1

ENOTHTA 1

ΟΡΙΣΜΟΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

Νοσηλευτική: Τι είναι νοσηλευτική; Λόγω των διαστάσεων της, που συνεχώς

αυξάνονται με την ιατρική και τεχνολογική πρόοδο στο χώρο της υγείας, δεν είναι

εύκολο να δοθεί απόλυτα ακριβής ορισμός που να καλύπτει όλο το εύρος της. Κατά

καιρούς εκφράσθηκαν διάφορες γνώμες και διατυπώθηκαν ορισμοί για τη

νοσηλευτική από προσωπικότητες του νοσηλευτικού χώρου και επίσημους

νοσηλευτικούς οργανισμούς. Αντιπροσωπευτικά αναφέρονται μερικοί:

Η νοσηλευτική θεωρείται επιστήμη του ανθρώπου σε ότι αφορά την υγεία και τη

νόσο. Έχει εκπαιδευτική αποστολή στην κοινωνία. Είναι εκπαιδευτικό μέσο, που

συντελεί στην ωρίμανση της προσωπικότητας του ανθρώπου με σκοπό τη

δημιουργική ζωή, προσωπική και κοινωνική.

Η νοσηλευτική είναι ένα από τα κυριότερα έργα, που ασχολείται με τη φροντίδα του

αρρώστου και του υγιούς ατόμου. Αποτελεί σύνθεση επιστημονικών γνώσεων,

τεχνικών εφαρμογών και ανθρωπιστικής συμπεριφοράς. Ειδική ευθύνη της είναι η

εξασφάλιση ολοκληρωμένης και εξατομικευμένης νοσηλευτικής φροντίδας προς το

άτομο, την οικογένεια και την κοινωνία.

το Διεθνές Συμβούλιο των Νοσηλευτών ορίζει τη νοσηλευτική όπως παρακάτω:

Η νοσηλευτική είναι επιστήμη υγείας, αναπόσπαστο μέρος του υγειονομικού

συστήματος. Ενσωματώνει την προαγωγή της υγείας, την πρό ληψη της αρρώστιας

και τη νοσηλευτική φροντίδα των αρρώστων και αναπήρων ως βιοψυχοκοινωνικών

ανθρωπίνων υπάρξεων όλων των ηλικιών, σε όλες τις δομές και τα επίπεδα

υπηρεσιών υγείας.

ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ & ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΥΓΙΗΣ – ΑΣΘΕΝΗΣ

Υγεία και νόσος κατά την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), καλείται η

πλήρης σωματική, οργανική, διανοητική, ηθική και κοινωνική ισορροπία του

ανθρώπου.

Νόσος καλείται κάθε μακρό ή μικρό-χρονική και ποιοτική διαταραχή της υγείας, που

οφείλεται σε διάφορα αίτια και μπορεί να προκαλέσει και το θάνατο.

2

Η υγεία από όλους τους ανθρώπους θεωρείται πολύτιμο αγαθό της ζωής μας, θείο

δώρο και η απώλεια της η μεγαλύτερη συμφορά. Η άγνοια βασικών αρχών υγιεινής

που προφυλάσσουν και διατηρούν την ψυχοσωματική υγεία ή η παραμέληση τους, η

άτακτη ζωή, και άλλοι παράγοντες συχνά οδηγούν στην αυτοκαταστροφή.

Ο ορισμός της υγείας δεν είναι ικανοποιητικός. Έτσι, παρατηρείται κατά καιρούς να

διατυπώνονται διαφορετικές απόψεις. Η υγεία θεωρείται ότι μπορεί να ορισθεί με δυο

έννοιες, τη στενή και την ευρεία. Υπό τη στενή έννοια ορίζεται ως «η φυσιολογική

λειτουργία του ατόμου και η αποδειγμένη έλλειψη νόσου» καθώς και ως «η επαρκής

λειτουργία των οργάνων του σώματος, τόσον αυτών καθαυτών, όσο και σε

συσχετισμό με τ' αλλά, ώστε να υπάρχει μια ισορροπία η μια ομοιόσταση στον

οργανισμό». Υπό την ευρεία έννοια η υγεία ορίζεται ως «η κατάσταση του

ανθρωπίνου οργανισμού οπού δύναται να λειτουργεί επαρκώς κάτω από ορισμένες

γενετικές και περιβαλλοντικές συνθήκες».

Ένας άλλος ορισμός του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας αναφέρει σαν υγεία:

«την κατάσταση πλήρους, φυσικής, πνευματικής και κοινωνικής ευεξίας και 

όχι απλώς την έλλειψη νόσου η αδυναμίας».

Ένας ακόμη πιο ευρύς ορισμός της Υγείας που δίδεται από τον Βalog βασίζεται στην

διαπίστωση, ότι η υγεία δεν αποτελεί ένα εμπειρικό γεγονός ή αντικειμενικό

φαινόμενο. Αντίθετα αποτελεί μια ανθρώπινη υποδομή, την οποία τα άτομα μιας

συγκεκριμένης κοινότητος δημιουργούν ανάλογα με τις πολιτισμικές αξίες και τους

κοινωνικούς κανόνες που επικρατούν. 

Επομένως Υγεία μπορεί να καθοριστεί σαν η κατάσταση εκείνη τον σώματος και

πνεύματος, η οποία δίδει τη δυνατότητα στα άτομα να κατευθύνονται με επιτυχία

προς τους επιθυμητούς λειτουργικούς και κοινωνικούς τους αντικειμενικούς σκοπούς.

ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ

Ο Νοσηλευτής οφείλει να αποτελεί υπόδειγμα έντιμου και ανεπίληπτου ατόμου σ'

όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του προστατεύοντας την αξιοπρέπεια του νοσηλευτικού

επαγγέλματος.

Οφείλει γενικά να πράττει καθετί που επιβάλλει τον καθήκον του σύμφωνα με τα

3

σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα, τις αρχές ηθικής και δεοντολογίας, τις διατάξεις

του παρόντος κώδικα και τις διατάξεις που αφορούν στην άσκηση του νοσηλευτικού

επαγγέλματος.

Πρωταρχική μέριμνα του νοσηλευτή κατά την παροχή των υπηρεσιών του είναι η

κάλυψη των αναγκών του ανθρώπου σαν βιοψυχοκοινωνική και πνευματική

οντότητα.

Με αποκλειστικό γνώμονα το συμφέρον του ασθενή στα πλαίσια της πρόληψης,

διάγνωσης, θεραπείας, αποκατάστασης και ανακούφισης από τον πόνο, οφείλει ο

νοσηλευτής να χρησιμοποιεί το σύνολο των επιστημονικών και επαγγελματικών του

γνώσεων, δεξιοτήτων κ, διατηρώντας σε κάθε περίπτωση την επιστημονική και

επαγγελματική του αυτοτέλεια.

Ιδιαίτερο καθήκον του νοσηλευτή αποτελεί η φροντίδα του ασθενή διαμέσου της

δημιουργίας του κατάλληλου θεραπευτικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο

απολαμβάνει τη μέγιστη δυνατή σωματική, ψυχική και πνευματική υγεία και

ικανοποιεί τις ανάγκες του ανάλογα με τις ιδεολογικές, θρησκευτικές και άλλες

τοποθετήσεις.

Ο Νοσηλευτής θα πρέπει κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του ν' απόσχει από

κάθε πράξη ή παράλειψη που είναι δυνατόν να δημιουργήσει την υπόνοια ότι

καταφεύγει σε αγυρτεία ή εξαπάτηση των ασθενών, προσέλκυση πελατείας,

προσωπική διαφήμιση, συνεταιρισμό με άτομα που δεν ασκούν το επάγγελμα για την

προσπόριση παράνομου οφέλους του ιδίου ή τρίτου, συγκάλυψη ατόμων που ασκούν

μη νόμιμα το επάγγελμα ή αθέμιτο ανταγωνισμό συναδέλφων.

Οφείλει σε κάθε περίπτωση να διατηρεί αγαθές σχέσεις με το λοιπό νοσηλευτικό και

άλλο προσωπικό και να συνεργάζεται αρμονικά με άλλους επαγγελματίες υγείας

όπως, ιατρούς, οδοντίατρους, φαρμακοποιούς, κοινωνικής εργασίας,

φυσικοθεραπευτές, διοικητικούς κ.ά.

ΙΙ. ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ

Ο Νοσηλευτής οφείλει απόλυτο σεβασμό στην προσωπικότητα και την τιμή του

ασθενή.

Οφείλει να λάβει κάθε μέτρο που θα προάγει αλλά και ν' απόσχει από κάθε ενέργεια

4

που είναι δυνατό να θίξει το αίσθημα της προσωπικής ελευθερίας και την ελεύθερη

βούληση του ασθενή.

Ο Νοσηλευτής οφείλει να επιδεικνύει προς όλους τους ασθενείς την ίδια φροντίδα,

επιμέλεια και αφοσίωση ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές, ιδεολογικές ή άλλες

τοποθετήσεις τους, την κοινωνική και την οικονομική τους κατάσταση ή τη βαρύτητα

της νόσου.

Ο Νοσηλευτής οφείλει απεριόριστο σεβασμό στην αξία της ανθρώπινης ζωής,

λαμβάνοντας κάθε μέτρο για τη διάσωση ή διατήρησή της και απόσχοντας από κάθε

ενέργεια που είναι δυνατό να οδηγήσει στη διακύβευσή της.

Ο Νοσηλευτής οφείλει να παρέχει της υπηρεσίες του με αποκλειστικό γνώμονα το

συμφέρον του ασθενή στα πλαίσια και όρια των καθηκόντων του σύμφωνα με τα

δεδομένα της νοσηλευτικής επιστήμης και τις κείμενες διατάξεις που αφορούν στην

άσκηση του επαγγέλματος, αποφεύγοντας οποιαδήποτε μη ενδεδειγμένη ή

πειραματική διαγνωστική ή θεραπευτική μέθοδο.

Για το σκοπό αυτό, ο Νοσηλευτής, οφείλει να ενημερώνεται αδιάλειπτα και να

βελτιώνει τις δεξιότητές του στα πλαίσια της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης.

Ο Νοσηλευτής οφείλει να συνδράμει τον ασθενή με κάθε δυνατό μέσο και να τον

προστατεύει από οποιαδήποτε βλάβη ή κίνδυνο στο χώρο παροχής των υπηρεσιών

του, δημιουργώντας ένα ασφαλές περιβάλλον.

Ακόμη ο Νοσηλευτής οφείλει να διαφυλάττει τα ατομικά δικαιώματα του ασθενή και

να τον προστατεύει με κάθε δυνατό μέσο από οποιαδήποτε μορφή παραβίασής τους.

Ο Νοσηλευτής στα πλαίσια σεβασμού της προσωπικότητας του ασθενή θα πρέπει να

παρέχει τη συνδρομή του για την ορθή ενημέρωσή του αναφορικά με τη διάγνωση,

την πρόγνωση, τη θεραπεία, τους ενδεχόμενους κινδύνους, τα οφέλη και τη λήψη της

ενημερωμένης συναίνεσής του πριν από τη διενέργεια κάθε νοσηλευτικής ή ιατρικής

πράξης.

