w por-cie całe życie, ale nigdy nie spotkałem już Jo-ego Smitha albo Wilbura Shackle'a. Kto wie, cosię z nimi stało? Myślę, że z otwartymi ramio-nami czekała na nich Japonia, która po czter-dziestym piątym stała się najlepsząprzyjaciółką Stanów. Żółtki mają swoje zauszami, ale przynajmniej – tak słyszałem –

GRZEGORZ BUKOWIECKI

NOWY, WSPANIAŁY ORLEAN


L

86

płacą regularnie. Poza tym, kiedyś dostałemwiadomość od Josha Tuckera, z którym tak poprawdzie wiele wspólnego nie miałem, ale któ-rego mimo wszystko lubiłem, że pracuje w Eu-ropie w jakimś niemieckim majątku i że jeżelichcę, to może mi załatwić niezłą fuchę.

Odpisałem, że nie lubię ani Niemców,ani Włochów, ani Polaków, i na tym nasza ko-respondencja się skończyła. Czasem przyśle mikartkę na jedenastego marca albo dwudzieste-go drugiego czerwca, ale zawsze są to pocztów-ki z wydrukowanymi fabrycznie życzeniami,pod którymi nawet się nie podpisze.

Powiem ci jednak, że tęsknię za tamty-mi czasami; za latami dwudziestymi, trzydzie-stymi.. . Ład, jaki panował i na świecie, i wkraju był słodki niczym miód; czułeś, że twojeserce ma skrzydła, i że wszystko, co tylko zro-bisz, powiedzie się. Bezrobotnych nie było, nochyba, że byczyli się na własne życzenie. Ko-biety rodziły dzieci z takim zacięciem, z jakimpas transmisyjny w fabryce konserw wypluwaz siebie puszki z zupą. Niech to! Aż przyjemniebyło patrzeć, jak za uśmiechniętą dziewczynąz wachlarzem służące pchały po dwa, trzywózki z dzieciakami.

Nawet na wsiach nie było biedy. Pienią-dze leżały na ulicach, polnych duktach i nawetna leśnych ścieżynach; wystarczyło rozkazaćkomuś, by ci je podał – i już miałeś świat uswych stóp. To z tych właśnie czasów pochodziwiększość zabudowań miejskich. Nowy Orleannie posiada wielu zabytków z zeszłego stulecia:co najwyżej parę georgiańskich kościołów.. .No, chyba, że pod pojęcie „zabytek” podciągniesię murzyńskie getto w zachodniej części mia-sta, ratusz, pałace Ashelów i secesyjne kamie-nice Bexów.

No, ale przychodzi jednak czas, że stajesię naprawdę „za dobrze”. A czas ten nadszedłmniej więcej , gdy miałem trzydzieści parę lat ipoznałem George'a. W końcu to o nim chciałeśusłyszeć.

A więc.. . chłopak miał płowe włosy,czerwoną koszulę haftowaną w kwiaty hibi-skusa i bransoletkę z muszelek, klekoczącą su-cho przy każdym potrząśnięciu. Wędrówki po

pokrytym solą, gorącym betonie nabrzeżasprawiły, że podeszwy jego stóp stały się twar-de i grube jak skóra nosorożca. Podmuchy wi-chru głęboko pobruździły mu twarz, zaśtropikalne słońce naznaczyło ją rozległymiplamami niezłośliwego nowotworu.

Posiadał kilka blizn. U nas, w porcie,blizny darzy się szacunkiem, są pamiątkamipomyślnego przejścia kolejnych prób, jakie po-stawiło przed nami życie w nadmorskiej dziel-nicy Nowego Orleanu. Z każdą wiąże się więcjakaś ciekawa historia. Ten fircyk wiedział, jakto wykorzystać: uwielbiał się chełpić i zawsze,gdy tylko nadarzyła się okazja, zdejmował ko-szulę, pokazywał swoje szramy i opowiadał,jak to uciekał przed rekinem, ukąsił go wążmorski, albo po prostu dostał w pysk od pija-nego bosmana. Chociaż czasy żaglowców iskarbów zakopanych na bezludnych wyspachdawno minęły, mieszkańcy portu nadal lubiliopowieści marynarzy.

He, he! Gdyby było inaczej , nie siedział-byś tu ze mną, no nie?

Z pewnością znasz kilka osób, którechoć trochę pasują do obrazu razowego, niecotopornego, ale urokliwego facecika, mieszkają-cego w miejscu o tak złej reputacji, że czasamimasz ochotę przystanąć i zapytać sam siebie:„niech to licho, jak on tam wytrzymuje?” Teżsię nad tym zastanawiałem. Powiem ci, że sąna świecie ludzie, których dusze Diabeł zaplótłw mocny, ostry bicz: piją oni krew swych ofiar,a ich strach noszą niczym kamizelkę. Widziszich nocami na rogach ulic, w ciemnych zauł-kach, w więzieniach albo szpitalach – tam,gdzie znajdziesz cierpienie i zło. Istnieją jed-nak i tacy ludzie, którym Bóg ukręcił z duszyczarodziejski kaduceusz, którzy, gdziekolwieksię znajdą, niosą radość i spokój . Których nieda się nie lubić.

Tacy, jak właśnie George Vernon.

Ale mniej więcej w styczniu, gdy na całąLuizjanę spływał ożywczy chłód, George za-uważył coś dziwnego. Znajomi, z którymi za-wsze witał się serdecznie każdego dnia, zaczęliunikać jego obecności, wymawiając się strasz-nym pośpiechem, lub ostentacyjnie odwracać


87

się do niego plecami udając, że są czymś zajęci.Z kolei ci, których w ogóle nie znał, zaczęli wo-dzić za nim wzrokiem, jakby chcieli powie-dzieć „a, tutaj jesteś, gagatku!”. Niemałonasłuchał się nienawistnych szeptów, cichną-cych, gdy tylko nadstawił ucho.

Okazało się, że to nie wszystko. Kiedymiejsce zimy zajęła parna, duszna wiosna,George przyłapał się na nieustannym rozglą-daniu wokół i nerwowym przygryzaniu dolnejwargi. Poczuł coś, o czego istnieniu niemal za-pomniał – ciasny, ciężki niepokój . Ktoś go śle-dził.

O tak, wiesz, o czym mówię. Mogę po-stawić własne buty na to, że nawet w tej chwiliczujesz coś podobnego. Tu, w tym poko-iku.. .No, ale słuchaj , bo to ważne. Uczucie śle-dzenia jest w Nowym Orleanie jak echo, którerozchodzi się po ciasnych korytarzach jaskini.Nie da rady określić, gdzie leży jego źródło.Może w głębinach morskich, może w ptasimoku, a może gdzieś w labiryntach szczurzychnor tuż pod naszymi nogami?

He, he.. . Wielu próbowało szukać tejźrenicy, w której się odbijali, ale kto wie, gdziei jak skończyli? Czy ktoś widział Henry'ego Ta-venwortha, albo tego kurdupla Jamesa Polan-sky'ego? Tak, oni też najpierw czuli na sobieczyjeś spojrzenie, towarzyszące im krok wkrok. George doskonale o tym wiedział.

***

Nie rób takiej miny. Co ty możesz wie-dzieć? Choćbyś przyjechał nawet i z Hongkon-gu, nie będziesz mieć pojęcia, czym jestprawdziwy port, jeżeli nie przesiedzisz tygo-dnia w nadmorskiej dzielnicy Nowego Orle-anu. Dopiero tutaj poznasz, że żyjesz i że twojeżycie ma sens.. .

Z miastem, z Nowym Orleanem, jest jakz ludźmi. Tyle w nas rurek, przekładni, żyłek itętniczek; każda odwala swoją własną robotę,mając gdzieś to, co robią jej sąsiadki. Ale tewszystkie drobne naczynka składają się natkanki, te na narządy, one z kolei na ciało.. .Składowych elementów są tryliony, ale tak na-prawdę wszystko to myśli i działa jako poje-dynczy człowiek. A serce tego człowieka bije

tutaj , w porcie.

***

Wspomniałem ci o zabytkowych ko-ściołach. Są zabytkowe, bo nikt ani ich nie od-nowił, ani nie zburzył, by postawić nowe.Ludzie wyrzekli się Boga w czasach najwięk-szego dobrobytu wcale nie dlatego, że nie po-trzebowali już kogoś, kto spełniałby ich prośby,o nie; zobaczyli – szczególnie wtedy, gdy Hitleruciszył całą Europę, a my podpisaliśmy z nimtraktat o Wzajemnej Pomocy Społecznej – żechrześcijański Bóg nie istnieje. Bo jeżeli nieistnieje równość, która obowiązywałaby przednim wszystkich ludzi, jeżeli nie istnieje prawo,które miał sam ustanowić – czy on sam maprawo bytu? Port zapomniał o Bogu gdzieś wczterdziestym szóstym; pozostałe dzielnice –niedługo potem.

Kościoły pozamykano, bo nie były jużnikomu potrzebne. To morze, a nie chrześci-jański Bóg dawało ludziom zatrudnienie iżywność. Dla mieszkańców portu Bogiem byływszystkie ławice ryb, jakie srebrnymi spirala-mi przemierzały otwarte wody, i wszystkiechmary langust i homarów, bezmyślnie obija-jące się o siebie na dnie oceanu. Najważniejszezaś było to, że ten nowy absolut posiadał pew-ną przewagę nad swoim poprzednikiem: bra-kowało mu samoświadomości, która jestpotrzebna do karania swoich wyznawców zanieposłuszeństwo. Ślepa furia natury jest owiele łatwiejsza do zniesienia, niż wyracho-wana nienawiść.

George, w przeciwieństwie do mnie, niepochodził z portu, ale z głębin miasta, z dziel-nicy zwanej Polworld. Jego rodzice, Matthew iBarbra Vernon, reprezentowali klasę średnią,a więc szeroką warstwę społeczną istniejącądzięki nietrwałemu sojuszowi arystokracji iinteligencji. Matthew pracował jako dozorcaczy ktoś tam w wielkim majątku Ash Templena południowym brzegu jeziora; zarabiał dość,by jego żona mogła na zmianę piec placki ichodzić z synem na spacery przez całe dnie. Wkażdą niedzielę odwiedzali znajomych, w każ-dą środę odwiedzali ich rodzice Barbry, bywspólnie zjeść faszerowane karmazyny.


88

W każdy zaś czwartek, po pracy, Mat-thew udawał się do ratusza miejskiego, by do-starczyć jakąś wiadomość lub paczkę odswojego pracodawcy, rodziny Ashel. Podejdźdo okna. Ratusz stoi tam, daleko, na granicyportu i centrum; nad wieżą zegarową wisi wła-śnie księżyc.. . Pomijając wieżowce, to jeden znajważniejszych punktów orientacyjnych.Matthew wyruszał ze swojego domu na przed-mieściach i zdążał właśnie tam, jak mówiłem,raz w tygodniu.

Ale widzisz, dwudziesty drugi majapięćdziesiątego piątego nie był takim sobie,zwykłym czwartkiem.

Wszystkie mosty zamknięto, komunika-cja miejska strajkowała, ulice zapchali ludzie ztransparentami. Wszędzie słychać było skan-dowane hasła i krzyki. Kto żyw, wychodził zdomu, by protestować przeciwko zamachowistanu, jaki postanowili przeprowadzić Radni;jakieś biuro obliczyło później , że w protestachwzięło udział półtora miliona ludzi. Wyobra-żasz to sobie? Żołnierze dostali rozkaz obsa-dzenia co ważniejszych punktów w mieście.Gdyby coś poszło nie tak, zaczęłaby się regu-larna wojna! Czarny Czwartek był straszliwymdniem dla Nowego Orleanu.

Niemniej Matthew Vernon miał zadaniedo wykonania. Wobec faktu, że centrum mia-sta było całkowicie zablokowane, postanowiłpójść naokoło, przez port i plac Generała Lee.Ten, który właśnie widzisz z mojego okna. Cze-mu akurat tędy? Nie wiem. Tutaj też manife-stowali, organizowali jakieś pseudo-wiece zużyciem megafonów i haseł na transparen-tach; tłum był tak samo rozjuszony, jak w in-nych częściach miasta.

W każdym razie, gdy przechodził przezplac i przeciskał się pomiędzy demonstranta-mi, na miasto spadła Mgła.

Musisz wiedzieć, że cały Nowy Orleanjest zbudowany na starych moczarach. Napierwszy rzut oka w ogóle tego nie widać, aległęboko pod nami nadal bulgoczą ciepłe, mo-kre bagna. Bóg jeden wie, do czego używali ichindiańce, ale naprawdę nie chcę się zastana-wiać, co Ashelowie i reszta Wielkich Rodów ro-biła z czarnuchami, którym skończyła się

gwarancja. Ale dość o tym, bo to wszystko tostare dzieje. Powiem ci tylko, że Mgła nie jestjakimś tam śmierdzącym oparem, który wydo-staje się gdzieś ze szczelin pomiędzy płytamichodnikowymi, pamiątką po wodzie, w którejdawni osadnicy brodzili po szyję, szukającmiejsca do wbicia słupów pod fundamentyprzyszłego miasta.

Pamiętasz mit o Tyfonie? Monstrum,które Zeus przygniótł wulkanem? Uważam, żechoć ujarzmiliśmy potwora, jakim były staro-dawne moczary, to czasem budzi się on ze snu,a Mgła jest rykiem, którym obwieszcza swojąwolę. Jej pojawienie się oznacza, że Nowy Or-lean ma coś do powiedzenia.

A pojawiła się jak zawsze. Wyglądało totak, jakby z powietrza wytrąciła się nagle jakaśszara zawiesina. W miarę, jak ustawał wiatr,stawała się coraz gęstsza i gęstsza, podnosiłasię coraz wyżej , aż w końcu zasłoniła i hasłana transparentach, i niosących je ludzi, nawetczerwoną łunę zmierzchu i dość odległą wieżęratusza. Cały mój świat ograniczył się do ramtego okna, które właśnie widzisz. Na placu za-padła głucha cisza, w której rozległy się dwawystrzały z pistoletu.

A potem zawiał wiatr od morza.. . Mgłarozwiała się tak szybko, jak pojawiła. Na chod-niku leżała jedna osoba, którą jakiś szaleniecpostrzelił w ramię. Gdyby lotem błyskawicynie rozniosła się po całym mieście wieść, żeRadni odrzucili projekt odrzucenia wszystkichnowelizacji Trzeciego Prawa, policja zaczęłabystrzelać do demonstrantów zanim prze-brzmiałoby echo tajemniczego wystrzału. Roz-pętałoby się piekło.

Gdy zaś z balkonu ratusza rozległ sięgłos, krzyczący: „odrzucone!”, całe miastowpadło w amok świętowania, a stan wojennyprzerodził się w histeryczne dionizja. O strza-łach pod pomnikiem Generała Lee nie pamię-tał już nikt – oprócz Matthew Vernona, którydorobił się pokaźnej dziury w ramieniu.

Później rodzinę Vernonów wezwali ichchlebodawcy, Ashelowie, najbliżsi krewniacywszechpotężnych McKellanów. Parę lat póź-niej , kiedy już zaprzyjaźniłem się z Georgem,


89

pokazał mi zaproszenie, które wysłała do jegomatki sama Josephine Deirdre Rebecca Ashel;traktował je jak swój największy skarb, jedynąpamiątkę po starodawnych, minionych cza-sach. Choć od jego wysłania minęła dekada,nadal pachniało liliami. Podobno doręczył jeosobisty służący Jaśnie Pani, wytworny Irland-czyk w cylindrze, surducie i wypucowanych nabłysk butach. Barbra i Matthew Vernonowiedo tej pory nigdy nie zostali zaproszeni na sa-lony, toteż zachodzili w głowę, czego miałobydotyczyć to niecodzienne spotkanie.

W wyznaczony dzień po Matthew, Bar-brę i małego George'a przyjechał wspaniałyFord Jaśnie Pani, który odwiózł ich do letniejposiadłości Ashelów, pałacyku Lily Shore napółnocnym brzegu jeziora.

Z samej wizyty George nie zapamiętałwiele oprócz tego, że Josephine po kilkunastuminutach przepisowej pogawędki o pogodzie,smaku kawy i stanie jej kwiatów – przyjęła ichbowiem w oranżerii – wyłożyła kawę na ławę ipowiedziała, że nie ma zamiaru zatrudniać ko-goś, kto jest zamieszany w starcia pod ratu-szem.

Ashelowie byli jednymi z ojców-założy-cieli miasta. Dawno temu ich plantacje zajmo-wały niesłychane obszary, jednak, chcącprzypodobać się władzom stanu, dobrowolniez nich zrezygnowali, oddawszy miastu lwiączęść swych ziem. Los wynagrodził ich dziesię-ciokrotnie: po stu latach dziwnych machinacjinagle okazało się, że Ashelowie są silniejsi odwszystkich innych rodów Luizjany razemwziętych – no, może poza McKellanami i Bexa-mi, którzy postawili na przemysł i wzbogacilisię na handlu rudą żelaza. Jak jednak powia-dają Indianie, ryś i wilk nie chadzają razem,toteż ani jedni, ani drudzy nie przejmowali sięzbytnio obecnością dawnych adwersarzy, któ-rzy obecnie zajmowali się swoimi sprawami.

Wszystkim rodom z Ashelami włączniebrakowało jednak starego poczucia władzy.Mieli wszystko – pieniądze, potęgę, grunty,podwładnych – ale ciągle odczuwali tęsknotęza jakimś ulotnym wrażeniem, a może wspo-mnieniem o czasach, które bezpowrotnie mi-

nęły. Ukryci we własnych pałacach niczymstare, olbrzymie węże, którym nikt i nic niemoże już zagrozić, śnili o dumie, krwi, wojen-nej chwale i rejsach na wypełnionymi niewol-nikami statkach. Osiągnąwszy wszystko, cotylko mogli, skazali się na bezproduktywnetrwanie.

Kiedy George stanął w absurdalnie dłu-gim i wysokim hallu posiadłości Lily Shore, woczy rzuciły mu się pokryte malowidłami ścia-ny i stropy.

Na freskach brakowało jednak idyllicz-nych przedstawień pól, winnic i łąk, pełnychpasterek w kasztanowych lokach i mężczyzn wupudrowanych perukach, jakie widywał wstarych książkach.

Ashelowie, podobnie jak i McKellano-wie, pochodzili z północnej Szkocji; razem zeswoim pojęciem o zbytku i bogactwie przywle-kli tu, na bagna Luizjany, także herb z ukoro-nowanym bykiem i wieńcem z jesionowychliści.

Wzniósłszy w Nowym Świecie swojepałace, kazali wymalować na ich sufitach pro-cesje Apisów, zaś na ścianach – korowodyczarnych niewolników, budujących dla swoichpanów nowe, wspaniałe miasto. PrzypominaliŹydów, którzy pod batem Egipcjan wznosilistolicę dla faraona. He, he! Jam jest Pan, Bógtwój , który cię wywiódł z ziemi egipskiej , z do-mu niewoli. . . Pamiętasz? Więc czemu się dzi-wisz, że Bóg przestał być potrzebnykomukolwiek w tym mieście?

Kiedy Matthew stracił pracę, Vernono-wie postanowili przeprowadzić się do portu.Ale port, widzisz, jest wyniosły i zimny. Piel-grzymujących do niego ciekawskich przyjmujez pogardą; z kolei nad wyrzutkami, niechcia-nymi dziećmi innych dzielnic, które w pokorzebłagają go o nowy dom, nie ma żadnej litości.

No, ale wróćmy do George'a. Bardzoszybko nauczył się, że w porcie nie można dłu-go przeżyć, jeżeli nie posiada się przynajmniejjednej kryjówki; miejsca, w którym człowiekmusi zaszyć się raz na jakiś czas, by zaleczyćrany lub ukryć się przed prześladowcami.. .Ten lis miał ich całe dziesiątki, i to dosłownie


90

wszędzie.

To w nich szukał schronienia przeddziwnym wrażeniem, jakie towarzyszyło muod dobrych kilku tygodni; niestety, na darmo.Nie pomagały nieustanne przeprowadzki. Zda-wało mu się, że obserwują go krążące wokółiglic wieżowców stada ptaków i hałdy ryb, wy-rzucane z sieci na pokład kutra jego pracodaw-cy, Amosa Hulckera. Kiedy nadchodziła noc,unikał patrzenia na morze, na jego obrosłąglonami twarz; zdawało mu się, że te wszystkiedrobne stworzonka, które nocami opuszczałyswoje leża w głębinach by kłębić się tuż podpowierzchnią wód w poszukiwaniu pokarmu,również wbijają w niego wzrok.

Powiedział mi, że coś za nim chodzi. Żezawsze, kiedy się odwróci, widzi kątem oka ja-kiś cień. Miał koszmary, z których budził godotyk zimnych, ostrych odnóży istoty ze snu.. .który – takie odnosił wrażenie – na chwilę sta-wał się jawą.

Oprócz mnie nie miał nikogo. O ojcu jużwiesz, że został postrzelony pod pomnikiemgenerała Lee.. . Nie mógł utrzymać rodziny,więc po prostu rozwiódł się ze swoją żoną iprzeprowadził na Florydę, a słuch o nim zagi-nął. Z kolei Barbra Vernon umarła w nie dokońca wyjaśniony sposób w szpitalu; zgon byłpodobno konsekwencją powikłań powstałychw wyniku zaniedbania zapalenia płuc, ale wpapierach panował zbyt wielki bałagan, bydojść prawdziwej przyczyny śmierci BarbryVernon. Żaden adwokat, po pobieżnym roze-znaniu się w aktach, nie miał zamiaru zagłę-biać się w sprawę ani na chwilę.

George próbował poznać prawdę sam,ale okazało się, że koroner Angus McFinn aku-rat wyjechał do Europy, na zachód WielkiejRzeszy na jakieś specjalne szkolenia, z którychmiał wrócić po roku. Nie wrócił, więc Georgedał sobie spokój i zajął się tym, co było na-prawdę ważne – życiem.

A żyć w porcie nie było już łatwo.

Nie wtedy, gdy murzyni zaczęli nasprzytłaczać. Getto był przepełnione i wszystko

wskazywało na to, że albo lada chwila wy-buchnie w nim epidemia, albo czarnuchy wy-ciekną z niego niczym ropa z pękniętego,zaniedbanego wrzodu. Mój Boże! W tamtychczasach miasto rozrastało się niesłychanieszybko, ale tam, gdzie jest wielka budowa, tamsą też i wypadki przy pracy; któż to wie, iluczarnych połamało sobie nogi, wybiło barki zestawów? W szpitalach nikt się z nimi nie pa-tyczkował; szkoda było czasu i pieniędzy, adrobny przemysł potrzebował odciętych koń-czyn na karmę dla nierogacizny i ryb hodow-lanych. Kaleki nie mogące pracowaćbezmyślnie wsadzano do getta, sprowadzającna ich miejsce nowych ludzi.

A ci zajęli każdy centymetr wolnegomiejsca. Wszędzie było pełno czarnych, ichprzyśpiewek i tańców, i nic nie pomogło to, żewymyślano coraz to więcej dziwnych funkcji,które musieli pełnić; na dodatek nie uwolniłoto od problemów reszty dzielnic. Było jasne, żemożna się pozbyć jednego, dwóch, nawet dzie-sięciu.. . ale dziesiątek, może setek tysięcy?

Poprawki do Trzeciego Prawa okazałysię kulą u nogi Nowego Orleanu.

***

W takich to czasach George zaczął sięspotykać się z różnymi osobami pochodzącymiz najróżniejszych części miasta. Na miejscaspotkań wybierali oni stare mosty, nieużywanekanały, nawet autobusy stojące w zajezdni,opustoszałe na kilka chwil przed ponownymwyjechaniem na trasę. Zawsze w półmroku,zawsze pod osłoną półsłówek szeptanych w ta-jemnym języku szyfrów. George był zupełniezielony w tych sprawach, dlatego zawsze starałsię wykonywać zadania poślednie, nie wiążącesię z dużą odpowiedzialnością.

Zazwyczaj współpracowała z nimAmanda, drobna złodziejka dla przykrywkihandlująca heroiną we wschodnich dzielni-cach.

Trudno jednak sprawić, by zniknąć cał-kowicie w mieście liczących dziesięć milionówmieszkańców. W Nowym Orleanie, chociażmoże się to wydawać dziwne, nie jest możliwe


91

stać się bezosobową częścią bezmyślnego, kie-rującego się instynktem stada mrówek tłumu.Nie da się choćby na chwilę zniszczyć własnejtożsamości w mieście, gdzie istnieje tak wieleciemnych kątów, uchylonych okien i szpar po-między cegłami.

Podobno poeta Longfellow, kiedy przy-był po raz pierwszy do stolicy w 1876 roku,rzekł: „Trzy miliony ludzi to sześć milionówoczu”.

Kiedyś George i Amanda wzbudzili za-interesowanie jakiegoś gliniarza, patrolującegookolice rogu pięćdziesiątej pierwszej . Policjantpo prostu do nich podszedł, wyjął pistolet i za-żądał pójścia pod eskortą na komisariat podzarzutem ujęcia na gorącym uczynku: konspi-racji w miejscu publicznym. Z pewnością ob-serwował ich już kilka dni.

„W myśl Pierwszego Prawa”, rzekłaAmanda tonem nauczycielki powtarzającej tę-pakowi po raz setny jakąś szkolną oczywistość,„i wniesionych do niego poprawek z lat 1910,1931 i 1939 nie może nas pan nawet dotknąćbez dowodów rzeczowych, świadków, zdjęć,nagrania audio lub wideo.”

„Czyżbyście mi grozili?” - zaśmiał sięgrubas, po czym odszedł.

„Liczył na szybki awans”, powiedziałaAmanda, gdy policjant zniknął za rogiem. „Wi-dać, że nie ma pojęcia o Prawach Zasadniczychi o tym, że ich zasadniczość jest kwestią dysku-syjną. Średnio zdolny prawnik może nimi sza-chować przeciwnika tak, jak ŚwiadkowieJehowy szachują katolików sprzecznymi wer-setami z Biblii.”