Ο Νοσηλευτής οφείλει απεριόριστο σεβασμό στην ιδιωτική σφαίρα του ασθενή,

απόσχοντας από κάθε πράξη ή παράλειψη που είναι δυνατό να βλάψει τον απόρρητο

χαρακτήρα των κάθε είδους πληροφοριών των οποίων λαμβάνει γνώση κατά την

άσκηση ή επ' ευκαιρία της άσκησης των καθηκόντων του.

Ο Νοσηλευτής δύναται να αρνηθεί τις υπηρεσίες του όταν βρίσκεται σε κατάσταση

ανάγκης, δηλαδή αν τούτο επιβάλλουν άλλα δικαιολογημένα συμφέροντα του ιδίου ή

τρίτου, εκτός αν πρόκειται για περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

5

Ο Νοσηλευτής οφείλει να αρνηθεί τις υπηρεσίες του στις περιπτώσεις εκείνες που

κρίνει ότι δεν έχει τις απαραίτητες γνώσεις ή πείρα.

Ο Νοσηλευτής δύναται να αρνηθεί τις υπηρεσίες του στις περιπτώσεις εκείνες που η

ενδεδειγμένη επιστημονικά προληπτική, διαγνωστική ή θεραπευτική αγωγή

προσκρούει στις προσωπικές ηθικές του αντιλήψεις.

Σε κάθε μία από τις παραπάνω περιπτώσεις ο Νοσηλευτής οφείλει να ενημερώνει

εγκαίρως τον προϊστάμενό του.

ΙΙΙ. ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΣΥΝΑΔΕΛΦΟΥΣ, ΤΟΥΣ ΙΑΤΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ

ΛΟΙΠΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ

Ο Νοσηλευτής οφείλει να διατηρεί άριστες σχέσεις με τους συναδέλφους

Νοσηλευτές, τους ιατρούς και το λοιπό προσωπικό παραμερίζοντας κάθε διαφορά με

γνώμονα το συμφέρον του ασθενή και την εύρυθμη λειτουργία του φορέα παροχής

υπηρεσιών.

Οφείλει να σέβεται και να τιμά τους συναδέλφους Νοσηλευτές κάθε βαθμίδος,

εκπαίδευσης ή ειδίκευσης, τηρώντας την ιεραρχία.

Απαγορεύεται στο Νοσηλευτή να προβαίνει σε επικρίσεις ή αποδοκιμασίες του έργου

συναδέλφων του.

Ο Νοσηλευτής οφείλει να σέβεται και να συνεργάζεται αρμονικά με τους ιατρούς,

ακολουθώντας με ακρίβεια τις ιατρικές οδηγίες, διατηρώντας συγχρόνως την

επιστημονική του αυτοτέλεια και την ιδιότητά του σαν ισότιμο μέλος της

θεραπευτικής ομάδας.

Τέλος οφείλει να συνεργάζεται με το λοιπό προσωπικό.

Απαγορεύεται στο Νοσηλευτή να προβαίνει σε επικρίσεις ή αποδοκιμασίες του έργου

των ιατρών και του λοιπού προσωπικού.

ΙV. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ

ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

Ο Νοσηλευτής οφείλει να παρέχει τις απαραίτητες υπηρεσίες του και να συνδράμει

τις δημόσιες αρχές στο έργο τους για την προαγωγή της δημόσιας υγείας, τόσο στα

πλαίσια της κοινοτικής νοσηλευτικής όσο και κατά την παροχή των νοσηλευτικών

6

υπηρεσιών του γενικότερα, σύμφωνα με τους κανόνες της επιστήμης και τις κείμενες

διατάξεις.

V. ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ – ΕΡΕΥΝΗΤΗ

Ο Νοσηλευτής - ερευνητής οφείλει να τηρεί τις γενικές αρχές ηθικής και

δεοντολογίας κατά τη διενέργεια κάθε επιδημιολογικής, κλινικής ή άλλης έρευνας,

όπως αυτές τίθενται στους διεθνείς κώδικες και διατυπώνονται ειδικότερα από την

αρμόδια επιτροπή ηθικής και δεοντολογίας.

Θα πρέπει να λαμβάνει ιδιαίτερη μέριμνα για το σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων

των ατόμων που συμμετέχουν, την επιστημονική ακρίβεια των αποτελεσμάτων της

έρευνας και την τήρηση του νοσηλευτικού απορρήτου.

Τέλος, ο νοσηλευτής δεν μπορεί να συνδυάσει την έρευνα με νοσηλευτικές φροντίδες

με σκοπό την απόκτηση νέων γνώσεων, παρά μόνο στο μέτρο που αυτή η έρευνα

δικαιολογείται από μια διαγνωστική ή θεραπευτική χρησιμότητα σε σχέση με τον

ασθενή.

VI. ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΕΤΟΙΜΟΘΑΝΑΤΟΥΣ

Η παροχή νοσηλευτικών φροντίδων απαιτεί, σ' όλες τις περιστάσεις, το διαρκή

σεβασμό στη ζωή, την ηθική αυτονομία και την ελεύθερη επιλογή του ασθενή. Σε

περίπτωση ανίατης τελειωτικής ασθένειας μπορεί η νοσηλευτική φροντίδα να

περιοριστεί στην ανακούφιση των φυσικών και ηθικών πόνων του ασθενή,

παρέχοντάς του την κατάλληλη υποστήριξη και διατηρώντας κατά το δυνατό την

ποιότητα της ζωής του. Αποτελεί κεφαλαιώδες χρέος του νοσηλευτή να

συμπαρασταθεί στον ασθενή μέχρι το τέλος και να δρα με τρόπο, ώστε να του

επιτρέπει τη διατήρηση της αξιοπρέπειάς του.

VII. ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΟΡΓΑΝΩΝ

Όταν ένας ασθενής βρίσκεται στο στάδιο κατά το οποίο είναι αδύνατη η αντιστροφή

της τελειωτικής διαδικασίας για την παύση των ζωτικών λειτουργιών, οι οποίες

διατηρούνται με τεχνητά μέσα, οι γιατροί προκειμένου να προβούν σε αφαίρεση

οργάνων, πιστοποιούν το θάνατό του λαμβάνοντας υπόψη τα πλέον σύγχρονα

δεδομένα της επιστήμης.

Έργο του Νοσηλευτή που μετέχει στη διαδικασία είναι η συνδρομή του ιατρικού

7

έργου καθώς και η λήψη κάθε απαραίτητου μέτρου για τη διαπίστωση ότι τηρήθηκαν

οι κείμενες διατάξεις, το απόρρητο, καθώς και ότι ο δότης ουδέποτε εκδήλωσε

αντίθετη βούληση είτε γραπτά, είτε διαμέσου των συγγενών του.

Είναι σύμφωνο με τη νοσηλευτική ηθική, ο Νοσηλευτής εξαιτίας προσωπικών

πεποιθήσεων να αρνείται να παρέμβει στις διαδικασίες αφαίρεσης οργάνων.

VIII. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ

Ο Νοσηλευτής οφείλει να παρέχει στον ασθενή μετά από αίτησή του κάθε χρήσιμη

πληροφορία στα θέματα της αναπαραγωγής.

Είναι σύμφωνα με τη νοσηλευτική ηθική, ο Νοσηλευτής εξαιτίας προσωπικών

πεποιθήσεων, να αρνείται να παρέμβει στη διαδικασία της αναπαραγωγής ή σε

περιπτώσεις διακοπής της εγκυμοσύνης ή έκτρωσης.

ΙΧ. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

Η προσωπικότητα και η βούληση του παιδιού-ασθενή θα πρέπει να λαμβάνεται

υπόψη στα πλαίσια της νοσηλευτικής φροντίδας και να ζητείται και η δική του

συναίνεση, ιδιαίτερα των εφήβων.

Χ. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

Ο Νοσηλευτής οφείλει τον απαραίτητο σεβασμό στην προσωπικότητα του

ψυχιατρικού ασθενή λαμβάνοντας υπόψη τη βούλησή του στις περιπτώσεις εκείνες

που είναι σε θέση να την εκφράσει σοβαρά και αυθόρμητα.

ΧΙ. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

Ο Νοσηλευτής οφείλει στα πλαίσια της κοινοτικής νοσηλευτικής να παρέχει τις

προληπτικές, διαγνωστικές, θεραπευτικές, διαφωτιστικές και υποστηρικτικές

νοσηλευτικές υπηρεσίες του σε στενή συνεργασία με την ομάδα υγείας, τον φορέα

στα πλαίσια του οποίου γίνεται η παροχή καθώς και τις δημόσιες αρχές για την

προστασία της δημόσιας υγείας.

ΧΙΙ. ΠΕΡΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΑΜΟΙΒΗΣ

Ο Νοσηλευτής οφείλει να χειρίζεται με λεπτότητα και διακριτικότητα τα ζητήματα

της αμοιβής του.

8

Ο Νοσηλευτής οφείλει να απόσχει από κάθε συστηματική μείωση των τιμών που

μπορεί να δημιουργήσει υπόνοιες αθέμιτου συναγωνισμού των συναδέλφων του ή

ελλείψεως σεβασμού προς την αξιοπρέπεια του νοσηλευτικού επαγγέλματος

ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Νοσηλευτική είναι η αξιολόγηση των αναγκών υγείας, ο προγραμματισμός των

παρεμβάσεων και η βοήθεια του ατόμου, υγιούς ή αρρώστου, να αναλάβει εκείνες τις

δραστηριότητες που συντελούν στην υγεία ή στην αποκατάστασή της, τις οποίες το

άτομο θα πραγματοποιούσε χωρίς βοήθεια, εάν διέθετε την απαραίτητη γνώση,

δύναμη και θέληση.

ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ 

Οι επιδιώξεις της Αγωγής Υγείας συγκεκριμενοποιούνται στους εξής βασικούς

στόχους:

1. Ευαισθητοποίηση 

2. Παροχή γνώσεων 

3. Ιεράρχηση αξιών 

4. Αλλαγή απόψεων 

5. Λήψη αποφάσεων 

6. Αλλαγή συμπεριφοράς 

7. Αλλαγή περιβάλλοντος

1. Ευαισθητοποίηση

Ο πρώτος στόχος ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας, αφορά τη συνειδητοποίηση

του κοινού ή του εκπαιδευόμενου σχετικά με την ύπαρξη ενός προβλήματος. Πολλές

φορές, προκειμένου να επιτευχθεί η ευαισθητοποίηση - συνειδητοποίηση, πρέπει να

δοθούν ορισμένες βασικές πληροφορίες ώστε να γίνει αντιληπτό το μέγεθος και η

σημασία του προβλήματος.

2. Παροχή γνώσεων

Ο στόχος αυτός, αφορά την παροχή των απαραίτητων γνώσεων, σε θέματα που έχει

9

προηγηθεί μια πρώτη ευαισθητοποίηση. Το να γνωρίζει κανείς ότι κάποια

καθημερινή συνήθεια είναι βλαβερή, δεν αρκεί για να πεισθεί για την ανάγκη

καταπολέμηση της. Το άτομο πρέπει να είναι εξοπλισμένο με τις γνώσεις εκείνες που

θα του ενισχύσουν τη βούληση για δράση.