Trzy prawa, pamiętasz je jeszcze? Słyn-ne przemówienie prezydenta Valleraya z tysiącdziewięćset piątego, które wymyślił i zapamię-tał w piętnaście minut, w czasie jazdy dyliżan-sem z dworca centralnego na miejscemasakry? Mój dziadek miał wtedy trzydzieścilat i stał tam, na Long Street w Nowym Jorku,trzy osoby za Ellaine McKellan, która spisaławygłoszoną przez prezydenta mowę. Podobnobyło też kilka innych osób, które notowały jegosłowa, ale ich notatki podzieliły los większościnapisanych Ewangelii. Tylko jedna wersjaprzemówienia jest prawdziwa i obowiązuje;

reszta to tajemnicze, wyklęte apokryfy.A prezydent Valleray ustanowił Trzy

Prawa, czasem zwane Zasadniczymi.Po pierwsze – nie istnieje niewola prze-

konań, lecz nie wolno publicznie nakłaniać in-nych do uznania własnego punktu widzenia.

Po drugie – demokracja ateńska jestnajgorszą z podstaw do stworzenia systemusprawiedliwej władzy; wzorem dla państwamusi być spartańska oligarchia.

Po trzecie – niewolnik ma prawo dowykupienia się z niewoli pod określonymiwarunkami.

George i jego przyjaciele zaczęli prze-mycać niewolników na statkach załadowanychżywnością wysyłaną krajom Trzeciego Świata.

Pamiętasz, jak ci opowiedziałem o zgro-madzeniu pod ratuszem i strzałach, które zra-niły nieszczęsnego Matthew Vernona? Widzisz,wtedy, gdy czarni zaczęli dosłownie zapychaćnie tylko ulice, ale i kanały miejskie, Radni za-częli zastanawiać się, czy nie rozwiązać pro-blemu przez sprzedanie im wolności osobistejw myśl Trzeciego Prawa. Czarni mieli swojefortuny, uciułane z groszy skradzionych swoimpanom. Ile na tym wszystkim zarobiłoby mia-sto? Z pewnością byłaby to kwota astrono-miczna.

Ponieważ jednak kolejni prezydenci iprzywódcy wielkich rodów nie zamierzali uła-twiać czarnych dojścia do wolności, w ciągusześćdziesięciu lat od przemówienia VallerayaTrzecie Prawo zostało obwarowane setkamipodpunktów, klauzul, dodatków i nowelizacji.Dla zwykłego niewolnika wolność była więcczystą abstrakcją.

Sytuacja stała się jednak na tyle poważ-na, że Ratusz wybłagał u samego Prezydentazezwolenie na przeprowadzenie stosownychoperacji na Trzech Prawach. Skurczybyk, zo-stawił nas samych sobie; uznał, że ani on, aniKongres nie będzie maczać w tym palców. Amy.. . No cóż, jak słyszałeś, skoro nikt nie umiałzebrać się na odwagę, głos postanowiło zabraćsamo Miasto.

Takiego głosowania nad uchwałą jesz-


92

cze nikt nigdy nie widział. Wyobraź sobie Rad-nych, bladych jak ściany, słyszących doskonale,jak te kilka pięter pod nimi wydziera się roz-gniewana tłuszcza, jak policjanci i wszystkiesłużby dyszą za drzwiami ze strachu, a bezna-miętny głos odczytuje projekt nowego Trzecie-go Prawa. Jak wojskowi szykują broń, aśmigłowce, gotowe do zdań, mruczą gdzieś wy-soko ponad wieżowcami.

Uchwałę odrzucono. Nie wiem, czy w towierzyć, ale jeden taki, który robił w policji iznajdował się wtedy w budynku Ratusza, po-wiedział mi, że to nie było tak, że Radni prze-straszyli się gniewu ciżby na ulicy, Ashelów,Bexe'ów czy nawet samych McKellanów. Towszystko mogło okazać się tylko igraszką wporównaniu z fortuną, jaka wpłynęłaby domiejskiego skarbca i prywatnych kieszeni.Przestraszyli się Miasta. Koszmar na sekundęprzeniknął do rzeczywistości i stał się jawą.

Elijah, ten policjant, porządny chłop po-wiedział, że na ścianie zobaczyli napis. Pojawiłsię w chwili, gdy na miasto opadła Mgła; gdyprzemówiło Miasto.

Wiesz, co to był za napis. Znasz go do-skonale. Policzone, zważone, rozdzielone. Me-ne, tekel, upharsin; tak było napisane naścianie, takie słowa wyryto w białym tynku.Ktoś policzył Prawa – ustanowione były Trzy.Ktoś zważył majątki, o których marzyli Radni –były zbyt ciężkie. Ktoś już rozdzielił władzę wmieście – rozszarpać ją mieli McKellanowie iAshelowie albo Prezydent, popychadło tychpierwszych, i Kongres, marionetka tych dru-gich.

Na placu padły strzały. Mgła się rozwia-ła. Radna Elissa Goldconch wybiegła na balkonRatusza, uciszyła tłum samym tylko pojawie-niem się, po czym krzyknęła „odrzucone!” irozdarła projekt ustawy. Ludzka rzeka tuż podnią wpadła w szaleńczą ekstazę – bo nikt nieodrąbał jej czarnych rąk do pracy.

I widzisz, kiedy George naprawdę wdałsię w walkę z niewolnictwem, po raz drugiMgła wcisnęła się klinem w jego życie. Pamię-tam, gdy przyszedł do mnie w środku pewnej

nocy; dygotał ze strachu tak, jak płomień tejświecy – choć może jest to akurat dobre po-równanie. Płomień jest gorący, żywy; chłopakzaś był blady jak ściana, zimny jak bryła lodu,trzęsący się jak galareta. Nie widziałem jeszczeczłowieka, który byłby tak przerażony, i któryjednocześnie dawałby radę utrzymać się jesz-cze na nogach. Wydawało się, że rozum ustąpiłmiejsca przerażeniu i to ono każe mu otwieraćusta, ruszać nogami, oddychać.. .

Okazało się, że wracał z udanej akcji,którą przeprowadził z Amandą i jakimś taminnym kolesiem, nieważne; w każdym razie,kiedy mijał róg sześćdziesiątej siódmej i którejśtam, światło księżyca zblakło, cienie wydłużyłysię, a w powietrzu zawisła wilgoć.. . Ale nie ta-ka zwykła, morska, przesycona solą; była towilgoć stęchła, zgniła, taka, jaką wydzielaćmogą jedynie parujące w tropikalnym klima-cie bagna.

„Zajmuje się pan bardzo niebezpiecz-nymi rzeczami”, rzekł nagle czyjś głos. „Proszętutaj , panie Vernon. Ma pan już swoje lata imusi pan wiedzieć, że najlepsze interesy ubijasię w najciemniejszych kątach.”

George, widząc ruch w zaułku pomię-dzy rozwalającym się sklepem, a burdelem Jo-ego Shirleya, rozejrzał się gwałtownie naprawo i lewo. Nie uświadczyłbyś tam żywejduszy. Wiadomo, że co noc, to noc, ale, na Bo-ga, mówimy o dziesięciomilionowym mieście,które tak naprawdę nigdy nie zasypia! Wie-dział już, że to Mgła, że miasto chce znówogłosić swoją wolę; ale wiesz, co było naj-straszniejsze? Że człowiek, którego głos usły-szał, nie podlegał jej wpływowi. Że był jejinstrumentem.

W ciemnej szparze, tak wąskiej , że sammieści się w niej z ledwością, George nie zoba-czył mężczyzny, który do niego mówił, ale samzarys jego sylwetki – tak mroczny, że przypo-minający dziurę w otaczającym mężczyznęmroku. W powietrzu unosił się zapach cegiełzżeranych przez sól niesioną przez wiatr i bu-czące, rytmiczne dźwięki muzyki dochodzące zpierwszego piętra burdelu. Gdzieś w oddali,


93

niczym echo, słychać było szum fal. Na ulicynadal było zupełnie pusto, jakby całe miastonagle zostało.. .

„. . .zatopione? To pomyślałeś?”, zaśmiałsię dziwny mężczyzna, po czym zaciągnął siępapierosem. W ciemności zajaśniał na chwilęjego rozżarzony koniec. „Istnieje taka legenda,że nadejdzie czas, gdy miasto zapadnie się wbłoto, z którego je podniósł człowiek. Leży wkońcu pod poziomem jeziora. Jeżeli tylkoAshelowie przestaną odnawiać stare zapory ibudować nowe, Nowy Orlean znajdzie się podwodą. To ich pieniądze trzymają je przy ży-ciu.. . Ich pieniądze i sojusze z innymi rodami.”

George nie odpowiedział nic. Wiadomobyło, że nie samym bogactwem żyją wielkie ro-dy. Przez prawie dwieście lat ich członkowiewiele nauczyli się o sztuce pasożytnictwa i wy-zysku; byli jak żarłoczna pleśń albo grzyb, któ-ra tak bardzo zrosła się z żywicielem, żepozbawiła go możliwości samodzielnego życia.Chociaż ród, który rządził państwem, nigdyjeszcze nie odważył się postawić stolicy samo-bójczego ultimatum, to od dziesiątków lat jegowidmo wisiało nad Nowym Orleanem niczymchmura gradowa.

„Wiesz, odnoszę wrażenie, że zajmujeszsię nieodpowiednimi dla siebie sprawami. Mo-żemy sobie mówić na ty, prawda? To znacznieułatwi kontakt. No, ale do rzeczy: wiem, gdziebyłeś dziś wieczorem.”

„I co z tego?”„Ano – niby nic, bo każdy ma swoje

sprawki do załatwiania.. . Ale nie myśl, że za-trzymasz maszynę, wsadzając palec międzytryby. Wyglądasz na fajnego faceta, więc słu-chaj : nie mieszaj się, proszę, w sprawy doty-czące czarnuchów. Nie czytałeś zapiskówprezydenta Valleraya? Sam twierdził, że TrzyPrawa i jego słynne przemówienie to tylko czy-sta idea, która nie ma szansy bytu w normal-nym świecie. Czytałeś może Platona?”

„Moje życie jest moją sprawą”, odparłgniewnie George.

„Twoją, do czasu”, zaśmiał się człowiek iwyciągnął nowego papierosa.

Błysnęła zapałka.Oczom Georga ukazała się twarz bez

włosów, bez oczu, bez skóry, pokryta jedną, ol-brzymią blizną. Nos człowieka ginął w cieniugigantycznego, obrzmiałego keloidu, zaś palce,które podniósł do ust, usiane były istnymi gir-landami strupów. Szyja przypominała po-marszczoną szyję żółwia.

„Te blizny też mają wiele ciekawych hi-storii do opowiedzenia. Chcesz posłuchać?”

Mgła błyskawicznie opadła, zaś Georgeuciekł, wyśmiany przez Damiena Ashela. Bo tobył na pewno on, jak Boga kocham, bękartElissy Ashel i jej czarnego sługusa. Jej ojciec,wuj obecnie panującego Onuphriusa ConlanaAshela, przysiągł, że jeżeli dziecko jego córkibędzie białe, wychowa je jak własne, jeżeli zaśczarne – zabije. Elissa urodziła syna czarnegojak grzech, ale zdołała go ukryć w getcie mu-rzyńskim. Kiedy Damien dorósł, z nienawiścido ojca, któremu zawdzięczał podłe życie, wy-palił swą czarną skórę wodą królewską, a życiepoświęcił walce z przeciwnikami swej praw-dziwej rodziny.

***

Pamiętasz, jak opowiadałem ci, że Geo-rge miał wrażenie, że ktoś go stale śledzi i takdalej? Nie spuszcza z niego wzroku? Że ludzie,których znał, zaczęli odwracać się do niegoplecami? Pewnie zastanawiasz się, jak długomógł wytrzymać w mieście, w którym wszyscysą mu nienawistni, gdzie żadna informacja,choćby nie wiadomo jak tajna, prędzej czypóźniej stanie się własnością wszystkich, odOnuphriusa Ashela poczynając, a kończąc naczarnej sprzątaczce w burdelu Joego Shirleya?

Widzisz, George miał swoje kryjówki,ale najważniejszą z nich była ta, o której wszy-scy wiedzieli, czyli Speluna nad Przystanią, pocichu zwana Domem Rozkoszy Starego Gavro-che'a, jedno z tych miejsc, o których mówi sięjak najgorzej . Położona była w wiecznym cie-niu portowych wieżowców, niczym brudny,wilgotny grzyb, przycupnięty u stóp drzewa-olbrzyma. Wysoko, wysoko w górze widać byłosecesyjne fasady z tysiąc dziewięćset dziesiąte-go i figury atlasów grzejące się w tropikalnymsłońcu Zatoki Meksykańskiej ; na samym dole


94

królował zaś zaduch ryb, wilgotnego tynku i –nad wszystko – spalin, gdyż wiatr zwykle wie-jący z północy przypędzał nad morze całechmury smogu.

George odwiedzał bar jeszcze jako dzie-sięcioletni smarkacz, gdy starał się prośbą ipłaczem sprowadzić do domu zapitego w sztokojca. Mając lat jedenaście zaprzyjaźnił się z kil-koma marynarzami, sklepikarzami i nawet pa-roma bezrobotnymi dziewczynami, którezajmują się sami-wiecie-czym. Dwa lata póź-niej był w tak dobrej komitywie z właścicielemlokalu, że stary Joe Spark, znany powszechniejako Joe Kutwa pożyczył mu ładne parę paty-ków (co prawda na iście lichwiarski procent,ale tę sprawę zostawmy) na wyprawieniezmarłemu ojcu godnego pogrzebu. George za-jął stołek nieboszczyka w „Spelunie nad Przy-stanią”, zanim jego ciało zdołało ostygnąć.

Bar był jednym z niewielu miejsc, wktórych chłopak czuł się swobodnie, ale naweti to miejsce zaczęło obrastać pleśnią paranoi.Miał już parę problemów ze starymi bywalca-mi, nigdy jednak nie wyszły one poza formęluźnych docinków i przytyków.

W końcu jednak nadszedł dzień, że cośw kimś pękło.

„Ej ty! Spojrzałeś się na mnie, prawda?”Oddech olbrzyma cuchnął alkoholem i

resztkami gnijącego pomiędzy zębami jedze-nia. Gdzieś w tej zapachowej kakofonii maja-czyła odległa nutka wody kolońskiej , którączłowiek ten najwidoczniej pokropił się jakieśkilka dni temu.

Nade wszystko jednak czuć było od nie-go pot, pot i jeszcze raz pot; pot stęchły, wżartygłęboko w nitki kraciastej koszuli. Pot, którywypłynął z mężczyzny w południowym Teksa-sie i został przywleczony aż tutaj , do Luizjany,niczym osobliwa pamiątka z podróży, cuchną-ca odorem wszystkim miejsc, które ten męż-czyzna odwiedził. George poczuł jednak, że zasmrodem potu kryje się woń soli. Tej samej ,którą wiatr przynosił od morza, i która osiada-ła na wargach, rzęsach i paznokciach miesz-kańców portu.

„Możesz powtórzyć?”„Pytałem, czy się na mnie spojrzałeś, ty

chuda, fałszywa cioto.”Chłopak był naprawdę chudy. Nie było

co marzyć o cudzie albo zastosowaniu jakiegośtajemnego chwytu, który unieruchomiłby ol-brzyma jednym tylko ruchem palca. Georgemógł co najwyżej postawić na osiągnięcieprzewagi psychologicznej , ale trudno jest za-hukać obrosłego tysiącem zmienionych wtłuszcz i mięśnie hamburgerów kolosa, któryposiada wielkie, naprawdę gigantyczne pokła-dy pewności siebie.

– Nie – odparł George.„Pieprzony słabeusz”, myślał, gdy ol-

brzym łapami wielkimi jak wiosła szalup ra-tunkowych delikatnie, lecz stanowczo chwyciłjego głowę i odwrócił ku sobie jak główkę lalki.Razem z głową Georga okręciło się jego ciało,tyłek i nawet stołek, na którym siedział. Napis„Earl” wyszyty na przodzie kombinezonu gi-ganta stał się szeroki jak horyzont oglądany ześrodka oceanu.

„No, teraz to centralnie gapisz się namnie – rzekł mężczyzna. - Wiesz, nie lubię ta-kich jak ty, ty mały, durny, zasrany komuni-sto.”

George wtedy się poddał. Miasto znówpokazało, że jesteśmy tylko kurzem unoszącymsię na powierzchni oceanu. Ktoś mi opowiadał,że kiedy olbrzym wyrzucił George'a na placprzed Speluną, z ziemi znów podniosła sięMgła i zasłoniła wszystko. I dwóch mężczyznwalczących w świetle księżyca, i tłum gapiów,który wziął się nie wiadomo skąd.

W każdym razie, może to i dobrze, żeGeorge nie widział powierzchni morza i tychwszystkich drobnych żyjątek, które wwiercaływ niego swój tępy wzrok? Może i dobrze, że jasam dowiedziałem się o wszystkim dzień póź-niej , gdy znaleziono jego trupa w jakimś zauł-ku.. . Wiem, że gdybym poszperał w papierach,nie znalazłbym konkretnej przyczyny jegośmierci. Może była to przywleczona z tropikówchoroba? Pasożyt? Może – znów! - było to nie-leczone zapalenie płuc?

Ale ja już chyba zaczynam się podda-


95

wać. Czuję go w sobie.. . tego robaka, który odkilku miesięcy klekocze swoimi odnóżami, ła-żąc za mną krok w krok. Mój Boże, zawsze, gdyzaglądam za własne ramię, zawsze mam wra-żenie, że kątem oka chwytam jakiś ruch, a naziemi miga jakiś cień. Rankami budzi mnie do-tyk nóżek i ten przeklęty klekot. . . Albo ciężarczyjegoś dziwnego wzroku, tępego i bezmyśl-nego jak spojrzenie wyłowionych z morza kra-bów i langust, ale jednocześnie przepojonegojakąś szatańską nienawiścią.

Patrz, świta. Nocne straszydła poszłyspać; nie ma powodu, żebyś zostawał tutaj dłu-żej . Wiesz, gdzie są drzwi; zostaw mnie i nieprzychodź więcej . I pamiętaj : zawróć, gdy błą-kając się nocą pomiędzy bagnami zobaczyszzłocistą łunę unoszącą się nad horyzontem. Je-żeli ujrzysz jej odbicie w falach oceanu, zboczz kursu i nie płyń przed siebie. Nie pozwól, byobdarzyła cię cieniem. Zawracaj , bo lepsza jestbyle jaka śmierć niż życie w mieście, któregofundamenty, wyciosane setki lat temu z pnibłotnych cypryśników, z każdym uderzeniem

twojego serca zapadają się coraz głębiej w głę-biny moczarów. Bóg przeklął to miasto tak, jakprzeklął Lucyfera; ukarał go bólem, którysprawia mu zaspokajanie głodu.

A gdy nastąpi kres i Nowego Orleanu, icałych Stanów Skonfederowanych, nastąpi ko-niec świata, bo pociągną w otchłań wszystkich,których opętały.

I był Babilon złotym kielichem w dłonipańskiej , który upajał całą ziemię.. . I piły winoz niego wszystkie narody, i stąd zadrżały wposadach.. .1

1 Calix aures Babylon in manu Domini ine-brians omnem terram de vino eius biberuntgentes et ideo commotae sunt. Biblia Łacińska(Vulgata), Jer. 51, 7; tłumaczenie własne.


Megan Whalen TurnerKrólowa Attol i i

Długo oczekiwane "Bisy" zawierają kon-tynuację losów dziennikarza WitoldaUchmanna i Adama Nawrota, który wyru-szył na jego poszukiwanie. Spotykamy wnich także zupełnie nowych bohaterów,którzy mimowolnie zostają uwikłani w hi-storię Starzyzny, zawieszonej w czasie wioski dotkniętejupiorną klątwą.

W ciągu kilku dni, w trakcie których rozgrywa sięakcja, zagrożenie, w większym stopniu niż w poprzednichtomach cyklu, wkracza do realnego świata. Na scenie poja-wia się też nowy gracz. Przy nim okrutny ksiądz Dobrowol-ski jest tylko niewiele znaczącym, słabym pionkiem@

Stefan DardaCzarny Wygon. Bisy

96

Ewa Lasota: Witam, Panie Andrzeju, miło mi,że będziemy mogli porozmawiać.

Andrzej Pilipiuk: Witam serdecznie.

EL: Tematem przewodnim numeru i trzeciejjuż edycji ogólnopolskiego konkursu literackie-go Littera Scripta są historie alternatywne. Po-zwoli Pan, że na początek zapytam niecoprzekornie, choć zgodnie z tematem: jak Panmyśli, kim by Pan był w rzeczywistości alter-natywnej , w której nie sięgnąłby Pan po pióroani nie został archeologiem?

AP: Oj, to naprawdę dobre pytanie! Pewniewybrałbym jakiś wolny zawód. Zakładając,że miałbym te same uzdolnienia i predyspo-zycje, pewnie zostałbym historykiem, dzien-nikarzem, publicystą, kimś takim. Możepolitykiem. Zresztą zależy od konkretnejrzeczywistości. Może poszedłbym z karabi-nem do lasu… Raczej nie zostałbym wodzemani prezydentem.

EL: Jest Pan jednym z jurorów naszego konkur-su, proszę powiedzieć, co najbardziej podobałosię Panu w nadesłanych opowiadaniach, a cosprawiało negatywne wrażenie?

AP: Podobały mi się wizje alternatywne na-szej historii - choć np. jeden z uczestnikówuwierzył w możliwość sojuszu z Hitlerem...Podobały mi się próby wyobrażenia sobiealternatywnych ścieżek rozwoju techniki -jak np powszechność wykorzystania energiiatomowej w zwycięskim tekście.

EL: Jakie błędy najczęściej popełniali uczestni-cy, a z czym radzili sobie bardzo dobrze?

AP: Przede wszystkim część uczestników gu-bi się w niuansach polszczyzny - trafiają siępowtórzenia, dziwne konstrukcje grama-tyczne, nikt praktycznie nie zwraca uwagina aliteracje. Takie konkursy niestety są lu-strem, w którym odbija się obraz naszejedukacji szkolnej...

EL: Jakie kryteria Pan przyjął przy ocenianiunadesłanych prac?

AP: Oceniałem język, świeżość pomysłu iwykonanie. W kilku przypadkach musiałemdrastycznie obniżyć ocenę z uwagi na spa-prane zakończenia lub tych zakończeńbrak.

EL: Często przeplata Pan fakty historyczne zwłasnymi wątkami, nierzadko mieszając wewszystko istoty lub przedmioty nadprzyrodzo-ne. Co jest najtrudniejsze w tworzeniu historiialternatywnych?

AP: Problemów jest masa. Pierwszy i pod-stawowy to kwestia znajomości tematuprzez czytelnika. Dla przykładu – pisaniehistorii opartych na przebiegu II wojnyświatowej jest dość bezpieczne – tematykapowszechnie znana. Jeśli napiszę o tym, jakwermacht zdobył Stalingrad, a armie nie-miecka i sowiecka wyrżnęły się i wykrwawi-ły na wschodniej Syberii – każdy załapie.Jeśli chciałbym np. opisać świat, w którymnie doszło do zamachu na premiera Stołypi-na, a jego reformy były kontynuowane, tospory odsetek czytelników nie będzie wie-dział, kim był ten człowiek i dlaczego był takważny… Musiałbym wtedy dużo tłumaczyć –przez co zanudzę na śmierć te 20% czytelni-ków, którzy temat znają.Wątki nadprzyrodzone – no cóż – piszęprzecież fantastykę…

EL: A co sprawia w tym największą frajdę?

AP: Możliwość robienia sobie jaj. Mogę wy-myślić świat, w którym doktor Mengele jestdilerem morfiny zaopatrującym menela-ćpuna Goeringa, albo taki, gdzie prezydentUSA jest byłym gastarbeiterm, który wy-uczył się polskiego, pracując na czarno wEuropie środkowej. Takie rzeczywistościposiadają ogromny potencjał humorystycz-ny.

EWA LASOTA

WYWIAD Z ANDRZEJEM PILIPIUKIEM

POGRANICZA

97

EL: W swoich wypowiedziach popiera Pan pi-sarstwo, które można określić "drogą rzemieśl-nika". Czy uważa Pan, że wrodzone talenty sąmitem?

AP: Wrodzone talenty istnieją, ale stanowiąogromną rzadkość… Ja zetknąłem się z taki-mi przypadkami może ze dwa, trzy razy wżyciu. Zresztą nawet w takim przypadkuciężka praca jest niezbędnym elementemprocesu twórczego.I wreszcie, żeby się przebić na rynku trzebaalbo dysponować koligacjami rodzinnymi wmediach, albo gigantyczną forsą na promo-cję, albo iść moją drogą – budować pozycjęlatami metodą małych kroków. Żeby zbudo-wać coś trwałego, trzeba się natyrać. Ale po-dobnie jest praktycznie w każdym zawodzie.

EL: Proszę powiedzieć, jak Pan ocenia poziominternetowych pisarzy – amatorów.

AP: Niestety jest on odbiciem kondycji na-szej oświaty. Dno i metr mułu (bardzo nie-liczne wyjątki). Z tekstów początkujących,które czytałem, 90% nie kwalifikowało siędo druku. Większość nie kwalifikowała sięnawet do redakcji czy poprawienia.Fakt, że moje książki nadają się do czytaniato splot wielu czynników. Po pierwsze lata-mi pisałem sam, doskonaląc styl, ucząc sięmetodą prób i błędów, jak pisać. To tysiącestron zapisanych maczkiem zeszytów 60-kartkowych. Po drugie trafiłem na warszta-ty literackie, które nadały ostateczny szlif.Po trzecie dostawałem rady i uwagi od kole-gów po piórze.„Wielu jest powołanych, ale niewielu wybra-nych”. A ludziom nie chce się poświęcićchoćby paru miesięcy na doskonaleniewarsztatu. Gdy mówię o latach i dekadach,które trzeba wtopić, ludzie wpadają w przy-gnębienie.

EL: Jak pan podchodzi do self-publishingu? Cow przypadku wydawnictw zajmujących sięrynkiem stricte elektronicznym?

AP: Podchodzę do tych zjawisk z życzliwą

obojętnością. Moim zdaniem to jeszcze niejest ten etap rozwoju, ale za 5 może 10 lat,kto wie.