3. Ιεράρχηση αξιών

Ο στόχος λοιπόν της ιεράρχησης αξιών, αποσκοπεί κυρίως στην αποσαφήνιση, στη

διαμόρφωση ή τροποποίηση των αξιών που σχετίζονται με την υγεία.

4. Αλλαγή απόψεων

Αφορά την τροποποίηση ορισμένων βασικών πεποιθήσεων. Η μόνη διαφορά είναι ότι

οι απόψεις αφορούν πλέον συγκεκριμένα ζητήματα της καθημερινής ζωής, που

εξαρτώνται βέβαια από τις γενικότερες αξίες που έχουν υιοθετηθεί.

5. Λήψη αποφάσεων

Το επόμενο βήμα είναι να λάβει τις κατάλληλες αποφάσεις που θα βοηθήσουν στην

επίλυση ή βελτίωση του προβλήματος. Η σημαντική αυτή διαδικασία στηρίζεται τόσο

στην παροχή των απαραίτητων γνώσεων όσο και στη διαμόρφωση των κατάλληλων

αξιών και απόψεων.

6. Αλλαγή συμπεριφοράς 

Η λήψη της κατάλληλης απόφασης, δεν οδηγεί πάντα και στην εκτέλεση της.

Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για θέματα που η υλοποίηση μιας απόφασης συναντά

εμπόδια και δυσκολίες, παρατηρείται συχνά εγκατάλειψη της προσπάθειας ή

αποφυγή εκτέλεσης της. Γι' αυτό και η Αγωγή Υγείας παρέχει τη βοήθεια που

χρειάζεται το κοινό ή ένα άτομο, προκειμένου να επιτύχει την υλοποίηση μιας

αλλαγής.

7. Αλλαγή περιβάλλοντος

Αποσκοπεί στην αναβάθμιση του φυσικού ή/και κοινωνικού περιβάλλοντος

προκειμένου να μειωθούν οι περιβαλλοντολογικοί κίνδυνοι και να διευκολυνθεί η

10

υιοθέτηση των υγιεινών συμπεριφορών. Ο στόχος αυτός, περιλαμβάνει από αλλαγές

μέσα στο σπίτι μέχρι και αλλαγές σ' όλη την κοινωνία.

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΡΕΣ

Το σώμα μας είναι μια εκπληκτική μηχανή που πραγματοποιεί εκατομμύρια

διεργασίες  ταυτόχρονα, χωρίς εμείς να σκεφτόμαστε ή να δίνουμε εντολή για να

συμβούν.

Η κόρη των ματιών μας διαστέλλεται και συστέλλεται ανάλογα με την ένταση του

φωτός στο περιβάλλον, η καρδιά μας χτυπάει με έναν ρυθμό που προσαρμόζεται στις

ανάγκες των οργάνων για αίμα, τα έντερα μας και στο στομάχι μας κινούνται για να

προωθήσουν την τροφή, ορμόνες εκκρίνονται όταν πρέπει και όσο πρέπει ενώ

εκατομμύρια χημικές αντιδράσεις λαμβάνουν χώρα, χωρίς εμείς να έχουμε κάποια

ενεργή συμμετοχή σε αυτές τις διαδικασίες.

Μέσα από εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης το ανθρώπινο σώμα έχει προσαρμοστεί

και έχει προγραμματιστεί γενετικά ώστε να αντιδράει με συγκεκριμένο τρόπο

ανάλογα με τις περιστάσεις.

Αντίστοιχα γενετικά προγράμματα ενεργοποιούνται σε συνθήκες που απειλούν

την επιβίωση μας. Αυτόματοι μηχανισμοί τίθενται σε λειτουργία για να μας

βοηθήσουν και να αυξήσουν την πιθανότητα επιβίωσης μας σε μια δύσκολη

κατάσταση.

Ορισμός  του   Στρές

 Η λέξη στρές προέρχεται απο την λατινική λέξη stringere, που σημαίνει σφίγγω.

Παλαιότερα η λέξη χρησιμοποιείτο για να περιγράψει την κακουχία, τον πόνο ή την

αδιαθεσία. (Jones, 1999). Παράλληλα ο Hans Seyle, ο θεμελιωτής της σύγχρονης

έρευνας για το στρές, το ορίζει απλώς ως την « φυσιολογική φθορά χρήσεως του

σώματος » (Jones 1999:33).

 

11

Ο Richard Lazarus, ορίζει ότι στρές είναι « μία κατάσταση που βιώνουμε όταν οι

απαιτήσεις που προβάλλονται πάνω μας, δεν μπορούν να εξισορροπηθούν απο την

ικανότητα μας να ανταποκριθούμε σε αυτές » ( Jones 1999:33).

Αυτό το σύνολο ορμονικών και χημικών αντιδράσεων που συμβαίνει στο

σώμα μας ονομάζεται στρες Στρες είναι το σύνολο των αλλαγών που

συμβαίνουν στον οργανισμό όταν απειλείται ή κινδυνεύει από κάποιο ερέθισμα

ή κατάσταση.

Τα ερεθίσματα αυτά μπορεί να είναι:

o φυσικά

o ψυχικά ή συναισθηματικά

o πραγματικά ή φανταστικά 

να προέρχονται 

o τόσο από το εξωτερικό 

o όσο και από το εσωτερικό περιβάλλον του ατόμου

η αντίδραση του στρες ποικίλλει από άτομο σε άτομο:

o η ύπαρξη δηλαδή ενός συγκεκριμένου στρεσογόνου παράγοντα, όχι

μόνο δε θα ενοχλήσει κάποια άτομα, 

o αλλά και ανάμεσα στα οποία θα προκαλέσει στρες, αυτό θα εκφραστεί

με διαφορετική ένταση και μορφή

Αυτόματοι Βιολογικοί Μηχανισμοί

Οι παραπάνω γενετικά προγραμματισμένοι μηχανισμοί αναπτύχθηκαν και

υπάρχουν με σκοπό να βοηθήσουν στην επιβίωση μας.

12

Μας επιτίθεται για παράδειγμα μια αρκούδα, στη φύση δεν υπάρχουν περιθώρια

για λάθη ή θα γλυτώσουμε ή θα μας φάει. Αυτός είναι και ο λόγος που το σώμα σε

τέτοιες περιπτώσεις εξαντλεί και υπερβαίνει τα όρια του με σκοπό να καλύψει τις

απώλειες και να επουλώσει τις πληγές σε δεύτερο χρόνο, όταν θα έχει την ευκαιρία.

Γνωρίζουμε από την αρχαιότητα ότι για να επιτευχθεί η επούλωση σε αυτές τις

περιπτώσεις, η ξεκούραση και η καλή τροφή   είναι οι πιο αποτελεσματικές

θεραπείες.

Μέχρι εδώ όλα καλά, πως γίνεται όμως αυτοί οι μηχανισμοί που εξελίχθηκαν για

να μας βοηθήσουν, να απειλούν την σωματική και πνευματική μας υγεία;

Σκέφτομαι άρα υπάρχω

Σε διαφοροποίηση με τα υπόλοιπα ζώα ο άνθρωπος έχει την ικανότητα της

σκέψης. Είναι πλέον  επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η σκέψη επηρεάζει και

ενεργοποιεί τα γονίδια και την έκφραση τους

Το πρόβλημα στην εξίσωση είναι ότι μέσα από τη σκέψη και το συναίσθημα ο

άνθρωπος μπορεί να ενεργοποιήσει αυτούς τους μηχανισμούς χωρίς να υπάρχει

πραγματική βιολογική απειλή προς την επιβίωση.

Η ανησυχία για την οικονομική κατάσταση γίνεται για παράδειγμα αντιληπτή ως

απειλή για την επιβίωση και το σώμα μας αντιδρά αντίστοιχα.

Στη φύση όμως μια σοβαρή απειλή προς την ζωή έχει συνήθως περιορισμένη

διάρκεια. Δεν έχει προβλεφτεί ότι η χώρα μας θα έμπαινε σε οικονομική κρίση, ότι θα

ερχόταν το ΔΝΤ και ότι δεν θα ξέραμε πότε θα βγούμε από αυτή τη κρίση. Δεν

είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι για κάτι παρόμοιο!

Το αποτέλεσμα είναι το σώμα να λειτουργεί σε κατάσταση χρόνιου στρες και ενώ

τα τελευταία 100 χρόνια έχει αυξηθεί ο μέσος όρος ζωής μας, έχουν επίσης αυξηθεί

κατακόρυφα τα χρόνια νοσήματα ο καρκίνος και οι ψυχικές διαταραχές.

Δύο Βασικοί Λόγοι

Υπάρχουν λοιπόν δύο βασικοί λόγοι που οι φυσικές διαδικασίες χάνουν το δρόμο

τους και καταλήγουμε να πάσχουμε από κάποιο χρόνιο νόσημα που παρουσιάζει

εξάρσεις και υφέσεις.

13

1. Το πρώτο είναι η διάρκεια των στρεσσογόνων καταστάσεων. Τα ουσιαστικά

προβλήματα που αφορούν τον σύγχρονο άνθρωπο έχουν μεγάλη διάρκεια και πολλές

φορές διαρκούν χρόνια και όχι λίγες μόνο στιγμές.

2. Το δεύτερο είναι ότι η τροφή μας δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να καλύψει

τις βασικές μας ανάγκες, πόσο μάλλον να βοηθήσει στην επιδιόρθωση μηχανισμών

κατά τη διάρκεια έντονου και μακροχρόνιου στρες.

Ο συνδυασμός των δύο παραπάνω, η μεγάλη διάρκεια του στρες και η έλλειψη

των βασικών μικροθρεπτικών συστατικών που χρειάζεται το σώμα μας για να

λειτουργήσει εξαντλούν οποιαδήποτε δυνατότητα του οργανισμού μας να διορθώσει

και να επανέλθει σε κανονική λειτουργία.

Οι δύο Φάσεις του Στρες

Στην πρώτη φάση, κάποιο απρόσμενο και ξαφνικό περιστατικό ενεργοποιεί τους

μηχανισμούς ανταπόκρισης στο στρες. Η εικόνα που παρουσιάζουμε σε αυτή τη

φάση είναι ταχυκαρδία, εφιδρώσεις, υπερένταση, κρύα άκρα και μείωση των ωρών

που κοιμόμαστε.

Στη δεύτερη φάση έχουμε την επίλυση του στρες. Μετά από κάποιο διάστημα

ημέρες, μήνες ή χρόνια το στρες που μας απασχολεί επιλύεται με κάποιο τρόπο και το

σώμα μας εισέρχεται σε μια φάση επούλωσης όπου νοιώθουμε κουρασμένοι, πεινάμε

περισσότερο, γίνεται κατακράτηση υγρών και εμφανίζονται συμπτώματα όπως

ζαλάδες, πονοκέφαλοι, αιμορροΐδες, ζεστά άκρα που οφείλονται στην κάθετη πτώση

των επιπέδων της αδρεναλίνης και στην αυξημένη δράση του παρασυμπαθητικού μας

συστήματος (το κομμάτι εκείνο του νευρικού συστήματος που αναλαμβάνει σε

στιγμές χαλάρωσης και ξεκούρασης).

Τι μπορούμε να κάνουμε

Έχοντας πλέον αποκωδικοποιήσει αυτούς τους μηχανισμούς μπορούμε να

δράσουμε προς την μείωση της επίδρασης που έχουν πάνω στην υγεία μας.

Για να μειώσουμε την επίδραση τους στρες πάνω μας είναι ουσιαστικό να

εντοπίσουμε τον κύριο στρεσογόνο παράγοντα. Ενώ μπορεί να έχουμε πλειάδα

προβλημάτων είναι συνήθως ένας ο παράγοντας που έχει αναστατώσει τις οργανικές

μας λειτουργίες.

Έχει παρατηρηθεί ότι όταν εντοπίσουμε τι ακριβώς μας ενοχλεί αυτό παύει να

έχει την ίδια στρεσογόνο επίδραση πάνω μας. Με τον εντοπισμό του ακριβούς

14

στρεσογόνου παράγοντα τα αυτόματα βιολογικά  προγράμματα που έχουν

ενεργοποιηθεί αδρανοποιούνται άμεσα. Έχουν βέβαια αναπτυχθεί ειδικά πρωτόκολλα

για τον εντοπισμό και την απενεργοποίηση τους όμως η περιγραφή τους είναι πέρα

από τους σκοπούς αυτού του άρθρου.

Αυτό όμως που θα μπορούσε να κάνει μόνος του ο καθένας από εμάς, είναι μέσα

από τους δεκάδες στρεσογόνους παράγοντες, να εντοπίσει το κύριο και βασικό

πρόβλημα που θέτει τον οργανισμό του σε κατάσταση συναγερμού.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι δεν έχουν όλα τα προβλήματα την ίδια

βαρύτητα. Πως μπορούμε λοιπόν να ξεχωρίσουμε Το πρόβλημα; Πρόκειται γι αυτό

που σκεφτόμαστε συνέχεια, είναι το πρόβλημα που μας βασανίζει όταν πάμε για ύπνο

και είναι η πρώτη μας ανησυχία με το που θα ξυπνήσουμε το πρωί.

Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να εντοπιστεί η προσωπική ανησυχία του ατόμου, γιατί

ενώ μπορεί να σκεφτόμαστε όλοι μας ότι έχουμε οικονομικά προβλήματα αυτό έχει

εντελώς διαφορετική σημασία για τον καθένα από εμάς.

Τι είναι αυτό που φοβόμαστε ότι θα μας συμβεί λόγω των οικονομικών

προβλημάτων;

Μπορεί για παράδειγμα να είναι η απειλή «να χάσουμε το πρόσωπο μας στη

κοινωνία,» «να μην μπορέσουμε να σηκώσουμε αυτό το βάρος,» «να αισθανόμαστε

ανίσχυροι», «να νοιώθουμε ότι απειλείται η περιοχή μας,» «να φοβόμαστε ότι αν

συμβεί κάτι τέτοιο θα πεθάνουμε» κ.ο.κ.

Μόλις εντοπίσουμε την συγκεκριμένη απειλή που βιώνουμε και μας φέρνει σε μια

κατάσταση συναγερμού το επόμενο βήμα είναι να καθίσουμε και να βρούμε τι

μπορούμε να κάνουμε γι αυτό.

Ποιες ενέργειες μας μπορούν έστω και στο ελάχιστο να αρχίσουν να αλλάζουν

λίγο την εικόνα. Δεν είναι απαραίτητες δραματικές αλλαγές, θέλουμε μια μικρή, πολύ

σταδιακή και ήπια βελτίωση της εικόνας.

Αν γίνουν σωστά τα παραπάνω βήματα θα νοιώσουμε ανακούφιση και χαλάρωση.

Το σώμα μας θα μπει σε κατάσταση επούλωσης και θα χρειαστεί βασικά συστατικά

υψηλής θρεπτικής αξίας για να μπορέσει να βγει όσο το δυνατόν ταχύτερα από την

συγκεκριμένη φάση.

15

Η βιταμίνη C, μια καλή πολυβιταμίνη μαζί με ήπια άσκηση όπως το περπάτημα

και η κατανάλωση μη επεξεργασμένων τροφών είναι στοιχειώδεις ενέργειες που

μπορούν όμως να μας βοηθήσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Από αυτό το σημείο και

μετά χρειάζεται η συμβολή του ειδικού για περαιτέρω διαχείριση της κατάστασης.

Μπορούμε να αλλάξουμε και να βελτιώσουμε τις καταστάσεις γύρω μας και το

πρώτο σημείο για να ξεκινήσουμε είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. Αν εμείς νοιώθουμε

καλά και είμαστε υγιείς μπορούμε να διαχειριστούμε τις καταστάσεις με μεγαλύτερη

δύναμη και να επιτύχουμε και καλύτερα αποτελέσματα.

ΑΓΧΟΣ

Η πίεση που ασκείται καθημερινά στον καθένα μας, ιδιαίτερα αυτή την περίοδο,

είναι πολύ μεγάλη.

Όταν ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ότι το περιβάλλον του είναι ανασφαλές και

επικίνδυνο, αυτόματοι μηχανισμοί προκαλούν κατάσταση συναγερμού στον

οργανισμό.

Ορμονικές εκκρίσεις φέρνουν τον οργανισμό σε εγρήγορση και τον

προετοιμάζουν να ανταπεξέλθει στην κατάσταση κινδύνου.

Αυτή η ορμονική ανταπόκριση του οργανισμού σε παρόμοιες περιστάσεις

ονομάζεται «στρες».

Η ψυχική πίεση επηρεάζει και προκαλεί ορμονικές αλλαγές στο σώμα μας.

Τι μπορούμε όμως να κάνουμε γι’ αυτό;

Τοξικοί άνθρωποι και στρες

Το πρώτο που πρέπει να κατανοήσουμε είναι ότι το στρες δεν προκαλείται από τις

συνθήκες αλλά από συγκεκριμένα άτομα. Έχει βρεθεί ότι ο άνθρωπος αντιδρά και

επιβιώνει καλύτερα σε ένα περιβάλλον με προκλήσεις. Δεν είναι λοιπόν οι

καταστάσεις που μας αγχώνουν, είναι οι άνθρωποι.

Οι βασιλιάδες στην αρχαιότητα αποκεφάλιζαν τους αγγελιοφόρους που τους

έφερναν συνέχεια κακά μαντάτα. Προτού όμως αρχίσετε να παίρνετε κεφάλια,

εντοπίστε τους τοξικούς ανθρώπους στο περιβάλλον σας. Είναι αυτοί που σας

φέρνουν συνέχεια κακά νέα και στην παρουσία τους αισθάνεστε άσχημα ή άβολα.

Μπορείτε είτε να μειώστε τη συχνότητα επικοινωνίας μαζί τους είτε να σκεφτείτε

τι κάνετε ή λέτε και εσείς οι ίδιοι που μπορεί να αναπαράγει κλίμα έντασης. Το ότι

κάποιος μας αγχώνει δεν σημαίνει απαραίτητα ότι φταίει και αυτός.

16

Η ένταση είναι μεταδοτική σπάστε αυτήν την αλυσίδα πριν και μετά από εσάς.

Στις επικοινωνίες που δέχεστε και στις επικοινωνίες που δίνετε.

Κάντε μια βόλτα

Κάντε μια βόλτα και παρατηρήστε αντικείμενα που βρίσκονται μακριά στον

ορίζοντα. Η εξωστρέφεια ανεβάζει εντυπωσιακά τη διάθεση. Κατά τη διάρκεια της

ημέρας οι μικρές αποστάσεις από αντικείμενα και ανθρώπους όπως και η διαβίωση

σε κλειστούς περιορισμένους χώρους μας εσωστρέφουν και μας ρίχνουν τη διάθεση.

Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο αποτελεσματικός είναι ένας περίπατος μέχρι

να τον κάνετε!

Άσκηση, το καλύτερο φάρμακο

Ενώ πρόσφατες έρευνες επικυρώνουν πλέον την αναποτελεσματικότητα των

αντικαταθλιπτικών φαρμάκων ( The Wall Street Journal), ερευνητές μπορεί να

ανακάλυψαν ένα νέο «φάρμακο» για την κατάθλιψη που σχεδόν όλοι μπορούν να

χρησιμοποιήσουν: την Άσκηση.

Σε μελέτη που συμπεριλάμβανε ενήλικες ηλικίας από 20-45 ετών στους

οποίους είχε διαγνωσθεί  μέτρια ή ήπια κατάθλιψη, οι ερευνητές παρατήρησαν τη

θεραπευτική επίδραση της άσκησης.

Ανακάλυψαν λοιπόν:

•    Ότι μετά από 12 εβδομάδες, τα συμπτώματα της κατάθλιψης μειώθηκαν κατά

το ήμισυ σε εκείνα τα άτομα που έλαβαν μέρος σε αεροβική άσκηση 30 λεπτών 3-5

φορές την εβδομάδα.

•     Αυτοί που έκαναν ήπια άσκηση 3-5 φορές την εβδομάδα εμφάνισαν μείωση

των συμπτωμάτων κατά 30%

•     Οι συμμετέχοντες που έκαναν ασκήσεις stretching 15-20 λεπτά επί 3 ημέρες

την εβδομάδα είχαν μια μείωση 29%

Αποκαταστήστε τις ελλείψεις του οργανισμού σας

Όταν το σώμα μας έχει ελλείψεις σε βασικά θρεπτικά συστατικά, λειτουργεί σε

κατάσταση στρες.

Πολλοί πιστεύουν ότι μέσα από μια ισορροπημένη διατροφή προσλαμβάνουν ότι

χρειάζεται το σώμα μας για να λειτουργήσει σωστά.

17

Αυτό μπορεί να ήταν σωστό 100 χρόνια πριν. Σήμερα χρειαζόμαστε 10 μερίδες

λαχανικών για να λάβουμε τα ίδια θρεπτικά συστατικά που παίρναμε 50 χρόνια πριν.

Οι ελλείψεις συσσωρεύονται μέρα με τη μέρα και τα πρώτα συμπτώματα είναι

κούραση, στρες και κακή διάθεση.

Πάρτε την τύχη στα χέρια σας

Σε μελέτες που έγιναν έχει βρεθεί ότι οι τυχεροί άνθρωποι παρουσίαζαν τα εξής

κοινά χαρακτηριστικά:

•    Αρπάζουν τις ευκαιρίες που τους τυχαίνουν

•    Πραγματοποιούν προβλέψεις, σχετικά με τον εαυτό τους, που τις

εκπληρώνουν από μόνοι τους μέσα από μια θετική προσδοκία

•    Υιοθετούν μια στάση ταχείας αντίδρασης και αποκατάστασης, που γυρίζει την

κακή τύχη σε καλή (όπως αντιδρά ένα ελατήριο όταν το πιέζουμε, το στρίβουμε

κ.λπ.)

Ξεχάστε αποτυχίες και τις στεναχώριες του παρελθόντος.

Σκεφτείτε θετικά και οραματιστείτε το μέλλον που θέλετε να έχετε.

Εμείς οι ίδιοι μέσα από τις ενέργειες που κάνουμε σήμερα πραγματοποιούμε τα

όνειρα μας και δημιουργούμε το δικό μας μέλλον.