EL: Czy uważa Pan, że ta droga ma jakikolwieksens, czy jednak podpisanie paktu z wydaw-nictwem papierowym to jedyna słuszna dro-ga?

AP: Wydawnictwa przede wszystkim mająkadry – redaktorów z prawdziwego zdarze-nia, specjalistów od składu etc. Dobrych re-daktorów jest niewielu. Wfirmach-krzakach takich nie spotkamy.Wydawnictwo „papierowe” to także ustalo-ne kanały dystrybucji. Wydanie książki tożaden problem. Można wysłać do drukarniplik, zapłacić i po tygodniu odebrać paletęswoich książek. Jak ze wszystkim, wyprodu-kować jest łatwo, ale do sprzedaży potrzebajuż fachowców.

EL: Jak pan ocenia rynek wydawniczy i jegopotencjalny rozwój w ciągu następnych ok. 10lat, z uwzględnieniem mediów elektronicz-nych, powiększającej się liczby self-publishe-rów i zapaści rynku czytelniczego w Polsce?

AP: Obecna sytuacja jest bardzo poważna.Wejście głupiego, zbędnego i niemoralnegopodatku vat wyrządziło nieprawdopodobneszkody. Rynek beletrystyki tąpnął w ciągukilku miesięcy o ok. 1/3 obrotów. Na to na-kłada się kryzys i rosnące lawinowo bezro-bocie. Wydawnictwa ograniczyły nakłady,nie robi się dodruków wielu pozycji,wstrzymano wydawanie debiutantów. Tenstan trwa już drugi rok i jak na razie nie wi-dać symptomów poprawy. Coraz intensyw-niejsze zabiegi reklamowe i promocyjnedają tyle, że spadek sprzedaży trochę przy-hamował.Jeśli skończy się kryzys, czeka nas mozolne,wieloletnie odrabianie strat. Może w roku2020-tym uzyskamy to, co mieliśmy w 2010-tym. Co gorsza, grozi nam wyrwa pokole-niowa – kilka roczników młodych ludzi, któ-rzy nie sięgną po książkę w odpowiednimwieku. Wielu już tego nie nadrobi.Media elektroniczne – mogłyby złagodzić

POGRANICZA

98

skutki zapaści, gdyby nie dwa podstawoweproblemy – po pierwsze e-booki są za dro-gie. Bez zmian systemu podatkowego i innejorganizacji dystrybucji nie będą wiele tań-sze… Po drugie straszliwie bije w nas pirac-two. Straty wydawnictw szacowane są na250 milionów złotych rocznie.Self-publishing to zasadniczo fajna rzecz –można publikować rzeczy ważne, ale nisko-nakładowe – np. wspomnienia ludzi z moje-go miasteczka. Dzięki technologii drukucyfrowego możemy wydać książkę w nakła-dzie np. 100 egzemplarzy. (często większynie jest potrzebny). Ale dla początkującegotwórcy to raczej nie jest dobra droga na sa-lony literackie.

EL: Proszę nam zdradzić, czy podejmie Pan zpomocą Wydawnictwa próbę inwazji na rynkiZachodnie, przekładając swoje powieści i opo-wiadania na język obcy (np. angielski)?

AP: W tej chwili nie ma najmniejszych szansna taką ekspansję. Zachód taktuje nas wy-łącznie jak rynek zbytu, dotyczy to także li-teratury. Anglosasów nie interesuje nicspoza ich kręgu kulturowego. Próbuję cośzdziałać bardziej lokalnie. W Czechach uka-zało się już chyba 10 moich książek. W tymroku wydałem pierwszy tom przygód Wę-drowycza po ukraińsku. Przymierzam się,by jakoś zaznaczyć swoją obecność na rynkusłowackim. Kilka opowiadań znalazło się wantologiach rosyjskojęzycznych. Ale książkinie udało się wydać, choć obiecywali mi tojuż trzy lata temu.Ekspansja jest moim zdaniem konieczna –ale zanim przebijemy się z naszymi dokona-niami na zachód, czeka nas masa roboty bli-żej domu.

EL: Przez co bardziej "dowcipnych" internau-tów przyrównywany Pan jest do "fabryki" pro-dukującej powieści, ze względu na ich ilość.Jak odnosi się Pan do takich ocen?

AP: Czniam na to. Pieski szczekają, karawa-na idzie dalej.

EL: Zanim ktokolwiek zacznie myśleć o pisa-niu, bardziej lub mniej poważnie, zawsze za-czyna od czytania. Proszę nam opowiedzieć oswoich ulubionych autorach, pisarskich ido-lach z czasów dzieciństwa.

AP: W dzieciństwie czytałem to, co wszyscy zmojego pokolenia. Astrid Lindgren, JulesaVerne, z polskich autorów Zbigniewa Nie-nackiego i Alfreda Szklarskiego. Z czasemwśród moich lektur zaczęła dominowaćfantastyka…

EL: Bardzo dziękuję za rozmowę oraz wkład wwyłonienie zwycięzców trzeciej edycji konkur-su Littera Scripta.

AP: Dziękuję.

POGRANICZA

Megan Wen TurnerKrólowa Attol i i

Andrzej Pil ipiuk kolejny raz rozkładaprzed nami wachlarz opowieści zróżnych miejsc, czasów i rzeczywi-stości alternatywnych. Kolejny razbohaterowie zmierzą się z nienazwanym.. .

W przededniu I wojny światowej doktor Skó-rzewski zostaje wplatany w kuriozalną aferę szpie-gowsko-ornitologiczną. Antykwariusz Robert Stormotrzymuje dziwaczne zlecenie odnalezienia narzędzizrabowanych w czasie okupacji przez szewca-nazi-stę. A archeolog Tomasz Olszakowski użerając się znieuczciwymi inwestorami, przyjmie pomoc lapoń-skich szamanów.W zbiorze nie zabraknie też rozważań, co by byłogdyby. Wyobraźcie sobie świat gdzie Hitler i Goeringzamiast niewolić narody Europy zmagają się zwysokością czynszu i administratorem przytułku, adi lera morfiny doktora Mengele tropi konkurencja -żydowska mafia.

Andrzej PilipiukSzewc z Lichtenrade

99

dania na temat powieści "Alterland"Marcina Wolskiego są podzielone. Jednizarzucają autorowi mało odkrywczy

pomysł, średnie wykonanie, zbyt wartką akcjei słabe skupienie się na rysie psychologicznymbohaterów. Mówią, że przecież jest już multumpowieści z alternatywną historią Polski, w któ-rych albo jesteśmy mocarstwem, albo wielkimiprzegranymi; tu wypadałoby zaznaczyć, że„Alterland” jest powieścią, w której różne wa-rianty historii przenikają się ze sobą, łączą wniespodziewanych miejscach, rozbiegają w in-nych. Drudzy, w tym ja, powieścią są oczaro-wani.. .

Osobiście nie jestem wielkim miłośnikiemhistorii, nie jest to moja pasja, mimo to po-wieść czytałem z fascynacją. Jest napisana wprzystępny sposób, nie męczy sprawozdaw-czym tonem, można usiąść, zagłębić się wprzedstawiony świat i nie wstawać aż do ostat-niej strony. Gdzieś przeczytałem, że pan Wol-ski użył języka prostego, ale nie prostackiego –chyba nie do końca tak bym to nazwał, ale oce-nicie po lekturze.Na początku powieści lądujemy w rzeczywi-

stości, w której Sowieci zalali czerwoną faląwiększość Europy. Największe stolice upadłypod ich naporem, Watykan przestał istnieć,Warszawa jest w ruinie. Szwecja i Szwajcariazachowały neutralność, Wielka Brytania pod-pisała pakty, ratując się przed komunistami,tym samym pozwalając im na wszystko. Zresz-tą podobnie jak USA, które zasłaniało się tym,że to wewnętrzna sprawa Europy.

W 2001 roku do Warszawy wraca z emigra-cji Szymon Rawski, członek rodziny, której losyprzez kilka pokoleń przedstawiane są na kar-tach powieści. Podaje się za ornitologa, jednakjak można się domyślić, ma do wypełnieniatajną misję, od której wiele zależy. Nie chciał-bym zdradzać części fabuły, więc musicie wy-baczyć ogólniki.

Autor pokazał w powieści kilka momentówz historii świata, których zmiana mogłaby miećwpływ na bieg zdarzeń, zaznaczając przy tym,że nawet najmniejsza ingerencja w przeszłość,

może przynieść niespodziewane skutki wprzyszłości. Jednym z nich jest nieudany za-mach na Hitlera, który miał miejsce w Wil-czym Szańcu. To właśnie z tym wiąże się misjaSzymona, ale jak mówiłem, przeczytajcie sami,naprawdę warto, a za spoilerowanie niektórzychętnie by mnie powiesili. Dodam tylko, że je-den, zgoła nieistotny incydent, który w powie-ści generuje naszą rzeczywistość, bardzoprzypadł mi go gustu!Zdradzić mogę, w sumie już pobieżnie zdra-

dziłem, że rzecz tyczy się ingerowania w prze-szłość, w celu polepszeniaprzyszłości/teraźniejszości, bo jakby nie pa-trzeć komunistyczna Europa optymistycznymobrazem raczej nie jest, przynajmniej dlawiększości. I właśnie te ingerencje trochę mizgrzytają; oczywiście czytając, przymknąłemna to oko, stąd moja pochlebna opinia na te-mat powieści. Jednak tu mogę to zaznaczyć, bydodać trochę obiektywizmu.

Chodzi mi o paradoks dziadka. Dla niezo-rientowanych – jeśli ktoś cofnie się w czasie, byzabić własnego dziadka, nim ten zdołał począćswojego syna, to ten ktoś przecież nie mógłbysię narodzić i nie mógłby zabić dziadka, stądparadoks. Oczywiście jest to założenie, w któ-rym czas ma jedną odnogę, a osobiście skła-niam się ku tej opcji. Jednak jeśli założyćistnienie wielu światów alternatywnych, wktórych zmiana jednego momentu historii ge-neruje inny ciąg zdarzeń i inną rzeczywistośćistniejącą obok tej , z której podróżnik w czasieprzybył, nie mam powieści nic do zarzucenia.Zresztą tak samo jak w filmie „Looper”, tamrównież głównym zgrzytem były paradoksy,które moim zdaniem trochę zepsuły film.

Gdyby spróbować przyporządkować po-wieśc do konkretnego gatunku, mielibyśmy nielada problem. Fakt, historie alternatywne sąna głównej osi, ale jednak składa się na nierównież między innymi political fiction. Na-tkniemy się też na wątki miłosne, których jestkilka oraz sensacyjne, które tak właściwie sta-nowią większość książki, a nawet lekkie scien-ce fiction!

ROBERT PLESOWICZ

"ALTERLAND" - RECENZJA

POGRANICZA

Z

1 00

JAROSŁAW TUROWSKI

"ZA PROGIEM"

Przechodząc przez niewłaściwy próg,możesz runąć w Otchłań. . .

ZA PROGIEM to zbiór siedmiuopowiadań grozy - horrorów "starejszkoły", inspirowanych twórczością H.P.Lovecrafta, E.A. Poego oraz StephenaKinga.

Rodzice małej Marysi martwią siębrakiem apetytu córki. Nawet niepodejrzewają, że brzdąc posila sięnocami w niezbyt konwencjonalnysposób. . .

Dwaj chłopcy postanawiają okraść dom,w którym miesiąc wcześniej rozegrała siętragedia. Zapijaczony mężczyzna zamordował całą rodzinę, a potem popełniłsamobójstwo. Za tym progiem nie może czekać nic dobrego. . .

Jul ia ma obsesję na punkcie magii . Poznaje w Internecie Nekromantę. Mężczyznaobiecuje wprowadzić dziewczynę w tajniki wskrzeszania zmarłych, lecz finał tejznajomości okaże się o wiele bardziej makabryczny. . .

ZA PROGIEM czai się pradawne Zło.Odważysz się tam wejść?

E-booka można pobrać bezpłatnie z serwisu beezar.pl.

Z czystym sumieniem mogę polecić lekturętej powieści. Sam najchętniej czytuję fantasty-kę, stąd też pewnie przypadliśmy sobie do gu-stu z „Alterlandem”, jednak nawet dla kogośpreferującego inny gatunek literatury, książka

powinna być ciekawa, wszak oferuje wielewięcej , może nawet wychodząc delikatnie pozaramy kanonu.

POGRANICZA

1 01

Stephen King mówi o "Mrocznej Wieży"jako o swoim magnum opus. Monumen-talna saga fantasy, będąca jedną z naj-

dłuższych opowieści tego gatunku, powstawaław latach 1970-2012. Wielu czytelników zdążyłoprzez ten czas umrzeć i nie dotrwało do finałutej epickiej historii. . .

W "Mrocznej Wieży", oprócz tradycyj-nie pojmowanej fantastyki, znajdziemy rów-nież liczne wątki science-fiction,horrorystyczne, romansowe, baśniowe i we-sternowe.

Człowiek w czerni uciekał przez pusty-nię, a rewolwerowiec podążał w ślad za nim.