ΚΟΥΡΑΣΗ

Η  Έλλειψη ενέργειας και το στρες πλήττουν ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου.

Όλο και περισσότερα άτομα είναι κουρασμένα, δεν κοιμούνται καλά, νοιώθουν

ένα μόνιμο εκνευρισμό ή δεν μπορούν να γεμίσουν και πάλι τις μπαταρίες τους, ότι

και αν κάνουν.

Η υπάρχουσα οικονομική κρίση σίγουρα δεν βοηθάει καθόλου και το πρόβλημα

δεν αφορά μόνο στους Έλληνες.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που έγινε από το Reader ,s Digest, σε 16 χώρες σε

όλο τον κόσμο και παρουσιάστηκε στο CNN, τα χρήματα ήταν ο κύριος παράγοντας

στρες ανεξαρτήτως χώρας και νομίσματος.

Η ανησυχία σχετικά με τα οικονομικά προβλήματα, τις δυσκολίες στην αγορά

εργασίας, τους κακούς οικονομικούς δείκτες σε συνάρτηση με την αύξηση του

κόστους ζωής έχει φέρει όλο τον κόσμο στα όρια του.

Το στρες οδηγεί σε κόπωση και κακό ύπνο δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο που

είναι πολύ δύσκολο να σπάσει.

18

Ας εξετάσουμε λοιπόν τι είναι το στρες, για να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε

στη συνέχεια για να νοιώσουμε καλύτερα και να διαχειριστούμε την καθημερινότητα

με μεγαλύτερη ευκολία.

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια από την εμπιστοσύνη που εμείς οι ίδιοι έχουμε

στον εαυτό μας. Στις παρούσες συνθήκες η πίστη στις δυνάμεις μας είναι η

μεγαλύτερη περιουσία που μπορεί να έχει ο καθένας από εμάς.

Τι είναι το στρες;

Παρότι έχουμε συνδέσει την έννοια του στρες με το ψυχολογικό στρες, αυτή είναι

η μισή αλήθεια.

Στρες στην ιατρική ονομάζεται οποιαδήποτε κατάσταση φέρνει το σώμα μας στα

όρια του. Αυτή η κατάσταση μπορεί να είναι είτε μεταβολική (να σχετίζεται με την

ορμονική λειτουργία του οργανισμού) είτε συναισθηματική.

Η έλλειψη ύπνου, η έκθεση στο κρύο, η κακή διατροφή, ένα χειρουργείο, μια

αρρώστια όπως και οι οικονομικές δυσκολίες ή η συναισθηματική φόρτιση, είναι όλοι

στρεσογόνοι παράγοντες που θέτουν το σώμα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και

προκαλούν τη παραγωγή ορμονών όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη.

Το σώμα μας για να ανταπεξέλθει στον πραγματικό ή συναισθηματικό κίνδυνο

παράγει ορμόνες που αλλάζουν τη λειτουργία του. Αυτό βοηθάει στην επιβίωση του

όταν συμβαίνει εκτάκτως και για μικρά χρονικά διαστήματα, είναι όμως επιβλαβές

όταν είναι συνεχές και έχει μεγάλη χρονική διάρκεια.

Μπορούμε να κάνουμε κάτι γι αυτό;

Ναι. Αν μειώσουμε το μεταβολικό στρες, είναι πολύ πιο εύκολο στη συνέχεια να

διαχειριστούμε το συναισθηματικό κομμάτι.

Ένα από τα πρώτα πράγματα που πρέπει να κάνουμε για να μειώσουμε τη

κόπωση και να εξαλείψουμε την εξάντληση είναι να αυξήσουμε την ικανότητα

παραγωγής ενέργειας του οργανισμού μας. Η ενέργεια για τα κύτταρα μας είναι ίσως

ο σημαντικότερος παράγοντας για την επιβίωση τους. Όταν τα κύτταρα μας μπορούν

να παράγουν ενέργεια είναι σε θέση να ανταπεξέλθουν και να διορθώσουν σχεδόν

οτιδήποτε.

19

Η ενέργεια σε κυτταρικό επίπεδο είναι ότι και η ρευστότητα σε οικονομικό

επίπεδο. Όταν μια επιχείρηση έχει ρευστότητα και ταμειακά αποθέματα δεν φοβάται

στιγμιαίες κρίσεις ή προβλήματα. Όταν όμως συμβαίνει το αντίθετο και μικρές

κρίσεις μπορούν να αποβούν μοιραίες.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σε κυτταρικό επίπεδο, αν δεν παράγεται επαρκής

ενέργεια. Μία κρίση (στρες) μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερα προβλήματα στην

βιοχημική ισορροπία του οργανισμού μας και στην υγεία μας.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ

Το στρες είναι μια πραγματικότητα της ζωής που έχει καλές και κακές όψεις. Το

στρες που νιώθει ένας ορειβάτης, ένας οδηγός αγωνιστικού αυτοκινήτου ή ένας

ηθοποιός μπορεί να είναι τονωτικό και ενισχυτικό της ζωής. Αλλά, για πολλούς

ανθρώπους, το στρες σημαίνει μια κατάσταση σχεδόν συνεχούς και περιττής τάσης

και ανησυχίας, που μπορεί τελικά να οδηγήσει σε χρόνια ανησυχία, κατάθλιψη,

ψυχασθενικά συμπτώματα και αρρώστια. Ευτυχώς, με την παρακολούθηση του

επιπέδου του στρες και τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων έγκαιρα, αυτά τα

προβλήματα μπορεί συνήθως ν' αποφευχθούν.

Ο τρόπος με τον οποίο αντιδράτε στο στρες εξαρτάται κατά ένα μέρος από την

προσωπικότητά σας, κατά ένα μέρος από την εμπειρία και κατά ένα μέρος από το

είδος και τη διάρκεια του στρες. Οι ψυχίατροι έμαθαν, στη διάρκεια του Β'

Παγκόσμιου Πολέμου, ότι τα μάχιμα τμήματα μπορούσαν ν' αντιδράσουν με θάρρος

κι ενθουσιασμό πολλούς μήνες, αλλά -μετά απ' αυτό το διάστημα και οι πιο σκληροί

πάθαιναν κόπωση μάχης. Το ίδιο ισχύει για την καθημερινή ζωή. Μια απαιτητική

εργασία ή ένα δύσκολο άθλημα μπορεί να είναι στην αρχή τονωτικά, αλλά, αν οι

πιέσεις είναι αδιάκοπες, μπορεί στο τέλος ν' αρχίσει το άτομο να υποφέρει. Το

ιδανικό είναι η ανησυχία που προκαλείται από το στρες να είναι μια προσωρινή

κατάσταση που φεύγει όταν ξεπεραστεί η δυσκολία. Μόνο όταν τα συναισθήματα της

ανησυχίας επιμένουν και κυριαρχούν στη ζωή ενός ατόμου, μπορεί να γίνουν

σταδιακά αιτία αρρώστιας.

Η ένταση του στρες είναι ανάλογη με τον αριθμό και τη σημασία των γεγονότων και

20

αλλαγών που χρειάστηκε ν' αντιμετωπίστουν, όπως π.χ. είναι οι θάνατοι, οι αλλαγές

στη δουλειά ή οι προαγωγές, κάθε σοβαρή αρρώστια στην οικογένεια, μετακομίσεις,

συζυγικές δυσκολίες, οικονομικά προβλήματα ή επικείμενη γέννηση παιδιού. Οι πιο

πολλοί άνθρωποι μπορούν ν' αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά μια ή δυο τέτοιες

αλλαγές, αλλά τρεις μπορεί να κάνουν τη ζωή δύσκολη, ενώ τέσσερις ή περισσότερες

είναι γενικά πολύ περισσότερο από εκείνο που μπορεί ν' αντιμετωπίσει κάποιος

αποτελεσματικά.

Ενδείξεις και συμπτώματα

Μια άλλη μέθοδος είναι να είστε ενήμεροι για τις φυσικές ενδείξεις. Τα σώματά μας

είναι φτιαγμένα έτσι, ώστε ν' αντιδρούν στο στρες φυσικά μάλλον, παρά πνευματικά,

μια αντίδραση γνωστή σαν «μάχη ή φυγή». Αυτό σημαίνει ότι η αντίδραση του

ανθρώπου σε μια απειλή είναι είτε η μάχη είτε η φυγή. Η προετοιμασία γι' αυτές τις

φυσικές αντιδράσεις είναι το γρηγορότερο χτύπημα της καρδιάς, το σφίξιμο των

μυών, η ανόρθωση των τριχών και η εφίδρωση. Αν η απειλή είναι συναισθηματική ή

πνευματική μάλλον, παρά φυσική, έχουμε τις ίδιες αντιδράσεις, αλλά είναι

ακατάλληλες. Το γρήγορο χτύπημα της καρδιάς και το ίδρωμα των χεριών δε μας

βοηθούν πολύ, αν πρέπει να βγάλουμε λόγο. Με τον καιρό, η χρόνια ανησυχία μπορεί

να κάνει τις σωματικές αλλαγές που σχετίζονται με το στρες να γίνουν λίγο-πολύ

μόνιμες. Συμπτώματα όπως οι συνεχείς πονοκέφαλοι, αρρυθμίες, δυσπεψία, πόνοι

στην πλάτη και σοβαρές δερματικές παθήσεις είναι πιθανά αποτελέσματα., από

έντονο στρες. Τι μπορεί να γίνει;

Αν εσείς ή ένα μέλος της οικογένειάς σας πιέζεται, φροντίστε να λύσετε το

πρόβλημα. Πρώτα, πρέπει ν' αναγνωριστούν και ν' αντιμετωπιστούν οι παράγοντες

που προκαλούν το στρες. Βοηθάει συνήθως να μιλάτε με ειλικρίνεια μ' αυτούς που

βρίσκονται στην πηγή του προβλήματος (σύζυγο, παιδιά, γονείς, εργοδότη...). Αν η

ανησυχία σας έχει σαν αποτέλεσμα φυσικά συμπτώματα ή ψυχικά προβλήματα όπως

η κατάθλιψη, ζητήστε συμβουλή από το γιατρό σας. Μπορεί να σας συστήσει μια

σύντομη φαρμακευτική αγωγή, που είναι μόνο η εκκίνηση για τη θεραπεία μάλλον,

παρά μια λύση από μόνη της.

Το πιο σπουδαίο είναι να δημιουργήσετε μια νέα, πιο θετική στάση έναντι στη ζωή

και τη λήψη αποφάσεων: συγκέντρωση στο παρόν, αναγνώριση των προβλημάτων

που αντιμετωπίζετε, λήψη αποφάσεων και γρήγορη ενέργεια. Το να διαθέτετε χρόνο

για τον εαυτό σας, μακριά από τη δουλειά και τις καθημερινές σας σκοτούρες, είναι

21

ένα καλό αντίδοτο για το στρες. Μη γυρνάτε αμίλητοι όλη την ημέρα, σκεφτόμενοι

τις ατυχίες σας εντελώς αντιπαραγωγικά. Ακόμα κι αν νιώσετε κατάπτωση, κάντε ένα

γρήγορο περίπατο γύρω από το τετράγωνο σας ή βρείτε μια άλλη δραστηριότητα, που

θα σας δώσει χαρά και θα σας επιτρέψει να χαλαρώσετε.