Głównym bohaterem "Mrocznej Wieży"jest Roland Deschain – ostatni rewolwerowiec;jedyny, który przeżył krwawą rewolucję, jakazniszczyła jego świat. W chwili, kiedy poznaje-my Rolanda, jest on dla nas wielką zagadką –wiemy tylko, że to człowiek, z którym nie mażartów: do pasa przypięte ma dwa ogromne re-wolwery, a bezwzględne, niebieskie oczy bom-bardiera przeczesują ogromną i niegościnnąpustynię w poszukiwaniu jakiegokolwiek śladuCzłowieka w Czerni.

Spokojnie, w miarę rozwoju opowieścizaznajomimy się z Rewolwerowcem dokład-niej , zgłębimy jego przeszłość i przyszłość. Do-wiemy się, iż pod maską nieczułego strzelcaukryta jest dusza romantyka – pozbawionawyobraźni, ale jednak. Wysłuchamy opowieścio dawnych czasach, o dawnych potyczkach i odawnej miłości. Ale spokojnie, na wszystkoprzyjdzie odpowiednia pora, póki co mamy tyl-ko trzy elementy: Rewolwerowca, Człowieka wCzerni i pustynię.

Po co Roland ściga Człowieka w Czerni?Musicie wiedzieć, że Rewolwerowiec jest fana-tykiem, ma obsesję – obsesję tak silną, że jest wstanie poświęcić dla niej wszystko: ukochanądziewczynę, przybranego syna.. . Obsesją tąjest tytułowa Mroczna Wieża, mityczne miej-sce stojące w centrum wszystkich światów,gdzie znajduje się odpowiedź na każde pyta-

nie, jakie kiedykolwiek zadano. Odpowiedź tatkwi w pokoju na samym szczycie Wieży, a Ro-land poprzysiągł sobie, że tam dojdzie, otwo-rzy ostatnie drzwi i ujrzy to, co się za nimiznajduje.

Tylko jak dotrzeć do Mrocznej Wieży?Jak trafić na jej ślad? Tajemnicę tą zna Czło-wiek w Czerni – czarnoksiężnik, który przy-czynił się do upadku świata rewolwerowców –dobrego świata, z którego ostały się tylko ruinyi smagane przez wiatr kości.

Więc idź. Są światy inne niż ten.

Akcja "Mrocznej Wieży" rozgrywa się wkilku alternatywnych rzeczywistościach, mię-dzy innymi w naszym świecie. Roland trafiado niego po raz pierwszy na krótko po kon-frontacji z Człowiekiem w Czerni, kiedy śmier-telnie chory i pogryziony przez stwory zwanehomarokoszmarami, odkrywa na plaży trojedrzwi.. . drzwi prowadzących do Nowego Jorkuz naszej rzeczywistości w trzech różnych "nie-gdyś".

Ledwie żywy Rewolwerowiec zbieradrużynę, z którą podąży w dalszą drogę kuMrocznej Wieży. Z roku 1987 powołuje Eddie-go Deana – narkomana uzależnionego od he-roiny, a z 1964 Susannah Dean – poruszającąsię na wózku inwalidzkim kobietę, która stra-ciła w wypadku obie nogi, a jakby tego byłomało, cierpi na schizofrenię, z czego wyniknąpóźniej nieliche problemy. Eddie i Susannahpomagają Rolandowi wrócić do zdrowia, a po-tem wspólnie zabijają gigantycznego niedź-wiedzia-cyborga i przywołują ostatniegoczłonka ich ekipy – Jake'a Chambersa, chłopcaz 1977 roku.

To wszystko ledwie czubek góry lodo-wej , szybki wstęp do niezliczonych, wspania-łych przygód i strzelanin, jakie czekają naRewolwerowca i jego przyjaciół. . .

Chwalcie Karmazynowego Króla!

JAROSŁAW TUROWSKI

"MROCZNA WIEŻA" - RECENZJA

POGRANICZA

S

1 02

Żadna wielka saga fantasy nie obyłabysię bez czarnych charakterów. Antagoniści Ro-landa są przeciwnikami potężnymi, a przy tymprzesiąkniętymi złem do szpiku kości!

Karmazynowy Król to postać szczegól-na, władca Discordii i Jądra Gromu, gdziegnieżdzą się wszelakiej maści wampiry, mu-tanty i demony. Na domiar złego Big Red jestszalony jak marcowy królik! Ileż razy czytali-śmy o czarnym charakterze, który chce za-władnąć całym światem? Karmazynowy Królpragnie wspiąć się na szczyt Mrocznej Wieży istamtąd zawładnąć WSZYSTKIMI światami,lecz nie po to, by nimi władać.. . Król marzy ozniszczeniu wszelakiego istnienia i przywróce-niu pradawnego, bezgranicznego Chaosu!

Prawą ręką Karmazynowego Króla jestCzłowiek w Czerni – znany również jako Wal-ter o'Dim bądź Randall Flagg. Czarnoksiężnikten jest nieśmiertelny, a nazywają go równieżWiecznym Przybyszem, bowiem ani czas, aniprzestrzeń nie stanowią dla Flagga żadnej ba-riery. Z lektury "Bastionu", gdzie również poja-wia się ta złowieszcza postać, możemydowiedzieć się, iż Człowieka w Czerni należyutożsamiać z lovecraftowskim Nyarlathote-pem.

Wreszcie pora przedstawić MordredaDeschaina. O ile Jake Chambers jest przyszy-wanym synem Rolanda, o tyle demonicznyMordred jest prawdziwym synem Rewolwe-rowca. Mały Deschain urodził się tylko w jed-nym celu – jego życiową misją jest zabiciewłasnego ojca i obalenie Mrocznej Wieży.

Na kartach powieści znajdziemy rów-nież całą gamę pomniejszych przeciwników,którzy niezmożenie utrudniać będą podróżRolanda. Nim Rewolwerowiec zbliży się dokresu swej tułaczki, przyjdzie mu zmierzyć sięz Blaine'm Mono – pociągiem, który kocha za-gadki i ma skłonności samobójcze; ŁowcamiWielkiej Trumny – wygnańcami z Gilead; Dan-delo – demonem, który żywi się ludzkimi emo-cjami; najróżniejszymi wampirami, mutantamioraz wieloma, wieloma innymi.

Drogi Czytelniku, przypinaj rewolwerydo pasa, ubieraj wygodne buty i ruszaj wraz zRolandem na poszukiwania Mrocznej Wieży.Gwarantuję Ci, że wrażenia będą przednie!

POGRANICZA

1 03

okonać wroga, który technologiczniewyprzedza nas o ładnych parę lat, do te-go ma więcej wojska, poparcie sporej

części świata oraz broni Wielkiej Idei i Warto-ści. . . Na zdrowy rozum, raczej się nie da, alePolak, jak wiadomo, potrafi, a co więcej , robi tow sposób wręcz widowiskowy. To bardzo ogól-ny zarys tego, co dzieje się w nagrodzonymZajdlem opowiadaniu Konrada Lewandow-skiego.

„Noteka 2015” to tytułowy tekst ze zezbiorkuopowiadań fantastycznych, wydanego po razpierwszy w 1996 roku, który był kilkakrotniewznawiany w kolejnych latach. Tom zawierateż takie historie jak: „Myślokształty” czy „Pa-cykarz”, a łączy je osoba głównego bohatera,redaktora Tomaszewskiego, o którym niecowięcej poniżej , a wraz z nim wiecznie niewy-czerpany motyw „ludzkiej głupoty”.

W „Notece” autor częstuje nas iście romantycz-ną fantazją, rodem z czasów Sienkiewicza – ztym, że w nieco krzywym zwierciadle: otodumny polski naród staje do walki z przeważa-jącymi siłami wroga i zwycięża podstępem,którego nie powstydziłby się sam Sun Tzu.Przy okazji, niejako w tle, obserwujemy pery-petie dziennikarza, któremu ciężko znaleźć

czytelników na poziomie wśród polskiej elityintelektualnej z „wysokimi aspiracjami” i re-akcje społeczeństwa na polityczną karuzelę.Mocno utkwił mi w pamięci fragment o de-monstrantach, którzy „domagali się wieludziwnych rzeczy, ale na pewno nie demokra-cji”. Poza głównym bohaterem, który ma cha-rakterek, ciężko znaleźć tutaj wyraziste,„głębokie” postaci.Jednak czy ktokolwiek innytak naprawdę jest tu ważny?

To opowiadanie to historia z przymrużeniemoka, napisana lekko, językiem prostym i zro-zumiałym – nie roi się od ekonomiczno-strate-gicznego bełkotu, na jaki zwykli silić sięniektórzy autorzy poruszający tę tematykę.Narrator, niezwykle inteligentny (i zarozumia-ły), utalentowany, z szerokim zakresem wiedzyz wielu dziedzin, redaktor Tomaszewski opisu-je wydarzenia błyskotliwie, w nienużący spo-sób. Opowieść serc raczej nie pokrzepia, alena pewno wymusza odrobinę zdrowego wysił-ku mięśni twarzy. Nowelka jest fantastycznapodwójnie – tym zakończę i podsumuję, a doczytania jak najbardziej zachęcam.Aczekaniana rok 2015 – wojny USA-Polska raczej nie masię co spodziewać, może trafią nam się jednakjeszcze jakieś teksty pana Lewandowskiego.

HONORATA NOWACKA

"NOTEKA" - RECENZJA

POGRANICZA

P

1 04

o by było, gdyby to nie Rosjanie, a Pola-cy podpisali układ z Hitlerem? Jak bar-dzo zmieniłyby się trudne losy historii

Polski? Jaki wpływ miałby ten fakt na politykęówczesnych mocarstw? Na te kontrowersyjnepytania, tworząc alternatywne dzieje naszegonarodu, odpowiada Piotr Zychowicz w książcept. Pakt Ribbentrop – Beck, wydanej w 2012 ro-ku przez wydawnictwo Rebis. Autor to młodyhistoryk i dziennikarz, publikujący wcześniejw ,,Uważam Rze’’ ( które przejęło patronat me-dialny nad książką), obecnie zaś w ,,Do rze-czy’’.

Piotr Zychowicz w swojej wizji zmusza nasdo spojrzenia na II wojnę światową z całkowi-cie innej perspektywy. Każe nam, Polakom,choć na chwilę schować do kieszeni cechy, któ-re determinowały zrywy oraz narodowościo-we decyzje – dumę i honor.Między wersamimożemy znaleźć pytanie o słuszność sposobupatrzenia na polską tożsamość. Czy bohater-stwo jest dla nas ważniejsze od strat i ofiar wludziach? Jak daleko ma posuwać się patrio-tyzm i czy znajduje się w nim miejsce nachłodną kalkulację konsekwencji polskichdziałań? Na pewno są wśród nas czytelnicy,którzy właśnie w tym momencie buntują się imyślą: ,,To nie patriotyzm. To tchórzostwo.’’Spróbujcie jednak doczytać do końca, a najle-piej sięgnąć po lekturę i dopiero wtedy wyro-bić sobie własną opinię.

Beck zamiast Mołotowa.Autor rysuje przed nami obraz alternatyw-

nej Polski, pokazując wszystkie efekty naj-mniejszych nawet zmian w historii. Cały swójwymyślony świat opiera na prawdzie histo-rycznej , wydarzeniach, które rzeczywiściemiały miejsce, ale zmieniły skutki pod wpły-wem jednej decyzji.

Wszystko zaczyna się tutaj : Minister SprawZagranicznych zgadza się na haniebne dla Pol-ski żądania Berlina - przyłączenie Gdańska doIII Rzeszy oraz wybudowanie autostrady łączą-cej Prusy z Niemcami. Niemcy przedłużają zaśporozumienie o nieagresji na kolejne 25 lat.Wojna wybucha dziewiątego, a nie pierwszego

września. Nie w Polsce. W kraju słychać zaśokrzyki oburzenia, niemogące znieść takogromnej plamy na honorze kraju. Ale historiatoczy się dalej…

Tak rozpoczyna się alternatywa, w którejZychowicz z każdym kolejnym zdaniem wy-snuwa argumenty traktujące o słuszności ta-kiej decyzji. Wojsko było przygotowane dowalki z Sowietami, nie z Niemcami. To z ichstrony spodziewaliśmy się ataku. Nasz krajmiałby dużo więcej czasu na mobilizację.Wbrew pozorom (jak w propagandzie ujmo-wały to władze komunistyczne), nasza armianie była słaba, a do roku ‘41, miałaby zakoń-czyć się jej reforma. Autor śmiało stawia tezę:,,Sojusz z Niemcami byłby sojuszem nieprzy-jemnym, zawartym z paskudnym totalitarnymreżimem. Był jednak sojuszem koniecznym.Tak jak dla Amerykanów i Brytyjczyków ko-nieczny był sojusz zawarty ze znacznie więk-szym ludobójcą niż Hitler — Stalinem. Beckzawierając pakt z Ribbentropem powinien byłjedną ręką składać podpis, a drugą zatykaćnos. Aby ratować niepodległość i biologicznąsubstancję narodu, czasami trzeba iść na bole-sne kompromisy.’’ Uważa, że moglibyśmyzmniejszyć liczbę ofiar wojny, mentalnie jąwygrać, zmienić obraz Polski w oczach naro-dów.