Πώς να ανακουφιστείτε:

Αναπόφευκτα, το στρες θα σας δημιουργήσει ένταση από καιρό σε καιρό, αλλά

υπάρχουν μέθοδοι που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για να χαλαρώσετε. Πολλές απ'

αυτές μπορεί να γίνουν οπουδήποτε, οποτεδήποτε. Μπορείτε να προσπαθήσετε

συνειδητά να επιβραδύνετε την αναπνοή σας, παίρνοντας βαθιές, κανονικές αναπνοές

κάθε πέντε λεπτά, οποτεδήποτε νιώθετε την επιδρομή της έντασης.

Ή μπορεί να δοκιμάσετε μια απλή μέθοδο αυτοσυγκέντρωσης: απλά καθίστε στητοί

με τα μάτια κλειστά σ' ένα ήσυχο δωμάτιο και αδειάστε το μυαλό σας από κάθε

σκέψη, συγκεντρωμένοι σε μια εικόνα που δεν έχει συναισθηματικές έννοιες.

Βαθμιαία, μεγαλώστε τη διάρκεια της   περιόδου   αυτοσυγκέντρωσης από 5 λεπτά

δυο φορές την ημέρα σε 20 λεπτά για κάδε συνεδρία. Όλες οι μορφές έντονης

φυσικής άσκησης βοηθούν στην ανακούφιση από την ένταση που προκαλεί το στρες.

Επιπλέον, η κούραση μετά την έντονη άσκηση βοηθάει στο να κοιμηθείτε βαθιά.

Ξυπνάτε αναζωογονημένοι, με ξύπνιο μυαλό και μεγαλύτερη ικανότητα

συγκέντρωσης, απαραίτητες προϋποθέσεις για ν' αντιμετωπίσετε το στρες πιο

αποτελεσματικά.

Αγωγή Υγείας

H Αγωγή Υγείας που θα μπορούσε να οριστεί σαν:

«η διαδικασία εκείνη που βοηθάει τα άτομα να παίρνουν αποφάσεις, να υιοθετούν

συμπεριφορές και να δρουν σύμφωνα με τις ανάγκες που επιβάλλει η προάσπιση

και η προαγωγή της υγείας τους».

Ο ορισμός της Αγωγής Υγείας επιδέχεται μια ευρύτερη και μια αυστηρότερη

ερμηνεία. Σύμφωνα με την ευρύτερη ερμηνεία, η Αγωγή Υγεία αφορά όλες

εκείνες τις εμπειρίες ενός ατόμου, μιας ομάδας ή μιας κοινότητας, που επιδρούν

και επηρεάζουν τις αξίες, τις στάσεις, τις συμπεριφορές που σχετίζονται με την

υγεία. Αυτή η ευρύτερη ερμηνεία αναγνωρίζει ότι πολλές εμπειρίες, θετικές και

αρνητικές, επιδρούν στη σκέψη, στα αισθήματα και στην πράξη των ανθρώπων.

22

Σύμφωνα με την αυστηρότερη ερμηνεία, ο όρος «Αγωγή Υγείας» κατά κανόνα

σημαίνει τις προγραμματισμένες προσπάθειες που αποσκοπούν στην προώθηση

των βασικών στόχων της Αγωγής Υγείας στα πλαίσια της Προαγωγής Υγείας.

Σχετικά με το ρόλο της Αγωγής Υγείας στη θεραπευτική αγωγή των αρρώστων,

είναι φανερή η συμβολή της σωστής ενημέρωσης και της ενεργού συμμετοχής

του ασθενή στην επιτυχία κάθε θεραπευτικού σχήματος. Η γνώση της σημασίας

κάθε θεραπευτικού μέτρου, η επίγνωση των πιθανών κινδύνων και η προσαρμογή

στις απαιτήσεις ενός θεραπευτικού σχήματος, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για

την αποτελεσματική καταπολέμηση της αρρώστιας.

Σύμφωνα με τα όσα ο Βalog δίδει στον προηγούμενο ορισμό, 

Αγωγή Υγείας είναι η παροχή πληροφοριών σχετικά με συνήθειες της ζωής που

προωθούν την καλή λειτουργικότητα σώματος και πνεύματος και ενθαρρύνουν τα

άτομα για αυτοέλεγχο και αυτό-φροντίδα σε θέματα Υγείας.

Στον ορισμό του Βalog για την Αγωγή Υγείας η παροχή πληροφοριών στα άτομα

εξακολουθεί να αποτελεί βασικό στοιχείο. Ωστόσο, έμφαση δίδεται στην ευθύνη

που αναλαμβάνει το ίδιο το άτομο μέσα στο περιβάλλον που ζει. 4

Η θεματολογία των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας είναι:

- Εξαρτησιογόνες ουσίες (ναρκωτικά-αλκοόλ-τσιγάρο) 

- Διατροφή και διατροφικές συνήθειες-Γενετικά τροποποιημένα προϊόντα 

- Διαφυλικές σχέσεις-Σεξουαλική Αγωγή 

- Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα -AIDS 

- Ηπατίτιδα Β 

- Διαπροσωπικές σχέσεις - Ψυχική Υγεία (Ρατσισμός -Βία -Αντιμετώπιση

πένθους-Ξενοφοβία) 

- Κυκλοφοριακή Αγωγή 

- Ατυχήματα 

- Αντιμετώπιση άγχους (σχολικού-εργασιακού) 

- Στοματική Υγιεινή 

- Καρκίνος 

- Κάπνισμα 

- Διατροφή 

23

- Έκθεση σε τοξικές ουσίες και στην υπερβολική ηλιακή ακτινοβολία 

- Καταστάσεις διαμονής και εργασίας 

- Περιβάλλον και Υγεία 

- Εθελοντισμός (Εθελοντική Αιμοδοσία- Εθελοντική προσφορά ιστών και

οργάνων

- Πρώτες βοήθειες

- Εθελοντική εργασία- Εθελοντής σχολικός τροχονόμος) 

- Μεσογειακή Αναιμία 

- Καρδιαγγειακά νοσήματα 

- Κατανάλωση και υγεία 

- Ισότητα των δύο φύλων 

- Κοινωνικός αποκλεισμός- Ίσες ευκαιρίες 

- Πρόληψη και αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων όπως σεισμών, πλημμυρών,

πυρκαγιών, ναυαγίων κ.ά. 

- Ανάπτυξη δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση της μόλυνσης του περιβάλλοντος,

τις τρομοκρατικές ενέργειες, του άγχους, του φόβου κλπ. 

- Φυσική ’σκηση και πολλά άλλα θέματα που αφορούν το σωστό υγιεινό τρόπο

διαβίωσης 

- Συμβουλευτικοί Σταθμοί Νέων 

- Αγωγής του Καταναλωτή

Στόχοι αγωγής υγείας

Οι επιδιώξεις της Αγωγής Υγείας συγκεκριμενοποιούνται στους εξής βασικούς

στόχους:

1. Ευαισθητοποίηση 

2. Παροχή γνώσεων 

3. Ιεράρχηση αξιών 

4. Αλλαγή απόψεων 

5. Λήψη αποφάσεων 

6. Αλλαγή συμπεριφοράς 

7. Αλλαγή περιβάλλοντος

24

1. Ευαισθητοποίηση

Ο πρώτος στόχος ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας, αφορά τη συνειδητοποίηση

του κοινού ή του εκπαιδευόμενου σχετικά με την ύπαρξη ενός προβλήματος.

Πολλές φορές, προκειμένου να επιτευχθεί η ευαισθητοποίηση - συνειδητοποίηση,

πρέπει να δοθούν ορισμένες βασικές πληροφορίες ώστε να γίνει αντιληπτό το

μέγεθος και η σημα¬σία του προβλήματος.

2. Παροχή γνώσεων

Ο στόχος αυτός, αφορά την παροχή των απαραίτητων γνώσεων, σε θέματα που

έχει προηγηθεί μια πρώτη ευαισθητοποίηση. Το να γνωρίζει κανείς ότι κάποια

καθημερινή συνήθεια είναι βλαβερή, δεν αρκεί για να πεισθεί για την ανάγκη

καταπολέμηση της. Το άτομο πρέπει να είναι εξοπλισμένο με τις γνώσεις εκείνες

που θα του ενισχύσουν τη βούληση για δράση.

3. Ιεράρχηση αξιών

Ο στόχος λοιπόν της ιεράρχησης αξιών, αποσκοπεί κυρίως στην αποσαφήνιση,

στη διαμόρφωση ή τροποποίηση των αξιών που σχετίζονται με την υγεία.

4. Αλλαγή απόψεων

Αφορά την τροποποίηση ορισμένων βασικών πεποιθήσεων. Η μόνη διαφορά είναι

ότι οι απόψεις αφορούν πλέον συγκεκριμένα ζητήματα της καθημερινής ζωής,

που εξαρτώνται βέβαια από τις γενικότερες αξίες που έχουν υιοθετηθεί.

5. Λήψη αποφάσεων

Το επόμενο βήμα είναι να λάβει τις κατάλληλες αποφάσεις που θα βοηθήσουν

στην επίλυση ή βελτίωση του προβλήματος. Η σημαντική αυτή διαδικασία

στηρίζεται τόσο στην παροχή των απαραίτητων γνώσεων όσο και στη

διαμόρφωση των κατάλληλων αξιών και απόψεων.

6. Αλλαγή συμπεριφοράς 

Η λήψη της κατάλληλης απόφασης, δεν οδηγεί πάντα και στην εκτέλεση της.

Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για θέματα που η υλοποίηση μιας απόφασης συναντά

25

εμπόδια και δυσκολίες, παρατηρείται συχνά εγκατάλειψη της προσπάθειας ή

αποφυγή εκτέλεσης της. Γι' αυτό και η Αγωγή Υγείας παρέχει τη βοήθεια που

χρειάζεται το κοινό ή ένα άτομο, προκειμένου να επιτύχει την υλοποίηση μιας

αλλαγής.

7. Αλλαγή περιβάλλοντος

Αποσκοπεί στην αναβάθμιση του φυ¬σικού ή/και κοινωνικού περιβάλλοντος

προκειμένου να μειωθούν οι περιβαλλοντολογικοί κίνδυνοι και να διευκολυνθεί η

υιοθέτηση των υγιεινών συμπεριφορών. Ο στόχος αυτός, περιλαμβάνει από

αλλαγές μέσα στο σπίτι μέχρι και αλλαγές σ' όλη την κοινωνία.

Σκοποί της Αγωγής Υγείας

Βασικός σκοπός της Αγωγής Υγείας είναι, ασφαλώς η παροχή πληροφοριών.

Αυτό μπορεί να θεωρηθεί τόσο αρχικός όσο και τελικός σκοπός. 

Αντίθετα σε άλλες περιπτώσεις η αύξηση των γνώσεων αποτελεί τον αρχικό

σκοπό με τη σκέψη ότι το άτομο με βάση τις γνώσεις αυτές, θα μπορέσει να

οδηγηθεί στον τελικό σκοπό που είναι η αλλαγή συμπεριφοράς ή τρόπου ζωής. 

Ο δεύτερος βασικός σκοπός είναι η αλλαγή συμπεριφοράς. Αυτός μπορεί να είναι

τόσο απλός όσο και η διδασκαλία μιας απλής δεξιοτεχνίας, και τόσο σύνθετος,

όσο η αλλαγή του τρόπου ζωής του ατόμου για την προαγωγή της υγείας του. 

Ένα χαρακτηριστικό κριτήριο που χρησιμοποιείται για την αλλαγή συμπεριφοράς

είναι "η συμμόρφωση" η οποία αναφέρεται στην δυνατότητα του ατόμου να

ακολουθήσει ένα συστηματικό πρόγραμμα θεραπευτικής αγωγής.

Ο σκοπός της Αγωγής υγείας είναι να ακολουθηθεί το άτομο την συγκεκριμένη

αγωγή μέχρι την επόμενη επίσκεψη. 

Ο τρίτος σκοπός της Αγωγής Υγείας είναι να καταστήσει το άτομο υπεύθυνο για

τη δική του φροντίδα Υγείας.

●Προαγωγή της υγείας 

26

Οι υπηρεσίες υγείας και η ιατρική φροντίδα υπάρχουν για να καλύπτουν τις

ανάγκες υγείας κάθε κοινωνίας. Οι κοινωνίες όμως αλλάζουν και μαζί τους

αλλάζουν οι ανάγκες υγείας και οι προσδοκίες του πληθυσμού για φροντίδα και

περίθαλψη. Είναι δε φυσικό, αυτές οι αλλαγές να παρασύρουν προς νέους

προσανατολισμούς και τα συστήματα υγείας, που έτσι και αλλιώς δεν

παραμένουν σε ακινησία αλλά συνεχώς εξελίσσονται, υποχρεωμένα από

ευρύτερες διεργασίες όπως είναι η ανάπτυξη της οικονομίας και της τεχνολογίας

ή από εσωτερικές δυνάμεις όπως είναι οι φωτεινές εμπνεύσεις και η άοκνη

προσφορά ορισμένων λειτουργών τους. 

Μία από τις σημαντικότερες πρόσφατες αλλαγές στο χώρο της υγείας διεθνώς,

υπήρξε το αυξανόμενο ενδιαφέρον για παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας και

πρόληψης.

Η 34η γενική συνέλευση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (Π.Ο.Υ.) που

πραγματοποιήθηκε το 1981, έθεσε σαν στρατηγική επιδίω¬ξη το «Υγεία για

όλους το έτος 2000». Η ανάπτυξη της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (Π.Φ.Υ.),

θεωρήθηκε μοχλός αυτής της προσπάθειας. Βασικοί στόχοι ήταν η πρόληψη των

προβλέψιμων νοσημάτων και προβλημάτων υγείας, η αναβάθμιση του φυσικού

και κοινωνικού περιβάλλοντος και η διαμόρφωση υγιεινών στάσεων και

συμπεριφορών.

Για την επίτευξη αυτών των στόχων, η Π.Ο.Υ. θεσμοθέτησε το 1986 με την

διακήρυξη της Οττάβας, την πολιτική της Προαγωγής Υγείας που αποσκοπεί

στην αναβάθμιση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, στην ενίσχυση των

ευρύτερων παραγόντων που επιδρούν θετικά στην ανθρώπινη υγεία και στη

διαμόρφωση υγιεινών στάσεων και συμπεριφορών.

Η Προαγωγή Υγείας σύμφωνα με τη διακήρυξη της Π.Ο.Υ. είναι η διαδικασία

μέσα στην οποία τα άτομα γίνονται ικανά να αναπτύξουν τον έλεγχο πάνω στην

υγεία τους και να τη βελτιώσουν.

Η Προαγωγή Υγείας χαρακτηρίζεται από τις ακόλουθες αρχές, δραστηριότητες,

προτεραιότητες και διλήμματα. 

27

- Αρχές

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ επικεντρώνεται περισσότερο στο σύνολο του

πληθυσμού μέσα στα πλαίσια της καθημερινής του ζωής, παρά στα μεμονωμένα

άτομα που διατρέχουν κάποιο συγκεκριμένο κίνδυνο να αρρωστήσουν. 

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ κατευθύνει τη δράση της προς όλους τους παράγοντες

που καθορίζουν την υγεία, προϋποθέτει και τη συμβολή όλων των φορέων που

σχετίζονται με τους ευρύτερους αυτούς παράγοντες. 

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ συνδυάζει διάφορες αλλά συμπληρωματικές μεθόδους ή

τρόπους προσέγγισης, όπως την επικοινωνία, την εκπαί¬δευση, τη νομοθεσία, τα

οικονομικά μέτρα, τις οργανωτικές αλλαγές. 

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ στοχεύει ιδιαίτερα στην αποτελεσματική και ουσιαστική

συμμετοχή του κοινού. 

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ είναι μια ευρύτερη δραστηριότητα στο χώρο της υγείας

και της κοινωνίας και όχι μια ιατρική υπηρεσία.

- Δραστηριότητες – Προτεραιότητες

Η Προαγωγή Υγείας επιδιώκει την αναβάθμιση των παραγόντων που επηρεάζουν

την υγεία, όπως είναι οι οικονομικοί, οι περιβαλλοντολογικοί, οι κοινωνικοί κ.ά. 

-Στο επίκεντρο της Προαγωγής Υγείας είναι η εξασφάλιση της πρόσβασης στην

υγεία. 

-Η βελτίωση της υγείας εξαρτάται από τη διαμόρφωση ενός υγιεινού

περιβάλλοντος ιδιαίτερα σε ότι αφορά τις συνθήκες εργασίας και κατοικίας. 

-Η Προαγωγή Υγείας επιδιώκει την ενίσχυση των κοινωνικών δομών και της

κοινωνικής υποστήριξης. 

-Ο κυρίαρχος τρόπος ζωής σε μια κοινωνία είναι καθοριστικής σημασίας γιατί

διαμορφώνει τις προσωπικές συμπεριφορές που μπορεί να είναι είτε ωφέλιμες,

είτε βλαβερές. 

-Η Προαγωγή Υγείας στηρίζεται στη συλλογική προσπάθεια για την προάσπιση

της υγείας. 

-Η έννοια της Προαγωγής Υγείας πρέπει να αποσαφηνίζεται σε κάθε στάδιο του

σχεδιασμού δίνοντας έμφαση στις κοινωνικές, οικονομικές και οικολογικές

28

διαστάσεις της υγείας.

-Η πολιτική βούληση για την ανάπτυξη της Προαγωγής Υγείας πρέπει να οδηγεί

στη δημιουργία κέντρων αναφοράς σε όλα τα επίπεδα τοπικό, περιφερειακό και

εθνικό. 

-Κατά την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της Προαγωγής Υγείας θα πρέπει να

υπάρχει συνεχής διάλογος και ανταλλαγή απόψεων μεταξύ ατόμων ή ομάδων και

ειδικών επαγγελματιών.  

-Για την επιλογή των τομέων προτεραιότητας, θα πρέπει να έχει προηγηθεί μια

αξιολόγηση των δεικτών υγείας, των γνώσεων, των ικανοτήτων και πρακτικών

του πληθυσμού σε θέματα υγείας. 

-Θα πρέπει να έχει εκτιμηθεί η προσδοκώμενη επίδραση στην υγεία των

σχεδιαζόμενων μέτρων και προγραμμάτων, οι οικονομικοί περιορισμοί και τα

οικονομικά οφέλη. 

-Η ερευνητική υποστήριξη είναι καθοριστική για την ανάπτυξη των

δραστηριοτήτων και για την αξιολόγηση τους.

-Διλήμματα

Η κοινωνική πολιτική της υγείας θα έρχεται πάντα αντιμέτωπη με βασικά

πολιτικά και ηθικά διλήμματα.

Υπάρχει ο κίνδυνος η υγεία να θεωρηθεί σαν ο απόλυτος σκοπός που αγκαλιάζει

όλες τις πτυχές της ζωής.

Τα προγράμματα Προαγωγής Υγείας να προσανατολίζονται κυρίως σε ατομικές

λύσεις, αντί να στοχεύουν στην επίλυση των γενικότερων προβλημάτων του

πληθυσμού.

Οι μέθοδοι Προαγωγής της Υγείας, δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες,

πεποιθήσεις, προτιμήσεις ή ικανότητες του κοινού. Το γεγονός αυτό μπορεί να

αυξήσει τις κοινωνικές ανισότητες.

Υπάρχει τέλος κίνδυνος για την οικειοποίηση της Προαγωγής Υγείας από μια

επαγγελματική ομάδα που μπορεί να την μετατρέψει σε ένα εξειδικευμένο κλάδο,

αποκλείοντας έτσι τα άλλα ενδιαφερόμενα μέρη.

29

Α) ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Η Αγωγή Υγείας χρησιμοποιεί ένα ευρύ φάσμα μεθόδων και τεχνικών για την

επίτευξη των στόχων της. Η χρησιμοποίηση κάθε φορά των προσφορότερων

μεθόδων στηρίζεται στην εκπαιδευτική αρχή ότι η χρησιμοποίηση περισσότερων

μεθόδων είναι πιο αποτελεσματική εκπαιδευτική διαδικασία από την εμμονή σε

μια μόνο μέθοδο. 

Οι διάφορες μέθοδοι Αγωγής Υγείας μπορεί να ταξινομηθούν σε δύο βασικές

κατηγορίες. Μια πρώτη που περιλαμβάνει τις μεθόδους επικοινωνίας, όπως είναι

οι διαλέξεις, η ατομική διδασκαλία, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τα

οπτικοακουστικά μέσα, η εκπαιδευτική τηλεό¬ραση και ορισμένες τεχνικές

προγραμματισμένης εκμάθησης. Οι μέθοδοι της πρώτης αυτής κατηγορίας

χρησιμεύουν κυρίως στην επίτευξη των δύο πρώτων στόχων της Αγωγής Υγείας,

στην ευαισθητοποίηση του κοινού και στην παροχή γνώσεων. 

Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει διάφορες εκπαιδευτικές μεθόδους που

χρησιμεύουν κυρίως στην αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών του κοινού. Στις

μεθόδους αυτές συγκαταλέγονται η ανάπτυξη ικανοτήτων, τα ειδικά παιχνίδια, η

εκμάθηση με την παρατήρηση και την αναζήτηση, η δουλειά σε ομάδες, η χρήση

προτύπων και διάφορες τεχνικές ελέγχου της συμπεριφοράς.

●Διαλέξεις Οι διαλέξεις αποτελούν μια από τις παλαιότερες και πιο προσφιλείς

μεθόδους διδασκαλίας. 

Η ευρεία τους χρήση οφείλεται στο γεγονός ότι είναι εύκολη μέθοδος,

οικονομική, προσαρμόσιμη και πρακτική. Οι διαλέξεις χρησιμεύουν στη

μετάδοση πληροφοριών, ευαισθητοποιούν και προβληματίζουν, προσφέρονται για

την εισαγωγή ευρύτερων προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, στην επεξήγηση πιο

σύνθετων τεχνικών και μεθόδων και αποτελούν συχνά τη μόνη λύση, όταν το

κοινό δεν είναι σε θέση να αξιοποιήσει άλλα μέσα (π.χ. φυλλάδια σε

αναλφάβητους).