Książka napisana jest w sposób dość prosty,lekki i zrozumiały nawet dla osoby, która niemiała w ręku zbyt wiele literatury historycz-nej . Nie oznacza to jednak braku jej rzeczo-wości czy konkretności, z jaką wnioskiwysnuwa historyk. Myślę, że dość dobrze od-daje możliwe realia takiej sytuacji. Jednak popołowie lektury miałam wrażenie, że coś tuzaczyna się powtarzać, a trzysta stron to już zadużo.

Pomimo, że wszystko jest tylko wielkimgdybaniem, naprawdę polecam przeczytanietej książki. Myślę, że każdy powinien to zrobić,aby choć trochę obudzić w Polakach inne,zdrowe myślenie. W końcu historia kołem siętoczy. Nawet tak domniemana…

MAGDALENA MICHALSKA

PAKT RIBBENTROP – BECK, CZYLI JAK POLACY MOGLIU BOKU III RZESZY POKONAĆ ZWIĄZEK SOWIECKI.

POGRANICZA

C

1 05

kolejnym spotkaniu z kinem rodem zbyłej Jugosławii – tym razem miało tobyć kino chorwackie – myślałam z en-

tuzjazmem. Przede wszystkim, nie wybrałamkolejnego filmu wojennego, a komedię. Kome-die bardzo lubię, więc nie odstraszała mnie na-wet wizja seansu w oryginale. Rozsiadłam sięwygodnie, odpaliłam komputer i skupiłam naodbiorze. Tym oto sposobem na tapetę trafił„Maršal” (tytuł polski: „Duch Marszałka Tito”).Akcja filmu rozgrywa się na małej chorwackiejwyspie. Wygląda na to, że położone na niejmiasteczko czasy świetności ma dawno za so-bą. Muzeum, w którym gromadzono eksponatyzwiązane z komunizmem i marszałkiem Titonie jest już celem wycieczek turystów; pozosta-wione samo sobie niszczeje, podobnie jak ho-tel. Niezadowolony z takiego obrotu sprawyburmistrz miasteczka szuka jakiegokolwiekźródła dochodu.Okazja nadarza się bardzo szybko – na pogrze-bie jednego z miejscowych kombatantów rze-komo pojawia się duch marszałka Tito.Oddelegowany do zbadania tej sprawy poli-cjant Stipan (Dražen Kuhn) na początek wywo-łuje małe zamieszanie (po wejściu do swojegopokoju w rodzinnym domu odkrywa śpiącą wjego łóżku nauczycielkę o imieniu Slavica – wtej roli Linda Begonja), ale dość szybko rozwią-zuje zagadkę tajemniczego ducha. Nie oznaczato jednak końca akcji. Przecież rzekomy Tito todoskonały pomysł na biznes!Vinko Brešan zafundował mi półtorej godzinycałkiem dobrej zabawy. Bawiła mnie niepo-

radność Stipana, który w pewnym momencienaprawdę nie wiedział, co począć ze sobą i ca-łą sprawą , a także pomysły „domorosłych”biznesmenów (jak ten z wyświetleniem filmu oTicie czy organizacją pierwszomajowej para-dy). Bywały, co prawda, komedie śmieszącemnie o niebo bardziej , ale przyznam, żeuśmiech rzadko mnie w trakcie oglądaniaopuszczał.Niejako przy okazji film pokazuje ważną rzecz– jak ważną postacią był dla wielu marszałekTito i jak silna bywa nostalgia za czasami Jugo-sławii. Przecież wystarczyła błaha wiadomośćo duchu „druga Tita”, żeby na wyspę przybylizdeklarowani komuniści, gotowi na wszystko,żeby zobaczyć swojego wodza! Symbolicznajest tu scena końcowa; Stipan całuje (w koń-cu! ) Slavicę, a „Tito” wchodzi na łódkę i odpły-wa w kierunku zachodzącego słońca.Trudno nazwać „Ducha marszałka Tito” fil-mem wybitnym. Osobie średnio oswojonej ztematyką postjugosłowiańską może się on wy-dać wręcz dziwny i hermetyczny. Przyznam,że sama nie wszystko rozumiałam; wcale niedlatego, że mój kontakt z językiem chorwac-kim trwa, na dobrą sprawę, dopiero ok. sie-dem miesięcy. A jednak nie mam poczuciastraconego czasu. Klimat chorwackiej wyspyjest, piękne widoki się znalazły, kilka śmiesz-nych momentów również. Tyle wystarczy, że-by lekko, łatwo i przyjemnie zrelaksować się wniedzielne popołudnie.

KAROLINA DYJA

"DUCH MARSZAŁKA TITO" - RECENZJA

DZIAŁ FILMOWY

O

1 06

dzieś w Tokio licealista Yagami Raito zpozornym znudzeniem wygląda przezokno swojej szkoły. Nagle zauważa

niewielki przedmiot, wydający się spadaćprosto z nieba. Obserwuje go z zaskoczeniem,a po zajęciach wychodzi na trawnik, bysprawdzić, co to jest. Czarny notes niewyróżniałby się absolutnie niczym, gdyby nienapis na jego okładce. Death Note, czy teżNotatnik Śmierci, należący do jednego zshinigami - bogów śmierci - głosi na pierwszejstronie: „Człowiek, którego imię zostaniezapisane w tym notesie, umrze”. Raito prychaz irytacją, oczywiście nie wierząc wzłowieszczą moc kartek papieru, jak równieżw szereg zasad dotyczących posługiwania sięnimi. Mimo wszystko zabiera notatnik dodomu, by jeszcze tego samego popołudniaprzekonać się, że ten, kto go posiada,rzeczywiście panuje nad śmiercią…

Notatnik Śmierci mógł trafić się każdemu.Mogła go podnieść jedna z uczennic śledzącychwzrokiem przystojnego Raito, mógł być tonauczyciel. Jednak to właśnie ten chłopak, synoddanego swej pracy policjanta, osiągającynajwyższy wynik na międzynarodowymegzaminie, spędzający popołudnia i wieczoryna sumiennej nauce, przytłoczony zepsuciemświata i wszechobecnym złem, to właśnie onwchodzi w jego posiadanie. Przez krótkąchwilę zszokowany, szybko pojmuje ogromwładzy, jaką podarował mu los. Przybierającpseudonim Kira i przyjmując za swojegonieodłącznego odtąd towarzysza boga śmierciRyuuku, prawowitego właściciela notatnika,przystępuje do realizowania swojego marzeniao utopijnej krainie pokoju dla ludzi o dobrychsercach.

Świat bez zbrodni, wojen, okrucieństwa,gwałtów, przemocy, przestępstwa; świat, wktórym nie ma miejsca dla korupcji,przekrętów, nieczystych intencji; świat, wktórym żyją ci, którzy nie krzywdzą nikogo,którzy uczciwie pracują dla siebie i innych.Czyż nie brzmi to jak odwieczne pragnienieludzkości? Czyż wielu z nas, doświadczywszy

gorzkiego rozczarowania codziennością, nieodpływało myślami do podobnej krainy? Wtakiej rzeczywistości chce żyć również Raito,taką rzeczywistość chce stworzyć. Słowo„stworzyć” jest tutaj kluczowe, rozważmy je.Kto tworzy? Powiemy, że artyści, czyli poeci,malarze, pisarze, rzeźbiarze, muzycy… Racja,jednak oni tworzą świat zamknięty, światsztuki, zaledwie cząstkę życia, która nie mawpływu na losy całej ludzkości… aprzynajmniej jeden człowiek bez pomocyinnych jak do tej pory nie był w stanie tegodokonać. A kto jeszcze ma taką możliwość, ktotworzy? Bóg.

Skoro będzie nowy świat, będzie teżoczywiście nowy bóg. A zostanie nim Raito.Tytułując siebie samego właśnie w taki sposób,chłopak rzuca cień na swoje szlachetneintencje. Bo czy ktokolwiek może mówić osobie w taki sposób? Ktoś, kto jest pokorny, ktochce walczyć ze złem dla dobra innych?Poczynania Raito szybko zdradzają jego żądzęwładzy, w krótkim czasie okazuje się, że jeston w stanie zabić każdego, kto zagraża jegopozycji. Głównym źródłem jego ulgi i sukcesustaje się kolejne niewygodne nazwiskozapisane na kartach notatnika. Upadają ideałypokoju i dobra, rozpoczyna się ucieczka przedkolejnymi ludźmi, którzy również uważają, żewystępują w imię sprawiedliwości.

Niemożliwym jest oczywiście, by nikt niezauważył nagłej śmierci przestępcówpochodzących z różnych zakątków świata wprzeciągu kilku, czy kilkunastu dni.Zgromadzenie członków Interpolu głowi sięnad tym, jak znaleźć mordercę. Pomocwyciąga swoją dłoń z zupełnie nieoczekiwanejstrony. L., genialny detektyw o nieznanejtożsamości, który rozwiązał każdą najbardziejniewiarygodną i najbardziej zawikłanąsprawę, jakiej się podjął, oznajmia za pomocąswojego przedstawiciela o nazwisku Watari, żerozpoczął już śledztwo i chce współpracować zpolicją. Jego oszałamiająca zdolność łączeniaze sobą drobnych faktów święci swój pierwszytriumf już wkrótce, gdy zdobywa on pierwsze

MARTA GRUZŁO

"NOTATNIK ŚMIERCI" - RECENZJA

DZIAŁ FILMOWY

G

1 07

podstawowe informacje o Kirze.L. i Watari nie pokazują swoich twarzy

nikomu, L. używa nawet urządzeniazniekształcającego głos, gdy ma coś dozakomunikowania. Nikt nie zna ichpochodzenia, wieku, miejsca zamieszkania.Wszystko to ze względu na ich własnebezpieczeństwo, ponieważ oczywistym jest, żemają oni wielu wrogów. L. decyduje się jednakna bezpośredni kontakt z japońską policją, takbardzo chce złapać Kirę i pokazać, żesprawiedliwość zwycięży jeszcze raz.Obdarzony nie tylko zadziwiającą zdolnościądedukcji, ale też umiejętnością kreśleniaportretu psychologicznego przestępców, L.kieruje grupą śledczą polującą na Kirę. Grupata stanowi szczątki po tej dowodzonej przezojca Raito, Yagamiego Soichiro. Policjanci zrezerwą i ostrożnością obserwują dośćniekonwencjonalne metody pracy L., alewidząc jej efekty oraz rozumiejąc, że mają doczynienia z wybitnym umysłem, nabierają doniego szacunku i zaufania.

Upływa dłuższy okres działalności Kiry iniespodziewanie do głównych bohaterówserialu dołącza Amane Misa. Z pozoru niezbytinteligentna, beztrosko szczebioczącadziewczyna kojarzy się z blondynką znaną zwielu dowcipów. Szybko wychodzi jednak najaw, że potrafi ona dokonać rzeczy równieprzerażających, jak i przemyślniezaplanowanych… Wyznawczyni Kiry, samachce podążać podobną drogą, ciesząc się zkolejnego zapisanego w Notatniku Śmiercinazwiska, podobnie jak sam Raito niedostrzegając ukrytego za nim człowieka. Gdywidz pozna ją lepiej , może najść go chwilarefleksji, ledwo zauważalnie kiwnie on wtedygłową ze zrozumieniem dla tej w głębi sercasamotnej , rozpaczliwie pragnącej miłościdziewczyny. Misa jest tak naprawdęstraszliwie skrzywdzonym dzieckiem,naiwnym, nieznającym życia, rozglądającymsię za kimś, kto wskazałby mu właściwą drogę.Ta tragiczna postać przestaje irytować,zaczyna wzbudzać współczucie, aprzynajmniej litość.

"Kira jest jak dziecko: nie cierpiprzegrywać.[. . . ] Ja też taki jestem.", przyznaje

L. na samym początku śledztwa. Te samecechy występujące i u Kiry i u L. uderzają odsamego początku ich walki, która późniejprzechodzi w dramatyczną oraz niezwyklezaciętą rywalizację. Raito kilka razy reagujezbyt pochopnie i przegrywa poszczególnepotyczki, wszystko to przez ulegnięcie silnymemocjom czy też przez pychę. Słabością L. jestnatomiast samotność. Początkowo wydaje siębyć samowystarczalny, jego zachowanie mówiwręcz: „Nie potrzebuję nikogo.”. Poza tymwygląda na spełnionego, bez reszty oddanegoswojej pracy. Gdy pozwala się lepiej poznać,stopniowo okazuje się, że bycie niepokonanymnie wystarcza. L. jest zwykłym człowiekiem,który potrzebuje wsparcia, zwłaszcza kiedyprzychodzą porażki, a nawet poważnezagrożenia.

Która z dwóch sprawiedliwości wygra i czykażdą z nich można nazwać sprawiedliwością?Czy jeden człowiek w imieniu wszystkich możedecydować o tym, co właściwe? Te kwestiestanowią esencję całego serialu, te pytaniapowracają wielokrotnie. Są one aktualnezwłaszcza w naszych czasach burzliwychdyskusji nad prawami człowieka i karąśmierci. Autorzy mangi, na podstawie którejpowstało anime,trafili w to, co jakprzypuszczam, w pewien sposób nurtuje naswszystkich. Pospieszne zapisanie przez Raitonazwiska, w pełni zasłużona śmierćzbrodniarza, to brzmi tak prosto, tak słusznie.Do czego jednak może doprowadzić jedenczłowiek osądzający tych, których SAM uważaza złych?