Μειονέκτημα των διαλέξεων είναι ότι δεν είναι τόσο αποτελεσματική μέθοδος,

όσο συχνά πιστεύεται, ακόμα και για την παροχή γνώσεων. 

30

’λλα μειονεκτήματα της μεθόδου σχετίζονται με το γεγονός ότι οι διαλέξεις

προάγουν τη μονόδρομη επικοινωνία εκπαιδευτή-κοινού και αναπαράγουν

παραδοσιακές μορφές εκπαίδευσης που αντιστρατεύονται τη σύγχρονη φιλοσοφία

της Αγωγής Υγείας, καθιστώντας το κοινό παθητικό δέκτη και αντικείμενο της

εκπαιδευτικής διαδικασίας.  

Ένας σχετικά απλός τρόπος για τον εμπλουτισμό των διαλέξεων είναι η χρήση

των ερωταπαντήσεων και της ευρύτερης συζήτησης.

●Ατομική Διδασκαλία

-Η ατομική διδασκαλία και η παροχή προσωπικών οδηγιών έχει

χρησιμοποιηθεί σαν μέθοδος Αγωγής Υγείας σε νοσηλευόμενους ασθενείς και σε

προγράμματα στην κοινότητα, στα πλαίσια επισκέψεων στα σπίτια. 

Αυτό το χαρακτηριστικό κάνει τη μέθοδο της ατομικής διδασκαλίας ιδιαίτερα

χρήσιμη στις περιπτώσεις εκείνες όπου υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα

άτομα που αποτελούν τον πληθυσμό-στόχο. 

Από τις μελέτες αξιολόγησης της μεθόδου έχει διαπιστωθεί ότι η ατομική

διδασκαλία είναι μικρής αποδοτικότητας από τη σκοπιά του παραγόμενου

εκπαιδευτικού έργου για το σύνολο του πληθυσμού, αλλά πολύ αποτελεσματική

για τον κάθε εκπαιδευόμενο.

●Μέσα μαζικής επικοινωνίας 

-Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας (ΜΜΕ) είναι τα κανάλια επικοινωνίας

που απευθύνονται σε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού.

Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, ο ημερήσιος και περιοδικός τύπος, τα βιβλία και οι

διαφημίσεις σε δημόσιους ανοιχτούς χώρους, απευθύνονται σε μεγάλους

πληθυσμούς, χαρακτηρίζονται και από τη μετάδοση σχετικά απλών

πληροφοριακών μηνυμάτων που συνήθως αποτελούν μια αυτοτελή

πληροφοριακή μονάδα. Η δύναμη τους, είναι σημαντική όσον αφορά την

ευαισθητοποίηση του κοινού και την παροχή γνώσεων.

-Τα ΜΜΕ, δεν έχουν μεγάλη επίδραση στην αλλαγή στάσεων και

συμπεριφοράς. Έχει, διαπιστωθεί, ότι οι θετικές επιδράσεις που επιτυγχάνονται

31

στη στάση και στη συμπεριφορά, είναι συνήθως βραχυπρόθεσμης διάρκειας. 

’λλα μειονεκτήματα των ΜΜΕ είναι ότι απαιτούν πριν από τη χρήση τους μελέτη

της αγοράς, και το ειδικευμένο προσωπικό και μελετημένη προετοιμασία.

●Οπτικοακουστικά μέσα

Τα οπτικοακουστικά μέσα περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα διαφο¬ρετικών

μεθόδων εκπαίδευσης και επικοινωνίας. Ορισμένα από τα οπτικοακουστικά μέσα

είναι μόνο οπτικά (συγγράμματα, φυλλάδια, προκηρύξεις, χάρτες, αφίσες, βουβές

κινηματογραφικές ταινίες, διαφάνειες, πίνακες), άλλα είναι μόνο ακουστικά

(κασέτες, δίσκοι). 

Το οπτικό με το ακουστικό στοιχείο (ομιλούσες ταινίες, βίντεο, συνδυασμός

διαφανειών με ήχο, οπτικοί δίσκοι κ.ά.).

●Εκπαιδευτική τηλεόραση

Η εκπαιδευτική τηλεόραση απευθύνεται σε μικρούς ή μεγάλους πληθυσμούς,

ανάλογα με την εμβέλεια του τηλεοπτικού δικτύου.

Η εξοικονόμηση χρόνου που επιτυγχάνεται χάρη στη μέθοδο αυτή. 

●Προγραμματισμένη εκμάθηση

Ο όρος προγραμματισμένη αναφέρεται στην εκπαιδευτική διαδικασία που

στηρίζεται σε ειδικές μηχανές εκμάθησης, σε προγραμματισμένα τέστ και σε

ειδικά προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Β) Μέθοδοι αλλαγής στάσεων και συμπεριφοράς

Οι αλλαγές στάσεων και συμπεριφορών αποτελούν τους πιο δύσκολους στόχους

της Αγωγής Υγείας, διότι προϋποθέτουν την ανατροπή εμπεδωμένων απόψεων

και συνηθειών και την αντικατάσταση τους με άλλες που συχνά είναι λιγότερο

ευχάριστες. 

Ακόμα και όταν επιτυγχάνεται η επιθυμητή αλλαγή στάσεων, η επίτευξη αυτή δεν

32

οδηγεί αυτόματα στην αλλαγή συμπεριφοράς.

●Ανάπτυξη ικανοτήτων

Η ανάπτυξη ικανοτήτων αποτελεί μια εκπαιδευτική μέθοδο που στηρίζεται στην

επίδειξη διαφόρων πρακτικών μεθόδων. Οι γονείς που δείχνουν στα παιδιά τους

πως να πλένουν τα δόντια τους, η διδασκαλία της τεχνικής του ανώδυνου

τοκετού, η αυτοεξέταση του μαστού, η χρήση ενέσιμης ινσουλίνης κ.α. 

Η μέθοδος της ανάπτυξης ικανοτήτων περιλαμβάνει τρία βασικά στάδια. Ένα

πρώτο, κατά το οποίο παρέχονται οι απαραίτητες επεξηγήσεις για την

αναγκαιότητα της συγκεκριμένης τεχνικής και οδηγίες για τη χρήση της. Στο

δεύτερο στάδιο επιδεικνύεται και εκτελείται από τους εκπαιδευτές η τεχνική και

στο τρίτο και τελευταίο στάδιο παρέχεται η δυνατότητα στον κάθε εκπαιδευόμενο

να εφαρμόσει την τεχνική μπροστά στο υπόλοιπο κοινό.

●Ειδικά παιχνίδια

Τα ειδικά παιχνίδια περιλαμβάνουν διάφορα τροποποιημένα δημοφιλή παιχνίδια

ή θεατρικές τεχνικές. Ενισχύουν την ανάπτυξη κινήτρων υγιεινής συμπεριφοράς

και δυναμώνουν τους διαπροσωπικούς συναισθηματικούς δεσμούς. 

Η μέχρι σήμερα χρήση παρόμοιων τεχνικών στα πλαίσια της Αγωγής Υγείας είναι

μάλλον περιορισμένη. Ως αιτίες αναφέρονται η δύσκολη εφαρμογή τους στις

αίθουσες διδασκαλίας, ο πολύ απλοϊκός ή ο πολύ σύνθετος χαρακτήρας τους, η

μεγάλη τους διάρκεια και η χρονοβόρα προετοιμασία τους.

●Παρατήρηση και αναζήτηση

Σύμφωνα με τη μέθοδο της εκμάθησης μέσα από την παρατήρηση, οι

εκπαιδευόμενοι παρακινούνται να διαμορφώσουν τις δικές τους υποθέσεις και να

τις ελέγξουν στην πράξη. 

Με τις μεθόδους αυτές, προάγονται οι γνωστικές διαδικασίες της εφαρμογής, της

σύνθεσης, της αξιολόγησης, υπερβαίνοντας τις παραδοσιακές μορφές

διδασκαλίας.

33

●Δουλειά σε ομάδες

Aποτελεσματικές εκπαιδευτικές μεθόδους για την αλλαγή στάσεων και

συμπεριφοράς. 

Eπιτυγχάνεται μέσα από μια σειρά τακτικών συναντήσεων, σημαντική υπόθεση

της ενεργούς συμμετοχής του κοινού και η προαγωγή της υπευθυνότητας του. 

To κοινό όχι μόνο συμμετέχει, αλλά συνδιαμορφώνει το σχέδιο και το

περιεχό¬μενο του προγράμματος, έτσι ώστε να αντιστοιχεί στις πραγματικές του

ανάγκες. 

Ο εκπαιδευτής λειτουργεί περισσότερο σαν καταλύτης και λιγότερο σαν

δάσκαλος και η εκμάθηση είναι πολύ πιο ουσιαστική.

H εκπαιδευτική αυτή μέθοδος χρησιμοποιείται από πολλούς επιστήμονες και

επαγγελματίες υγείας για την επίτευξη πολύμορφων επιδιώξεων. Μέθοδοι

ψυχοθεραπείας, τεχνικές αποσαφήνισης αξιών και λήψης αποφάσεων, συλλογικές

παρεμβάσεις στην κοινότητα, προγράμματα διακοπής του καπνίσματος, ελέγχου

της υπέρτασης και πολλά άλλα, αποτελούν εφαρμογές της μεθόδου.

●Χρήση προτύπων

Η θεωρητική θεμελίωση της μεθόδου αυτής ανάγεται στην ανθρώ¬πινη τάση για

υιοθέτηση προτύπων συμπεριφοράς.

Η ταύτιση με κάποιο πρότυπο δεν περιορίζεται βέβαια στην απλή μίμηση.

Για τις μικρές ηλικίες, βασικό πρότυπο συμπεριφοράς αποτελούν οι γονείς, τα

μεγαλύτερα αδέλφια και οι δάσκαλοι.

Η επίδραση των προτύπων έχει αξιοποιηθεί και σε πολλά προγράμματα Αγωγής

Υγείας. Κυρίως έχουν χρησιμοποιηθεί σε διαιτητικά προγράμματα, σε

αντικαπνιστικές εκστρατείες, στον αντιαλκοολικό αγώνα και στη φυσική άσκηση,

είτε με τη χρησιμοποίηση δημοφιλών προ¬σώπων (αθλητές, καλλιτέχνες κ.ά.)

34

●Έλεγχος της συμπεριφοράς

Η μεθοδολογία του ελέγχου της συμπεριφοράς στηρίζεται στις κλασικές θεωρίες

για τον καθορισμό της συμπεριφοράς από τα ερεθίσματα που δέχεται και κυρίως

από τις συνέπειες της. Τα ερεθίσματα μπορεί να προκαλούν ή να ακυρώνουν μια

συμπεριφορά και οι συνέπειες μπορεί να είναι θετικές που να επιβραβεύουν και

να ενισχύουν μια συμπεριφορά ή αρνητικές που να την τιμωρούν και την

αποδυναμώνουν.