Fabuła „Notatnika Śmierci”, jak ibohaterowie serialu zaskoczą widza nie raz.Moim zdaniem jedynym minusem jestzauważalny spadek napięcia w ostatnichodcinkach. Miałam wrażenie, że zabrakłooryginalnych pomysłów, dlatego zaczętotrochę na siłę komplikować wątki. Nie mogępowiedzieć, że zakończenie pozostawia wieledo życzenia, ale uważam, że autorów stać byłona coś jeszcze lepszego. Niemniej jednak serialwciąga od pierwszego odcinka i nie pozwalaoderwać się od ekranu aż do rozwiązaniasprawy Kiry.

„Kira jest ucieleśnieniem zła. Taka jestprawda. Jednak ostatnio zacząłem wierzyć, że

DZIAŁ FILMOWY

1 08

prawdziwym złem jest moc zabijania ludzi. Jejposiadacz jest nieszczęśnikiem. Niezależnie odtego, jak jej używa, dobro wynikające ześmierci tych ludzi nie jest prawdziwymszczęściem.”, poucza syna Yagami Soichiro.Raito przytakuje, ale gdy tylko zostaje sam nasam z Ryukiem, zaśmiewa się z tego, twierdzi,że jego ojciec wcale nie ma racji. Czy tonotatnik uczynił z niego przewrotnego,pozbawionego skrupułów manipulanta, czybył taki od samego początku, a władza, którauderzyła mu do głowy tylko wyostrzyła w nimpewne cechy? Chciałam też na moment wrócićdo tematu samotności. Czy Raito, z wieczniesnującym się za nim shinigami, można określićjako samotnego? Całe dnie spędza na zajęciachalbo zamknięty w pokoju, z rodziną styka siętylko w porze posiłków. Jako Kira jeszczebardziej izoluje się od wszystkich, planujeswoje kroki i przeprowadza je całkiem sam,nie radząc się nawet Ryuka. Początkowowydaje się on po prostu indywidualistą, jednakodcinek po odcinku ujawnia się mrocznastrona jego natury. Sumienność w nauce iwytrwałość w osiąganiu jak najlepszych stopniprzeobraża się w coraz bardziej chorobliwądeterminację, by pokonać L.; poświęceniejedynemu celowi, do którego realizacji czujesię predestynowany, nosi zimną maskęnieznającą litości, ani empatii; nadzwyczajnainteligencja nie pracuje już nad niczym innym,jak tylko nad wychwytywaniem wszelkichmożliwości do skuteczniejszej walki z L.; dar

kreatywności i błyskotliwości służy Raito jużtylko jego własnemu zabezpieczeniu przedodnalezieniem przez policję. Nie przestajeprzy tym bez najmniejszego zająknienia graćswojej codziennej roli dobrego syna i pilnegostudenta. To wszystko nasuwa mi na myślpewien wiersz, który pragnę przytoczyć nazakończenie tej recenzji:

Inteligencja bez miłości czyni cięprzewrotnym.Sprawiedliwość bez miłości czyni cięnieugiętym.Dyplomacja bez miłości czyni cię hipokrytą.Sukces bez miłości czyni cię aroganckim.Bogactwo bez miłości czyni cię sknerą.Ubóstwo bez miłości czyni cię radykałemPiękność bez miłości czyni cię zabawnym.Władza bez miłości prowadzi do tyranii.Praca bez miłości czyni cię niewolnikiem.Naiwność bez miłości pozbawia cię wartości.Modlitwa bez miłości czyni cię egoistą.Wiara bez miłości czyni cię fanatykiem.Krzyż bez miłości staje się udrękąŻYCIE BEZ MIŁOŚCI TRACI SENS!Autor nieznany

DZIAŁ FILMOWY

1 09

akie jest współczesne polskie kino -każdy widzi. Co rusz powstają produk-cje o identycznych, oklepanych sche-

matach i z tymi samymi aktorami, którzyprzyprawiają widza o ból głowy. "Komedie"mnożą się jak dżdżownice po deszczu, a "naj-większe wydarzenie roku" okazuje się być to-talną klapą. Czy złota era rodzimejkinematografii zakończyła się wraz z wkrocze-niem w XXI wiek?

Zdaje się, że niemal wszyscy znamy "Sa-mych swoich" Sylwestra Chęcińskiego czy "Po-szukiwany, poszukiwana" Stanisława Barei.Filmy te na stałe wpisały się do klasyki pol-skiej kinematografii i dosyć często można oglą-dać je w telewizji. Od kilkudziesięciu lat bawiąone szerokie grono odbiorców, niezależnie odwieku. Nad źródłem sukcesu tych produkcjimożna rozmyślać godzinami, ale rozwiąza-niem jest prostota. Za czasów Polskiej Rzeczy-pospolitej Ludowej , gdy władzę sprawowałWładysław Gomułka, a po nim Edward Gierek,ludzie potrzebowali prostych bodźców do od-czuwania radości w szarym, betonowym świe-cie. Na szczęście, jeśli chodzi o Bareję, potrafion wprowadzić każdego widza w dobry na-strój i robi to zdecydowanie lepiej od większo-ści tak zwanych „reżyserów” dzisiejszychpolskich komedii.

Ponad rok temu miała miejsce premierafilmu "Kac Wawa" w reżyserii Łukasza Kar-wowskiego. Powstał on na podstawie amery-kańskiego "Hangover", który opowiada historięczwórki przyjaciół spędzających w Las Vegaswieczór kawalerski jednego z nich. Kiedy bu-dzą się nad ranem, właściwa akcja nabieratempa – znika przyszły pan młody, a w łazien-ce zadamawia się tygrys. Niestety, ale odle-głość Polski od Stanów Zjednoczonych nie jestjedyną różnicą między obiema produkcjami.

Ten, kto nie oglądał "Kac Wawa", dlawłasnego dobra lepiej niech zostawi owo "ar-cydzieło" w spokoju. Niezwykle dosadnie wy-powiedział się na jego temat Tomasz Raczek,znany krytyk filmowy i publicysta, który napi-

sał: Film "Kac Wawa" skandalem artystycznym

ostatnich lat. (. . . ) jest jak choroba, jak nowo-

twór złośliwy: zabija wiarę w kino i szacunek

do aktorów (. . . ). Ostrych słów było o wiele wię-cej , dlatego producent filmu Jacek Samojłowicznie pozostał na nie bierny, wnosząc przeciwkoRaczkowi pozew. Reszta jest już nieistotna.

"Perełek" podobnych do "Kac Wawa"jest o wiele więcej . Należy wymienić "Wyjazdintegracyjny" Przemysława Angermana,"Weekend" Cezarego Pazury czy chociażby"Ciacho" Patryka Vegi. Ich twórcy już nigdy niepowinni mieć styczności z kamerą. Zdecydo-wana większość widzów zapomina o tym, żefilm kręcony jest na podstawie scenariusza. Turodzi się kolejne pytanie: skąd w głowach bio-rą się tak absurdalne i złe pomysły?

Filmy wojenne i historyczne równieżnie są ostatnio naszą mocną stroną, choć hi-storia naszej ojczyzny jest nader interesująca."1920 Bitwa warszawska" Jerzego Hoffmanaoraz "Bitwa pod Wiedniem" Renzo Martinellizapowiadane były szumnie, jednakże z tegoszumu pozostało niewiele. Negatywne ocenynapływały zewsząd, lecz nikt nie chciał wziąćna siebie odpowiedzialności za porażkę.Wszyscy milczeli jak zaklęci.

Grzechem byłoby nie wspomnieć o re-żyserach pragnących zmienić obraz polskiejkinematografii. Co jakiś czas pojawiają się am-bitniejsze filmy, które niosą ze sobą konkretnyprzekaz bądź też konkretne historie i związanez nimi postacie. Uważam, że warto przywołaćtutaj "Mój rower" Piotra Trzaskalskiego, w któ-rym Artur Żmijewski jest chamem, jakich ma-ło, ale na tym rzecz polega. Natomiast"Pokłosie" Władysława Pasikowskiego trzebazobaczyć chociażby dla świetnej gry aktorskiejMacieja Stuhra i Ireneusza Czopa. Nie należyzapomnieć o "Jesteś Bogiem" Leszka Dawida,któremu brawa należą się za zaangażowaniemłodego pokolenia, choć niektórzy nie prze-padają za "sezonowcami".

Istnieje również kino amatorskie, wktórym realizuje się głównie niskobudżetoweprodukcje. W ostatnich latach przeżywany jest

MARTA KARAUDA

POLSKIE ZNACZY ZŁE?

DZIAŁ FILMOWY

J

11 0

jego rozkwit, dzięki większej dostępności imnożącej się ilości festiwali, gdzie takowe fil-my są wyświetlane. Zaliczyć można do nich:Wrocławski Festiwal Kina Amatorskiego i Nie-zależnego KAN, Festiwal Filmowy Drzwi w Gli-wicach oraz Superorbitalny Festiwal FilmówAmatorskich w Olsztynie. Niekiedy te bardzokrótkie filmy zasługują na uwagę, ponieważ sątworzone z pasji i chęci przekazania czegośwartościowego szerszemu gronu, a ich twórcynie pałają chęcią mordu, gdy coś pójdzie nie poich myśli.

Jedna z ciekawszych kwestii dotyczy sa-mych aktorów. Coraz mniej mamy styczności znowymi, świeżymi twarzami, natomiast naokrągło musimy oglądać Borysa Szyca, Toma-sza Kota, Tomasza Karolaka czy Piotra Adam-czyka. Pomijając tutaj kwestię sympatii doktóregokolwiek z wymienionych, na ich miej-scu wolałabym widzieć młode, pełne energiiosoby, które często zostają "zaszufladkowane"

w teatrach i nie mogą przebić się do większegoświata. Wszak pieniądz robi pieniądz, dlategoproducenci nie lubią ryzykować i wolą posta-wić wszystkie karty na starych wyjadaczy.

Wszystko sprowadza się oczywiście dojednego - magia dawnych, polskich filmów zo-stała przebita niczym bańka mydlana przezdzisiejszych twórców, dla których nie liczy sięjakość, ale ilość. Ilość pachnących, szeleszczą-cych banknotów, które upychają w swoje kie-szenie, po czym zacierają ręce na myślkolejnego zarobku. Nie ma tu miejsca na sza-cunek do widza, ponieważ coraz częściej trak-tuje się go jak nieświadome okrutnego świataniemowlę.

DZIAŁ FILMOWY

111

HITY I KITY FILMOWE - ALEKSANDRA ANDRUKOWICZ

Daniel Abraham

Smocza droga

Rzecz dzieje się w Kanadzie, gdzie w jednejze szkół nauczycielka popełnia samobójstwowe własnej klasie. Do pracy zgłasza sięwymagający, acz sympatyczny pan Lazhar,algierski imigrant. Jego metody nauczanianie zgadzają się z tymi, które stosowała nieżyjąca nauczycielka,ale przynoszą niespodziewane efekty. Bardzo dobry, dający domyślenia film ze wspaniałą grą aktorską. Obejrzenie go byłonaprawdę dużą przyjemnością.

Pan Lazhar

HIT KIT

Daniel Abraham

Smocza droga

Kolejna bardzo słaba polska komedia.Zaczynam się zastanawiać, czy nasi rodzimireżyserzy naprawdę mają aż tak spaczonepoczucie humoru. Film opowiada historięrodziny na wakacjach all-inclusive. Z pozoruidealna (jak dla kogo) wyprawa przeradza sięw coraz większe pasmo pomyłek i wpadek. Giną bagaże,organizator plajtuje, wczasowicze dostają zły pokój . . . Nie warto,naprawdę. Nie ma co się męczyć przy słabym humorze,kiepskiej fabule i takiż postaciach.

Last minute

HIT KIT

11 2

HITY I KITY FILMOWE - ALEKSANDRA ANDRUKOWICZ

Daniel Abraham

Smocza droga

Przyjemna komedia z fenomenalną JenniferLawrence w jednej z głównych ról. Pat wracado domu ze szpitala psychiatrycznego. Żonanie chce go widzieć, mieszka u rodziców,przyjaciele się od niego odsuwają. Podczasspotkania u znajomych poznaje Tiffany, którapokazuje mu, jak cieszyć się życiem i doceniać to, co się ma.Bardzo przyzwoity film z naprawdę dobrą grą aktorską iniebanalną fabułą.

Poradnik pozytywnego

myślenia

HIT KIT

Daniel Abraham

Smocza droga

Młoda para adoptuje dwie zaginione córkiswojego nieżyjącego krewnego. Dziewczyn-ki przez wiele lat mieszkały w domku w lesiei po jakimś czasie okazuje się, że ktoś albocoś, czuwało nad nimi przez cały ten czas.Film całkiem niezły, choć po poprzednichprodukcjach Guillermo del Toro spodziewałam się czegoś wię-cej . Sam pomysł jest bardzo ciekawy i jego realizacja do pew-nego momentu też, ale pod koniec zaczęłam się nudzić. Fanikina del Toro mogą czuć się nieco zawiedzeni.

Mama

HIT KIT

11 3

Documents

Via Appia #12